zoram loneitu editorial board

45

Upload: doandat

Post on 13-Feb-2017

275 views

Category:

Documents


1 download

TRANSCRIPT

Page 1: Zoram Loneitu Editorial Board
Page 2: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

1

Zoram Loneitu

Editorial Board

Editor-in-Chief Dr. C. Lalzarliana

Director of Agriculture (Crop Husbandry)

Editor

James Vanlalluaia Deputy Director (Extension)

Joint Editors Lalrinliana

Joint Director of Agriculture

H. Thankhuma Director of Agriculture (R&E)

Contributing Editors DAO – Aizawl, Lunglei, Saiha, Champhai, Kolasib, Serchhip,

Lawngtlai, Mamit.

Circulation Manager George Lalthanngura

ASSO 9862067789

Members

Rohmingthanga Colney Deputy Director (Planning)

R.K. Nithanga

Deputy Director (Oil Palm)

C. Lalthlamuana Deputy Director (Soil Survey)

C. Lalnithanga

Deputy Director (R&E)

Tlangtimawia Zote Insecticide Analyst

Contents

Editorial ….…………………………………………………2

General Section : 1. Phulpui Khua leh Fu ..………………………………….3

George Lalthanngura

2. Phaisen Custom Hiring Centre ..…………………….….4 R. Vanlalchhuanga

3. Letter to Editor………………...…………………………….. 5

4. Langkaih Ruam atangin ..….……………………….…6 Lalchharliana

5. NLUP Hlawhtlinpuitu kawmna …….……....………… 9 Thangluaia Sailo & R. Vanlalchhuanga

6. Bilkhawthlir ram chhunga Leilet Enkawl Dan …....…. 12 Lalsawmliana

6. Lawngtlai District-a RKVY Hman tangkai dan ……… 14 C. Vanlalhruaia

7. Oil Palm china ka tawn hriat …...……………………..17 Lalnunnema

8. Kolasib District-a Oil Palm Dinhmun ……………… 18 Lalengliana Technical Section :

9. Pulses Pawimawhna ………..……………..................21 B. Ramnunsanga

10. Kuthnathawktute hnena thuchah ………….................. 25 R. Lalpianmawia

11.Oil Palm Chin leh Ram Economy ……………...............27 R. Lalramhluni

12.Direct Benefit Transfer – Loneitute tanpuina ……….... 30 Lalhmingmuana

Regulars :

1. Kan Chet Velna ………………..…….………….…..32

2. Keimahni ………...……….…………………… 34

Contents

Page 3: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

2

EDITORIAL

Mi thiamte chuan, “Loneih hi sumdawnna a ni” tiin an sawi

thin. Hmasawnna leh eizawnna nghet reng reng chu leilunga innghat

a ni thin. Mizoram-ah hian sumdawnna chi hrang hrang kan nei thin

a, mahse a innghahna a fuh loh thin avangin a tlo hlei thei lo a ni. Loneiha eizawngtute hian kan thlai enkawlte hi sumdawnna nghet a ni tih kan hriat a

pawimawh ta hle. Dawrkai chuan cheng tam tak sengin dawr bungrua a lei khawm a, chuta

tang chuan eng emaw zat a la hlep chhunzawm dawn a ni tih a hriat avangin a lungawi em

em a, bungraw lakna atana sum hmang tam apiangin a hralh lehna pawisa tlingkhawm an

dawng tam mai thin a ni. Mizoram-ah hian hun rei tak chhung chu sorkar-in loneitute zirtir

nan leh tihharh nan tanpuina te, demonstration-te a ti fo tawh thin. Heng hi loneituten chhunzawm a, mahni ke ngeia din ngheh nan leh hmasawnpui nan an hman ngei beiseina

avanga tih a ni. Tun dinhmunah hian mi tlem zawkin hei hi kan hrethiam chauh niin a lang.

Buh leh thlai hlawk zawka tharchhuah a nih theih nan thlai chi tha te, leilung sawngbawl

dan tha te, tui an mamawh tawka pek dan te, leitha chi hrang hrang hman dan te, eichhetu

rannung laka ven dan te leh thlai chin dan tha, e.g. SRI, IPP, IJ, etc. te kan inzirtir thin a.

Hetiang avanga thlai thar a lo hlawk takzia te pawh mit ngeiin kan hmu a, mahse sorkar

tanpuina tel lo chuan mahnia chhunzawm tum kan tlem hle mai. Tunah chuan loneitute

kan harh a hun ta. Sorkar tanpuina chauha innghah hi kan tihtur a ni lo. Keimahni ngeiin

keimahni tana tha ber tur leh hlawk ber tur kan hmuh leh kan hriat te hi kan chhunzawm tur

a ni. Thlai chi tha lei nan te, fertilizer leh insecticide leh thil tul dang leina atana kan

insenso hian kan thlai thar nasa takin a pun phah thin. Sumdawngtuin bungraw lak nan hlim takin sum an hmang ang bawkin thlai enkawlna atan pawh hlim takin kan sum leh tha

te kan hmang zawk tawh tur a ni. A hun leh hmun dik taka sum hmang thinte hi sumdawng

thiam chu an ni.

( Dr. C. LALZARLIANA )

Page 4: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

3

PHULPUI KHUA LEH FU

George Lalthanngura, MAS Asst. Soil Survey Officer (Extn.)

Phulpui khua hi Aizawl District chhunga awm, Aibawk Rural Development Block hnuaia mi niin Agriculture lamah chuan Muallungthu Circle hnuaia awm a ni.

Phulpui khua hi khaw upa ve tawh tak niin kum 1891-ah luah tan a ni a, Thingtlang khaw pangngai tak a ni a, tunah hian In dinglai 220 a awm mek a ni. Phulpui khua kan hriat larna ber chu Fu ching khua an nihna hi a ni awm e.

Khua din a nih atanga kum 57-na, Kum 1948-ah Fu an ching tan a, Fu that duhna tak a nih avangin chawl lo leh khaihlak awm lo vin tun thleng hian Fu hi an la chin chhunzawm zel a, NLUP-te a lo awm takah chuan chhungkaw 60/70 vel ni thin kha tunah hian chhungkaw 140 velin eizawnna atan Fu hi an ching mek a ni.

Fu that duhna tak khua a nih avang hian sawrkar hmalakna NLUP-ah pawh chhungkaw 65 lai awmin chu chu chhungkaw za-a sawmthum dawn (30%) in Fu chin hi thlangin hei hi Fu chingtu bik atang phei chuan za-a 46 lai a tling a ni.

Fu huan hi a then dai hnai te a nih laiin thenkhat chu km 5 pawn lama mite pawh a ni hlawm. Chhungkaw khatin ram zau takah hma an la lem lo va, chawhrualin tin 2 hmun ang vel nei anga ngaih an ni. Fu chinna hmun zau zawng hi 112 Ha vel nia chhut a ni bawk.

Fu huan nei chhungkaw 140 atang hian Fu herkhawl (engine) nei chhungkaw 54 awmin Fu chingtu tam zawk chuan Bawng-in an la her thin a. Khawl nei lo, Bawng pawh nei lo chhungkaw engemaw zat an awm bawk. Heng chhungkuate hian a remchan dan angin mi dang bawng an hawh thin.

Phulpui khuaah hian Society mumal tak kum 2013 khan dinin Sugarcane Growers

Society tih a ni a, anni hian theihtawp chhuahin hma an la chho reng a ni. Society hotute hnen atanga hriat danin nikum 2014 khan Kurtai manah Rs. Nuaih 258 leh sing 3 chuang an lalut a, mimal lalut tam zual deuhin Rs. Nuaih 2 atanga nuaih 3 vel an lalut. Kurtai hi a tlawm laiin Kg 1 Rs. 50 niin a to vanglai tak chuan Kg 1 cheng 120 lai te a ni thin. Kumin 2015 hian nikum aiin an hralhchhuah tam an inbeisei bawk.

Kum tin Fu ching thar an awm zel avangin an tharchhuah pawh pung chho zel tura ngaih a ni a, Fu ching thar tur tan a chi hi a hranpa-a lei lo vin a her turte ta an insah hlawh mai thin.

Fu huan nei zau deuh, a her hun laia her zo hman lote pawhin fu hi an sat thlu vek thin. Hei hi a chhan chu fu kha fur chhunga sah thluk a nih loh chuan a kum leh thalah chuan a lo chang tawhin her tlak lovah a chhuak mai a, a nget te pawh a lo awm phah thin a ni. Heng Fu tlawn te hi tlawn 1 Rs.6/- in an hralh thin a ni.

Phulpui khua-a Fu chingtute hian harsatna hrang hrang an neih zingah Fu her khawl (engine) leh a chhuan thleng tam tawk lo te, Fu hmun tlawh pawh zung zungna tur kawng tha tawk lo te a ni. Kawngte hi siam that ni se chuan Fu chingtute tana malsawmna duhawm tak a nih dawn bakah tharchhuah tam lehzualna pawh a ni ngei ang.

Agriculture Department-a thawktu leh bialtu ten theih tawpin an vil reng bawk a, training te pein an harsatna hrang hrang sutkianpui turin hma an lakpui reng bawk a ni.

Page 5: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

4

CUSTOM HIRING CENTRE : PHAISEN, CHAWNGTLAI

R. Vanlalchhuanga, MAS SDAO, Khawzawl.

Society din leh Tractor pek : Agriculture Department-in Custom Hiring Centre atan Phaisen, Chawngtlai, Champhai District chu a thlang ve a. Inkaihhruainain a phut angin Society dinpui an ni a, a hmingah “Phaisen Farming Siciety” tih a ni a. He Society-ah hian member 76 an awm mek a. Mizoram Rural Bank, Khawzawl-ah Society hming hian Account hawn nghal a ni. Society registration pawh buaipui mek a ni.

Society member-te tan leh hnathawh zel dan tur chung changah dan leh inkaihhruaina siam a ni. Office Bearer-te thlan an ni a, chungte chuan Executive Committee Member-te an ruat bawk.

Ni 2 July, 2014 khan Tractor (New Holland 3230 42HP) leh hmanraw dangte he Society kutah hian hlan fel a ni. Tractor Operator:

Tractor enkawltu (Operator) tur mi pakhat lak phawt a ni a, Ani hi Champhai-a Tractor hmanga leilet thinte hnenah leileh dan practical training neihtir a ni a. Operator pakhat chauh tan chuan a buaithlak deuh avangin tunah hian mi pahnih rawih an ni ta a, anni hi Tractor hmanga hna an thawhin darkar khatah Rs. 100/- hlawhtir thin an ni. Hei hi Daily-a inchhawr aiin a tha zawka hriat a ni. Lei kan let ta : Leilet neituten an nghakhlel, Department lam pawhin kan nghakhlel bawk. Mahse han tih nek nek chhungin hun a kal duak duak bawk si. Nikum, 2014 khan Tractor hmang hian chhungkaw 18 leilet khawih hman a ni a, darkar 80 leh minute 45 chiah hun hman a ni.

Sum dinhmun: Tun thleng hian Tractor-in sum a thawhchhuah tawh zawng zawng chu Rs. 1,04,450/- a ni a, hmanral zawng zawng (Operator hlawh, oil, etc) chu Rs. 42,720/- niin, hlawkna hmuh Rs. 61,730/- a ni. Leileh nana hman bakah hian Buh, Sawhthing leh Thing phurin Tractor hi a inhlawh bawk thin. Tractor hman man hi darkar khatah Rs.800/- a ni. Farmer-ten engnge an sawi ?:

Custom Hiring Centre huam chhunga leilet neituten sorkar atanga hetiang hamthatna an dawng hi vannei an inti hle a, abikin Tractor hi tangkaipui an inti hle a ni. “Lawi leh Power Tiller hmanga lei leh aiin Tractor hmanga lei leh hian lei a dip tha a, Buh phun a nuam a, Buh a thar hlawk zawk bawk a ni” an ti. Farmer-te hian Tractor hman man hi to an ti lem lo va, thil dang nena khaikhin phei chuan a tlawm mah mah niin an hria. Tractor hmanga lei leh hi zawngchhangthlak an ti a ni. Farmer pakhat phei chuan an leilet Lawi hmanga an leh chuan thla khat vel hun an hmang a, a neitu riah ve char char a ngai a, Lawi hman man leh a let thiam rawih nan Rs. 12,500/- vel an hmang thin a, ei leh in an la tumsak bawk a. Tractor an hman chuan darkar 8 vel lekah an zo thei a, mihring thaa han chul mam leh nen ni hnih lek chhungin lei an let zo thei a, a senso pawh Rs. 6,500/- vel chauh a nih thu a sawi.

Page 6: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

5

Leileh hun laia thla khat vel nupui fanaute thlama riahsan thinten Custom Hiring Centre an neih tak avanga zan hnih/khat lek chauh riaka an leilet an let zo thei ta mai hi an tan hian a hlu hle a ni. Hma lam hun atan :

Phaisen Farming Society hruaitute leh member-te hi an inlungrualin an phur hle a. An member-te zingah hian an rama Tractor hmanga lei leh ve theih loh, Power Tiller chauh hman theihna nei te an awm nual a. Heng mite hre reng hian Power Tiller neih tel an duh khawp mai. Tractor hnathawhna atanga an pawisa hlawh tlingkhawm te hian Power Tiller lei theih

hram tumin tan an la mek a ni. Society Committee chuan kum 2015-ah hi chuan Tractor hmanga leileh man hi darkar khatah Rs. 1,000/- ni tawh se an ti nghe nghe a ni. Harsatna an la nei :

Phaisen leilet dungah hian inkalpawhna tur Motor kawng (Internal Link Road) a la awm lo va, Tractor hmanga hnathawh pawh a buaithlak phah thin. Buh phun leh seng hun a inang lo zung mai thin si a, Tractor kal vel dan turah harsatna a awm phah deuh thin. Chuvangin, “Agriculture Department lam hian Internal Link Road hi min laihsak thei se la aw” tih hi hruaitute ngenna a ni.

o0O0o

Page 7: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

6

Letter to Editor

To The Director, Agriculture Department Aizawl, Mizoram. Subject : Lawmthu Sawina. Keini, E. Lungdar khawchhunga Agriuclture Department-in hma min laksakna hrang hrangah lawmthu kan sawi a, kum 2012 atanga in hmalak tawhna Kahzauh leh Suangawk zau Land Development hna min thawhsak te, Suangawk zaua RKVY a kawng min laihsak te, Pawimual zau Dry Terrace hna min thawhsak bakah tuna Rainfed Area Development (RAD) Scheme hmanga Pawimual zaua hna min thawhsaknaah hian kan khuain nasa takin hma kan sawn phah a, lawmawm kan tiin kan khawtlang tan MEL LUNG pawimawh tak min phunsak a, kan lawm em a, i hnenah lawmthu kan sawi a ni. Ram leh hnam tana nasa taka hna in thawhnaah tluang tak leh dik taka thawk zel turin duhsakna kan hlan che u a, kan khawtlang tana in hnathawhah hian lawmthu kan sawina tlawmte hi min lo pawmsak turin kan ngen che a ni.

