zuidoost azie in beeld
TRANSCRIPT
Zuidoost-Azië in beeld
Hoofdstuk 1&2De links in deze powerpoint zijn actief in de leesmodus
Oriëntatie
• Ligging op de Euraziatische plaat bij zones met subductie
• Ligging in de tropische landschapszone• Cultuurgebied Zuidoost-Azie• Ontwikkelingskenmerken: grote verschillen
tussen landen m.b.t. BNP, HDI, aandeel beroepsbevolking in de verschillende sectoren, bevolkingsgroei, urbanisatie.
Bevolking
Spreiding bevolking
De verspreiding van cultuur
Tectoniek mondiaal
ZO Azie onderdeel van Ring of fire
Film
Door subductie ontstaat een trog. • Evenwijdig aan de trog ontstaat op de bovenliggende plaat door opstijgend
magma een actieve vulkanische binnenste eilandenboog. Sumatra – Java – Sumbawa – Flores
• En door plooiing (van plaat en sediment) de vorming van de niet-vulkanische buitenste eilandenboog Nias – Sumba – Timor – Kai-eilanden
• Indien de plooiing op land plaatsvindt, ontstaat een langgerekte gebergteketen; cordillera (zie Filipijnen)
Subductiezone
Animaties1. convergent
http://users.telenet.be/aardrijkskunde-ict/platentektoniek/oc-co.htmhttp://users.telenet.be/aardrijkskunde-ict/platentektoniek/co-oc-co.htmhttp://users.telenet.be/aardrijkskunde-ict/platentektoniek/oc-oc.htm
2. divergenthttp://users.telenet.be/aardrijkskunde-ict/platentektoniek/co-co.htmhttp://users.telenet.be/aardrijkskunde-ict/platentektoniek/oc-oc- uiteengaan.htm
3. transversaalhttp://users.telenet.be/aardrijkskunde-ict/platentektoniek/co-co-langs.htm
Iris earthquake Browser
Seismic monitor
• animatie ontstaan tsunami Indonesie: https://www.youtube.com/watch?v=4Xebwzb3dDE
• verspreidingspatroon golven simulatie: https://www.youtube.com/watch?v=46ovp1rZeL4
Situatie bij de Filipijnen
• Oceanische korst – oceanische korst• Door krachten van de Euraziatische plaat
en de Filipijnse plaat zijn enkele microplaten ontstaan gedeeld door een grote transforme breuk
• Zeer actieve stratovulkanen• Aan de randen van die microplaten,
boven de convergente breuk (aan de buitenkant langs de subductiezones) ontstaan cordillera’s
Hoezo stratovulkanen? Beredeneer!http://users.telenet.be/aardrijkskunde-ict/platentektoniek/oc-oc.htm
Vraag: wij noemen de Euraziatische plaat een continentale plaat. Toch subduceert de plaat op deze afbeelding. Hoe kan dat?
Filipijnen trog
Filipijnse plaatEuraziatische
plaatSulutrog Vulkaan de
Mayon
Pinatubo
The June 15, 1991, explosive eruption of Mount Pinatubo, Philippines, was the second largest volcanic eruption of this century and by far the largest eruption to affect a densely populated area. The eruption produced high-speed avalanches of hot ash and gas (pyroclastic flows), giant mudflows (lahars), and a cloud of volcanic ash hundreds of miles across. (U.S. bases have reverted to Philippine control since 1991.)
Kort filmpje
Herhaling hazard management:omgaan met rampen: voor en na
Hoe een land/regio omgaat met rampen hangt af van:• Kennis• open/gesloten samenleving • Houding van mensen en(bij)geloof• Geld
Maatregelen (vooraf) om de gevolgen van rampen te beperken1. onderzoek/modellen maken2. Waarschuwingssystemen3. Rampenplannen4. Bouwtechnische maatregelen5. verzekeringen tegen
natuurrampen
NATUURLIJKE HULPBRONNEN EN ONTWIKKELING
Natuurlijke hulpbronnen
Natuurlijke hulpbronnen zijn alle stoffen die aan het milieu worden onttrokken en die gebruikt worden om van te leven.
Er zijn drie categorieën: 1 ertsen 2 fossiele energiebronnen 3 bodem, water, bossen, schone lucht en ruimte
Ertsen en fossiele brandstoffen
• Ontstaan ertsen: vulkanische oorsprong. Ieder element zijn eigen stollingstemperatuur (magmatische differentiatie). Te winnen waar diepere lagen (magmahaarden) meer aan de oppervlakte komen, bv. breuken en gebergten. En in scheuren; ertsaders worden gevormd.
