Σπουα 1 2ές Μανιός Νικόλαος 2171...

Τ.Ε.Ι. ΚΑΒΑΛΑΣ

ΣΧΟΛΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ

ΤΜΗΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ & ΦΥΣΙΚΟΥ

ΑΕΡΙΟΥ

Σπουδαστές:

Μανιός Νικόλαος 2171

Μελισσανίδης Ματθαίος 2300

Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: Κόγια Γρ. Φωτεινή

Καβάλα

Νοέμβριος 2008

Νικόλαος Μανιός

Αφιερώνεται

στους πολυαγαπημένους μου

γονείς, αδερφό, παππού και

στην κοπελιά μου Χριστίνα

Ματθαίος Μελισσανίδης

Αφιερώνεται

στους πολυαγαπημένους μου

γονείς και στην αδερφή μου

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Η εργασία αυτή αποτελεί την Πτυχιακή μας Εργασία στα πλαίσια των σπουδών μας στο Τμήμα Τεχνολογίας Πετρελαίου & Φυσικού Αερίου του Τ.Ε.Ι. Καβάλας. Η εκπόνησή της ξεκίνησε το Σεπτέμβριο του 2006 και ολοκληρώθηκε το Νοέμβριο του 2008, υπό την επίβλεψη της Καθηγήτριας κας Κόγια Φωτεινής, Καθηγήτριας Εφαρμογών του Τομέα Φυσικής, του Γενικού Τμήματος Θετικών Επιστημών, της Σχολής Τεχνολογικών Εφαρμογών, του Τ.Ε.Ι. Καβάλας.

Η παρούσα εργασία, είχε ως σκοπό τη μελέτη της αξιοποίησης της πετρελαιοκηλίδας σε θαλάσσιο περιβάλλον. Ο τελικός στόχος αυτής ήταν η συγκέντρωση στοιχείων, η διατύπωση παρατηρήσεων και η εξαγωγή συμπερασμάτων.

Αισθανόμαστε την υποχρέωση να ευχαριστήσουμε θερμά την Καθηγήτρια κα Κόγια Φωτεινή, τόσο για την ανάθεση του θέματος, όσο και για το αμείωτο ενδιαφέρον και την προθυμία της στην εξεύρεση πληροφοριών, για τις εύστοχες υποδείξεις σχετικά με τον τρόπο χειρισμού του θέματος, καθώς επίσης και για την αμέριστη βοήθεια, καθοδήγηση και συμπαράσταση που μας παρείχε όλο αυτό το διάστημα. Η συμβολή της στην πραγματοποίηση αυτής της εργασίας ήταν καθοριστική.

Ένα μεγάλο ευχαριστώ στους γονείς μας, για την εμπιστοσύνη τους στις δυνάμεις μας, για τη συνεχή συμπαράσταση και υποστήριξη που είχαμε από μέρους τους καθώς και για την υπομονή και κατανόηση που μας έδειξαν ιδιαίτερα κατά τη διάρκεια των σπουδών μας.

Τελειώνοντας, θα ήταν παράλειψή μας να μην αναφερθούμε στους καθηγητές και στους συμφοιτητές μας, για την προθυμία με την οποία μας παρείχαν τη βοήθειά τους, όποτε τη χρειαστήκαμε, καθώς επίσης και σε όλους αυτούς που ανήκουν στο φιλικό μας περιβάλλον, οι οποίοι μας συμπαραστάθηκαν και μας ενθάρρυναν κατά την προσπάθεια πραγματοποίησης των στόχων μας.

Καβάλα, Νοέμβριος 2008

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10: ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο: ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΚΗΛΙΔΑΣ ΣΤΗ ΘΑΛΑΣΣΑ

2.1 Καταπολέμηση πετρελαιοκηλίδων 10

2.1.1 Φράγματα 10

2.1.2 Διασκορπιστικά 13

2.2 Φυσικές επιπτώσεις 15

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ο: ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ

ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΚΗΛΙΔΑΣ ΣΕ ΥΔΑΤΙΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

3.1 Εισαγωγή 17

3.2 Φυσικές ιδιότητες του πετρελαίου 17

3.3 Η καταστροφή μιας πετρελαιοκηλίδας 18

3.4 Επιπτώσεις του πετρελαίου σε φυτά και ζώα 21

3.4.1 Ευαισθησία των υδρόβιων οργανισμών 22

3.4.2 Ευαισθησία των πτηνών και των θηλαστικών 23

3.5 Συνοπτικά 25

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ο: ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΑ ΑΝΤΙΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΚΗΛΙΔΕΣ


4.2 Συγκράτηση 26


4.2.2 Άλλα εμπόδια: Αυτοσχέδια φράγματα 29

4.3 Ανάκτηση του πετρελαίου 30


4.3.2 Διάταξη ξαφρίσματος 31

4.3.3 Απορροφητικά υλικά 33


ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5ο: ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΑ ΑΝΤΙΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΚΗΛΙΔΕΣ


5.2 Τα είδη των ουσιών που χρησιμοποιούνται 36

5.2.1 Παράγοντες διασποράς 36

5.2.2 Βιολογικοί παράγοντες 38

5.3 Επί τόπου καύση 40


ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6ο: ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ ΑΚΤΟΓΡΑΜΜΗΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΚΗΛΙΔΑΣ


6.2 Ακτές: Δημόσιοι και περιβαλλοντικοί πόροι 44

6.3 Παράγοντες που επηρεάζουν τις αποφάσεις εκκαθάρισης 45

6.3.1 Τύπος της πετρελαιοκηλίδας 46

6.3.2 Γεωλογία της ακτογραμμής και ροή του ύδατος 47

6.3.3 Τύπος και η ευαισθησία των βιολογικών κοινοτήτων 49

6.4 Ξεκαθάρισμα των διαδικασιών και των μεθόδων 50

6.4.1 Φυσικές διεργασίες 50

6.4.2 Φυσικές μέθοδοι 52

6.4.2.1 Μάζεμα με απορροφητικά υλικά 52

6.4.2.2 Πλύσιμο με πίεση 53

6.4.2.3 Μάζεμα με σκαφτικά εργαλεία ή μπουλντόζες 54

6.5 Διάθεση του πετρελαίου και των προϊόντων εκσκαφής 55


ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7ο: ΑΓΡΙΑ ΖΩΗ ΚΑΙ ΟΙ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΚΗΛΙΔΕΣ


7.2 Άγρια πανίδα και το ευαίσθητο περιβάλλον, ευπάθεια στις πετρελαιοκηλίδες 58

7.3 Υπάρχοντα του πετρελαίου στα ψάρια, στα πουλιά και στα θηλαστικά 58

7.3.1 Ψάρια 58

7.3.2 Πουλιά 59

7.3.3 Θηλαστικά 60

7.4 Επιπτώσεις πετρελαιοκηλίδας σε ειδικά είδη θηλαστικών 61

7.4.1 Ημι – υδρόβια και κητοειδή 61

7.4.2 Θαλάσσιοι ελέφαντες 61

7.4.3 Θαλάσσιες ενυδρίδες 62

7.4.4 Πολικές αρκούδες 62

7.5 Περίθαλψη άγριας φύσης μολυσμένης από το πετρέλαιο, Επισκόπηση ενός

κτηνιάτρου

63

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8ο: ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ. ΑΠΕΙΛΗ ΣΤΗΝ

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΘΑΛΑΣΣΙΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ (ΑΠΡΙΛΙΟΣ

2007)


8.2 Το πετρέλαιο ως φορτίο και η μεταφορά του 67

8.3 Η απειλή για το θαλάσσιο περιβάλλον 76

8.4 Οι επιπτώσεις στο θαλάσσιο τουρισμό 79

8.4.1 Περιβαλλοντικές επιπτώσεις 79

8.4.2 Οικονομικές επιπτώσεις 81

8.5 Περιπτωσιολογία ρύπανσης / Μεγάλες οικολογικές καταστροφές 82

8.6 Ευρωπαϊκή δράση 89

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9ο: ΟΙ ΜΕΓΑΛΕΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΚΗΛΙΔΕΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ 91

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10ο: ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

99

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 105

Κεφάλαιο 1ο: Εισαγωγή

Εξάπλωση Πετρελαιοκηλίδας σε Θαλάσσιο Περιβάλλον Σελίδα Μανιός Νικόλαος – Μελισσανίδης Ματθαίος

1

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ο

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Είναι γνωστό ότι το υδάτινο στοιχείο κυριαρχεί στη ζωή αφού οι θάλασσες

καλύπτουν το 71% της Γης, το 80% των ζωντανών οργανισμών βρίσκονται και κατοικούν

στη θάλασσα, το 70% του Οξυγόνου προσφέρεται από τη θάλασσα, οι ωκεανοί καλύπτουν

έκταση 361×106 km² άνισα κατανεμημένη στα δύο ημισφαίρια.

Από τη θάλασσα ο άνθρωπος αντλεί φυσικούς πόρους (ζωικούς και φυτικούς

οργανισμούς, ορυκτό πλούτο), χρησιμοποιεί ενέργεια από τα κύματα και τις θαλάσσιες

θερμικές πηγές, τοποθετεί εγκαταστάσεις για την εκμετάλλευσή της, όπως πλατφόρμες

εξόρυξης πετρελαίου, αγωγούς, σήραγγες, χώρους εναποθήκευσης, τεχνητά νησιά,

πλέοντα αεροδρόμια, σταθμούς πυρηνικής ενέργειας.

Άλλες χρήσεις του θαλασσίου περιβάλλοντος από τον άνθρωπο είναι η

διαμόρφωση λιμένων, η αφαλάτωση του νερού, η αναψυχή και ο τουρισμός, η

αρχαιολογική και πολιτιστική έρευνα, αλλά και η απόρριψη λυμάτων, καταλοίπων και

άλλων ρυπογόνων στοιχείων. Εξάλλου χάρη στη ναυσιπλοΐα ο άνθρωπος ανακάλυψε την

Υδρόγειο και πέτυχε ευρύτερη επικοινωνία και μεταφορά προσώπων και προϊόντων.

Από οικονομική και νομική σκοπιά, ελευθερία της ναυσιπλοΐας (freedom of

navigation) σημαίνει ακώλυτη και συνεχή ελευθερία (liberty) της μεταφοράς πετρελαίου

και άλλων αγαθών δια θαλάσσης, ενώ κάθε πλοίο υπόκειται αποκλειστικά στη δικαιοδοσία

του κράτους της σημαίας για οτιδήποτε συμβάν στην ανοιχτή θάλασσα. Γεγονότα της

ελεύθερης ναυσιπλοΐας όπως ρύπανση από ερματισμούς, συγκρούσεις και προσαράξεις,

αποτελούν έργο της Διεθνούς Κοινότητας.

Η αλήθεια είναι ότι υπήρξε μεγάλη αργοπορία στην καθιέρωση Διεθνών

Κανονισμών ελέγχου της θαλάσσιας ρύπανσης, συγκεκριμένα μετά το Δεύτερο

Παγκόσμιο Πόλεμο, σε σχέση με την αλιεία, διότι αντιπροσώπευε δευτερεύοντα

συμφέροντα των κρατών, ενώ υπήρχε και έλλειψη επιστημονικής κατανόησης των

ωκεανών. Η διάσκεψη της Στοκχόλμης φαίνεται να ασκεί κριτική στην

αναποτελεσματικότητα των προϋπαρχόντων διεθνών συμβάσεων, όπως οι συμβάσεις

ΙΜΟ, OILPOL (1954), Intervention (1969), CLC, (1969) και αναφέρεται στη βιώσιμη

ανάπτυξη και τα πρώτα στοιχεία Περιβαλλοντικού Δικαίου.



2

Πολλές πηγές σήμερα υποστηρίζουν ότι η θαλάσσια ρύπανση δεν μπορεί πλέον να

θεωρηθεί ως μία ανεμπόδιστη χρήση της ελευθερίας των θαλασσών, ενώ δεν είναι πια

αποκλειστική ευθύνη του κράτους της σημαίας, αλλά στηρίζεται στη Διεθνή Νομοθεσία

και συνεργασία για την προστασία του θαλασσίου περιβάλλοντος. Παράλληλα, όσο

αυξάνεται η θαλάσσια ρύπανση τόσο αυξάνεται και το κόστος καταπολέμησής της και

ελαχιστοποιείται η ωφέλεια που αποκομίζει η Παγκόσμια Κοινότητα από την

αντιμετώπιση της θαλάσσιας ρύπανσης.

Στη σημερινή εποχή γνωρίζουμε ότι η θαλάσσια ρύπανση που προκαλείται από τα

εμπορικά πλοία, ιδίως τα δεξαμενόπλοια, λόγω και του φορτίου που μεταφέρουν, είναι

αυτή που απασχολεί, στο μεγαλύτερο βαθμό, τη Διεθνή Κοινότητα. Αυτό επιβεβαιώνεται

και από ένα πλήθος Διεθνούς, Περιφερειακής και Εθνικής Νομοθεσίας με αυτό το

γνωστικό αντικείμενο, μολονότι άλλες μορφές είναι πολύ πιο σημαντικές από την πλευρά

των ποσοτήτων και των συνεπειών στο θαλάσσιο περιβάλλον, όπως η ρύπανση που

προέρχεται από τις χερσαίες πηγές.

Δεν είναι πάρα πολλά τα χρόνια που το δεξαμενόπλοιο ΤORREY CANYON (εικόνα

1.1), υπό Λιβεριανή σημαία, προσάραξε σε βράχια στην περιοχή της Μάγχης (1967),

κόπηκε σε δύο κομμάτια, με αποτέλεσμα να έχουμε την έκχυση περίπου εκατό χιλιάδων

(100000) τόνων αργού πετρελαίου και κατά συνέπεια, την οικολογική καταστροφή των

ακτών της Κορνουάλης. Ήταν το πρώτο από μία σειρά ατυχημάτων τάνκερς που ερέθισαν

την κοινή γνώμη, εξαιτίας και της εκτεταμένης κάλυψης από τα μέσα μαζικής

ενημέρωσης.

Εικόνα 1.1 Δεξαμενόπλοιο Torrey Canyon



3

Σε διάστημα μόλις έντεκα ετών ένα άλλο δεξαμενόπλοιο, μεγαλύτερης

χωρητικότητας, το AMOCO CADIZ (εικόνα 1.2) επίσης με σημαία Λιβερίας, ναυάγησε

κοντά στις ακτές της Βρετάνης (1978) έχοντας απολέσει ολόκληρο το φορτίο των

διακοσίων είκοσι χιλιάδων (220000) τόνων πετρελαίου μετά από αποτυχία λειτουργίας του

συστήματος πλοήγησης. Οι επιπτώσεις στο θαλάσσιο περιβάλλον ήταν δραματικές.

Εικόνα 1.2 Δεξαμενόπλοιο Amoco Cadiz

Συμπτωματικά, με την πάροδο έντεκα ακόμη ετών, ήταν η σειρά του

πετρελαιοφόρου EXXON VALDEZ (εικόνα 1.3) (1989) να εμπλακεί σε ατύχημα στην

περιοχή της Αλάσκας, όπου και περίπου τριανταπέντε χιλιάδες (35000) τόνοι πετρελαίου

χύθηκαν και αναμφίβολα δημιούργησαν σοβαρά προβλήματα στη θαλάσσια χλωρίδα και

πανίδα. Ως γνωστόν, το ναυάγιο αυτό οδήγησε στην καθιέρωση ενός νέου Εθνικού

Νομικού Πλαισίου για τη ρύπανση της θάλασσας από πετρέλαιο.

Εικόνα 1.3 Πετρελαιοφόρο Exxon Valdez



4

Πιο πρόσφατα ατυχήματα, με εξίσου σημαντική διαρροή ποσοτήτων αργού

πετρελαίου στο θαλάσσιο περιβάλλον, συνέβησαν στα Ευρωπαϊκά Υδατα με χρονική

διαφορά ενός μήνα. Το AEGEAN SEA (εικόνα 1.4) (1992) σχεδόν απείλησε την Ισπανική

πόλη της Λα Κορούνια η οποία είχε σκεπαστεί από τη μαύρη ομίχλη που προερχόταν από

το φλεγόμενο τάνκερ. Οι κακές καιρικές συνθήκες και τα λάθη πλοήγησης του πλοιάρχου,

οδήγησαν στην προσάραξη του πλοίου και στην έκχυση περίπου εβδομήντα χιλιάδων

(70000) τόνων πετρελαίου.

Εικόνα 1.4 Πετρελαιοφόρο Aegean Sea

Το τελευταίο σοβαρό ναυάγιο δεξαμενόπλοιου συνέβη στα νησιά Σέτλαντς, βόρεια

της Σκοτίας (1993). Το BRAER (εικόνα 1.5) βρέθηκε μέσα στη δίνη σφοδρών καιρικών

συνθηκών και απώλεσε τη δύναμη της μηχανής του, με αποτέλεσμα να κατευθυνθεί

ακυβέρνητο προς την απόκρημνη ακτή. Η προσάραξή του δημιούργησε αμέσως ρήγμα

στις δεξαμενές φορτίου και η επακόλουθη ρύπανση των ογδόντα πέντε χιλιάδων (85000)

τόνων πετρελαίου ήταν γεγονός.

Εικόνα 1.5 Δεξαμενόπλοιο Braer



5

Τούτα τα γεγονότα, όπως ήταν φυσικό, προκάλεσαν το άμεσο ενδιαφέρον

επιστημόνων, πολιτικών, παρατηρητών αλλά και του κοινού γενικότερα σχετικά με την

ατυχηματική (accidental) ή και εσκεμμένη (deliberate) θαλάσσια ρύπανση, μολονότι αυτή

δεν είναι μόνο συνέπεια της κίνησης των πλοίων. Δεν μπορεί όμως να αμφισβητηθεί ότι η

αύξηση του αριθμού των πλοίων (νέες κατασκευές, μετασκευές πλοίων παλαιάς

τεχνολογίας) ανάλογα αύξησε και τις πιθανότητες για περισσότερα ατυχήματα, η δε τάση

για μεγαλύτερη χωρητικότητα, που συνέβη στο πρόσφατο παρελθόν, χαρακτηρίζει ένα

ατύχημα ως αρκετά σοβαρό από περιβαλλοντική άποψη.

Από όλα αυτά τα ατυχήματα έχει αποδειχθεί ότι ο κοινός παράγοντας είναι το

ανθρώπινο λάθος. Η απλή λογική υποστηρίζει ότι ο άνθρωπος έχει ροπή προς ατυχήματα,

επομένως πίσω από το ατύχημα κρύβεται το ανθρώπινο στοιχείο και πολύ λιγότερο η

υφιστάμενη κατάσταση ενός πλοίου. Αυτός είναι ο λόγος που σήμερα, όχι μόνο η Διεθνής

Νομοθεσία αλλά και η Παγκόσμια Ναυτιλιακή Κοινότητα έχει επικεντρώσει το

ενδιαφέρον της στην αντιμετώπιση και πιθανόν στην επίλυση αυτού του παράγοντα.

Με τη σειρά του ο παράγοντας πλοίο δέχθηκε αυστηρή κριτική στο παρελθόν όχι

τόσο για την κατασκευή του και την ηλικία του, αλλά περισσότερο για τη σημαία που είχε

υψώσει. Οι διάφορες επίσημες στατιστικές έδειχναν ότι τα δεξαμενόπλοια υπό σημαία

ευκαιρίας παρουσίαζαν ένα πολύ φτωχό επίπεδο συντήρησης και επάνδρωσης και κατά

συνέπεια ήταν πιο επιρρεπή σε ναυτικά ατυχήματα.

Σήμερα, η κατάσταση τείνει να βελτιωθεί λόγω και των πιέσεων του ΙΜΟ, ήδη η

Λιβερία έχει προχωρήσει σε μία σταδιακή ανανέωση του στόλου της, αν και αντιμετωπίζει

πολλά εμπόδια, ένα από τα οποία είναι το γεγονός ότι η πλειοψηφία των δεξαμενόπλοιων

ανήκει σε αλλοδαπούς πλοιοκτήτες.

Όπως σημειώνει μία πηγή, η τεχνική πρόοδος έκανε τη ναυτιλία περισσότερο

εντάσεως κεφαλαίου και έτσι η αξιολόγηση επενδύσεων καθορίζει το μακροχρόνιο

σχεδιασμό, εντός του οποίου η εταιρία λειτουργεί. Αυτό απαιτεί να υπάρχουν σαφώς

καθορισμένοι στόχοι για μελλοντικές επενδυτικές αποφάσεις, η κυριότερη έκφραση του

οποίου φαίνεται με τον αναβαθμισμένο αλλά και αναγκαστικό ρόλο που έχει πια το

γραφείο (management) στην πρόληψη της θαλάσσιας ρύπανσης.

Η ένταση κεφαλαίου, σε συνδυασμό με τους αυξημένους κινδύνους που εγκυμονεί

η ναυσιπλοΐα γενικότερα, δίνει μεγάλη βαρύτητα στο ζήτημα της ασφάλισης των πλοίων

για όλους τους συμμετέχοντες στη Ναυτιλιακή Βιομηχανία, όπως πλοιοκτήτης, ναυλωτής,

τράπεζα.



6

Όλοι γνωρίζουμε, ότι η ρύπανση της θάλασσας, αθόρυβα συμβαίνει σε καθημερινή

βάση και βέβαια δε μπορεί να αποτιμηθεί σε όλα τα επίπεδα, από τη στιγμή που διαθέτει

υψηλότερη συσσωρευτική επίδραση έναντι των μεμονωμένων καταστροφών. Παράλληλα

δημιουργεί αύξηση του κοινού ενδιαφέροντος για τις επιπτώσεις που έχουν οι ανθρώπινες

δραστηριότητες στο φυσικό περιβάλλον.

Ας μη λησμονούμε ότι το πετρέλαιο είναι εκείνο το ρυπογόνο στοιχείο που έλαβε

την περισσότερη δημοσιότητα σε διεθνές επίπεδο, όπως ένας ικανότατος αριθμός

συμβάσεων και συμφωνιών το επιβεβαιώνει, επειδή συχνά είναι το πιο ορατό ή/και

φανερό όταν επιπλέει στην επιφάνεια της θάλασσας, δεν είναι όμως και το πιο επιζήμιο,

επιστημονικά τουλάχιστον, διότι μπορεί να διασπαστεί τελικώς από τα βακτηρίδια της

θάλασσας. Δύναται όμως να προκαλέσει σοβαρότατες ζημιές, είτε αχρηστεύοντας για

μεγάλο χρονικό διάστημα ακτές και παραλιακές ζώνες, είτε θανατώνοντας αρκετά

στοιχεία της θαλάσσιας ζωής.

Τούτο έρχεται να προστεθεί σε μία νέα σειρά ατυχημάτων τάνκερς στις ημέρες

μας, που φαίνεται πως οι απόπειρες μείωσης του κοινωνικού κόστους δεν έχουν φθάσει σε

ένα επιθυμητό επίπεδο. Ειδικότερα, η σύγκρουση του Ελληνικού δεξαμενόπλοιου Nassia

(1994) στα στενά του Βόσπορου με ένα Ελληνικό φορτηγό, λόγω ανθρώπινου λάθους,

είχε σα συνέπεια την απώλεια ανθρώπινων ζωών και την έκχυση περίπου δέκα χιλιάδων

(10000) τόνων υδρογονανθράκων στη θάλασσα.

Τα γεγονότα όμως δε σταμάτησαν εδώ. Το υπό Λιβεριανή σημαία δεξαμενόπλοιο

SEA EMPRESS (εικόνα 1.6) (1996) προσαράσσει στην είσοδο λιμένα, μετά από κακή

επικοινωνία και έλλειψη πληροφοριών, μεταξύ πλοίου και λιμενικών αρχών, με

αποτέλεσμα τη ρύπανση της θάλασσας, από εξήντα πέντε χιλιάδες (65000) τόνους

πετρελαίου.

Εικόνα 1.6 Δεξαμενόπλοιο Sea Empress



7

Η τελευταία μας σημείωση, σε σοβαρό ατύχημα τάνκερ, αφορά στο Ρωσικών

συμφερόντων NAKHODKA (εικόνα 1.7) (1997) το οποίο κόπηκε στα δύο, κατά τη

διάρκεια σφοδρής κακοκαιρίας, κοντά στις ακτές της Ιαπωνίας. Μέρος του πλοίου

βυθίστηκε αμέσως, ενώ υπολογίζεται μία ποσότητα δώδεκα χιλιάδων (12000) τόνων

μαζούτ να χύθηκε στο θαλάσσιο περιβάλλον.

Εικόνα 1.7 Δεξαμενόπλοιο Nakhodka

Η άποψη όμως των ειδικών της ναυτιλίας δε μπορεί, όπως είναι φυσικό, να

ταυτίζεται με τις απόψεις της κοινής γνώμης και των ομάδων πίεσης, όπως

περιβαλλοντικές οργανώσεις. Διαφέρει και εντοπίζει ότι το πρόβλημα της θαλάσσιας

ρύπανσης από τα εμπορικά πλοία, είναι διογκωμένο εξαιτίας των συνηθισμένων

λειτουργικών απορρίψεων και όχι των ατυχημάτων και αυτή είναι η κύρια πηγή ρύπανσης

που επιδέχεται άμεσο, συνεχή και εκτεταμένο έλεγχο.

Ένα ακόμη στοιχείο, που διαδραματίζει σπουδαίο ρόλο λόγω του διεθνούς

χαρακτήρα της ναυτιλίας, είναι ο ρόλος των Διεθνών Οργανισμών, κυρίως του ΙΜΟ, της

UNCTAD, του UNEP, του ILO και ορισμένων ιδιωτικών (μη διακυβερνητικών) ενώσεων,

όπως το ICS, η OCIMF, τα P&I Clubs και η IACS στους τομείς της ναυτικής ασφάλειας

και της προστασίας του θαλασσίου περιβάλλοντος. Όμως η παρουσία τόσο πολλών

οργανισμών με παρεμφερή αντικείμενα, οδηγεί στην παραγωγή ενός μεγάλου αριθμού

κανονισμών, που μπορεί να δημιουργήσει σύγχυση στους δέκτες.

Από όλες τις προηγούμενες διαπιστώσεις φαίνεται, με μία πρόχειρη ανάλυση, ότι η

ρύπανση που προκαλείται από ατυχήματα των εμπορικών πλοίων και ειδικότερα των

πετρελαιοφόρων δεν επιδέχεται έλεγχο. Τούτη η άποψη, όμως, δεν εκφράζει απαραίτητα

και την πραγματική εικόνα. Αρκεί να τονίσουμε την ύπαρξη ενός Νομικού Πλαισίου, σε

εθνικό, διεθνές και περιφερειακό επίπεδο, το οποίο καλύπτει, σε ευρεία βάση, τη θαλάσσια

ρύπανση από τα πλοία.



8

Σε αυτό ας προστεθεί η σταδιακή γνώση και εμπειρία, που απέκτησε η Διεθνής

Κοινότητα, αλλά και ξεχωριστά τα διάφορα κράτη, έτσι ώστε να αντιμετωπίσουν, σε

επιθυμητό βαθμό, τα περιστατικά ρύπανσης, με απώτερο στόχο την προστασία των

υδάτων τους κατά το στάδιο της πρόληψης των ατυχημάτων.

Κεφάλαιο 2o: Καταπολέμηση Πετρελαιοκηλίδας στη Θάλασσα


9

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2o

ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΚΗΛΙΔΑΣ ΣΤΗ

ΘΑΛΑΣΣΑ

Η εκτεταμένη χρήση του πετρελαίου έχει ως στατιστικό επακόλουθο τις διαρροές

κάθε μορφής, είτε από αμέλεια είτε από τυχαίο γεγονός είτε τέλος ηθελημένα. Μεγάλο

ποσοστό του πετρελαίου που καταλήγει στη θάλασσα προέρχεται από το έρμα των

δεξαμενόπλοιων. Το έρμα είναι θαλασσινό νερό, το οποίο αντικαθιστά μερικώς στις

δεξαμενές των πλοίων το πετρέλαιο που έχει εκφορτωθεί, δίδοντας στα δεξαμενόπλοια την

απαραίτητη σταθερότητα κατά τον πλου της επιστροφής. Το νερό αυτό συνυπάρχει στις

δεξαμενές των πλοίων με την ποσότητα του πετρελαίου που έχει απομείνει από την

τελευταία εκφόρτωση. Η ποσότητα αυτή του πετρελαίου είναι περίπου 0,5%. Δηλαδή σε

ένα δεξαμενόπλοιο που μεταφέρει εκατό χιλιάδες (100000) τόνους, το υπόλειμμα

πετρελαίου είναι πεντακόσιοι (500) τόνοι, ποσότητα δηλαδή αρκετά μεγάλη. Το έρμα

απομακρύνεται από τις δεξαμενές των πλοίων πριν τη νέα τους φόρτωση.

Για να αντιμετωπισθεί το πρόβλημα αυτό, μεγάλος αριθμός των δεξαμενόπλοιων

ακολουθεί την τεχνική LOT (Load On Top). Σύμφωνα με την τεχνική αυτή το μείγμα

πετρελαίου και θαλασσινού νερού διαχωρίζεται κατά το ταξίδι της επιστροφής. Το νερό

ως βαρύτερο συστατικό καταπίπτει στις δεξαμενές και την κατάλληλη στιγμή αφήνεται να

διαρρεύσει στη θάλασσα. Ως υπόλειμμα παραμένει το μείγμα πετρελαίου και μικρής

ποσότητας θαλασσινού νερού, επάνω στο οποίο γίνεται η νέα φόρτωση του αργού


Άλλες αιτίες διαρροών πετρελαίου στη θάλασσα είναι τα ατυχήματα κατά την

άντληση και κατά την μεταφορά του αργού πετρελαίου. Σημαντικές ποσότητες πετρελαίου

περιλαμβάνονται κατά περίπτωση στα υγρά απόβλητα διυλιστηρίων και εργοστασίων

πετροχημικών προϊόντων, καθώς επίσης και στα αστικά λύματα, κυρίως από

εγκαταστάσεις συνεργείων αυτοκινήτων. Οι ποσότητες αυτές καταλήγουν στη θάλασσα

και δια μέσω ποταμών.

Ποσοστό των υδρογονανθράκων που ρυπαίνουν τις θάλασσες προέρχεται από τον

αέρα. Πρόκειται για τους υδρογονάνθρακες που εξατμίζονται ή διαρρέουν από τα



10

συστήματα καύσης ως άκαυστοι, το μεγαλύτερο ποσοστό των οποίων αποικοδομείται από

τη φύση. Το υπόλοιπο καταπίπτει στις θάλασσες με τις βροχοπτώσεις.

