ZRWNOWAONE NAWOENIE

ROLIN OGRODNICZYCH

Opracowanie zbiorowe pod redakcj

Dr. hab. Pawa Wjcika

Autorzy opracowania:

Dr Jacek Dyko

Prof. dr hab. Stanisaw Kaniszewski

Dr Waldemar Kowalczyk

Dr Jacek Nowak

Dr hab. Pawe Wjcik

Opracowanie redakcyjne:

Mgr Barbara Nowak

Mgr Joanna Miszczak

ISBN 978-83-89800-57-2

Instytut Ogrodnictwa, Skierniewice 2014

Wszelkie prawa zastrzeone. adna cz niniejszej monografii nie moe by reprodukowana

w jakiejkolwiek formie i w jakikolwiek sposb bez pisemnej zgody wydawcy.

Skierniewice 2014

SPIS TRECI

WSTP 4

I. NAWOENIE SADW I PLANTACJI 5

1. Analiza chemiczna gleby 5

1.1 Nawoenie fosforem, potasem i magnezem na podstawie analizy gleby 5

1.2 Nawoenie azotem na podstawie analizy gleby 5

1.3 Wapnowanie na podstawie analizy gleby 5

2. Analiza chemiczna lici 5

3. Metoda oceny wizualnej rolin 5

4. Nawoenie przed zaoeniem sadu/plantacji 8

4.1 Nawoenie organiczne 8

4.2 Nawoenie mineralne 9

4.3 Wapnowanie 9

5. Nawoenie w pierwszych dwch latach prowadzenia sadu/plantacji 9

6. Nawoenie w owocujcym sadzie/plantacji 10

6.1 Nawoenie azotem 10

6.2 Nawoenie fosforem 10

6.3 Nawoenie potasem 10

6.4 Nawoenie magnezem 10

6.5 Nawoenie mikroskadnikami 11

6.6 Fertygacja 11

6.7 Dokarmianie dolistne 11

6.8 Wapnowanie 12

Tabele 13

II. NAWOENIE ROLIN WARZYWNYCH 19

1. Podozmian 19

2. Nawoenie warzyw w uprawach polowych 21

2.1 Nawoenie organiczne 21

2.2 Wapnowanie i nawoenie mineralne 26

3. Nawoenie warzyw w uprawach pod osonami 29

3.1 Nawoenie w tradycyjnych uprawach gruntowych 29

3.2. Nawoenie w uprawach bezglebowych 30

4. Nawoenie dolistne (pozakorzeniowe) 35

Tabele 36

III. NAWOENIE ROLIN OZDOBNYCH 41

1. Nawoenie pod osonami 41

1.1. Nawoenie podstawowe 41

1.2 Nawoenie pogwne 42

1.3 Nawozy do stosowania w uprawach pod osonami 44

1.4 Diagnostyka nawoenia i zalecenia nawozowe 44

1.5 Nawoenie w zamknitych systemach uprawy 49

1.6 Nawoenie nawozami o spowolnionym dziaaniu 49

2. Nawoenie w szkkach 50

2.1 Uprawa gruntowa 50

2.2 Uprawa kontenerowa (pojemnikowa) 50

3. Dokarmianie dolistne 50

Tabele 52

IV. METODY OKRELANIA POTRZEB NAWOZOWYCH ROLIN OGRODNICZYCH 57

1. Metoda Egnera-Riehma 57

2. Metoda Schachtschabela 57

3. Odczyn gleby 57

4. Metoda uniwersalna 58

5. Zasady pobierania prbek glebowych w uprawach rolin sadowniczych 58

6. Zasady pobierania lici z upraw rolin sadowniczych 59

7. Pobieranie prbek glebowych z polowych upraw warzywnych i rolin ozdobnych 60

8. Pobieranie prbek podoy w uprawach szklarniowych 60

9. Pobieranie prbek podoy z doniczek i piercieni uprawowych 61

10. Pobieranie prbek wody i poywki w uprawach bezglebowych 61

11. Pobieranie prbek materiau rolinnego warzyw i rolin ozdobnych 62

12. Metody analityczne oznaczania oglnych zawartoci skadnikw w glebie i materiale rolinnym 62

Tabele 64

4

WSTP

Ogrodnictwo jest wanym sektorem produkcji rolinnej w Polsce. Produkcja ogrodnicza

stanowi ponad 30% wartoci towarowej produkcji rolinnej w kraju. Polska jest czoowym

producentem i eksporterem owocw, warzyw oraz kwiatw. Przewiduje si, e produkcja ogrodnicza

w Europie (w tym w Polsce) bdzie stopniowo wzrastaa. Jest to zwizane z coraz wikszym

popytem na produkty ogrodnicze w krajach Europy Wschodniej oraz dostpnoci rynkw.

Nawoenie jest podstawowym zabiegiem agrotechnicznym, wpywajcym zarwno na

produktywno rolin, jak i jako plonu. Szacuje si, e w warunkach glebowo-klimatycznych

Polski udzia nawoenia w produktywnoci rolin wynosi 40-50%. Jednoczenie niewaciwe

stosowanie nawozw obnia yzno gleby przez stymulowanie zakwaszenia, zachwianie

rwnowagi jonowej midzy skadnikami, ograniczenie aktywnoci mikrobiologicznej,

wprowadzenie szkodliwych substancji/pierwiastkw lub indukowanie zasolenia. Nawoenie

moe take wpywa na eutrofizacj wd powierzchniowych i zanieczyszczenie wd

gruntowych azotanami i azotynami, a nawet potgowa tzw. efekt cieplarniany.

Biorc pod uwag potencjalne negatywne oddziaywanie nawozw na rodowisko oraz

wysokie ceny nawozw mineralnych, podstawowym celem nawoenia nie powinno by uzyskanie

maksymalnych plonw, lecz takich, przy ktrych zapewniona jest opacalno produkcji oraz wysoka

jako plonu z jednoczenie minimalnym obcieniem rodowiska naturalnego. Dodatkowym celem

nawoenia jest polepszenie lub podtrzymanie yznoci gleby, co umoliwia uzyskiwanie wysokich

i stabilnych plonw przez dugi czas. Nawoenie, ktre realizuje powysze cele okrelane jest

nawoeniem zrwnowaonym. W warunkach glebowo-klimatycznych Polski nawoenie jednym

lub nawet dwoma skadnikami w wikszoci przypadkw nie daje dobrych efektw produkcyjnych,

gdy pozostae, niezbdne dla rolin skadniki, na og s w glebie w niewystarczajcych ilociach.

W konsekwencji prowadzi to do ograniczenia produktywnoci rolin lub obnienia jakoci plonu.

Strategia nawoenia rolin ogrodniczych opiera si na znajomoci potrzeb pokarmowych

poszczeglnych gatunkw rolin, ocenie wizualnej rolin oraz wynikach testw glebowych

i rolinnych. Racjonalne (kontrolowane) stosowanie nawozw na podstawie powyszych

kryteriw diagnostycznych nie tylko skutecznie zwiksza produktywno rolin, ale take nie

stanowi istotnego zagroenia dla rodowiska naturalnego. Aby nawoenie speniao oczekiwania

produkcyjne, a jednoczenie nadmiernie nie obciao rodowiska, nawozy (zarwno mineralne

jak i organiczne/naturalne) musz by stosowane wedug okrelonych zasad.

Biorc pod uwag zrnicowane wymagania pokarmowe rolin sadowniczych,

warzywnych i ozdobnych (a nawet gatunkw w obrbie kadej z tych grup rolin) oraz

odmienne systemy/technologie produkcji, strategie ich nawoenia musz by rne. Z tego

powodu w niniejszej monografii opisane zostay zasady zrwnowaonego nawoenia rolin

ogrodniczych z podziaem na roliny sadownicze, warzywne i ozdobne.

5

I. NAWOENIE SADW I PLANTACJI

Dr hab. Pawe Wjcik

Strategia nawoenia rolin sadowniczych opiera si na wynikach analizy gleby i lici oraz

na ocenie wizualnej rolin. W kompleksowym nawoeniu rolin naley wykorzystywa

wszystkie powysze kryteria diagnostyczne, gdy ich wyniki uzupeniaj si wzajemnie,

zwikszajc tym samym prawdopodobiestwo waciwego stosowania nawozw w danych

warunkach glebowo-klimatycznych.

1. Analiza chemiczna gleby

Podstawowa analiza gleby obejmuje oznaczenie odczynu (pH) oraz zawartoci przyswajalnego

fosforu (P), potasu (K) i magnezu (Mg). Uzasadnione jest take oznaczenie zawartoci materii

organicznej oraz skadu granulometrycznego gleby.

1.1 Nawoenie fosforem, potasem i magnezem na podstawie analizy gleby

Nawoenie powyszymi skadnikami prowadzone jest na podstawie porwnania wynikw

analizy gleby z tzw. liczbami granicznymi zawartoci P, K i Mg (tab. 1). W zalenoci od

kwalifikacji zawartoci skadnika w danej glebie do klasy zasobnoci (klasa: niska, rednia lub

wysoka) podejmuje si decyzj o celowoci nawoenia danym skadnikiem oraz jego dawce.

1.2 Nawoenie azotem na podstawie analizy gleby

Potrzeby nawozowe sadw/plantacji w stosunku do azotu (N) mona oszacowa na podstawie

zawartoci materii organicznej w glebie (tab. 2). Podane dawki N naley traktowa jako

orientacyjne, porwnujc je z si wzrostu rolin lub zawartoci N w liciach.

1.3 Wapnowanie na podstawie analizy gleby

Ocena potrzeb wapnowania oraz dawka wapna zale od odczynu i kategorii agronomicznej

gleby oraz okresu uycia wapna (tab. 3-5).

2. Analiza chemiczna lici

Analiza chemiczna lici koryguje strategi nawoenia sadw/plantacji (szczeglnie w odniesieniu

do N) opart na analizie chemicznej gleby. W nawoeniu rolin wykorzystuje si wyniki analizy

lici do porwnania zawartoci skadnikw w prbce z tzw. liczbami granicznymi (tab. 6-14).

3. Metoda oceny wizualnej rolin

Metoda opiera si na ocenie kondycji rolin. W ocenie bierze si pod uwag si wzrostu rolin,

wygld lici, intensywno kwitnienia, stopie zawizywania owocw, jako i zdolno

przechowalnicz owocw oraz ich trwao w obrocie handlowym. Poszczeglne skadniki

pokarmowe w mniejszym lub wikszym stopniu wpywaj na powysze parametry.

Objawy braku i nadmiaru skadnikw

W warunkach glebowo-klimatycznych Polski obserwuje si objawy niedoboru lub nadmiaru

wikszoci makro- i mikroskadnikw w uprawach sadowniczych. Objawy niedoboru miedzi

(Cu) i siarki (S) w sadach/plantacjach nie byy do tej pory obserwowane, poniewa powysze

skadniki stosowane s rutynowo w ochronie rolin przed patogenami grzybowymi. Z tego

powodu poniej opisano objawy niedoboru i nadmiaru skadnikw, pomijajc Cu i S.

6

Azot

Roliny niedostatecznie odywione N maj mae, cienkie i jasnozielone licie, ktre w okresie

letnio-jesiennym przybieraj kolor to-zielony lub czerwono-purpurowy i przedwczenie

opadaj. Ogonki liciowe maj barw czerwono-brunatn. Pierwsze objawy niedoboru N pojawiaj

si na starszych liciach i stopniow obejmuj licie wyej pooone na pdzie. Pdy s cienkie

i krtkie. Zawizywanie pkw kwiatowych jest ograniczone, co obnia plonowanie rolin. Owoce

s drobne, mao smaczne, lecz jdrne i dobrze wybarwione (jabka). Skrka jabek i gruszek

szybko traci zielon barw. Owoce maj tendencj do wczeniejszego dojrzewania i opadania.

Nadmiar N w rolinie wywiera take negatywny wpyw na plonowanie oraz jako owocw. Roliny

przenawoone N pniej wchodz w okres owocowania. Pdy s grube, a ich wzrost jest silny. Pdy

pno kocz swj wzrost, zwikszajc ryzyko ich przemarznicia w okresie zimowym. Licie

s due, grube i ciemnozielone. S podatne na wiele chorb grzybowych oraz chtnie zasiedlane

przez szkodniki (gwnie mszyce i przdziorki). Przy drastycznym przenawoeniu N wierzchoki

pdw wraz z najmodszymi limi zasychaj. Owoce s sabo wybarwione (jabka), mikkie,

mao smaczne, podatne na pkanie oraz wykazuj ma zdolno przechowalnicz i trwao

w obrocie handlowym. Jabka i gruszki s zielone, nawet gdy osign dojrzao konsumpcyjn.

Fosfor

W warunkach polowych objawy niedoboru P s rzadko spotykane. Niedobr tego skadnika

powoduje w pierwszej kolejnoci osabienie wzrostu pdw. Licie maj przebarwienia

w kolorze karminowo-bordowym oraz s osadzone pod ostrym ktem na pdach. Pki kwiatowe

czsto zamieraj. Owoce s drobne, sabo wybarwione (jabka), mikkie, mao smaczne oraz

odznaczaj si ma zdolnoci przechowalnicz i trwaoci w obrocie handlowym.