• Fossiele brandstoffen: ontstaan als gevolg van sedimentatie van materiaal van organische oorsprong. Te winnen op het continentale plat
Ertsen op de Filipijnen
KLIMAAT EN LANDBOUW
Tropisch regenwoudklimaat (Af). De gemiddelde maandtemperatuur van de koudste maand is hoger dan 18⁰C. In grote delen van Zuidoost-Azie valt het hele jaar door meer dan 2000 mm regen. Enkele gebieden kennen een droge periode en hebben een savanneklimaat (Aw).
MoessonDelen van Indonesië, Vietnam, Laos, Cambodja en Thailand kennen wel een droge periode veroorzaakt door de moesson en hebben een savanneklimaat.Een moesson is een wind ter hoogte van de evenaar die een half jaar uit één bepaalde richting waait en het andere halfjaar uit de tegenovergestelde richting. Dit leidt tot een droog en een nat jaargetijde.
Kӧppen
• In juli ligt boven Azië een lagedrukgebied (zomer) en boven Australië een hoge drukgebied (winter), waardoor lucht richting Indonesië stroomt. Door draaiing van de aarde heeft de lucht op het zuidelijk halfrond een afwijking naar links en op het noordelijk halfrond een afwijking naar rechts. Indonesië ligt dicht bij Australië en blijft nog vrij droog (te korte afstand om veel vocht op te nemen). Thailand en Vietnam krijgen vochtige aanlandige wind.
• In januari komt de wind uit de tegenover-gestelde richting omdat het dan winter is in Azië (hoge luchtdruk) en zomer in Australië (lage luchtdruk). Dus aflandige winden bij Thailand en Vietnam en aanlandige vochtige wind bij Indonesië.
Klimaat en moessons
De invloed van el Ninohttp://www.youtube.com/watch?v=tyPq86yM_Ic
In mei begint het lageluchtdrukgebied zich boven Azië te ontwikkelen (door de zomer). De winden waaien in de Zee van Bengalen vanaf het zuidwesten (hogere luchtdruk) naar het noordoosten (lagere luchtdruk).
Vraag 37 a
Neerslagpatroon Thailand
BODEMS EN LANDBOUW
Bodem definitie• De bodem is de bovenste laag van de aardkorst maar de
definitie in de bodemkunde is specifieker, namelijk die laag van de aardkorst die door planten beworteld wordt (de rhizosfeer), of waarin zich bodemvormende processen afspelen.
• Volgens deze definitie maken vast gesteente en de natte ongerijpte ondergrond van losse sedimenten geen onderdeel uit van de bodem.
• De bodemvormende processen veroorzaken veranderingen in de samenstelling van de bodem, die onder andere zichtbaar worden in de vorming van zogenaamde bodemhorizonten.
Bodemvorminghttp://www.geologievannederland.nl/ondergrond/bodems/bodemvorming-uitgediept
Een bodem is het resultaat van factoren en processen die zich afspelen in de loop van de tijd. Die factoren zijn:
1. klimaat: temperatuur en/of vochtigheid (voorwaarde voor verwering)2. samenstelling van het moedermateriaal: verschillende moedermaterialen
resulteren in geheel andere bodems,3. tijd: verschillen bij 1 en 2 leiden tot meer of minder tijd nodig voor
ontwikkeling van een bodem4. reliëf/drainage: waterinfiltratie of oppervlakteafstroom5. vegetatie: planten zorgen voor voedingsstoffen en humus in de bodem,
terwijl de regenwaterinfiltratie wordt geremd door regenwateropvang door bladeren
6. biologische activiteit, zoals graafgangen van wormen, muizen of mollen, die de bodem poreus maken
7. antropogene (menselijke) invloeden, bijvoorbeeld jarenlange bemesting van landbouwgronden
Niet alle horizonten zijn per definitie aanwezig
https://www.youtube.com/watch?v=LCTq9lO1AFg
Natuurlijke vegetatie, landschapszones en Landbouwzones
Vruchtbaarheid bodem• Chemische vruchtbaarheid= de hoeveelheid
voedingstoffen die van nature in een bodem zit. Bij klei is dit heel goed, bij zand slecht. Een ideale grondsoort is dus een mengsel van klei en zand of heel fijn zand.