2.1 ΚΑΤΑΠΟΛΕΜΗΣΗ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΚΗΛΙΔΩΝ

Η καταπολέμηση των πετρελαιοκηλίδων είναι μια σύνθετη διαδικασία, διότι δεν

υπάρχει σήμερα καμία αποτελεσματική μέθοδος άμεσης αντιμετώπισής των. Οι

υπάρχουσες μέθοδοι δεν επιλύουν το πρόβλημα, παρουσιάζοντας κατά περίπτωση θετικά

και αρνητικά στοιχεία. Μια περισσότερο αποτελεσματική μέθοδος θα ήταν η καύση του

πετρελαίου στην ανοιχτή θάλασσα. Συνήθως όμως δεν χρησιμοποιείται, διότι τα εύκολα

αναφλέξιμα συστατικά του πετρελαίου εξατμίζονται γρήγορα, με αποτέλεσμα η υπόλοιπη

μάζα να αναφλέγεται δύσκολα. Πρόβλημα όμως θα δημιουργούσαν στη συνέχεια και οι

αέριοι ρύποι που είναι προϊόντα της καύσης, στην περίπτωση που γινόταν επιλογή της

μεθόδου αυτής.

Για την καταπολέμηση των πετρελαιοκηλίδων συνήθως χρησιμοποιούνται οι

ακόλουθες δύο (2) μέθοδοι:

2.1.1 ΦΡΑΓΜΑΤΑ

Τα φράγματα είναι εξαρτήματα, με τη βοήθεια των οποίων ελέγχεται ή καλύτερα

περιορίζεται σε συγκεκριμένη επιφάνεια, η ποσότητα του πετρελαίου που έχει διαφύγει

στη θάλασσα. Η ποσότητα του πετρελαίου δε μπορεί να παραμείνει περιορισμένη με τα

φράγματα για μεγάλο χρονικό διάστημα. Πρέπει να απομακρυνθεί από την περιοχή το

ταχύτερο δυνατό. Άρα ο κύριος σκοπός χρήσης των φραγμάτων είναι η συγκέντρωση του

πετρελαίου που έχει διαφύγει στη θάλασσα για να διευκολυνθεί η περισυλλογή του. Μετά

την περισυλλογή ακολουθεί ο διαχωρισμός του πετρελαίου από το νερό, το οποίο συνήθως

συλλέγεται σε μικρό ποσοστό μαζί με το πετρέλαιο, και η επαναχρησιμοποίησή του.

Τα φράγματα χρησιμοποιούνται σε περιπτώσεις διαρροών πετρελαίου από

εγκαταστάσεις άντλησης πετρελαίου, από διαρροές κατά τη μεταφόρτωση του πετρελαίου

(πλοία, αγωγούς) κ.λ.π. Βασική είναι η χρήση τους στην προστασία των ακτών, στις

περιπτώσεις που αυτές απειλούνται από το πετρέλαιο.

Στη συνέχεια αναλύονται τα κατασκευαστικά μέρη των φραγμάτων. Στα φράγματα

του εμπορίου τα βασικά τους μέρη είναι τα εξής:



11

Ο πλωτήρας

Η ποδιά

Το έρμα

Οι εντατήρες

Ο πλωτήρας είναι το τμήμα του φράγματος που επιπλέει. Εκτός από την

πλευστότητα του φράγματος, εξασφαλίζεται με τον πλωτήρα και η μείωση της διαρροής

πάνω από το φράγμα. Ως υλικά για την κατασκευή του πλωτήρα χρησιμοποιούνται στερεά

υλικά με μικρό ειδικό βάρος (διογκούμενα πλαστικά, π.χ. πολυουρεθάνη ή φυσικά πλωτά

υλικά πχ. φελλός, ξύλο).

Η ποδιά ενεργεί ως φράγμα για να εμποδίσει την εξάπλωση του πετρελαίου κάτω

από την επιφάνεια της θάλασσας. Το ύψος της επηρεάζει την απόδοση του φράγματος και

σε μεγάλο βαθμό το συνολικό φορτίο που ασκείται σε όλο το σύστημα. Οι ποδιές των

περισσότερων τύπων φραγμάτων κατασκευάζονται από πλαστικό υλικό ή από υφάσματα

καλυμμένα με πλαστικό υλικό. Σε ορισμένους τύπους ποδιών χρησιμοποιούνται και φύλλα

μετάλλου.

Το έρμα προσαρμόζεται στο κάτω μέρος της ποδιάς με σκοπό να κρατάει το

φράγμα κάθετο προς την επιφάνεια της θάλασσας. Στις περισσότερες περιπτώσεις το έρμα

είναι αλυσίδα (από γαλβανισμένο χάλυβα ή μολύβι) ή εξαρτήματα από ειδικά μεταλλικά

βάρη (γαλβανισμένος χάλυβας, μολύβι).

Οι εντατήρες εξασφαλίζουν στο φράγμα μεγάλο ποσοστό της απαιτούμενης

εφελκυστικής αντοχής, κυρίως αυτής που απαιτείται για να αντισταθεί στα φορτία που

δημιουργούνται από τον αέρα, τα ρεύματα και τα κύματα. Μπορεί να είναι

ενσωματωμένοι στο φράγμα ή να αποτελούν ξεχωριστό τμήμα του (συρματόσχοινο,

σχοινί). Οι εντατήρες δεν χρησιμοποιούνται όταν το υλικό κατασκευής του φράγματος

έχει επαρκή αντοχή στις απαιτούμενες συνθήκες.

Χρησιμοποίηση των φραγμάτων

Πολλοί είναι οι παράγοντες, από τους οποίους εξαρτάται ο τρόπος που θα

χρησιμοποιηθεί ένα φράγμα. Ορισμένοι από τους παράγοντες αυτούς είναι οι εξής:

Το μέγεθος της πετρελαιοκηλίδας

Η θέση που βρίσκεται και η μετακίνησή της

Οι μετεωρολογικές συνθήκες

Οι προτεραιότητες σε σχέση με την προστασία.



12

Συνήθως η κάθε περίπτωση διαρροής πετρελαίου στη θάλασσα είναι μια ξεχωριστή

περίπτωση. Για το λόγο αυτό οι υπεύθυνοι, αφού εκτιμήσουν την κατάσταση, θέτουν τις

ανάλογες προτεραιότητες για να αντιμετωπίσουν την κατάσταση. Με βάση τα δεδομένα

αυτά τα φράγματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για

Εγκλωβισμό

Περισυλλογή

Εκτροπή και

Προστασία

Κατά τον εγκλωβισμό τα φράγματα χρησιμοποιούνται για να εμποδίσουν την

εξάπλωση της πετρελαιοκηλίδας από την πηγή διαρροής της. Το αμέσως επόμενο στάδιο

είναι η απομάκρυνση του πετρελαίου από την επιφάνεια εγκλωβισμού του, διότι η δράση

του φράγματος είναι περιορισμένη.

Κατά την περισυλλογή συγκεντρώνεται το πετρέλαιο που είναι διασκορπισμένο

στη θάλασσα και ελαχιστοποιείται η εξάπλωσή του. Χρησιμοποιείται εκτός από το

φράγμα και αριθμός σκαφών.

Κατά την εκτροπή το πετρέλαιο με τη βοήθεια των φραγμάτων μεταφέρεται από

την περιοχή που συνέβη η διαρροή σε άλλη, λιγότερο ευαίσθητη από την πρώτη. Η

ευαίσθητη περιοχή μπορεί να είναι ένας κόλπος, είσοδος λιμανιού, παραλία, κλπ.

Ακολουθεί η απομάκρυνση του πετρελαίου.

Με τον όρο προστασία εννοείται η προστατευτική περίφραξη μιας ιδιαίτερα

ευαίσθητης περιοχής.

Γενικά πάντως μπορεί να λεχθεί ότι η χρήση των φραγμάτων για την

καταπολέμηση των πετρελαιοκηλίδων δεν θα έχει κανένα αποτέλεσμα, αν ο ρυθμός

ανάκτησης του πετρελαίου δεν είναι ανάλογος με το ρυθμό περισυλλογής του.

Τα φράγματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν με δύο διαφορετικούς τρόπους:

Με το στατικό τρόπο

Με τον κινητό τρόπο

Κατά τη χρήση των φραγμάτων με το στατικό τρόπο τα φράγματα είναι

αγκυροβολημένα. Τα αγκυροβολημένα φράγματα χρησιμοποιούνται για εγκλωβισμό,

περισυλλογή και προστασία. Κατά την χρήση των φραγμάτων με τον κινητό τρόπο τα

φράγματα είναι ρυμουλκούμενα. Τα ρυμουλκούμενα φράγματα χρησιμοποιούνται για

περισυλλογή και εκτροπή.



13

Η αποδοτικότητα ενός φράγματος επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από τους

ανέμους, τα κύματα και τα ρεύματα. Το πετρέλαιο μπορεί να διαφύγει είτε πάνω από το

φράγμα είτε κάτω από την ποδιά. Συνήθως οι άνεμοι και τα κύματα προκαλούν τη διαφυγή

του πετρελαίου πάνω από το φράγμα.

Αγκυροβολημένα φράγματα

Βασικές παράμετροι στη διαδικασία είναι ο αριθμός των σημείων που πρέπει να

αγκυροβοληθεί το φράγμα, ο τύπος των ρυμουλκών, το βάρος των αγκύρων κλπ. για να

αντέξει το φράγμα στα ρεύματα, στους ανέμους και στα κύματα στην περιοχή. Η ακριβής

διάταξη του αγκυροβολημένου φράγματος επειδή εξαρτάται από πολλούς παράγοντες

είναι διαφορετική σε κάθε περίπτωση. Αναφέρεται επίσης ότι ένας από τους βασικούς

παράγοντες είναι το σχήμα που θα πάρει το φράγμα στη διάταξη.

Ρυμουλκούμενα φράγματα

Η περισυλλογή του πετρελαίου σε ανοικτή θάλασσα είναι δυνατό να γίνει με τη

χρησιμοποίηση ρυμουλκούμενων φραγμάτων. Η διαδικασία αυτή είναι πολύ

αποτελεσματική όταν οι συνθήκες στην περιοχή είναι καλές. Αντίθετα εμποδίζεται πολύ

όταν οι συνθήκες είναι δυσμενείς. Εκτός από τις παραμέτρους της ταχύτητας διαφυγής του

πετρελαίου και των δυνάμεων που ασκούνται στο φράγμα, σημαντικός παράγοντας είναι η

ταχύτητα ρυμούλκησης του φράγματος. Για το λόγο αυτό βασική παράμετρος στα

ρυμουλκούμενα φράγματα είναι η επιλογή των σκαφών ρυμούλκησης, τα οποία πρέπει να

έχουν επαρκή ισχύ και να είναι ευέλικτα όταν κινούνται με πολύ μικρή ταχύτητα.

2.1.2 ΔΙΑΣΚΟΡΠΙΣΤΙΚΑ

Η χρήση των διασκορπιστικών είναι η άλλη μέθοδος καταπολέμησης των

πετρελαιοκηλίδων. Με τα διασκορπιστικά δεν καταπολεμάτε άμεσα η πετρελαιοκηλίδα, με

την έννοια ότι με τη χρήση τους απομακρύνεται το πετρέλαιο και επιλύεται το πρόβλημα.

Ο χρησιμοποιούμενος επίσης πολλές φορές όρος «διαλύθηκε η πετρελαιοκηλίδα» είναι

λανθασμένος, διότι δεν πρόκειται για διάλυση αλλά για διασκορπισμό της

πετρελαιοκηλίδας στον υδάτινο όγκο. Πρόκειται δηλαδή για «μετατόπιση» του πετρελαίου

και του προβλήματος κατά συνέπεια από την επιφάνεια της θάλασσας στο θαλάσσιο όγκο

με τις ανάλογες επιπτώσεις. Με τη δράση τους τα διασκορπιστικά αλλάζουν τη

συμπεριφορά του πετρελαίου στη θάλασσα, αυξάνοντας τη διείσδυσή του στον υδάτινο

όγκο. Δηλαδή ενώ δεν φαίνεται πια η πετρελαιοκηλίδα στην επιφάνεια, η μάζα του

πετρελαίου εξακολουθεί να υπάρχει διασκορπισμένη στο νερό. Με το διασκορπισμό



14

αυξάνεται η πιθανότητα σχηματισμού γαλακτωμάτων αλλά και η βιοαποικοδόμηση του


Τα διασκορπιστικά είναι μίγματα, τα οποία περιέχουν επιφανειακά ενεργές ουσίες,

που μειώνουν την επιφανειακή τάση μεταξύ νερού και πετρελαίου. Η δράση τους καθιστά

δυνατή τη διάσπαση μιας πετρελαιοκηλίδας σε πολύ μικρά σταγονίδια [με διάμετρο

μικρότερη από εκατό (100) μικρά], που διασκορπίζονται γρήγορα λόγω της φυσικής

κίνησης του νερού. Ειδικά συστατικά που υπάρχουν στα διασκορπιστικά εμποδίζουν τη

συνένωση των σταγονιδίων. Ο διασκορπισμός αυξάνεται από τον κυματισμό, την

περιστροφή της έλικας των σκαφών, κ.λ.π.

Τύποι διασκορπιστικών

Τα χρησιμοποιούμενα διασκορπιστικά είναι:

Τα επονομαζόμενα συμβατικά και

Τα συμπυκνωμένα

Τα συμβατικά διασκορπιστικά είναι συνήθως οργανικοί διαλύτες (υδρογο-

νάνθρακες) που περιέχουν μείγμα γαλακτοματοποιητών. Συνήθως χρησιμοποιούνται

αδιάλυτα όπως διατίθενται στο εμπόριο.

Τα συμπυκνωμένα διασκορπιστικά είναι μίγματα οξυγονωμένων διαλυτών,

γαλακτοματοποιητών και διυγραντών. Η δράση τους είναι πολύ ισχυρότερη από τη δράση

των συμβατικών διασκορπιστικών. Χρησιμοποιούνται είτε αδιάλυτα, όταν εκτοξεύονται

από αεροσκάφη ( μερικές φορές και από σκάφη ) είτε διαλυμένα με θαλασσινό νερό, όταν

εκτοξεύονται από σκάφη.

Στη πράξη η αναλογία διασκορπιστικού προς το πετρέλαιο είναι 1:2 για τα

συμβατικά και τα συμπυκνωμένα, που έχουν διαλυθεί στο νερό, και 1:15 για τα αδιάλυτα

συμπυκνωμένα διασκορπιστικά. Η μη ικανοποιητική δράση ενός διασκορπιστικού μπορεί

να οφείλεται

στην ανεπαρκή ποσότητα του διασκορπιστικού που χρησιμοποιήθηκε

στον τύπο του διασκορπιστικού που χρησιμοποιήθηκε στη συγκεκριμένη

περίπτωση.

Δράση των διασκορπιστικών

Ο βαθμός διασκορπισμού μιας πετρελαιοκηλίδας εξαρτάται κυρίως από το σημείο

ροής της και το ιξώδες στη θερμοκρασία της θάλασσας. Τα χρησιμοποιούμενα σήμερα

διασκορπιστικά μπορούν να καταπολεμήσουν ικανοποιητικά πετρέλαια με ιξώδες μέχρι



15

1000 cst, αν και η αποτελεσματικότητά τους μειώνεται όταν το ιξώδες του πετρελαίου

ξεπεράσει τα 500 cst.

Επειδή βασικές παράμετροι για τη δράση των διασκορπιστικών είναι οι φυσικές

ιδιότητες της πετρελαιοκηλίδας και η θερμοκρασία της θάλασσας τη δεδομένη στιγμή,

πρέπει οι παράμετροι αυτές να είναι γνωστές στον υπεύθυνο της επιχείρησης για να

αποφασίσει ανάλογα. Στην πράξη, πολύ σπάνια οι κρατούσες συνθήκες είναι ιδανικές. Η

κατάσταση της θάλασσας δεν είναι σταθερή. Η πετρελαιοκηλίδα δεν καλύπτει

ομοιόμορφα την επιφάνεια αλλά διασπάται σε μικρότερα κομμάτια. Επίσης το πάχος του

πετρελαίου δεν είναι το ίδιο σε όλη την επιφάνεια που καλύφθηκε με πετρέλαιο. Κατά

συνέπεια η κάθε περίπτωση αντιμετωπίζεται ανάλογα.

Οι εργασίες εκτόξευσης διασκορπιστικών πρέπει να αρχίσουν όσο το δυνατό

γρηγορότερα μετά την οριστική απόφαση για χρήση διασκορπιστικών, για τους εξής

λόγους:

Πολλά πετρέλαια σχηματίζουν σταθερά γαλακτώματα νερού σε πετρέλαιο

(chocolate mousse). Τα γαλακτώματα αυτά έχουν μεγαλύτερο ιξώδες από το ιξώδες του

αρχικού πετρελαίου. Η έκταση της γαλακτοματοποίησης και η σταθερότητάς της

εξαρτάται από τον τύπο του πετρελαίου, τη θερμοκρασία και την κατάσταση της

θάλασσας. Το γαλακτοματοποιημένο πετρέλαιο είναι πολύ δύσκολο να διασκορπιστεί. Το

ιξώδες αυξάνεται επίσης λόγω της εξάτμισης των υδρογονανθράκων, που έχουν χαμηλό

μοριακό βάρος. Και τα δύο φαινόμενα εξελίσσονται πολύ γρήγορα. Για το λόγο αυτό στη

διάρκεια ολίγων ωρών (δύο έως τριών) μετά τη διαρροή, πρέπει να ξεκινήσει η χρήση των

διασκορπιστικών, ώστε να θεωρείται κατ’ αρχήν δεδομένη η αποτελεσματικότητά τους.

2.2 ΦΥΣΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ

Όπως προαναφέρθηκε, με τη χρήση των διασκορπιστικών δεν επιλύεται το

πρόβλημα της διαρροής πετρελαίου στη θάλασσα, διότι το πετρέλαιο εξακολουθεί να

παραμένει διασκορπισμένο στο θαλάσσιο όγκο. Είναι κατά συνέπεια φρόνιμο να γνωρίζει

κανείς τις επιπτώσεις που έχει στο περιβάλλον (στη συγκεκριμένη περίπτωση στο

οικοσύστημα της θάλασσας) η χρήση των διασκορπιστικών:

Το πετρέλαιο απομακρυνόμενο από την επιφάνεια της θάλασσας δε μολύνει

κατ’ αρχήν τις ακτές και δεν προσβάλει τα πουλιά που ζουν στην επιφάνεια του νερού. Το

διασκορπισμένο όμως στο νερό πετρέλαιο μπορεί να προκαλέσει τη μόλυνση των ψαριών,



16

οστρακοειδών και οστρακόδερμων για μια χρονική περίοδο που εξαρτάται από τις τοπικές

συνθήκες.

Αν τα διασκορπιστικά χρησιμοποιηθούν αμέσως ή κατά τη διάρκεια

συνεχιζόμενης διαρροής, όπως συμβαίνει στις περιπτώσεις υπερχείλισης σε εξέδρες

εξόρυξης πετρελαίου, η άμεση έκλυση στην ατμόσφαιρα των ελαφρών υδρογονανθράκων

μπορεί να περιορισθεί και να μειωθεί έτσι ο κίνδυνος έκρηξης και πυρκαγιάς. Στις

περιπτώσεις αυτές οι αρωματικοί υδρογονάνθρακες με μικρό μοριακό βάρος θα διαλυθούν

στο θαλασσινό νερό και θα αραιωθούν γρήγορα σε πολύ μικρές συγκεντρώσεις. Θα

εξατμισθεί μόνο ένα μέρος τους.

Τα σταγονίδια και το διαλυμένο πετρέλαιο που βρίσκονται στον υδάτινο όγκο

θα κινηθούν εξαιτίας των ρευμάτων και της κυκλοφορίας του νερού και θα υποστούν

φυσικές, χημικές και βιολογικές αλλαγές.

Κατά κανόνα δεν σχηματίζονται γαλακτώματα νερού σε πετρέλαιο,

(chocolate mousse).

Στο οικοσύστημα προστίθεται η ποσότητα του διασκορπιστικού, που

χρησιμοποιήθηκε για το διασκορπισμό της πετρελαιοκηλίδας με τις ανάλογες επιπτώσεις.

Για όλους αυτούς τους λόγους πολλές χώρες έχουν ορίσει κανονισμούς, που

αφορούν τη χρήση των διασκοριστικών. Οι κανονισμοί αυτοί αναφέρονται σε

περιορισμούς και απαγορεύσεις στη χρήση διασκορπιστικών σε διάφορες παράκτιες και

θαλάσσιες περιοχές καθώς επίσης στην επιλεκτική χρήση διασκορπιστικών ανάλογα με

την τοξικότητα, την αποτελεσματικότητά τους κ.λ.π.

Κεφάλαιο 3o: Συμπεριφορά και Επιπτώσεις της Πετρελαιοκηλίδας σε Υδάτινο Περιβάλλον

Εξάπλωση Πετρελαιοκηλίδας σε Θαλάσσιο Περιβάλλον Σελίδα 17 Μανιός Νικόλαος – Μελισσανίδης Ματθαίος

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3o

ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΚΑΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ

ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΚΗΛΙΔΑΣ ΣΕ ΥΔΑΤΙΝΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

3.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Όταν σκεφτόμαστε για την πετρελαιοκηλίδα, συνήθως το μυαλό μας πάει στα

δεξαμενόπλοια τα οποία διαρρέουν το φορτίο τους σε ωκεανούς και θάλασσες. Ωστόσο,

πετρελαιοκηλίδα σε ξηρά συχνά φτάνει σε λίμνες, ποτάμια, υδρότοπους όπου μπορούν

επίσης να προκαλέσουν ζημιά. Οι ωκεανοί και οι άλλοι οργανισμοί του αλμυρού νερού

αναφέρονται ως θαλάσσιο περιβάλλον. Λίμνες , ποτάμια, και άλλοι εσωτερικοί οργανισμοί

του νερού ονομάζονται περιβάλλον του γλυκού νερού. Ο όρος υδρόβιος αναφέρεται τόσο

στο θαλάσσιο περιβάλλον όσο και στο περιβάλλον του γλυκού νερού.

Όταν το πετρέλαιο χύνεται στο υδρόβιο περιβάλλον, μπορεί να βλάψει τους

οργανισμούς που ζουν πάνω η γύρω από την επιφάνεια του νερού και αυτούς που ζουν

κάτω από αυτό. Το χυμένο πετρέλαιο μπορεί να προκαλέσει ζημιά σε μέρη της τροφικής

αλυσίδας, συμπεριλαμβανομένων και των αποθεμάτων τροφής των ανθρώπων.

Η σοβαρότητα των επιπτώσεων της πετρελαιοκηλίδας εξαρτάται από μια ποικιλία

παραγόντων, συμπεριλαμβανομένων των χαρακτηριστικών της ίδιας της

πετρελαιοκηλίδας. Φυσικές συνθήκες, όπως η θερμοκρασία του νερού και ο καιρός,

επίσης επηρεάζουν τη συμπεριφορά της πετρελαιοκηλίδας σε υδάτινο περιβάλλον.

3.2 ΟΙ ΦΥΣΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ

Ο όρος πετρέλαιο αναφέρεται σε ένα φάσμα των ενώσεων υδρογονανθράκων.

Υδρογονάνθρακες είναι χημικές ενώσεις αποτελούμενες από υδρογόνο και άνθρακα. Αυτό

περιλαμβάνει ουσίες που μπορεί να θεωρηθούν κοινώς ως πετρέλαιο όπως αργό και τα

παράγωγα του εξευγενισμένου πετρελαίου, αλλά περιλαμβάνει επίσης και ζωικά λίπη,

φυτικά έλαια, και άλλα μη πετρελαιακά έλαια. Κάθε είδος πετρελαίου έχει διαφορετικές

φυσικές και χημικές ιδιότητες. Οι ιδιότητες αυτές επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο το

πετρέλαιο θα εξαπλωθεί. Ενδέχεται να εγκυμονούνται κίνδυνοι για τους υδρόβιους



οργανισμούς της ανθρώπινης ζώνης και υπάρχει επίσης και η πιθανότητα να αποτελέσει

απειλή για τον άνθρωπο και τους φυσικούς πόρους.

Ο ρυθμός με τον οποίο εξαπλώνεται μια πετρελαιοκηλίδα θα καθορίσει την επίδρασή

της στο περιβάλλον. Τα περισσότερα πετρέλαια τείνουν να εξαπλωθούν οριζόντια σε μια

ομαλή και ολισθηρή επιφάνεια, που ονομάζεται γλίτσα, πάνω από το νερό. Οι παράγοντες

που επηρεάζουν την ικανότητα της εξάπλωσης μιας πετρελαιοκηλίδας περιλαμβάνουν την

επιφανειακή τάση, το ειδικό βάρος και το ιξώδες.

Η επιφανειακή τάση είναι το μέτρο της έλξης μεταξύ των επιφανειακών μορίων

ενός υγρού. Όσο μεγαλύτερη είναι η επιφανειακή τάση του πετρελαίου, τόσο πιθανότερο

είναι η κηλίδα να παραμείνει στη θέση της. Αν η επιφανειακή τάση του πετρελαίου είναι

μικρή, το πετρέλαιο θα εξαπλωθεί ακόμη και χωρίς βοήθεια από τον άνεμο και τα

θαλάσσια ρεύματα.

Το ειδικό βάρος είναι η πυκνότητα μιας ουσίας σε σύγκριση με την πυκνότητα του

νερού. Δεδομένου ότι τα περισσότερα λάδια είναι ελαφρύτερα από το νερό, επιπλέουν

πάνω σε αυτό. Ωστόσο, το ειδικό βάρος μιας πετρελαιοκηλίδας μπορεί να αυξηθεί, εάν οι

ελαφρύτερες ουσίες εντός του πετρελαίου εξατμιστούν. Τα βαρύτερα έλαια, τα φυτικά

έλαια και τα ζωικά λίπη μπορεί να βυθιστούν και να σχηματίσουν μαύρες μπάλες ή μπορεί

να αλληλεπιδράσουν με πέτρες ή ιζήματα στο κάτω μέρος του σώματος του νερού.

Το ιξώδες είναι το μέτρο της αντίστασης που προβάλλει στην κίνηση ενός

σώματος, ένα υγρό που ρέει. Όσο υψηλότερο είναι το ιξώδες ενός ελαίου τόσο μεγαλύτερη

είναι η τάση του να μείνει στο ίδιο μέρος.

3.3 Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΜΙΑΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΚΗΛΙΔΑΣ

Φυσικές δράσεις είναι πάντα στην υπηρεσία του υδάτινου περιβάλλοντος. Αυτές

μπορούν να μειώσουν τη σοβαρότητα μιας πετρελαιοκηλίδας και να επιταχύνουν την

αποκατάσταση μιας μολυσμένης περιοχής. Ορισμένες φυσικές δράσεις είναι οι καιρικές

συνθήκες, η εξάτμιση, η οξείδωση, η βιοαποικοδόμηση και η γαλακτωματοποίηση.

Οι καιρικές συνθήκες είναι μια σειρά από χημικές και φυσικές αλλαγές που

προκαλούν την πετρελαιοκηλίδα να γίνει βαρύτερη από το νερό και να καταρρεύσει.

Η δράση των κυμάτων μπορεί να συμβάλει στη φυσική διασπορά , διασπώντας την

κηλίδα σε σταγονίδια τα οποία στη συνέχεια παρασύρονται από τα υδάτινα ρεύματα. Αυτά

τα σταγονίδια μπορεί επίσης να αποτελέσουν μια δευτερεύουσα κηλίδα ή μια λεπτή ταινία

στην επιφάνεια του νερού.



Η εξάτμιση παρουσιάζεται όταν το ελαφρύτερο συστατικό ή το μίγμα των

περισσότερο πτητικών ουσιών εντός του πετρελαίου, εξαερωθεί και εγκαταλείψει την

επιφάνεια του νερού. Η διαδικασία αυτή αφήνει πίσω τα βαρύτερα συστατικά του

πετρελαίου, που μπορεί να υποστούν περαιτέρω επίδραση από τις καιρικές συνθήκες και να

βυθιστούν στο βυθό του ωκεανού. Ίχνη των ελαφρύτερων διυλισμένων προϊόντων, όπως

κηροζίνης και βενζίνης, περιέχουν υψηλό ποσοστό εύφλεκτων συστατικών. Αυτό μπορεί να

εξατμισθεί εντός ολίγων ωρών, προκαλώντας ελάχιστη βλάβη στο υδάτινο περιβάλλον. Τα

βαρύτερα έλαια, τα φυτικά έλαια, και τα ζωικά λίπη αφήνουν ένα λεπτότερο, πιο

παχύρρευστο υπόλειμμα. Αυτά τα είδη των ελαίων είναι λιγότερο πιθανό να εξατμιστούν.

Οξείδωση του πετρελαίου συμβαίνει, όταν έρθει σε επαφή με το νερό και το

οξυγόνο ενωθεί με τους υδρογονάνθρακες του πετρελαίου, για την παραγωγή

υδατοδιαλυτών ενώσεων. Η διαδικασία αυτή επηρεάζει τις πετρελαιοκηλίδες κυρίως γύρω

από τα άκρα τους. Μια παχιά κηλίδα μπορεί μόνο να οξειδωθεί μερικώς, σχηματίζοντας

μπάλες από πίσσα. Αυτές οι πυκνές κολλώδεις μαύρες σφαίρες μπορεί να περιπλανούνται

στο περιβάλλον, ξεπλυνόμενες στις ακτές πολύ καιρό μετά τη δημιουργία μιας

πετρελαιοκηλίδας.

Βιοαποικοδόμηση συμβαίνει όταν μικροοργανισμοί, όπως τα βακτηρίδια τρέφονται

με πετρέλαιο υδρογονανθράκων. Ένα ευρύ φάσμα μικροοργανισμών απαιτείται για μια

σημαντική μείωση του πετρελαίου. Για τη διατήρηση της βιοαποικοδόμησης, θρεπτικές

ουσίες όπως άζωτο και φωσφόρος προστίθενται μερικές φορές στο νερό ώστε να βοηθήσουν

τους μικροοργανισμούς να αναπτυχθούν και να αναπαραχθούν. Η βιοαποικοδόμηση τείνει

να γίνεται καλύτερα σε θερμά υδάτινα περιβάλλοντα.

Γαλακτωματοποίηση είναι η διαδικασία που σχηματίζει γαλακτώματα τα οποία

είναι μίγματα μικρών σταγονιδίων νερού και πετρελαίου. Γαλακτώματα σχηματίζονται με

την επενέργεια των κυμάτων, και παρεμποδίζουν, σε μεγάλο βαθμό, τις καιρικές συνθήκες

και τις διαδικασίες εκκαθάρισης. Δυο τύποι γαλακτωμάτων υπάρχουν: νερό σε πετρέλαιο

και πετρέλαιο σε νερό. Τα γαλακτώματα τύπου νερό σε πετρέλαιο συχνά αποκαλούνται

«μους σοκολάτας», και σχηματίζονται όταν ισχυρή κυματική δράση αναγκάζει το νερό να

εγκλωβιστεί μέσα σε παχύρρευστο πετρέλαιο. Τα γαλακτώματα μπορεί να περιπλανούνται

στο περιβάλλον μήνες ή ακόμη και χρόνια. Γαλακτώματα τύπου πετρέλαιο σε νερό μπορεί

να αναγκάσουν το πετρέλαιο να βουλιάξει και να εξαφανιστεί από την επιφάνεια,

δημιουργώντας μια οπτική ψευδαίσθηση ότι έχει τελειώσει αυτή η υπόθεση και ότι η απειλή

για το περιβάλλον έχει ξεπεραστεί.