Wysoka zawarto P w glebie ogranicza pobieranie i transport cynku (Zn) do nadziemnych czci

rolin. Zbyt wysoka zawarto P w jabkach moe pogarsza ich zdolno przechowalnicz.

Potas

Przy umiarkowanym niedobrze K w rolinie licie s maych rozmiarw. Przy wikszym

niedoborze na liciach, midzy gwnymi nerwami oraz na brzegu blaszki liciowej, tworz si

chlorotyczne plamy. W krtkim czasie chloroza lici przechodzi w nekroz o barwie brunatnej

lub czarnej. Brzegi lici podwijaj si ku grze. Przy duym niedoborze K, nekroza obejmuje

prawie ca blaszk liciow. Pdy z ma zawartoci K s krtkie, cienkie oraz podatne na

przemarzanie w okresie zimy. Owoce s drobne, sabo wybarwione (jabka), mao smaczne,

lecz dobrze si przechowuj oraz s trwae w obrocie handlowym.

Zbyt wysoka zawarto K w glebie ogranicza pobieranie magnezu (Mg) i wapnia (Ca),

powodujc ich niedobr w rolinie.

Magnez

W warunkach deficytu Mg midzy gwnymi nerwami lici tworz si chlorotyczne plamy,

ktre nastpnie przechodz w nekroz. Licie szybko zasychaj i opadaj. Na pdach pozostaj

tylko wierzchokowe licie. Pdy maj obnion wytrzymao na niskie temperatury.

W wyniku przedwczesnego opadania lici plon owocw jest zredukowany, owoce s drobne,

mao smaczne, sabo wybarwione (jabka) oraz maj nisk zdolno przechowalnicz. Owoce

maj tendencj do wczeniejszego opadania.

7

Wysoka zawarto Mg moe prowadzi do ograniczenia pobierania K i Ca. Nadmiar Mg

w jabkach zwiksza podatno na gorzk plamisto podskrn.

Wap

Objawy niedoboru Ca s rzadko obserwowane na czciach wegetatywnych rolin

sadowniczych. Przy niedoborze Ca licie wierzchokowe s jasnozielone z drobnymi plamkami

o barwie to-brzowej. Brzegi lici s czsto postrzpione. W przypadku jabek i gruszek

maa zawarto Ca powoduje ich drobnienie, zwikszenie wraliwoci na pkanie,

korkowacenie i oparzenia soneczne. Owoce przechowuj si krtko i s mao trwae w obrocie

handlowym oraz podatne na wiele chorb fizjologicznych.

Nadmiar Ca w glebie moe powodowa niedobr K i Mg w rolinie. W wyniku wapnowania,

podwyszajcego odczyn gleby do poziomu obojtnego lub zasadowego, dochodzi do

niedoboru Zn, elaza (Fe), manganu (Mn), boru (B).

Bor

W warunkach niedoboru B pki kwiatowe rozwijaj si nieprawidowo, co prowadzi do zamierania

kwiatw. Owoce s drobne, znieksztacone, ordzawione, skorkowaciae, mao smaczne oraz maj

tendencj do wczesnego dojrzewania. Objawy na wegetatywnych czciach rolin pojawiaj si

jedynie przy duym niedoborze B. Licie wierzchokowe s chlorotyczne, wskie, kruche,

z nekrozami na brzegach. Wzrost pdw jest ograniczony, a w skrajnych przypadkach dochodzi do

zamierania wierzchokw pdw. Kora pdw staje si chropowata, uszczy si i czsto pka.

Przy nadmiarze B w rolinie zawizywanie owocw jest osabione. Owoce s znieksztacone,

z tendencj do przedwczesnego dojrzewania. Na ogonkach liciowych oraz dolnej stronie

blaszki liciowej tworz si liczne drobne zgrubienia koloru bordowego. Wierzchoki pdw

obumieraj. U drzew pestkowych pojawiaj si wycieki (gumoza) na pdach, konarach i pniach.

elazo

Objawy niedoboru Fe pojawiaj si na najmodszych liciach w postaci chlorozy

midzyykowej (nerwy gwne pozostaj na og zielone). Przy silnym niedoborze Fe

wierzchokowe licie przybieraj barw cytrynow. Blisko brzegw lici mog pojawia si

nekrotyczne plamy. Licie wyginaj si ku grze wzdu nerwu gwnego. Wzrost pdw jest

ograniczony. Przy duym i dugotrwaym niedoborze Fe wierzchoki pdw, a nawet cae pdy,

zamieraj.

W warunkach polowych nadmiar Fe w rolinach sadowniczych nie jest obserwowany, nawet

na glebach silnie zakwaszonych.

Mangan

Pierwsze objawy niedoboru Mn pojawiaj si na liciach w peni wyronitych (w rodkowej

czci dugopdw) w postaci rozsianej chlorozy midzy gwnymi nerwami. Chloroza

zaczyna si od brzegu blaszki liciowej i nie obejmuje jej nerww. Wzrost pdw jest

ograniczony, a owoce s drobne, mao soczyste, lecz dobrze wybarwione (jabka). Jabka

i gruszki o maej zawartoci Mn szybko trac zielon barw skrki.

Chloroza midzyykowa starszych lici jest wynikiem toksycznoci Mn. Licie te kn,

a nastpnie zamieraj i opadaj. Wzrost pdw jest silnie ograniczony, a kora na czciach

wieloletnich jest chropowata z licznymi plamami nekrotycznymi. Na pniach oraz u podstawy

konarw drzew pestkowych obserwuje si wycieki.

8

Cynk

Niedobr Zn powoduje tzw. rozetkowato lici w postaci maych i wskich lici

wierzchokowych, osadzonych na pdzie blisko siebie. Midzy gwnymi nerwami lici oraz

na brzegu blaszki liciowej tworzy si chloroza w postaci jasnozielonych rozmytych plam.

W warunkach duego niedoboru Zn wierzchoki pdw zamieraj, a pdy wyrastajce z ich

wierzchokowej czci s krtkie i czsto zamieraj. Pki kwiatowe nie rozwijaj si, co

prowadzi do sabego kwitnienia. Owoce s drobne, mao soczyste, spaszczone i asymetryczne.

Objawem fitotoksycznoci Zn jest chloroza midzyykowa na starszych liciach. Wzrost

pdw jest osabiony, a zawizywanie owocw ograniczone. Owoce s drobne i mao soczyste.

Biorc pod uwag, e w sadach/plantacjach objawy niedoboru skadnikw obserwowane s

znaczniej czciej ni symptomy ich nadmiaru, w tabeli 15 zamieszczono tylko

charakterystyczne objawy deficytu poszczeglnych skadnikw w rolinie.

4. Nawoenie przed zaoeniem sadu/plantacji

4.1 Nawoenie organiczne

Zastosowanie nawozw naturalnych (pozyskiwanych z produkcji zwierzcej) i organicznych

(pochodzcych z produkcji rolinnej) przed posadzeniem drzewek/sadzonek na og polepsza

wzrost i plonowanie w pierwszych latach prowadzenia sadu/plantacji. Pozytywny wpyw

nawoenia organicznego na wzrost i rozwj rolin sadowniczych obserwuje si szczeglnie na

glebach lekkich, sabo prchnicznych, wykazujcych chorob replantacyjn (zmczenie gleby).

Dziaanie nawozw naturalnych i organicznych w pierwszych latach wzrostu rolin jest

wynikiem zarwno dostarczenia rolinom skadnikw mineralnych, jak i polepszenia fizyko-

chemicznych i biologicznych waciwoci gleby.

Szczeglnie cennym nawozem naturalnym dla rolin sadowniczych jest obornik. Roczna dawka

obornika, zastosowanego przed zaoeniem sadu/plantacji, nie moe przekroczy 170 kg N na

ha. Nawz ten nie moe by zastosowany na glebach zalanych wod, przykrytych niegiem lub

zamarznitych do gbokoci 30 cm. W celu ograniczenia strat N zwizanych z ulatnianiem si

tego skadnika, po rozrzuceniu na pole obornik powinien by jak najszybciej przykryty gleb.

Termin zastosowania obornika zaley od okresu zakadania sadu/plantacji oraz kategorii

agronomicznej gleby. Na glebach lekkich nie naley stosowa go jesieni. Gdy

drzewka/sadzonki bd sadzone jesieni, to obornik powinien by zastosowany pod przedplon.

W przypadku zakadania sadu/plantacji wiosn na glebie lekkiej dobrze przefermentowany

obornik najlepiej zastosowa bezporednio przed sadzeniem drzewek/sadzonek.

Alternatyw dla obornika s tzw. nawozy zielone, czyli roliny przeznaczone na przyoranie.

Warto nawozowa tych rolin zaley od wielkoci wyprodukowanej biomasy oraz zawartoci

skadnikw mineralnych. Wysok warto nawozow wykazuj roliny bobowate (strczkowe

i drobnonasienne). Zaleca si take wysiewa mieszanki rolin bobowatych z innymi rolinami.

Najbardziej wartociowe nawozy zielone uzyskuje si z mieszanek rolin strczkowych ze

zboowymi. W mieszance powinny by gatunki rolin o podobnych wymaganiach glebowych.

Na glebach lekkich i rednich mona zastosowa mieszank ubinu tego (140 kgha-1)

z seradel (25 kgha-1), ubinu tego (120 kgha-1) z peluszk (80 kgha-1) i seradel (20 kgha-1),

ubinu tego (120 kgha-1) z peluszk (60 kgha-1) i gorczyc (60 kgha-1) lub peluszki

9

(150 kgha-1) ze sonecznikiem (15 kgha-1). Na glebach cikich mona uy np. mieszanki

skadajcej si z wyki jarej (120 kgha-1) z bobikiem (50 kgha-1) lub peluszki (120 kgha-1)

z bobikiem (50 kgha-1). W zalenoci od warunkw glebowo-klimatycznych skad mieszanki

oraz proporcje midzy komponentami mog by inne ni podano wyej.

4.2 Nawoenie mineralne

Przed sadzeniem rolin moe by konieczne zastosowanie nawozw fosforowych i potasowych.

O potrzebie nawoenia P i K oraz ich dawce decyduje zawarto tych skadnikw w glebie (tab. 1).

Nawozy fosforowe mona zastosowa zarwno pod przedplon, jak i bezporednio przed

sadzeniem rolin sadowniczych, natomiast nawozy potasowe najlepiej zastosowa bezporednio

przed zaoeniem sadu/plantacji. Nawoenie K pod przedplon uzasadnione jest jedynie

w przypadku stosowania wysokich dawek K w formie chlorkowej (soli potasowej). Nawozy

fosforowe i potasowe musz by wymieszane z gleb przynajmniej na gboko 20 cm.

4.3 Wapnowanie

Potrzeby wapnowania zale od aktualnego odczynu oraz kategorii agronomicznej gleby (tab. 3

i 4). Wapnowanie najlepiej wykona rok przed zaoeniem sadu/plantacji. Zbyt pne

wykonanie tego zabiegu uniemoliwia podwyszenie odczynu gleby do wymaganej wartoci.

Przy koniecznoci podwyszenia, zarwno odczynu gleby jak i zawartoci Mg, naley uy

wapna magnezowego w dawce wynikajcej z potrzeb wapnowania.

Na glebach lekkich poleca si uywa wapna w formie wglanowej, a na glebach rednich

i cikich w formie tlenkowej (wapno palone) lub wodorotlenkowej (wapno gaszone).

5. Nawoenie w pierwszych dwch latach prowadzenia sadu/plantacji

Jeli przed zaoeniem sadu/plantacji nawoenie byo wykonane prawidowo, to w pierwszych

dwch latach prowadzenia upraw nawoenie mineralne ogranicza si tylko do N.

Dawka azotu

W zalenoci od zawartoci materii organicznej w glebie oraz uprawianego gatunku roliny,

polecane dawki N wynosz 5-25 g na m2 powierzchni nawoonej (tab. 2). Dawki te dotycz

sadw/plantacji, w ktrych utrzymywany jest ugr mechaniczny na caej powierzchni lub w pasach

wzdu rzdw drzew/krzeww. W przypadku utrzymywania murawy na caej powierzchni

sadu/plantacji lub przy silnym zachwaszczeniu wok rolin, dawki N powinny by zwikszone

o okoo 50%. Dawki N naley take zwikszy (o 30-50%), gdy w rzdach drzew/krzeww bd

wykadane ciki organiczne o wysokim stosunku wgla do azotu (np. soma, kora, cinki gazi).

Terminy nawoenia azotem

W pierwszym roku prowadzenia sadu/plantacji nawozy azotowe stosuje si dwukrotnie. Pierwsz

dawk N, stanowic okoo 30% potrzeb nawozowych, rozsiewa si w fazie nabrzmiewania-pkania

pkw, a pozosta cz (70%) - pod koniec czerwca. W drugim roku wzrostu rolin zachodzi

take konieczno podzielenia rocznej dawki N na dwie czci. Pierwsz dawk N, stanowic 50-

70% potrzeb nawozowych, stosuje si wczesn wiosn, a pozosta (30-50%) - pod koniec czerwca.