I rintlak,

Sd/- H. LALTANA Sd/- F. LALBIAKSANGA Sd/- LALCHUANGLIANA SAILO President Chairman Chairman Village Council/Court Joint FMC Pawimual Zau E. Lungdar E. Lungdar E. Lungdar

Page 8: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

7

LANGKAIH RUAM ATANGIN

Lalchharliana, MAS SDAO, Zawlnuam

Zoram khawvar hun hi engtikah nge ni ang aw? tia ka ngaihtuah mek laiin sana ka’n en

chuan khuantevik vel a ni ta awm e. Khua a lo var tep tawh chu lo niin. Mitthlain chheh vel khaw hrang hranga hmunhma tha lai laite a hmu uar uar a, ruam rai tha leh hmun rem chin ringawt pawh ram bial khat chhiarpui atanga teh chuan ei leh bar tur ringawt na na na chu hniang hnara tlan tur awmin lungphang tur niin kan lang lo. Greenland vur ram atang chuan tih hlaa ‘Mihring erawh an sual’ tih ang chauh emaw kan nih le aw! tihte a ngaihtuah theih rum rum mai ka ti. Ram tha deuh deuh ‘Hei hi tu ram nge?’ tiin han zawt ila, tu pa ram emaw hlir a lo ni vek a, a titha deuhin an dah ngaw satliah mai a, engtik khawtika hnemhnang tur ni hlei lo, eng emaw hian a khat ve luk a, a neitute eng mi nge an nih han inzawt ila ‘An hna mi vak lova’ tih a nih loh vek leh ‘Aizawl pa ram a nia, a ngaihsak vak lova’ tih a ni duh viau.

Mizote hi hnam thatchhia kan ni lo, a

hlawk dawn chuan thawh hreh kan nei lo tiin kan infak lui hram hram thin. Kum khata thar zung zung thei bak hi chu mi tam zawk hi chuan kan ngaihtuah peih emaw chu aw! A taima leh fing fal deuhten leilet an han siam hram hram a, kum a lo vei a, an buh thar zat han inzawt ila, a neitute ngei pawhin an thar zat ni lo vin an chan zat min hrilh thei hram a, hengho lakah hian eng chen nge inhuam tur ni ang aw, keini a hminga thawktute hian? Pu Hmutea tih dan takah Moral Support an tih ang hi a tawk tiu teu viau mai em? tihte rilru kil khatah a awm deuh reuh. In fuih tharna leh zirtirna neiin han intukkhawm ila, Upa pawla phusa deuh hlir an lo kalkhawm a, hnathawh dan leh thil pawimawh zual pawh inhrilh a inthlahrunawm deuh rum rum thin. ‘Kan faten min tuipui tawh si lova, keiin ka thawk hlei thei tawh si lova,’ an han ti zuai raih mai han hriat hi chuan amah Pu Dawnga (of Sairang) in dawra hmeichhe thawmhnaw chi khat, amah vekin ‘phir lukhum’ a tih mai, an awm vela an dah thin, dup deuh reuh hi a hum chhin a, ‘a nuam ve tho’ a tihte mi tihrechhuak rum rum a.

Farmer-te leh sorkar hnathawk zingah

pawh hian mi chi hnih hi kan awm vekin ka hre

thin - a sawia sawi chi leh a thawha thawk chi. Mi taima laileng hi chu an awm nangiang mai. Sorkar leh a hnuaia thawkho atangin beisei tur a awm ngai tih pawh hre lo ang hmiaha mahni thawh thawha thawk mawp mawp mai, mi ningkhawng pawh hre vak lo, hriat pawh tum lem lo, ‘Tumah ka awt lo va, tumah hian min awt lem lo mahse a pawi lo’ ti ang chi han tawn fuh tluka hlimawm hi a vang viauin ka hria. Tlin ila, hman ila, theihtawp chhuaha han thawhpui bawrh bawrh mai hi a chakawm thin a. Tanpuina lam chi inthlahrung tak maia an han sawi rik dek dek chuan, Pu Mapuia tihdan takah lei leh van chu phut lovin lei pangkhing chanve chanve leh pawh tling lo mahse……‘ thuneihna zawng zawng ka hnenah pek a ni tawh’ ti thei dinhmuna han din lawk theih a chakawm rum rum, ni khat tal. Tichuan a phu leh mamawh tak takte na na na chu an mamawhna zawn apiangah han puih duak duak a chakawm fu ni!

Ti daih ila, Mizote hi pawl din awlsam

ang reng tak, pawl hming chuan thawh hreh pawh nei lutuk lo, thawk ho dual dual mi kan ni deuh a, pawl hming chuan khawlai leh kawrkam tawphnawk pawh paih fai leng peih kan ni. Pawl thenkhat phei chuan nilengin rawtuai leh

Page 9: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

8

tumbu khawrhin, zanah pickle siamin, a tukah an zuar leh nghal zat peih a, chhungkaw tan chuan vawi khat hmeh khawp pawh engtik lai maha ngaihtuah tura beisei chi map lo te kan ni lawi a. Nilengin motor lian khat tlat mai blanket sua, felfai taka zar ro leh thak peih, mahse mahni thawmhnaw chu te thamte pawh su leh peih lawi si lote kan ni nawk bawk a, eng nunphung nge ni ngai aw, Pu VL? Thawh ho nuam ti viau e ti lo chuan sum pai inrawlhna Co-operation Society ang chi-ah erawh chuan thawkho leh hlei thei der lo, mal tlat tlin bawk si lo, thawhho tak tak thiam lawi si lo kan ni mai em? Tih bik nei lo vin kan sawi a, tih bik deuh neiin sawi law law te’ng, thalaite lo inngaihbel atan aw... Mizo thalaite zingah hian a fel pawl chu an awm teh meuh mai a, tu ma han dem rual loh khawpa nu leh pa leh khawtlang leh ram tan meuh pawha chhuanawm ngawih ngawih an awm zauh zauh a, an chhuak thar pheuh pheuh bawk a, a khat tawkin. Mahse, a nawlpui hi han inthlir ta ila, thawh zah kan ngah mange tih loh theih a ni lo. Kuthnathawh hi a zahthlakin a changkan-loh-thlak kan ti em ni? Kut hnathawh zah hi a zahthlakin a changkan-loh-thlak zawk tih kan hria em? Vawi khat chu Kolasib ICAR Complex-ah khuan tun hma deuh khan engemaw an tihdan entawna tih ve tul thil a awm a, kan puten an lak atanga zir chawpa ti ve turin min ti mauh mai si a, ka zu belbul ngun hle. ’Chuan Inrinni a ni a, ka kal tho a, rin loh deuh maiin kan pu Scientists ho chuan Office kharin pawnah hna an lo thawk laih laih a, ran ek chi hrang hrang chawhpawlhin an lo pho chhuak a, a thenin a ro hmasa an lo zawn laih laih a, an thlai chin nan an lo sem darh bawk a, Scientists rual, mahni ram lo lehnghalah heti khawp hian thahnem an ngai a, tha tina buai duh lovin an thawk miah miah mai si tak a, keini ve!!?...ka ti nauh nauh a. A hriaten an sawi thin, USA President ropui ber pawla ngaih John F. Kenedy-a fanu lah kha a nu leh pa ropuina leh hausakna ringa indawm bawihno mai lovin

mahni intodelh a duh tlat avangin mi tual lai sam faiin a inhlawh fo mai niawm a ni a, mi pawimawh, President meuh fanu a nih miau avangin US Secret Service hoin an zui dat dat thin, an tia lawm. Kum 2000-a Mizo Writer of the Century chawimawina dawngtu, kawng hrang hranga ka icon, Zikpuiipa thukhawchang ka la hriat reng chu, ‘Australia-a India ram palai hna ka thawh laiin tuk khat chu University zirlai rual, millionaire fanu-fapa ho hian bawlhhlawh phur motor hi an lo um luih luih mai a, engtizia ta mai nge tia mi ka’n zawh nak chuan – an zirna senso intodelh an duh avangin bawlhhlawh loading leh unloading-a inhlawh tum an nih thu min hrilh ta mai a, a mak ka ti ngei mai’ a ti. Khawvel huapa Philosopher ropui leh lar (a nihna ka hre seng lo!!) Jonathan Swift chuan, ‘Politician singkhat aiin buh fang khat tipung thei kan ramin a mamawh zawk’ zuk ti thlawt a, Mizo thalaiten zir tur kan va ngah em ti r’u!

Mizote hi thil hria leh bengvar ang reng

tak hi kan ni hlawm a, kan thil hriat leh bengvarna te lah phochhuah kan chak et et fo thin. A ni lah taka, a hriaa te chuan hriat pawh an hre narawh e. Pu Hmutea’n a tia lawm, ‘Thla de tir a lei bur avanga ruahtui tam nachhan chu tui dawng khawl thei hek lo, a baw zel a, ruah te chu tam lo chi a ni hlei nem’ a ti ve tlat. A dik ka ring, kei paw’n. Thil hre thei leh bengvar awma ka hriat chu, vawikhat chu thingtlang pa pakhat Aizawla rawn zin hian a hma chiaha bike insu hi a va nang chiah mai a, chutah chu pa chuan ‘Kan thenawm nu chuan a hre leh daih tawh ang chu’ zu ti a. A thenawm nu chu a bengvar awm teh e. Mizo pa thenkhat thil chik leh remhre em em, thukhawchang han hriat hi chu a bengvarthlak satliah lo va, a chhawrnaawm thin khawp mai. Mi thenkhatina Sanghal ven nana silaia kah thawr bak chu a ngaihna an hriat der loh laiin pa remhria chuan hahdam deuhin sorkar sadai thiat hauh lovin tih dan an hre mai chu a nih hi. Hriat zauna leh

Page 10: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

9

bengvarna rau rauah midang tana tangkaina nei chi hi chu ui lova inhrilh hriat zel hi a tha awm hle mai. A mak khawp mai, farmer zingah pawh hian mithiamten zirtirna an pek dawn pawha hriat hnu vek ngaithla leh mai mai tura inngai pawl te, ‘Hetiangte chu in pian hma atanga kan tih hrep tawh a ni a, nangni aiin kan hre zawk’ lo ti duh mai tawkte hi awm a ni a, zirtirna petu zawk hi a eng-a-mah hmain inkiltawih mai a awl fo. Thangkhat lian teh meuh buh ching tawh thin, tih dan phung ngai reng bak hmasawn tum miah lo, a thiamte sawi lah eng teh chiama ngai bik lote kan ni. Vawi khat chu Farmers’ Training-ah ‘Thil hria kan inti hlawm bawk a, a nih leh thingfanghma pa hi pawnfen fen tirin a nuah a chang thei em?’ tih leh ‘Good Friday-a vaimim tuh hian kawm a pai tam bik em?’ tiin kan inzawt fiam mai mai a, thil hria inti theuh kha an ngaihdan a phir phawk mai. Loneitute zingah pawh hian a fing apiangin hmasawnna tur an ngahzia hriain training pawh an ngaipawimawh bik thin. Kan ranvulh natna satliah leh chaw ei tha duh lo tih mai maiah pawh a damdawi man leh a thawktute rawn man pek kan hreh miah lova, hritlang satliah leh vawi hnih-khat hahchhiau mai maiah pawh thenkhat chuan cheng tam sengin mithiam kan rawn hreh lo a, a tha e, chutih rualin lo neih lama mithiamten training an han buatsaih a, a thlawn liau liauin an thiamna zawng zawng an phawrh fai leng duh a, thlai damdawi nen lam a thlawnin an han sem zui lehnghal a, heti chung hian sum pai tlem azawng tal dawn loh chuan lunghnur tlat te hi kan ni a, hmasawn zia kan ni meuh em aw? Tu huatthu suhah mi thenkhat hi chuan tawngkam khat leka inhrilhfiah mai theih reng, BP en dan tih angrengte han inzawt ila, ‘Cheng tam senga kum tam kan zir chhuah, chutia inhrilh mai mai te chu, a chi nang’ min tihkhum vin hlar a; chutiang vel karah chuan kan chaw rin pui ber buh leh thlai chi hrang hrang chin dan leh enkawl dan meuh pawh kan hlut thiam tawk lo fo. Then khat phei chuan a thawktute zah vanga

tlawmngaih chhuaha tel ve hram hramah te kan inngai emaw ni? Kawng lehlamah chuan a thawktute pawh inenlet a tul ve tho mai thei. An sawi fo, chawhnu inkhawma muthlu tam thin leh engtia intihharh tur nge tih Pathian thuhriltu pakhat an zawh tum a, a chhanna, ‘Tiang tha lenglawng kha la ula, thusawitu chu Receptionist hoin vaw harh rawh se’ a ti an tih te pawh hi inzir nan a tha khawp mai. Inbuatsaihna tha lo chung chunga han khuainuai ringawt mai hi zawng, ngaithlatute chu engtin pawn awm se, an thiamawm ve tho mai thei.

Mak ve deuh chu hman lai nuho kha an

mo thar laia hreawm ti viau e ti lovin an mo tharte lakah erawh chuan that chhuah an tum chuang der lo, that chhuah a hnekin an mo tharte tha leh zung, am thei ang bera chhawr an tum thin niin an sawi. A dik em ka hre phak lo va, naupang zirlaibu pakhatah kan zir tawh thanin ka hria, in la hre ve hlawm emaw. Tun hma kan zirlai kha chuan kan dem deuh thin hlawmin ka hria. Tun lai mite nen hian enge danglamna kan neih aw ka ti ve mai mai. Engemaw lai chuan engemaw kan lo ni ve tawh thin a, hrehawm tihna lai kan nei thin, tunah engemaw kan lo ni ta a, engemaw kan nih lai khan hreawm kan tih thin em kha, khawnge hetiang ka nih takah chuan tia that chhuah tak thut hi a har ve ngiang ni tur a ni. Mak ve satliah, dik ang reng fu sia lang, Pu SR Paula sawi ka hriat reng chu, ‘Chunga mite hi chuan thuneihna te, sum leh pai te leh mimal hamthatna awm thei chi reng rengah hi chuan a theih anga tam hi Decentralize se la, chutih laiin mahni tum tawk vanzemah tih ang deuhin mahni theihna zawnah hi chuan thil hi centralize kan duh tlangpui’ zuk ti ve tlat a, dik maw dik lo maw!

