zuwa ga manoma

7/31/2019 Zuwa Ga Manoma

1/29

ZUWA GA MANOA


2/29

ZA A MNMA

Kwamitin Han Gwwa do Wallafa Ltafa Hausa da Fiatac

,


3/29

KWAMITN HAIN GA DON ALLAFA LAFA HU

A FLATANC

EWTR

OP

MM 2MM I(XMM S

MM MM 0

) UESC, 1989.

x


4/29

BBN KE

odlya

Gbtrw

e-n om 3() Non Dun 3

Nomn Rni

(c) Non Zmn

Wun Yn om

n Akn Gon I

Gn Gon 13

6. n n Shk ...

n Sk 14

8. Dn Afnn Gn

m 0

Afnn No g Jm' 0

b Afnn No g s 0

(c) Shw g nom 0


5/29

GOD

Kungyr Mlisr Diin uiy i u d Tryy m Fs (UESCO) ui uyin gr d n li aa Maa don imon mom su ign nru unn d m n yr d srri d gyr-gyr u :

r. rm ro Yy n no

Adi Mm ido n rdi u

Mm Ad Hm d

Mm L Mm d

Mm u ggo d

Mm imn d

Mm Adu Mingni dm Au dunu mi

Sun gudnr d rusu y n ii Jrs urCELHTO n mi srr 989

Mm r S Ad no i y n ou.

min Hin Gi don

Wf in Hus dFnci


6/29

j


7/29

AAAA

Wannan lta ne da aka rya dmn ku. Ana faa amak ua wasu dabau na kauaa akn noma Idan ua karata hi daga arkwa Rare, za ku ganhann gargaja da kuma anyn zaman dn Rara ngana akn

ma n kma an baan game da matalln a am'an an auk amu wajen aw kan manma kan nman zaman

Nma da ana aa daga cn maan anan alumma a knaa dua Mu ma nan ckn Raaen rk a Yamma nma nmaarar auwarmu bak aa

Dan-m un aga arkn rauara a gan anaar nma Maanan arn adam un ada mana cwa a amann a una kk a tauwa da rra, a dabbb r r

Yauwa mutan da Raruwar lm da aaha u n uka a anaa RrRr nma da n kw Mutane una Rauwa, kum ana ara abwur, har aka ma a da da awa a zama ma (ausa) mma hara haka, mutanen zamann da ba u an ka tak gna ba mn wurnnmu na a Rar Ma yawan abubuwan nmawa u ne hat a awaa wake Cn adma kuma aa nma auduga da uma a kabwaa barkn da auranu, muamman bayan an gandu a auK

\


8/29

FATUWAR WANSM A AFIKA

(+) gfn matsi saar a ma yaul20.

",

k a aka nda a haa n n ruwa

an ke da uua an aan aa aaa

aun an da nan a ka a za bubuhn aa a

aa nda ak auka an afan hauwa aaa

da uwa ku\u an babu an kuu dauna ce


9/29

Wani lokaci, mutane suna gdun wri mai yawan taki saboda Kwari ke ciin tai suna ana yabanya waawa. A kwana a tash sekaru naucewa jama'a na Rawa kuma Ratn mutane game da wurin nom wuin kwana da auransu sna awaita

. l1 \

f

Sekar da dama a sa wce, noma ana da abarka sosai dominisar rwan sama Haka tana farwa saoda nagarar anayin dunyaaba aya msamman ma ciin angaren Arka Amma a tarii ysanar da m cewa da can an taa n rashin ainci saii da yawan rwao kma arna Rwi

Ahan yanzu ko yawan mtane ya sa daji ya sha kashi, namn daisn Rare, yayan itace sn Rara Manyan tana da yawa sn ar aarwa Rora sn Rae ai a taRace, anai ya grata

wan saa ya ra sosa a dan ne kowace searaaannan awan sn tar s gjt da , -

2


10/29

,

li

Idan uka bar zancn noa sai u ga aada a cgaba da aakarkara Kai abun ya kai ain a tashi tsayn daka a nei kariya ga Ubangji, a kua aui ataan da suka dae doin tsaida guratr da amninu ke fusanta Ko da yae utane na cewa, zaani ne ya kawaka, ya kyautu a issafa a ga abun da ya faru wanda ya bua wa zaaofa ar ya sau wuin zaa tare d? aayensa

o da yake sauyin yanayi da Rarancin ruwa ya kawo atsaa gae da'anin noa, la ya ce, "Tashi in taiake ka iki da wannan kari