Sposb nawoenia azotem

W pierwszych dwch latach po posadzeniu drzewek/sadzonek, nawozy azotowe stosuje si wok

rolin w promieniu okoo 1,5 razy wikszym ni zasig korony. Przy gstym sadzeniu drzewek

oraz na plantacjach rolin jagodowych nawozy azotowe rozsiewa si pasowo wzdu rzdw rolin.

10

6. Nawoenie w owocujcym sadzie/plantacji

6.1 Nawoenie azotem

W zalenoci od zawartoci materii organicznej w glebie oraz uprawianego gatunku roliny

orientacyjne dawki N dla owocujcych sadw/plantacji wahaj si od 20 do 120 kg na ha

(tab. 2). Dawki te odnosz si do sadw/plantacji, w ktrych utrzymuje si ugr

herbicydowy/mechaniczny wzdu rzdw rolin. W uprawach, w ktrych na caej powierzchni

utrzymywana jest murawa lub, gdy w rzdach rolin stosuje si ciki organiczne o wysokim

stosunku wgla do azotu, dawki N naley zwikszy o 30-50%. Orientacyjne dawki N dla

owocujcych sadw/plantacji, wynikajce z poziomu zawartoci materii organicznej w glebie,

musz by weryfikowane przy pomocy wynikw analizy lici (tab. 6-14)

W wikszoci przypadkw nawozy azotowe stosuje si jednorazowo wczesn wiosn. Na

terenach naraonych na wiosenne przymrozki wskazane jest podzielenie dawki N na dwie

czci. Pierwsz, stanowic 50-70% rocznej dawki, stosuje si wczesn wiosn, a drug (30-

50%) 2-3 tygodnie po kwitnieniu. Jeli przymrozki wiosenne spowoduj due uszkodzenia

kwiatw/zawizkw, to rezygnuje si ze stosowania drugiej dawki N.

W owocujcym sadzie/plantacji nawozy azotowe rozsiewa si na caej powierzchni lub pasowo

wzdu rzdw rolin. Pasowe nawoenie N moe by polecane jedynie, gdy w kolejnym roku

nawoenie tym skadnikiem bdzie wykonane na caej powierzchni sadu/plantacji.

6.2 Nawoenie fosforem

Nawoenie P wykonuje si, gdy wyniki analizy gleby/lici wyka zbyt ma jego zawarto

(tab. 1, 6-14), lub gdy pojawi si objawy niedoboru tego skadnika na rolinie. W powyszych

przypadkach nawozy fosforowe stosuje si drog pozakorzeniow. W sadach nawozy

fosforowe mona rozsia na powierzchni gleby wzdu rzdw rolin, a nastpnie wymiesza

je z gleb do gbokoci okoo 5 cm. Dawka P przy jego wymieszaniu z powierzchniow

warstw gleby wynosi 5-10 g P2O5 na m2 powierzchni nawoonej.

6.3 Nawoenie potasem

Jeli przed sadzeniem rolin gleba bya waciwie przygotowana, to nawozy potasowe

najczciej stosuje si od trzeciego roku prowadzenia sadu/plantacji. O koniecznoci nawoenia

K oraz jego dawce decyduje zawarto K w glebie i liciach (tab. 1, 6-14). Dawki K podane

w powyszych tabelach odnosz si do sadw/plantacji, w ktrych utrzymywany jest ugr

herbicydowy wzdu rzdw rolin. W przypadku utrzymywania murawy na caej powierzchni

sadu/plantacji lub silnego zachwaszczenia wok rolin dawk K naley zwikszy o 30-50%.

Nawozy potasowe stosuje si wiosn lub jesieni. Wiosenne nawoenie K poleca si na gleby

lekkie, a jesienne na gleby rednie i cikie. Jesienne nawoenie K uzasadnione jest take przy

stosowaniu soli potasowej.

Nawozy potasowe mog by rozsiewane na caej powierzchni sadu/plantacji lub tylko w pasach

ugoru herbicydowego/mechanicznego. Drugi sposb aplikacji musi by powizany

z przemiennym stosowaniem K na caej powierzchni sadu; w jednym roku nawozy potasowe

rozsiewa si wzdu rzdw rolin, a w kolejnym sezonie na caej powierzchni uprawy.

6.4 Nawoenie magnezem

Stosowanie nawozw magnezowych moe by uzasadnione od 3-4 roku po zaoeniu sadu/plantacji,

pod warunkiem, e w czasie sadzenia rolin zawarto Mg w glebie bya odpowiednia (klasa

11

zasobnoci rednia lub wysoka). O celowoci nawoenia Mg decyduje analiza gleby (tab. 1),

zawarto Mg w liciach (tab. 6-14) oraz wygld rolin. Jeli zachodzi potrzeba zwikszenia

zawartoci Mg w glebie, to jego dawki wynosz 6-12 g MgO na m2 powierzchni nawoonej (tab. 1).

Biorc pod uwag, e nawozy magnezowe s drogie, nawoenie tym skadnikiem mona

ograniczy do powierzchni gleby wzdu rzdw rolin. W tym przypadku nawozy magnezowe

rozsiewa si w pasach o szerokoci 1,5 razy wikszej ni rednica koron/krzewu. Nawozy

magnezowe naley stosowa wczesn wiosn.

Jeli w sadzie/plantacji zachodzi konieczno zwikszenia zawartoci Mg oraz podwyszenia

odczynu gleby, to naley uy wapna magnezowego. Dawki nawozw wapniowo-

magnezowych, termin oraz sposb ich stosowania wynikaj z potrzeb wapnowania.

6.5 Nawoenie mikroskadnikami

O celowoci zasilania rolin mikroskadnikami decyduje analiza chemiczna lici (tab. 6-8, 10)

oraz ocena wizualna lici, pdw, owocw. Jeli analiza chemiczna lici wykae niedostateczn

zawarto mikroskadnikw, to uzasadnione bdzie nawoenie tymi skadnikami. Gdy nawozy

bd stosowane doglebowo, to dawki mikroskadnikw dla sadw/plantacji wynosz: 1-4 kg B,

20-40 kg Fe, 10-20 kg Mn oraz 6-11 kg Zn na ha (Wjcik 2009). W przypadku dolistnego

dokarmiania rolin mikroskadnikami dawki nawozw musz by zgodne z instrukcj stosowania.

6.6 Fertygacja

Jest to sposb nawoenia polegajcy na zasilaniu rolin skadnikami przez system nawodnieniowy.

Przy tym systemie nawoenia stosuje si tylko nawozy dobrze rozpuszczalne w wodzie.

W przeciwnym razie dochodzi do zapychania emiterw. Fertygacja daje dobre efekty produkcyjne

jeli fizyczno-chemiczne waciwoci gleby s optymalne dla wzrostu systemu korzeniowego

uprawianego gatunku roliny. Z tego powodu przed przystpieniem do fertygacji gleba musi

mie odpowiedni odczyn oraz zawiera wystarczajce iloci przyswajalnych skadnikw.

Dotyczy to nie tylko pasw gleby wzdu rzdw rolin, ale take gleby w midzyrzdziach.

Dawki skadnikw stosowanych w systemie fertygacji s kilkakrotnie mniejsze od dawek

polecanych w nawoeniu metod tradycyjn (Treder 2003). Fertygacj rolin prowadzi si od

pierwszych dni maja do poowy sierpnia, z czstotliwoci co 5-7 dni. Najlepsze efekty

produkcyjne uzyskuje si przy cznym stosowaniu fertygacji z nawoeniem metod tradycyjn

(w dawkach obnionych o okoo 50%).

6.7 Dokarmianie dolistne

Nawoenie dolistne naley traktowa jako uzupenienie nawoenia doglebowego. Zabieg ten

wykonuje si, gdy rolina nie moe pobra lub przetransportowa odpowiedniej iloci

skadnika do organw/tkanek w okresie najwikszego zapotrzebowania. Moe to wynika

z ograniczonej aktywnoci korzeni (silne zakwaszenie gleby, zbyt dua zwizo gleby, stres

tlenowy, uszkodzenie korzeni przez mrz lub gryzonie), wystpowania w glebie skadnika

w trudno przyswajalnej formie, antagonizmu jonowego w roztworze glebowym, czciowego

uszkodzenia tkanek pni, konarw lub pdw, specyficznego transportu skadnika do

poszczeglnych organw rolin oraz pojawienia si objaww niedoboru danego skadnika na

rolinie. Roliny mog by take zasilane dolistnie niektrymi skadnikami (gwnie N) w celu

wzmocnienia pkw kwiatowych w okresie pnojesiennym.

12

W uprawie jaboni i gruszy due znaczenie maj opryski Ca (Wjcik 2009). Wynika to z faktu,

e niedobr Ca w jabkach i gruszkach pogarsza zdolno przechowalnicz i trwao w obrocie

handlowym oraz zwiksza podatno na pkanie, poparzenia soneczne i niektre choroby

fizjologiczne. Maa zawarto Ca w miszu jabek i gruszek jest zwizana z ograniczonym

transportem tego skadnika do zawizkw.

6.8 Wapnowanie

Jeli w czasie sadzenia rolin odczyn gleby by odpowiedni dla danego gatunku roliny, to

wapnowanie naley wykona po kolejnych 3-4 latach. W zalenoci od kategorii agronomicznej

gleby oraz aktualnego jej odczynu, polecane dawki nawozw wapniowych w sadzie/plantacji

wahaj si od 500 do 2500 kg CaO na ha (tab. 5). Przy okresowym wapnowaniu roliny

podlegaj wahaniom odczynu gleby, co moe osabia ich wzrost lub obnia plonowanie.

Z tego powodu lepiej utrzymywa odczyn gleby na optymalnym poziomie przez cay okres

eksploatacji sadu/plantacji. W celu stabilizacji kwasowoci gleby naley stosowa corocznie

okoo 300 kg CaO na ha (po wczeniejszym osigniciu optymalnego odczynu gleby).

Wapnowanie wykonuje si wczesn wiosn lub pn jesieni. W wiosennym terminie wapno

rozsiewa si, gdy powierzchniowa warstwa gleby jest rozmarznita, a drzewa/krzewy nie

wytworzyy jeszcze lici. Jesienne wapnowanie najlepiej wykona od koca padziernika do

pierwszej poowy listopada.

Do wapnowania naley uywa tylko rodkw odkwaszajcych, majcych certyfikat

upowaniajcy do stosowania ich w rolnictwie. Przestrzeganie tego prawa jest szczeglnie

wane, gdy wapno moe by pozyskiwane z wielu gazi przemysowych, jako produkt

uboczny, zawierajcy znaczne iloci metali cikich.

Literatura

Kossowski W. 1972. Nawoenie rolin sadowniczych. PWRiL, Warszawa.

Sadowski A., Nurzyski J., Pacholak E., Smolarz K. 1990. Okrelenie potrzeb nawoenia rolin

sadowniczych. SGGW-AR, Warszawa.

Treder W. 2003. Wpyw fertygacji nawozami azotowym i wieloskadnikowym na zmiany chemiczne

gleby oraz wzrost i owocowanie jaboni. Monografie i Rozprawy, ISK, Skierniewice.

Wjcik P. 2009. Nawozy i nawoenie drzew owocowych. Hortpress, Warszawa.

