ZİR. MÜH. EDANUR FIRAT

Anavatanı Avrupa olan nergisin en çok tür

zenginliğine İspanya ve Portekiz' de rastlanır.

Ancak doğal olarak tüm Akdeniz kıyılarında, hatta

bunun uzantısı olan Japonya' da da yetişebilir.

Dünyada Avrupa, Amerika, Kuzey Afrika

ülkelerinde tarımı yapılmaktadır.

Yurdumuzda Ege bölgesinde özellikle Karaburun

yöresinde yetiştirilmektedir.

Bu bitkilerde sap 20–80 cm kadar yükselebilmektedir.

Nergislerin üretimi tohumla ya da yavru soğanları ayırarak olur. Pratikte en çok uygulanan yöntem soğandan ayırma ile yapılan üretimdir.

Fotoğraf: Ayrılacak nergis soğanları

Nergisin Narcissus cinsinden hoş kokulu

çiçekler taşıyan 43 kadar soğanlı bitki türü

vardır.

Fotoğraf: Değişik nergis türleri

Nergis soğanları 1.yıl "ayırma", 2.yıl "tek burunlu" ve 3.yıl "çift burunlu" olarak sınıflandırılır.

Ana ve çift burunlu soğanlar, soğan üretimi için kullanılırken; bitki üretimi için kullanılan soğanlar tek veya çift soğanlardır.

Dikim zamanına kadar soğanlar bağıl nemi %75 ve sıcaklığı 13°C olan bir yerde muhafaza edilir.

Dikim zamanı, toprağın sulama yapılıp yapılmamasına göre değişir. Sulama yapılan topraklarda 10–20 Ağustosta, kuru şartlarda ise yağan ilk sonbahar yağmurlarından sonra dikim yapılır.

Karık usulü yapılan dikimde karıklar arası mesafe 15–20 cm’ dir.Her 7–8 karıkta bir 40–50 cm' lik yol bırakılarak dikim yapılır.

Soğanların dikim derinliği soğanların çaplarının 2–3 misli kadar olmalıdır.

Ağır topraklarda küçük soğanlar yüzlek, hafif topraklarda ise iri soğanlar daha derin dikim yapılır

Dikim pullukla açılan çizgilere arkadan gelen insanların elleriyle yumruları bırakmasıyla olur.

Dikim nergis soğanlarının kökleri aşağıya gelecek şekilde olmalıdır.

Sulanabilen tarlalarda ise Ağustos başlarında sulama yapılarak toprak tava getirilir ve daha erken dikim gerçekleştirilebilir.

Soğan dikim işlemlerinin daha kolay, hızlı ve kontrollü

yapılabilmesi için soğan dikim makinesi kullanılır.

Nergis soğanı dikim makinesi ile dört sıralı ve sırta

dikim yapılır.

Bu sayede özellikle nematodun yayılması önlenir ve

bakım işlemlerinin daha kolay ve etkin yapılması

sağlanır.

Sıcaklık istekleri kış aylarında 8-13°C, yaz aylarında ise 20-28°Carasındadır.

Nergis bitkisi gün uzunluğu yönünden nötr bir bitkidir. Yaz mevsiminde ortalama güneş ışığı süresi 10-12 saatin üzerindedir. Kış döneminde ise ışıklanma süresi daha azalır.

Genel olarak tüm soğanlı bitkiler fazla nemden hoşlanmaz. Bunun nedeni ise soğanlarında meydana gelebilecek çürümelerdir. Açık alanda yetiştiricilikte bitkiler nem ihtiyacını doğal yoldan yağmur suları ile karşılar. Yaz döneminde ise bünyelerine depo ettikleri suyu kullanır.

Sera ortamına yapılacak yetiştiriciliklerde ise fazla nemden kaçınılmalıdır. Nem oranının ortalama % 60-70 civarında olması gerekir. Fazla nemi engellemek içinde havalandırma yapılmalıdır

Nergis yetiştiriciliği yapılacak topraklarda, yeterli miktarda fosfor ve potasyum bulunması gerekir. Azotun fazlası bitki için tehlikelidir.