Thu dang a lai chuan hmun dang chu ka

hre tam lo nain ram hlawm khatah chuan Zawlnuam leh a chheh vel hi kan ram riangte huam chhungah na na na hi chuan hmun rem

Page 11: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

10

leh ruam rai tha pawl tak a ni mai awm mang e ka ti thin. Mizoram hmun dang aiin ei hmuh a awlsam deuh em aw tih turin rimtawng lutuka hna thawk lo pawn ei chawp na na na chu a hmuh theih ni awm a ni. A ram hmunhma tam zawk chu hmun zawl 0-10% slope huam chhungah a tla hial ang tih tur khawpin a rem tha hlawm. Hmun dang ang deuh bawkin leilet nei tam tak chuan hnam dang an chhawr deuh chawt a, chutih lai chuan engemawzat chuan mahniin an thawk tang tang thung. Hengho hi chuan lung an tiawi thin ngawt mai, remchang ni sela midang thlima duhsak bik an chakawm rum rum thin. A hma chuan leilet nei tha thin, tun hnua sangha dila let ta daih an awm nual bawk tih han hriat chuan ngeiawmah a kal lek lek thung. Engtia han tih rual a ni si lo.

Khaw pakhat Thinghlunah chuan leilet

hmun tha deuh mai, mahse tui ngah lutuk avanga fura buh chin theih hauh loh, thlasik lai chauha buh chin na chi an nei nual thung a. Hengah hian fur laiin sangha an dah a, thalah sangha an man rem veleh buh an ching leh hlauh thin a, a remhriat thlak ang reng khawp.

Mahse heng ramah pawh hian tuikawng mumal tak awm se chuan a fur a thalin buh chin theihna tur chu a ni chiang mai. An tui ngah an buaipui a ni ber mai e. Kumin khan an lo tan tlai hret a, a seng hun laiin ruah tla hmasa a nang hman chiah mai a, mahse phur za vel chu an thar ta hram a, an lawmpuiawm tho tho e.

Leilet hmunhma tam ber hi luikam

atanga hla lo tak, mahse tui lak dawn chuan buangbar thlak ve fe si a ni fur mai. Tui kawng siama tui amaha luang tur chuan a hmunhma a zawl ang reng si a, thui tak tuikawng sial a ngai a, hmun thenkhatah Minor Irrigation Department-in Canal siamsak tawh mahse enkawl zui mumal loh a nih bakah hma thar lak a ni tawh lem lo nen, tui dahkhawlna tuizem awm lo nen, an chhawr bawk tehchiam thei lo. Chaw bel bula riltam an ni ber awm e. An harsatna sutkianna awlsam ber tur nia lang chu tui pump khawl lian deuh hmanga tui pump chhuah a, tui dah khawlna tuizem lian tawk taka dah khawl a, duh hun hun leh duh ang tawk tawk herh chhuah theiha siam a nih mai hmel.

Page 12: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

11

NLUP (WRC-II) HLAWHTLINPUI KAWMNA

R. Vanlalchhuanga, SDAO, Khawzawl & Thangluaia Sailo, AEO, Kawlkulh Circle.

Beneficiary Hming : TC Vanlalruata s/o Lalsanga(L) Khua : Pawlrang, Kawlkulh Circle, Champhai District

Zawhna : NLUP i dawn te i hmang tangkai viau niin kan lo hria a, rawn kawm

lawk che a, zawhna eng eng emaw rawn zawh che kan duh a, a rem em?

Chhanna : E, rem tehreng e, in va tilawmawm ve. Zawhna : Engnge eizawnnan in hman ber thin a? Chhanna : Kan chhungkaw eizawnna ber chu tlangram lo neih a ni thin a, kum

2007 atang khan tlangram lo neih bansan nan tiin Sapthei huan kan siam tan a, mahse kan beisei ang a ni ta chiah lo deuh a.

Zawhna : Tichuan engtin nge i tih tak a? Chhanna : NLUP 1st phase dawng turin thlan kan ni ve hlauh mai a, ka nu,

Zalawmi hmingin kan dawng ve a. Zawhna : NLUP ah chuan enge i thlan a? Chhanna : Eizawnna ngial nghet tling deuh ber dawna kan hriat avangin WRC-II

kan thlang a ni. Zawhna : Engtinge NLUP atanga pawisa i dawn chu i hman? Chhanna : NLUP pawisa hi tum khata dawng nghal vek kan nih loh avangin a

buaithlak deuh a. Mahse kan pawisa dawn ang ang hi Bank-ah kan dah khawl a. Tichuan, JCB ruaiin terrace kan lai ta a ni.

Zawhna : In pawisa dawn chu in ram buatsaih nan hian in hmang zo vek em? Chhanna : Hmang zo vek e. A la daih loh avangin kan pawisa neih ve ang ang

kan hman belh ve nual zawk. Tin, installment (pawisa) kan dawn hian kan laih belh ve zel bawk.

Zawhna : In terrace ah chuan buh in ching nghal thei em? Chhanna : A kum hmasa ber, kum 2011 kha chuan tui kan nei tha lo nen buh kan

ching lo va. Hemi kum hian Chana leh Antam kan ching. Kum 2012 atang khan Agriculture Department-a thawktute min rawn angin SRI hmangin Buh chu kan ching tan a ni.

Page 13: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

12

Zawhna : Buh chu i thar hlawk em ? Engzat nge i seng? Chhanna : Hlawk ve e. 2012 kum hian tin 100 kan seng ve a, kan lawm khawp

mai. Zawhna : Buh chu i ching zui ta zel em? Chhanna : Aw ching zui zel e. Kum 2013 ah chuan tin 150 lai kan thar a. Zawhna : Tui chung changa in harsatna kha a reh tawh em ni? Chhanna : Reh a ni mai ang chu. Kum 2013 khan Agriculture Department lamin

Tui dah khawlna (Water Harvesting Tank) min rawn siamsak hlauh mai a, tui chu kan nei thei ta. Kan lawm khawp mai.

Zawhna : A nih leh tlangram lo neih kha in bansan ta nge, in la tikawp tho? Chhanna : Sorkar tanpuina azarah kan bansan thei ta e. Zawhna : Nichin khan SRI kha i sawi lang a, enge a an? Chhanna : E a tha ka ti khawp mai, kan zawngchhang khawp mai. Zawhna : Agriculture Department-in kawng dangin an pui che em? Chhanna : Pui e, kan ram hi a hmunah hian min rawn enpui a. Rannung venna

leh thahna hlo te, fertilizer te min pe a, hei hi buh kan thar ve theihna chhan pawimawh tak niin ka hria.

Zawhna : A nih leh eng buh chi nge i chin thin? Chhanna : A hma lam kha chuan buh chi kan hmuh theih ang ang kan ching mai

thin a. Tunah chuan Agriculture Department-in Buh chi tha, kan ram ngeih zawng tur tak mai min rawn pe a, chu chu kumin (2015) atang hi chuan kan ching ang.

Zawhna : Buh chi hming chu i sawi thei em? Chhanna : Aw, DRRH-2 an ti. Zawhna : A nih leh hei Power Tiller i nei a, hei hi engtia i neih nge? Chhanna : Power Tiller hi subsidy-a lei ve ka tum a, ka chang thei mai lova. Kum

2013 khan Serchhip lama mi, a hlui (second hand) Rs. 35,000.00 in ka lei ta a ni.

Zawhna : Sawi belh duh dang i nei em? Chhanna : Nia, sorkar-in eizawnna ngial nghet kan neih ve theih nana duhsak

taka NLUP min pe te, min enkawltu Agriculture Department lamin hneh

Page 14: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

13

taka min vil leh a remchang ang apianga min tanpui thin hi kan chhungkua kan lawm tak tak a ni. Kan chhungkaw tan chuan NLUP hi malsawmna hlu tak a ni.

Zawhna : Inkawmna hun tha tak kan nei thei a, kan lawm khawp mai. In

chhungkuain malsawmna in dawn zel theihnan duhsakna kan hlan che u a ni.

Chhanna : Keini pawh kan lawm e. (Pu TC Vanlalruata, Pawlrang be duh tan Phone No. 8974206483-ah a biakpawh theih e)

Page 15: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

14

BILKHAWTHLIR SUB DIVISION CHHUNGA LEILET ENKAWL DAN

(Ram luah hawh kalpui dan leh ram neituin a hlawkna nasa zawka a tel theih dan tur)

Lalsawmliana, MAS, SDAO, Bilkhawthlir.

Bilkhawthlir Sub Division hi Kolasib District hnuaia Sub Division pahnih zinga pakhat zawk, Mizoram hmar tawp, Assam ramri depa awm a ni a. A huam chhungah hian khaw pakua – Bilkhawthlir, Vairengte, Chhimluang, Buhchang, Phaisen, Phainuam, Saiphai, Chawnpui leh Saihapui ‘V’ te hi an awm a. Heng khuate hian leilet behchhan tur an nei vek a; tin, an leilet enkawl dan phung pawh a inang tlangpui vek a ni. Tun dinhmunah chuan an ram zawl tam ber hi hmun kilkhawr lai deuh tih loh chu leilet hmin sa leh enkawl mek a ni deuh vek hlawm. Leilet neituten an leilet te an hralh nasat avangin tunah chuan leilet tam zawk mah hi Aizawl leh khaw dang danga mihausate ta a ni ta fur mai. Heng te avang hian leilet enkawl dan chungchanga dan leh hrai siam pawh harsatna chin thui tak a awm thin.

Leilet neituten leilet (WRC) an enkawl dan hi hnam dang (vai kan tih te) hnenah intiamkamna siama ram inhawhtir (land tenure system) a ni kan ti thei ang. Hetiang kalphungah hian leiletin tui a hmuh that dan azir te, leilet a hmin that dan azir te, a hmun ualau (emaw kilkhawr) dan azir te leh chhan dang dang avang tein a ram neitu leh ram hawhtu inremsiamna a inang lo thluah a ni. Tih dan tlanglawn berah chuan leilet la hmin chiah lo, buh chin nana la hman theih chiah lohnaah chuan a ram hawhtu vaite nen inremsiamin, Hun bi tiam chhunga a thlawna ram inhmantirna (MINA an tih mai) kum 2 kum 3, kum 4 thleng pawhin an siam thin. Hemi hun chhunga buh thar zawng zawng kha a enkawltu chan vek tur a ni a. Ram neituin chan a nei ve ngai lo. MINA hun chhung a tawp chinah erawh chuan leilet neituin buh thar hauh chin a nei ve ta thin a ni. Leilet hminsaah erawh chuan MINA hi an siam ve ngai lo niin a lang.

MINA hun a ral tawh emaw, leilet hmin saa ram inhawhtir a nih chuan leilet that dan azir te, tui a hmuh that dan azir te leh a ualau dan azir tein leilet neitu leh a enkawltuten inremsiamin buh thar kum tinin an insem thin. Leilet pangngai, hectare 1 (7.5 bigha)-ah hian

chawhrualin buh hum tin 300 vel an thar tlangpui thin a (Bigha 1 hmunah buh hum tin 40 vel thar anga ngaih a ni). Tih dan tlanglawn berah chuan leileit neituin buh tin 150 vel a hauh thin. Chu chu kum 1-ah buh vawi 1 thar nan hmang se, a zahve ang vela ngaih a ni. Leilet neitu hian kum 1 atan hei bak hi hauh a nei tawh ngai lo. Leilet, tui hmu tha, a thawktu vai taima leh remhria chuan a leilet enkawl zahve aia tam mahah te buhpui chin hmain tai (thar rang) chin nan a lo hmang lawk a, tai a thar zawh veleh a ram ngaiah vek buhpui a ching leh thin. Tai a chin atanga a thar hi aman a pual vek a, buhpui a thar atang chiah hian a leilet neitu chuan a chanpual a la thin a ni. A nihna takah chuan leilet enkawltu vaite chan chu a tam zawk fe tihna a nih chu. Tin, leilet buh chin nana rem chiah lo hmun tuihul lai hi a enkawltute hian thlai chin nan an hmang nasa hle bawk, hei pawh hi anmahni pual vek a ni, ram neituten an chuhpui ve ngai lo. Hei hi an sum hnar ber pakhat a ni a, an hlawkpui viau a ni. Leilet thlai chin theihna hmun tuihul awmnaa thawh chu a enkawltuten enkawl an chak deuh nge nge thin reng a ni.

Tuna kan dinhmunah hi chuan Bilkhawthlir Sub Division chhunga leileta kan

Page 16: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

15

buh thar chhuah te hi leilet ram neitu Mizote kutah a lut tlem hle. Tun anga hnam dang vaite kuta kan leilet kan dah reng a nih chuan hei aia tih dan tha zawk hmuhchhuah a har hle. Eng pawh ni se, leilet neitute hi tangrualin Taiah pawh hian buh thar hauh tel ve ta se la, a ziaawm ngei ang. Buaithlak ber chu ram neituin a thawh peih miau loh chuan an hnathawktu vaite duh dana an kal loh theih lohna chin a awm thin. Leilet neitu, an leilet te hnam dang vai kuta an dah chhan ka zawhna min chhanna tam ber chu leilet phai khaw lum hnuaia dum dai an peih loh thu te, hetia vai an enkawltir hian annin hna dang, entir nan sangha dil siam, huan siam, kuhva hmun siam leh a dang te tan hun an neih phah ve a, a remchang zawk niin an sawi ve bawk. Kum 2015-16 kal mekah hian Bilkhawthlir Sub Division

chhungah chhuah lam leh tlak lam vil thei turin Rashtriya Krishi Vikash Yojana (RKVY) Scheme hnuaiah Custom Hiring Centre 3 din tum a ni. He Scheme hmang hian loneituten leileh nan man tlawm tea Tractor hman theihna a inhawng dawn ta. Kan WRC area hi a zau tham em avangin Centre pali tal nei thei ila a duhawm khawp mai. He Scheme hi hmang tangkaiin leilet neitute hian a ngheta vai kan chhawr hi banin khawl tha hmang tangkai zawk ila, kan vai chhawrte hi loh theih loh thilah chuan hlawhfaah te chhawr zawk ila, a hlawkna tak tak chu kan ta a lo ni tawh dawn a ni. Tichuan, Bilkhawthlir Sub Division hi Mizoram buhzem tak takah kan siam ngei ang.