Σχήμα 3.1: Διεργασίες που πραγματοποιούνται στο διαχυθέν πετρέλαιο

Σχήμα 3.2: Μια σχηματική αναπαράσταση της εξάπλωσης κηλίδας ακατέργαστου πετρελαίου που δείχνει τις

αλλαγές στη σχετική σπουδαιότητα των διεργασιών αποσύνθεσης με το χρόνο. Το πλάτος της κάθε ζώνης

υποδηλώνει τη σπουδαιότητα της διεργασίας

Αυτές οι φυσικές δράσεις συμβαίνουν διαφορετικά στο γλυκό νερό σε σχέση με τα

θαλάσσια περιβάλλοντα. Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις στο γλυκό νερό μπορεί να είναι

πιο σοβαρές, επειδή η κίνηση του νερού ελαχιστοποιείται σε αυτά τα οικοσυστήματα. Σε

μόνιμες υδάτινες μάζες, το πετρέλαιο παραμένει στο περιβάλλον για μεγάλες χρονικές

περιόδους. Σε ρεύματα και σε ποτάμια, το πετρέλαιο κατευθύνεται προς τις καλλιέργειες

φυτών. Το πετρέλαιο μπορεί επίσης να αλληλεπιδράσει με τα ιζήματα στον πυθμένα του

γλυκού νερού, που επηρεάζουν τους οργανισμούς που ζουν εκεί.



3.4 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΣΕ ΦΥΤΑ ΚΑΙ ΖΩΑ

Μερικές τοξικές ουσίες σε μια πετρελαιοκηλίδα, μπορεί να εξατμιστούν γρήγορα.

Ως εκ τούτου, φυτά, ζώα, καθώς και η έκθεση του ανθρώπου στις πιο τοξικές ουσίες,

μειώνονται με την πάροδο του χρόνου και συνήθως περιορίζονται στην περιοχή της

αρχικής κηλίδας. Αν και ορισμένοι οργανισμοί μπορεί να τραυματιστούν σοβαρά ή να

σκοτωθούν πολύ σύντομα μετά την επαφή με το πετρέλαιο μιας πετρελαιοκηλίδας, μη

θανατηφόρα τοξικά αποτελέσματα μπορεί να είναι πιο ανεπαίσθητα και συχνά

μεγαλύτερης διάρκειας.

Για παράδειγμα, για την υδρόβια ζωή σε ύφαλους και ακτές, υπάρχει ο κίνδυνος να

σημειωθούν θάνατοι από το πετρέλαιο που υπάρχει στην ξηρά. Επίσης, αυτή μπορεί να

μολύνεται αργά από μακροχρόνια έκθεση σε πετρέλαιο το οποίο είναι εγκλωβισμένο σε

ρηχά νερά ή στις παραλίες.

Εικόνα 3.1: Επιπτώσεις πετρελαίου σε παραλία

Τόσο τα πετρελαϊκά όσο και τα μη πετρελαϊκά μπορεί να επηρεάσει το περιβάλλον

το οποίο περιβάλλει μια πετρελαιοκηλίδα. Σε ορισμένες περιπτώσεις μη πετρελαϊκές

πετρελαιοκηλίδες μπορούν να προκαλέσουν περισσότερο επιβλαβείς επιπτώσεις από το

πετρέλαιο πετρελαιοκηλίδων.



3.4.1 ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑ ΤΩΝ ΥΔΡΟΒΙΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ

Τα υδάτινα περιβάλλοντα συνίστανται από πολύπλοκες αλληλεπιδράσεις μεταξύ

των φυτικών και ζωικών ειδών και του φυσικού τους περιβάλλοντος. Καταστροφή του

φυσικού περιβάλλοντος συχνά οδηγεί σε καταστροφή ενός ή περισσότερων ειδών σε μια

τροφική αλυσίδα, η οποία μπορεί να οδηγήσει σε καταστροφή άλλων ειδών περαιτέρω

στην αλυσίδα. Το που ένας οργανισμός περνάει το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου του - στα

ανοικτά νερά, κοντά σε παράκτιες περιοχές ή στην ακτογραμμή - θα καθορίσει τις

συνέπειες που είναι πιθανό να έχει μια πετρελαιοκηλίδα σε αυτόν τον οργανισμό.

Σε ανοιχτό νερό, τα ψάρια και οι φάλαινες έχουν την ικανότητα να κολυμπούν

μακριά από μια πετρελαιοκηλίδα, πηγαίνοντας βαθύτερα στο νερό ή περαιτέρω μέσα στη

θάλασσα, μειώνοντας τις πιθανότητες ότι θα βλαφτούν από μια μεγάλη πετρελαιοκηλίδα.

Σε ρηχά νερά, το πετρέλαιο μπορεί να βλάψει τα φύκια, τα οποία χρησιμοποιούνται σαν

κρυψώνα, τροφή και τόπος κατοικίας από πολλά διαφορετικά είδη.

Το διεσπαρμένο πετρέλαιο και η επιχείρηση καθαρισμού του μπορεί να απειλήσει τα

διάφορα είδη που ζουν στο νερό, με διαφορετικά αποτελέσματα.

Οι κοραλλιογενείς ύφαλοι είναι σημαντικά φυτώρια για γαρίδες, ψάρια και άλλα

ζώα καθώς και ψυχαγωγικά θεάματα για τους δύτες. Οι κοράλλινοι ύφαλοι και οι υδρόβιοι

οργανισμοί, που ζουν μέσα και γύρω από αυτούς βρίσκονται σε κίνδυνο από την έκθεση

σε τοξικές ουσίες που περιέχονται στο πετρέλαιο.

Εκτεθειμένες αμμώδεις, χαλικώδεις ή βοτσαλώδεις παραλίες συνήθως καθαρίζον-

ται από τεχνικούς με τα χέρια. Παρά το γεγονός ότι το πετρέλαιο μπορεί να απορροφηθεί

από την άμμο και τα χαλίκια, λίγοι οργανισμοί ζουν πλήρως σε αυτά, έτσι ο κίνδυνος στη

ζωή των ζώων ή στην τροφική αλυσίδα είναι μικρότερος από ότι σε άλλα περιβάλλοντα

όπως τα παλιρροιακοί βάλτοι.

Οι προστατευμένες παραλίες έχουν πολύ μικρή δράση κυμάτων για την ενίσχυση

της φυσικής διασποράς. Εάν οι προσπάθειες εκκαθάρισης δεν αρχίσουν έγκαιρα, το

πετρέλαιο μπορεί να παραμείνει σε αυτές τις παραλίες για χρόνια.

Οι παλιρροιακοί βάλτοι είναι ευρείς ζώνες χαμηλής παλίρροιας, που συνήθως

περιέχουν πλούσια βλάστηση, ζώα και κοινότητες πουλιών. Το διαχυθέν πετρέλαιο μπορεί

να απορροφηθεί από τους πυθμένες αυτών των βάλτων, δημιουργώντας δυνητικά

επιβλαβείς επιδράσεις στην οικολογία της περιοχής.

Οι αλμυρόβαλτοι βρίσκονται σε προστατευμένα ύδατα, σε κρύες και θερμές

περιοχές. Φιλοξενούν μια ποικιλία φυτών, πουλιών και θηλαστικών ζώων. Η βλάστηση



και ιδιαίτερα το ριζικό σύστημα, είναι εύκολο να καταστραφεί από πρόσφατα ελαφριά

πετρέλαια.

Τα θαμνώδη δάση βρίσκονται σε τροπικές περιοχές και φιλοξενούν μια ποικιλία

φυτικών και ζωικών οργανισμών. Τα δέντρα που έχουν μακριές ρίζες ονομάζονται

μακρύριζα, οι οποίες απλώνονται πάνω από την επιφάνεια του νερού και βοηθούν το

δέντρο να κρατηθεί στη θέση του. Η επίστρωση του πετρελαίου σε αυτές τις μακριές ρίζες

μπορεί να αποβεί μοιραία για το θαμνώδες δέντρο και επειδή αυτό μεγαλώνει με αργούς

ρυθμούς, η αντικατάσταση, ενός θαμνώδους δέντρου μπορεί να διαρκέσει δεκαετίες.

Τα έλη και οι βάλτοι με μικρή κίνηση νερού είναι πιθανό να επισύρουν

σοβαρότερες συνέπειες από ότι το ρέον νερό. Σε συνθήκες ήρεμου νερού, το

προσβεβλημένο οικοσύστημα πιθανόν να χρειαστεί χρόνια για να αποκατασταθεί.

Άλλα στάσιμα υδάτινα συστήματα, όπως οι λίμνες της ενδοχώρας, φιλοξενούν μια

ποικιλία από πτηνά, θηλαστικά και ψάρια. Η ανθρώπινη αλυσίδα μπορεί να επηρεαστεί

από μια πετρελαιοκηλίδα σε αυτό το περιβάλλον.

Οι κάτοικοι ποταμών μπορεί να επηρεαστούν λιγότερο σοβαρά από τις

πετρελαιοκηλίδες, από ότι οι οργανισμοί στάσιμων υδάτων εξαιτίας της κίνησης του

νερού. Ωστόσο, οι εκροές σε αυτά τα υδατικά συστήματα μπορούν να επηρεάσουν φυτά,

χόρτα και μούσκλια που αναπτύσσονται στο περιβάλλον. Όταν τα ποτάμια

χρησιμοποιούνται ως πηγές πόσιμου νερού, οι πετρελαιοκηλίδες στα ποτάμια μπορούν να

αποτελέσουν άμεσες απειλές για την ανθρώπινη υγεία.

3.4.2 ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑ ΤΩΝ ΠΤΗΝΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΘΗΛΑΣΤΙΚΩΝ

Μια πετρελαιοκηλίδα μπορεί να βλάψει τα πτηνά και τα θηλαστικά με διάφορους

τρόπους όπως με άμεση φυσική επαφή, με τοξική ρύπανση, με καταστροφή των πηγών

διατροφής και των οικοτόπων, καθώς και προκαλώντας αναπαραγωγικά προβλήματα.

Φυσική επαφή. Όταν η γούνα ή τα φτερά έρθουν σε επαφή με το πετρέλαιο,

καλύπτονται από αυτό. Η κάλυψη αυτή προκαλεί στη γούνα και τα φτερά προβλήματα

απωλειών των μονωτικών ιδιοτήτων τους, με αποτέλεσμα τα ζώα αυτά να κινδυνεύουν

από θάνατο. Για τα πτηνά, ο κίνδυνος πνιγμού αυξάνεται, καθώς η περίπλοκη δομή των

φτερών τους, που τους επιτρέπει να πετούν, καταστρέφεται.



Εικόνα 3.2: Το βλάψιμο μιας πετρελαιοκηλίδας στα πτηνά

Τοξική ρύπανση. Ορισμένα είδη είναι ευαίσθητα στις τοξικές επιδράσεις του

εισπνεόμενου ατμού του πετρελαίου. Ο ατμός του πετρελαίου μπορεί να προκαλέσει

βλάβες στο κεντρικό νευρικό σύστημα των ζώων, το ήπαρ και τους πνεύμονες. Στα ζώα

επίσης που κινδυνεύουν από κατάποση πετρελαίου, μπορεί να προκληθεί μείωση της

ικανότητάς τους να φάνε ή να χωνέψουν την τροφή τους εξαιτίας της δημιουργίας

επιβλαβών κυττάρων στον εντερικό σωλήνα.

Καταστροφή των πηγών διατροφής και των οικοτόπων. Ακόμη και είδη που

δεν έρχονται άμεσα σε επαφή με το πετρέλαιο, μπορεί να ζημιωθούν από μια

πετρελαιοκηλίδα. Κυνηγοί που καταναλώνουν μολυσμένα θηράματα μπορεί να εκτεθούν

σε πετρέλαιο μέσω κατάποσης. Επειδή η μόλυνση του πετρελαίου δίνει, στα ψάρια και

στα άλλα ζώα, άσχημες γεύσεις και μυρωδιές, τα αρπακτικά μερικές φορές αρνούνται να

φάνε τη λεία τους και θα αρχίσουν να πεινούν. Ανάλογα με τις περιβαλλοντικές συνθήκες,

το διεσπαρμένο πετρέλαιο μπορεί να μένει στο περιβάλλον για μεγάλες χρονικές

περιόδους, προκαλώντας επιβλαβή αποτελέσματα. Σε συνθήκες ήρεμου νερού, το

πετρέλαιο που αλληλεπιδρά με βράχια ή ιζήματα μπορεί να παραμείνει στο περιβάλλον επί

αόριστον.

Αναπαραγωγικά προβλήματα. Το πετρέλαιο μπορεί να μεταφέρεται από τα

πτηνά με την επώαση στα αυγά τους ή μπορεί να διεισδύσει στα αυγά από πόρους των

αυγών και να εμποδίσει την εξαγωγή αερίου. Οι επιστήμονες έχουν επίσης παρατηρήσει

επιπτώσεις στην ανάπτυξη των εμβρύων σε πτηνά που είχαν εκτεθεί σε πετρέλαιο. Επίσης,



ο αριθμός των θηλαστικών και των ξεσπιτωμένων κατοίκων μπορεί να μειωθεί από την

κηλίδα. Μακροπρόθεσμα αναπαραγωγικά προβλήματα έχουν επίσης δείξει ορισμένες

μελέτες σε ζώα που έχουν εκτεθεί σε πετρέλαιο.

3.5 ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ

Η πετρελαιοκηλίδα αμέσως αρχίζει να κινείται και να αλλοιώνεται, διασπόμενη και

αλλάζοντας τις φυσικές και χημικές της ιδιότητες. Καθώς λαμβάνουν χώρα αυτές οι

διεργασίες, το πετρέλαιο απειλεί τους επιφανειακούς πόρους και ένα ευρύ φάσμα

υπόγειων υδρόβιων οργανισμών που συνδέεται σε μια σύνθετη τροφική αλυσίδα.

Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τύποι υδρόβιων οικοσυστημάτων, με ποικίλες ευαισθησίες

στις βλαβερές συνέπειες της μόλυνσης του πετρελαίου και διαφορετικές ικανότητες για να

αποκατασταθούν μετά από πετρελαιοκηλίδες. Σε ορισμένες περιοχές, τα οικοσυστήματα

και οι πληθυσμοί μπορούν να ανακτηθούν γρήγορα. Σε άλλα περιβάλλοντα, ωστόσο, η

αποκατάσταση από επίμονο ή εγκαταλειμένο πετρέλαιο μπορεί να διαρκέσει χρόνια.

Αυτές οι επιβλαβείς συνέπειες προκαλούνται από δύο είδη, του πετρελαϊκού και του μη

πετρελαϊκού.

Κεφάλαιο 4o: Μηχανική Συγκράτηση και Ανάκτηση Διαχυθέντος Πετρελαίου

Εξάπλωση Πετρελαιοκηλίδας σε Θαλάσσιο Περιβάλλον Σελίδα

Μανιός Νικόλαος – Μελισσανίδης Ματθαίος

26

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4o

ΜΗΧΑΝΙΚΗ ΣΥΓΚΡΑΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΚΤΗΣΗ

ΔΙΑΧΥΘΕΝΤΟΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ


Δυο σημαντικά βήματα που εμπλέκονται στον έλεγχο των πετρελαιοκηλίδων, είναι

η συγκράτηση και η ανάκτηση. Το Κεφάλαιο αυτό περιγράφει μερικές από τις τεχνικές και

τον εξοπλισμό που χρησιμοποιούνται για τη διεξαγωγή του ελέγχου της πετρελαιοκηλίδας.

4.2 ΣΥΓΚΡΑΤΗΣΗ

Μία πετρελαιοκηλίδα η οποία εμφανίζεται στο νερό, πρέπει να συγκρατηθεί από

διαρροής, το ταχύτερο δυνατόν, προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί ο κίνδυνος των

δυνητικών ζημιών σε πρόσωπα, περιουσίες και φυσικούς πόρους. Ο εξοπλισμός

συγκράτησης χρησιμοποιείται για τον περιορισμό της εξάπλωσης του πετρελαίου και για

να επιτρέψει την ανάκτηση, την απομάκρυνση ή τη διασκόρπιση. Το πιο κοινό είδος του

εξοπλισμού που χρησιμοποιείται για τον έλεγχο της εξάπλωσης του πετρελαίου, είναι οι

πλωτοί βραχίονες, που ονομάζονται φράγματα.


Τα φράγματα συγκράτησης χρησιμοποιούνται για να ελεγχθεί η εξάπλωση του

πετρελαίου με μείωση των δυνατοτήτων ρύπανσης των ακτών και άλλων πόρων, όπως

επίσης και για να συγκεντρωθεί το πετρέλαιο σε παχιά επιφανειακά στρώματα,

καθιστώντας ευκολότερη την ανάκτηση. Επιπλέον, μπορούν να χρησιμοποιούνται

φράγματα συγκράτησης, για την εκτροπή της ροής των πετρελαιοκηλίδων κατά μήκος

επιθυμητών μονοπατιών, γεγονός που καθιστά ευκολότερη την αφαίρεσή τους από την

επιφάνεια του νερού.




27

Εικόνα 4.1: Φράγμα συγκράτησης

Παρόλο που υπάρχει μεγάλη απόκλιση στο σχεδιασμό και στην κατασκευή

φραγμάτων, όλα τα φράγματα γενικά πρέπει να έχουν τέσσερα βασικά χαρακτηριστικά:

• Ένα ελεύθερο επίπεδο πάνω από το νερό ώστε να περιέχει το πετρέλαιο και να

συμβάλει στο σταμάτημα των κυμάτων από το πιτσίλιγμα του πετρελαίου πάνω από την

κορυφή του φράγματος

• Μια συσκευή επίπλευσης

• Ένα κάλυμμα κάτω από το νερό που θα περιέχει το πετρέλαιο και θα συμβάλει

στη μείωση του ποσού του πετρελαίου που χάνεται κάτω από το φράγμα

• Ένα κατά μήκος υποστήριγμα, συνήθως μια αλυσίδα ή καλώδιο, που διατρέχουν

κατά μήκος τον πυθμένα του καλύμματος, τα οποία θα ενισχύουν το φράγμα ενάντια στη

δράση του άνεμου και των κυμάτων. Μπορούν επίσης να χρησιμεύουν ως ένα βάρος ή ένα

αντίβαρο που θα προσθέτει σταθερότητα και θα βοηθά να διατηρείται το φράγμα όρθιο.

Τα φράγματα μπορούν να διαιρεθούν σε διάφορους βασικούς τύπους. Τα φράγματ

φράχτη έχουν μια διάταξη με μεγάλο ελεύθερο επίπεδο και επίπεδη επίπλευση, γεγονός

που τα καθιστά λιγότερο αποτελεσματικά σε τραχιά ύδατα, όπου τα κύματα και η αέρια




28

δράση μπορεί να προκαλέσουν στρέψη. Τα κυρτά φράγματα έχουν μια διάταξη με

περισσότερο κυκλική επίπλευση και ένα συνεχές κάλυμμα. Λειτουργούν καλά σε

τρικυμιώδες νερό, αλλά είναι περισσότερο δύσκολο να καθαριστούν και να αποθηκευτούν

απότι τα φράγματα φράχτη. Μη άκαμπτα φουσκωτά φράγματα υπάρχουν σε πολλά

σχήματα. Είναι δυνατόν να καθαρίζονται και να αποθηκεύονται εύκολα και έχουν καλή

απόδοση σε περίπτωση κακοκαιρίας. Ωστόσο, είναι ακριβά, και πιο περίπλοκα στη χρήση.

Όλα τα είδη φραγμάτων επηρεάζονται από τις καιρικές συνθήκες που επικρατούν στη

θάλασσα. Όσο υψηλότερος είναι ο κυματισμός, τόσο τα πλωτά φράγματα γίνονται

λιγότερο αποτελεσματικά.

Τα φράγματα μπορούν να προσαρμοστούν σε μια κατασκευή, όπως ένας βραχίονας

ή ένας πλωτήρας, ή να συρούν από πίσω ή πλευρικά σε ένα ή περισσοτέρα σκάφη. Όταν

είναι ακινητοποιημένο ή βυθισμένο, το φράγμα αγκυρώνεται κάτω από την επιφάνεια του

νερού.

Είναι απαραίτητο για τα ακινητοποιημένα φράγματα να παρακολουθούνται και να

ελέγχονται εξαιτίας των αλλαγών που προκαλούνται από τις ανερχόμενες παλίρροιες, τα

παλιρροιακά ρεύματα, τους ανέμους ή άλλους παράγοντες που επηρεάζουν το βάθος του

νερού και την κατεύθυνση της κινούσας δύναμης. Οι άνθρωποι πρέπει να απλώνουν

φράγματα γύρω από την περιοχή για να παρακολουθούν και να προσαρμόζουν τον

εξοπλισμό.

Οι δυνάμεις που ασκούνται από τα ρεύματα, τα κύματα και τους ανέμους πρέπει να

διαταράσσουν την ικανότητα ενός φράγματος να συγκρατεί το πετρέλαιο. Η απώλεια

πετρελαίου που συμβαίνει όταν η τριβή μεταξύ του νερού και του πετρελαίου αναγκάζει

τα σταγονίδια του πετρελαίου να διαχωριστούν από την κηλίδα και να συρθούν κάτω από

το φράγμα ονομάζεται διείσδυση. Ρεύματα ή ταχύτητες ρυμούλκησης μεγαλύτερες από τα

τρία τέταρτα του κόμβου μπορεί να προκαλέσουν διείσδυση. Άνεμος και κύματα μπορεί

να αναγκάσουν το πετρέλαιο να υπερπηδήσει την κορυφή του φράγματος ή ακόμη να ρίξει

το φράγμα στο νερό, με αποτέλεσμα να απελευθερωθεί το πετρέλαιο που περιέχει.

Μηχανικά προβλήματα και ανάρμοστη αγκύρωσει μπορούν επίσης να προκαλέσουν την

αποτυχία ενός φράγματος.

Ενώ τα περισσότερα πλωτά φράγματα έχουν καλές επιδόσεις σε θάλασσες με

ελαφρύ κυματισμό, τα μακριά κύματα και το άγριο και το διακοπτόμενο νερό αναμένεται

να συμβάλουν στην αποτυχία του φράγματος. Σε ορισμένες περιπτώσεις η επιμήκυνση του

καλύμματος ή του ελεύθερου επιπέδου μπορεί να βοηθήσει στον περιορισμό του




29

πετρελαίου. Επειδή έχουν μεγαλύτερη αντοχή στις δυνάμεις της φύσης όπως ο άνεμος, τα

κύματα και τα ρεύματα, τα υπερμεγέθη φράγματα είναι πιο επιρρεπή σε αποτυχία ή

διαρροή από τα μικρότερα.

Γενικά, τα πλωτά φράγματα δε θα λειτουργούν σωστά όταν τα κύματα είναι

υψηλότερα από ένα μέτρο ή τα ρεύματα κινούνται ταχύτερα από έναν κόμβο ανά ώρα.

Εικόνα 4.2: Πλωτό φράγμα

Ωστόσο, οι νέες τεχνολογίες, όπως τα φράγματα βυθιζόμενου επιπέδου και η

αναστολείς της διείσδυσης, που έχουν αναπτυχθεί θα επιτρέπουν στα φράγματα να

λειτουργούν σε υψηλότερες ταχύτητες και ταυτόχρονα να διατηρούν περισσότερο

πετρέλαιο.

4.2.2 ΑΛΛΑ ΕΜΠΟΔΙΑ: ΑΥΤΟΣΧΕΔΙΑ ΦΡΑΓΜΑΤΑ

Όταν προκληθεί μια διαρροή και τα μέσα συγκράτησης δεν είναι διαθέσιμα, τα

εμπόδια μπορούν να αυτοσχεδιαστούν από ό,τι υλικά είναι διαθέσιμα. Αν και αυτά πιο

συχνά χρησιμοποιούνται ως προσωρινά μέτρα για να συγκρατήσουν ή να εκτρέψουν το

πετρέλαιο μέχρι να φτάσει πιο προηγμένος εξοπλισμός, τα αυτοσχέδια φράγματα μπορούν




30

να είναι ένας αποτελεσματικός τρόπος για την αντιμετώπιση των πετρελαιοκηλίδων, ιδίως

σε ήρεμο νερό όπως ρέματα, αργοκίνητα ποτάμια ή προστατευμένες ακτές και στόμια.

Τα αυτοσχέδια φράγματα κατασκευάζονται από κοινά υλικά όπως ξύλο,

πλαστικούς σωλήνες, μεγαλόστομες μάνικες πυρόσβεσης, λάστιχα αυτοκινήτων και

άδειους τενεκέδες λαδιού. Μπορούν να είναι τόσο απλά σαν μια σανίδα τοποθετημένη

κατά πλάτος της επιφάνειας ενός αργοκίνητου ρέματος ή ένα ανάχωμα χτισμένο από

μπουλντόζες πιέζοντας έναν τοίχο άμμου έξω από την παραλία για την εκτροπή του

πετρελαίου από ένα ευαίσθητο σημείο της ακτογραμμής.

4.3 ΑΝΑΚΤΗΣΗ ΤΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ

Μόλις περιοριστεί η πετρελαιοκηλίδα, μπορούν να αρχίσουν οι προσπάθειες για

την απομάκρυνση του πετρελαίου από το νερό. Υπάρχουν τρεις διαφορετικοί τύποι

διατάξεων που χρησιμοποιούνται συνήθως για την ανάκτηση πετρελαίου από την

επιφάνεια: φράγματα, διάταξη ξαφρίσματος και απορροφητικά υλικά.


Όταν χρησιμοποιούται για την ανάκτηση του πετρελαίου, τα φράγματα συχνά

υποστηρίζονται από έναν οριζόντιο βραχίονα που εκτείνεται απευθείας από τη μία ή και

από τις δύο πλευρές ενός σκάφους. Πλέοντος ανάμεσα στις πιο ενισχυμένες περιοχές της

πετρελαιοκηλίδας με χαμηλές ταχύτητες, ένα σκάφος μαζεύει το πετρέλαιο και το

παγιδεύει ανάμεσα στηη γωνία του φράγματος και το κήτος του σκάφους. Σε μια άλλη

παραλλαγή, ένα φράγα αγκυρώνεται στα ακραία σημεία ενός άκαμπτου βραχίονα που

εκτείνεται από το σκάφος, σχηματίζοντας μια σχήματος «U» - ή «J» - εσοχή στην οποία

μπορεί να μαζευτεί το πετρέλαιο. Σε κάθε περίπτωση, το παγιδευμένο πετρέλαιο μπορεί

στη συνέχεια να αντληθεί σε δεξαμενές συλλογής και να επιστραφεί στην ξηρά για σωστή

διάθεση ή ανακύκλωση.




31

4.3.2 ΔΙΑΤΑΞΗ ΞΑΦΡΙΣΜΑΤΟΣ

Μια διάταξη ξαφρίσματος είναι ένας μηχανισμός για την ανάκτηση του

διαχυθέντος πετρελαίου από την επιφάνεια του νερού. Οι διατάξεις ξαφρίσματος μπορούν

να είναι αυτοπροωθούμενες και μπορούν να χρησιμοποιούνται από την ξηρά ή από τα

σκάφη. Η απόδοση των διατάξεων ξαφρίσματος εξαρτάται από τις καιρικές συνθήκες. Σε

μέτρια τραχύ ή διακοπτόμενο νεό, η διάταξη ξαφρίσματος τείνει να ανακτήσει

περισσότερο νερό από ότι πετρέλαιο. Παρακάτω περιγράφονται τρεις τύποι διατάξεων

ξαφρίσματος, το ρυθμιστικό φράγμα ποταμού, το πετρελαιοφιλικό φράγμα και το φράγμα

αναρρόφησης. Κάθε είδος προσφέρει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα, ανάλογα με τον

τύπο του πετρελαίου που καθαρίζεται, τις συνθήκες της θάλασσας κατά τη διάρκεια των

προσπαθειών εκκαθάρισης και την παρουσία πάγου ή μπάζων στο νερό.

Εικόνα 4.3: Ορθογώνια διάταξη ξαφρίσματος

Οι συρμάτινες διατάξεις ξαφρίσματος χρησιμοποιούν ένα φράγμα ή ένα

περιφραγμένο χώρο που βρίσκεται στη διαχωριστική επιφάνεια πετρελαίου / νερού. Το

πετρέλαιο, που επιπλέει στην επιφάνεια του νερού, θα διαχυθεί υπεράνω του φράγματος

και θα παγιδευτεί στο εσωτερικό ενός πηγαδιού, μεταφέρνοντας μαζί του τη μικρότερη

δυνατή ποσότητα νερού. Τo παγιδευμένο μίγμα πετρελαίου νερού είναι δυνατόν στη

συνέχεια να αντληθεί μέσω ενός σωλήνα ή μιας μάνικας σε μια δεξαμενή αποθήκευσης




32

για ανακύκλωση ή για διάθεση. Αυτές οι διατάξεις ξαφρίσματος υπόκεινται στον κίνδυνο

να συμπιεστούν και να φραχτούν από τα επιπλέοντα φερτά υλικά.

Οι πετρελαιοφιλικές ( που ελκύουν το πετρέλαιο) διατάξεις ξαφρίσματος χρησιμο-

ποιούν ιμάντες, δίσκους, ή συνεχείς αλυσίδες σάρωσης από πετρελαιοφιλικά υλικά για να

παγιδεύσουν το πετρέλαιο από την επιφάνεια του νερού. Το πετρέλαιο στη συνέχεια

συμπιέζεται ή περιμαζεύεται μέσα σε μια δεξαμενή ανάκτησης. Οι πετρελαιοφιλικές

διατάξεις ξαφρίσματος έχουν το πλεονέκτημα της ευεληξίας, που τις επιτρέπει να

χρησιμοποιούνται αποτελεσματικά σε κηλίδες οποιουδήποτε πάχους. Ορισμένα είδη, όπως

η αλυσίδα ή οι διατάξεις ξαφρίσματος σάρωσης σκοινιού λειτουργούν καλά σε νερό που

περιορίζεται από φερτές ύλες ή τραχύ πάγο.