• Fysische vruchtbaarheid van de bodem= bodemstructuur: de volumeverhouding tussen water, grond en lucht. Ideaal is als deze verhouding ongeveer 1:1:1 is. Zand benadert dit ideaal, maar klei bij lange na niet: te weinig lucht.
►Klimaten- tropisch regenwoudklimaat- savanne klimaat
►Geschiktheid voor landbouw- Latosol: veel bacteriewerking door hoge
temperatuur en veel neerslag; weinig humusvorming. Veel uitspoeling. Rode kleur door ijzer en aluminium. Niet vruchtbaar. lage chemische vruchtbaarheid: traditionele landbouw (zwerflandbouw, plantages)
- Rivierklei en vulkanische bodems: Hoge chemische vruchtbaarheid: intensieve landbouw
Is hier sprake van een grote of kleine uitspoeling?
Grote uitspoeling door een hoog neerslagoverschot
De tropische zone
► Bodems- Latosolen- Rivierkleibodems- Vulkanische bodems
Latosol• A1: weinig humus, veel mineralisatie door hoge
temperatuur en veel neerslag
• A2: veel uitspoeling door veel neerslag; aluminium en ijzer spoelen niet uit: rode kleur
• B: veel inspoeling door veel uitspoeling
• C: moedermateriaal: zand: niet vruchtbaar. Weinig humus en veel uitspoeling.Door warmte en vocht zal veel bacteriewerking optreden. Deze bacteriën zetten al het organische materiaal om in mineralen. Deze mineralen worden direct weer opgenomen door de planten. Er wordt geen humus in de bodem gevormd. En door het vochtige klimaat is er veel neerslag, dus veel uitspoeling.
Vraag 35
Examenvraag klimaat Zuidoost Azie
Link
Externe websites examentraining1. http://
aardrijkskunde.vszh.nl/vaklessen-12v6/examentraining-vwo
2. http://www.sslleiden.nl/alleexamens/alleexamens/vwo/?Vak=Aardrijkskunde
3. https://www.examenblad.nl/examen/aardrijkskunde-vwo-2/2015/vwo?topparent=vg41h1h4i9qe
ZUIDOOST-AZIE EEN REGIO IN BEWEGING
Hoofdstuk 2
ZUIDOOST AZIË: KOLONIALE GESCHIEDENIS
De koloniale periode
• tot 1850 Handelskolonialisme (handelskapitalisme). Hegemoniale staten dwingen handel af en vestigen handelsposten.
• Exploitatiekolonialisme vanaf 1850 na industriële revolutie. Kernlanden op zoek naar grondstoffen. Volledige overheersing en exploitatie van landen (vooral in Azië en Afrika) door de kernlanden; imperialisme
• Vestigingskolonialisme: migratie van Europeanen in gebruikname grond overzeese gebieden. Geen primair economisch motief.
Latijns Amerika: handelskolonialisme. Spanje en Portugal .
Noord Amerika: vestigingskolonialisme
Azië: eerst handelskolonialisme, later expoitatiekolonialisme. Nederland, Groot-Britannie Franrijk, Portugal, Spanje en de VS.
Afrika: exploitatiekolonialisme door meerdere Europese landen.
Het koloniale systeem is de basis van globalisering en de huidige rolverdeling in
de wereld.Het ontstaan van een mondiale rolverdeling van kernlanden en koloniën /periferie. Het ontstaan van een mondiaal economisch systeem.
De oude rolverdeling wordt voortgezet in een nieuw jasje. De nieuwe onafhankelijke staten doen weer zaken met MNO’s uit de moederlanden. Globalisering zet door met de huidige centrum periferieverdeling en mondiale arbeidsverdeling als resultaat.
Na dekolonisatie, versnippering van de koloniale gebieden. De vele nieuw ontstane staten keren zich in eerste instantie af van het moederland en de oude rolverdeling. Globalisering stagneert tijdelijk.
Herhaling: het Centrum-Periferiemodel
• Omvang economie• Rol binnen
economisch systeem: dominant of afhankelijk
• Verschillende schaalniveaus
Door interactie tussen centrum en periferie kunnen spread – en backwasheffecten optreden.
WAT BETEKENT DAT?
Backwash effecten
• Backwash effecten: Verzameling van effecten die ervoor zorgen dat in een centrum-periferiesituatie het centrum steeds verder versterkt wordt ten koste van de periferie. Het centrum pleegt eigenlijk roofbouw op de periferie waardoor de ongelijkheid groter wordt. Grondstoffen, arbeidskrachten en kapitaal stromen weg uit de periferie en zorgen voor nieuwe economische activiteiten en doorgaande groei van het centrum (economisch sneeuwbal effect).