Page 17: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

16

Page 18: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

17

Page 19: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

18

Page 20: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

19

Page 21: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

20

Page 22: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

21

LAWNGTLAI DISTRICT CHHUNGA

RKVY ATANGA WRC-II SIAM/LAIH DAN, HMAN TANGKAI A NIH DAN LEH PERMANNENT CULTIVATION-A KALPUI DAN TUR

C. Vanlalhruaia, MAS

Subject Matter Specialist (Soil Conservation) DAO Office, Lawngtlai.

Zoram Loneitu-a chhuah tura Lawngtlai District-a kan hmalakna pakhat, RKVY hnuaia WRC-II siam/laih dan leh hman tangkai a nih dan te ziak tura ruat ka ni hi lawmawm ka tih rualin ka huphurh hle a. Thu ziak mi ka nih loh bakah tawngkam thiam lo mi ka lo ni bawk nen, mi te chhiar tlaka ziah chhuah huphurhawm hlein ka hria. Engpawhnise, eng emaw fakmawina thu ziak tur ni lo va, mahni hnathawh chanchin ziak tur ka nih angin a nih dan ang angin ka han ziak a ni e. Thawhna hmun tur thlan dan: Lawngtlai District hian RKVY hnuai atangin WRC-II (50 Ha) siamna tur kum 2012–13 Fund atangin sum kan nei a. Hnathawh tan hmain kan sum neih hi a tangkai thei ang bera hman a nih theih nan hnathawhna hmun tur thlan uluk tulin kan hria a. Tin, kan thawhsak turte mizia, tui zawng leh sukthlek zawngte zir chian hmasak thain kan hria a. Chu mai bakah kan hnathawh hi hmun langsar lai leh tlawh awlsam, miten harsa lo taka an hmuh leh tlawh theihna hmun leh khua ni ngei se tiin Officers thukhawm chuan a rel thlu a. Chumi bawhzui chuan khaw hrang hrang District Officer hovin tlawh/fang kualin khawtlang mite pawh vawi duai lo kawmna neih an ni a. Tichuan, hmalakna hmun atan chuan motor-a awlsam taka thlen theih leh motor kawngkam maia awm bakah District Capital (Lawngtlai) atanga hla lo tea awm, Banglazawl Project (Saikah khua) leh Khawthlirmual Project (R. Vanhne khua) thlan a ni ta a ni. Tin, hmalak tur zau zawng atan chuan 25 Ha. ve ve ni se tih a ni bawk. Hnathawh tan leh thawh dan: Khaw pahnih thlanah hian Project awmsa hming behchhanin chuta member-te nen chuan Project hruaitute thlan thatna neih a ni a. Tichuan, Project hruaitu atana thlante nen chuan hmalak dan tur leh hnathawhsak turte (Bebeficiary) uluk taka thlan an ni a. Thlanchhuahte hian ram, thawhna tlak tak tak an nei ngei em? tih enfiah a ni a, tin, hna thawh tan hmain an ramah anmahni lang telin thlalaksak vek an ni bawk. Chu mai bakah ruah vantla ringa terrace-a buh chin ( WRC-II) chungchang-a hriat tur leh a puitlin theih dan turte zirtirna vawi duai lo pek an ni bawk. Hnathawh dan turah chuan a theih chin chinah khawl (JCB) hmanga thawh ni se, tin, permanent cultivation-a luh pui tum a nih avangin Power Tiller hman theih ngei tura zaua laih ni se tih a ni a. Hmalak dante enpui a, khawl (JCB) hnathawh darkar zat chhinchhiahpui tur leh thawhdan kawhhmuh turin Committee Member leh ram neitu bakah project pakhat atan Departmental Staff pahnih ruat ve ve an ni bawk. Hnathawhna tur sum hi kum 2013 tawp lamah hmuh a ni a, amaherawh chu hnathawh tak tak kum erawh chu 2014 a ni. Project hman tangkai a nih dan:

Page 23: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

22

Chhan hrang hrang avangin kan beisei hunah hna kan zo thei lo va, chuti chung chung chuan Saikah (Banglazawl Project)-a kan hnathawhsak mi 25 te chuan buh an ching vek a. R. Vanhne (Khawthlirmawi Project)-a mi 25 a mi 12 ten buh ching hmanin buh ching ve hman lo erawh chuan vaimim, bekang, tel antam, badam-te chingin an ram erawh chu an hmang tangkai vek a ni.

Lawngtlai leh a chhehvel mai ni lo, Mizorama hmun leh khua tam takah Terrace/WRC-II hi laih leh siam a ni tawh a, amaherawhchu Buh chinna atana hmang tangkai sawi tur an tam lo hle. Lawngtlai leh a chheh velah phei chuan terrace-a buh ching/thar sawi tur an awm lo a ni. Hemi piah lamah WRC-II kan siamsakte hi anmahni sawi dan takin Thingtlang lo (Jhum) neia beidawng tawh, buh pawh ching ngai tawh lo, huan ram nei ve satliah tawp mai an ni hlawm a. Chuvangin Buh chi pawh an nei lo reng a. Tichuan Buh chin ngei kan duh si a, DRR-H2 leh IR-64 kan tuhtir ta ngawt a, kan beisei bakin heng buhte hi Tlangram Terrace-ah a lo tha a, buh pawh eng emaw zah chhungkaw tinin an thar a, hei hian anmahni mai bakah Department kan lawm a, mi pawh a tiphur hle a ni. Tin, Bial ko leidurah Badam chintir an ni a, Badam lah chu a tha duh hle lehnghal a, hei hian kan lawmna a tizual hle a ni. Hei hi Lawngtlai District Agriculture Department ang pawha hlawhtlinna ropui takah kan ngai lo thei lo a ni. Terrace (WRC-II) Siam tawh Permanent Cultivation Bawia Luhpui Tum dan: A hmasa lama sawi tawh angin Terrace (WRC-II) laih laiin Permanent Cultivation bawia luhpui tum an nih avangin Terrace zau zawng pawh Power Tiller hman theihna khawp ni ngei tura buatsai leh laih a ni a. Tichuan, Buh an seng zawhah Buhpawl leh bial koa hnimte chu paih mai lo vin bial chhungah dahin halral a ni a. Slaked Lime thehtirin a tul ang leh an mamawh dan a zirin Pre-emergence weedicide (Butachlor) pek an ni bawk a, Seed treatment tulna leh pawimawhna zirtirna pein a taka tihpui an ni bawk.

Kumin 2015 hian a bik takin Saikah-ah hian nikum lama kan buh chin DRR-H2 kha tha tho mahse, KVK, Lawngtlaiin enchhinna an neiha chin tlak ngei a ni tia an pawm CAU-R1 chintir/tuhtir leh vek an ni a, tun dinhmunah chuan a tha thawkhat a, enge a an zel tih erawh chu hunin a la hril ang chu. Eng pawh nise, WRC-II laih tawhte hi anmahni ‘Intiam kamna’ neihtir an nih ang ngeiin Permanent Cultivation bawiah luhpui theih ngei kan inbeiseiin a ni. A tawpna atan Banglazawl Project (Saikah) Secretary Pu K. Sanglianpuia biangbiakna tawite lo nei lawk teh ang. (Zawttu : C. Vanlalhruaia, SMS) Zawhna : Pu Sang, in khaw mipuite eizawnna ber hi enge ni le? Chhanna : Kum 2006-2008 Mautam hnu kha chuan ram a buain kan khuaa mi cheng tam zawk hian Thingtlang loneih hi kan ti tawh meuh lo va, eizawnna ber pawh sawi fak a har hle a, hna remchang chang, a awm ang ang kan thawk kual a ni ber e. Zawhna : Agriculture Department in in khuaa WRC-II kan siam/laiha kan hnathawh dan chung changah leh enkawl zui zel in tum dante tawi fel deuhin han sawi ta che. Chhanna : A hmasa berah chuan Department-te hnathawh dan hi lawmawm ka ti a. Department-in in duh anga thawk mai lo vin Committee-te dinin beneficiary thlan pawh Committee-te nen ti dunin, hnathawhna tur sum awm zat/sanction zat thlengin min hrilh hria a, hemi chungchangah hian Agriculture Department hi in entawn tlak hlein ka hria.

Page 24: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

23

A hma lama ka sawi tawh angin keini Terrace laihsak-ho hi Thingtlang loneiha beidawng tawh, hna remchang ang ang thawk mai te kan ni hlawm a, Buh pawh ching ngai tawh lo, Ration buhfaia inghat kan ni a. Tichuan, in hmuh leh hriat angin Terrace min laihsak a, chin tur Buh chi pawh kan nei lo va, min ngaihtuahsak a nih kha. A dik chiah chuan Dry Terrace-ah hian buh thar theih a nih kha kan beisei pha lo va, Lawngtlai leh a chheh vel mai bakah kan khuaah ngei pawh hian Terrace hi tam tak laih a ni tawh a, mahse Buh chin leh thar nan kan la hmang tangkai rih lo hrim hrim a ni. Mahse buh min tuhtir/chintir a, leithate nen min han enkawlpui a, chhung tinin buh eng emaw zah theuh kan han thar kha chu lawmawm kan ti takzet a ni. Ration lak tur awm loh chang pawhin kan buhthar khan min chhawk a, buaina kan nei ta lo a ni. Kan hriat tlan tho mah nise sawi belh ka duh chu duh aiin hna kan tan har a, chu chuan buh tuh leh chin a titlai a, a then phei chuan July thlaah kan tuh ve thei chauh a nih kha, mahse chungte pawh chuan eng emaw zat kan seng theuh a, a lawmawm hle a ni. Tichuan Dry Terrace-ah Buh a thar thei a ni tih keimahni ngeiin kan lo hriat chuan chin chhunzawm ngei kan tum ta a. Kan terrace-a hnim leh buhpawlte chu halin terrace zawlah kan theh a, tin, Chinai thi min pek te kha kan theh bawk a, Hlo tur (Butachlor) in hnena kan lak khan March-April 2015 khan kan terrace chu kan kap chhuak vek a ni. Kumin 2015 hian Department-in min pek buh chi (CAU-R1) kha kan tuh leh hlawm a, tunah hi chuan a la

naupang deuh a, enge a an zel dawn tih sawi a har na a, kan hlawhtlin leh ngei kan beisei a ni. A tawp berah chuan kan beisei phak loh tawpin Dr. C. Lalzarliana, Agriculture Director (Crop Husbandry) leh Pu Lalrinliana, Agriculture Director (Research & Education) ten kan hnathawhte min enpui a, kan hmalam huna kan tana tha tur thil tam tak min kawhhmuh a, kan lawm tak meuh a. An mi fuihna te hre rengin kan terrace neihte buh chinna atana hman tangkai zel kan tum a. Tin, Oil Palm pawh mi tam zawkin chin kan tum a ni. Agriculture Department dam zel rawh se. Tun atan chuan lo duh tawk mai ila, remchang te a awm thei ta a nih leh Pu R. Zaikunga, Chairman, Khawthlirmual Project (R. Vanhne) kawmna kan la tichhuak leh dawn nia. Ka lawm e.

Page 25: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

24

WRC-II 2014 kuma buh vui WRC-II laih thar vungah Badam chin a ni.

WRC-II ram ngai a, a kum leh, 2015-a buh chin thar

Page 26: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

25

OIL PALM CHIN DAN LEH ENKAWL DAN (Ka tawn hriat atangin)

LALNUNNEMA

Model Veng, Lengpui

Mi tin hian Oil Palm chin dan leh enkawl dan hi kan hre theuh awm e. Agriculture leh Department dang atang te pawhin min zirtir tam tawh a, kan hre tlangpui tawh ngei ang. Mahse kan hriat ang leh ka tihdan tlangpui han tarlang ve ila tangkaipui te kan lo awm mial tak in.

A chin dan hi sawi vak tur a awm lo va, feet 1-a zau lei laihkhuara phun mai hi a ni a, a khur chu lei tlanga hnawh mai lo vin, lei dip ngeiin hnawh ni se a tha. Phun hmain Half-moon terrace hi leh lam feet 2, leh lam feet 2-a zau tal laih ni se, a zau thei ang apiang a tha a, mahni tan vek a ni.

Leitha pek dan hi chemkawiin Half-moon zawl kha rit phut hmasa ila, tah chuan leitha chu theh ila, lei dip theh nawn leh ila a tha. A hmun sam chungchangah Oil Palm bul thlawhfai saah khan changel hnah phah ila, a changel tum khan delh leh ila, a hnuai a hnawng a, a tawih kha leitha pe ka ni nghal mai. Changel nei ve lo tan tih ve theih a ni lo.

A eitu Sanghal leh Sakuh laka ven dan hi a harsa khawp mai. Tih dan pakhat chu vau sam fai taihmak a ni a. Tin, umei hi sarangah Ajinomoto cheng 5 man vel nen thun a, Oil Palm zarah khai ila, hmun hnihah vit pawpin a rim a chhiat avangin an ei duh lo. Tin, vau hrulah mau feet 2/3 vela sang sawh phuna, tah chuan pawnchhia, mawza tiat hi ek in tihfaina Phenol hian tihuhin ka zep a, mauah khan sarangin ka khuh leh a, a rim a nam rum rum a, Sakuh emaw Sanghal emaw an lo kal duh lo khawp mai. Chu lo leh chu bazar-ah sazu tur lei a, balhla kheh saah sazu tur kha tah tur a ni. Balhla kawr khan tuam leh ila, pa hnih zelin vau hrulah inchhung dung let ft 50 ang vel sa lo chhuahna lamah dah tur a ni. Hmun 10 vela dah chuan Sanghal leh Sakuh te chuan an hlah

lo, an ei vek zel a. An reh hmiah mai a ni. Thla 4 hnu velah an rawn lang leh a nih pawhin chutiang chuan tih leh thin tur a ni. Ti chhin ve teh. Tin, Bui hi a buaithlak khawp mai bawk a. Oil Palm bul a eina kha lai ila, a kua kha hnawh lo va kalsanin a awmna lam chu a rawn hnawh vat mai a, tah chuan alu zai bunah te, balhla zai bunah te sazu tur bawk kha tat leh ila, a kuaah hnawh lutin vur ping ila, kan phum a ni nghal mai.