13

Tabela 1. Wartoci graniczne zawartoci fosforu (P), potasu (K) i magnezu (Mg) w glebie oraz wysoko

dawki do stosowania przed zaoeniem sadu/plantacji lub w trakcie prowadzenia upraw

(Sadowski i in. 1990)

Wyszczeglnienie Klasa zasobnoci

niska rednia wysoka

Zawarto fosforu (mg Pkg-1)

Dla wszystkim gleb:

- warstwa orna

- warstwa podorna

30

Nawoenie:

- przed zaoeniem sadu

- przed zaoeniem plantacji

Dawka fosforu (kg P2O5ha-1)

300 100-200 -

100 100 -

Zawarto potasu (mg Kkg-1)

Warstwa orna:

35% czci spawialnych

Warstwa podorna:

35% czci spawialnych

130

Nawoenie:

- przed zaoeniem sadu lub plantacji porzeczek i agrestu

- przed zaoeniem plantacji malin i truskawek

- w owocujcym sadzie lub plantacji

Dawka potasu (kg K2Oha-1)

150-300

100-180

80-120

100-200

60-120

50-80

-

-

-

Dla obu warstw gleby:

6,0 3,6-6,0 3,5

14

Tabela 2. Orientacyjne dawki azotu (N) w sadach/plantacjach w zalenoci od zawartoci materii

organicznej w glebie

Sad/plantacja

Zawarto materii organicznej (%)

0,5-1,5 1,6-2,5 2,6-3,5

Roczna dawka azotu

Pierwsze 2 lata prowadzenia sadu 15-20* 10-15* 5-10*

Pierwsze 2 lata prowadzenia

plantacji porzeczek i agrestu 20-25* 15-20* 10-15*

Pierwsze 2 lata prowadzenia

plantacji malin 10-12* 8-10* 6-8*

Pierwszy rok prowadzenia

plantacji truskawek:

- sadzenie wiosenne lub jesienne

- sadzenie wczesno letnie

50-60**

30-40**

40-50**

20-30**

20-30**

10-20**

Sady starsze ni 2 lata 60-80** 40-60** 20-40**

Plantacje porzeczek i agrestu

starsze ni 2 lata 100-120** 80-100** 60-80**

Plantacje malin starsze ni 2 lata:

- owocujce na pdach dwuletnich

- owocujce na pdach jednorocznych

60-80**

80-100**

40-60**

60-80**

20-40**

40-60**

Plantacje truskawek w 2 i 3 roku 40-50** 30-40** 20-30**

* dawki N w gm-2 powierzchni nawoonej

** dawki N w kgha-1 powierzchni nawoonej

Tabela 3. Ocena potrzeb wapnowania gleb mineralnych w zalenoci od kategorii agronomicznej gleby

oraz jej odczynu (wg IUNG)

Potrzeby

wapnowania

pH

Kategoria agronomiczna gleby

bardzo lekka lekka rednia cika

konieczne 7,0

Tabela 4. Zalecane dawki nawozw wapniowych w zalenoci od kategorii agronomicznej gleby oraz

jej odczynu (wg IUNG)*

Potrzeby

wapnowania

Dawka CaO (tha-1)

Kategoria agronomiczna gleby

bardzo lekka lekka rednia cika

konieczne 3,0 3,5 4,5 6,0

potrzebne 2,0 2,5 3,0 3,0

wskazane 1,0 1,5 1,7 2,0

ograniczone - - 1,0 1,0

* podane dawki naley stosowa tylko przed zaoeniem sadu/plantacji, najlepiej pod przedplon

15

Tabela 5. Maksymalne dawki nawozw wapniowych stosowane jednorazowo w sadzie/plantacji (Sadowski

i in. 1990)

Odczyn gleby

Kategoria agronomiczna gleby

lekka rednia cika

Dawka CaO (kgha-1)

0,25

0

K (%)

Dawka K2O (kgha-1)

1,70

0

Mg (%)

Dawka MgO (kgha-1) 0,30

0

B (ppm*)

Dawka B (kgha-1) 50

0

Mn (ppm)

Dawka Mn (kgha-1) 100

0

Zn (ppm)

Dawka Zn (kgha-1) 60

0

* ppm jedna cz na milion

16

Tabela 8. Liczby graniczne zawartoci podstawowych makroskadnikw w liciach czereni

(wg Kossowskiego 1972, zmodyfikowane przez Sadowskiego i in. 1990) oraz polecane

dawki skadnikw

Skadnik/dawka

skadnika

Zakres zawartoci skadnika w liciach

deficytowy niski optymalny wysoki

Zawarto skadnika w suchej masie

N (%)

Dawka N (kgha-1) 2,50

0-50

P (%)

Dawka P2O5 (kgha-1)

- 0,45

0

K (%)

Dawka K2O (kgha-1)

1,90

0

Mg (%)

Dawka MgO (kgha-1) 0,60

0

B (ppm*)

Dawka B (kgha-1) -

160

0

Mn (ppm)

Dawka Mn (kgha-1) 70

0

* ppm jedna cz na milion

Tabela 9. Liczby graniczne zawartoci podstawowych makroskadnikw w liciach wini

(wg Kossowskiego 1972, zmodyfikowane przez Sadowskiego i in. 1990) oraz polecane

dawki skadnikw

Skadnik/dawka

skadnika

Zakres zawartoci skadnika w liciach

deficytowy niski optymalny wysoki

Zawarto skadnika w suchej masie

N (%)

Dawka N (kgha-1) 2,80

0-50

P (%)

Dawka P2O5 (kgha-1)

- 0,30

0

K (%)

Dawka K2O (kgha-1)

1,80

0

Mg (%)

Dawka MgO (kgha-1) 0,40

0

Tabela 10. Liczby graniczne zawartoci podstawowych makroskadnikw w liciach liwy

(wg Kossowskiego 1972, zmodyfikowane przez Sadowskiego i in. 1990) oraz polecane

dawki skadnikw

Skadnik/dawka

skadnika

Zakres zawartoci skadnika w liciach

deficytowy niski optymalny wysoki

Zawarto skadnika w suchej masie

N (%)

Dawka N (kgha-1) 3,60

0-50

P (%)

Dawka P2O5 (kgha-1)

- 0,60

0

K (%)

Dawka K2O (kgha-1)

3,25

0

Mg (%)

Dawka MgO (kgha-1) 0,70

0

B (ppm*)

Dawka B (kgha-1) -

60

0

Mn (ppm)

Dawka Mn (kgha-1) -

140

0

* ppm jedna cz na milion

17

Tabela 11. Liczby graniczne zawartoci podstawowych makroskadnikw w liciach porzeczki czarnej

(wg Kossowskiego 1972, zmodyfikowane przez Sadowskiego i in. 1990) oraz polecane

dawki skadnikw

Skadnik/dawka

skadnika

Zakres zawartoci skadnika w liciach

deficytowy niski optymalny wysoki

Zawarto skadnika w suchej masie

N (%)

Dawka N (kgha-1) 3,20

0-80

P (%)

Dawka P2O5 (kgha-1)

- 0,30

0

K (%)

Dawka K2O (kgha-1)

1,70

0

Mg (%)

Dawka MgO (kgha-1) 0,45

0

Tabela 12. Liczby graniczne zawartoci podstawowych makroskadnikw w liciach agrestu

(wg Kossowskiego 1972, zmodyfikowane przez Sadowskiego i in. 1990) oraz polecane

dawki skadnikw

Skadnik/dawka

skadnika

Zakres zawartoci skadnika w liciach

deficytowy niski optymalny wysoki

Zawarto skadnika w suchej masie

N (%)

Dawka N (kgha-1) 2,50

0-80

P (%)

Dawka P2O5 (kgha-1)

- 0,25

0

K (%)

Dawka K2O (kgha-1)

2,00

0

Mg (%)

Dawka MgO (kgha-1) 0,30

0

Tabela 13. Liczby graniczne zawartoci podstawowych makroskadnikw w liciach malin

(wg Kossowskiego 1972, zmodyfikowane przez Sadowskiego i in. 1990) oraz polecane

dawki skadnikw

Skadnik/dawka skadnika

Zakres zawartoci skadnika w liciach

deficytowy niski optymalny wysoki

Zawarto skadnika w suchej masie

N (%)

Dawka N (kgha-1):

dla odmian owocujcych na pdach dwuletnich

dla odmian owocujcych na pdach jednorocznych

3,30

0-40

0-60

P (%)

Dawka P2O5 (kgha-1)

- 0,30

0

K (%)

Dawka K2O (kgha-1)

1,89

0

Mg (%)

Dawka MgO (kgha-1) 0,45

0

18

Tabela 14. Liczby graniczne zawartoci podstawowych makroskadnikw w liciach truskawki

(wg Kossowskiego 1972, zmodyfikowane przez Sadowskiego i in. 1990) oraz polecane

dawki skadnikw

Skadnik/dawka skadnika

Zakres zawartoci skadnika w liciach

deficytowy niski optymalny wysoki

Zawarto skadnika w suchej masie

N (%)

Dawka N (kgha-1) 2,60

0-30

P (%)

Dawka P2O5 (kgha-1)

- 0,30

0

K (%)

Dawka K2O (kgha-1)

1,80

0

Mg (%)

Dawka MgO (kgha-1) 0,27

0

Tabela 15. Charakterystyczne objawy niedoboru poszczeglnych skadnikw na rolinach sadowniczych

Skadnik Objawy

Pdy Licie Owoce

Azot

cienkie

z krtkimi

przyrostami

mae, jasnozielone (lub te);

pierwsze objawy pojawiaj si na

starszych liciach

jabka i gruszki szybko trac

zielon barw skrki; maj

tendencj do wczeniejszego

dojrzewania i opadania

Fosfor

mae, ciemno-zielone lub karminowo-

bordowe; objawy tworz si

najczciej w rodkowej czci pdu

sabo wybarwione, mikkie

Potas

chloroza rozpoczynajca si od brzegu

blaszki liciowej, brzegi blaszki czsto

podwijaj si ku grze; objawy

powstaj najpierw u podstawy pdw

drobne, sabo wybarwione

Magnez

plamy chlorotyczne midzy gwnymi

nerwami blaszki liciowej; objawy

powstaj najpierw u podstawy pdu;

licie szybko opadaj

Wap

podwyszona podatno na

liczne choroby fizjologiczne,

niska zdolno

przechowalnicza, maa

trwao w obrocie

handlowym

Bor

drobne, znieksztacone,

skorkowaciae, ordzawione,

spkane

elazo kremowo-te licie wierzchokowe

z zielonymi nerwami gwnymi

Mangan chloroza na liciach w rodkowej

czci pdu

jabka i gruszki szybko trac

zielon barw skrki

Cynk bardzo krtkie

przyrosty

mae, wskie, z chloroz w postaci

jasnozielonych plam midzy nerwami;

objawy te dotycz lici

wierzchokowych

19

II. NAWOENIE ROLIN WARZYWNYCH

Dr Jacek Dyko, prof. dr hab. Stanisaw Kaniszewski

1. Podozmian

Podozmian, czyli zaplanowane na wiele lat nastpstwo rolin po sobie, spenia istotn rol

w nawoeniu warzyw. Pierwszym zasadniczym celem jest zachowanie i systematyczne

podnoszenie yznoci gleby, co gwarantuje uzyskiwanie dobrych plonw przy ograniczonym

stosowaniu nawozw sztucznych. Prawidowo uoony podozmian w gospodarstwie jest

podstaw zachowania naturalnej rwnowagi w rodowisku, zapobiega erozji powodowanej

przez wod i wiatr oraz przeciwdziaa wypukiwaniu skadnikw pokarmowych z profilu

glebowego.

Uprawa jednego gatunku na tym samym polu przez 24 lata wpywa niekorzystnie na plon oraz

zdrowotno rolin i gleby. Skutkiem braku zmianowania jest stopniowy spadek i pogorszenie

jakoci plonu. Zjawisko to jest powszechnie okrelane jako zmczenie gleby. Podstawow

zasad jest, aby ten sam gatunek lub roliny z gatunkw spokrewnionych nie byy uprawiane

na tym samym polu czciej ni co 4 lata. Zatem minimalna liczba gatunkw w podozmianie

powinna wynosi 4, a dla gleb ciszych nawet 5. Ze wzgldw fitosanitarnych lepiej jest

uprawia rne gatunki rolin rolniczych i warzyw. Warto pamita, e nadmierne wyduanie

podozmianu ogranicza specjalizacj produkcji, gwnie w maych gospodarstwach.

Dla kadego podozmianu powinno si przeprowadzi bilans substancji organicznej na

podstawie wskanikw reprodukcji lub degradacji materii organicznej, okrelonych dla kadej

grupy rolin. Korzystnymi rolinami w podozmianie o dodatnim wskaniku reprodukcji s:

wszystkie roliny z rodziny bobowatych, trawy oraz roliny uprawiane na nawz zielony. Suma

wspczynnikw dla caego cyklu podozmianu powinna by dodatnia lub co najmniej rwna

zeru. Ujemna warto wiadczy o nieprawidowym doborze poszczeglnych gatunkw

i niekorzystnym wpywie na gleb. W bilansie uwzgldnia si te nawozy naturalne

i organiczne, charakteryzujce si dodatnim wskanikiem, czyli zwikszajce zawarto

materii organicznej w glebie. W gospodarstwach prowadzcych produkcj integrowan

podstawow zasad jest ograniczenie zuycia nawozw mineralnych, co prowadzi do obnienia

kosztw produkcji.

Dobr gatunkw rolin

W podozmianie istotny jest dobr gatunkw, waciwe nastpstwo rolin i dugo trwania

caego cyklu. Najwiksze znaczenie w kadym podozmianie maj roliny bobowate, ktre

dziki symbiozie z bakteriami z rodzaju Rhizobium s rdem azotu wizanego bezporednio

z atmosfery. Maj rwnie dobrze rozwinity system korzeniowy, penetrujcy gbsze warstwy

gleby, dziki czemu przyczyniaj si do poprawy struktury, a po rozkadzie resztek poniwnych

do udostpniania skadnikw pokarmowych rolinom uprawianym w nastpnych latach. Ich

udzia w podozmianie powinien wynosi 2530%. Roliny bobowate mog by uprawiane

w czystym siewie lub w mieszance z trawami. Uprawa w mieszankach jest bardziej polecana,

gdy zmniejsza ryzyko zmczenia gleby, spowodowanego czstym uprawianiem po sobie tych

samych gatunkw rolin bobowatych.

20

Drug wan grup rolin w podozmianie s zboa, ktre s bardzo dobrym przedplonem dla

wikszoci warzyw. S rwnie bardzo dobrym komponentem nawozw zielonych. Ich udzia

woglnej powierzchni zasieww nie powinien przekracza 50%.