- agana ya sa cikin was 5angaroriduniya utane sun ua da cewa sau_.yin yanayi ya danganta da yin utu Saboda aa asana su ka ba dahawara doin aukar dokoki don kare abarkar dai, watau itatuwa, dtsirrai da dabbobi, da sauransu

Ta anyar irin waannan ataan ne aka rage 5arnatar da dai ara a wan wurin aa sau aka tayar da ui da wata sarRaRiya. aruwar ilii bisa rayuwar itatuwa, da tsiai da ita Rasa anta, t sa an

Ada ya RirRiro asaa ai yawa ta anyar noa da kiwo da taainyanayi da sauransu.Ana ata irin abin da aa kalato daga annan ilii na asana aka y

bayaninsa a wannan litta ai taiae u waen kyautata ain noanu

2. Ire-Iren Noma

Noa ya asu kasi biyu Awai noan dauna da noan rai

(a) Nomn DmunaNon dauna si n wanda ae yi a oain da an sama y

ara sauwa Loain aron saun ruwan saa uwa loain aueasa3


11/29

bmbn daga wn wur uwa wan r Duk wai ri da mo yi n uka a cikin wanan lokacn i y dom noman da-una ya dogar n ba ruwa ama ma amwa a akan waanni uku uu ko ma byar wau wurar

Abubuwa da aka ukawa a lokacn oma dmua u daw,d gro da maiwa da wak da gyaa a guyar uiga a auduga

oya da aurau Haka kuma aka raa kayan ya kamar u yakuwa RUw da brkoo a wau gonak mau dami a lokcn nonun;

(b)


12/29

(c) M Abin da ake iya ce ma noman zaman shi ne saamako da aka samu

daga are-aren dabaru waanda mtane ska yi sabili dailii a anyar al'mma. Ko kaan kar a yi zaon wani mtm ne ya shige aki ya ynain da ya Rago dabar noman zamai

Bayan wannan, masana sn igaba da nazari a binike dokyatata haoyin noma da kawar da was matsaloli da ske damn anAdam

Haka kma kowae almma ta dya ta to da hikimo da yawa

da ska dae da karkararta A da an, kowa irin gwaninta da hikmomiasarsa kawai ya sani Amma saboda anyar amma, da samwar ilmi, da shigowar was sababbin shkeshke na Retare waana Trawska kawo, misali koko da kabeji, da karas, da ko, da saras, fasahin Rasashen rai sn baz ikin Rasashenm Bayan wannan, Trawsn kawo jyi ikin raywarm abban misali a nan shi ne, kowa ya sancewa a zamain da noma don ci kawai ake yin sa Mtane na y aiki ne Rr oin idan kaka ta shigo koina anen sarakan noma ake i ewa abinn gian wa a na gan wane ba ya aanwa shansheraWata saboa yawasa, an ashe shi sannan

a sa wrin aana sh


13/29

hin y f? Mom d y domn ku suke iyn gndye, su shuke su Wsu m su ti d urn nc yn smu kui kmr su udugu d koko d ko d surnsu. in rne u utne d d s yn nom sm si di in kk su kr su sye kyn gonr mnom u ki ku su syr i ri. Ko ku su kc su ur gud don in kk t y ns nc fr rnci, su to si su syr d td

hgor ui cikin ryur l'uu t s ldun grgiy rge r, o ce sun t g y sli ik g.yy d rR umunci d yin tmko g mrs r duk sun fr ce Wuy sirri d no ke yi fni d su don kriy g suk tun tny, hr u os sun ce. re d ru slcer ds i, t h gury irn shuk cikin gon gud d cn ku gcci d k ke, ko duknsu yun ckn gonr gero, kuu oe y sosi mm ynu in! sn ru d rsn rns un hn nnn tsrn nomn.

hekrun y, kn i ko k g n suri y t dg

tu cn rni, d uy sod ikn gon y re rkr gon dt.