Εικόνα 4.4: Αναρροφητική διάταξη ξαφρίσματος

Μια διάταξη ξαφρίσματος αναρρόφησης λειτουργεί σαν ένα κοινό οικιακό

καθαριστικό. Το πετρέλαιο απορροφάται μέσω πλωτής ευρείας κεφαλής και διοχετεύεται

σε δεξαμενές αποθήκευσης. Αν και οι διατάξεις ξαφρίσματος αναρρόφησης είναι γενικά

πολύ αποτελεσματικές, αυτές είναι ευαίσθητες στο να φραχτούν από φερτές ύλες και

απαιτούν συνεχή εξειδικευμένη παρακολούθηση. Οι διατάξεις ξαφρίσματος αναρρόφησης

λειτουργούν πάρα πολύ καλά σε ήρεμο νερό όπου έχει συγκεντρωθεί το πετρέλαιο

περιορισμένο από ένα φράγμα ή ένα εμπόδιο .




33

4.3.3 ΑΠΟΡΡΟΦΗΤΙΚΑ ΥΛΙΚΑ

Απορροφητικά υλικά είναι τα υλικά που απορροφούν υγρά. Μπορούν να

χρησιμοποιηθούν για την ανάκτηση του πετρελαίου μέσω των μηχανισμών απορρόφησης,

προσρόφησης ή και των δύο. Τα απορροφητικά υλικά επιτρέπουν στο πετρέλαιο να

διεισδύσει στους πορώδεις χώρους μέσα στο υλικό από το οποίο είναι κατασκευασμένα,

ενώ τα απορροφητικά υλικά έλκουν το πετρέλαιο στις επιφάνειές τους, αλλά δεν του

επιτρέπουν να διεισδύσει μέσα στο υλικό. Για να είναι χρήσιμα στην καταπολέμηση των

πετρελαιοκηλίδων, τα απορροφητικά υλικά πρέπει να είναι τόσο πετρελαιοφιλικά όσο και

υδρόφοβα. Παρόλο που μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως μόνη μέθοδος καθαρισμού σε

μικρές διαρροές, τα απορροφητικά υλικά χρησιμοποιούνται πιο συχνά για την αφαίρεση

των τελικών ιχνών του πετρελαίου ή σε περιοχές που δε μπορεί να επιτευχθεί καθαρισμός

με άλλη διάταξη ξαφρίσματος. Αμέσως μετά τη χρησιμοποίηση τν απορροφητικών υλικών

για την ανάκτηση του πετρελαίου, πρέπει να αφαιρεθούν από το νερό ή να καθαριστούν

για επαναχρησιμοποίηση. Όλο το πετρέλαιο επίσης που έχει αφαιρεθεί από απορροφητικό

υλικό, θα πρέπει επίσης να διατίθεται ή να ανακυκλώνεται.

Τα απορροφητικά υλικά μπορούν να διαιρεθούν σε τρεις βασικές κατηγορίες:

φυσικά οργανικά, φυσικά ανόργανα και συνθετική. Τα φυσικά οργανικά απορροφητικά

υλικά περιλαμβάνουν τύρφη, άχυρο, σανό, πριονίδι, καλάμι καλαμποκιού, φτερά και άλλα

προϊόντα με βάση τον άνθρακα. Είναι σχετικά φθηνά και συνήθως άμεσα διαθέσιμα. Τα

οργανικά απορροφητικά υλικά μπορούν να απορροφούν πάνω από τρεις (3) έως δεκαπέντε

(15) φορές το βάρος τους σε πετρέλαιο, αλλά παρουσιάζουν ορισμένα μειονεκτήματα.

Ορισμένα οργανικά απορροφητικά υλικά τείνουν να απορροφήσουν το νερό εξίσου καλά

με το πετρέλαιο, γεγονός που τα αναγκάζει να βυθιστούν. Πολλά οργανικά απορροφητικά

υλικά είναι σκόρπια σωματίδια, όπως το πριονίδι και είναι δύσκολο να συλλεχτούν μετά

τη διασπορά στο νερό. Προσθέτοντας συσκευές επίπλευσης, όπως κενά βαρέλια

προσαρτημένα σε απορροφητικές μπάλες με σανό, μπορούν να βοηθήσουν να ξεπεραστεί

το πρόβλημα βύθισης και περιορίζοντας τα σκόρπια σωματίδια σε δίχτυ θα βοηθήσει στη

συλλογή.

Φυσικά ανόργανα απορροφητικά υλικά περιλαμβάνουν λάσπη, περλίτη, βερμικουλίτη,

γυαλί, μαλλί, άμμο και ηφαιστειακή τέφρα. Μπορούν να απορροφήσουν από τέσσερις (4)

έως είκοσι (20) φορές το βάρος τους σε πετρέλαιο. Ανόργανες όπως και οργανικές ουσίες,

είναι φθηνές και άμεσα διαθέσιμες σε μεγάλες ποσότητες. Συνθετικά απορροφητικά υλικά




34

περιλαμβάνουν υφάσματα από υλικά που είναι παρόμοια με τα πλαστικά, όπως

πολυουρεθάνη, πολυαιθυλένιο και νάιλον ίνες. Τα περισσότερα συνθετικά απορροφητικά

υλικά μπορούν να απορροφήσουν μέχρι και εβδομήντα (70) φορές το βάρος τους σε

πετρέλαιο και ορισμένοι τύποι μπορούν να καθαρίζονται και να χρησιμοποιηούνται ξανά

πολλές φορές. Τα συνθετικά απορροφητικά υλικά δε μπορεί να καθαρίζονται μετά από τη

χρησιμοποίησή τους γιατί μπορεί να παρουσιάσουν δυσκολίες, διότι θα πρέπει να

αποθηκεύονται προσωρινά μέχρι να μπορούν να διατεθούν σωστά.

Κατά την επιλογή των απορροφητικών υλικών για τον καθαρισμό πετρελαιοκηλίδων

πρέπει να λαμβάνονται υπόψη τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

Το ποσοστό απορρόφησης. Ο ρυθμός απορρόφησης διαφέρει ανάλογα με το πάχος

του πετρελαίου. Τα ελαφρά πετρέλαια εμποτίζουν ταχύτερα από ότι τα βαριά.

Εικόνα 4.5: Απορροφητικά υλικά

Η συγκράτηση του πετρελαίου. Το βάρος του ανακτόμενου πετρελαίου μπορεί να

προκαλέσει μια δομή ενός απορροφητικού υλικού να χαλαρώσει και να παραμορφωθεί.

Όταν αυτό βρεθεί έξω από το νερό, μπορεί να απελευθερώσει το πετρέλαιο που έχει

παγιδευτεί στους πόρους. Κατά τη διάρκεια της ανάκτησης των απορροφητικών υλικών,

το ελαφρύτερο και λιγότερο παχύρρευστο πετρέλαιο χάνεται δια μέσου των πόρων

ευκολότερα από το βαρύτερο, περισσότερο παχύρρευστο πετρέλαιο.




35

Η ευκολία εφαρμογής. Τα απορροφητικά υλικά μπορούν να εφαρμοσθούν στις

κηλίδες χειροκίνητα ή μηχανικά, χρησιμοποιώντας φυσούνες ή ανεμιστήρες. Πολλά

φυσικά οργανικά απορροφητικά υλικά τα οποία υπάρχουν ως σκόρπια υλικά, όπως η

λάσπη και ο βερμικουλίτης, είναι κακής ποιότητας, δύσκολο να χρησιμοποιηθούν σε

θυελλώδεις συνθήκες και ενδεχομένως επικίνδυνα αν εισπνευστούν.


Τα βασικά εργαλεία που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση πετρελαιοκη-

λίδων είναι μηχανικού περιεχομένου διατάξεις ανάκτησης και καθαρισμού. Τέτοιες

διατάξεις περιλαμβάνουν μια ποικιλία από φράγματα, βραχίονες και διατάξεις

ξαφρίσματος, καθώς επίσης φυσικά και συνθετικά απορροφητικά υλικά. Ένα κλειδί για

την αποτελεσματική καταπολέμηση του διαχυθέντος πετρελαίου είναι η προσεκτική

επιλογή και η κατάλληλη χρήση του εξοπλισμού και των υλικών που είναι τα περισσότερο

κατάλληλη στον τύπο του πετρελαίου και στις συνθήκες της περιοχής της

πετρελαιοκηλίδας. Οι περισσότεροι εξοπλισμοί αντιμετώπισης πετρελαιοκηλίδων και τα

υλικά επηρεάζονται πάρα πολύ από παράγοντες όπως οι συνθήκες στη θάλασσα, τα

θαλάσσια ρεύματα και ο άνεμος. Η καταστροφή που προκαλείται σε ακτές που έχουν

μολυνθεί από πετρελαιοκηλίδα και η επικινδυνότητα για μόλυνση άλλων επαπειλούμενων

περιοχών μπορεί να μειωθεί από έγκαιρη και κατάλληλη χρήση του εξοπλισμού

περιορισμού και ανάκτησης.

Κεφάλαιο 5o: Εναλλακτικά Αντίμετρα για Πετρελαιοκηλίδες



36

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5o

ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΑ ΑΝΤΙΜΕΤΡΑ ΓΙΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΚΗΛΙΔΕΣ


Υπάρχουν αρκετοί μέθοδοι για τον περιορισμό και τον καθαρισμό πετρελαιοκηλίδων

σε υδάτινο περιβάλλον. Το τέταρτο Κεφάλαιο περιγράφει πως ο μηχανικός εξοπλισμός,

όπως τα φράγματα και οι διατάξεις ξαφρίσματος, χρησιμοποιείται για να εμποδίσει την

εξάπλωση του πετρελαίου, να το συγκεντρώσει σε μια περιοχή και να το απομακρύνει από

το νερό. Χημική και βιολογική επεξεργασία του πετρελαίου μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη

θέση των μηχανικών μεθόδων, ειδικά σε περιοχές όπου το ακατέργαστο πετρέλαιο μπορεί

να φθάσει σε ακτές και ευαίσθητα οικοσυστήματα όπου ο ένας καθαρισμός γίνεται

δύσκολος και περιβαλλοντικά καταστροφικός. Αυτό το Κεφάλαιο περιγράφει μερικές από

τις χημικές και βιολογικές μεθόδους που χρησιμοποιούνται από το προσωπικό

αντιμετώπισης για συγκράτηση και καθαρισμό των πετρελαιοκηλίδων σε υδάτινα

περιβάλλοντα. Η εναλλακτική μέθοδος τυπικά περιλαμβάνει την προσθήκη χημικών ή

βιολογικών μέσων στο διαχυθέν πετρέλαιο και επίσης περιλαμβάνει την επί τόπου καύση.

5.2 ΤΑ ΕΙΔΗ ΤΩΝ ΟΥΣΙΩΝ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝΤΑΙ

Δύο είδη ουσιών που χρησιμοποιούνται συνήθως στην αντιμετώπιση μιας

πετρελαιοκηλίδας, είναι:

(1) μέσα διασποράς

(2) βιολογικά μέσα

5.2.1 ΜΕΣΑ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ

Τα μέσα διασποράς που ονομάζονται επίσης και διασκορπιστικά, είναι χημικές

ουσίες που περιέχουν απορρυπαντικά ή σύνθετες ενώσεις που δρουν για τη διάσπαση των

υγρών ουσιών όπως το πετρέλαιο σε μικρά σταγονίδια. Σε μια πετρελαιοκηλίδα, αυτά τα

σταγονίδια διασκορπίζονται μέσα στη στήλη νερού, όπου εκεί υπόκεινται σε φυσικές




37

διεργασίες, όπως ο άνεμος, τα κύματα και τα ρεύματα, που βοηθούν στην περαιτέρω τους

διάσπαση. Αυτό βοηθάει στο να καθαριστεί το πετρέλαιο από την επιφάνεια του νερού,

γεγονός που καθιστά λιγότερο πιθανό ότι η πετρελαιοκηλίδα θα φθάσει τις ακτές. Η

αποτελεσματικότητα ενός διασκορπιστικού καθορίζεται από την σύνθεση του πετρελαίου

που χρησιμοποιείται για την αντιμετώπισή του και από τη μέθοδο και την αναλογία στην

οποία εφαρμόζεται το διασκορπιστικό. Τα βαριά ακατέργαστα πετρέλαια δεν

διασκορπίζονται τόσο καλά όσο τα ελαφριά - προς μεσαίου βάρους - πετρέλαια. Τα

διασκορπιστικά είναι πιο αποτελεσματικά όταν εφαρμόζονται αμέσως μετά από την

κηλίδα, προτού οι ελαφρύτερες συνιστώσες του πετρελαίου να έχουν εξατμιστεί.

Εικόνα 5.1: Ελικόπτερα χρησιμοποιούνται συχνά για να ρίχνουν διασκορπιστικά σε μεγάλες εκτάσεις.

Περιβαλλοντικοί παράγοντες, συμπεριλαμβανομένης της αλατότητας του νερού,

της θερμοκρασίας και των συνθηκών στη θάλασσα επηρεάζουν την αποτελεσματικότητα

των διασκορπιστικών. Μελέτες έχουν δείξει ότι πολλά διασκορπιστικά λειτουργούν




38

καλύτερα σε επίπεδα αλατότητας κοντά σε αυτά του κανονικού θαλασσινού νερού. Ενώ τα

διασκορπιστικά μπορούν να δουλέψουν σε κρύο νερό, δουλεύουν πολύ καλά σε ζεστό

νερό.

Ορισμένες χώρες εξαρτώνται σχεδόν αποκλειστικά από τα διασκορπιστικά για την

καταπολέμηση των πετρελαιοκηλίδων, επειδή συχνά οι ανώμαλες ή μεταβλητές συνθήκες

στη θάλασσα κάνουν τη μηχανική συγκράτηση και τον καθαρισμό δύσκολο. Ωστόσο,

διασκορπιστικά δεν έχουν χρησιμοποιηθεί εκτενώς στις Ηνωμένες Πολιτείες εξαιτίας των

δυσκολιών με την εφαρμογή, διαφωνώντας μεταξύ τους οι επιστήμονες σχετικά με την

αποτελεσματικότητα και τις ανησυχίες για την τοξικότητα των διάσπαρτων μιγμάτων. Τα

διασκορπιστικά που χρησιμοποιούνται σήμερα είναι πολύ λιγότερο τοξικά από αυτά που

χρησιμοποιήθηκαν στο παρελθόν, αλλά λίγα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα

περιβαλλοντικών δοκιμών έχουν εξαχθεί μετά από μία εφαρμογή διασκορπιστικού. Η

EPA ενθαρρύνει την παρακολούθηση των περιοχών που ενδέχεται να δουν αυξημένη

χρήση διασκορπιστικών.

Όμως τα προβλήματα αυτά έχουν ξεπεραστεί. Νέες τεχνολογίες που βελτιώνουν

την εφαρμογή των διασκορπιστικών σχεδιάζονται. Η αποτελεσματικότητα των

διασκορπιστικών ελέγχεται σε εργαστήρια και σε πραγματικές καταστάσεις κηλίδων και η

πληροφορίες που συγκεντρώνονται χρησιμοποιούνται περισσότερο αποτελεσματικών

διασκορπιστικών. Επιπλέον, η EPA διατηρεί έναν εγκεκριμένο κατάλογο από χημικά και

βιολογικά μέσα για χρήση σε πετρελαιοκηλίδες.

5.2.2 ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ

Οι βιολογικοί παράγοντες είναι θρεπτικές ουσίες, ένζυμα ή μικροοργανισμοί, που

αυξάνουν το ποσοστό στο οποίο λαμβάνει χώρα η φυσική βιοαποικοδόμηση.

Βιοαποικοδόμηση είναι μια διαδικασία με την οποία μικροοργανισμοί όπως τα βακτήρια,

οι μύκητες και οι ζυμομύκητες διασπούν σύνθετες ενώσεις σε απλούστερα προϊόντα για να

εξασφαλίσουν ενέργεια και θρεπτικές ουσίες.

Βιοδιάσπαση του πετρελαίου είναι μια φυσική διαδικασία κατά την οποία, με την

πάροδο των εβδομάδων, μηνών ή και χρόνων, το πετρέλαιο αφαιρείται από το περιβάλλον.

Ωστόσο, η ταχεία άρση της πετρελαιοκηλίδας από τις ακτές και τους υγρότοπους μπορεί

να είναι αναγκαία, προκειμένου να ελαχιστοποιηθούν οι ενδεχόμενη περιβαλλοντική

καταστροφή σε αυτά τα ευαίσθητα οικοσυστήματα.




39

Οι τεχνολογίες βιολογικής αποκατάστασης μπορούν να βοηθήσουν τις διεργασίες

βιοαποικοδόμησης να λειτουργήσουν ταχύτερα. Η βιολογική αποκατάσταση αναφέρεται

στη δράση των προστιθέμενων ουσιών στο περιβάλλον, όπως είναι τα λιπάσματα ή

μικροοργανισμοί, που θα αυξήσουν το ποσοστό στο οποίο θα λάβει χώρα η φυσική

βιοαποικοδόμηση. Επιπλέον, βιοαποικοδόμηση χρησιμοποιείται συχνά για τον καθαρισμό

αφού όλες οι μηχανικές μέθοδοι ανάκτησης του πετρελαίου έχουν χρησιμοποιηθεί. Στις

Ηνωμένες Πολιτείες για τον καθαρισμό της πετρελαιοκηλίδας δύο προσεγγίσεις

βιοαποικοδόμησης έχουν χρησιμοποιηθεί – βιολογική διέγερση και η βιολογική αύξηση.

Η βιολογική διέγερση είναι η μέθοδος προσθήκης θρεπτικών ουσιών όπως ο

φωσφόρος και το άζωτο σε ένα μολυσμένο περιβάλλον για τη διέγερση της αύξησης των

μικροοργανισμών που διασπούν το πετρέλαιο. Περιορισμένες παροχές αυτών των

απαραίτητων θρεπτικών ουσιών συνήθως ελέγχουν την ανάπτυξη των πληθυσμών των

αυτοχθόνων μικροοργανισμών. Όταν προστεθούν θρεπτικά συστατικά, ο πληθυσμός

μικροοργανισμών μπορεί να αυξηθεί ταχέως, αυξάνοντας το ποσοστό βιοαποικοδόμησης.

Η βιολογική αύξηση είναι η προσθήκη μικροοργανισμών στον υπάρχοντα

αυτόχθονα πληθυσμό αποικοδόμησης πετρελαίου. Μερικές φορές είδη βακτηρίων που δεν

υπάρχουν φυσικά σε μια περιοχή θα προστεθούν στον αυτόχθονα πληθυσμό. Όπως με την

προσθήκη θρεπτικών ουσιών ο σκοπός της σποράς είναι η αύξηση του πληθυσμού των

μικροοργανισμών που μπορούν να αποικοδομήσουν το διαχυθέν πετρέλαιο. Εντούτοις, η

διαδικασία αυτή σπάνια χρειάζεται, επειδή τα βακτήρια αποικοδόμησης των

υδρογονανθράκων υπάρχουν σχεδόν παντού και μη - γηγενή είδη είναι συχνά ανίκανα να

συναγωνιστούν επιτυχώς με αυτόχθονες μικροοργανισμούς.

Κατά τη διάρκεια του καθαρισμού και αποκατάστασης της πετρελαιοκηλίδας του

Exxon Valdez , η τοπική ομάδα ανταπόκρισης της Αλάσκας επέτρεψε τη χρήση προϊόντων

βιοαποικοδόμησης, συμπεριλαμβανομένης της βιολογικής διέγερσης και της βιολογικής

αύξησης. Η χρήση προσθήκης θρεπτικών ουσιών εφαρμόστηκε για περίπου εκατό (100)

μίλια της ακτής Prince William Sound. Τα δεδομένα που συλλέχθηκαν μέσω ενός

πρωτοκόλλου παρακολούθησης που ζητήθηκε από την Πολιτεία της Αλάσκας έδειξαν ότι

η προσθήκη θρεπτικών επιτάχυνε τη φυσική υποβάθμιση του πετρελαίου χωρίς να

παρατηρηθεί ευτροφισμός ή τοξικότητα.

Η απόδειξη της αποτελεσματικότητας της βιοαποικοδόμησης σαν μιας τεχνολογίας

καθαρισμού μιας πετρελαιοκηλίδας αναπτύχθηκε στην ακτή Delaware Bay το 1994. Αυτή

η μελέτη που χρηματοδοτήθηκε από την EPA η οποία περιέκλειε μια σκόπιμη

απελευθέρωση ελαφριού ακατέργαστου πετρελαίου σε μικρές εκτάσεις, έδειξε μια




40

πολύπτυχη αύξηση στο ποσοστό βιοαποικοδόμησης εξ αιτίας της προσθήκης των

λιπασμάτων σε σύγκριση με τις μη λιπασμένες εκτάσεις ελέγχου. Η βιολογική αύξηση ή η

σπορά με αυτόχθονες μικροοργανισμούς δεν είχε σαν αποτέλεσμα ταχύτερη

βιοαποικοδόμηση.

5.3 ΕΠΙ ΤΟΠΟΥ ΚΑΥΣΗ

Η επί τόπου καύση του πετρελαίου περιλαμβάνει την ανάφλεξη και την

ελεγχόμενη καύση του πετρελαίου. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί όταν το πετρέλαιο

διαχέεται σε ένα υδάτινο σώμα ή στην ξηρά. Το Σχέδιο Εθνικού Πετρελαίου και

Ενδεχόμενων Βλαβερών Ουσιών εξουσιοδοτεί την επί τόπου καύση σαν μια μέθοδο

καθαρισμού, αλλά απαιτείται έγκριση από την τοπική ομάδα αντιμετώπισης (RRT) προτού

να είναι σε θέση να χρησιμοποιηθεί. Η τοπική ομάδα αντιμετώπισης (RRT) μπορεί να

παρέχει έγκριση, μέσω προ - εξουσιοδοτημένων σχεδίων και συμφωνιών μεταξύ των

ομοσπονδιακών και κρατικών οργανισμών. Η επί τόπου καύση συνήθως χρησιμοποιείται

σε συνδυασμό με μηχανική ανάκτηση σε ανοικτά ύδατα. Ανθεκτικά στη φωτιά, φράγματα

χρησιμοποιούνται για τη συλλογή και τη συγκέντρωση του πετρελαίου σε μια κηλίδα η

οποία είναι αρκετά παχιά για να καεί.

Πολλοί παράγοντες επηρεάζουν την απόφαση για τη χρήση της επί τόπου καύσης

σε νερά της ενδοχώρας ή σε παράκτια. Τα στοιχεία που επηρεάζουν τη χρήση της καύσης

περιλαμβάνουν τη θερμοκρασία του νερού, την κατεύθυνση του ανέμου και την ταχύτητα,

το πλάτος του κύματος, το πάχος της κηλίδας, το είδος του πετρελαίου, καθώς και το ποσό

του πετρελαίου που έχει υποστεί αλλοίωση και γαλακτωματοποίηση. Η αλλοίωση είναι

ένα μέτρο του ποσού του πετρελαίου που ήδη έχει διαφύγει προς την ατμόσφαιρα μέσω

εξάτμισης. Η γαλακτωματοποίηση είναι η διαδικασία της ανάμειξης του πετρελαίου με

νερό. Το πάχος του στρώματος του πετρελαίου, η αλλοίωση και η γαλακτωματοποίηση

συνήθως εξαρτώνται από το χρονικό διάστημα μεταξύ της πραγματικής κηλίδας και της

έναρξης των εργασιών καύσης. Για πολλές κηλίδες, υπάρχει μόνο ένα σύντομο «παράθυρο

ευκαιρίας» κατά τη διάρκεια του οποίου η επί τόπου καύση μια βιώσιμη επιλογή.

Γενικές κατευθυντήριες γραμμές για τη χρήση της επί τόπου καύσης σε υδάτινο

σύστημα είναι οι εξής:

• Ταχύτητα ανέμου μικρότερη των 23 mph,

• Κύματα μικρότερα από τρία (3) πόδια σε ύψος,




41

• Ελάχιστος πάχος κηλίδας 2-3 mm, ανάλογα με τον τύπο του πετρελαίου

• Λιγότερο από 30 τοις εκατό απώλειες εξάτμισης και

• Γαλακτωματοποίηση λιγότερου από 25 τοις εκατό του περιεχομένου νερού.

Τα μείζονα θέματα της επί τόπου καύσης των κηλίδων της ενδοχώρας είναι η

εγγύτητα σε ανθρώπινους πληθυσμούς (η καύση πρέπει να λάβει χώρα τουλάχιστον τρία

μίλια μακριά από τον πληθυσμό που κινδυνεύει), ο τύπος του εδάφους, η στάθμη του

νερού, η πιθανή διάβρωση, τα είδη και οι συνθήκες βλάστησης και η παρουσία ειδών

άγριας ζωής. Η καύση μπορεί πράγματι να επιτρέψει στο πετρέλαιο να διεισδύσει

περισσότερα σε ορισμένα εδάφη και σε ορισμένα ιζήματα ακτών.

Επειδή απελευθερώνει ρύπους στην ατμόσφαιρα, η επί τόπου καύση

απαιτεί προσεκτική παρακολούθηση της ποιότητας του αέρα. Συσκευές τοποθετούνται εκ

των προτέρων κοντά στους κατοίκους για τη μέτρηση εξειδικευμένων επιπέδων. Αν

ξεπεραστούν τα πρότυπα της ποιότητας του αέρα η καύση θα τερματιστεί.

Επειδή η επί τόπου καύση χρησιμοποιεί πηγές έντονης θερμότητας, αυτό θέτει

επιπρόσθετο κίνδυνο στο προσωπικό αντιμετώπισης. Η ανάφλεξη μιας πετρελαιοκηλίδας

απαιτεί μια συσκευή που μπορεί να μεταδώσει μια ισχυρή θερμογόνο πηγή στο πετρέλαιο.

Οι διατάξεις ανάφλεξης με ανάπτυξη δοχείου είναι διαποτισμένες με ένα πτητικό

συστατικό αναφλέγονται και αφήνονται να καούν μέσα σε μια πετρελαιοκηλίδα. Κατά τη

διάρκεια της προσπάθειας εκκαθάρισης του Exxon Valdez, πλαστικές σακούλες γεμάτες

με παχύρρευστη βενζίνη αναφλέχτηκαν και τοποθετήθηκαν στην πορεία του πετρελαίου

ρυμουλκούμενες σε ένα περιφραγμένο φράγμα πυρός. Τα χειροκίνητα συστήματα

ανάφλεξης μπορούν να διασκορπιστούν στις πετρελαιοκηλίδες αλλά χρειάζεται

προσωπικό να είναι σε άμεση επαφή με το φλεγόμενο πετρέλαιο. Μια συσκευή ανάφλεξης

που αναπτύχθηκε πρόσφατα ονομαζόμενη «Helitorch», διασκορπά ένα πτωτικό ρεύμα

φλεγόμενου καυσίμου από ένα ελικόπτερο, επιτρέποντας στο προσωπικό να διατηρεί μια

ασφαλή απόσταση από τη φλεγόμενη πετρελαιοκηλίδα και να διανέμει τις πηγές

ανάφλεξης σε μια ευρύτερη περιοχή.

Παρότι αυτό μπορεί να είναι αποτελεσματικό σε ορισμένες περιπτώσεις, η επί

τόπου καύση σπάνια χρησιμοποιείται σε θαλάσσιες κηλίδες λόγω του κινδύνου ευρείας

εξάπλωσης των ατμοσφαιρικών εκπομπών και της αβεβαιότητα για τις επιπτώσεις της

στην ανθρώπινη και περιβαλλοντική υγεία. Ωστόσο, η καύση των πετρελαιοκηλίδων

χρησιμοποιείται συχνά σε έναν πλήθος καταστάσεων. Όλες οι καύσεις παράγουν

σημαντικές ποσότητες σωματιδιακής ύλης, που εξαρτάται από το είδος του πετρελαίου

που




42

Εικόνα 5.2: Η επί τόπου καύση μπορεί να εξολοθρεύσει το πετρέλαιο γρήγορα

καίγεται. Η καύση του πετρελαίου απελευθερώνει πολυκυκλικούς αρωματικούς

υδρογονάνθρακες, πτητικές οργανικές ενώσεις, διοξείδιο του άνθρακα και μονοξείδιο του

άνθρακα στον αέρα εκτός των άλλων ενώσεων σε χαμηλότερα επίπεδα. Επιπλέον, όταν οι

περιστάσεις κάνουν περισσότερο δύσκολη την ανάφλεξη του πετρελαίου, ένας

επιταχυντής όπως η μπορεί να χρειαστεί να προστεθεί, ενδεχομένως, αυξάνοντας την

τοξικότητα των πτητικών σωματιδίων. Η έλλειψη δεδομένων από εξέταση επιπτώσεων της

καύσης στην περιβαλλοντική και στην ανθρώπινη υγεία αποθάρρυνε τη χρήση του.

Η επί τόπου καύση θα πρέπει να χρησιμοποιείται πιο συχνά ως ομοσπονδιακή

αντιπροσωπία αντιμετώπισης μαθαίνοντας από τη συμπεριφορά της και από τις επιπτώσεις

της. Όπως στην περίπτωση της Νέας Carissa, ένα Ιαπωνικό σκάφος που περιέπλευσε την

είσοδο του Coos Bay στο Όρεγκον στις 4 Φεβρουαρίου 1999, οι συνθήκες ήταν ευνοϊκές

για καύση. Το πλοίο μετέφερε περίπου τριακόσιες εξήντα χιλιάδες (360000) γαλόνια

καύσιμου πλοίων. Πρόσφατη αποτίμηση του σκάφους αποκάλυψε ότι είχε διαρροή

καυσίμου. Για να μειωθεί το ενδεχόμενο της διάχυσης του πετρελαίου από το σκάφος κατά

τη διάρκεια έντονης καταιγίδας, η ομάδα αντιμετώπισης ανάφλεξε το αγκυροβολημένο

πλοίο σε μια προσπάθεια να κάψει το καύσιμο που ήταν στα αμπάρια.

Παρά τα μειονεκτήματά της, η επί τόπου καύση μπορεί να είναι μια

αποτελεσματική μέθοδος εκκαθάρισης, υπό ορισμένες προϋποθέσεις, εφόσον υπάρχουν

λίγες αρνητικές συνέπειες για τον άνθρωπο ή το περιβάλλον. Οι καταστάσεις αυτές




43

περικλείουν απομακρυσμένες περιοχές, περιοχές με ποώδη ή αδρανή βλάστηση και νερό ή

ξηρά καλυμμένα με χιόνι ή πάγο. Υπό αυτές τις συνθήκες, η καύση μπορεί να σταματήσει

γρήγορα την κίνηση του πετρελαίου σε πρόσθετες περιοχές, να περιορίσει τη δημιουργία

πετρελαιωδών αποβλήτων, να παρέχει ένα μέσο καθαρισμού για απομακρυσμένες

περιοχές με περιορισμένη πρόσβαση σε μηχανικές ή φυσικές μεθόδους απομάκρυνσης ή

να παρέχει μία επιπρόσθετη στάθμη καθαρισμού όπου οι άλλες μέθοδοι καθίστανται

αναποτελεσματικές. Όταν το πετρέλαιο διαχυθεί σε νερό που περιέχει ένα στρώμα ή

κομμάτια πάγου, η καύση μπορεί συχνά να απομακρύνει πολύ περισσότερο πετρέλαιο από

τα συμβατικά μέσα. Η καύση μπορεί επίσης να βοηθήσει στην περιορισμό μερικών

πτητικών ενώσεων οι οποίες θα μπορούσαν διαφορετικά να εξατμιστούν από μια

πετρελαιοκηλίδα.