Spread effecten
• Spread effecten: Positieve effecten voor landen in de periferie die optreden vanuit landen in het centrum. Centrumlanden kunnen bijdragen aan de positieve ontwikkeling van ontwikkelingslanden door bijvoorbeeld overdracht van landbouwkennis, investeringen, werkgelegenheid, modernisering normen en waarden. Spread effects zorgen voor verminderen van de ongelijkheid tussen centrum en periferie.
Ontwikkeling: autonoom of afgeleid?
• Is steeds minder autonoom (Lokale factoren bepalen de richting en de manier van ontwikkeling)
• is steeds meer afgeleid (niet lokale factoren bepalen de richting en de manier waarop een gebied zich ontwikkeld)
Verstrengeling/afhankelijkheid op verschillende schaalniveaus
Algemeen patroon industriële ontwikkeling
• Importsubstitutie– Productie eigen markt als oplossing voor:
ruilvoetverslechtering• Export georiënteerde industrieën
– Productie voor de wereldmarkt– verschuiving van laagwaardige “lage lonen”
industrie naar een meer hoogwaardige kennis- en kapitaalsintensieve industrie
Export georiënteerde industrie buitenlandse investeringen
• MNO’s uit het westen en uit Japan zoeken naar de kostenvoordeel in productiekosten (bv. Loonkosten, grond, grondstoffen, enz.)
• Vanaf jr. 60/70 uitschuiving van laagwaardige arbeidsintensieve industrie en outsourcing oa. naar Zuidoost Azië
• Zie interactiemodel Ullmann• Ontwikkeling in landen die optimale voorwaarden bieden
– Veel arbeiders voor simpel werk, laag kennisniveau, lage lonen, soepele regels• De Aziatische tijgers: de eerste generatie NIC’s
(Singapore, Zuid-Korea, Taiwan)• De babytijgers: de tweede generatie NIC’s
(o.a. Thailand, Vietnam, Turkije, Mexico)• Ontwikkeling volgens het vliegende ganzen model
Zuidoost-Azië vanaf 1970: werkplaats van de wereld
De economische groei van een aantal landen in Azië in 2005 (in %) en de groei van buitenlandse investeringen in 2005 (in %)
Economische ontwikkeling volgens het model van de Vliegende Ganzen
In eerste instantie eenvoudige gebruiksgoederen met inzet van laagschoolde arbeid. Vervolgens door ontwikkeling overschakeling naar complexere producten met inzet van hoger kennisniveau.
Wanneer een industrietak in een bepaald land te weinig voordeel heeft, doordat in dat land door toenemend ontwikkelings-peil de productiefactoren duurder worden, dan verschuift die industrietak naar een ander land.
Vliegende ganzen model in Zuidoost Azië
Industrieën verplaatsen zich van land tot land steeds op zoek naar betere productievoorwaarden. De concurrerende landen buiten hun comparatieve voordeel uit.
Discussie gebaseerd op nieuw inzicht
Vliegende ganzen of een technologische ladder?
Het model voor de ontwikkeling van de economie in Azië wordt dus vergeleken met een vlucht ganzen: trapsgewijs, van een land met laagontwikkelde arbeidsintensieve exportindustrieën, tot een land met hoog ontwikkelde kapitaalintensieve industrieën.
Een nieuw en beter model lijkt de Technologische Ladder Hypothese. Niet de totale productiekolommen verplaatsen zich, maar alleen onderdelen van de productie (outsourcing).Arbeidsintensieve textielfabrieken gaan naar lagelonenlanden, maar R&D in de kledingindustrie blijft in landen met technologische kennis.
• ZO-Azie is een gebied met landen in verschillende ontwikkelingsstadia
• Ook per land regionale differentiatie (ontwikkeling vooral bij/in steden en SEZ’s)
HERHALING KLAS 5Ullman, groeidriehoeken, groeicorridors, EPZ’s en SEH’s
Verklaring voor interactie tussen landen; Ullman’s interactietheorie
Voordat vervoer of interactie van goederen, kapitaal, personen (migratie) of energie tot stand komt moet aan voorwaarden worden voldaan
goede fysieke infrastructuur, transporttechniek
Ontwikkelingskansen door gebruikmaken van complementariteit en verbetering
transporteerbaarheid
• Handelsblok ASEAN/AFTA ; afspraken op gebied van onderlinge handel(bijvoorbeeld verbetering transporteerbaarheid door afschaffing invoertarieven lidstaten)
• Inrichting van EPZ’s en SEZ’s: zones voor exportgerichte vooral buitenlandse ondernemingen
• Regionale economische zone/Groeidriehoeken: binnen de ASEAN, grensoverschrijdende regionale groeiverbanden op basis van complementariteit.