Yu u su r d sri s tsy su gni n ddtin k. Wnd suk dkt in m d rr sun gm tyrsu i domi dn ncn y ukr dogon lokc Wtu kennk om grgjiy s d y yke i tun dg fur dmun u rent

Gni hk y s gmnti t d r jen horon jmin gond lmn gon, d n yr d k d mmn yi d

in n "id n ki uy r suy tke "


14/29

-'


15/29

na wayar d kan manoma yan da aan Rwarai a wan n. Saboda aka ne ma noman zamani yake da da da kumaya gae su. Dansa shi ne, watu dubbn mute sun jrba bin anomn yi. Sannan kuma, ma sun yi bncike sun to a mtaan da suka dace d kowce Rs, misi rairi, ko ka, ko utse, ko mrara, da sauransu. Har i yau i, msu bicike su Rao irin shuk a

yawa domin biyan bukatr sse ke fusktr Rrci uw, dasu ama d ywan ruwa Ki ko m b smu run sm ciki krara, akwai ir na musmma wa z k suk i kn d rwan asawatau kmar su rijia, ko orma, ko ti, ko fmo.

Wuar nom zm kua t t e R'ioi d wawaanda suka kamta s kum ke kmr i k yi bani, masana sun o iin shuk d b su u suatkai n musammn. Yn mt sa ole si iimza iya ie su. Sain bi ya b kfr bi yur im. Wtua tkaice, nom zam butr imi kum sn bi.

Wat masar omn zm t s k ik. mr i ydakuk sn e, noma ri iri a a ca or e r mtse. D yke asa a ar, ru is soi, ri k momke aikata kum barkr ta tr shi. u ku uri kan ba ya isa saboa rashin wri s. G kum cer amuada ta tiasta iya yi aki aw. are m i, zu b o csshi kaai ne kurm momi ke om b Y butr smu bid zai sayar ya bia wsu buatu s, n ii, a sur mutewaada suka doa a shi. Yana uRtr tuf, k mi a

sran buRatun yu kuum.Bya haka, rnci wuri om y s bbu m a ski or at i on ta hut, t tuo Sabo hak y zmo tias mom y bztak. To mm, shi smun t si kui.

Dan Rarmin iss zi iya u cea butr mom su yawa, kum da wya mutum a ya ia cm msu Wan si e sa wamnati ta kao wsu shirye-shire a ama na byr a timko,da kayan aik, da tki, a kum nr a horo mom. cinwnn, aa jawo hnkin manom su ha ksu ta hyr kf uiyo mnoma. Da yke sarkin awa srk r, brkcn a

sai mnomi smu a i mf d k iki msu ts, kmr sutarakt, da keken nom, r su, in bnruwa d iincs, sausu b re da b.

We Y NomMsu ia m su ce, "oe , sa amau. LU

ne sa cew i z k shi, yi mfi mr frko om e zc om km ski e.

Ir bc om c b ke uk cki

duwts, ko u b mu msi Arka mmaz m a bab s r sma b a uce

8


16/29

mita ar shda, da na c kuri da ko da yashe ake m rfye da milimita dubu a sekara A tsakan waaa wurare kukwa wurae asu yay da ake ka na Sudan Yawan ruwa saa dke sau a nan ya ka lta ar akwa uwa a takwas Kasashahe daa ri aya suke sau a tsawon waa k zuwa byarWasu wurare dauna byu ga su kowace sheara. Wasu ku um

e ake y asu ruwaBaya babancn yaan uwa, noa ya daganta da kwanya wrWt ma a daba yake da noan bag (waa d) o afad

FATUWAR RUWAN

SMA A AFIRK

. . , ' '

' :.:.

;

'

'

. . .

..

. '.

T W

.' .

.

OPIK NA KUDU

LJ r s jef-e

. .

a Se g (t 3 Z

kaci m '; a wj u c.