Αν και είναι περιορισμένη, η έρευνα και η ανάπτυξη για την επί τόπου καύση στις

περιοχές δοκιμών, τα πυρίμαχα φράγματα και τα συστήματα ανάφλεξης έχουν αναπτυχθεί

τα τελευταία χρόνια. Έρευνα, σε περιβάλλοντα της ενδοχώρας και άγρια είδη τα οποία

είναι πιο ανθεκτικά στις φωτιές, δίνει επίσης αποτελέσματα που μπορούν να βοηθήσουν

την ομάδα αντιμετώπισης. Καθώς τα στοιχεία που αφορούν τις συνέπειες της καύσης του

πετρελαίου στο περιβάλλον και στην αύξηση του ανθρώπινου πληθυσμού, η εξέταση και η

χρήση της επί τόπου καύσης θα πρέπει να πραγματοποιείται πιο συχνά όταν συμβαίνουν

διαχύσεις.


Χημικές και βιολογικές μέθοδοι μπορεί να χρησιμοποιηθούν, σε συνδυασμό με

μηχανικά μέσα, για τον περιορισμό και τον καθαρισμό πετρελαιοκηλίδων. Τα

διασκορπιστικά είναι πιο χρήσιμα στο να βοηθήσουν στη συγκράτηση του πετρελαίου

ώστε να μη φθάσει στις ακτές και σε άλλα ευαίσθητα οικοσυστήματα. Οι βιολογικοί

παράγοντες έχουν τη δυνατότητα να βοηθήσουν την αποκατάσταση σε ευαίσθητες

περιοχές όπως οι ακτές, τα έλη και υγρότοποι. Η επί τόπου καύση έχει δείξει τη

δυνατότητα να είναι μία αποτελεσματική μέθοδος καθαρισμού, υπό ορισμένες

περιστάσεις. Έρευνα σε αυτές τις τεχνολογίες συνεχίζεται με την ελπίδα ότι μελλοντικές

διαρροές πετρελαίου μπορούν να περιοριστούν και να καθαριστούν πιο αποδοτικά και

αποτελεσματικά.

Κεφάλαιο 6o: Καθαρισμός Ακτογραμμής Πετρελαιοκηλίδας


ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6o

ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΣ ΑΚΤΟΓΡΑΜΜΗΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΚΗΛΙΔΑΣ


Τα γλυκά ύδατα και η ακτογραμμή θαλάσσιων περιοχών είναι σημαντικοί δημόσιοι

και οικολογικοί πόροι. Ωστόσο, η καθαριότητα και η ομορφιά τους, καθώς και η επιβίωση

των ειδών που κατοικούν σαυτά, μπορεί να απειληθούν από ατυχήματα που συμβαίνουν

κατά την παραγωγή, αποθήκευση και μεταφορά του πετρελαίου. Το πετρέλαιο μερικές

φορές διαρρέει από τα δεξαμενόπλοια σε υδάτινα κανάλια. Πετρέλαιο από χερσαίες

εγκαταστάσεις μπορεί να ρέει σε ύδατα και να μολύνει τις ακτογραμμές. Αυτά τα

ατυχήματα επηρεάζουν τόσο τους ωκεανούς όσο και τα γλυκά περιβάλλοντα. Παρά τις

προσπάθειες των ομάδων αντιμετώπισης να περιορίσουν τις πετρελαιοκηλίδες, ορισμένες

από αυτές μπορούν να μολύνουν τις ακτές των ωκεανών και των λιμνών, των ποταμών και

των ρεμάτων και άλλων οικολογικά ευαίσθητων οικοτόπων καθώς και το νερό της ακτής.

Για να βοηθήσουμε την προστασία των πόρων αυτών, από ζημιές και για να διατηρηθούν

για δημόσια χρήση αλλά και για επιβίωση πολλών ειδών, ο καθαρισμός της ακτογραμμής

που εφαρμόζεται στις πετρελαιοκηλίδες έχει γίνει ένα σημαντικό μέρος της διαδικασίας

της αντιμετώπισης της πετρελαιοκηλίδας.

6.2 ΑΚΤΕΣ: ΔΗΜΟΣΙΟΙ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ

Τα γλυκά ύδατα και η ακτογραμμή θαλάσσιων περιοχών φιλοξενούν μια ποικιλία

από άγρια ζώα κατά τη διάρκεια όλου ή μέρους του έτους. Πολλά είδη πουλιών

οικοδομούν τις φωλιές τους στην άμμο ή στα βότσαλα, ενώ άλλοι τακτικά περιφέρονται

στην ακτογραμμή και ψάχνουν για τροφή. Θαλάσσια θηλαστικά, όπως είναι οι φώκιες και

οι θαλάσσιοι ελέφαντες, έρχονται στην ακτή για να γεννήσουν τα νεογνά τους. Πολλά είδη

ψαριών κολυμπάνε κοντά στις ακτογραμμές, αντίθετα στο ρεύμα του ποταμού

μεταναστεύοντας κατά τη διάρκεια της περιόδου αναπαραγωγής. Οι απόγονοί τους

κολυμπούν μέσα σε αυτές τις ίδιες υδάτινες περιοχές για το ακόλουθο έτος. Επιπλέον, τα

οικοσυστήματα γλυκού νερού είναι σημαντικά για την ανθρώπινη υγεία διότι συχνά



χρησιμοποιούνται ως πόσιμο νερό και είναι επίσης κατοικίες για πολλά διαφορετικά

θηλαστικά, υδρόβια πτηνά, ψάρια, έντομα και μικροοργανισμούς.

Εικόνα 6.1: Πετρελαιοκηλίδα σε ακτή

Θαλάσσιες και γλυκού νερού ακτές επίσης παρέχουν αναψυχή σε όλο τον κόσμο.

Ποτάμια, ρέματα και άλλα ενσωματωμένα γλυκά νερά είναι γνωστά για τις αλιευτικές

τους δραστηριότητες, ενώ πολλές παραλίες είναι διάσημες για τις εκτάσεις των όμορφων

αμμουδιών και των απότομων βράχων. Παρέχοντας έτσι, ευκαιρίες για αθλήματα, όπως το

κολύμπι, την ιστιοπλοΐα και το σέρφινγκ. Οι ομάδες που αναπτύσσουν στρατηγικές για τον

καθαρισμό μιας ακτογραμμής μετά από μια διαρροή πετρελαίου, θα πρέπει να εξετάσουν

τα χαρακτηριστικά της ακτογραμμής και τους φυσικούς πόρους που αυτή παρέχει.

6.3 ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΙΣ ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ

ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗΣ

Συχνά, οι πετρελαιοκηλίδες, αρχίζουν από ξηρές περιοχές και καταλήγουν σε

όχθες. Όποτε είναι δυνατόν, ο έλεγχος και ο καθαρισμός μιας πετρελαιοκηλίδας αρχίζει



αμέσως. Εάν η πετρελαιοκηλίδα μπορεί να ελεγχθεί, είναι λιγότερο πιθανό να φθάσει σε

ευπαθή γλυκά ύδατα ή σε θαλάσσιες κατοικίες.

Εικόνα 6.2: πετρελαιοκηλίδα σε θαλάσσιες κατοικίες

Εάν το πετρέλαιο φθάσει στην ακτή, πρέπει να παρθούν αποφάσεις σχετικά με το πώς θα

απομακρυνθεί καλύτερα.

Οι αποφάσεις αυτές θα βασίζονται στους ακόλουθους παράγοντες:

• Τύπος της πετρελαιοκηλίδας

• Γεωλογία της ακτογραμμής και ροή του ύδατος

• Τύπος και η ευαισθησία των βιολογικών κοινοτήτων που ενδέχεται να

επηρεαστούν

Καθένας από αυτούς τους παράγοντες περιγράφεται παρακάτω.

.

6.3.1 ΤΥΠΟΣ ΤΗΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΚΗΛΙΔΑΣ

Ελαφρότερα έλαια τείνουν να εξατμιστούν και να αλλοιωθούν πολύ γρήγορα. Ως εκ

τούτου, δεν τείνουν να συγκεντρώνονται σε μεγάλες ποσότητες στην ακτή. Βαρύτερα

έλαια, όμως, τείνουν να σχηματίσουν ένα παχύ μίγμα πετρελαίου με νερό, που ονομάζεται

mousse, το οποίο κολλάει σε βράχους και άμμο. Τα βαρύτερα έλαια που εκτίθενται στο

ηλιακό φως και στην ενέργεια κυμάτων, επίσης τείνουν να σχηματίσουν πυκνές,

κολλώδεις ουσίες γνωστές ως μπάλες πίσσας και άσφαλτος. Αυτές είναι πολύ δύσκολο να



αφαιρεθούν από βράχους και ιζήματα. Ως εκ τούτου, τα βαριά έλαια γενικά απαιτούν πιο

σχολαστικό καθαρισμό από τα ελαφρύτερα. Ο καθαρισμός της ακτογραμμής των

εσωτερικών κηλίδων συνήθως περιλαμβάνει ελαφρύτερα έλαια. Χερσαίες

πετρελαιοκηλίδες συχνά περιλαμβάνουν προϊόντα διύλισης πετρελαίου, αν και η διάχυση

άλλων τύπων πετρελαίου δεν είναι ασυνήθιστη. Διαρροές σε θαλάσσια οικοσυστήματα

που συχνά περιλαμβάνουν το αργό πετρέλαιο και το βαρύ μαζούτ, προέρχονται από

ατυχήματα κατά τη διάρκεια του δεξαμενόπλοιου.

6.3.2 ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΑΚΤΟΓΡΑΜΜΗΣ ΚΑΙ ΡΟΗ ΤΟΥ ΥΔΑΤΟΣ

Οι ακτές μπορεί να διαφέρουν δραματικά σε σχήμα και σύνθεση. Ορισμένες

θαλάσσιες ακτές είναι στενές, με παραλίες που σχηματίζονται από στρογγυλεμένα ή και

λιθόστρωτα βότσαλα. Κάποιες είναι ευρείες και καλύπτονται από ένα στρώμα άμμου ή

θραύσματα κελυφών. Γενικά, οι ακτές του γλυκού νερού αποτελούνται από ιζήματα και

μπορεί να είναι καλυπτόμενες με δέντρα ή βαριά βλάστηση. Η σύνθεση και η δομή θα

προσδιορίσει τις πιθανές επιπτώσεις του πετρελαίου στην ακτογραμμή.

Το πετρέλαιο τείνει να κολλάει σε ιζήματα και στην επιφάνεια των χαλικιών και

των βότσαλων. Επίσης ρέει στους χώρους μεταξύ λιθόστρωτων βότσαλων και κόκκων

άμμου, και συσσωρεύεται στα χαμηλότερα στρώματα των ιζημάτων.

Εικόνα 6.3: Πετρέλαιο σε άμμο και πέτρες

Το πετρέλαιο που κολλά στα ιζήματα των αιωρούμενων σωματιδίων στη στήλη νερού και

των λιθόστρωτων βότσαλων κατά μήκος, είναι εκτεθειμένο στην ηλιακή ακτινοβολία και



τα κύματα, τα οποία θα το βοηθήσουν να υποβαθμιστεί και να είναι λιγότερο επικίνδυνο

για τους οργανισμούς που έρχονται σε επαφή με αυτό. Το πετρέλαιο που προσκολλάται

στα βράχια και στα βότσαλα μπορεί να καταστραφεί ή να αφαιρεθεί.

Τα αποτελέσματα μιας πετρελαιοκηλίδας στα θαλάσσια και γλυκά ύδατα

οικοτόπων ποικίλουν ανάλογα με το ρυθμό ροής του ύδατος και των συγκεκριμένων

χαρακτηριστικών των οικοτόπων. Στάσιμο ή βραδυκίνητο νερό, όπως λίμνες ή έλη, είναι

πιθανό να επισύρουν αυστηρότερες επιπτώσεις που απορρέουν από το νερό, όπως ποτάμια

και ρέματα, επειδή το πετρέλαιο που διαρρέει τείνει να μπει μέσα στο νερό και μπορεί να

παραμείνει εκεί για μεγάλο χρονικό διάστημα. Οι επηρεαζόμενοι κάτοικοι χρειάζονται

χρόνια για να επανέλθουν στη φυσιολογική κατάσταση πριν την πετρελαιοκηλίδα. Όταν οι

πετρελαιοκηλίδες ρέουν σε έναν ποταμό, ο αντίκτυπος μπορεί να είναι λιγότερο σοβαρός

από ό, τι στην επιφάνεια του νερού, επειδή το σημερινό ποτάμι λειτουργεί ως φυσικός

μηχανισμός καθαρισμού.

Εικόνα 6.4: Το είδος του περιβάλλοντος πρέπει να εξεταστεί κατά την επινόηση ενός σχεδίου εκκαθάρισης.

Στο θαλάσσιο περιβάλλον και στις μεγάλες λίμνες και τα ποτάμια, τα κύματα

επηρεάζουν τη διακίνηση και εξάπλωση των πετρελαιοκηλίδων με διάφορους τρόπους.

Αρχικά, το πετρέλαιο απλώνεται για να σχηματίσει μια λεπτή μεμβράνη, που ονομάζεται

πετρελαιοκηλίδα. Η κηλίδα εμφανίζεται ομαλή σε σχέση με το νερό γύρω της. Στη



συνέχεια η πετρελαιοκηλίδα μεταφέρεται με ορμή από τα κύματα. Μικρά κύματα τείνουν

να μετακινήσουν την πετρελαιοκηλίδα προς την κατεύθυνση του κύματος. Η

πετρελαιοκηλίδα κινείτε ελαφρώς ταχύτερα από την επιφάνεια του νερού πάνω στο οποίο

επιπλέει. Σχετικά μικρά κύματα μπορούν να μετατραπούν σε ένα επιφανειακό ρεύμα το

οποίο θα μετακινήσει το πετρέλαιο προς την κατεύθυνση του ανέμου. Όταν τα κύματα

σκάνε, μεταφέρουν τα σωματίδια του πετρελαίου μέσα στη στήλη νερού.

6.3.3 ΤΥΠΟΣ ΚΑΙ Η ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑ ΤΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ

Οι βιολογικές κοινότητες διαφέρουν ως προς, την ευαισθησία τους στις

πετρελαιοκηλίδες και ως προς τη φυσική παρέμβαση η οποία μπορεί να σχετίζεται με

διάφορες μεθόδους καθαρισμού. Μερικά οικοσυστήματα φαίνεται ότι αποκαθίστανται

γρήγορα από τις πετρελαιοκηλίδες, με λίγη η καθόλου αισθητή ζημιά, ενώ άλλα

υπόκεινται σε μακροπρόθεσμες επιβλαβείς επιπτώσεις.

Τα ζώα και τα φυτά μπορεί να επηρεαστούν από τις φυσικές ιδιότητες του

πετρελαίου που διαρρέει, το οποίο εμποδίζει την αναπνοή, τη φωτοσύνθεση ή τη σίτιση.

Εικόνα 6.5: Επηρεασμός πετρελαίου σε φυτά και ζώα

Ζώα, όπως οι θαλάσσιες φώκιες, τα οποία εξαρτώνται από το θαλάσσιο περιβάλλον για

γονιμοποίηση, μπορεί να χάσουν την ικανότητά τους να μείνουν μεγάλο διάστημα σε

ζεστό και κρύο νερό, όταν το δέρμα τους έλθει σε επαφή με το πετρέλαιο. Τα πουλιά

χάνουν την ικανότητά τους να πετούν και να διατηρούν τη θερμοκρασία τους όταν τα

φτερά τους είναι επικαλυμμένα με πετρέλαιο. Τα ψάρια μπορούν να πεθάνουν όταν τα



βράγχια τους είναι καλυμμένα με πετρέλαιο. Μια πετρελαιοκηλίδα μπορεί να σπάσει την

τροφική αλυσίδα ενός οικοσυστήματος, επειδή γίνεται τοξική για ορισμένα φυτά τα οποία

αποτελούν τροφή για τα ψάρια. Επιπλέον, το πετρέλαιο στα ιζήματα, όπως εκείνα που

είναι κοινά στις ακτογραμμές του γλυκού νερού μπορεί να είναι πολύ επικίνδυνα, επειδή

το ίζημα παγιδεύει το πετρέλαιο και επηρεάζει οργανισμούς οι οποίοι ζουν μέσα, ή

τρέφονται από αυτά.

6.4 ΞΕΚΑΘΑΡΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΩΝ ΚΑΙ ΤΩΝ ΜΕΘΟΔΩΝ

Τόσο οι φυσικές διεργασίες όσο και οι φυσικές μέθοδοι βοηθάνε στην αφαίρεση

και τη συγκράτηση του πετρελαίου από τις ακτογραμμές. Μερικές φορές οι φυσικές

μέθοδοι χρησιμοποιούνται για να ενισχύσουν τις φυσικές διεργασίες. Παραδείγματα από

μία τεχνολογία που χρησιμοποιεί τόσο τις φυσικές διαδικασίες όσο και τις φυσικές

μεθόδους για τον καθαρισμό μιας πετρελαιοκηλίδας είναι η βιοαποικοδόμηση και η

βιοθεραπεία οι οποίες περιγράφονται παρακάτω.

6.4.1 ΦΥΣΙΚΕΣ ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ

Φυσικές διαδικασίες που έχουν ως αποτέλεσμα την απομάκρυνση του πετρελαίου

από το φυσικό περιβάλλον περιλαμβάνουν την εξάτμιση, την οξείδωση, και τη

βιοαποικοδόμηση.

Εξάτμιση παρουσιάζεται όταν τα υγρά συστατικά μέσα στο πετρέλαιο

μετατρέπονται σε αέρια και ελευθερώνονται μέσα στην ατμόσφαιρα. Αυτό έχει ως

αποτέλεσμα την απομάκρυνση ελαφρύτερων συστατικών του πετρελαίου. Κατά τις πρώτες

δώδεκα (12) ώρες της πετρελαιοκηλίδας, μέχρι και το 50 τοις εκατό των ελαφριών

συστατικών μπορούν να εξατμιστούν. Οι ουσίες που είναι ελαφρύτερες είναι εκείνες που

είναι πιο τοξικές.

Οξείδωση συμβαίνει όταν το οξυγόνο αντιδράει με τη χημική σύσταση του

πετρελαίου. Η οξείδωση προκαλεί πολύπλοκες χημικές ενώσεις στο πετρέλαιο οι οποίες

διασπούνται σε απλούστερες ενώσεις που τείνουν να είναι ελαφρύτερες και έχουν τη

δυνατότητα να διαλυθούν στο νερό και να μειωθούν περαιτέρω.

Βιοαποικοδόμηση συμβαίνει όταν τα βακτήρια που ζουν στο νερό ή στην ξηρά

καταναλώνουν πετρέλαιο, το οποίο μπορεί να χρησιμοποιήσουν για την παραγωγή



ενέργειας για τις διάφορες βιολογικές τους ανάγκες. Όταν το πετρέλαιο ξεκινάει να

χύνεται, μπορεί να γίνει τοξικό σε ορισμένα βακτήρια, τα οποία κάνουν το ρυθμό της

βιοαποικοδόμησης αρκετά αργό. Καθώς το πετρέλαιο εξατμίζεται και οι περισσότερες

τοξικές ουσίες αφαιρεθούν, ο πληθυσμός των βακτηρίων αυξάνεται και η δραστηριότητα

βιοαποικοδόμησης επιταχύνεται.

Στη φύση, η βιοαποικοδόμηση είναι μια σχετικά αργή διαδικασία. Μπορεί να

χρειαστούν χρόνια για έναν πληθυσμό μικροοργανισμών να μειώσει το μεγαλύτερο μέρος

της πετρελαιοκηλίδας πάνω στην ακτογραμμή. Ωστόσο, ο ρυθμός με τον οποίον η

βιοαποικοδόμηση λαμβάνει χώρα μπορεί να επιταχυνθεί με την προσθήκη θρεπτικών

ουσιών, όπως ο φωσφόρος και το άζωτο, που θα ενθαρρύνουν την αύξηση βακτηρίων. Η

διαδικασία αυτή ονομάζεται βιολογική διέγερση. Ο ρυθμός της βιοαποικοδόμησης μπορεί

να αυξηθεί με την προσθήκη μικροοργανισμών στο περιβάλλον. Η προσθήκη

μικροοργανισμών αναφέρεται ως βιολογική αύξηση. Η χρήση των θρεπτικών συστατικών

ή η προσθήκη μικροοργανισμών για να ενθαρρύνουν τη βιοαποικοδόμηση ονομάζεται

βιοθεραπεία.

Όταν η πετρελαιοκηλίδα ανταποκρίνεται, το προσωπικό αναπτύσσει στρατηγικές

για τη βιοθεραπεία και εξετάζει τις επιπτώσεις των κυμάτων, των παλιρροιών και των

ρευμάτων στις θρεπτικές ουσίες και στους μικροοργανισμούς στις μολυσμένες από

πετρέλαιο περιοχές. Η μόλυνση των παράκτιων περιοχών του πετρελαίου από

παραθαλάσσιες πετρελαιοκηλίδες συνήθως εμφανίζεται πάνω από το σημείο της

παλιρροιακής ζώνης όπου τα κύματα και οι παλίρροιες μπορούν γρήγορα να μεταφέρουν

μακριά τα διαλυμένα θρεπτικά συστατικά. Η προσθήκη θρεπτικών ουσιών μπορεί να μην

είναι αποτελεσματική στις παραλίες με μεγάλη δραστηριότητα κυμάτων και παλιρροϊκά

κύματα επειδή τα περισσότερα θρεπτικά συστατικά θα χαθούν στο διάλυμα. Στις ήρεμες

ακτές, η προσθήκη θρεπτικών ουσιών μπορεί να αποτελέσει μια αποτελεσματική

στρατηγική για τη βιοθεραπεία.

Όσον αφορά τις ακτογραμμές του γλυκού νερού, μια πετρελαιοκηλίδα, είναι πολύ

πιθανό να έχει το μεγαλύτερο αντίκτυπο στους υγρότοπους ή στους βάλτους από ότι πάνω

σε μια πλατιά ακτογραμμή όπως μια θαλάσσια ζώνη πάνω από το σημείο παλίρροιας. Δεν

έχει διενεργηθεί μεγάλη έρευνα σε αυτούς τους τύπους του περιβάλλοντος, έτσι αυτό δεν

είναι ακόμη γνωστό πόσο καλά η βιοθεραπεία βελτιώνει την απομάκρυνση του

πετρελαίου. Τα ίδια εφαρμόζονται σε θαλάσσιο περιβάλλον, όπου τα θρεπτικά συστατικά

πρέπει να εφαρμόζονται με τρόπους οι οποίοι διατηρούνται μακριά από επηρεασμένες

περιοχές που είναι αρκετά μακριά για να επηρεάσουν την ενισχυμένη θεραπεία. Σε



υγρότοπους, η βιοθεραπεία δε μπορεί να λειτουργεί τόσο καλά, διότι υπάρχει λιγότερο

οξυγόνο στα ιζήματα από ό, τι υπάρχει σε μια αμμώδη παραλία, ακόμα και με προσθήκη

θρεπτικών ουσιών ή και μικροοργανισμών μπορεί να μην έχουν αρκετό οξυγόνο για να

καταπολεμηθεί αποτελεσματικά η πετρελαιοκηλίδα.

Η EPA συγχρόνως μελετά τη βιοδιάσπαση των μη – ορυκτών ελαίων (φυτικά

λάδια και λίπη ζώων) και την επίδρασή τους πάνω στο γλυκό νερό και στα θαλάσσια

περιβάλλοντα κατά τη διάρκεια της βιοαποικοδόμησης.

Στο πέμπτο Κεφάλαιο συζητήθηκε η βιοθεραπεία και άλλες εναλλακτικές

προσεγγίσεις καθαρισμού.

6.4.2 ΦΥΣΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ

Η φυσική απομάκρυνση του πετρελαίου από τις ακτές, και ιδίως τις παραλίες, είναι

χρονοβόρα και απαιτεί πολύ προσωπικό εξοπλισμό και πολλά άλλα. Μέθοδοι που

χρησιμοποιήθηκαν για τον καθαρισμό του πετρελαίου από τις ακτές αναφέρονται

παρακάτω:

• Μάζεμα με απορροφητικά υλικά

• Καθαρισμός με νερό υπό πίεση

• Μάζεμα με σκαφτικά εργαλεία ή μπουλντόζες

Πριν χρησιμοποιηθεί η φυσική μέθοδος καθαρισμού, φράγματα κατασκευασμένα

από απορροφητικό υλικό είναι συχνά αυτά που τοποθετούνται μέσα στο νερό, γύρω από

την περιοχή. Τα φράγματα εμποδίζουν το πετρέλαιο να απελευθερωθεί κατά το μήκος της

περιοχής των δραστηριοτήτων καθαρισμού και από την επιστροφή του στο νερό.

6.4.2.1 ΜΑΖΕΜΑ ΜΕ ΑΠΟΡΡΟΦΗΤΙΚΑ ΥΛΙΚΑ

Υλικά που είναι ικανά να απορροφήσουν πολλές φορές το βάρος τους σε

πετρέλαιο, μπορεί να χρησιμοποιηθούν για να μαζέψουν το πετρέλαιο από τις μολυσμένες

ακτές. Τα υλικά αυτά συχνά σχεδιάζονται ως μεγάλα τετράγωνα, όπως χαρτοπετσέτες ή

«σφουγγαρίστρες». Οι χαρτοπετσέτες ή σφουγγαρίστρες χρησιμοποιούνται για να

μαζέψουν στην ακτή το πετρέλαιο μέχρι τα απορροφητικά υλικά να είναι γεμάτα με

πετρέλαιο, έως το βαθμό που μπορούν να κατέχουν.

Υπάρχουν πλεονεκτήματα στη χρήση των απορροφητικών υλικών. Μπορούν να

χρησιμοποιηθούν για να καθαρίσουν κάθε είδος πετρελαίου για κάθε ακτογραμμή που



μπορεί να επιτευχθεί με χρήση εργατών. Η χρήση των απορροφητικών υλικών δεν είναι

γενικά επιβλαβείς για την ίδια την ακτογραμμή ή για τους οργανισμούς που ζουν σε αυτήν

και δεν μένουν στερεά κατάλοιπα μετά την εκκαθάριση. Ορισμένα απορροφητικά υλικά

είναι επαναχρησιμοποιήσιμα.

Στο μάζεμα με απορροφητικά υλικά, απαιτείται η χρήση μιας μεγάλης ποσότητας

υλικού και αρκετό προσωπικό. Το προσωπικό πρέπει να φορά κατάλληλη προστατευτική

ενδυμασία για να ελαχιστοποιήσει την άμεση επαφή με το πετρέλαιο. Το πετρέλαιο

σκεπάζεται με απορροφητικά υλικά και προστατευτικό ιματισμό, τα οποία

χρησιμοποιούνται από τους εργάτες και πρέπει να είναι απομακρυνθούν σωστά μετά από

τον καθαρισμό, η οποία απομάκρυνση μπορεί να είναι δαπανηρή. Επιπλέον, η εισβολή

πολλών ανθρώπων σε μια απομονωμένη ακτογραμμή μπορεί να διαταράξει τις

συμπεριφορές των ζώων, όπως την αναπαραγωγή ή τον θηλασμό.

6.4.2.2 ΠΛΥΣΙΜΟ ΜΕ ΠΙΕΣΗ

Το καθάρισμα με νερό υπό πίεση απομακρύνει το πετρέλαιο από τις ακτές και τους

βράχους. Χρησιμοποιούνται εύκαμπτοι σωλήνες που προμηθεύουν χαμηλή ή υψηλή πίεση

νερού. Ζεστό ή κρύο νερό μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να δημιουργηθούν ρεύματα. Το

πετρέλαιο ξεπλένεται από την ακτογραμμή σε πλαστικές τάφρους και συλλέγεται στη

συνέχεια με απορροφητικό υλικό. Δεδομένου ότι πολλές ποτάμιες περιοχές και μερικές

λίμνες, έχουν εκτεταμένη βλάστηση ή καλλιέργεια μέσα στο νερό, τα φυτά πρέπει να

καθαρίζονται ή να αφαιρεθούν. Ανάλογα με τον τύπο του πετρελαίου ο καθαρισμός με

χαμηλή πίεση απομακρύνει το περισσότερο πετρέλαιο από τη βλάστηση.

Σε ένα θαλάσσιο οικοσύστημα, το καθάρισμα με υψηλή πίεση συνήθως κάνει

περισσότερο κακό, παρά καλό οδηγώντας το πετρέλαιο βαθύτερα μέσα στην παραλία και

σκοτώνοντας πολλούς από τους οργανισμούς. Επιπρόσθετα, τα ρεύματα υψηλής πίεσης

μπορούν να επιταχύνουν τη διάβρωση περιοχών και εκτόπιση οργανισμών, όπως τα φύκια

και τα μύδια, από τους βράχους και ιζήματα, στα οποία ζουν. Τα ρεύματα αυτά επίσης

μπορούν να οδηγήσουν το πετρέλαιο σε βαθύτερα ιζήματα, καθιστώντας πιο δύσκολο το

ξεκαθάρισμα.

Το καθάρισμα με νερό υπό πίεση έχει το πλεονέκτημα ότι είναι σχετικά φτηνό και απλό

στην εφαρμογή, ωστόσο, απαιτεί πολλά άτομα.



Εικόνα 6.6: Ανταπόκριση των πληρωμάτων που χρησιμοποιούν μάνικα με υψηλή πίεση για να

μαζέψουν το πετρέλαιο που καλύπτει την παραλία

6.4.2.3 ΜΑΖΕΜΑ ΜΕ ΣΚΑΦΤΙΚΑ ΕΡΓΑΛΕΙΑ Ή ΜΠΟΥΛΝΤΟΖΕΣ

Όταν το πετρέλαιο κινείται στην άμμο ή μεταξύ λιθόστρωτων βότσαλων σε μια

ακτογραμμή, γίνεται πιο δύσκολο να αφαιρεθεί. Εάν το πετρέλαιο έχει μετακινηθεί προς

τα κάτω σε μικρή απόσταση, με τη χρήση σκαφτικών εργαλείων ή μπουλντόζας στην άμμο

μπορεί να αυξηθεί η εξάτμιση του πετρελαίου από την έκθεση στον αέρα και στο φως του

ήλιου. Εάν το πετρέλαιο έχει διεισδύσει σε βάθος στην άμμο, οι μπουλντόζες

χρησιμοποιούνται για να μετακινήσουν τα ανώτερα στρώματα από την άμμο και τα

βότσαλα. Αυτό επιτρέπει στο πετρέλαιο να εμφανιστεί έτσι ώστε να μπορεί να συλλεχτεί

και να απομακρυνθεί από το χώρο, πλένοντάς το με πίεση με σωλήνες.