Potasyum soğanın gelişmesi, irileşmesi ve dayanıklılığı için gereklidir.

Fosfor ise kök ve çiçek gelişmesi için gereklidir.

Yaprakların gelişmesi için gerekli olan azot ise fazlalığı durumunda zayıf ve gevşek doku oluşturacağından bitkiyi dış etkenlere karşı zayıf duruma getirir.

Nergis yetiştiriciliğinde hayvan gübresi kullanılırken çok dikkatli olmak gerekir.

1. İyice yanmamış gübre kullanmaktan kesinlikle kaçınılmalıdır.

2. Dekara 2 tondan fazla gübre kullanılmamalıdır.

3. Çiftlik gübresinin bir önceki üründe kullanılmış olması, daha tehlikesiz ve yararlı olur.

4. Çiftlik gübresinin yararının, besin değerinden çok topraktaki nemi koruması ve toprağa gevşek yapı kazandırmasından kaynaklandığı unutulmamalıdır.

Yapılan araştırmalarda 1 da alanda 40000 bitkinin 25 kg N, 6.2 kg P, 21 kg K ve 8,4 kg Ca kaldırdığı tespit edilmiştir. Burada hesaplanacak gübre miktarının yarısını dikimden önce yarısını ilkbaharda vermek yetiştiricilik için daha uygundur.

Gübreleme, dikim yapıldıktan sonra yabancı otlar çıktığında tarlaya serpme usulü yapılır. Daha sonra toprak hem yabancı otların yok edilmesi hem de gübrenin toprağa karışması bakımından çapalanır.

Yapılacak sulama toprak, hava ve yağmur durumları dikkate alınarak gün aşırı yapılmalıdır.

Ağustos-Eylül aylarında yapılacak sulama ise dinlenme periyodunu kırarak çiçeklerin erken açmasını sağlar.

Sulama genel olarak yağmurlama sulama sistemi ile yapılır. Bazen de hortumla belli bölgelerin sulanması şeklinde de yapılır.

Nergisin iki önemli zararlısı vardır

Nergis soğan sineği:

Soğan nematodu:

Nergis çiçekleri çiçek üzerinde zarımsı kılıf yarıldığı andan itibaren hasat edilmelidir. Bu şekilde hasat edilen çiçekler daha sonra açabilir ve bu nedenle toplamak için açmasını beklemek gereksizdir.

Toplanan nergis çiçekleri serin bir yere getirilir. Boylama işlemi yapıldıktan sonra 5’li veya 10’arlı demetler halinde bağlanır. Kovalar içerisine yerleştirilerek su çekmeleri sağlanır.

Zambak çok yıllık otsu bir bitkidir.

Soğanlı bitkiler içinde soğanlı pullu yapısıyla diğer bitkilerden ayrılır. Balık pullarına benzeyen bu yapılar besin depo eden yapraklardır.

Bir soğanda yaklaşık 50 civarında pul bulunur. Bütün pullar dip tablaya bağlıdır. En içteki pul dibinde büyüme noktası bulunur.

Zambak soğanı toprağa dikildiğinde önce aşağıya doğru kök kısmı oluşur. Toprak üstünde de diğer kısımlar daha sonradan gelişir.

120.000’ den fazla çeşide sahiptir. Bazıları;

Zambağın çok çeşidi olmasına rağmen en çok ekonomik değeri olan iki çeşit yetiştirilir. Bunlar Mis zambağı ve Nisan zambağıdır.

Mis Zambağı Nisan Zambağı

MİS ZAMBAĞI1. Her çeşit toprakta yetişir. Ancak

özel olarak yetiştirilecekse kumlu, hafif killi, tınlı, organik maddece zengin topraklar tercih edilir.