: d hiy (wt 6zw 9 n ra)

9


17/29

YAWA RA SAA A

A AA

NA KUDU

AFIKA

x

>

" X

0


18/29

4. Kayan An Gona . Kayan aikn noma da a-Adya shry suna da yaa do

kowace a'umma taKiRironaadaidalakwanRasaanda ak

zaune.Cin fadama manoma naamfdakame(fta!ya,kwshe)ko

gama domin Rasar mai nauyi ce,kana Iawa da tlal sa.da.yaw

Noman gama na damahimmani ga gyaa dakal doya dae-es

ik wurare mas rairai (yashi) sabi da rishin nauyinasa akin noma da haiwa tsaye har a urin da babu hak da yawa ana fanda ashasha. Cikin kurm sabod yawan uwa da iauwa manoma sulura da ewa noma da Ran damse na da wya Sun RRiro haiwar nma

wadda bisashe kamar s sa ko jk, ko doki ko km aRum ke a Amfan da Rn bs ckn kn no na ba da kafar fasa Rasa sosai d kumaabkin an. Ta wnnan hnyar mnoma sn riinya abarkar nomansu sauda ya Da yake sh mm hr km nemanRara kyauaa ayuwarsayake y mnoma snc-gaba d ar da fasha da hikom dab dabandomnngn sana'r noa Ta wannn hanyar ne aka KirRo hwanom ak da Rrn n o ko araka. A han ynzu har k1umsabbn hko saa ske yi ckn hanyr Rirar kayan noma auran kn kn o sn h d sm d kama magrbi da aed gr d k.


19/29

2


20/29

Gyn Gon

asu ya magaa suka ce: "omi a uya aa so-tattali. Hakakama kowace saaa, oma yaa so taa Aa so ka uwa sama yasauka maom ya ae syesye a suka ace o ka ak ya y masayawa lokac suka. Sassabe a aya aga cki syesye a. Ia

baaa ta y ya kamata maom ya age uc ck l goasa. Ammaaa so ba ese gua ga o m tatuwa kaya ce game a ska Baya a y sassabe, ya kamata a tattae ass bsyoy tatwa) a tusyoy ats wui aya a su buse kaa a toya su Toka ta ama taks ko taki kowa ya sa yaa a ama ma yawa ck goa Wato, taktamka abc ga i mtum yake ga asa Zuba taki a ck gyaa goaom tabe ma. Aa so uba tak ka wa ya samu yaa wasuka a tace s ya a s ck asa. S a tak ya kasu ga byu. Akwatak bsase abbob) a kuma a kmya a masaa suka sya. Zubata a a aa musamma ma tak ama waa aka ka a kimyya

Ia a a y amai a tak ama, sa a em sawaa ga malama goa

Ha yau a, ck gya goa aa ya y ua o asa tsaaom wa ya samu ya atsa asa sosa. Y waa asa ta ysay aa a buata ska om uwa ba ya gewa ga a

6 n n ShZae , kama ats, a awa, a gyaa, a wake, a masa a

skaa ko alkama, ko ogo ko akal a a sauasu yawa e.

Baya ya ae ya kamata maom ya sa lokac a ya ace gaae, a lokac ase ko suka.


21/29

Babban matak wajen za5en ii si ne gewaya da ua da tasawarhuka. Aa ma ya yin said domn bambanta wadda ta aa awa kaa,adda aa Rosawa. ayan aka, manoman dau na zaen Rwaya da f /wa. M masu 'bncken nema aka na ne su ma suke .Idan ba s da isassa agta to ba sakka suka gwada asinawo (butuntuna ko amuna)

Zaban na son aano don kaiya daga Rwa da su laata s.Ka a y neman adana si, ya kamata a lua da i ya Rosa, kuma ya bu-e sosai. dan duka wannan sun samu, sa a kiyaye da an yi ma i maaabam saua abinc

Ana ya babaa maganin Rwai ka a aje si Can da mun san toaa gaaya ii cii casass ae yadda Rwai ba za su da s

ba. Akwai kuma maga daam daam na zamani da malaman gona kaywa. Was magngnan da masana sua Rago an me su ne dagangata fasaa gagajiya Manom na ya aa su da an s