Trzeci grup s roliny okopowe. Ich oddziaywanie na gleb nie jest korzystne, gdy

pogarszaj jej struktur oraz wpywaj na szybsz mineralizacj masy organicznej w glebie.

Ztego wzgldu ich udzia nie powinien przekracza 2025%. W podozmianach warzywnych

ta grupa rolin moe by ograniczona do wczesnych ziemniakw lub mona j pomin.

Ostatni najbardziej zrnicowan gatunkowo grup s roliny warzywne. Niektre z nich, jak

fasola, groch, bb naley traktowa jak inne roliny bobowate. Ze wzgldu na przynaleno

do rnych rodzin botanicznych naley przestrzega odpowiedniego nastpstwa rolin,

szczeglnie w podozmianach o duym udziale warzyw. Nieodpowiednia rolina przedplonowa

moe przyczyni si do zwikszonego wystpowania chorb i szkodnikw. Niewaciwym

przedplonem bdzie te rolina pozostawiajca sabe stanowisko pod wzgldem zasobnoci,

struktury, zachwaszczenia lub z pozostaociami szkodliwych herbicydw.

Roliny warzywne maj bardzo zrnicowane wymagania pokarmowe. Naley dy, aby

gatunki o rnych wymaganiach uprawiane byy na zmian. Bezporednia uprawa po sobie

gatunkw o duych wymaganiach pokarmowych moe doprowadzi do nadmiernego

wyczerpania skadnikw mineralnych z gleby. Niedobr skadnikw mineralnych moe nie

dotyczy caego profilu glebowego, ale tylko poszczeglnych warstw. Z tego powodu naley

uprawia na przemian roliny o gbokim i pytkim systemie korzeniowym, co zapobiega

wymywaniu skadnikw mineralnych do gbszych warstw i pozwala racjonalnie je

wykorzystywa. Do rolin warzywnych o gbokim systemie korzeniowym nale warzywa

korzeniowe, kapusty, jarmu, pomidory. Typowymi rolinami o pytkim systemie

korzeniowym s: rzodkiewka, szpinak, ogrek, kalarepa.

Roliny o duych wymaganiach pokarmowych powinny by uprawiane na stanowiskach, na

ktrych stosowano obornik, kompost lub przyorano roliny bobowate. Dotyczy to gwnie

warzyw o bardzo duych wymaganiach w stosunku do azotu, ktry jest skadnikiem istotnie

wpywajcym na wysoko plonu, a rwnoczenie atwo ulegajcym wymyciu w gb profilu

glebowego (tab. 1).

Na og roliny o bardzo duym i duym zapotrzebowaniu na azot potrzebuj lepszego

zaopatrzenia w fosfor i potas. Wiksze potrzeby maj rwnie fasola i groch, chocia ich

wymagania w stosunku do azotu s mae. Niektre gleby s z natury do zasobne w fosfor

i potas. Dlatego znaczenie tych skadnikw w ukadaniu podozmianu jest duo mniejsze ni

azotu.

rdem skadnikw mineralnych dla uprawianych rolin s rwnie resztki poniwne,

trafiajce do gleby po kadej uprawie. Najbardziej wartociowe s roliny bobowate i roliny

o gbokim systemie korzeniowym. Resztki poniwne niektrych warzyw s bogatym rdem

skadnikw pokarmowych, dostarczajc samego azotu 30150 kg na hektar.

Kady podozmian powinien by dostosowany do warunkw glebowych, potrzeb gospodarstwa

i rynku. Bardziej racjonalne s podozmiany mieszane, w ktrych uwzgldnia si roliny

rolnicze i warzywa. W pobliu miast, w gospodarstwach nastawionych wycznie na produkcj

warzyw, moliwe jest zaplanowanie podozmianu warzywnego. Jest to jednak trudniejsze, gdy

21

warzywa maj na og wiksze wymagania pokarmowe ni roliny rolnicze, a niektre gatunki

warzyw, nawet nie spokrewnione z sob, mog by atakowane przez te same choroby

iszkodniki.

Stosujc si do podanych zasad mona rozpocz planowanie podozmianu, uwzgldniajc

dotychczasowy profil produkcji, opacalno poszczeglnych upraw oraz podzia pl iwarunki

glebowe. Pola zajmowane przez poszczeglne uprawy powinny by podobnej wielkoci. Cz

pl moe by na trwae wyczona z podozmianu lub przeznaczona na specjalne uprawy.

Przyjo si, e ukadanie podozmianu zaczyna si od stanowiska najbardziej zasobnego,

tj. nawoonego obornikiem lub z przyoranymi mieszankami rolin bobowatych, a nastpnie

przechodzi do stanowisk mniej zasobnych i rolin mniej wymagajcych. Przy podozmianach

duszych ni 45 lat konieczne jest ponowne wprowadzenie rolin nawoonych obornikiem,

kompostem lub uprawa mieszanek rolin bobowatych.

2. Nawoenie warzyw w uprawach polowych

2.1 Nawoenie organiczne

Celem stosowanego nawoenia organicznego jest nie tylko dostarczenie rolinom niezbdnych

skadnikw pokarmowych, ale rwnie budowanie trwaej yznoci gleby, jej ycia

biologicznego i zapobieganie erozji gleb.

Obornik

Stanowi doskonae rdo skadnikw pokarmowych i materii organicznej. Jest mieszanin

przefermentowanych odchodw zwierzcych (staych i pynnych) oraz ciki.

Znaczenie obornika w gospodarstwie wynika nie tylko z zawartoci skadnikw pokarmowych,

ale take z jego wartoci jako rodka uyniania gleby i rda materii organicznej. Zawarto

skadnikw pokarmowych w oborniku moe by rna i zaley od rodzaju i wieku zwierzt,

sposobu ich ywienia i uytkowania oraz iloci i skadu chemicznego ciki. Jest ona jednak

trudna do okrelenia przez rolnikw, dlatego do kalkulacji iloci skadnikw wnoszonych do

gleby wraz z obornikiem przyjmuje si wartoci rednie. redni skad chemiczny dobrze

rozoonego i racjonalnie przechowywanego obornika podano w tab. 2.

Obornik jest nawozem zawierajcym duo wody. rednia jej zawarto wynosi 75%, ale

wahania s due. Zawarto substancji organicznej wynosi okoo 20%, a zwizkw

mineralnych 56%.

Okoo 50% azotu w wieym oborniku bydlcym i 75% azotu w nawozie drobiowym wystpuje

w formie amoniaku. Na skutek ulatniania si amoniaku nastpuj straty azotu, jeli obornik nie

jest wymieszany z gleb bezporednio po rozoeniu. W glebie amoniak ulega przemianom,

a azot w nim zawarty przechodzi w form azotanow i staje si dostpny dla rolin. Forma

azotanowa atwo ulega wymywaniu z gleby, dlatego powinno si unika stosowania wysokich

dawek obornika, przekraczajcych potrzeby pokarmowe rolin. wiey obornik powinien by

stosowany ostronie. Proces kompostowania stabilizuje azot zawarty w oborniku.

Obornik stosowany jest tylko w okrelonych terminach, dlatego musi by gromadzony

i przechowywany w gospodarstwie. Sposb przechowywania wpywa znaczco na skad

chemiczny obornika, gdy ulega w tym czasie przemianom na skutek zachodzcych procesw

biochemicznych i chemicznych.

22

Gwn czci skadow suchej masy obornika s organiczne zwizki bezazotowe

(wglowodany i tuszcze), ktrych rozkad prowadzi do znacznego zmniejszenia masy obornika

(1530% w przeliczeniu na such mas) oraz zmniejszenia stosunku wgla do azotu (C : N).

Gwnymi produktami rozpadu tych zwizkw jest dwutlenek wgla (ulatniajcy si do

atmosfery) i woda. Rwnolegle z rozkadem organicznych zwizkw bezazotowych zachodz

przemiany zwizkw azotowych. Straty azotu z obornika na skutek tych przemian nastpuj

przez:

wypukiwanie rozpuszczalnych zwizkw azotowych powstajcych w procesie nitryfikacji

(formy azotanowe),

ulatnianie si amoniaku powstajcego w procesie amonifikacji,

ulatnianie si wolnego azotu w procesie denitryfikacji.

Najwiksze straty azotu podczas przechowywania obornika zachodz w wyniku ulatniania si

amoniaku i mog one dochodzi nawet do 50% zawartoci azotu. Przy racjonalnym

przechowywaniu mona je ograniczy do 10%. Najczciej obornik przechowuje si na

gnojowni, ktra powinna by odpowiednio zlokalizowana, stosownie do obowizujcych

przepisw sanitarnych. Obornik usuwany codziennie z pomieszcze inwentarskich ukada si

w pryzmach (do wysokoci najwyej 2 m), warstwami gruboci 20-30 cm, ubijajc kad nowo

naoon warstw. Ubijanie obornika zapobiega zbytniemu przewietrzaniu i przesuszaniu

pryzmy oraz zmniejsza straty azotu i substancji organicznej. Utrudnia te zagrzewanie si

obornika, przez co temperatura w stosie dochodzi tylko do 40 C. Jest to tzw. zimna

fermentacja o spowolnionym rozkadzie obornika.

Dla szybkiego uzyskania dobrze rozoonego obornika stosuje si fermentacj gorc. W tym

celu obornik na gnojowni ukada si w lunej pryzmie, umoliwiajc duy dostp powietrza

i rozwj bakterii termofilnych oraz podwyszenie temperatury do 60-65 C. Ten sposb

fermentowania obornika zmniejsza ilo bakterii chorobotwrczych i nasion chwastw

zdolnych do kiekowania. Ujemn stron tej metody jest zwikszenie strat azotu amoniakalnego

i mniejsza warto nawozowa takiego obornika.

Wielko dawek obornika dostosowuje si do wymaga rolin oraz fizycznych i chemicznych

cech gleby. W glebach lekkich obornik rozkada si szybko, a poniewa charakteryzuj one si

mniejszymi waciwociami sorpcyjnymi, dlatego stosuje si mniejsze dawki, ale czciej. Na

glebach zwizych, o wikszej zdolnoci sorbowania skadnikw pokarmowych, mona

stosowa dawki wysze, ale rzadziej.

Obornik powinien by wymieszany z gleb wkrtce po wywiezieniu w pole. Pozostawienie na

polu rozoonego obornika bez wymieszania z gleb, nawet przez kilka godzin, powoduje duy

ubytek jego wartoci nawozowej, gwnie przez straty azotu na skutek ulatniania si. Ju

w okresie 6 godzin od rozoenia na polu jego dziaanie nawozowe obnia si o 1015%,

a w okresie dwch tygodni obornik rozoony na powierzchni pola traci poow swej wartoci

nawozowej. Jeli nie wymiesza si obornika z gleb jego warto nawozowa bdzie niewielka,

chyba e jest zastosowany jako mulczowanie gleby w bardzo wysokiej dawce (warstwa

>25 cm).

Najkorzystniejszym terminem stosowania obornika jest okres okoo 2 tygodni przed upraw

rolin. Pozwala to na czciowy rozkad obornika, przez co zawa si stosunek C : N

23

we wniesionej masie organicznej i zmniejsza prawdopodobiestwo niedoboru azotu na skutek

uwstecznienia. Termin ten jest te korzystny dla przejcia formy amonowej azotu w form

saletrzan. Obornik jest stosunkowo bogaty w azot, w zwizku z tym istnieje moliwo

akumulacji formy amonowej wkrtce po zastosowaniu, szczeglnie jeli gleba jest zimna na

wiosn. Toksyczno dla rolin formy amonowej, okrelana jako przypalenie, wystpuje przy

stosowaniu nawozu kurzego. Jest on bogaty w form amonow i zbyt krtki okres pomidzy

jego stosowaniem a upraw moe powodowa znaczce uszkodzenia kiekujcych nasion lub

rozsady. W okresie dwch tygodni od wymieszania obornika z gleb atwo rozkadajca si

frakcja masy organicznej jest ju rozoona i obnia si ryzyko uszkodzenia nasion lub siewek.

Ilo stosowanego obornika zaley od celu nawoenia, jakoci i stopnia rozkadu obornika oraz

od uprawy, w ktrej ma by stosowany. Najczciej stosowane dawki obornika wynosz 20-

40 ton na hektar.

Wykorzystanie skadnikw pokarmowych zawartych w oborniku rozkada si na kilka lat,

w zalenoci od rodzaju gleby. Na glebach cikich nawozowe dziaanie obornika utrzymuje

si przez 4 lata, a na glebach lekkich skadniki mog by zuyte w okresie 2 lat (tab. 3).

Okoo poowa azotu, jedna czwarta fosforu i prawie caa ilo potasu s dostpne dla rolin

w pierwszym sezonie uprawowym. Czsto ilo dostpnego azotu wynosi tylko 10-25%

oglnej iloci tego skadnika w nawozie, w zwizku z czym moe wystpowa obnienie

wysokoci plonu. Jeli obornik jest wiey i charakteryzuje si duym udziaem ciki, jego

wprowadzenie do gleby moe by przyczyn unieruchamiania azotu glebowego przez

mikroorganizmy rozkadajce mas organiczn. Ma warto nawozow ma rwnie obornik,

z ktrego dua cz dostpnego azotu zostaa wymyta przez wody opadowe.