A hmun tihfai that hi a himna ber pakhat chu a ni a, thlawhfai hi a tha a, tha erawh a duh tam a, chuvangin sam fai thin mai hi a tha, a hah chu a hahthlak tho mai. Chu ai chuan dihlo Glycel hmangin kap mai ila, a hahdam a, a awlsam a, a fai that duh bakah sain hlo tur rim kha an hlau va, thlai himna tha tak a ni nghal a ni. Hlo tur chi hrang hrang a awm a, Glycel hi kei chuan ka duh ber a, Horticulture Office kawt dawrah lei tur a awm thin. Sairangah chuan a la tlawm leh hret a ni.

Sawi tur tam tak a awm thei ang a, hengte hi a tlangpui deuh nia ka hriatte an ni a. Heng bak hriat duh nei kan awm a nih chuan Mobile Phone No. 9862611300-ah zawhfiah theih a ni ang a, Agriculture lama kan hotute pawh zawt hreh lo ila a tha ang. Heng ka han tarlante hi ka farmer puiten in lo tangkaipui hlauh chuan a lawmawm hle ang.

Page 27: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

26

KOLASIB DISTRICT-A OIL PALM DINHMUN

District Mipuite dinhmun dawmkangtu a nih theih dan

Lalengliana, MAS Subject Matter Specialist(Agronomy)

Kolasib District : Kolasib Mizorama Oil Palm hlawk taka chin leh sawngbawl a nih theih nan Mizoram sawrkar chuan

‘The Mizoram Oil Palm (Regulation of Production & Processing) Act, 2004’ chu Mizoram Legislative Assembly chuan 2nd December, 2004 khan a siam a. He dan thar tlawhchhan hian Mizoram sawrkar leh Company pathumte chuan thawhhona thuthlung an ziak a, a hnuaia tarlan ang hian Mizorama District hrang hrang an enkawl tur bik pawh siamfel nghal a ni. Hetiang in –

Sl.No. Company hming District an enkawl tur Thawhona thuthlung

ziah ni 1. Godrej Agrovet Ltd. Kolasib & Mamit 14th September, 2005 2. 3F Oil Palm Agrotech Ltd. Aizawl, Serchhip & Saiha 7th March, 2006 3. Ruchi Soya Industries Ltd. Lunglei & Lawngtlai 3rd October, 2006

Hetia thawhhona thuthlung fel tak siam a nih takah hian Kolasib District enkawltu Godrej

Agrovet Ltd. chuan Saihapui khua, Kolasib District-ah Oil Palm kui tiah leh enkawlna (Nursery) an siam ta a, a phun duhte hnenah Agriculture Department nen tangkawpin Oil Palm tiak hi semchhuah a ni ta a.

Oil Palm tiak phuntute thawhrimna lo langchhuak zelin a rah seng tur nei an lo awm ta sup

mai a, Godrej Agrovet Ltd. pawhin Palm Oil Mill (Oil Palm Rah Herna) bunna tlak a ni dawn tih hriain Bukvannei khua, Kolasib District-ah Palm Oil Mill hmun tur an buatsaih tan ta mup mup mai a. 15th September, 2012 a lo herchhuah chuan Pu Lal Thanhawla, Chief Minister chuan Palm Oil Mill sak tanna tur Lungphum a lo phum thei ta hial a ni.

Oil Palm Nursery, Saihapui Pu Lal Thanhawla, CM in lungphum

a phum Godrej Agrovet Ltd. in Oil Palm herna tur an buaipui mup mup laiin lehlamah Oil Palm phuntu thawk rim tak tak te chuan Oil Palm rah an lo thar ve zel bawk a, heng Oil Palm rah te hi la her thei lo mahse Godrej Agrovet Ltd. chuan Mizoram sawrkar nena an inremna ang ngeiin a leina tur hmun ruat bikah an lei pah reng bawk a ni.

Page 28: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

27

Lungphum phum a nih atanga kum hnih a lo vei meuh chuan Godrej Palm Oil Mill, Bukvanneia mi chu Mizoram mai pawh ni lo India hmarchhaka a hmasa ber ni turin Pu Lal Thanhawla, Chief Minister chuan ni 28.10.2014 khan Govt. of India leh Mizoram sawrkara mi pawimawh tak tak bakah Godrej Company hotupa Pu Nadir Godrej-a te tel ngeiin Palm Oil Mill hi a hawng leh ta a ni.

Palm Oil Mill hawn ni C.M in Mill a hawng

Kolasib District-a Oil Palm hlawhtling taka chin leh sawngbawl a nih theihna turin Oil Palm Zonal Committee din a ni a, he committee-ah hian Agriculture Department, Godrej Agrovet Ltd. leh Oil Palm chingtute telin Oil Palm chinna tur hmun thlan thu-ah te, tanpuina lo kal hman dan tur leh hmalak dan tur pawimawhte ngaihtuah ho thin a ni. Tin, Kolasib District Oil Palm Growers Society leh Village Oil Palm Growers Society-te din a ni bawk.

Tunah hian Kolasib District-a khaw hrang hrang/zau 35 zetah Oil Palm phuna hmalak mek a ni a, kum 2005 atanga June ni 10, 2015 (kum 10 chhung) thleng khan Oil Palm tiak 1,075,484 zet sem a ni tawh a, 6255 Ha. a zauah phun a ni tawh bawk. Chhungkaw 1850 in Oil Palm hi an ching mek a, an Oil Palm rahte hi a leina tur hmun ruat bik 14-ah Godrej Agrovet Ltd. hian Metric Tonne 1 Rs. 5,500-in a leisak thin a, May 2015 thleng khan 3349.39 MT hralh tawh a ni. Metric Tonne 1242 her tawh a ni a (her tawh a tlem nachhan hi a herna khawl awm hma pawh khan Godrej hian Oil Palm rah hi an lei reng a ni), 310 MT hriak (Crude Palm Oil) herchhuah a ni tawh a, a thlitfimna hmun Kolkata-ah thawn thlak a ni tawh bawk.

Kum 2015 chhung hian Kolasib District-ah 800 Ha. a zauah phun thar leh tum mek a ni. Oil

Palm te hi ransa leh thil dang avanga puitling zo lo an lo awm ve leh thin a, hengte hnawhkhah lehna tur hian 235 Ha. ruahman a ni bawk. Henga phun tur hian June ni 10, 2015 thleng khan a tiak 33,432 zet Hectare 233.79 a phun turin semchhuah a ni tawh bawk.

Kolasib District hi 24°00’00”N - 24°30’00” latitude leh 92°30’00”E - 93°00’00”E longitude

a awm a ni a. A ram san zawng hi Oil Palm chinna atana duhthusam MSL (Tuifinriat zawl) atanga 36–900 meters-a sang a ni tlangpui a. Heng avangte hian Oil Palm hi an tha duh em em a, hlawhtling tak tak pawh an awm ta reng a ni.

Page 29: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

28

Pu Lalthanzaua huan, Khamrang Pu Thansiama (L) huan, Thingdawl

Oil Palm phunna hi a tiak leh a rah phurh a awlsam nan a huhoa zau khat bawh leh kawngpui

hnai vai rama chin ni hram thei se la duhthusam a ni. Tin, tumruhna neih hi a pawimawh ngawt mai. Tunah hian Saibual zau (Thingdawl leh Bualpui V.C ram chhung)-ah hian chhungkaw 115 in Hectare 123-a phun turin a tiak an rawn dil tawh a, pek mek zel an ni bawk. Heng chhungkuate hi ram palailengah thlam sain an inkulh mek a, an thawhrimna rah ‘Hlawhtlinna’ tun atanga kum 4/5 ah chuan kan hmuh ngei a beiseiawm hle a ni.

Ni e, mi dang hlawhtlinna, kut kuangkuah chunga lo thlir liam satliah mai lo vin, a

hlawhtlingte zinga kan hming a chuan ve ngei theih nan taihmak chhuaha Oil Palm chin uar a va tha em. Mizorama kan thlai chin zingah chuan sawrkar hmalakna zarah a hralhna leh a man chiangsa a ni si a. Sawrkar hna kan indaih ta lo, eizawnna dang a harsa si a, tih kan sawi fo thin, puanven sawi chhina, ‘Khawnge mahni hna ka han insiam chawp teh ang’ tia hma kan lak a tha hle mai.

Tlangram lo nei turin kan tha tam tak kan hmang thin, hawp khawp kan thar thei ta meuh lo,

tha kan seng teuh tho si, a hmun ngai kum 2/1 bak kan la ring thei lo lehnghal a. Lo kan vah pah emaw chul kan rih pah khan a hmun ngaiah vek khan Oil Palm phun kan ngaihtuah ngai em le? Oil Palm karah khan kum 2/3 chhung chu hlawhtling takin Buh leh thlai dang pangngai takin a thar theih si a. Tlangram loneiha kan tha sen bak sen belh vak lo vin kum 4/5 hnua Oil Palm puitling neih theih mai dan hi lo ngaihtuah ve chhin teh. A theihna hmunah chuan buh pawh kan thar zel ang, thar kan tum ngei pawh a tul khawp mai, kan chaw pui ber a ni si a. Amaherawhchu, chaw bak mamawh kan nei, chu’ng nei thei tur chuan Oil Palm kum 25–50 chhung hlawk taka a rah seng theih, a hralhna awm nghal thlap hi kan dinhmun siam nan a va tul em.

Oil Palm hi thlai dang ang lo takin a rah seng theih tura ching kan tam poh leh a hralhna man

hi a sang zel tura ngaih a ni. Godrej Agrovet Ltd. hian her tur duhkhawp an la hmuh loh nasat em avang hian a rah an leina man hi tun dinhmunah hei aia sang chu a la har mai chauh a ni. An khawla her tur an hmuh tam chhoh zel chuan a rah leina man pawh hi sang chho thei ngei tur a ni, an lei tama an her tam khan anni pawh an hlawk sawt ang. Keini, a chingtute pawh kan hlawk sawt dawn tih leh kan khawtuala sum fai luanglut a pung sawt dawn tih chu a chiang reng mai.

Kum hnih/khat chhung mai thlir lo vin kum li, kum nga hnu atanga kum 30 thleng kan

dinhmun ngialnghet zawka min siamtu leh min dawmkangtu a ni dawn tih tumruhna nena thlir tlat chungin Oil Palm chin hi i uar lehzual ang u.

o0O0o

Page 30: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

29

PULSES PAWIMAWHNA LEH THAR TAM TURA HMALAKNATE

B. Ramnunsanga, MAS

SMS (Agronomy)

“He khawvelah hian India ram hi Pulses ei tam ber, thar chhuak tam ber, ram dang atanga chawlut tam ber leh sawngbawl nasa ber a ni”

Kawm neia rah thin, be lam thlai kan tih hi sap tawngin legume tih an ni a, thlai then hran dana Leguminous family kan tih zinga mi an ni. Legume tih hi Latin tawng thu mal pakhat Legumen atanga lak niin legume thlai ho zawng zawng sawina thumal a ni. Heng Legume thlai chi ro char (dry seed) kan ei thin te sawi nan hian thu mal pakhat Pulse an hmang thin a ni. Pulse tih chu Latin thu mal pakhat Puls atanga lak chhuah niin tuihang tak hlak( thick soup/pottage) tihna a ni thei ang chu.

Pulses kan tih chuan thlai kawm neia rah

thin, kum khat/season khat chhunga thar thin (annual legume), a chi chang char tawh kan ei thin te hi an ni. A kawm chhungah hian a rah fang pakhat emaw pakhat aia tam, sawm pahnih lai te pawh a awm thei thin a, an pian zia te, an len zawng te leh an rawng te pawh a thlai azirin a inang lo thei hle. Be lam thlai, a rah no laia kan seng thin, behlawi rah hring te, bean rah hring te leh chana rah hring ang te hi pulses-in a huam lo va, hengho hi chu fur thlai (vegetables) zingah chhiar tel an ni thung. Amaherawhchu, heng thlaite hi a chi chang tawh, a huma ei tura seng an nih chuan pulses an lo ni ta a ni. Be lam thlai tho, a rah chang char tawh, ei tura seng zingah pawh a hriak sawr atana hman, heng bekang te, badam te hi Pulses zingah chhiar tel an ni ve lo bawk a, heng te hi chu oilseeds thlai zingah an telh thung a ni. Tin be lam thlai tho ei atan ni lo, a chi tura a rah chang char tawh seng (bawng chaw - clover leh alfalfa ang chi te) te hi pulses-in a huam lo bawk.

Pulses te chu chhum hminin a lo nem a,

an lo keh phel mai thei ta a, nem thlapin a kawiin emaw kawi loin emaw kan ei ta a ni. A tawi zawngin dailuah anga kan ei thin, be hote hi Pulses kan tih te chu an ni.

Pulses thar zat sawi dawn chuan a hum

fai rih zawng (dry clean weight)-a sawi tur a ni. A kawm nena bukin an sawi ngai lo a ni.

Pulses nihphungah hian thil

chhenfakawm tak tak a awm a: Pulses-te chu chaw tha an ni: Pulses

hi mihringten kan taksa than that nan leh kan taksa khawl puite hnathawk theia siamtu atana mamawh em em, protein leh vitamins kan chawei atanga kan lakluh thin, hmuhna hnar tha lutuk an ni. Protein kan hmuh theihna dang, bawnghnute leh sa te hi an man a to chho zelin mi nazawng tan ei tur neih reng theih a ni lova. Chutih laiin heng pulses te hi chu awlsam takin kan nei thei a ni. Chaw pui bera buh lam (cereals) hmangtute tan pulses ei tel ziah chu chaw tha famkim eina tha ber a lo ni. Kan taksa tana chaw tha tur buha awm lo hi pulses hian a lo neia chutih laiin pulses-in a neih loh kha buh hian a lo nei thung a, chutichuan buh leh pulses (chaw leh dal) kan han hmeh dun chiah hian chaw chhe ei vanga harsatna, a bikin protein-calorie malnutrition a lo tibo a lo ni. Pulses hian Protein mai bakah kan mamawh vitamin-te an pai teuh bawk a. Pulses-a vitamin A leh vitamin B-1 awm hi buh lam thlai (cereal)-a awm aiin a tam daih zawk a, tin, pulses chiah puam a, a uingho kan tihah te hian vitamin C a tam em em a ni. Pulses hian mihringten kan mamawh em em Calcium pawh a pai thahnem hle a ni.