Tn ShBaya maomi ya gyaa goasa uma ya adana isa sai ya y ia

aci sa

owa ya sa da aa sa ci loai biy

a "aya b waa sa da a yi a wa sama asaa

Waaia mas waa aba a ga cwa sa a sa ta4


22/29

Na biyu, ana jra uw sama ya sauka a a y shuka.LaUe a za a Raryta aoa asu y e a aa au Raa-

dae sa a gwaa cewa wa tsre e ua rga sre huka uaKar magaa a kyay a aoa a ama asu afa a arakt asu shuka sa su y hua uma waa shukar tasu a a akaa Musa tattal shuka sh e ak goa. Mao a e aa

a oma okac a ya kamata a r kaya d ya shrya. Aa ayaye a "oma ra aa yak a a aag (uu) o d k a ruwa ya y yawa kuma Rasa taa d ar sosa W wura Rarshe a ale ake oma om hawa a a y C rara aa a a hawar tsaye kuma a ashasha a au hak a yawa. Jkr y oma a haa shuka yawa A a ka aoa su kaa oa sashuka ta y kama mako yu. a y haka om tsre shuka su ma o a sa waa a a crewa Yau ko a shuka a y kwaa awauwa goma sa a noman To a a ak ya ama yu tu sa aya shuk { 'i wr;. uma hga crarta rag. Waa a raata hama

Aa ya rata waa amaCkngona gua, ayi nomada ca a waje daa, lVj\ ayakma a farnoa sannan a yi cia daga baya Lall a tabal aaman dakedakwa amaiyawa ce. Kar manomiyagadonhuaa tayi buu-buz\gwankyauaRi cire (rage)ta Gashukrg:aJly,a?artSlrouk, zuwahu'uahati tsruku na dawa In kum r zamamce aba tSJoukuna hatsi da n dawa Kama nan da01an yawa e shi a.

Noanann buRatadukakanuna ke uRat. Baic5


23/29

sh, akwai ban rwa. Waa aciya na on uwa kuu Wata sai kwanabiy ko k A lura da bata hka ta dngana da win da ake anin wrin mai sanyi ne ko a za ne Hao da aka na gagawa bshewaRairayi da ym s ko una daewa da lema.

ta ha kwa ana yin a ne bayan an yi noan far an kua yi maima Waans manoman kuwa ba yn aa a u yi ha ka taye

ta ha ana yin ta ne da gara Sa a arkon kunya (kyya) ana banaa daga hag ana makawa aa jkn ka Wanan zai a ka gni angaa ha bab wani tiro a l a hka kawa ua t binne k tsiai m amn Ihk

Man Ctn SbukNoma d ha ba s ki ne ba ayykan tatn sha Maomi ya

iyaye d ttkin shka Ctatan nan iri-ii ne: Akwai tr a ke ama shka ama dii da gogai da wta

ta da saan Akwi wai d ke halaka shka ta kowane wri na inta LaUe ba

oane irin waro ne ke tar huka ba aboda haka ya kamaa anomia la a shka a kowanelokai Ya la da tabi'a d wain da yakean ik gonara dan ya kyaye da ugn wao ya y gaugawa ya kahe shi A nemi shawara daga alaman gona game da magngnn da

adae

16


24/29

Diba Amfanin B () Gib

al'am na wan ai oma yaa da wya aya a y waaa ain noa da la da tashi aarar o a sa a sh a yaz ao wan yn r. Yin in nan a n mai tsanai sosai do a aaa manom ya ma da hanali ann ada aya d waha


25/29

hi wa, hatsi ko dawar sa tsay ak yak suda a, o atsaiki ko kjigi

Aah aya, a baba Wje da k da ta da tsaidaddiyaaa, a a a bi S ka as sarari jji sa ll do da ska bar say a yi aya a isa, ya ra zaywar Rasa. Ya

data da yadda ao bRatar yi aikisa. Shi da abi , sh, a abarar daa, da iya ajiyar abi da aka sa

b) F GdFaa a kawa da yadda a to di war yaa, ba tar

d a raaa ta ba, a tabbata sosa, kwasar ta sa shga i da haka dai k a yawatar yaark, ama ida a haka a ba.z k b jiya ai yawa a ci Rasa, abi da zai kawo k a yi Rwato,

- "r! . . -'

,

A a id dag rko a tsya a y aki ai kya, to ai k a daa ma a, r a ya, ida ba a Rwa waje y f-ar to e e za k lla hraa do za ta ato ta ai

l) Roron wakeSl we d zarr ya soma yin ja, ya nuna alan ya Rosa k nan.

at sh d rko kore ne sar n ya Ros ya isa a yi roronsa Wa-

nsu mno sna bn wae n.ensa kafn ya Rosa, su Je su

dafshisu Cl. Wnnsh nekektraJm.