Gnojwka

Jest przefermentowanym moczem zwierzt gospodarskich. Gnojwka ma odczyn zasadowy

i zabarwienie ciemnobrunatne. Skad chemiczny gnojwki zaley od sposobu jej zbierania

i przechowywania. Zwizki azotowe zawarte w gnojwce ulegaj szybkiemu rozkadowi,

w wyniku ktrego wytwarzaj si due iloci amoniaku. Dobrze przechowywana gnojwka

zawiera przecitnie 1-3% suchej masy, 0,3-0,6% N, 0,8-1,0% K2O i poniej 0,04% P2O5. Jest

wic przede wszystkim nawozem azotowo-potasowym. Azot znajdujcy si w gnojwce

wystpuje w formie amonowej, a potas w formie atwo dostpnej dla rolin. W gnojwce

wystpuj rwnie substancje stymulujce wzrost rolin oraz zwizki organiczne.

Gnojwk mona stosowa do bezporedniego nawoenia rolin przed upraw lub do nawoenia

pogwnego. W tym ostatnim przypadku wymaga rozcieczenia w stosunku 1 : 3 lub 1 : 5. Jeli

zawarto azotu i potasu jest dua stosuje si wiksze rozcieczenie. Penoskadnikowy nawz

do dokarmiania pogwnego, szczeglnie w uprawach pod osonami, uzyskuje si z gnojwki

wzbogaconej dodatkiem mczki fosforytowej i poddanej fermentacji przez okoo 2 tygodnie.

Kompost

Stanowi idealn form nawozu. Zwiksza yzno gleby i zapewnia wysok jako biologiczn

uzyskiwanych produktw rolinnych. Kompost jest najbogatszym rdem materii organicznej

w formie prchnicy, ktra dostarcza rolinom niezbdnych skadnikw pokarmowych, a glebie

przywraca i utrzymuje rwnowag biologiczn.

24

Istot kompostowania jest rozkad materii organicznej przez organizmy glebowe (bakterie, grzyby,

promieniowce, nicienie, ddownice, owady) i wytworzenie, w drodze biologicznego procesu,

specyficznej dla gleby substancji organicznej zwanej prchnic (humus). Kompostowanie, czyli

humifikacja ma miejsce tylko przy dostpie tlenu. Przy jego braku zachodz procesy gnilne

(fermentacja w warunkach beztlenowych) i znaczne obnienie jakoci uzyskanego kompostu.

Regularny dodatek kompostu do gleby, stosowany w duszym okresie, zwiksza zawarto

materii organicznej i prchnicy, poniewa kompostowana materia organiczna jest stosunkowo

odporna na dalszy rozkad w glebie. W przeciwiestwie do nawozw zielonych zawiera

stosunkowo mao atwo rozkadanego wgla i dostpnego azotu.

Stosowanie kompostu poprawia struktur gleby, zmniejszajc jej gsto waciw

i zwikszajc porowato, co sprzyja gbszej penetracji korzeni. Przyczynia si te do

zwikszenia wymiany gazowej w glebie, przenikania wody i zdolnoci jej zatrzymywania

w strefie korzenienia si rolin. Kompost zwiksza pojemno wymienn gleby oraz stabilno

struktury gruzekowej, zalenej od zawartoci humusu. Nawoenie kompostem jest szczeglnie

wane w okresie przestawiania gospodarstwa z produkcji konwencjonalnej na produkcj

ekologiczn, ze wzgldu na jego du rol w przywracaniu rwnowagi biologicznej gleby.

Kompost jest nawozem odpowiednim dla kadego rodzaju gleby, o wiele lepszym od obornika,

gdy zawiera sporo gotowej i atwo rozpuszczalnej prchnicy, a pozostaa silnie rozoona

masa organiczna w krtkim czasie przechodzi w prchnic waciw. Skadniki pokarmowe

znajdujce si w kompocie w duej czci wystpuj w formie atwo przyswajalnej dla rolin.

Ilo dostpnego azotu w gotowym kompocie jest zazwyczaj nisza ni w oborniku, ale nawz

ten stosuje si w wyszych dawkach, w zwizku z czym wprowadza si do gleby wicej materii

organicznej. Uycie kompostu jako rda skadnikw pokarmowych, zamiast obornika,

polepsza waciwoci fizyczne gleby.

Zawarto skadnikw pokarmowych w kompocie zaley w duej mierze od tego, z jakich

materiaw zosta przygotowany. Chemiczny skad przecitnego kompostu jest zbliony do

skadu obornika. Komposty z odpadw gospodarskich i obornika zawieraj rednio 0,62% N,

0,28% P2O5 oraz 0,34% K2O.

Dawka stosowanego kompostu pod uprawian rolin powinno by obliczana jedynie na podstawie

zawartoci azotu dostpnego dla rolin. Jeli w tych kalkulacjach uwzgldnia si cay azot oglny,

uprawiane roliny mog odczuwa brak tego skadnika, gdy w skad azotu oglnego wchodzi

take forma organiczna, z ktrej roliny nie korzystaj bezporednio, a dopiero po mineralizacji

w glebie, najczciej w nastpnym roku. Dawka kompostu w uprawie warzyw wynosi okoo 20-

30 ton na ha, w zalenoci od zasobnoci gleby w skadniki pokarmowe oraz gatunku warzyw.

Do nawoenia, szczeglnie wiosennego, powinno si stosowa kompost zupenie dojrzay,

o wskim stosunku C : N. Kompost niedojrzay lub sabej jakoci, o stosunku C : N wyszym ni

20 : 1, w pocztkowym okresie po zastosowaniu wie azot glebowy i obnia dostpno tego

skadnika dla uprawianej roliny. W kompocie o wskim stosunku C : N (8-14 : 1) dua cz

zawartego azotu jest dostpna dla rolin. Uwzgldnienie wspczynnika dostpnoci azotu

w kompocie pozwala na zaplanowanie odpowiednich dawek nawozu dla uprawianych gatunkw.

25

Nawozy zielone

S niezbdnym elementem programu nawoenia i zmianowania w gospodarstwie, jako gwne

rdo dostpnego azotu i materii organicznej. Szczeglnie znaczenie maj w gospodarstwach,

w ktrych wystpuje niedobr obornika i kompostw. Nawozy zielone speniaj

w gospodarstwie wielorakie funkcje, a mianowicie: s rdem materii organicznej

i dostpnych skadnikw pokarmowych, zaopatruj uprawiane warzywa w azot (szczeglnie

roliny bobowate), poprawiaj waciwoci fizyczne i chemiczne gbszych warstw gleby.

Zwikszaj liczb gatunkw w zmianowaniu i uatwiaj dobr nastpstwa rolin po sobie,

przeduaj pokrycie gleby rolinnoci i osaniaj powierzchni gleby, przez co zapobiegaj

wymywaniu skadnikw w okresie zimy, zaguszaj chwasty i ograniczaj problem szkodnikw

i chorb. Niektre z nich maj take dziaanie fitosanitarne obniaj poziom zainfekowania

gleby mikroorganizmami patogenicznymi. Nawozy zielone dostarczaj te materiau do

cikowania i kompostowania.

Rola nawozw zielonych to kompleksowe oddziaywanie uprawianych rolin i mikroorganizmw

glebowych na waciwoci fizyczne, chemiczne i biologiczne gleby. Podstawowym czynnikiem

uyniajcym nawozw zielonych jest masa organiczna wprowadzona do gleby, gdzie ulega

rozkadowi w drodze humifikacji i mineralizacji. Po zastosowaniu nawozw zielonych wzrasta

aktywno biologiczna gleby w wyniku rozkadu przyoranej masy przez mikroorganizmy glebowe.

Rozkad masy organicznej jest do szybki, gdy stosunek C : N w wieej masie rolinnej jest wski.

Warto nawozow poszczeglnych rolin okrela si wytworzon przez nie mas organiczn

i zawartymi w niej skadnikami. Wrd rolin uprawianych na nawozy zielone szczeglnie cenne

s roliny bobowate, ze wzgldu na ich zdolno do wizania wolnego azotu z atmosfery. Zalet

tej grupy rolin, oprcz produkcji duej masy organicznej i moliwoci wizania wolnego azotu

z powietrza, jest gbokie korzenienie si i zwizana z tym zdolno do pobierania skadnikw

z gbszych warstw gleby i przemieszczania ich do warstwy ornej (po przyoraniu rolin).

Bobowate drobnonasienne (koniczyny, wyka, lucerna, seradela) uwaane s za korzystniejsze

ni bobowate grubonasienne (strczkowe ubiny, peluszka, bobik). Roliny bobowate uprawia

si w czystym siewie lub w mieszankach z innymi rolinami, najczciej trawami lub zboami.

Na zielony nawz wykorzystuje si rwnie inne roliny, ktre szybko rosn i w krtkim czasie

daj wysoki plon zielonej masy (gorczyca, facelia, rzepak, rzodkiew, gryka, zboa i trawy).

Nawozy zielone mona uprawia jako plon gwny lub midzyplony (wsiewki poplonowe,

poplony letnie i ozime). Kada przerwa w uprawie warzyw w cigu roku powinna by

wykorzystana do uprawy rolin na przyoranie. O doborze sposobu i terminu uprawy oraz gatunku

roliny decyduj warunki glebowe, miejsce jakie przeznacza si nawozom zielonym

w podozmianie i nastpstwo rolin w zmianowaniu oraz czas jaki pozostaje midzy planowanymi

uprawami. Wiele rolin, wykorzystywanych jako nawozy zielone, naley do tych samych

rodzin botanicznych, co uprawiane gatunki warzyw. Roliny spokrewnione nie powinny by

stosowane w przerwie miedzy dwiema kolejnymi uprawami. Dotyczy to rolin z rodziny

kapustowatych (gorczyca, rzepak, rzodkiew), ktre s spokrewnione ze wszystkimi kapustnymi,

rzodkiewk, rzodkwi, brukwi. Roliny bobowate nie powinny by uprawiane na zielony nawz

bezporednio przed fasol i grochem. Idealn rolin na zielony nawz, niespokrewnion z adnym

gatunkiem warzyw, jest facelia, ktra moe by uprawiana w cigu caego okresu wegetacji.

26

2.2 Wapnowanie i nawoenie mineralne

Gleba jest podstawowym medium uprawowym warzyw w uprawie polowej. Gleba zaopatruje

roliny w wod i mineralne skadniki pokarmowe, a jej yzno zaley od skadu

mechanicznego, waciwoci fizyko-chemicznych i biologicznych oraz w znacznej mierze od

prowadzonej gospodarki nawozowej.

Wapnowanie

Jednym z najistotniejszych czynnikw decydujcych o sprawnoci, urodzajnoci, przebiegu

procesw chemicznych i biochemicznych, yznoci oraz walorach uytkowych gleb jest jej

kwasowo mierzona odczynem pH. Odczyn gleb reguluje waciwe pobieranie skadnikw

pokarmowych oraz spenia funkcj fitosanitarn i ekologiczn. Zakwaszenie przyspiesza wiele

procesw, ktrych nastpstwem jest zuboenie gleb w jony zasadowe (wap, magnez, potas) oraz

uwalnia z kompleksu sorpcyjnego do roztworu glebowego skadniki szkodliwe dla rolin (glin,

mangan), a take zwiksza mobilno i dostpno dla rolin metali cikich i pierwiastkw

ladowych (ow, kadm, rt, chrom, arsen itp.) Gleby o odczynie kwanym uznaje si za

chemicznie zdegradowane, w ktrych zamiera ycie biologiczne, gin poyteczne drobnoustroje

i bakterie, a rozwijaj si grzyby. Zakwaszenie gleb w warunkach glebowo-klimatycznych Polski

jest procesem naturalnym. Niestety procesy te w ostatnich latach znacznie przyspieszaj rne

czynniki antropogeniczne, w szczeglnoci nieracjonalne stosowanie nawozw mineralnych.

Waciwy odczyn gleby wpywa istotnie na skuteczno nawoenia i stan odywienia rolin.

Wikszo rolin warzywnych dla waciwego pobierania skadnikw pokarmowych wymaga

odczynu od lekko kwanego do obojtnego (pH 6,0-7,0). Zakresy optymalnego odczynu (pH

w H2O) gleb dla poszczeglnych gatunkw warzyw podano w tabeli 4.

Oznaczenie wartoci pH nie wskazuje nam jak ilo nawozu wapniowego naley zastosowa,

aby doprowadzi gleb do odpowiedniego odczynu. Gleby kwane o takiej samej wartoci pH,

ale o odmiennych zdolnociach buforowych bd wymagay rnych dawek nawozw

wapniowych. Dawki nawozw wapniowych mona obliczy na podstawie oznaczenia

kwasowoci hydrolitycznej lub na zasadzie wyznaczenia krzywej zobojtniajcej gleb.