2. Bitkinin çiçeklenmesi yapraklı olduğu dönemde gerçekleşir.

3. Çiçek sapının uzunluğu 120-150 cm kadardır. Bir sapta 4-12 adet çiçek olabilir.

4. Toprağa dikim derinliği:3-3.5 cm

NİSAN ZAMBAĞI1. Nisan zambağı kireçli toprakları

sever.

2. Çiçek sapı 60-90 cm kadardır.

3. Bir sapta 1-5 adet çiçek bulunur.

4. Toprağa dikim derinliği:10-15 cm

Lilium soğanı ve bölümleri

Zambak bitkisinin soğanı iki yöntemle çoğaltılır. Bu yöntemler, soğan pul yaprakları ve çiçek sapları ile çoğaltmadır. En çok kullanılan soğan pul yaprakları ile yapılan çoğaltmadır;

1.Aşama: Hastalıklı yaprakların uzaklaştırılması ve

sağlam pulların alınması

2.Aşama: Pulların dikimi ve pulların soğan

oluşumunun kontrol edilmesi

3.Aşama:Sürgünlerin saksılara dikilmesi ve

üzerlerinin kum ile örtülmesi

Çiçek sapları ile çoğaltmada ise çiçekleri kesilmiş yapraklı çiçek sapları kullanılır.

Çiçek sapları ile köklendirme iki şekilde olur. Birincisinde, çiçek sapları 30–45°lik

açılarla köklendirme ortamına doğrudan dikilir. İkincisinde ise çiçek sapları önce

katlamaya tabi tutulur. Katlama süresi iki aydır. Bu şekilde bekletilen çiçek

saplarından 10-15 yavru soğancık elde edilir.

Köklendirme ortamı hazırlanırken kum, perlit, vermikülit, toprak, torf

kullanılır.

Zambak soğanları uzun süre depolanacaksa sıcaklık 0° C olmalıdır. Bu durumda soğanlar en fazla 9 ay

depolanabilir. Kısa süreli depolanacaksa sıcaklık 2-10° C olmalıdır.

Zambak soğanları

Zambak bitkisi serada yetiştirilecekse, kapalı drenaj sistemi kurulmalıdır.

Sera toprağı kumlu- tınlı, süzek ve organik maddece zengin olmalıdır. Zambak yetiştirilecek seralarda önce dikim yastıkları hazırlanır. Yastıkların genişliği 120 cm olmalıdır. Uzunluğu seraya göre değişir. Yastıklar arasında 50-60 cm yollar bırakılmalıdır.

Sera toprağının iyileştirilmesi için iyi yanmış çiftlik gübresi kullanılır. Gübre miktarı dekar başına 1-5 ton arasında olabilir. Gübre toprağın ilk 30 cm’lik bölümüne karıştırılır.

Soğanlar yastıklara dikildikten sonra malçlama yapılarak toprağın nemli kalması sağlanmalıdır.

Zambak bitkisi yetiştirilecek toprak hazırlanırken temel gübreleme yapılmalıdır.

Kimyasal gübreleme dikimden üç hafta sonra başlar ve hasada kadar devam eder.

Zambak bitkisi tuza karşı hassastır. Tuz birikimi kontrol edilerek gerekli önlemler alınmalıdır.

Kimyasal gübre hazırlanırken 1 kısım amonyum sülfat, 4 kısım kalsiyum nitrat karışımı 400 g/100 litre suda eritildikten sonra sulama suyu ile birlikte iki haftada bir toprağa verilmelidir.

Kimyasal gübreleme toprak analizlerine göre yapılmalıdır.

Zambak bitkisinde azot eksikliği yaprak renginin sararması ve yaprak uçlarının kuruması ile belli olur. Azotlu gübre ihmal edilmemelidir. Azotlu gübre verilmediği zamanlarda potasyumlu gübreler ihtiyaca göre verilmelidir

Temel gübrelemede fosfor verildiği için daha sonra fosforlu gübre verilmesine gerek yoktur.