Τα σκαφτικά μέσα και η μπουλντόζα είναι απλές μέθοδοι για να διευκολυνθεί η

συλλογή του πετρελαίου που θα μπορούσε να διαφύγει σε ιζήματα. Ωστόσο, οι μέθοδοι

αυτοί μπορεί να διαταράξουν τόσο το φυσικό σχήμα της ακτογραμμής όσο και τα φυτικά

και ζωικά είδη που ζουν στην επιφάνεια και εντός των ιζημάτων. Επιπλέον, η χρήση του

απαιτεί ειδικά εκπαιδευμένες μπουλντόζες που μπορούν να εργάζονται χωρίς να βλάπτεται



η ακτογραμμή άσκοπα. Με σκαφτικά υλικά είναι χρονοβόρο και απαιτεί πολλούς

ανθρώπους.

6.5 ΔΙΑΘΕΣΗ ΤΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΚΑΙ ΤΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ

ΕΚΣΚΑΦΗΣ

Η εκκαθάριση μιας πετρελαιοκηλίδας δε θεωρείται πλήρης, εάν όλα τα απόβλητα

δεν έχουν απομακρυνθεί σωστά. Ο καθαρισμός του πετρελαίου στην ακτογραμμή, μπορεί

να δημιουργήσει διαφορετικά είδη αποβλήτων, συμπεριλαμβανομένων υγρού πετρελαίου,

όπου το λάδι αναμειγνύεται με άμμο και πίσσα. Το πετρέλαιο μπορεί μερικές φορές να

ανακτηθεί και να χρησιμοποιηθεί ξανά, να καεί ή να τοποθετηθεί σε χώρους υγειονομικής

ταφής.

Η επαναχρησιμοποίηση ή η ανάκτηση του πετρελαίου απαιτεί να μεταποιηθεί το

πετρέλαιο και να διαχωριστεί από τα άλλα υλικά, όπως το νερό. Το πετρέλαιο που

ανακτάται μπορεί στη συνέχεια να αναμειχθεί με άλλα καύσιμα για χρήση σε εργοστάσια

ή λέβητες.

Η καύση έχει εξαιρετικά υψηλές θερμοκρασίες για να μετατρέψει ενώσεις, όπως το

πετρέλαιο, σε διοξείδιο του άνθρακα και νερό. Όταν ένας κινητός αποτεφρωτήρας

χρησιμοποιείται σε μία απομακρυσμένη τοποθεσία, η ανάγκη για μεταφορά μεγάλου

όγκου αποβλήτων στις μακρινές περιοχές εξαλείφεται. Αυτό μπορεί να είναι μια πρακτική

και αποτελεσματική μέθοδος για τη διαχείριση μεγάλου όγκου αποβλήτων που παράγονται

κατά τη διάρκεια μιας εκκαθάρισης. Επειδή η αποτέφρωση μπορεί να παράγει

ατμοσφαιρική ρύπανση, είναι σημαντικό να χρησιμοποιείται σε αυστηρή συμμόρφωση με

τους νόμους που αφορούν την ατμοσφαιρική ρύπανση.

Η υγειονομική ταφή είναι μια άλλη μέθοδος διάθεσης του πετρελαίου. Το

πετρέλαιο είναι αναμεμειγμένο με χημικές ουσίες, όπως οξείδιο του ασβεστίου,

«ασβέστης», όπου η σταθεροποίηση του πετρελαίου την καθιστά λιγότερο ικανή να χυθεί

στα υπόγεια ύδατα ή τα εδάφη. Μείγματα ασβέστη και πετρελαίου πρέπει να ληφθούν σε

ειδικά σχεδιασμένους χώρους υγειονομικής ταφής.




Ο καθαρισμός των ακτών μετά από μια πετρελαιοκηλίδα, αποτελεί ένα δύσκολο

αλλά ενδιαφέρον έργο. Παράγοντες που επηρεάζουν το είδος της εκκαθάρισης

χρησιμοποιούνται συμπεριλαμβανομένου του τύπου της πετρελαιοκηλίδας που διαρρέει,

της γεωλογίας της ακτογραμμής και το ρυθμό ροής του ύδατος, καθώς και τον τύπο και

την ευαισθησία των βιολογικών κοινοτήτων της περιοχής. Φυσικές διεργασίες, όπως η

εξάτμιση, η οξείδωση και η βιοδιάσπαση, βοηθούν να καθαριστούν οι ακτές. Φυσικές

μέθοδοι, όπως το μάζεμα με απορροφητικό υλικό, το καθάρισμα με νερό υπό πίεση, με

σκαφτικά εργαλεία και μπουλντόζα, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να βοηθήσουν τις

φυσικές διαδικασίες. Το πετρέλαιο που συλλέγεται κατά τη διάρκεια των δραστηριοτήτων

εκκαθάρισης πρέπει να επαναχρησιμοποιηθεί ή να διατεθεί σωστά, χρησιμοποιώντας

μεθόδους όπως, καύση ή υγειονομική ταφή. Χρησιμοποιώντας τις πιο αποτελεσματικές

δυνητικά και λιγότερο επιβλαβείς μεθόδους καθαρισμού, εξασφαλίζεται ότι, τα φυσικά

συστήματα των ακτογραμμών θα διατηρηθούν και θα προστατευθούν για τις μελλοντικές

γενεές.

Κεφάλαιο 7o: Άγρια Ζωή και οι Πετρελαιοκηλίδες


ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7o

ΑΓΡΙΑ ΖΩΗ ΚΑΙ ΟΙ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΚΗΛΙΔΕΣ


Στις Ηνωμένες Πολιτείες αναφέρονται περισσότερες από εβδομήντα (70) κατά

μέσο όρο πετρελαιοκηλίδες την ημέρα. Όταν δημιουργούνται οι πετρελαιοκηλίδες,

προσβάλλονται τα φυτά και τα ζώα και μερικά μόνο θα είναι σε θέση να επιβιώσουν. Είτε

αυτά συμβαίνουν σε ωκεανούς, στις εκβολές ποταμίων, σε λίμνες ή στην ξηρά, μπορούν

να επηρεάζουν τα φυτά, τα ασπόνδυλα, τα ψάρια, τα αμφίβια και τα ερπετά, τα πουλιά και

τα θηλαστικά. Αυτά τα είδη και οι κοινότητες είναι σε κίνδυνο κατάπνιξης,

υδρογονανθράκων τοξικότητας, υποθερμίας και χρόνιων μακροπρόθεσμων επιπτώσεων.

Ο προγραμματισμός είναι ένας από τους καλύτερους τρόπους να ελαχιστοποιηθούν

οι επιπτώσεις των πετρελαιοκηλίδων στην άγρια πανίδα. Ο σχεδιασμός έκτακτης ανάγκης,

σε τοπικό επίπεδο βοηθά τους σχεδιαστές να ανταποκρίνονται και να εντοπίζουν

στρατηγικές για την προστασία και την επιλογή καταπολέμησης για τα ψάρια, τα άγρια

ζώα, και τα ευαίσθητα περιβάλλοντα. Το παρακάτω Κεφάλαιο περιγράφει τον τρόπο με

τον οποίο έχουν χρησιμοποιηθεί τα σχέδια έκτακτης ανάγκης για να βοηθήσουν στην

προετοιμασία για τις πετρελαιοκηλίδες.

Η EPA, μαζί με άλλους σχεδιαστές και αποκρινόμενους, δουλεύει για να

αναπτύσσει μία λεπτομερή ερμηνεία για το πώς οι πετρελαιοκηλίδες επηρεάζουν τα ψάρια,

τα θηλαστικά και τους περιβάλλοντες πλούτους. Γνωρίζοντας τα είδη και τις κοινότητες

που πρέπει να είναι επιτηδευμένα από μία πετρελαιοκηλίδα και τις ευαισθησίες τους στο

μολυσμένο πετρέλαιο βοηθάνε τους σχεδιαστές να διαλέξουν την καλύτερη επιλογή

αντίδρασης. Αυτές οι ενδιαφέρον αντιδράσεις είναι προσφωνημένες μέσα στην αντίδραση

του προθέματος του πετρελαίου σχεδιάζοντας τόσο που αυτοί μπορούν να είναι

υλοποιημένα περισσότερο εύκολα κατά τη διάρκεια της δράσης των προσπαθειών της

αντίδρασης.

Όταν μια πετρελαιοκηλίδα λαμβάνει χώρα, στα αποκρινόμενα θηλαστικά

προσπαθεί να ελαχιστοποιήσει το βλάψιμο στα ψάρια, στα θηλαστικά και στα ευπαθή

περιβάλλοντα. Δουλεύοντας με τις αντιπροσωπείες αντίδρασης που ελέγχουν και



καθαρίζουν τις πετρελαιοκηλίδες, τα αποκρινόμενα θηλαστικά μπορούν να ελαττώσουν

την επιρροή εξουδετέρωσης σε μία πετρελαιοκηλίδα που έχει φυσικούς πόρους.

7.2 ΑΓΡΙΑ ΠΑΝΙΔΑ ΚΑΙ ΤΟ ΕΥΑΙΣΘΗΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΕΥΠΑΘΕΙΑ ΣΤΙΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΚΗΛΙΔΕΣ

Περισσότερες βιολογικές κοινότητες είναι επιρρεπείς στις επιδράσεις των

πετρελαιοκηλίδων. Οι πρωτογενείς επιπτώσεις από τη μόλυνση του πετρελαίου

περιλαμβάνουν απώλεια της ικανότητας των μονωτικών ικανοτήτων της γούνας και των

φτερών που μπορούν να οδηγήσουν σε υποθερμία, αφυδάτωση , που προκύπτει από την

έλλειψη αμόλυντου νερού, διαταραχών στομαχιού και εντέρων και καταστροφή των

ερυθρών αιμοσφαιρίων. Από την κατάποση του πετρελαίου μπορεί να προκληθεί

πνευμονία. Αυτή μπορεί επίσης να προκύψει από την εισπνοή του πετρελαιακού ατμού και

να δημιουργήσει προβλήματα στο δέρμα και στους οφθαλμούς από την άμεση επαφή με το

πετρέλαιο. Επιπλέον, τα αυγά και τα ανήλικα είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα σε μόλυνση από το

πετρέλαιο. Πολύ μικρές ποσότητες πετρελαίου στα αυγά των πτηνών ενδέχεται να έχει ως

αποτέλεσμα το θάνατο των εμβρύων.

7.3 ΥΠΑΡΧΟΝΤΑ ΤΟΥ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ ΣΤΑ ΨΑΡΙΑ, ΣΤΑ ΠΟΥΛΙΑ

ΚΑΙ ΣΤΑ ΘΗΛΑΣΤΙΚΑ

7.3.1 ΨΑΡΙΑ

Τα ψάρια μπορεί να εκτεθούν σε πετρέλαιο με διαφορετικούς τρόπους. Μπορούν

να έρθουν σε άμεση επαφή και να μολύνουν τα βράγχια τους, το νερού μπορεί να περιέχει

τοξικά και πτητικά συστατικά του πετρελαίου που μπορεί να απορροφηθούν από τα αυγά

τους, τις και στα στάδια προνύμφης ανήλικα και μπορούν να μολυνθούν μέσο τροφής. Τα

ψάρια που είναι εκτεθειμένα στο πετρέλαιο μπορεί να υποφέρουν από τις αλλαγές στον

καρδιακό και αναπνευστικό ρυθμό, φουσκωμένο συκώτι, μειωμένη ανάπτυξη,

διαβρωμένα πτερύγια, μια σειρά από βιοχημικές και κυτταρικές αλλαγές και την

διαταραγμένη αναπαραγωγική συμπεριφορά.



Εικόνα 7.1: Επιδράσεις πετρελαίου στα ψάρια

Χρόνια έκθεση σε ορισμένες χημικές ουσίες που βρέθηκαν στο πετρέλαιο μπορεί να

προκαλέσουν γενετικές ανωμαλίες ή καρκίνο σε ευαίσθητα είδη. Εάν τα χημικά όπως τα

διασκορπιστικά χρησιμοποιηθούν στην αντιμετώπιση μιας πετρελαιοκηλίδας, μπορεί να

είναι δυναμικά αυξημένα μολύνοντας τα ψάρια και τα οστρακοειδή από την αύξηση της

συγκέντρωσης του πετρελαίου στο νερού. Αυτό μπορεί να επηρεάσει τους ανθρώπους στις

περιοχές που έχουν εμπορική και ερασιτεχνική αλιεία.

7.3.2 ΠΟΥΛΙΑ

Τα πουλιά είναι πολύ ευαίσθητα στις πετρελαιοκηλίδες. Τα θαλασσοπούλια, για

παράδειγμα, περνούν πολύ χρόνο στην επιφάνεια του ωκεανού, βουτούν όταν τρομάζουν

και έχουν χαμηλό ρυθμό αναπαραγωγικότητας, γεγονός που τα καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτα

σε πετρελαιοκηλίδες. Επιπλέον, οι πληθυσμοί των ειδών με μικρούς αριθμούς ατόμων σε

μια ομάδα, σε περιορισμένη γεωγραφική περιοχή, απειλούνται και τα απειλούμενα είδη

είναι δυνατό να επηρεάζονται δυσμενώς από τη μεγάλη πετρελαιοκηλίδα μόλυνσης.

Τα φτερά ενός πουλιού είναι έτσι φτιαγμένα ώστε να παγιδεύουν τον αέρα και

παρέχουν στο πουλί ζεστασιά και ικανότητα γρήγορης επανάκαμψης. Τα πουλιά που

έρχονται σε επαφή με μια πετρελαιοκηλίδα χάνουν τα φτερά τους και την ικανότητά τους

να παραμένουν αδιάβροχα, αυτά μπορούν να απορροφήσουν το πετρέλαιο προσπαθώντας



να καθαρίσουν τα φτερά τους ή όταν προσπαθούν να φάνε μολυσμένα τρόφιμα και

μπορούν να υποστούν μακροπρόθεσμες επιπτώσεις στην αναπαραγωγή.

Εικόνα 7.2: Τα πτηνά μπορεί να είναι πνιγμένα από το πετρέλαιο.

7.3.3 ΘΗΛΑΣΤΙΚΑ

Η ευαισθησία του θηλαστικού στο πετρέλαιο που διαρρέει είναι εξαιρετικά

μεταβλητή. Τα θηλαστικά που μπορούν να επηρεαστούν περιλαμβάνουν βίδρες ποταμού,

κάστορες, θαλάσσιες ενυδρίδες, πολικές αρκούδες, φώκιες, θαλάσσια λιοντάρια,

θαλάσσιοι ίπποι, φάλαινες και δελφίνια. Το ύψος των ζημιών φαίνεται να είναι πιο άμεσα

σχετιζόμενο με το πόσο σπουδαία είναι η γούνα και το λίπος που τα κρατάει ζεστά, αυτό

ονομάζεται θερμορύθμιση. Ορισμένα αμφίβια και χερσαία θηλαστικά χρειάζεται να

καθαρίσουν τη γούνα για να παραμείνουν ζεστά.

Η άμεση έκθεση στο πετρέλαιο μπορεί να οδηγήσει σε προσωρινά προβλήματα

όρασης. Κατάποση του πετρελαίου μπορεί να οδηγήσει σε αιμορραγία του πεπτικού

σωλήνα και ζημιές στο συκώτι και στα νεφρά. Η απορρόφηση του πετρελαίου είναι

μεγαλύτερου ενδιαφέροντος για τα είδη που περιποιούνται τους εαυτούς τους με το στόμα

τους, όπως οι θαλάσσιες ενυδρίδες και οι πολικές αρκούδες. Η εισπνοή των

υδρογονανθράκων ατμού μπορεί να οδηγήσει σε νευρική βλάβη και ανωμαλίες στη

συμπεριφορά όλων των θηλαστικών.

Η διαδικασία σύλληψης και καθαρισμού του πετρελαίου από τα θαλάσσια

θηλαστικά γενικά δεν είναι εφικτό. Ενώ οι διαδικασίες για μοιρασιά με τα πουλιά με



πετρέλαιο έχουν αναπτυχθεί, τέτοιες διαδικασίες δεν έχουν αναπτυχθεί για τα θαλάσσια

θηλαστικά εκτός από τις θαλάσσιες ενυδρίδες και, σε μικρότερο βαθμό, πολικές αρκούδες.

7.4 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΚΗΛΙΔΑΣ ΣΕ ΕΙΔΙΚΑ ΕΙΔΗ

ΘΗΛΑΣΤΙΚΩΝ

7.4.1 ΗΜΙ-ΥΔΡΟΒΙΑ ΚΑΙ ΚΗΤΟΕΙΔΗ

Τα συνηθέστερα ημι-υδρόβια θαλασσια θυλαστικα είναι οι φώκιες, θαλάσσια

λιοντάρια και θαλάσσιο ίππο. Τα συνηθέστερα κητοειδή είναι οι φώκιες, τα δελφίνια και

οι φάλαινες. Εκτός από τη φώκια που εξαρταται από τη γουνα της, τόσο τα ημι-υδρόβια

οσο και τα κητώδη έχουν λίπος για μόνωση και δεν εξαρτάται από τη γούνα για να

παραμείνουν ζεστά. Το χαρακτηριστικό αυτό τα καθιστά λιγότερο ευάλωτα σε

πετρελαιοκηλίδες από τα άλλα θηλαστικά. Τα ημι-υδρόβια σχετίζονται με τα παράκτια

περιβάλλοντα, συχνά κατοικούν σε παραλίες και βραχώδεις ακτές και σε διαφορετικές

χρονικές περιόδους του έτους. Αυτό μπορεί να θέσει περισσότερο σε κίνδυνο τα κητοειδή

από τις πετρελαιοκηλίδες, τα οποία είναι γενικά πιο μεταναστευτικά. Η επαφή με το

πετρέλαιο έχει παρόμοιες επιπτώσεις και στις δύο ομάδες. Όταν ανεβαίνουν στην

επιφάνεια για να αναπνεύσουν μπορούν να εισπνέουν ατμούς υδρογονανθράκων που

μπορεί να οδηγήσει σε πνευμονικούς τραυματισμούς. Τα ημι-υδρόβια θυλαστικα και

μικρά κητώδη μπορεί να τραυματιστούν λόγω κατάποσης του πετρελαίου από τις

μολυσμένες θηλές όταν νοσηλευτούν. Μπορεί να υπάρχουν μακροπρόθεσμες χρόνιες

επιπτώσεις ως αποτέλεσμα της μετανάστευσης μέσω του μολυσμένου πετρελαίου.

7.4.2 ΘΑΛΑΣΣΙΟΙ ΕΛΕΦΑΝΤΕΣ

Η άμεση επαφή του πετρελαίου με το σώμα ενός θαλάσσιου ελέφαντα δεν

επηρεάζει τη θερμοκρασία του σώματός του διότι αυτό καλύπτεται από ένα παχύ στρώμα

λίπους. Ωστόσο, οι θαλάσσιοι ελέφαντες μπορεί να επηρεαστούν από την εισπνοή

πτητικών υδρογονανθράκων και είναι πολύ πιθανό να ερεθιστούν οι ευαίσθητες

βλεννώδεις μεμβράνες και τα μάτια τους από το πετρέλαιο.

Όπως με τα περισσότερα ζώα, τα μικρά είναι περισσότερο εκτεθειμένα στον

κίνδυνο. Τα θυλαζόμενα νεογνά μπορεί να τραυματιστούν από τις μολυσμένες θηλές λόγω



κατάποσης του πετρελαίου. Ο θαλάσσιος ελέφαντας δεν μπορεί να επηρεαστεί σοβαρά

από τις πετρελαιοκηλίδες μέσω της άμεσης επαφής του, αλλά είναι ευαίσθητος στις

διαταραχές του οικοτόπου.

7.4.3 ΘΑΛΑΣΣΙΕΣ ΕΝΥΔΡΙΔΕΣ

Επειδή οι θαλάσσιες ενυδρίδες βρίσκονται πολύ χρόνο στην επιφάνεια του

ωκεανού και εξαρτώνται αποκλειστικά από τη γούνα τους για μόνωση και πλευστότητα,

είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα στη μόλυνση από πετρέλαιο. Οι θαλάσσιες ενυδρίδες

θεωρούνται ευάλωτες στη μόλυνση από πετρελαιοκηλίδα κατά τη διάρκεια ολόκληρου του

κύκλου ζωής τους. Η πιο βλαβερή επίδραση από την άμεση έκθεση σε πετρέλαιο είναι η

μόλυνση της γούνας, η οποία μπορεί να χάσει την μονωτική της ικανότητα. Επιπλέον, η

αναπνοή και η κατάποση ατμού υδρογονανθράκων πετρελαίου από τις θαλάσσιες

ενυδρίδες μπορεί να προκαλέσει μόλυνση των πνευμόνων τους, αιμορραγία του πεπτικού

τους σωλήνα και να οδηγήσει σε ηπατική και νεφρική βλάβη.

7.4.4 ΠΟΛΙΚΕΣ ΑΡΚΟΥΔΕΣ

Οι πολικές αρκούδες προστατεύονται από το λίπος τους, τη γούνα τους και από το

πυκνό τους υπόστρωμα που ρυθμίζουν τη θερμοκρασία και τη μόνωσή τους. Αρκετές

αρκούδες πεθαίνουν στον Καναδά κατά την κατάποση πετρελαίου. Υπάρχουν κάποια

στοιχεία ότι οι τοξικές επιδράσεις του πετρελαίου στις πολικές αρκούδες περιλαμβάνουν

την αδυναμία να παράγουν ερυθρά αιμοσφαίρια καθώς και νεφρική βλάβη.

Εικόνα 7.3: Εθελοντές πλένουν ένα θαλάσσιο πτηνό το οποίο είναι επικαλυμμένο με πετρέλαιο



7.5 ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ ΤΗΣ ΑΓΡΙΑΣ ΦΥΣΗΣ ΜΟΛΥΣΜΕΝΗΣ ΑΠΟ ΤΟ

ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ

Η ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΕΝΟΣ ΚΤΗΝΙΑΤΡΟΥ

Πολλά κυβερνητικά πρακτορεία, πανεπιστήμια και ιδιωτικοί οργανισμοί βοηθούν

στη διάσωση ζώων και πουλιών που έχουν εκτεθεί στη ρύπανση από πετρέλαιο. Ενώ η

κυβέρνηση είναι αρμόδια για τις ζωικές προσπάθειες διάσωσης, πολλές ιδιωτικές

οργανώσεις βοηθούν στη διάσωση της τραυματισμένης άγριας φύσης. Προτού κάποιο

πρόσωπο ή οργάνωση μπορέσει να περισώσει οποιοδήποτε πουλί ή θηλαστικό, πρέπει να

πάρουν τις πρόσθετες άδειες που εκδίδονται από το κράτος και τους ομοσπονδιακούς

αξιωματούχους. Είναι παράνομο για οποιοδήποτε πρόσωπο ή οργάνωση να συλλάβουν και

να χειριστούν την μολυσμένη άγρια φύση χωρίς κατάλληλη κατάρτιση ή εκπαίδευση.

Αυτή η κατάρτιση τους προετοιμάζει να συλλάβουν, να χειριστούν και να μεταχειριστούν

την τραυματισμένη άγρια φύση χωρίς την πρόκληση πόνου και βασάνου στα ζώα ή την

πρόκληση τραυματισμού σε αυτά κατά τη στιγμή που μεταχειρίζονται την άγρια φύση.

Τα συμβαλλόμενα μέρη διάσωσης συνήθως θα έρθουν σε επαφή με τους

εργαζομένους αποκατάστασης ακόμη και προτού φθάσουν και σιγουρευτούν ότι

προετοιμάζονται να φροντίσουν τα παγιδευμένα στο πετρέλαιο πουλιά. Αυτό εξασφαλίζει

ότι τα πουλιά θεραπεύονται όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Τα πουλιά που είναι πλέον

πιθανό να επηρεαστούν από τις διαρροές πετρελαίου είναι εκείνα που παραμένουν μέσα, ή

τρέφονται από το νερό, όπως οι πάπιες, οι κορμοράνοι, οι γλάροι, οι στέρνες, οι ερωδιοί, οι

πελεκάνοι, οι φαλαρίδες, και οι φαλακροί αετοί.

Μόλις παρουσιαστεί ένα πουλί σε ένα κέντρο αποκατάστασης, ακολουθούν

ορισμένες βασικές διαδικασίες. Κατ' αρχάς, τα πουλιά περνούν από πλήρεις φυσικές

εξετάσεις, συμπεριλαμβανομένου του ελέγχου της θερμοκρασίας σώματος, των

αναπνευστικών συχνοτήτων και των καρδιογραφημάτων. Τα πουλιά εξετάζονται για

σπασμένα κόκαλα, εγκαύματα δερμάτων και γδαρσίματα. Το πετρέλαιο ξεπλένεται από τα

μάτια των πουλιών και τα ρουθούνια. Τα βαριά μολυσμένα πουλιά σκουπίζονται με τα

απορροφητικά υφάσματα για να αφαιρεθεί το πετρέλαιο. Το Pepto Bismol™ ή Toxiban™

χορηγείται για να αποτρέψει την πρόσθετη απορρόφηση του πετρελαίου μέσα στο στομάχι

του πουλιού και για να βοηθήσει να αφαιρεθεί το πετρέλαιο από το εσωτερικό του

πουλιού. Το πουλί θερμαίνεται έπειτα και τοποθετείται σε μια ήρεμη περιοχή. Οι



κουρτίνες, οι πετσέτες, και τα φύλλα κρεμιούνται συχνά για να περιορίσουν την οπτική

επαφή με τους ανθρώπους.

Η διατροφή είναι ουσιαστική για την αποκατάσταση των μολυσμένων πουλιών. Τα

πουλιά ταΐζονται και ενυδατώνονται χρησιμοποιώντας μια ενυδατική δράση (Pedialyte™)

και χυλό (ψάρια, βιταμίνες, ανόργανα άλατα) έως ότου πλυθούν. Τα πουλιά χρειάζονται

μέχρι πέντε ημέρες για να ενυδατωθούν και να ενισχυθούν προτού πλυθούν.

Αφότου σε ένα πουλί σταθεροποιηθεί η κατάστασή του, μπορεί να πλυθεί. Το

απορρυπαντικό DawnTM

αραιωμένο με νερό έχει βρεθεί ότι είναι ο αποτελεσματικότερος

τρόπος πλύσης για τα μολυσμένα πουλιά. Οι σταγόνες του νερού θα κυλήσουν ελεύθερα

από τα φτερά και το χνούδι των πουλιών θα εμφανιστεί ξηρό όταν ξεπλυθεί. Η αποτυχία

να ξεπλυθούν κατάλληλα τα πουλιά είναι μια από τις περισσότερες κοινές αιτίες της

ανεπιτυχούς αποκατάστασης.

Αφότου ξεπλένονται εντελώς τα φτερά του, το πουλί τοποθετείται σε μια καθαρή

δεξαμενή περιφραγμένη από δίχτυα. Η δεξαμενή θερμαίνεται με κατάλληλους

στεγνωτήρες ζώων και ελαχιστοποιείται η ανθρώπινη επαφή η οποία είναι σημαντική.

Εάν η συμπεριφορά εμφανίζεται κανονική και η κατάσταση ενός πουλιού παραμένει

σταθερή, αυτό τοποθετείται σε μια λίμνη αποκατάστασης και του επιτρέπεται να

κολυμπήσει. Το πουλί αρχίζει έπειτα να ευθυγραμμίζει εκ νέου τα φτερά του για να τα

επαναφέρει στην αρχική δομή τους, που βοηθά το πουλί για να γίνει αδιάβροχο και πάλι.

Προτού να απελευθερωθεί ένα πουλί, πρέπει να περάσει τη δοκιμή

στεγανοποίησης, τη δυνατότητα να επιπλεύσει και τη δυνατότητα να κρατήσει το νερό

μακριά από το σώμα του. Μόλις περάσει το πουλί αυτή την δοκιμασία, εκτίθεται αργά στις

θερμοκρασίες περιβάλλοντας. Το βάρος του πρέπει να είναι παραπάνω από το μέσο όρο

για τα είδη και δεν πρέπει να παρουσιάσει κανένα σημάδι ανώμαλης συμπεριφοράς.

Αποκατεστημένα πουλιά παρακολουθούνται από την υπηρεσία ψαριών και άγριας φύσης

και απελευθερώνεται νωρίς την ημέρα στον κατάλληλο βιότοπο. Η θέση απελευθέρωσης

είναι ένα πολύ σημαντικό στοιχείο στην αποκατάσταση. Τα πουλιά δεν πρέπει να

επιτραπεί να επιστρέψουν σε μολυσμένες περιοχές από πετρέλαιο ούτε πρέπει να

απελευθερωθούν σε έναν ακατάλληλο βιότοπο.

Κεφάλαιο 8o: Η Θαλάσσια Μεταφορά Πετρελαίου. Απειλή στην Ανάπτυξη του

Θαλάσσιου Τουρισμού (Απρίλιος 2007)


ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8o

Η ΘΑΛΑΣΣΙΑ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΥ. ΑΠΕΙΛΗ ΣΤΗΝ

ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΘΑΛΑΣΣΙΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ (Απρίλιος

2007)


Το θαλάσσιο περιβάλλον ως δημόσιο αγαθό, και μάλιστα συλλογικό, δεν υπόκειται

στην ατομική ιδιοποίηση αλλά προσφέρεται σε όλους με γνώμονα το κοινωνικό συμφέρον.

Η ιδιότητα του δημόσιου αγαθού που προσδίδεται στο θαλάσσιο περιβάλλον δεν

αναιρείται από την τυχόν εξατομίκευσή του ως φυσικού πόρου. Διότι το θαλάσσιο

περιβάλλον μπορεί να είναι πηγή υλικού πλούτου (π.χ. επαγγελματική αλιεία), πηγή

βιολογικής και ψυχαγωγικής ικανοποίησης αλλά και πηγή αισθητικής απόλαυσης. Ο

άνθρωπος πάντοτε αναζητούσε την αισθητική απόλαυση στο φυσικό περιβάλλον.