Odkwaszanie gleb bardzo kwanych prowadzi si w kilku etapach, gdy jednorazowa dawka

nawozw wapniowych w przeliczeniu na CaO nie powinna przekracza 1 t na ha dla gleb

bardzo lekkich, 1,5 t na ha dla gleb lekkich, 2 t na ha dla gleb rednich oraz 2,5 t na ha dla

cikich. Wiksze dawki nawozw wapniowych powoduj nadmiern mineralizacj substancji

organicznej i przejciowo mog pogarsza waciwoci fizyczne i chemiczne podoa.

Na gleby rednie i cikie o duych waciwociach buforowych, gdy zachodzi konieczno

szybkiej zmiany odczynu, zaleca si nawozy tlenkowe i wodorotlenkowe. Nawozy te naley

stosowa nie pniej ni 23 tygodnie przed siewem lub sadzeniem rolin. Na gleby lekkie

zaleca si stosowa nawozy zawierajce wglany wapnia i magnezu. Na glebach tych nie stosuje

si nawozw tlenkowych, poniewa istnieje moliwo przewapnowania, zniszczenia struktury

gruzekowej i niekorzystnego przyspieszenia mineralizacji zwizkw organicznych. Nawozy

wapniowe najlepiej stosowa latem po zbiorze rolin lub jesieni po zbiorze rolin. Nawozy

wapniowe naley stosowa na gleb such i dokadnie wymiesza z ca warstw orn gleby. Od

dokadnego wymieszania nawozw wapniowych z gleb zaley efektywno ich dziaania. Niektre

roliny warzywne jak: fasola, groch, ogrek, marchew, pomidor, pietruszka i seler s wraliwe na

27

wapnowanie bezporednio przed ich upraw, dlatego zabieg ten naley wykona przed uprawianym

przedplonem. Wapnowania nie stosuje si jednoczenie z obornikiem i nawozami fosforowymi,

poniewa prowadzi to do strat azotu oraz uwstecznienia fosforu. Prawidowo wykonane

wapnowanie poprawia struktur i yzno gleb kwanych, wpywa korzystnie na rozwj mikroflory

glebowej i zachodzce procesy mikrobiologiczne w glebie oraz poprawia waciwoci fizyko-

chemiczne, przyczyniajc si do lepszego wykorzystania przez roliny skadnikw pokarmowych.

Nawoenie azotem

Spord wszystkich skadnikw pokarmowych pobieranych przez roliny najwaniejsze

znaczenie ma azot. Uywanie nawozw azotowych przyczynio si w znacznym stopniu do

zwikszenia produkcji rolnej. Jednak niezalenie od uzyskiwanych korzyci nadmierne

stosowanie nawozw azotowych jest zawsze zwizane z moliwoci zanieczyszczenia

rodowiska naturalnego. Niekorzystne dla rodowiska jest nagromadzenie si w glebie duej iloci

azotu mineralnego, zwaszcza azotanw. Decydujcy wpyw na zawarto azotanw w rolinach i

wodach ma poziom nawoenia azotem. Nawoenie w dawkach optymalnych nie powoduje zmian

w rodowisku glebowym, natomiast stosowanie duych dawek nawozw azotowych powoduje

skaenie rolin i wd azotanami. Azot pochodzcy z nawozw mineralnych jest wczany w cykl

przemian azotu glebowego. Z dostarczonej dawki roliny wykorzystuj okoo poowy azotu, 20%

jest unieruchamiane, a 25% stanowi straty. W nawoeniu rolin azot jest stosowany w postaci

nawozw mineralnych w formie azotanowej, amonowej lub amidowej (mocznikowej). Azotanowa

forma azotu (N-NO3) jest stosunkowo atwo przyswajalna dla rolin. Anion NO3- nie podlega

sorpcji wymiennej w glebie, a wic jest podatny na wymywanie przez wody opadowe w gb profilu

glebowego. W efekcie tego procesu azot w formie azotanowej przedostaje si do wd gruntowych

i powierzchniowych zbiornikw wodnych. Wysokie stenie jonu NO3- w powierzchniowych

zbiornikach wodnych powoduje nadmierny rozwj glonw oraz obnienie stenia tlenu,

przyczyniajc si do ich eutrofizacji. Forma amonowa azotu (N-NH4) jest natomiast sorbowana przez

glebowy kompleks sorpcyjny. Wysokie stenie jonw NH4+ utrudnia lub cakowicie uniemoliwia

rozwj bakterii nitryfikacyjnych. Problem nawoenia azotowego nabiera duego znaczenia

w uprawie rolin warzywnych, w ktrej stosujemy due dawki nawozw azotowych. Ponadto

zwikszenie iloci dostpnego azotu moe si przyczyni do nadmiernej akumulacji azotanw

w rolinie. Standardowe zawartoci azotu w polowej produkcji warzyw zamieszczono w tabeli 4.

Przy ustalaniu potrzeb nawoenia azotem naley uwzgldni:

zawarto azotu mineralnego w glebie ( na podstawie analizy gleby),

azot z mineralizacji substancji organicznej (naley zna typ gleby oraz bada zawarto

substancji organicznej analiza wykonywana co 4 lata),

azot pobrany przez roliny przy przewidywanym plonie (dla kadego gatunku oddzielnie, tab. 5),

straty azotu mineralnego powstae w trakcie okresu uprawowego (przemieszczanie si do wd

gruntowych, ulatnianie si form gazowych do atmosfery od 15 do 30%).

Ponadto nawoenie azotem zaley od zmianowania, rodzaju przedplonu i wielkoci dawki

azotu pod przedplon oraz od warunkw pogodowych.

Ustalon dawk nawozu, szczeglnie dla rolin o krtkim okresie wegetacji, stosuje si bezporednio

przed siewem lub sadzeniem rolin. Rolin warzywnych o krtkim okresie wegetacji nie naley

28

nawozi pogwnie, gdy zachodzi obawa nadmiernej akumulacji azotanw. Przedwegetacyjna

dawka azotu zaley od wraliwoci rolin na stenie soli w glebie, rodzaju gleby oraz jej wilgotnoci.

Do nawoenia pogwnego najlepsze s saletry. Nawozw amonowych i mocznika nie mona

stosowa na glebach o odczynie kwanym. Na glebach o uregulowanym odczynie

z moliwoci ich przykrycia mona stosowa kady rodzaj nawozw azotowych. Mocznik

stosuje si przedsiewnie i pogwnie, szczeglnie u rolin o dugim okresie wegetacji, a take

dolistnie w formie opryskiwania roztworem o steniu 0,5-5%, w zalenoci od gatunku.

Nawozy azotowe mona rozsiewa zarwno na caej powierzchni uprawnej lub pasowo

(nawoenie przedwegetacyjne i pogwne), jak i stosowa w sposb zlokalizowany. Nawoenie

zlokalizowane polega na umieszczeniu nawozu wgbnie w rzdzie pod nasionami lub sadzonymi

rolinami, albo obok rzdu, co uatwia szybkie dotarcie korzeni do skadnikw pokarmowych.

Nawozy azotowe mog by rwnie rozprowadzane w formie pynnej przez fertygacj

kroplow. Do nawoenia pynnego nadaj si nawozy cakowicie rozpuszczalne w wodzie

(pynna saletra amonowa oraz saletry wapniowa, potasowa i magnezowa). Pynne nawoenie,

przez lepsze wykorzystanie skadnikw pokarmowych, zwiksza plon, pozwala na

zmniejszenie zuycia nawozw oraz zanieczyszczenia wd gruntowych.

Nawoenie fosforem

rdem fosforu dla rolin s atwo rozpuszczalne fosforany, znajdujce si w glebie. Jest gwnie

pobierany w formie jonw kwasu ortofosforowego. Pobranie fosforu przez roliny zaley w duym

stopniu od zawartoci dostpnych jego form w glebie. Zasadniczym czynnikiem ograniczajcym

przystpno fosforu jest zakwaszenie gleby. Obecno substancji organicznej w glebie zapobiega

przechodzeniu form rozpuszczalnych w formy niedostpne dla rolin, przez tworzenie

kompleksowych pocze fosforanw ze zwizkami prchnicowymi. Nawozy fosforowe stosowane

w nadmiernej iloci mog by rdem zanieczyszcze, majcych negatywny wpyw na rodowisko

naturalne. Wprowadzenie fosforu do wd moe powodowa siedmiokrotnie wikszy wzrost suchej

masy glonw ni wprowadzenie takiej samej iloci azotu. Zwizki fosforu obecne w wodach

powierzchniowych intensyfikuj proces eutrofizacji w zbiornikach wodnych. Dodatkowo, na skutek

dziaalnoci czowieka, rozmieszczenie zasobw fosforu zmienia si w sposb niekorzystny dla

ekosystemw. Fosfor wraz ze spywem powierzchniowym przedostaje si w duych ilociach do

wd, powodujc ich nadmierne uynianie, co indukuje cay acuch niekorzystnych zmian zarwno

w rodowisku wodnym, jak i glebowym. Z jednej strony mog by one powodem eutrofizacji

zbiornikw wodnych, z drugiej strony mog by rdem metali cikich w glebie. Obecnie mimo

spadku zuycia nawozw fosforowych w rolnictwie zanieczyszczenie wd nie maleje. Waciwoci

sorpcyjne gleb pozwalay tylko do pewnego momentu na akumulacj fosforu. Jednak w ostatnich latach

obserwuje si wysycenie moliwoci sorpcyjnych gleb, co skutkuje uwalnianiem fosforu. Zjawisko to

nosi nazw chemicznych bomb czasowych. Polska jest na pierwszym miejscu spord krajw

nadbatyckich w zanieczyszczeniu Batyku i odpowiada za 34% zrzutw fosforu i 27% azotu do morza.

Roliny pobieraj fosfor gwnie w formie anionw H2PO4- lub HPO4

-2. Fosfor decyduje bardziej

o rozwoju czci generatywnych ni wegetatywnych oraz o rozwoju systemu korzeniowego. Na

brak fosforu naraone s przede wszystkim roliny w pocztkowym okresie wzrostu, wwczas

reakcja na nawoenie fosforem jest najwiksza. Pobieranie fosforu w duym stopniu uzalenione

29

jest od temperatury. Przy niskiej temperaturze, w pocztkowym okresie wzrostu, czsto

obserwujemy antocyjanowe zabarwienie nadziemnych czci rolin, wiadczce o braku fosforu.

Fosfor jest skadnikiem stosunkowo mao mobilnym w glebie. Zwaszcza w glebach bardzo

kwanych i zasadowych przechodzi w formy sabo rozpuszczalne, niedostpne dla rolin.

Zwykle w glebie znajduje si od 80 do 90% fosforu w postaci trudno dostpnej, okoo 10% to

zwizki powoli przyswajalne, a tylko 1% przypada na zwizki atwo dostpne. Przy obliczaniu

dawki nawozw fosforowych naley uwzgldnia wspczynnik sorpcji tego skadnika

w glebie, ktrego warto zaley od odczynu oraz od zawartoci jonw Fe, Ca i Al. Jony te

reaguj z jonami H2PO4-, tworzc trudno rozpuszczalne fosforany. Poszczeglne gatunki

warzyw odznaczaj si rn zdolnoci pobierania fosforu z gleby. Dobrze wykorzystuj

fosfor z gleby roliny bobowate oraz niektre warzywa korzeniowe. Do rolin wraliwych na

niedobr fosforu nale: pomidor, ogrek, saata oraz roliny kapustne.

Nawoenie fosforem stosujemy jesieni lub wczesn wiosn, rwnomiernie rozrzucajc nawozy

na powierzchni uprawn, a nastpnie mieszamy je z gleb. Nie naley wysiewa nawozw

fosforowych rwnoczenie z nawozami zawierajcymi wap, gdy fosfor ulegnie uwstecznieniu.

Nawoenie potasem

Potas pobierany jest przez roliny w formie jonw K+, gwnie z roztworu glebowego.

Zwikszona ilo potasu w glebie przyczynia si do wikszego pobierania i gromadzenia tego

pierwiastka przez roliny. Potas bardzo atwo przemieszcza si w rolinie. Standardowe

zawartoci potasu w glebie dla poszczeglnych rolin warzywnych podano w tabeli 4.

3. Nawoenie warzyw w uprawach pod osonami

3.1 Nawoenie w tradycyjnych uprawach gruntowych

W ostatnich latach w nowobudowanych obiektach pod osonami, szczeglnie szklarniowych,

bardzo rzadko do uprawy rolin wykorzystuje si macierzyst gleb znajdujc si w tym obiekcie.

Wybudowanie oraz prowadzenie upraw w szklarniach jest inwestycj wysoce kosztown, dlatego

te maksymalizacja plonowania jest podstawowym celem tego typu upraw. Grunt szklarni nie jest

najlepszym rodowiskiem dla upraw szklarniowych. Bardzo szybko na skutek upraw

monokulturowych (brak waciwego zmianowania) dochodzi do zmczenia gleby i znacznego

obnienia plonowania. W uprawach pod osonami wzbogaca si gleb w substancj organiczn,

wykorzystuje si specjalnie przygotowywane ziemie ogrodnicze oraz rnego rodzaju podoa. Na

podstawie analizy chemicznej ustala si potrzeby nawozowe, zgodnie z wymaganiami

pokarmowymi danego gatunku roliny warzywnej (a nawet odmiany), uwzgldniajc okres

uprawy, faz wzrostu rolin, a take waciwoci fizyczne podoa. Dla rolin warzywnych o dugim

okresie wzrostu (pomidor, papryka, ogrek) bardzo istotne jest nawoenie pogwne (zwane

dokarmianiem) stosowane w caym okresie wzrostu rolin. W uprawie pod osonami kolejne

nawoenia pogwne s korygowane na podstawie analizy chemicznej czci wskanikowej roliny.