Zambak bitkisinin yetiştiği ortamın sıcaklığı gündüz 18-20°C, gece ise 13-15°C olmalıdır. Sıcaklığın 21°C’nin üzerine çıkması önlenmelidir.

Zambak bitkisi sulanırken toprağın çeşidi, yetişme ortamı ve zambak çeşidi göz önüne alınmalıdır. Zambak bitkisi yağmurlama yöntemiyle sulanmalıdır. m²’ye 8-9 litre su verilmesi uygun olacaktır.

Bir dekara 25.000-30.000 soğan dikimi yapılabilir.

Tarlada zambak yetiştiriciliği

Zambak bitkisinde en çok görülen hastalıklar, zambak pası, yaş çürüklüğü, fusarium solgunluğu, beyaz yaprak yanıklığı ve mozaiktir. Bunların içinde en önemlisi zambak pasıdır.

Yaprak bitleri zambak bitkisine zararlı olan canlıların başında gelir.

Zambak pası

Zambakta hasat, bir sap üzerindeki en alttaki kandil renklenip tümüyle açıldığında yapılmalıdır.

Hasat yapılırken keskin bıçak kullanılmalıdır.

Zambak sapı toprak seviyesinin 10-15 cm yukarısından kesilir.

Kesilen zambaklar serada bir saatten fazla bekletilmemelidir.

Kesilen zambaklar içinde ılık su bulunan kovalarda 5-8 saat su çektirilir.

Odanın sıcaklığı 8-15°C arasında olmalıdır.

Su çektirilen bitkiler kandil sayısına ve

sap uzunluğuna göre tasnif edilir.

Çiçekçide satış bekleyen zambaklar

Brassicaceae (turpgiller) familyasında yer alan şebboyun

yabanilerine daha çok Avrupa’ nın güney kesimindeki

çayırlık ve kayalık alanlarda rastlanır.

Diğer kesme çiçeklerin çoğundan daha erken çiçeklenen

iki ya da çok yıllık bir bitkidir.

Serin iklimli yerlerde yetişen bitki ortalama 50 cm’ ye

kadar boylanır.

Değişik renklerde katmerli ya da yalınkat olmak üzere

bodur, boylu, yaprakları tüylü ve tüysüz türleri vardır.

Yalınkat türleri (mathiola annua) kesme çiçekçilikte

tercih edilmez. Daha çok bahçelerdeki düzenlemelerde

kullanılırlar.Yalınkat çiçekli şebboy çeşidi

Tüm yıl boyunca şebboy üretimi yapmak mümkündür. Yaygın olarak Mart sonundan Haziran’a kadar olan dönemde daha fazla yetiştirilir. Kış dönemlerinde Kasım ve Aralık ayında da şebboy yetiştirmek mümkündür

Farklı renklerdeki şebboylar

Aşağıdaki tabloda aylarına göre tohum atımı, dikim ve ürün alındığı dönemler verilmiştir;

En çok üretimi yapılan şebboy çeşidi mathiola incana

(katmerli şebboy)’dır.

Şebboy tohumları viyollere tek tek atıldıkları gibi tohum kasalarına da atılabilirler. Ancak tohum kasalarına atılmaları pek tercih edilmez.

Viyolller torf ile doldurulur. Doldurma sırasında gözlerin sık doldurulmamasına dikkat edilmelidir.

Sıcaklığının 15-18°C olduğu çimlendirme ortamında üniform ve hızlı bir çimlenme görülür. Tohumlar çimlenir çimlenmez sıcaklık 10°C’ ye düşürülür. Eğer tohum ekilen ortamın sıcaklığı 20°C’yi geçerse çimlenmede problemlerle karşılaşılır.

Dikilmiş katmerli ve yalın kat şebboylar

Şebboy yetiştiriciliği yapılacak toprağın pH değeri 6,5-7 arasıdır.