Pulses-te chu ran chaw tha

chungchuang neihna an ni: Pulses te ei theih tura sawngbawlna, Dal Mill atanga thil dang lo

Page 31: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

30

chhuak, a kawm te, a hum khehna pil te leh a rah keh them nawi dahkhawm te hi bawng chaw tha ber chi an lo ni a, a hnah leh kung hring emaw ro tawh emaw pawh hi chaw tha tinreng pai, bawng chaw tha em em mai a ni bawk.

Pulses-te chuan lei an titha a,

Fertilizer siamna Factory tenau an ni: Pulses thlai te hi an hrin duah laiin leiah lehhnanin lei tihthatna (green manure) atan an tha hle. Leia Bacteria chi khat Rhizobium hi pulses zungah chengin pulses-te hi engtin maha tina chuang si lo vin chawah a lo hmang ve thin a, pulses zungahte tawmkhawmin bawk an siam thliah thluah a, heng zung bawkah hian boruak(atmosphere)-a Nitrogen awm hi an lo man bet tlatin an chhekkhawl thin a, chu chu a chenna pulses tan chawtha a nih bakah seng an nih hnuah heng zung bawk te hi an lo tawih a, Nitrogen te chu leiah an lo chhuak ta a, an dawta thlai chin leh tan chaw tha Nitrogen ei mai theih tam tak an lo awmtir thei ta thin a ni. Legume-ho hian Nitrogen an mamawh tlem a, chu chuan an dawta thlai chin tur tan Nitrogen pek ngai tur chu tam takin a lo tihtlem phah thei a, hetiang hian an dawta thlai chinten Nitrogen an mamawh tur hmun lia thena hmun khat lai pawh a lo phuhruk lawk sak thei a ni.

Pulses-te chuan hnim an dip ral:

Pulses te hi a hlanga kan chinin emaw thlai bi inkar khat tak taka chin chite inkarah emaw kan chin hian tha takin an to duah hluah hluah a, kan chinna hmun chu an luah phuiin chhah takin an lo khuh luk a, an bula hnim awm te chu to chhuak hlei thei lo vin an up bet tlat thin a, chi pawh an chhuahtir thei ta thin lo va, kan chinna hmun leilung chu hang tha taka siamin leh hnim hlo hnawksak thin lakah a vawng him thin a ni.

Pulses-te chuan tui leh leilung an

venghim: Pulses-te chuan thuk tak thlengin zung an chhuah a, an zungte pawh an peng darh tuai a, heng zungte hian lei chu nghet takin an tham khawm a, pulses-ten an khuh hlup hnuaiah hian tuihawkte pawh an luang vut vut thei thin lo va, chuvangin leite chu ruah tui leh thliin a len sawn mai theih loh turin an venghim thin a ni. Hei bakah hian, an duah that em avangin an

awmna chu an khuh hlup a, ruah malin lei a zuk deng keh sawk sawk tur kha an lo dang tleuin leilung chu nghet takin an awmtir thei ta thin a, tichuan, lei chunglang hang tha, thlai chaw awmna ber chu him takin an awm ta thin a ni. Khaw lum avanga lei hnawnna tuihua changa boruaka kal ral chho tur chu pulses hnah leilung chunga lo inzarpharh khat hlup mai chuan a lo dang bawk a, lei lama a thawn kir leh bakah leilung a vawng dai a, lei hnawnna chu tuihua chang lovin a vawngtha thin a, chu chuan thlai tan tui duh ang a lo awmtir ta thin a ni.

Pulses-te chuan lei chhungrila tui

awm an hmang tangkai: Mizo chuan be lam ho hian lei chhia an ngam te kan ti mai thin a, hei hi a awm zia pakhatah chuan Pulses te chuan thuk deuh tak thlengin an zung an kaih a, chu chuan lei chhungrila tui hman tur tlem te awm pawh tangkai takin an zu hman vang a ni a, hei vang hian tui pek tur awm lohnaah te leh lei chhe deuh ramah te chingin lei thatna laiah thlai dang kan ching ta thin a, remhriatna kawng khat chu niin lang teh meuh mahse kan thar hlawk lo ta thin a ni.

Pulses-te hi Cropping System Plan

siamnaah a laimu an ni : Pulses variety tha tihchhuah thar te hi an thar hma em em a, sik leh sain an nunah awmzia a nei lutuk thin pawh siam danglamsak chhoh zel an nih avangin kum tluana kan thlai chin kual dan tur(Cropping System) duanna kawngah an tangkai hle.

Pulses-a kan dinhmun : India ram hi

khawvelah Pulses ching tam ber leh thar chhuak tam ber kan nih laiin productivity (chinna hmun zau zawng inanga tum khat thar hlawk dan enna)-ah erawh chuan 118-na daih kan ni. Khawvela pulses chinna ram 32.24% hi India ta a ni a, khawvela pulses thar chhuah 23.46% hi India thar chhuah a ni bawk. India bakah hian China te, Russia te, Pakistan te, Bangladesh te leh Thailand ten lian tham tak takin an ching ve bawk. Hectare khata zauva vawikhat thar theih zat(Productivity) khawvel average chu 890 kg/ha a nih laiin India rama kan national average chu 648 kg/ha chauh a ni. Tichuan hectare khata 890 kg tal thar thei turin sawrkar a tang sauh sauh a ni.

Page 32: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

31

Pulses kan mamawh : India rama mipui tam ber hi chaw atana thlai ring kan ni a, a mi chengte hrisel taka kan awm a, tha taka thanga kan changkan zel theihna tur chuan chawtha kan ei a ngai a ni. Chaw tha protein kan hmuh theihna tur bawnghnute te, sa te hi ei reng thei tur chuan ram rethei leh thang mek India ram tan chuan a ngaihna a awm si lo va, mahse kan neih ve theihna kawng tha tak chu pulses–te hi an nih avangin alo berah kan ram mipui mamawh eikhawp Pulses thar chhuak tura ruahmanna siama kawng dap chu sawrkar leh Agriculture lam mithiamte koah a innghat lo thei lo a ni.

Kan taksa hian a mamawh tawk protein

a neih reng theih nan ni tin a tlem berah pulses 50-60 gm tal kan ei tur a ni a, kan thatpui ber (optimum) erawh chu ni khatah 104 gm. ei a ni. Tuna kan din hmunah hian 37 gm chauh ei ang kan ni a, hei hi mihring lo pung zel ruala pulses thar chhuah a pun ve loh vang a ni a, pulses tam zawka thar turin kawng hrang hrangah tan lak a ni.

Tunah hian India ramah kan ei tur atan

chauha pulses kan mamawh hi 186.5 lakh tonnes vel a nih laiin kan thar chhuah chu 158 lakh tonnes vel chauh a lo ni a, a bak 28.5 lakh tonnes chu ram dang atanga kan chawkluh a ngai ta a ni. Tichuan, He khawvelah hian India ram hi Pulses ei tam ber, tharchhuak tam ber, ram dang atanga chaw lut tam ber leh sawngbawl nasa ber kan lo ni a, chuta tang ngawt pawh chuan Pulses pawimawhna chu sawi zui lo pawhin a chiang mai awm e.

Pulses tam zawk kan thar thei: India

rama kan national average hi Research farm-a kan average chanve chauh te a ni a, tin, Front Line Demonstration (FLDs)-a kan result hmuh thin hmun thuma thena hmun khat chauh a nih si lai hian Pulses tharchhuak tam lehzual tur hian hmalakna tur zau tak a awmzia a lang. India rama pulses kan thar theih dan (national average productivity) chu 648 kg/ha a nih laiin France ramah chuan 4219 kg/ha te a nih phak avang hian Pulses hi tam zawk kan la thar thei tih a chiang hle a ni. Pulses chinna tihzauh piah lamah hian a chin dan leh enkawlna lamah

thiam thil chi hrang hrang thunluh a pawimawhzia a tilang chiang hle.

India rama Pulses kan chin pui deuh

deuh te chu, Kelek Chana (Chick Pea) 40%, Behliang (Pigeon Pea) 18%, Mung dal/dal eng (green gram) 11%, urd dal/dal dum (black gram) 9%, masur dal/dal sen (lentil) 8%, motor chana (field pea) 5% te an ni. Heng Pulses te hi fur laia chin chi (Kharif) leh thlasik laia chin chi (Rabi) te an ni hlawm a. Khawvela an Pulses chin uar em em Kidney bean (Rajmash) hi India ramah chuan kan ching uar viau thin lo nain tunah chuan kan uar tan ve ta hle. Mizotena kan pulses lo ei ve ber bête pawh hi a tha hle mai a, amaherawhchu India ramah hian an lo uar ve viau lo niin a lang.

India rama kan pulses chin tam ber leh

thar tam ber hi India ramah chuan chana tia sawi a ni a, mizo chuan kelek chana kan ti mai thin. Sap tawng chuan Chick Pea emaw Bengal gram emaw gram emaw tia sawi a ni.

Chick Pea chin tamna ram (region)

inthlakthleng thu: India rama Pulses kan chin tam ber Chick Pea (Kelek chana) hi tun hma chuan India hmar lam ram: Jammu & Kshmir, Punjab, Haryana, Uttar Pradesh, Jarkhand, Bihar leh W.Bengal-ah te zau tak takah chin an niin an thar tam ber thin a, amaherawhchu, buh leh wheat variety thar, kung tawi zawk leh fertilizer te han peka hlawk zawka thar hluai thei ta leh ni eng rei tak mamawh tawh lote siam chhuah thar a lo ni a, tichuan heng ramah te hian chana chinna hmun chu wheat variety thar chinna atan te, chana aia sum dekchhuak tam thei zawk, tel antam leh alu chinna atan an hmang ta zawk a. Chana chinna hmun leh tharchhuah zat chu a tlahniam ta duai duai mai a ni. Heti a nih mek lai hian India ram laili leh chhim lam Madhya Pradesh, Rajasthan, Maharastra, Karnataka leh Andra Pradesh-ah te chuan Chick Pea hi an lo ching uar thar ve leh thung a, a chhan chu Chick pea variety thar, thar hma leh thar hlawk, natna laka him tihchhuah a lo ni a, an ram leilungin a lo ngeih bawk nen, a chi an duh zawng tak a fang lian chi te chu an mamawh khawp sawrkarin subsidy-in a ngaihtuahsak bawk vang te a ni.

Page 33: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

32

Hei vang hian India rama chana chinna hmun leh tharchhuah chu tlahniam chuang lo vin a thang chho ve zel ta tho a ni. Tichuan chana chu India hmar lam ram, ram vawt zawk leh hun rei zawk atangin India chhim lam ram, ram lum zawk leh hun rei lo zawk lamah a insuan ta a nih chu, a mak ve hle mai.

Pulses thar tam tura hmalaknate:

India ramah hian Pulses tam zawka thar a nih theih nan Sawrkarin hma nasa takin a la a. Ministry of Agriculture hnuaiah Directorate of Pulses Development, Bhopal-ah a din a. Technology thar hriat chhuah nan ICAR hnuaiah Research leh Demonstration hmun hrang hrangah neih reng a ni a, Cetrally Sponsored Scheme hnuaiah Pulses Development Programme hrang hrang kalpui reng a ni bawk. Accelerated Pulses Production Programme (A3P) tih te, RKVY te leh National Food Security Mission – Pulses te hi CSS kan hriat tlanglawn lar deuh te an ni awm e. Mizoramah hian RKVY bakah NFSM-Pulses hmang hian hnathawh mek a ni.

NFSM-Pulses thil tum te chu, mimal

tinte lova leilung thatna humhima thlai chinna

tlaka siam that saka thlai thar tam zel thei tura siam te, eizawnna tur siam te, loneituten inrintawkna an neih theih nana loneiha eizawnna chawisan te, thlai chin dan leh thlai chi tha hman pawimawhna hrilhhriat te an ni. NFSM-Pulses hi zaah za(100%) Central Funding a ni.

NFSM-Pulses hmanga hnathawh dan tur

te chu, loneitute certified seed pek te, Cluster leh Front Line Demonstration siam te, Fertilizer leh thlai chaw pawimawh ngaihtuah (Integrated Nutrient Management) te, thlai venhimna ngaihtuah (Integrated Pests Managment) te, loneitute hmanraw mamawh ngaihtuahsak te leh tui tangkai taka hmang thei tura tui pekna hmanrua ngaihtuahsak te a ni. Pulses pawimawhna te, an tangkaina te leh kan mamawh zia te kan tar lang ta a, tin, Pulses tam taka thar tura hmalak tulna leh hmalakna tura sawrkar ruahmanna awm thenkhatte kan tarlang tawh bawk a, loneitute Pulses ching uar tura puanven lo sawi chhing theuh turin kan inchah a, remchang hmasa berah khing Pulses thlaite chin leh enkawl dante kan rawn ziak leh dawn nia.

o0O0o

Page 34: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

33

KUTHNATHAWKTUTE HNENA THUCHAH

R. Lalpianmawia, MAS AEO, Muallungthu Circle

Kan ram hian zawi zawiin hma a sawn ve zel a, hetih rual hian kuthnathawktute pawhin hma kan sawn ve zel a, thlai chi thate, a enkawl dante pawh kan thiamin hma kan sawn zel a, a lawmawm hle a ni.

Amaherawhchu, hetianga hma kan sawn

zel lai hian kan thlai venhimna pesticides/insecticides kan hman danah leh hlo thlawh nana weedicides/Herbicides kan hman danah hian kuthnathawktute hnena thuchah/thurawn han hrilh hriat tulin ka hria a, ka han sawi ve dawn a ni.

Kan sawi tawh ang khan loneih lamahte

hma kan sawn zel a, tun hma chuan hnim te hi tuthlawh/chemkawmin kan thlo thin a, tunah chuan thil awlsam zawk leh economic zawka hlo thlawh kan lo intihhmuh ta hle mai a, chumi atan chuan hnim thahna (weedicides/herbicides) te kan hmang uar ta hle mai a, heng kan hman te hi a awmzia leh a hnathawh dan hrechiang lovin kan hmang mai mai a, kan thlai chinin a huat leh huat loh a zirin hnim kahna hi an then a, hetiangin-

1. Selective herbicides: Hengho hi hman

hnuah hnim/hlo chauhin an thihpui a, thlai erawh chuan an haw ve lo.