Η σημασία που έχει η θάλασσα για τον άνθρωπο, τόσο από οικονομική όσο και

από κοινωνική άποψη, αποδεικνύεται και από το γεγονός ότι η πλειοψηφία του

παγκόσμιου πληθυσμού κατοικεί στις παράκτιες περιοχές. Τα παράκτια περιβάλλοντα -

χώρος συνάντησης ξηράς και θάλασσας- προσελκύουν τους μεγάλους ανθρώπινους

πληθυσμούς. Έχει διαπιστωθεί ότι οι έξι (6) στους δέκα (10) ανθρώπους σ΄ ολόκληρο τον

κόσμο κατοικούν σε περιοχές που βρίσκονται σε απόσταση από τη θάλασσα μέχρι τα 60

χλμ.. Οι ακτές κοντά στα αστικά κέντρα, προσφέροντας την ευκολία του θαλάσσιου

λουτρού, θεωρούνται ως η μόνη σημαντική και οικονομικά προσιτή διέξοδος αναψυχής -

παράκτιος τουρισμός - για ένα μεγάλο αλλά οικονομικά ασθενές τμήμα του αστικού

πληθυσμού. Υπάρχουν βέβαια και ακτές-παραλίες που προσελκύουν τεράστιους αριθμούς

επισκεπτών, όπως π.χ. η Copacabana στη Βραζιλία, το Μαϊάμι στις ΗΠΑ κ.λ.π. Η

δημοτικότητά τους οφείλεται είτε στην οργανωμένη ξενοδοχειακή υποδομή που

διαθέτουν, η οποία συχνά είναι υπερπολυτελής, είτε διότι αναπτύσσουν εξειδικευμένες

θαλάσσιες δραστηριότητες αναψυχής (καταδύσεις, παρατήρηση θαλάσσιας χλωρίδας και

πανίδας κ.λ.π.) είτε διότι έχουν προβληθεί στον κινηματογράφο, στην τηλεόραση, στη

λογοτεχνία, στην τέχνη, στη μουσική κ.λ.π.




Στα παράκτια περιβάλλοντα, ηπειρωτικά ή νησιωτικά, η δυνατότητα αναψυχής

τόσο σε ένταση όσο και σε ποικιλία, είναι προσφορότερη από κάθε άλλο χώρο. Παρέχουν

τη δυνατότητα για ανάπτυξη πολλών δραστηριοτήτων αναψυχής που απευθύνονται σε

μεγάλη ποικιλία ηλικιακών ομάδων και εισοδηματικών τάξεων. Ο παράκτιος τουρισμός

και γενικότερα ο θαλάσσιος τουρισμός αποτελεί ένα τμήμα της τουριστικής βιομηχανίας.

Για πολλά παράκτια και νησιωτικά αποτελεί τον κύριο κορμό του τουρισμού, ενώ σε

αρκετές περιπτώσεις συνιστά τη μοναδική μορφή τουρισμού.

Ο θαλάσσιος τουρισμός έχει ως φυσικό πεδίο ανάπτυξης-δράσης το θαλάσσιο

περιβάλλον. Το θαλάσσιο περιβάλλον, αν και καλύπτει το 70% της επιφάνειας του

πλανήτη, δεν είναι και τόσο οικείο στον άνθρωπο. Η γεωμορφολογία του, όπως και οι

δυνατότητες αξιοποίησής του για θαλάσσια αναψυχή, ποικίλει ανάλογα με τις

ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής. Τα κίνητρα για θαλάσσιο τουρισμό είναι πολύπλοκα και

εμπεριέχουν την επιθυμία για περιπέτεια, την επιθυμία για ήλιο, την αναζήτηση και την

απόδραση, την κορυφαία εμπειρία, την απομόνωση και την επαφή με την άγρια φύση που

προσφέρει ακόμη το θαλάσσιο περιβάλλον. Η ελκυστικότητά του προκαλεί άλλοτε την

ενεργή συμμετοχή του επισκέπτη (π.χ. καταδύσεις) και άλλοτε περιορίζεται σε παθητική

δραστηριότητα (π.χ. παρατήρηση θαλάσσιας πανίδας).

Οι θαλάσσιες δραστηριότητες αναψυχής καλύπτουν την ανθρώπινη ανάγκη για

χαλάρωση (π.χ. ψάρεμα), για ανάπαυση, για επιστροφή στη φύση (π.χ. παρατήρηση

θαλάσσιας χλωρίδας και πανίδας), για ανθρώπινη επικοινωνία (κρουαζιέρα), για απόκτηση

γοήτρου, κύρους και εκτίμησης από τον κοινωνικό περίγυρο (π.χ. με την απόκτηση

σκάφους αναψυχής, την πραγματοποίηση κρουαζιέρας, το ταξίδι σε μακρινό προορισμό

για καταδύσεις κ.λ.π.), για αυτοπραγμάτωση (π.χ. με τη συμμετοχή σε κάποιο θαλάσσιο

αγώνισμα κ.λ.π.).

Ο υψηλός βαθμός προστασίας των παράκτιων ζωνών και του θαλάσσιου

περιβάλλοντος είναι ζωτικής σημασίας για τη βιωσιμότητα του τουρισμού. Είναι

χαρακτηριστικό ότι στην Ευρώπη ο άμεσος κύκλος εργασιών του θαλάσσιου τουρισμού

εκτιμάται σε 72 δις ευρώ το 2004.

8.2 ΤΟ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟ ΩΣ ΦΟΡΤΙΟ ΚΑΙ Η ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΟΥ

Είναι γνωστό ότι οι ενεργειακοί πόροι έχουν στρατηγική σημασία για την

οικονομική ανάπτυξη. Αν και μετά την πετρελαϊκή κρίση του 1974 καταβλήθηκε




προσπάθεια απεξάρτησης από το πετρέλαιο, αυτό εξακολουθεί να κατέχει την πρώτη θέση

ως κύριο καύσιμο κατανάλωσης.

ΠΙΝΑΚΑΣ 1. Παγκόσμια προσφορά και ζήτηση πετρελαίου 1990-2005

(εκατομ. βαρέλια/ημέρα)

ΖΗΤΗΣΗ

1990

1995

2000

2005

κράτη ΟΟΣΑ

Β. Αμερική

20,7

21,6

24,1

25,5

Ευρώπη

13,6

14,6

15,1

15,5

Ειρηνικός

7,1

8,6

8,7

8,6

εκτός ΟΟΣΑ

Κοινοπολιτεία Ανεξ. Κρατών




8,4

4,4

3,7

3,8

λοιπή Ασία

4,4

6,1

7,4

8,8

Λατινική Αμερική

3,5

4,5

4,9

5,1

Μέση Ανατολή

3,4

4,4

5,0

6,1

Κίνα

2,3

3,3

4,6

6,6

Αφρική

2,0

2,2

2,5

2,9




Ευρώπη

0,9

0,6

0,7

0,7

ΓΕΝΙΚΟ ΣΥΝΟΛΟ

66,2

70,0

76,5

83,6

ΠΡΟΣΦΟΡΑ

1990

1995

2000

2005

κράτη ΟΟΣΑ

Β. Αμερική

13,9

14,1

14,3

14,1

Ευρώπη

4,3

6,4

6,8

5,6




Ειρηνικός

0,7

0,6

0,9

0,6

εκτός ΟΟΣΑ

Κοινοπολιτεία Ανεξ. Κρατών

11,5

7,1

7,9

11,1

Κίνα

2,8

3,0

3,2

3,6

Λατινική Αμερική

2,2

3,0

3,7

4,3

Αφρική

1,9

2,6

2,8

3,7

λοιπή Ασία

1,7

2,2




2,3

2,7

Μέση Ανατολή

1,3

2,0

2,1

1,9

Ευρώπη

0,3

0,2

0,2

0,2

ΟΠΕΚ

25,1

27,9

29,6

34,2

ΣΥΝΟΛΟ

66,9

70,6

74,5

84,5

Πηγή: International Energy Agency (2006). Annual Statistical Supplement for 2005

Επεξεργασία: Π. Μοίρα

Η μεταφορά του πετρελαίου ως φορτίου από τις χώρες παραγωγής στις χώρες

κατανάλωσης γίνεται κατ΄ εξοχήν με ειδικά πλοία, τα δεξαμενόπλοια. Η μεταφορά αυτή

μάλιστα δεν μπορεί να υποκατασταθεί από άλλα μεταφορικά μέσα παρά μόνο σε

ελάχιστες περιπτώσεις από τους αγωγούς. Το δεξαμενόπλοιο (tanker) δημιουργήθηκε από




την ανάγκη να υπάρξει ιδιαίτερος τύπος πλοίου για τη μεταφορά των υγρών καυσίμων

απαραίτητων για την ικανοποίηση των αναγκών της διεθνούς βιομηχανίας. Ιδιαίτερα το

γεγονός, ότι οι πετρελαιοπαραγωγικές περιοχές απείχαν πολύ από τα μεγάλα κέντρα

κατανάλωσης και βρίσκονταν στη θάλασσα ή κοντά σ' αυτή, συνετέλεσε στη δημιουργία

του δεξαμενόπλοιου.

Μεταπολεμικά, και μέχρι το 1951, η μέση μεταφορική ικανότητα του

δεξαμενόπλοιου ήταν είκοσι χιλιάδες (20000) τόνοι. Από τότε παρουσιάζεται συνεχής

αύξησή της, με αποτέλεσμα να ναυπηγηθούν δεξαμενόπλοια των 300000 dwt ή ακόμη

μεγαλύτερα. Με τη ναυπήγηση μεγάλης χωρητικότητας δεξαμενόπλοιων επιτυγχάνεται η

εκμετάλλευση του βασικού πλεονεκτήματος που έχει το πλοίο έναντι των χερσαίων και

εναέριων μέσων μεταφοράς δηλαδή το χαμηλό κόστος μεταφοράς κατά μονάδα βάρους ή

όγκου μεταφερομένου φορτίου.

Η τάση αυτή για ναυπήγηση μεγάλης χωρητικότητας δεξαμενόπλοιων, που έδειχνε

ότι κάποια ημέρα θα έφθανε στη ναυπήγηση δεξαμενόπλοιου 1000000 dwt, σταμάτησε και

μάλιστα στους ναυτιλιακούς κύκλους γίνεται λόγος για επιστροφή στη ναυπήγηση

δεξαμενόπλοιων 200000 dwt. Οι λόγοι που οδήγησαν στην ανάσχεση αυτής της τάσης

είναι πολλοί και ειδικότερα λειτουργικοί, δηλαδή δυσκολίες στην κίνηση των πλοίων σε

αβαθείς θάλασσες και στενά (στενό Μάγχης) και προσέγγισης σε λιμάνια που δεν

διαθέτουν ανάλογες λιμενικές εγκαταστάσεις, οικονομικοί, έλλειψη υγρών φορτίων,

χαμηλοί ναύλοι, κ.λ.π., και οικολογικοί, ιδιαίτερα μετά τα ατυχήματα-προσαράξεις των

υπερδεξαμενοπλοίων «AMOCO CADIΖ» που προσάραξε το 1978 στις ακτές της Γαλλίας

(Ατλαντικού) και «EXXON VALDEZ» που προσάραξε στις 24 Μαρτίου 1989 στις ακτές

της Αλάσκας, τα οποία προκάλεσαν τεραστίων διαστάσεων ρύπανση στη θαλάσσια

περιοχή. Ένα πιο πρόσφατο ατύχημα που προκάλεσε τεράστια οικολογική καταστροφή και

οδήγησε σε νέες νομικές ρυθμίσεις και κατασκευαστικές αλλαγές σε θέματα ασφαλείας

των πλοίων είναι το ναυάγιο του δεξαμενόπλοιου Prestige που βυθίστηκε το Νοέμβριο του

2002 στις βορειοδυτικές ακτές της Ισπανίας.

Από τη συνεχή κίνηση των πλοίων και τη διακίνηση των φορτίων μπορεί να

προκληθεί ρύπανση στο θαλάσσιο περιβάλλον. Πρόκειται για τη λειτουργική ρύπανση,

δηλαδή αυτή που προέρχεται από τις λειτουργικές διαδικασίες ενός εμπορικού πλοίου.

Αυτές είναι διαρροές κατά τη φόρτωση και την εκφόρτωση, διαρροές κατά τον ερματισμό

και τον αφερματισμό, απορρίψεις αποβλήτων κατά την πλύση των δεξαμενών φορτίου

καιμεταγγίσεις καυσίμων και διαρροές καταλοίπων στους χώρους φορτίου και

μηχανοστασίου. Εκτός από τη λειτουργική ρύπανση υπάρχει και η ατυχηματική ρύπανση




που οφείλεται σε ναυτικά ατυχήματα από τα οποία τα βασικότερα είναι: α) συγκρούσεις

πλοίων ή προσκρούσεις πλοίων σε μόνιμες εγκαταστάσεις, β) προσαράξεις πλοίων, γ)

εκρήξεις και πυρκαγιές πάνω στα πλοία, δ) βυθίσεις ή εξαφανίσεις πλοίων, ε) ζημιές στη

δομή του πλοίου, και στ) πολεμικές απώλειες πλοίων.

ΠΙΝΑΚΑΣ 2: Πετρελαιοκηλίδες ανά αιτία 1974-2006

ΡΥΠΑΝΣΗ

< 7 τόνων

7-700 τόνους

> 700 τόνων

ΣΥΝΟΛΟ

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ

Φόρτωση/Εκφόρτωση

2821

332

30

3183

Πετρέλευση

548

26

0

574

Άλλες λειτουργίες

1178

56

1

1235




ΑΤΥΧΗΜΑΤΙΚΗ

Συγκρούσεις

173

296

97

566

Προσαράξεις

235

222

118

575

Αστοχία κύτους

576

90

43

709

Πυρκαγιές/Εκρήξεις

88

15

30

133

Άλλες/άγνωστες

2181

148

24

2353

ΣΥΝΟΛΟ




7800

1185

343

9328

ΠΗΓΗ: ITOPF / OIL TANKER SPILL STATISTICS: 2006

8.3 Η ΑΠΕΙΛΗ ΓΙΑ ΤΟ ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Το περιβάλλον, γενικά, θεωρείται σε οικονομικούς όρους ως ένα σύνθετο

περιουσιακό στοιχείο, το οποίο προσφέρει υπηρεσίες που ικανοποιούν τόσο τις αισθητικές

μας ανάγκες όσο και εκείνες της επιβίωσής μας. Για το λόγο αυτό η απαξίωσή του δεν θα

μπορούσε παρά να αποτελεί φαινόμενο μελέτης της οικονομικής επιστήμης. Στο θαλάσσιο

περιβάλλον περιλαμβάνονται τα θαλάσσια οικοσυστήματα που έχουν ως πεδίο ανάπτυξης

το θαλάσσιο νερό, τα βενθικά οικοσυστήματα που έχουν ως πεδίο ανάπτυξης το θαλάσσιο

βυθό και τα παράκτια οικοσυστήματα που έχουν ως πεδίο ανάπτυξης την ακτή, δηλαδή

την οριογραμμή συνάντησης της ξηράς και της θάλασσας. Τα παράκτια οικοσυστήματα

μάλιστα θεωρούνται τα πλέον ευπαθή, καθώς η χερσαία και η θαλάσσια ζώνη με την

αντίστοιχη χλωρίδα και πανίδα βρίσκονται σε συνεχή λειτουργική αλληλεπίδραση και

αλληλεξάρτηση (ΣτΕ 3818/1995).

Κάθε πελαγικό, βενθικό και παράκτιο περιβάλλον επηρεάζεται από πλήθος

παραγόντων που απορρέουν από δύο συνιστώσες, τη γεωγραφική του θέση και από την

κοινωνικοοικονομική δυναμική των παράκτιων κρατών και γενικότερα της ανάπτυξης του

διεθνούς εμπορίου που ως γνωστόν κατά 80% διεξάγεται με πλοία. Ανεξαρτήτως όμως

των ιδιαιτεροτήτων που παρουσιάζει κάθε περιβάλλον, είτε αυτό είναι παράκτιο είτε είναι

βενθικό είτε είναι πελαγικό, αποτελεί πεδίο όπου συγκρούονται οι οικονομικές

δραστηριότητες των ανθρώπων. Αυτές μπορεί να ομαδοποιηθούν στις οικονομικές

δραστηριότητες που αναπτύσσονται στο χερσαίο χώρο του παράκτιου περιβάλλοντος και

στις οικονομικές που αναπτύσσονται στο θαλάσσιο χώρο. Στις θαλάσσιες οικονομικές

δραστηριότητες πρωτεύουσα θέση κατέχει η ναυτιλιακή, δηλαδή η μεταφορά φορτίων με

πλοία. Αυτή η θαλάσσια μεταφορά, όταν πρόκειται για το πετρέλαιο, εγκυμονεί υψηλό

κίνδυνο ρύπανσης.




Oι πετρελαιοκηλίδες που προκαλούνται από την ατυχηματική ή τη λειτουργική

ρύπανση των δεξαμενόπλοιων αποτελούν σημαντική πηγή θαλάσσιας ρύπανσης. Ιδιαίτερα

το φαινόμενο αυτό είναι έντονο σε περιοχές μεγάλης παραγωγής αλλά και στις κύριες

μεταφορικές θαλάσσιες οδούς. Το πετρέλαιο ως ελαφρότερο από το νερό επιπλέει στην

επιφάνειά του. Από τη στιγμή που το πετρέλαιο θα βρεθεί στη θάλασσα, αρχίζει μια αργή

φυσική διαδικασία οξείδωσης και βιοδιάσπασής του από μικροοργανισμούς που έχουν την

ικανότητα να διασπούν υδρογονάνθρακες.

Το υπόλειμμά του περίπου τρεις μήνες μετά τη δημιουργία της πετρελαιοκηλίδας

αποτελείται από ένα υδρόφοβο τμήμα, που συσσωματώνεται σε σβώλους και ένα

υδρόφιλο τμήμα, το οποίο προσλαμβάνει μεγάλες ποσότητες νερού και μετατρέπεται σε

ένα παχύρρευστο γαλάκτωμα με τη μορφή ελαιώδους λάσπης. Οι σβώλοι κατακάθονται

στο βυθό ή μεταφέρονται με τη βοήθεια ρευμάτων στις κοντινές ακτές μαζί με το

παχύρρευστο γαλάκτωμα, όπου παραμένουν για λίγους μήνες (ακτές με έντονα κύματα) ή

και για χρόνια (ήρεμες ακτές). Το 30-40% των πετρελαιοειδών που ρίχνονται στην

επιφάνεια της θάλασσας αποτελείται από πτητικά συστατικά, τα οποία εξατμίζονται

γρήγορα, ενώ τα υπόλοιπα συστατικά σχηματίζουν ένα λεπτό, «μονομοριακό» όπως

λέγεται, στρώμα πετρελαίου το οποίο εμποδίζει τις φυσικές ανταλλαγές που συμβαίνουν

μεταξύ νερού και ατμοσφαιρικού αέρα και οι οποίες είναι απαραίτητες για το βιολογικό

κύκλο της θαλάσσιας ζωής. Το στρώμα αυτό του πετρελαίου, μειώνει στο ελάχιστο την

ανανέωση του νερού με το οξυγόνο του αέρα, εμποδίζει τις ακτίνες του ήλιου να

εισχωρήσουν βαθιά στη θάλασσα για τη φωτοσύνθεση, προκαλεί αύξηση της

θερμοκρασίας του νερού και υπερβολική ανάπτυξη μικροοργανισμών που καταναλώνουν

οξυγόνο. Τα μαλάκια και τα φυτά είναι ιδιαίτερα ευπαθή σε αυτή τη ρύπανση, γιατί

δηλητηριάζονται και πεθαίνουν από ασφυξία. Το ίδιο συμβαίνει και με τα ψάρια που δεν

εγκαταλείπουν έγκαιρα τη ρυπασμένη περιοχή. Η πίσσα που εκβράζεται στις παραλίες

καταστρέφει τους φυτικούς και ζωικούς οργανισμούς, ενώ έχει υπολογιστεί ότι

απαιτούνται δύο (2) - τρία (3) χρόνια, για να αποκατασταθεί μερικώς η παράκτια χλωρίδα.

Το πετρέλαιο έχει αρνητικότατες επιδράσεις και στα θαλασσοπούλια. Τα πουλιά

διατηρούν υψηλή και σταθερή θερμοκρασία σώματος. Τα φτερά τους λειτουργούν εν

μέρει ως θερμομονωτές. Τα φουσκωτά μικρά φτερά παρέχουν διάκενο αέρος που διατηρεί

τη μόνωση και σφραγίζουν το ζεστό αέρα μεταξύ αυτών και του σώματος. Tα φτερά

λειτουργούν και ως στεγανά για το νερό. Τα πουλιά που έρχονται σε επαφή με το

πετρέλαιο χάνουν αυτή τη δυνατότητα και σύντομα πεθαίνουν από υποθερμία. Το




πετρέλαιο επίσης δυσκολεύει την πτήση με αποτέλεσμα τα πουλιά να εισπνέουν τοξικά ή

να πεθαίνουν από δύσπνοια.

Πουλιά, ψάρια, θαλάσσια θηλαστικά είναι μόνο μερικά από τα είδη που υφίστανται

συνέπειες από τις οικολογικές καταστροφές, αν και σε ορισμένες περιπτώσεις λόγω της

«μαύρης παλίρροιας» επηρεάζεται ολόκληρη η τροφική αλυσίδα. Οι πετρελαιοκηλίδες

μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά την ψυχολογία, το ανοσοποιητικό σύστημα και την

ανάπτυξη ορισμένων οργανισμών, αλλά το σημαντικότερο αποτέλεσμα είναι συνήθως η

μείωση και η εξαφάνιση πληθυσμών της θαλάσσιας χλωρίδας και πανίδας στην πληγείσα

περιοχή.

Τα αποτελέσματά του στους οργανισμούς και ο χρόνος ανάρρωσης των

οικοσυστημάτων και των πληθυσμών διαφέρουν από είδος σε είδος και υπόκεινται σε

αντίλογο. Οι επιπτώσεις ποικίλουν από ελάχιστες μέχρι το θάνατο κάθε οργανισμού μιας

βιολογικής κοινότητας, π.χ. ένα δάσος μαγκρόβιων παγιδεύει το ακατέργαστο πετρέλαιο,

γεγονός που οδηγεί στο θάνατο των μαγκρόβιων και όλης της τοπικής χλωρίδας. Ο χρόνος

ανάνηψης μπορεί να κυμανθεί από λίγες ημέρες μέχρι δέκα (10) χρόνια. Δεν υπάρχει

σαφής συσχέτιση μεταξύ του μεγέθους της πετρελαιοκηλίδας και της έκτασης της ζημιάς.

Μια σειρά από άλλους παράγοντες επηρεάζει την έκταση της βλάβης και το χρόνο

αποκατάστασης, όπως είναι:

- ο τύπος του πετρελαίου. Το ακατέργαστο πετρέλαιο θεωρείται ως το πλέον

τοξικό. Το διυλισμένο πετρέλαιο είναι πλούσιο σε τοξικά συστατικά. Οι πολυκυκλικοί

αρωματικοί υδρογονάνθρακες θεωρούνται ως μεγάλοι ρυπαντές των παράκτιων

θαλάσσιων οικοσυστημάτων και προκαλούν καρκινογενέσεις σε ψάρια και σε θηλαστικά.

- ο γεωγραφικός χώρος. Η θαλάσσια περιοχή (ανοικτή θάλασσα, ρηχά νερά και

κόλποι, κυματωγή κ.λ.π.), στην οποία συμβαίνει η ρύπανση, καθορίζει την έκταση της

καταστροφής.

- το κλίμα, οι καιρικές συνθήκες και η εποχή που πραγματοποιείται η ρύπανση

επηρεάζει τη βιωσιμότητα ή τη θνησιμότητα των ζώντων οργανισμών. Για παράδειγμα, οι

υψηλές θερμοκρασίες αυξάνουν την εξάτμιση που σημαίνει μείωση της τοξικότητας του

πετρελαίου που παραμένει στο νερό. Η θερμοκρασία επηρεάζει την πυκνότητα του

πετρελαίου και επομένως τη διείσδυσή του στο έδαφος. Η θερμοκρασία μαζί με το

οξυγόνο και την προμήθεια σε θρεπτικά συστατικά καθορίζει το βαθμό περιορισμού των

μικροβίων που καθορίζουν την τύχη του πετρελαίου στο περιβάλλον.




- ο βιολογικός παράγοντας. Διαφορετικά είδη παρουσιάζουν διαφορετικό βαθμό

ευαισθησίας, π.χ. πολλά είδη άλγης (φυκιών) αντιστέκονται πλήρως, ενώ τα μαγκρόβια

είναι εξαιρετικά ευαίσθητα.

- η μοναδικότητα του τοπίου. Αν και οι μεγαλύτερες πετρελαιοκηλίδες με

σημαντικές οικολογικές επιπτώσεις είναι συνήθως αυτές που συνδέονται με έκχυση

μεγάλης ποσότητας πετρελαίου στη θάλασσα, μια μικρή ποσότητα μπορεί επίσης να

επηρεάσει αρνητικά, στην περίπτωση που η ρύπανση συμβεί σε παρθένα περιοχή και

επηρεάσει απειλούμενα είδη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η πετρελαιοκηλίδα που

σημειώθηκε από τη βύθιση του πλοίου JESSICA στα νησιά Γκαλαπάγκος, τα οποία

αποτελούν σημαντικό τουριστικό προορισμό και είναι ενταγμένα στον Κατάλογο της

UNESCO ως τμήμα της παγκόσμιας φυσικής κληρονομιάς.

8.4 ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟ ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΤΟΥΡΙΣΜΟ

Οι συνέπειες της πετρελαϊκής ρύπανσης είναι σημαντικές στο θαλάσσιο τουρισμό.

Στις περιπτώσεις που η ρύπανση πλήξει τουριστικές περιοχές σημειώνεται κατακόρυφη

πτώση της τουριστικής δραστηριότητας. Έντονα προβλήματα καταγράφονται στις

περιοχές που στηρίζουν την οικονομική τους δραστηριότητα στο θαλάσσιο τουρισμό και

ιδιαίτερα στον αλιευτικό τουρισμό. Εμφανή υπήρξαν τα αρνητικά αποτελέσματα στην

τουριστική κίνηση των ατλαντικών ακτών της Ισπανίας και της Γαλλίας, το 2003, μετά τη

ρύπανση που προκλήθηκε από το δεξαμενόπλοιο PRESTIGE και επηρέασε το 90% των

ακτών.

8.4.1. ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ

Οι κοραλλιογενείς ύφαλοι, που αποτελούν πόλο έλξης για την ανάπτυξη του

καταδυτικού τουρισμού, θεωρούνται ως οι πιο πολυποίκιλες και σύνθετες θαλάσσιες

κοινότητες [ένας σκόπελος μπορεί να περιέχει τρεις χιλιάδες (3000) διαφορετικά είδη], και

διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στη γεωχημική ισορροπία των ωκεανών. Έχει

υπολογιστεί ότι ετησίως οι κοραλλιογενείς ύφαλοι αποθηκεύουν το μισό από το ασβέστιο

που εκβάλλεται στους ωκεανούς από τους ποταμούς και περισσότερους από εκατόν έντεκα

(111) εκατομμύρια τόνους άνθρακα. Σε τοπική κλίμακα, οι περιοχές σκοπέλων είναι




σημαντικός πόρος αλιείας, δημιουργούν εμπόδια στην παράκτια διάβρωση και αποτελούν

σημαντικό πόλο έλξης για δραστηριότητες αναψυχής.

Σε ένα περιστατικό ρύπανσης, τo πετρέλαιο μπορεί να έλθει σε επαφή με τα

κοράλλια με πολλούς τρόπους. Καθώς είναι λιγότερο πυκνό από το νερό, επιπλέει

συνήθως πάνω από τους υφάλους. Επίσης, με την επίδραση της παλίρροιας συχνά οι

ύφαλοι έρχονται σε άμεση επαφή με το πετρέλαιο με αποτέλεσμα την ασφυξία του

υφάλου. Ανάλογες επιδράσεις έχει και η δράση των κυμάτων που διευκολύνει την επαφή

του πετρελαίου με τα κοράλλια. Από την έκθεση των κοραλλιών στο πετρέλαιο επέρχεται

η αναστολή στην αύξηση του υφάλου, η μείωση της αναπαραγωγικής ικανότητας και της

ικανότητας αποίκισης, προβλήματα στη θρέψη και στη συμπεριφορά κ.λ.π. Κατ΄

επέκταση, ένας «ασθενής» ύφαλος δεν αποτελεί πόλο έλξης για θαλάσσιες δραστηριότητες

αναψυχής.

Από το πετρέλαιο επηρεάζεται και η παράκτια βλάστηση, ιδιαίτερα οι περιοχές με

μαγκρόβια δάση. Τα μαγκρόβια δάση παρέχουν πρώτες ύλες, αλιεύματα και

οστρακόδερμα στις παράκτιες κοινότητες. Επίσης προστατεύουν τις ακτές από τη

διάβρωση, αποτελούν χώρους αναπαραγωγής των θαλάσσιων οργανισμών και

συμβάλλουν στην προστασία των σπάνιων ειδών.

Το πετρέλαιο εισέρχεται στα μαγκρόβια κατά τη διάρκεια της παλιρροιακής

πλήμμης και επικάθηται στις αερόβιες ρίζες και στα ιζήματα στη φάση της παλιρροιακής

ρηχίας. Η ζημιά που προκαλείται είναι δύσκολο να διαπιστωθεί αμέσως λόγω των

διαφορετικών υψών της παλίρροιας και της αδυναμίας οπτικής επαφής από τον αέρα ή τη

θάλασσα λόγω της πυκνότητας των δασών. Το πετρέλαιο δεν ξεπλένεται εύκολα από τα

παράκτια φυτά, αλλά παραμένει προσκολλημένο σ΄ αυτά. Tα φύλλα κιτρινίζουν και μετά

από μερικές μέρες νεκρώνονται. Όταν η ρύπανση είναι μικρής έκτασης, τα φυτά

ξαναβγάζουν νέα φύλλα περίπου σε τρεις (3) εβδομάδες. Σε περίπτωση, όμως, σοβαρής

ρύπανσης νεκρώνονται τελείως. Tα ετήσια φυτά νεκρώνονται από την κάλυψη με

πετρέλαιο. Η επανάκαμψη του οικοσυστήματος απαιτεί δύο με τρεις περιόδους. Tα

πολυετή φυτά δείχνουν μια ποικιλία από αντιδράσεις, από ανθεκτικότητα μέχρι νέκρωση,

ανάλογα με τις συνθήκες και τις ποσότητες του πετρελαίου. Kάποια φυτά εκδηλώνουν

επίσης προβλήματα ανθοφορίας.

Η ρύπανση από πετρέλαιο στην παράκτια βλάστηση ακολουθεί συχνά αλυσιδωτή

πορεία. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι η πετρελαιοκηλίδα που απλώθηκε το 1986 στις ακτές

του Παναμά και στην Καραϊβική θάλασσα κατέστρεψε το 7% περίπου των μαγκρόβιων

της ακτογραμμής, τα οποία με τη σειρά τους πέφτοντας στο νερό προκάλεσαν βλάβες στο




βένθος. Επίσης το πετρέλαιο προκάλεσε βλάβες στα θαλάσσια λιβάδια που με τη σειρά

τους προκάλεσαν βλάβη στα κοράλλια. Τελικά η πετρελαϊκή ρύπανση προκάλεσε

σωρευτικά οικολογική καταστροφή, τα αποτελέσματα της οποίας ήταν ορατά για πολλά

χρόνια.