• Groeicorridors: gebied dat bestaat uit meerdere regionale zones (groeidriehoeken).
Groeidriehoeken in Zuidoost-Azië
• SIJORI-driehoek (Belangrijkste omdat het een grote stad, Singapore, heeft om als aanjager van de economie te werken. (financiële diensten, economische diensten)
• Noordelijke driehoek: Penang (Maleisië), Zuid-Thailand, Sumatra
• Oost ASEAN driehoek (Natuurlijke hulpbronnen)• Mekongdeltadriehoek
Groeicorridors en groeidriehoeken• Groeidriehoek of regionaal
economische zone• grensoverschrijdend• comparatieve voordelen van
regio’s in drie landen benutten• veel nationale investeerders• richten zich op btl
investeringen en export; omvatten SEZ’s en EPZ’s
• richten zich ook op de binnenlandse markt
• kansen voor arme regio’s
• Groeicorridor omvat meerdere driehoeken
SEZ’s en EPZ’s
Export processing zones (EPZ)• Beperkt gebied (zoals een bedrijventerrein)• Halffabrikaten verwerkt tot eindproducten• ingericht met speciale faciliteiten voor btl.bedr. die zich richten op export• IndustrieSpeciale economische zones (SEZ)• Grotere gebieden• Vrijhandel niet gebonden aan regels die buiten de SEZ gelden voor
industrie én diensten• Industrie en dienstenIn beide gebieden gunstige regelingen voor:• Industriële productie • Bevordering buitenlandse handel • Aantrekken van buitenlandse bedrijven• Geen invoerheffing of uitvoerbelasting
SEZ/EPZ Batam onderdeel van groeidriehoek SIJORI.
Succes van groeidriehoeken
• Er zijn geen tijdrovende onderhandelingen en procedures tussen regeringen nodig. De rol van regeringen is beperkter
• Het is gemakkelijker om via zo'n regionale economische zone een overgang van centraal geregeerde landen naar een meer liberale markteconomie te bewerkstelligen
• Handelsblokken richten zich op de uitbreiding en vrijemarktwerking van handel tussen de aangesloten landen. Groeidriehoeken richten zich op buitenlandse investeringen en export van over de hele wereld.
• Groeidriehoeken kunnen zorgen voor een ontwikkeling in afgelegen gebieden. Hiervoor is wel een goede infrastructuur tussen de aangrenzende landen nodig.
• In tegenstelling tot handelsblokken gaat het hier om delen van landen, en niet om landen zelf. De risico’s dat deze mislukken is dan ook kleiner.
Ullman en regionale groeizones
• Comparatieve voordelen: een voordeel van een bepaald gebied, bijvoorbeeld goedkope grond of een hoog percentage aan hoog opgeleiden. Zo vullen gebieden elkaar aan; ze zijn complementair.
• Doordat alle landen in deze regio lid zijn van de ASEAN, zijn er minder hindernissen op gebied van handel. Dat bevordert de transporteerbaarheid. Ook de aanleg van infrastructuur bevordert de transporteerbaarheid.
• De landen in deze regio liggen relatief gezien niet ver van elkaar af. Maar dat landen die aan elkaar grenzen extra economische contacten zullen hebben is natuurlijk logisch. Er zijn dan geen tussenliggende mogelijkheden.
INZOOMEN
Thailand
• In alle landen vindt de-agrarisatie of agrarische transitie plaats. Het meest wordt verdiend in de commerciële landbouw / export-georiënteerde landbouw met steeds minder mensen.
• Het gevolg van de de-agrarisatie is een toename van werk in de industriële (secundaire) en tertiaire sector. Er bestaan echter grote verschillen tussen de landen (Laos:> 80% in de landbouw werkzaam; Maleisië slechts 13%).
• Er is regionale differentiatie. In af gelegen gebieden overheerst zelfvoorzienende landbouw.
• Er zijn grote verschillen tussen de sterk gemechaniseerde bedrijven in de landbouw en de arbeidsintensieve rijstteelt.