Amma roron wke yin s ne byn y Ros sosa, ya ft dag

srsa ta lni koe, y f z rway oas-Rs wu almu

bushewa.1


26/29

Yana da kyau monom hzr i roro wken zr kai wanan matsayi na Rowa, ka si da a saya si y labusewa. Ida ya ba s gona y roosa da w ba akwa haar Kwai d aacew aga rwn m da uasu

(d) Adn Abnca ma moomi kua da komi d fako abbaa cew y shar

rumbunsa (ko ewa akkae duk abn da yake sakkusa kamrana o-go ko k 7no da makamanansu

ma za a soma aana maa kaa a kska a sa maa a

daga Rasa Ab a a a sh has ko daa mas a ss e9


27/29

wa a aje s daga Rasa, kana arasa Rwari daga saa don ko zai yiw oa afan da su daga faro

Kuma ba a buRatar manom da dogon shagali usaan ma aannan zaani da muke ciki

9. KMMLW

(a) mfann noa ga Jaa'aDk nda jaa'a take tana buRatar abinci on jin dai raywarta.

Dai ke nan noa yake da afani mai yawa ga jamaa. Har ana yi masairari Noma tsohon cnki na de ai kaar an hta. oa yanafanin manoi ta hanyoyi da dama. Kamar abincin da yake sa ya da shi da iyalinsa har tsawon wani okaci. An ce: noa yanke taaucio hma oa tushen arzik, domin dk tin da ya tsaya sosa

noa to wannan ba zai yi ac ba har wani ya tsaya ya uya ska ya e yana 'yan tsgunnetsgunne don a ba shi abin da z ya c.

Ga kua kin da yake sam in kaka ta yi don wasu buRatu da ararainsa

Idan ak koma wajen tarihin wasu sana'o'i za a gane asains duga noa ne Wato ke nan zaman jamaa wri gd ya sa aka saas sanao'i. Dk inda anomi yake, yana taimakon Rasarsa wajen san isasshen abinci don kawar da ynwa

(b) mfann noa ga asa

owace Rasa na amfani da noma maRa ta hanyoyi da daa kamaraun isasshen abinci. Kuma waa dama ce ta samo ma yara aasa ayyu-an yi Noa na ana muane taetaye nesa da gonakins. Sai dai daani ne suke zuwa cinrani don rashi aikin yi Daii ke nan yanzu daake an sa noman rani nan ma jama'a a sam abin yi. Bayan maasaa ata anyansu da ara suna samun akin yi a sarrafa amfanin gonawajen yin abnci da dafedafe ko soyesoyn kayan armari na sayarwao Rofar gdnsu ko a kaswa, ko kuma s ora wa yara alla s b w-Ur.

A fannin aaln arzk o s na samun amfani ai awa kaarwajen uoin gyaa d ug aa da an san, asa a sad a sigo da k. ua masanaau sarafa a don n ma smuRu udga o na yin a da a id an an sraa ta a zl'C,m: 1


28/29

Idan gonak suna da tatuwa jngim, lokacn da damana ta sauema a ta saurn busha, su kuma tatuwa suna zama tak.

Ya kamata kua a auk shaarr maaman gona dom an c daan an mutum yak Rra nas sa Noman da muka gada ya dac daoacn da tun yanayn krkramu na da nagararsa sosa Amma 'yan

magana sun c "dan ka ya sauya rawa ma sauyawa tak. adda mukayarda da cwa an damua yanu daa yak da anda muka gadadol n mu y ak da m yazu don an c rgar z a sa k a hut

Bayan an kyay da a da mi ya kawo wan tsarn nomn ua aay asa, ya kmaa a yaaa anyoyn samun anc

lh ya ak u a


29/29

zuwa ga manoma

Documents