2. Non selective herbicides: Hetiang chi hi chu

hnim leh thlaiin inang rengin an hua a, fimkhur taka hman tur a ni a, heng hi a burah a inziak thin a ni. Tin, a thawhdan a zira then dan a awm leh a- a) Contact herbicides: Thlai kung, a hnah

etc. hlotur kaina lai apiang kha a rovin a thi thin.

b) Translocated (Systemic) herbicides: Hengho hi a zung emaw a kung emaw a

zikin emaw a hip a, hnim peng hrang hrangah a tur chakna hloh lo vin a insemdarh thei.

Tin, a hman hun chi hrang hrang a awm leh a-

a) Pre-plant (presowing) herbicides : Thlai chithlak/tuh hmain emaw thlai tiak phun hmain emaw leiah an kap a,an lehhnan thin.

b) Pre-emergent herbicides (Hnim chi thahna): Hengho hi hnim chi tiah hmaa kah tur a ni a, hnim chi a tithi thin.

c) Post-emergent herbicides : Heng hi chu hlo tiah hnuah hnim kah nan hman tur a ni.

Hetiang hian hlo thahnate hi a hmandan

chi hrang hrang, a hman hun, thlai huat loha hman dan te fel taka siam vek a ni a, chuvangin heng hlo thahna chi hrang hrangte hi kan hman danah kan fimkhur a ngai hle a ni. Heng hlotur kan hman dawna kan hriat reng turte tlem han sawi leh ila –

1) Heng hlotur chi hrang hrang kan hman dawn hian kutkawr bun a, hnar leh hmui tuam ngei ngei tur a ni a, kut lawngin khawih reng reng loh tur a ni.

2) Hlo kan kahin thlibeng loh lamah kan

awm zel tur a ni, chuti lo chuan kan tur kah te kan beng, mit, ka leh hnarahte an luh chuan kan taksain a tuarin kan nat phah thei a ni.

Page 35: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

34

3) Hlotur kah laiin engmah eia in loh tur. 4) Khaw that laia kah tur. 5) Hlotur bur ruak te thil dangah hman loh

tur. 6) Kah zawhah kan thuamhnaw fai taka

suk tur. Kut leh ke, hmai te sahbawna fai taka sil tur.

7) In silfai hma chu engmah eia in loh tur. 8) Thlai hmun kahin kah atanga kar khat a

tlin hma loh chuan thlai te ei atan lak loh tur.

Mizote hi thil tihnaah hian fimkhur thiam lo tak leh ngaihsam tak kan ni a, heng turte hi fimkhur taka kan hman loh chuan kan

taksaah tun maiah lang lo mahse kan upat hnuah emaw kum 4/5 hnuah te a lo lang thei a, zu in mi pawh a tirah chuan an taksa leh an hriselnain a tuar mai lo va, an in rei hnuah a lo lang chhuak thin ang hian heng turte hi kan hman fimkhur loh a, kut lawng tea kan khawih mai mai chuan hun rei hnuah tur hnathawh kha kan taksaah a rawn lang thei a ni tih i hria ang u.

Heng lo pawh hi fimkhurna tur tam tak a

awm thei a, kan sawi vek seng lo va, chuvangin hlo thlawh nan te, thlai hmun kah nan te hlo tur hmangtu zawng zawng ten theih ang tawka fimkhur turin kan inchah a ni e.

o0O0o

Page 36: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

35

OIL PALM CHIN LEH RAM ECONOMY

R. Lalramhluni, MAS

Subject Matter Specialist (OP) Directorate of Agriculture

Hman lai kan pi leh pute hun lai chuan tel hi kan ei tam lo hle a, chawhmeh kan (Tel nena

siam) ei ngun thei chu mi awmthei chhungkaw tan chauh dah a ni. Amaherawhchu khawvel than ang zelin Mizote pawh in leh lo, incheina, ei leh inah hma kan sawn zel a. Kan taksain ni tin hriak a mamawh tih hriatna kan lo nei ta bawk nen, Tel nena chawhmeh siam chu kan ni tin chawhmeh a lo ni ve ta reng mai. Chuti a nih chuan heng Tel (Hriak ei chi) te hi eng thlai atanga siam nge tih kan ngaihtuah tawh ngai em aw? Tel kan ei tlangpuite hi Antam Tel, Bekang Tel, Badam Tel leh Chhawhchhi tel te a ni a. Heng kum khat hriak thlaite hian India mipui mamawh a phuhru zo lo chauh ni lo vin, ram pumin Tel a mamawh 50% chauh a phuhruk thei. 50% dang chu ram dang, Malaysia, USA, Indonesia, Thailand ram atangtea chawkluh a ni. Heng Tel/Hriak chawkluh tam ber hi Oil Palm Tel a ni.

India ram hi khawvelah ram lian leh mihring tamna a nih angin hriak nei thlai kan chinna ram leh a tharchhuah pawh a tam hle a. Kum 2009-2010 chhung khan hetiang hi a dinhmun a ni. Hriaknei Thlai Chinna Area = 26.11 Million Ha. Hriak/Tel a thar zat = 24.93 Million Tones. Ram dang ngaihtuah chuan Indiain hriak thlai a chinna leh a tharchhuah hi a tam viau a. Amaherawhchu, India ram mipui hi kan tam em avangin Tel a tharchhuah hi kan kham khawp lo a ni.

2010 – 2011 chhunga India mipuiten Tel/Hriak an mamawh dan chu hetiang hi a ni. Ram pumin a mamawh zat = 14.38 Million Tones Ram pum tharchhuah = 9.20 Million Tones. Ram dang atanga lakluh = 8.30 Million Tones. Pawisa hman zat = US dollar 6.56 Billion

India ramin Hriak/Tel-a a intodelh lohna chhan ni ta ber chu :

1. India rama mihring awm sa hi kan tam tawh

em em a, chutih laiin kum tinin nuai tam takin kan pun belh zel bawk si a. World Health Organization recommend danin mihring 1 (pakhat) hian kum khat chhungin hriak 18 kg ei tur a ni a. Hei hian kum tina

India ramin tel a mamawhna hi a tisang chho zual a, a chinna ram erawh a pun belh bawk si lo.

2. Kan hriak thlai Antam, Bekang, Badam,

Chhawhchhi te hi kum khat thlai an ni a. Kum tin chin that ngai a ni. A hralhna rate a that loh chuan loneituin hriak thlai a chinnaah chuan thlai man to zawk a ching ta thin a. Hei hian tel thar vawi lehkhatah a titlem duai thin.

3. Kum tina chin thar ngai hriak pai thlaite

hian a thar theih zawng hi a tlem avangin India ram mipui chawm tur chuan ram zau taka chin a ngai, a chhan chu ram hectares khatah hriak (Oil) thar theih zat hi Oil Palm nena chhut chuan a hniam em em a, a rate chu thu hran, India ram chawm khawp tur chuan a chinna tur ram pawh hian a daih lo a ni.

4. Heng kum tina chin thar ngai hriak pai

thlaite hian khuanu rel, chhiat thutna (rannung puang, khawkheng) a lo thlenin a thar tur ang a thar lo thin.

Hetiang hi India ram dinhmun a nih

avangin kum 1990 vel atang khan Central Sawrkar chuan ngaihtuahna thar a seng a. Kum tin chin thar ngai lo, hriak nei thlai kum

Page 37: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

36

hlun Oil Palm chu India ramin hriak a intodelh theihna tur leh ram dang atanga sum tam tak senga a chawkluh vak vak tihtawp nan Oil Palm Development Programme chu a rawn tan ta a. Ram changkang Malaysia te pawhin an National Economy chawisan nan Oil Palm thlai hi kum 50 kalta atang khan an lo hmang daih tawh a ni.

Oil Palm hian hriak a pai tam a, hectare

khata zauva kum khata thar hriak nei thlai (Antam, Badam, Bekang, Chhawhchhi) te aiin a let 8–10 a tam hriak a thar thei a ni. Kum khat chhunga hectare khata an tharchhuah theih dan khaikhinna : Tel, Antam, Badam, Bekang = 0.4–0.6 ton oil/ha/yr. Oil Palm = 4.0–8.0 ton oil/ha/yr He Oil Palm hriak hi India chuan kum rei tak ram dang Malaysia, Thailand, Indonesia atang tein Tel mamawh phuhruk nan a lo chawlut thin reng a. Oil Palm hian a phun atanga kum 3 atanga kum 27 thleng hriak a thar thei a, a phun atanga kum 6 hnuah phei chuan a rah lawh tih loh chu hna a tam lutuk tawh lo. Mizoram hian India rama lang khawpin eng thlai mah hi chin uar leh thar tam kan la nei lova. Government of India-in Oil Palm ching tura Mizoram min thlang ang hian Oil Palm thlai Mizoram tana a thatna in ziak teh ang. 1. State Economy siam danglam thei tur khawp

ram awl, Oil Palm chin theihna kan la ngah. 2. Ram changkang (Malaysia, Indonesia,

Thailand), Oil Palm lo ching thinte tih angin Private Company (a rah sawngbawltu) nen mumal taka a market chungchang thlenga inremna (MoU) ziah hmasak a ni.

3. Kharchhawngtu an awm lo va, Oil Palm chingtu leh a leitu Company te direct-in an indawr a. A hralhna rate hi Sawrkar kaihhruaina hnuaiah bithliah leh ennawn thin a ni.

4. Thlai kum hlun ni si, a thar tam hma (phun atanga kum 4-na atganga a rah seng tan theih) a ni. A rah seng hma kum 3 chhung

hian Oil Palm karah sum chang thlai dang a chin theih reng.

5. Thlai tuarchhel a nih avangin enkawl a awlsam a, thlai dang aiin tha a heh lo va, a puitlin tawh chuan Labour pakhat-in ram 5 hectare-a zau a enkawl thei.

6. Kum tluanin a rah seng tur a awm. Loneituin kar tin a man tel tur a hmu.

7. Oil Palm rah hi sawngbawl leh ngai a nih avangin, tuma’n an ru duh lo va, lo ru pawh ni se Company-ah a hralh ve ngawt thei lo.

8. Huan neitu buaina pakhat chu a huan enkawltu rinawm loh vang a ni fo. Oil Palm-ah erawh chuan a rah seng zat hi huanpuin a bum thei lo che. A chhan chu a man hi huan neitu Bank Account-ah direct-a dahluh zel thin a ni.

9. India ram hi thlai dangah chuan a intodelh kan ti thei awm e. Oil Palm hriaka intodelh tur chuan State dangin ram awl an nei tawh lo va, chuvangin, North East State chauh hi Oil Palm hriak Indiain ram dang atanga a chawkluh dang thei tur khawpa ching thei ram awl nei kan ni. Mihring kan pun ang zelin hriak mamawh a pung si a, chuvangin, market-ah hi chuan buai a awm ngai lovang.

Oil Palm chu pangngai taka enkawl a

nih chuan, a rah hi kum 25-30 chhung a seng theih a, hetianga thlai dam rei leh a hralhna buaipui ngai lo a nih avang hian Oil Palm ching tura kan inbuatsaihin sap thufing, “Well beginning is half done (Bul tan that chu chanve zo) tih hre rengin a hnuaia point kan ziahte hi zawm tur a ni. 1. Ram hniam leh ram lum 900 MSL hnuaiah

chauh chin tur a ni a, a chinna tur hmun chu ram rem (slope 20-30%) a ni tur a ni. Ram chhengchhe lutuk leh farm Road laih pawh harsa turah chuan chin loh tur a ni.

2. Oil Palm rah hi a rih em avangin phurh

chhuah a hautak a, kawngkam ni thei se a tha. A nih loh pawhin nakina farm link road laih awlsamna tur tal thlang thiam ila.

3. Oil Palm kung hi a len avangin metre 9 (kua)

danah phun thin a ni a, chuvangin, chhungkaw innhghahna tak taka kan hmang

Page 38: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

37

dawn a nih chuan Oil Palm hian ram a duh zau a, extend theihna tur ram ruak rilruah dah tel bawk tur a ni.

4. Ram, buh tin 2½ hmun (1 hactere)-a zauah

kung 143 a phun len theih a. Chhungkaw innghahna tlak Oil Palm kung nei tur chuan buh tin 10 (Sawm) hmun tal ni thei se la duhthusam a ni. Hetianga ram a mamawh zau avang hian a rah phurh khawm hunah kan buai lohna turin kan Oil Palm huan chhungah chuan kawng (Internal Farm Road) dah ni thei se, a theih ngang loh leh a rah phur khawm tur hian Sakawr (Horse) vulh/neih mai a remchang ang.

5. Oil Palm phunna tur ram kan vah hian Oil

Palm phun hmain a nei zo pa deuh chuan Terrace/ Half moon terrace a zau thei anga laih ni se la, hei hian Oil Palm chin tantirh kum thum chhung ram sam fai a chhawk dawn a ni. Chetvel leh leichi pek bakah a rah (FFB) lawh a tiawlsam a ni. Oil Palm rah chhung (kum 25-30) chu huan neituten

zangkhai leh awlsam takin Oil Palm kan enkawl theih phah dawn a ni. Malaysia leh Indonesia vela an hlawhtlinna chhan pawh Oil Palm phun hmain terrace an laih thin vang a ni. Seed Garden tur, West Serzawlah hian kan experience dan chuan ram rem (Slope 20-30%) velah chuan JCB hmanga terrace laih hmasak hi a fin thlak hlein kan hria.

Engpawh ni se la. State rethei, sorkar

hnain min daih tawh loh na, Development sum siper tawp hun la awm tur kan nih avangin eizawnna, Land Based System hi kan duh emaw duh lo emaw kan luhchilh a la ngai tho tho dawn a. chumi atan chuan Pathianin chhungkaw tin neih khawp ram zau tak min pe a. heta tang hian kan chhungkaw chawmna kan thawhchhuah a ngai a ni. A fing hmasa sain Oil Palm (Thlai kum hlun), market buai lo, thlai tuarchhel hi chhungkua leh khawtlang leh ram economy innghahna tluantling atan uluk takin i ching uar ang u.