Toprak drenajı iyi ve organik maddece zengin olmalıdır.

Şebboy yetiştirmeye uygun olan topraklar sürülerek veya bel ile işlenerek kabartılmalıdır. Yabancı otlar, kökler temizlenmeli, kesekler parçalanmalıdır.

Şebboylarda güzel çiçek rengi ve hastalık riski düşük bir üretim için, yüksek miktarda potasyum içeren taban gübrelemesi yapmak gerekir. Nitrat seviyesi ise düşük tutulmalıdır.

Toprak hazırlığının ilk devresinde iyi bir taban gübresi yapılmış ise, sıvı gübrelemeye gerek olmaz. Eğer gübreleme yapılacak ise gübreleme tanklarına, kompoze gübre konularak damlama sulama ile verilir.

Çiçeklenme döneminde fosfor ağırlıklı gübreler verilerek çiçeklenme teşvik edilmelidir

Gübreleme Tankı

Yetiştiricilikte daha çok 15x15 cm aralıklarla yapılan dikim kullanılır. Bu şekildeki dikimlerde metrekareye 50 bitki dikilir.

Dikim esnasında fideler derin dikilmemelidir. Kök boğazına kadar toprağa yerleştirilip yanları toprakla doldurulup hafifçe bastırılmalıdır. Dikimden hemen sonra can suyu verilmelidir

Şebboylarda dikim şekli ve mesafesi Şebboy dikilmiş sera

Kış aylarında yapılan yetiştiriciliklerde, seralarda ısıtma sistemi mevcutsa ortam sıcaklığının 10°C’de tutulmasında yarar vardır. Böylece ısıtmasız yetiştiriciliğe göre, hem daha erken hem de daha kaliteli üretim yapılmış olur.

Şebboy bitkisi bol ışıktan hoşlanır. Yaz dönemi yetiştiriciliğinde özellikle çiçeklenme döneminde seralara gölgeleme yapılmalıdır. Aksi taktirde çiçek boyları kısa olabilir

Seranın içerisine ikinci bir kat naylon çekerek fazla nemin bitkilere zarar vermesi de önlenebilir. Sera neminin %70–80 civarında olması gerekir.

Seralarda uygulanan ikinci kat naylon

Şebboy özellikle gövde çürüklüğüne oldukça hassastır. Özellikle kış dönemindeki yetiştiriciliklerde sulamalara çok dikkat edilmelidir. Bunun için de sulama periyotları aralıklı tutulmalıdır. Üstten sulamalardan kesinlikle kaçınılmalıdır.

Dikimden birkaç gün sonra dipten hortum ile sulama yapılmalıdır. Daha sonra damlama sulama yöntemine geçilir. Özellikle çiçeklenme döneminde bu hastalıklara karşı daha hassas davranmak gerekir.

Damla sulama sistemi

Şebboylarda en fazla görülen hastalıklar rhizoctonia ve mildiyö, zararlılarise yaprak bitleri, kırmızı örümcektir

Şebboy bitkisinde gövdesinin dik durması için mutlaka destekleme sisteminin kurulması gerekir. Aksi halde boy yapan bitkiler yere yatarak, çiçeklerde kalitenin düşmesine neden olur.

Şebboylarda destekleme sistemi

Şebboy başaklarında alttan üç kandil açtığında hasat yapmaya başlanır. Eğer gönderilecek pazar yakınsa kandillerin sayısı daha da artabilir.

Şebboy hasadı ya bitki tamamen kökü ile çekilerek ya da toprak seviyesinden kesilerek yapılır; fakat toprak seviyesinden kesilerek yapılan hasatlarda daha sonra ikinci bir işçilik gerektiğinden uygulanmaz.

Şebboy çiçekleri narin olduklarından fazla bekletilmeye gelmezler. Bunun için serin bir yerde (0-2°C) ancak 1-2 gün saklanabilirler.

Hasat zamanı gelmiş şebboylar Hasat edilmiş şebboylar