Standardowe zawartoci skadnikw mineralnych w glebie dla rolin uprawianych pod osonami

przedstawiono w tabeli 6. Przy nawoeniu rolin pod osonami, ze wzgldu na waciwoci sorpcyjne

gleb wzbogaconych w substancje organiczne, naley uwzgldnia wspczynniki sorpcji (tab. 7).

W uprawie rolin pod osonami do czsto dochodzi do wzrostu zasolenia, spowodowanego

intensywnym nawoeniem mineralnym stosowanym prawie przez cay okres uprawowy. Dlatego

30

te przed kad kolejn upraw w danym roku naley wykona analiz podoa, okrelajc

zasolenie oraz pH. W zasadzie dla wszystkich uprawianych rolin warzywnych pod osonami

mona przyj pH na poziomie 5,5-6,5. Przy niszej zawartoci pH naley zastosowa wapniowy

nawz wglanowy, ktry wolno zmienia odczyn podoa, dostarczajc jednoczenie duych

iloci wapnia. Zbyt wysoki odczyn obniamy przez mieszanie podoa z materiaami organicznymi

o odczynie kwanym, np. torfem wysokim lub niekompostowan kor drzew sosnowych.

Optymalne stenie w glebach i podoach szklarniowych powinno wynosi od 1 do 3 g NaCl

na dm3. Nadmierne zasolenie mona usun przez wymieszanie substancji organicznej ubogiej

w skadniki pokarmowe (odkwaszony torf, surowa kora, trociny itp.) z gleb lub podoem

o nadmiernej koncentracji skadnikw pokarmowych. Na glebach lejszych zasolenie mona

zmniejszy przez wypukanie soli do gbszych warstw za pomoc polewania gleby duymi

dawkami wody.

Warzywa uprawiane pod osonami pod wzgldem sposobu nawoenia moemy podzieli na dwie

grupy. Pierwsza to warzywa o krtkim okresie wegetacji (saata, rzodkiewka), wymagajce

doprowadzenia zasobnoci gleby do wymaganego poziomu przed sadzeniem lub siewem. Druga

grupa to warzywa o dugim okresie wegetacji (pomidor, ogrek, papryka), ktre przy wczesnych

nasadzeniach w miesicach zimowych w zych warunkach wietlnych, w pierwszym okresie

wzrostu wymagaj maych iloci skadnikw pokarmowych. W pniejszym okresie, podczas

silnego wzrostu i kwitnienia, wymagaj znacznie wikszych iloci skadnikw pokarmowych,

a jeszcze wiksze zapotrzebowanie przypada na owocowanie rolin.

Znacznie wiksz ilo skadnikw naley dostarczy pogwnie ni podczas nawoenia

podstawowego. Nawoenie pogwne w trakcie wegetacji mona prowadzi posypowo nawozami

staymi lub podawa skadniki pokarmowe w formie fertygacji (podlewanie rolin roztworem

rozpuszczonych nawozw) przy kadym nawadnianiu, nie wystpuj wwczas okresowe

niedobory skadnikw pokarmowych w podou. Przy posypowym nawoeniu nawozimy roliny

w odstpach 2-3-tygodniowych, zapobiega to nadmiernemu zasoleniu podoa. Jeeli nawozi si

nawozami staymi, to ich jednorazowa dawka nie powinna przekracza wartoci zamieszczonych

w tabeli 8. Pod osonami, gdzie warzywa uprawiane s w gruncie, a nawoone s duymi

dawkami obornika lub kompostu, nie ma potrzeby dostarczania rolinom mikroelementw,

gdy znajduj si w wystarczajcej iloci w nawozach organicznych. W przypadku uprawy

warzyw bez nawoenia organicznego nawoenie mikroelementami jest konieczne.

Przy fertygacji warzyw uprawianych w gruncie pod osonami naley stosowa stenia

hydroponiczne skadnikw pokarmowych tak, jak jest to stosowane w uprawach

bezglebowych. Zastosowanie fertygacji umoliwia stosowanie programw nawoeniowych,

ktre uwzgldniaj nie tylko dawki nawozw, ale take optymalne dla rolin stenie

i proporcje skadnikw mineralnych w poszczeglnych fazach wzrostu.

3.2. Nawoenie w uprawach bezglebowych

W ostatnich latach zwiksza si powierzchnia upraw pod osonami prowadzona metodami

bezglebowymi. Metody te mog by stosowane we wszystkich obiektach, ale koniczne s

w tych gospodarstwach, gdzie ze wzgldu na zakaenie, bez dezynfekcji dalsza uprawa nie

byaby moliwa. W ramach upraw bezglebowych wyrnia si uprawy hydroponiczne bez

31

podoa (hydroponika stagnujca, cienkowarstwowe kultury przepywowe NFT, aeroponika)

oraz hydroponiki z podoami (mineralnymi, syntetycznymi i organicznymi).

Uprawy bezglebowe, w porwnaniu z tradycyjnymi uprawami w gruncie szklarni czy tunelu

foliowym, zapewniaj wczeniejsze plonowanie, wysze i jakociowo lepsze plony,

przeduenie okresu uprawowego (ze wzgldu na lepsz zdrowotno i moliwoci waciwego

odywiania rolin), zmniejszenie poraenia rolin przez szkodniki i choroby odglebowe.

Wszystkie te metody wymagaj systematycznego nawadniania wraz z dozowaniem

kompletnych poywek, w ktrych zawarto skadnikw pokarmowych musi by dostarczona

w odpowiednich proporcjach w zalenoci od fazy rozwojowej rolin oraz odmiany. W uprawach

tych naley precyzyjnie ustala skad poywek oraz waciwie je dozowa. Roliny dla

prawidowego wzrostu i rozwoju potrzebuj 16 podstawowych skadnikw, ktre pobieraj

z powietrza, wody i nawozw. W skad tych skadnikw wchodz: wgiel (C), wodr (H), tlen (O),

fosfor (P), potas (K), azot (N), siarka (S), wap (Ca), magnez (Mg), elazo (Fe), bor (B),

mangan (Mn), mied (Cu), cynk (Zn), molibden (Mo) i chlor (Cl). Pierwiastkiem poytecznym (ale

nie koniecznym) w hydroponicznej uprawie pomidora jest rwnie krzem (Si), ktry, stosowany

w niewielkich ilociach, wpywa na popraw wzrostu rolin. Jeeli brakuje ktrego z niezbdnych

skadnikw pokarmowych lub wystpuje on w niewystarczajcej bd nadmiernej iloci,

powstaj zakcenia w metabolizmie rolin. Czsto te zaburzenia wywouj widoczne objawy,

takie jak knicie i zasychanie lici i s przyczyn zamierania rolin bd znacznej obniki plonu.

Wgiel, wodr i tlen wchodz w skad wszystkich zwizkw organicznych wystpujcych

w rolinach. W odrnieniu od pozostaych skadnikw pokarmowych pobierane s przez

roliny (z nielicznymi wyjtkami) w formach niejonowych jako CO2, H2O i O2. Pozostae

skadniki pobierane s w postaci jonowej. Do przygotowania poywki o okrelonej koncentracji

skadnikw konieczna jest dokadna znajomo skadu chemicznego wody. W Polsce do

przygotowywania poywek wykorzystuje si wody o bardzo zrnicowanym skadzie

chemicznym, poniewa nie obowizuj normy okrelajce dopuszczalne stenie skadnikw

w wodzie. W wielu wypadkach uywa si wody bardzo zej jakoci (o wysokim odczynie

i nadmiernej zawartoci wodorowglanw HCO3- oraz zbyt duej oglnej zawartoci soli).

Oglna zawarto soli w wodzie nie powinna przekracza 160 mgdm-3 dla rolin bardzo

wraliwych oraz 800 mgdm-3 dla rolin tolerujcych wysokie zasolenie. Przy obliczaniu skadu

poywek naley uwzgldni wszystkie skadniki zawarte w wodzie. Naley zwrci szczegln

uwag na zawarto wapnia, magnezu, siarczanw i chlorkw. Najatwiej przygotowa poywk

z wody zwierajcej minimalne zawartoci makro- i mikroelementw. Poywki sporzdzane z wd

o wysokim pH (powyej 7,5) i o wysokiej koncentracji skadnikw (EC powyej 1,0 mScm-1) s

na og le zbilansowane. Jeeli ustalono dobrze podstawowe skadniki, to zawyono zawarto

siarczanw lub chlorkw.

Due trudnoci w prawidowym przygotowaniu poywek sprawiaj wystpujce w wodzie

w nadmiernych ilociach niektre mikroelementy (np. mangan, bor). Zdarza si, e te skadniki

wystpuj w ilociach toksycznych dla rolin. Aby tak wod mona byo wykorzysta do

sporzdzania roztworw nawozowych, naley j uzdatni, np. przez zmieszanie z wod

deszczow zbieran z dachw szklarni.

32

Odczyn wody ma cisy zwizek z iloci kwanych wglanw (HCO3-). Wraz ze wzrostem

odczynu wzrasta zawarto kwanych wglanw. W zakresie pH od 5,5 do 7,0 zaleno ta ma

charakter zbliony do prostoliniowego. Najlepsza przyswajalno wikszoci skadnikw

w uprawach hydroponicznych jest przy pH 5,55,8. Dla doprowadzenia wody do wymaganego

odczynu naley wyznaczy krzyw zakwaszenia wody za pomoc jednego z kwasw (azotowego,

fosforowego lub solnego). Znajc stenie kwanych wglanw w wodzie mona w przyblieniu

obliczy ilo kwasw (HNO3, H3PO4, HCl) potrzebn do obnienia pH wody do 5,5 stosujc wzr:

gdzie:

V objto kwasu na 1000 dm3 wody,

3HCOm - zawarto HCO3

- w wodzie w mgdm-3,

50 przy tej zawartoci wglanw odczyn wody wynosi 5,5,

3HCOM - masa czsteczkowa HCO3

- = 61,

3HNOM masa czsteczkowa HNO3 = 63,

%C HNO3 stenie procentowe kwasu azotowego,

3HNOd gsto kwasu azotowego.

Przy odkwaszaniu wody wraz z kwasami podanymi w tabeli 9 wprowadzamy do poywki

rwnie skadniki pokarmowe (w zalenoci od kwasu: azot, fosfor lub chlor), ktrych

zawarto mona obliczy korzystajc z nastpujcych wzorw:

(1) kk VdCm %

gdzie:

km masa kwasu,

d gsto kwasu,

kV objto kwasu uyta do regulacji odczynu.

(2) Zawarto N w 1000

10%)/(3

NmlmgHNO k

(3) 100:%3 HNON MMN

gdzie:

% N procentowa zawarto azotu w kwasie azotowym,

NM masa atomowa azotu = 14,

3HNOM masa czsteczkowa HNO3 = 63.

Uwzgldniajc skadniki zawarte w wodzie, a take w kwasach uytych do korekty odczynu,

moemy obliczy ilo nawozw potrzebnych do sporzdzenia poywki (w g na 1000 dm3

wody) wg wzoru:

Brakujca ilo nawozu (g) = brakujca ilo skadnikw w mgdm-3 objto wody

% zawarto skadnika w nawozie 10

33

3

3

3

3 %

50

HNOHNO

HNO

HCO

HCO

HNOdC

Mx

M

mV

33

Stabilizacj pH poywki mona rwnie uzyska przez zmiany stenia jonu amonowego

(NH4+) w roztworze, ktry dziaa zakwaszajco. Zwikszenie zawartoci formy amonowej

w roztworze powoduje obnienie odczynu. Naley jednak utrzymywa niskie stenia NH4+

w roztworze, tylko do kilkunastu mgdm-3 poywki, gdy wiksze zawartoci, szczeglnie na

podoach inertnych i w czystych hydroponikach, mog by toksyczne dla rolin.

Koncentracj skadnikw pokarmowych w poywce mierzy si przewodnictwem waciwym

roztworu EC i wyraa w mScm-1. Przecitne zawartoci skadnikw pokarmowych

w poywkach hydroponicznych wynosz od 1,5 do 4,5 mScm-1.

Oprcz makroelementw (tab. 10) do przygotowywania poywek wykorzystuje si mikronawozy

uwzgldniajce 6 mikroelementw (tab. 11). Stosowane s nawozy mikroelementowe

jednoskadnikowe: elazowe, manganowe, miedziowe, cynkowe, borowe i molibdenowe oraz

nawozy mikroelementowe wieloskadnikowe, zawierajce dwa lub wicej mikroelementw.

Ze wzgldu na