KA LAWM E.

o0O0o

Page 39: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

38

DIRECT BENEFIT TRANSFER HMANGA LONEITUTE TANPUI DAN TUR

Lalhmingmuana, MAS

SO-cum-SA Directorate of Agriculture(CH)

India ram, khawvel mi rethei za zela 33 awmnaah hian kuthnathawktu retheite tana subsidy

siamsak hi Sorkar insensona hautak leh paih bo harsa tak a ni a. Heng ei rawngbawlna gas (LPG), fertilizers leh chaw (buh leh a dangte)-ah te hian Sorkar chuan subsidy pein nasa takin a insengso a ni. Agriculture subsidy hi India ram pumah kalpui niin buh leh bala intodelhna mai bakah kuthnathawktu harsa zawk ten hlawk zawka an thar theih nan chhunzawm zel pawh a ngai a. Amaherawh chu Sorkar insenso nasat ang ai hian a dawngtuten an hmang tangkai tawk lo tih hriat niin man tlawm zawka pekchhuah heng - buhfai, petrol, diesel leh fertilizers te chu mi awmthei zawk ten an chan khalh nasa hle mai a. Hei vang hian leilehna khawla hman tur diesel tih loh petrol leh diesel hralh turah chuan subsidy nasa takin a tihniam tawh a ni.

Sorkar laipui hian subsidy hrang hrang atan kum tin pawisa Ch. Vaibelchhia Nuai 1.30 chuang seng thinin kumin 2015-ah phei chuan Ch. Vaibelchhia Nuai 2.61 lai ruahman a ni.

Loneitute/kuthnathawktute tana subsidy ruahman sak mai piah lamah pawisa faia tanpuina hi kum tin Ch. Vaibelchhe tam tak ruahman thin niin hmun tam takah a dawngtu turten an dawng kim lo thin tih hriat a ni a. Hemi pumpelh nan hian kumin 2015 atanga kalpui tan turin Sorkar laipui chuan ruahmanna thar a siam ta a. Agriculture Department tiamin Sorkar Department te chu he ruahmanna hi kalpui turin hriattir an ni a. He ruahmanna thar hi Direct Benefit Transfer (DBT) tih a ni.

Loneituten an tana ruahman a nih anga tanpuina pawisa an dawn ngei theih nan Sorkar laipui chuan ruahmanna a siam dan chuan he tanpuina hi State Department atangin emaw, District office atangin emaw Sub-Division

Office atang leh Sorkar Department kher nilo pawl dang atanga dawn tur a ni.

A hnuaia mi ang hian tanpuina pek dan tur chu duan a ni : a) Sorkar Department zawng zawng chuan a

dawngtu tur mi mal/pawl hnenah tanpuina pawisa chu Bank kaltlang (electronically)-in an pe chhuak vek tur a ni.

b) Department emaw pawl hnena tanpuina Sorkar laipuiin a chhunluh chu a dawngtu tur mi mal tin hnenah Bank kaltlang (electronically)-in an pe chhuak vek tur a ni.

c) Department zawng zawngten tanpuina dawng thei tur hming list Scheme hrang hrang atan an nei lawk vek tur a ni.

d) Tanpuina dawngtute hming list chu tanpuina, an Bank Account-ah dahluh a nih hnuah Sorkar laipuiah thawn ngei bawk tur a ni.

e) Loneituten Direct Benefit Transfer (DBT) hmanga tanpuina an dawn theih nan hengte hi an neih ngei a ngai a –

Loneitu hming Tanpuina dawn tur (Scheme)

hming Bank account neihna hming Loneitu bank account number Bank account neihna IFCS Code

f) Loneitute zinga Aadhaar hmangtu pawh ni se duhsak bik tur an ni lo va,

Page 40: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

39

amaherawhchu Aadhaar hmanga inziaklut tura hma lakpui tur a ni.

Khawvel hmasawn zel mila

loneitu/kuthnathawktute pawh kan inher rem zel a ngaih tak avang hian Bank account kan neih

ngei a ngai a. Aadhaar-ah pawh kan inziahluh ve ngei a ngai a, tanpuina kan dawn tur dik leh kim taka kan dawn theih nan Sorkar-in ti tura min tih te kan lo inhmakhua lawk hian a hnuah buaina kan pumpelh thei a ni.

o0O0o

Page 41: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

40

Kan Chet Velna

1. January ni 9, 2015 khan Agriculture Directorate pahnih – Crop Husbandry leh Research & Education hnuaia thawkte chuan Agriculture Conference Hall-ah kum 2015 atana inhlantharna hun an hmang. He hun hi Agriculture Officers & Staff Welfare Association (AGOSA) bul tuma hman a niin AGOSA Chairman leh Director of Agriculture (Crop Husbandry) ni bawk, Dr. C. Lalzarliana chuan kalkhawmte hnenah fuihna thuchah a sawi a, Agriculture hi mipuite innghahna a nih avanga thahnemngai taka thawk tur leh inpekna, rinawmna, taihmakna, thianghlimna, hun vawn dik, teirei peihna, thawhho thiamna te nei turin fuihna thu a sawi.

2. Farmers’ Day (Loneitute Ni) chu January ni 14, 2015 khan AMFU buatsaihin Vanapa Hall, Aizawl-ah hman a ni a, Agriculture Directorate atangin mi 30-ten an hmanpui.

3. 3rd Quarter Review Meeting chu ni 16.1.2015 khan Kolasib-ah neih a ni.

4. January ni 20, 2015 khan Pu R. Lalzirliana, Agriculture Minister leh Pu Lalrinmawia Ralte,

Minister of State, Environment & Forest ten Khamranga Oil Palm chinna hmun an tlawh. Deputy Commissioner, Mamit; Superintendent of Police, Mamit leh Department Officer engemaw zatin an tawiawm.

5. January ni 28-30, 2015 chhung khan Agriculture Committee Room-ah ATMA hnuaia Deputy

Project Director leh Block Technology Manager lak tharte tan Orientation Programme neihpui a ni a, Dr. C. Lalzarliana, Director of Agriculture (Crop Husbandry) leh ATMA State Nodal Officer ni bawk chuan hmanpuiin ATMA hnuaia lak tharte fuihna thu tha tak tak a sawi.

6. February ni 5 & 6, 2015 khan ‘National Seminar on Promotion of Oil Palm in India through

NMOOP’ hmangin Pu R.K. Nithanga, Deputy Director (Oil Palm) leh Pu Tlangtimawia Zote, Insecticide Analyst te chu Indian Institute of Oil Palm Research, Pedavegi, Andhra Pradesh-ah an kal a, Seminar an hman mai bakah Oil Palm Exhibition-ah Mizoram Stall siamin an tel ve nghal bawk. Exhibition-ah hian entute mit la tak tak thlalakte phochhuah a ni.

7. February ni 12 & 13, 2015 khan District Agriculture Office, Lunglei buatsaihin Lungleiah

Exhibition buatsaih a ni a, he Exhibition-ah hian Agriculture Department mai bakah Line Department-te an thawk tha hle.

8. Agriculture Department chuan kum 2011-12 atanga 2014-15 chhunga Sorkar Flagship

Programme – NLUP-ah hma a lak that avangin ni 27.2.2015 khan NLUP Implementing Board atangin Chawimawina ‘Certificate of Appreciation’ a dawng.

9. March ni 2, 2015 khan Pu H. Thankhuma, Director of Agriculture (Research & Education) chu

superannuation pension-a a chhuah tak avangin AGOSA chuan amah thlahna hun a hmang.

Page 42: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

41

10. March ni 10, 2015 khan Khawlailunga ‘Kurtai Kut’ buatsaihah Directorate atangin Pu Rohmingthanga Colney, Deputy Director (Planning) leh Pu George Lalthanngura, Asst. Soil Survey Officer te an tel. He Kurtai Kut hi Khawlailung khuaa Fu chingtute leh District Agriculture Office, Serchhip te buatsaih a ni.

11. March ni 31, 2015 khan KVK, Hnahthial buatsaih Farmers’ Exhibition chu Dr. C. Lalzarliana,

Director of Agriculture (Crop Husbandry) chuan Khuallian niin a hmanpui a, hemi ni vek hian ITC, Hnahthial atanga Basic Agriculture Training pass chhuak te Passing Out Ceremony a hmanpui nghal bawk.

12. April ni 9 & 10, 2015 khan Agriculture Committee Room-ah tun hnaia MAS Grade V kaitharte

Orientation Training neihpui a ni. 13. April ni 7–11, 2015 chhung khan Lawngtlai District-a Vaseikai, Ngengpui leh Nalbania khuaah

te Oil Palm Seedling sem a ni a, Seedling-te hi phun tlak leh tlak loh endik a niin phun tlak loh te chu reject an ni.

14. April thla chhung khan Manipur atangin buh chi CAU R1 leh DRRH-II quintal 2000 chuang lak

a niin District hrang hrangah pek chhuah nghal a ni. 15. April ni 22, 2015 khan Agriculture Conference Hall-ah Pu R. Lalzirliana, Agriculture Minister

hovin Annual Review Meeting neih a ni a. He review meeting-ah hian kum 2014-15 chhunga District hrang hrang te hmalakna leh Directorate level-a hmalakna te Power Point hmanga entir a ni.

16. April ni 21, 2015 khan Dr. R.K. Mathur, Principal Scientist leh Dr. A.K. Behera, Sr. Scientist

(Plant Breeding) te chuan Mizorama Oil Palm chin dan leh hemi atana Agriculture Department hmalakna te an rawn en. Central lam mikhual lo thleng te hi Pu R.K. Nithanga, Deputy Director (Oil Palm) leh Oil Palm Branch-a Officer leh Staff ten lo buaipuiin Darlak, Mamit leh Bawngva te an tlawhpui a, Darlakah hian Farmer 20 lai chu Farmers’ Field School an neihpui nghal. Tin, ni 25.4.2015 khan Dr. M.V. Prasad lo kal ve lehin a ni hi W. Serzawla Oil Palm Nursery tlawhpui a niin Kolasib District-a Oil Palm chinna hmun hrang hrang tlawhpui a ni bawk.

17. April ni 24, 2015 khan Insecticide Inspector training buatsaih a ni a, he training-ah hian District

tina Headquarters AEO te bakah Insecticide Analyst leh Asst. Plant Protection Officer te an tel. 18. Kum tina Area & Production of Crops record siam thinah Oil Palm chu telh ve tawh tura

ruahman a ni. 19. May ni 10, 2015 khan Solvent Extraction Association of India atangin mi 8 ten Mizoram Oil

Palm chin an rawn en a, Bukvanneia Oil Palm Mill leh hmun hrang hranga Oil Palm chin te enpui an ni.

Page 43: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

42

20. Ni 25.6.2015 (Ningani) chhun dar 12:00 khan New Secretariat Complex, Khatla-ah ‘Commissioning of Farm Machinery Banks through Custom Hiring Centre’ hun hman a ni a. He hun hi Pu Lalrammawia, Joint Secretary, Agriculture chuan kaihhruaiin Dr. C. Lalzarliana, Director of Agriculture (Crop Husbandry) in Technical Report a pe. Pu R. Lalzirliana, Minister of Agriculture chuan Custom Hiring Centre-a hman tur Tractor 12 a vai liam a, heng Tractor-te hi Johnson Diesel Sales & Services atanga lak a ni. Directorate of Agriculture leh Agriculture Secretariat atangin Officers leh Staff engemaw zat an tel.

21. June ni 26, 2015 (Zirtawpni) khan District tin atanga Designated Seed Inspector-te tan training

buatsaih a ni a, training hi hlawhtling taka zawh fel nghal a ni. 22. Mizoram Sorkar chuan Department hrang hrang hmalakna endiktu tur Task Force a din a, hetah

hian Chief Minister chu Chairman niin Chief Secretary chu Member Secretary a ni a, Department hrang hranga Commissioner leh Secretary te bakah Director theuhte Member an ni.

o0O0o

Page 44: Zoram Loneitu Editorial Board

ZORAM LONEITU Volume 59 No. 4 : January - June, 2015

43

Keimahni

A. Pension : Pu H. Thankhuma, Director of Agriculture (Research & Education) chuan ei leh bara

kan intodelhna tur kawnga hun rei tak Agriculture Department-a a thawh hnuin ni 28.2.2015 khan Superannuation Pension-in min chhuahsan ta. A thawhpuite chuan kan ui hle a ni.

B. Promotion : Pu Lalrinliana, Joint Director of Agriculture chu ni 1.3.2015 khan Officiating-

in Director of Agriculture (Research & Education)-ah dah a ni. A hnuaia tarlan Officer-te hi Sorkar Notification March ni 10, 2015-a chhuah angin

SAS-II atangin MAS Grade-V ah an kaisang a, kaisangte hi Zoram Loneitu chuan a lawmpui takzet a ni.

Sl No Name of Officer Present Place of

Posting New Place of Posting Remarks

1. Biakhmingthanga DAO Office, Kolasib AEO, Vairengte Circle Vacant 2. Lalthlamuana DAO Office, Aizawl AEO, Sairang Circle Vacant 3. V.L. Zidinga

Sailo Directorate AEO, Haulawng Circle Vacant

4. H. Lalkima DAO Office, Champhai AEO, Hnahlan Circle Vacant

C. Transfer & Posting : Heng a hnuaia tarlan MAS Officer-te hi Sorkar Notification ni 17.4.2015-in a tarlan angin Deputation-a lak an ni. Sl No

Name of Officer Present Place of Posting Name of Post on Deputation

1. Dr. H. Saithantluanga DAO, Aizawl Director, MAMETI

2. Ngurrinsanga Sailo SDAO, Lunglei Project Director, ATMA, Aizawl District

3. Lalmalsawma SDAO, Kolasib Project Director, ATMA, Mamit District

4. V. Zamliana Instructor, ITC, Hnahthial

Project Director, ATMA, Kolasib District

Tin, Sorkar Notification ni 2.6.2015-a tarlan angin heng MAS Grade-III Officer-te hi

an hna chanpual tihdanglam a ni bawk. Sl No Name of Officer Present Place of

Posting New Place of

Posting Remarks

1. Zothansangi Sailo Deputy Director (Agronomy)

District Agriculture Officer, Aizawl

Vice Dr. H. Saithantluanga deputed to MAMETI

2. C. Lalthlamuana Deputy Director (Soil Survey)

Deputy Director (Agronomy)

Vice Zothansangi Sailo transferred

Page 45: Zoram Loneitu Editorial Board