• Let op! Groei van de tertiaire sector in ontwikkelingslanden duidt niet alleen op een positieve economische ontwikkeling. Over-urbanisatie kan leiden tot groei van de informele sector (ook wel vluchtsector genoemd)
% beroepsbevolking
Ontwikkelingsgraad beter zichtbaar met de HDI
De verdeling in beroepsbevolking in een land hangt samen met de rangorde van de VN-Ontwikkelingsindex (HD-index of IMO). De index meet alfabetiseringsgraad, BBP per persoon en levensverwachting. (1 = hoogst mogelijke score)
Verschillende snelheden…achterstand door verschillende oorzaken
• Myanmar: gesloten economie• Vietnam: laat opgenomen in mondiale
economie• Filipijnen: corruptie• Laos: landlocked en dunbevolkt• Cambodja: Rode Khmer
Stedelijke magneten
• De economische vooruitgang leidt tot een hoog urbanisatietempo. Mensen trekken vooral naar de hoofdsteden (bijvoorbeeld megastad Bangkok).
• Het versterkt de regionale verschillen in een land. • Er zijn uit hun voegen gegroeide primate cities
ontstaan, behalve in Maleisië.• Dat land kent een hogere urbanisatiegraad met
meerdere grote steden.• Binnen de steden ontstaan tweedelingen op
economisch en sociaal gebied. • Naast de groep die goede banen in de formele
sector krijgt en een toenemende welvaart ervaart, moeten veel migranten van het platteland zien te overleven in de sloppenwijken en de informele sector.
% mensen wonend in stedelijk gebied
Jaarlijkse groei stedelijke bevolking
Urbanisatie in de wereld: een groeiende urbane bevolking
Klik hier
Een jonge bevolking
• De demografische druk is het hoogst in Laos en Oost-Timor, de Filipijnen en Cambodja.
• In Thailand is juist sprake van ontgroening, die op termijn zal omslaan in vergrijzing.
• Maleisië heeft, ondanks een hoge welvaart, een hoog geboortecijfer. Dit is te verklaren vanuit de islamitische achtergrond én het regeringsbeleid om de bevolking te verdubbelen.
• Het hoge percentage jongeren is een probleem voor economische ontwikkeling.
• Binnen het demografisch transitiemodel nemen de verschillende landen uiteenlopende posities in.
Herhaling demografische begrippen
• Vergrijzing: aandeel 65+ers/totale bevolking• Ontgroening: afname aandeel 20-ers/totale
bevolking
• Groene druk: aandeel 20-ers/ bevolking 20-65jr (productieve deel vd bevolking)
• Grijze druk: aandeel 65+ers/ bevolking 20-65jr.• Groene druk + grijze druk = demografische druk
Demografisch transitiemodel
In ontwikkelingslanden snelle bevolkingsgroei door:• Hoog geboorte overschot (daling sterfte, blijvend hoog geboortecijfer)• Hoog geboortecijfer door:
• traditie/godsdienst bepaald dat groot gezin goed is• armoede; kinderen kunnen helpen in gezinsinkomen/oude dag • geen geld/kennis geboortebeperking
TTIP/TTP• Tegenhanger van TTIP
voor landen rond Stille Oceaan
• Het is een opsteker vlak voor het begin van de jaarvergadering van het IMF en de Wereldbank: de VS, Japan, Peru en nog negen landen bereikten maandag een vrijhandelsakkoord, het zogenoemde Trans-Pacific Partnership (TPP).
• Door: Peter de Waard 5 oktober 2015, 22:22
• De landen, waaronder naast de VS, Japan en Peru ook Canada, Australië, Nieuw-Zeeland, Mexico, Vietnam en Chili, zijn goed voor 40 procent van het wereld-bbp. China doet niet mee, maar de deur staat in de toekomst open, zo benadrukten de twaalf landen.
Tegenlicht: TTIP het recht van de sterkste
Documentaire over de huidige methodes voor instandhouding van de afhankelijkheidsrelaties tussen arme en rijke landen. Het ISDS verdrag vormt het belangrijkste onderdeel van het TTIP verdrag. Over dat verdrag gaat het in deze aflevering.http://tegenlicht.vpro.nl/afleveringen/2015-2016/ttip.htmlKorte uitleg Ttip (11min.)https://www.youtube.com/watch?t=4&v=hLP0CzpP1XQ
Examenblad.nl
• https://www.examenblad.nl/homepage