Ανάλογα δυσμενείς είναι οι επιπτώσεις της πετρελαϊκής ρύπανσης στην πανίδα.

Μετά από την εμφάνιση πετρελαιοκηλίδων έχει διαπιστωθεί ο θάνατος χιλιάδων

ενυδρίδων που είναι τα πλέον τρωτά θηλαστικά λόγω του τρόπου ζωής τους και της δομής

της γούνας τους. Οι φάλαινες, τα δελφίνια, οι φώκιες και τα θαλάσσια λιοντάρια δεν

επηρεάζονται εύκολα από μια πετρελαϊκή ρύπανση.

Τα ερπετά, όπως οι θαλάσσιες χελώνες, τα ιγουάνας και οι κροκόδειλοι

επηρεάζονται σημαντικά από τη ρύπανση. Το πετρέλαιο εξαφανίζει τις πηγές της τροφής

τους, οι μολυσμένες τροφές επηρεάζουν το πεπτικό τους σύστημα, τη χημεία του αίματος

και το μεταβολισμό τους. Τα πουλιά που καλύπτονται από πετρέλαιο συνήθως πεθαίνουν.

Δεν υπάρχουν ακόμη αποδείξεις, ότι μια πετρελαιοκηλίδα μπορεί να προκαλέσει μόνιμη

βλάβη στα θαλάσσια πτηνά, αν και οι πληθυσμοί αυτοί σε ορισμένες περιοχές και κάτω

από ειδικές συνθήκες μπορεί να κινδυνέψουν. Tα πτηνά κινδυνεύουν από εγκαύματα από

τα τοξικά στοιχεία του πετρελαίου, από δηλητηρίαση από την κατάποση μολυσμένων

τροφών, από έλλειψη τροφής κ.ά. Τα αυγά και οι προνύμφες των ψαριών στους ρηχούς

κόλπους μπορούν να υποστούν βαριές θνησιμότητες από τις πετρελαιοκηλίδες. Επίσης

προβλήματα προκαλούνται ιδιαίτερα από τη χρήση διαλυτικών κατά τη διαδικασία της

απορρύπανσης.

8.4.2 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ

Οι συνέπειες της ρύπανσης της θάλασσας από πετρέλαιο δεν μπορούν εύκολα να

αποτιμηθούν σε περιβαλλοντικό και κοινωνικό επίπεδο. Σε οικονομικό επίπεδο, το κόστος

διαφοροποιείται ανάλογα με το μέγεθος της βλάβης, τον τύπο του πετρελαίου που

διέρρευσε, την περιοχή αλλά και το υπάρχον σχέδιο διαχείρισης της κρίσης και το βαθμό

ανταπόκρισης σ΄ αυτήν. Αλλά και σε αυτήν την περίπτωση, μόνο εκτίμηση μπορεί να

γίνει, καθώς δεν δημοσιοποιούνται στοιχεία, επειδή θεωρούνται εμπιστευτικά λόγω των

αγωγών αποζημίωσης που εγείρονται. Κατά καιρούς ορισμένα οικονομικά στοιχεία

δημοσιεύονται στις ετήσιες εκθέσεις του International Oil Pollution Compensation Fund

και άλλων οργανισμών.




Η πιο δαπανηρή διαδικασία απορρύπανσης αφορά την πετρελαιοκηλίδα που

προκάλεσε το EXXON VALDEZ (Αλάσκα, 1989). Η επιχείρηση καθαρισμού των ακτών

στην περιοχή κόστισε 2.5 δισ. δολάρια ΗΠΑ και το συνολικό κόστος

(συμπεριλαμβανομένων των προστίμων, ποινών και αποζημιώσεων) εκτιμάται στα 9.5 δισ.

δολάρια ΗΠΑ. Στην περίπτωση του ναυαγίου του AMOCO CADIZ (Γαλλία, 1978) το

κόστος ανήλθε στα 282 εκατ. δολάρια ΗΠΑ. Στο ναυάγιο του BRAER (ΗΒ, 1993) το

κόστος ανήλθε στα 83 εκατ. δολάρια ΗΠΑ, μολονότι έγινε φυσική απορρύπανση του

πετρελαίου. Το μεγαλύτερο μέρος (61 εκατ. δολάρια) κατεβλήθη ως αποζημίωση στους

αλιείς. Επίσης, στο ναυάγιο του SEA EMPRESS (ΗΒ, 1996) το συνολικό κόστος ανήλθε

στα 62 εκατ. δολάρια, στην περίπτωση του NAKHODKA (Ιαπωνία, 1997) ανήλθε στα 219

εκατ. δολάρια και στο ERIKA (Γαλλία, 1999), καθώς δεν έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία,

υπολογίζεται ότι θα ανέλθει στα 180 εκατ. δολάρια.

8.5 ΠΕΡΙΠΤΩΣΙΟΛΟΓΙΑ ΡΥΠΑΝΣΗΣ / ΜΕΓΑΛΕΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΕΣ

ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΕΣ

Η εμφάνιση των πετρελαιοκηλίδων συσχετίζεται με τις περιοχές παραγωγής του

και τις θαλάσσιες οδούς μεταφοράς. Οι περισσότερες από τις κηλίδες συσχετίσθηκαν με τα

Μεγάλα Θαλάσσια Οικοσυστήματα στον κόσμο που έχουν προσδιορισθεί από το ΝΟΑΑ

ως οι πιο παραγωγικές περιοχές στους ωκεανούς και σε ζώνες που περιλαμβάνουν τα πιο

σημαντικά και εύθραυστα κοραλλιογενή οικοσυστήματα και περιοχές θαλάσσιας

βιοποικιλότητας σε όλο τον κόσμο.

Η πιο ευάλωτη θαλάσσια περιοχή είναι ο Ατλαντικός ωκεανός στο σημείο που

βρέχει τις ευρωπαϊκές ακτές, καθώς οι κυριότεροι θαλάσσιοι δρόμοι μεταφοράς

πετρελαίου περνούν από αυτές τις περιοχές. Η περιοχή του Καναλιού της Μάγχης

[πεντακόσιοι είκοσι έξι χιλιάδες εκατόν πενήντα ένα (526151) τόνοι πετρελαϊκής

ρύπανσης] και οι Γαλικιακές ακτές στη Β.Δ. Ισπανία [τριακόσια εβδομήντα επτά χιλιάδες

επτακόσιοι εξήντα πέντε (377765) τόνοι πετρελαϊκής ρύπανσης] είναι οι περισσότερο

πληγείσες περιοχές.

TORREY CANYON (Ηνωμένο Βασίλειο, 1967). Το δεξαμενόπλοιο Torrey

Canyon προσέκρουσε στις βραχώδεις ακτές της Κορνουάλης στις 18 Μαρτίου 1967. Στο

θαλάσσιο περιβάλλον διέρρευσαν εκατόν δέκα εννιά χιλιάδες (119000) τόνοι

ακατέργαστου πετρελαίου προέλευσης Κουβέιτ. Οι απόπειρες καύσης της




πετρελαιοκηλίδας απέβησαν άκαρπες και η βρετανική κυβέρνηση διέταξε το βομβαρδισμό

του πλοίου, ώστε να αποφευχθεί η περαιτέρω διαρροή πετρελαίου στη θάλασσα. Το

σχέδιο αυτό πέτυχε εν μέρει, αλλά δεν απετράπη η ρύπανση πολλών περιοχών της

νοτιοδυτικής Αγγλίας. Από το ατύχημα του Torrey Canyon χάθηκαν τριάντα χιλιάδες

(30000) πουλιά. Πρέπει όμως να σημειωθεί ότι οι μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της

πετρελαϊκής ρύπανσης στα πουλιά είναι δύσκολο να αποδειχθούν λόγω της αποδημίας που

μπορεί να εξισορροπεί τις απώλειες.

Επίσης σημειώθηκαν σημαντικές ζημιές στις περιουσίες των ντόπιων, καθώς η

πετρελαιοκηλίδα προκάλεσε ρύπανση στις τουριστικές παραλίες. Η ρύπανση έφθασε στα

νησιά Channel και στη Βρετάνη, προκαλώντας ζημιές στις περιουσίες των κατοίκων των

παράκτιων περιοχών και ιδιαίτερα στις παραλίες πλήττοντας τον παράκτιο τουρισμό. Το

ατύχημα του Torrey Canyon υπήρξε η πρώτη μεγάλη καταστροφή δεξαμενόπλοιου που

προκάλεσε το ενδιαφέρον της διεθνούς κοινής γνώμης λόγω της ευρύτατης κάλυψης από

τα Μ.Μ.Ε. Το γεγονός αυτό αποτέλεσε το έναυσμα για τη διοργάνωση πολλών Διεθνών

Διασκέψεων με θέμα τις αποζημιώσεις για ρύπανση από πετρελαιοκηλίδες.

AMOCO CADIZ (Γαλλία, 1978). Το δεξαμενόπλοιο AMOCO CADIZ προσάραξε

στις ακτές της Βρετάνης στις 16 Μαρτίου 1978 μετά από βλάβη στο πηδάλιο. Μέσα σε

δύο εβδομάδες ολόκληρο το φορτίο από διακόσους είκοσι τρεις χιλιάδες (223000) τόνους

ελαφρύ ιρανικό και αραβικό ακατέργαστο πετρέλαιο και οι τέσσερις χιλιάδες (4000) τόνοι

των καυσίμων του σκάφους διέρρευσαν στη θάλασσα. Μεγάλο μέρος του πετρελαίου

δημιούργησε γρήγορα ένα ιξώδες γαλάκτωμα, που αύξησε μέχρι και πέντε φορές τον όγκο

των ρύπων. Μέχρι το τέλος του Απριλίου το πετρέλαιο και το γαλάκτωμα είχαν μολύνει

320 χλμ. της ακτής της Βρετάνης και είχαν επεκταθεί ανατολικά μέχρι τα νησιά Channel.

Οι ισχυροί άνεμοι και οι θαλασσοταραχές εμπόδισαν την αποτελεσματικότητα των

ενεργειών αποκατάστασης. Χρησιμοποιήθηκαν διάφορες μέθοδοι απορρύπανσης, αν και η

πιο αποτελεσματική ήταν η απομάκρυνση του πετρελαίου με τα χέρια από περισσότερους

από επτά χιλιάδες (7000) ανθρώπους (κυρίως στρατιώτες). Μια μεγάλη ποσότητα του

πετρελαίου που έφθασε στην ξηρά τελικά έμεινε θαμμένη στα ιζήματα και παγιδευμένη

στα έλη και στις εκβολές.

Το ναυάγιο του AMOCO CADIZ οδήγησε σε μεγάλη απώλεια θαλάσσιας ζωής.

Δύο εβδομάδες μετά από το ατύχημα, ξεβράστηκαν στην ξηρά εκατομμύρια νεκρών

μαλακίων, αχινών και άλλων εθνικών ειδών. Αν και τα εχινόδερμα και οι μικροί

καρκινοειδείς πληθυσμοί εξαφανίστηκαν σχεδόν εντελώς από μερικές περιοχές, οι

πληθυσμοί αρκετών ειδών μέσα σε ένα έτος ανέκαμψαν. Ο θαλάσσιος τουρισμός της




περιοχής υπέστη σημαντική ζημιά. Μετά το ατύχημα του AMOCO CADIZ, το 1978, το

Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης θέσπισε δύο σημαντικές Οδηγίες που αφορούσαν τις

ελάχιστες προδιαγραφές που πρέπει να πληρούν τα δεξαμενόπλοια, που χρησιμοποιούν

κοινοτικά λιμάνια και την πλοήγηση πλοίων, στη Βόρεια Θάλασσα και στη Μάγχη, από

πλοηγούς ανοιχτής θάλασσας.

EXXON VALDEZ (Αλάσκα, 1989). Το δεξαμενόπλοιο Exxon Valdez

προσέκρουσε σε ύφαλο, στο Prince William Sound, τον Μάρτιο 1989. Από το ατύχημα

διέρρευσαν 11,2 εκατ. γαλόνια πετρελαίου στα παρθένα νερά μιας περιοχής που αποτελεί

βιότοπο πλουσιότατης χλωρίδας και πανίδας. Αυτή η πετρελαιοκηλίδα υπήρξε η

μεγαλύτερη οικολογική καταστροφή στην ιστορία των ΗΠΑ. Μέχρι τα τέλη του

Σεπτέμβρη του 1989 βρέθηκαν νεκρά περίπου τριανταπέντε χιλιάδες (35000) πουλιά. Το

90% αυτών εντοπίσθηκαν στον κόλπο της Αλάσκας. Συνολικά από τη ρύπανση, σε βάθος

χρόνου, πέθαναν εκατό χιλιάδες (100000) – τριακόσιες χιλιάδες (300000) πουλιά. Επίσης

υπολογίζεται ότι πέθαναν ως και πέντε χιλιάδες (5000) θαλάσσιες ενυδρίδες, τριακόσιες

(300) στικτές φώκιες, είκοσι δύο (22) όρκες και περισσότεροι από πενήντα (50)

θαλασσαετοί.

Στην προσπάθεια απορρύπανσης της ακτογραμμής (5000 μίλια) συμμετείχαν

έντεκα χιλιάδες (11000) άτομα και δαπανήθηκαν περίπου 1,9 δισ. δολάρια. Για την

αποκατάσταση των πληθυσμών της θαλάσσιας λοταρίας δημιουργήθηκαν κατάλληλα

κέντρα, ενώ τέθηκαν υπό παρακολούθηση οι πληθυσμοί του σολομού και της ρέγκας.

Μάλιστα η κυβέρνηση απαγόρευσε την αλιεία ρέγκας και αργότερα του σολομού, με

αποτέλεσμα την οικονομική καταστροφή των αλιέων. Πολλά χρόνια μετά τη ρύπανση οι

πληθυσμοί των ψαριών και της άγριας πανίδας δεν φαίνεται να έχουν ανακάμψει. Το 1994

το Δικαστήριο του Ankoreitz επιδίκασε στους ψαράδες που επλήγησαν από την

πετρελαιοκηλίδα, το ποσό των 5 δις δολαρίων ως αποζημίωση.

Οι επιπτώσεις της ρύπανσης στον τομέα του τουρισμού και της αναψυχής υπήρξαν

εξίσου σοβαρές. Μετά τη ρύπανση περιορίσθηκε η πρόσβαση στις περιοχές κυνηγιού και

αλιείας αναψυχής που ρυπάνθηκαν. Οι περιορισμοί αυτοί οδήγησαν σε κορεσμό περιοχές

αναψυχής που δεν είχαν πληγεί από τη ρύπανση. Αν και σήμερα η τουριστική κίνηση έχει

ανακάμψει σε πολλές περιοχές, το Συμβούλιο που έχει συσταθεί για τη μελέτη και τη

διαχείριση των αποτελεσμάτων της θεωρεί ότι δεν υπάρχει ακόμη πλήρης αποκατάσταση.

Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση του Συμβουλίου που διαχειρίζεται τα θέματα της

ρύπανσης του Exxon Valdez το κόστος της αποκατάστασης για τον τομέα του τουρισμού

και της αναψυχής ανέρχεται στο ποσό των 3128117,64 δολαρίων ΗΠΑ.




BRAER (Ηνωμένο Βασίλειο, 1993). Το BRAER προσάραξε στις 5 Ιανουαρίου

1993 μετά από βλάβη μηχανής και κάτω από εξαιρετικά αντίξοες καιρικές συνθήκες στο

Garth Ness, στα νησιά Shetland. Ολόκληρο το φορτίο από ογδόντα τέσσερις χιλιάδες

επτακόσιους (84700) τόνους νορβηγικού ακατέργαστου πετρελαίου και οι 1500 τ. των

καυσίμων διέρρευσαν στη θάλασσα. Μέσα σε δώδεκα (12) ημέρες έντονης

θαλασσοταραχής το σκάφος κόπηκε στα δύο. Το ναυάγιο του BRAER ήταν ασυνήθιστο,

διότι δεν προκλήθηκε πετρελαιοκηλίδα. Αυτό εξηγείται καθώς η ελαφριά φύση του

πετρελαίου και η εξαιρετικά ισχυρή ενέργεια του αέρα και των κυμάτων διασκόρπισε κατά

φυσικό τρόπο το πετρέλαιο σε όλη την υδάτινη έκταση. Τα σταγονίδια πετρελαίου

προσροφήθηκαν επάνω στα μόρια ιζημάτων που τα βύθισαν τελικά στον πυθμένα της

θάλασσας. Τα υποβρύχια ρεύματα μετέφεραν και διασκόρπισαν αυτό το πετρέλαιο σε μια

μεγάλη περιοχή στον πυθμένα. Η ρύπανση των ακτών ήταν ελάχιστη σχετικά με τη

ρύπανση της θάλασσας.

Σε μια αρκετά μεγάλη περιοχή επιβλήθηκε ζώνη αποκλεισμού της αλιείας, καθώς

μολύνθηκαν πολλά ψάρια και οστρακοειδή. Επίσης μολύνθηκαν αρκετοί τόνοι σολομού

σε ιχθυοτροφεία στην επιφάνεια της θάλασσας, που τελικά καταστράφηκαν. Αν και η

ζώνη αποκλεισμού σταδιακά δάρθηκε, μέχρι και έξι (6) χρόνια μετά τη ρύπανση

εξακολουθούσαν να υπάγονται στους περιορισμούς μύδια και αστακοί που προέρχονταν

από τις περιοχές αυτές. Εκτιμάται ότι τα νησιά Σέτλαντ μέχρι το 2000 είχαν απώλειες σε

εισόδημα από τον τουρισμό (που μαζί με την αλιεία αποτελούν τις δύο κύριες

δραστηριότητες των νησιών) της τάξης των 18,2 εκατομμυρίων λιρών.

Με αφορμή το ατύχημα του BRAER, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το 1993,

παρουσίασε Πρόγραμμα Δράσης, με τίτλο «Προς μια κοινή πολιτική θαλάσσιας

ασφάλειας» θέτοντας την απαρχή μιας συγκροτημένης κοινοτικής πολιτικής για τη

θαλάσσια ασφάλεια. Στο πλαίσιο αυτό, καταδείχθηκε η διάθεση της Επιτροπής και της

Κοινότητας, να επιβληθούν περιορισμοί ναυσιπλοΐας σε περιβαλλοντικά ευαίσθητες

περιοχές. Οι προσπάθειες επικεντρώθηκαν, κυρίως, στην πρόληψη των ατυχημάτων καθώς

και στις προδιαγραφές των πλοίων, φορτίων και πληρωμάτων, τα οποία αποτελούσαν,

σύμφωνα με την εκτίμηση της Επιτροπής, τα κύρια αίτια των ναυαγίων.

SEA EMPRESS (Ηνωμένο Βασίλειο, 1996). Την 15η Φεβρουαρίου 1996, το

δεξαμενόπλοιο SEA EMPRESS που μετέφερε 130000 τόνους ακατέργαστου πετρελαίου

Βόρειας Θάλασσας προσάραξε στην είσοδο του λιμανιού Milford Haven στη νοτιοδυτική

Ουαλία. Αν και το δεξαμενόπλοιο επανήλθε σε πλευστότητα μέσα σε μερικές ώρες, έπαθε

σοβαρή ζημία στις δεξιές και κεντρικές δεξαμενές του, με συνέπεια μια μεγάλη




πετρελαϊκή ρύπανση. Περίπου εβδομήντα δύο χιλιάδες (72000) τόνοι ακατέργαστου

πετρελαίου και τριακόσιοι εβδομήντα (370) τόνοι καυσίμων απελευθερώθηκαν στη

θάλασσα.

Η ρύπανση έπληξε 200 χλμ. ακτογραμμής κυρίως στο μοναδικής φυσικής

ομορφιάς Παράκτιο Εθνικό Πάρκο της περιοχής. Το Πάρκο, εκτός από προστατευόμενη

περιοχή και περιοχή με ειδικό επιστημονικό ενδιαφέρον, διαθέτει και σημαντική

τουριστική βιομηχανία που στηρίζεται στο μοναδικό φυσικό περιβάλλον, στην άγρια φύση

και στις καθαρές ακτές. Οι κυριότερες παραλίες αναψυχής καθαρίσθηκαν σε δύο περίπου

μήνες αν και σε αρκετές περιοχές η απορρύπανση διήρκεσε όλο το καλοκαίρι.

Υποβλήθηκαν περιορισμοί στην εμπορική αλιευτική δραστηριότητα και στην αλιεία

αναψυχής και υπήρξε έντονη ανησυχία για την πορεία της τουριστικής δραστηριότητας

από την οποία εξαρτάται η τοπική οικονομία, καθώς αποφέρει εκατόν εξήντα (160)

εκατομμύρια το χρόνο (περίπου 20% του ΑΕΠ).

Η κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου σύστησε την ανεξάρτητη επιτροπή «Τhe

Sea Empress Environmental Evaluation Committee», προκειμένου να καταγράψει τη ζημιά

που προκλήθηκε από τη ρύπανση. Η ζημιά στο περιβάλλον αποδείχτηκε ότι ήταν

μικρότερη από την αναμενόμενη λόγω ενός συνδυασμού παραγόντων, όπως η χρονική

περίοδος, ο τύπος του πετρελαίου που διέρρευσε, οι καιρικές συνθήκες, οι εργασίες

απορρύπανσης και η φυσική αντοχή και δυνατότητα ανάκαμψης των πληθυσμών της

τοπικής χλωρίδας και πανίδας. Μέχρι το καλοκαίρι του 1996 υπήρξε αποκατάσταση των

ακτών με αποτέλεσμα την επάνοδο των λουόμενων και την επανάληψη δραστηριοτήτων

θαλάσσιου τουρισμού και ιδίως καταδύσεων αναψυχής.

ERIKA (Γαλλία, 1999). Το με σημαία Μάλτας δεξαμενόπλοιο ERIΚA, που

μετέφερε 31000 τ. βαρέως καυσίμου πετρελαίου, κόπηκε στα δύο κατά τη διάρκεια μιας

θύελλας στη Βισκαϊκό κόλπο στις 11 Δεκεμβρίου 1999, 60 μίλια από τις ακτές της

Βρετάνης. Από το ναυάγιο διέρρευσαν στο θαλάσσιο περιβάλλον 20000 τ. πετρελαίου. Η

ρύπανση εμφανίσθηκε στο La Rochelle, μετακινήθηκε βόρεια και τελικά έφθασε στο

στόμιο του Λίγηρα (400 χλμ. ακτής) τα Χριστούγεννα του 1999. Οι περιοχές που

επλήγησαν περισσότερο ήταν οι ατλαντικές ακτές στο Λίγηρα και πολλά παράκτια νησιά

κυρίως στο Belle Ile. Κατά τη διάρκεια της απορρύπανσης συγκεντρώθηκαν πάνω από

διακόσιους πενήντα χιλιάδες (250000) τόνοι πετρελαϊκών υπολειμμάτων. Για τη

συγκέντρωσή τους δημιουργήθηκαν εγκαταστάσεις υποδοχής καταλοίπων που στη

συνέχεια μεταφέρθηκαν στις εγκαταστάσεις της γαλλικής πετρελαϊκής εταιρείας Total.




Οι πιο αρνητικές συνέπειες καταγράφτηκαν στα θαλάσσια πτηνά. Από τις ακτές

περισυλλέχθηκαν περίπου εξήντα πέντε χιλιάδες (65000) πουλιά καλυμμένα με πετρέλαιο.

Από αυτά τα πενήντα χιλιάδες (50000) ήταν νεκρά. Καταβλήθηκαν προσπάθειες

καθαρισμού των υπόλοιπων δεκαπέντε χιλιάδες (15000), από τα οποία επιβίωσαν δύο

χιλιάδες (2000). Επίσης, ζημιές προκλήθηκαν στις παράκτιες αλιευτικές επιχειρήσεις, στα

οστρακοειδή και στα μύδια, στα αλατωρυχεία και στα τουριστικά θέρετρα στις νότιες

ακτές της Βρετάνης και στη Vendιe.

PRESTIGE (Ισπανία, 2002). Την 13η Νοεμβρίου 2002 το δεξαμενόπλοιο

PRESTIGE (81,564 dwt), που μετέφερε εβδομήντα επτά χιλιάδες (77000) τόνους βαρέως

βιομηχανικού πετρελαίου, υπέστη βλάβη στο κύτος του, ενώ έπλεε κοντά στις ακτές της

Ν. Ισπανίας. Παρά τις προσπάθειες διάσωσης το σκάφος έσπασε σε δύο τμήματα στις 19

Νοεμβρίου σε απόσταση περίπου 170 μιλίων δυτικά του Vigo. Υπολογίζεται ότι στο

θαλάσσιο περιβάλλον διέρρευσαν εξήντα τρεις χιλιάδες (63000) τόνοι πετρελαίου. Το

πετρέλαιο εξαιτίας των ανέμων και των ρευμάτων ταξίδευσε σε μεγάλες αποστάσεις.

Αρχικά εμφανίσθηκε στις ακτές της Γαλικίας, όπου η βραχώδης ακτή υπέστη σοβαρότατη

ρύπανση. Σταδιακά η ρύπανση κινήθηκε στο Βισκαϊκό Κόλπο και επηρέασε τις βόρειες

ακτές τις Ισπανίας και τις ατλαντικές ακτές της Γαλλίας, βόρεια μέχρι τη Βρετάνη.

Μικρότερης έκτασης ρύπανση παρατηρήθηκε στις γαλλικές και αγγλικές ακτές της

Μάγχης. Για την αντιμετώπιση της ρύπανσης κινητοποιήθηκαν σκάφη από την Ισπανία

και από εννέα ακόμη ευρωπαϊκές χώρες. Η κινητοποίηση αυτή υπήρξε ίσως η μεγαλύτερη

διεθνής προσπάθεια αυτού του είδους. Σε αυτή συμμετείχαν επίσης πάνω από χίλια (1000)

αλιευτικά σκάφη.

Η Ισπανία πέτυχε να συγκεντρώσει, σχεδόν πενήντα χιλιάδες (50000) τόνους

μίγματος νερού-πετρελαίου στην ανοικτή θάλασσα. Για τον καθαρισμό της ακτογραμμής

μήκους 1.900 χλμ. Απασχολήθηκαν πέντε χιλιάδες (5000 άτομα) (στρατιωτικό και

πολιτικό προσωπικό και εθελοντές). Η διαδικασία ήταν αργή και δύσκολη ιδιαίτερα στις

βραχώδεις ακτές όπου ήταν δύσκολη η πρόσβαση. Επίσης συχνή ήταν και η εκ νέου

ρύπανση των ήδη καθαρισμένων ακτών. Στις γαλλικές ακτές το έργο της απορρύπανσης

ήταν αποτελεσματικότερο, καθώς η ρύπανση είχε τη μορφή σφαιρών πίσσας που

συλλέγονταν εύκολα. Συνολικά συλλέχθηκαν εκατόν σαράντα ένα χιλιάδες (141000) τόνοι

πετρελαϊκών αποβλήτων στην Ισπανία και δεκαοχτώ χιλιάδες τριακόσιοι (18300) τόνοι

στη Γαλλία.

Στη Γαλικία αμέσως μετά από το γεγονός της ρύπανσης τέθηκαν σε ισχύ ζώνες

αποκλεισμού αλιείας, και απαγορεύθηκε ουσιαστικά η αλίευση κατά μήκος του 90% της




ακτογραμμής. Οι απαγορεύσεις ίσχυσαν μέχρι τον Οκτώβριο του 2003. Στη Γαλλία ο

αντίκτυπος στην αλιεία ήταν λιγότερο εκτενής. Σύμφωνα με στοιχεία του Πανεπιστημίου

του Σαντιάγκο ντε Κομποστέλλα η ρύπανση επηρέασε περιοχές μοναδικής

περιβαλλοντικής αξίας, οι περισσότερες από τις οποίες ήταν προστατευόμενες λόγω της

μοναδικής φυσικής ομορφιάς και της χλωρίδας και πανίδας, αλλά αποτελούσαν και

σημαντικούς προορισμούς θαλάσσιου τουρισμού. Ως επακόλουθο της ρύπανσης και στις

δύο χώρες, υπήρξε η μείωση της τουριστικής κίνησης στις ακτές κατά το έτος 2003.

Σύμφωνα με μελέτες της WWF οι ζημιές στην αλιεία και στον τουρισμό θα διαρκέσουν

περισσότερο από μια δεκαετία και θα ανέλθουν περίπου στα 5 δισ. δολάρια.

Η περιβαλλοντική καταστροφή του Prestige ώθησε την Ευρωπαϊκή Ένωση να

υιοθετήσει πιο αυστηρά μέτρα, όπως την άμεση απαγόρευση μεταφοράς βαρέως

πετρελαίου από μονοπύθμενα δεξαμενόπλοια προς και από λιμάνια της Ευρωπαϊκής

Ένωσης, την άμεση απόσυρση των δεξαμενόπλοιων ηλικίας άνω των 23 ετών, ενώ τα

υπόλοιπα πρέπει να αποσυρθούν μέχρι το 2010. Στα δεξαμενόπλοια με ηλικία άνω των 15

ετών δόθηκε το δικαίωμα ελλιμενισμού μόνο μετά τη διεξαγωγή τεχνικών ελέγχων.

Επίσης έγινε τροποποίηση του Κανονισμού του Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την

Ασφάλεια στη Θάλασσα.

TASMAN SPIRIT (Πακιστάν, 2003). Το δεξαμενόπλοιο TASMAN SPIRIT

(87,584 dwt) με σημαία Μάλτας καθώς μετέφερε εξήντα επτά χιλιάδες οχτακόσιους

(67800) τόνους ιρανικού ελαφριού αργού πετρελαίου και τετρακόσιους σαράντα (440)

τόνους καυσίμων προσάραξε στην είσοδο του λιμένα στο Καράτσι στις 27 Ιουλίου 2003.

Η κατάσταση του πλοίου επιδεινώθηκε από τον πνέοντα νοτιο-δυτικό μουσώνα με

αποτέλεσμα το πλοίο να κοπεί στα δύο και να διαρρεύσουν στη θάλασσα περίπου 30000 τ.

πετρελαίου. Η πετρελαιοκηλίδα που σχηματίσθηκε απλώθηκε στην παραλία Clifton, που

αποτελεί την κύρια τουριστική παραλία στο Καράτσι. Η παραλία απορυπάνθηκε με τη

χρήση συνδυασμού μέσων (συλλογή με τα χέρια και με τεχνικά μέσα) και αποδόθηκε στο

κοινό μετά από τρεις (3) μήνες.

SOLAR I (Φιλιππίνες 2006). Το δεξαμενόπλοιο SOLAR I μεταφέροντας 1.9 εκατ.

λίτρα πετρελαίου βυθίσθηκε στις 11 Αυγούστου 2006 έξω από τα νησιά Guimaras στις

Φιλιππίνες. Σύμφωνα με τη Εθνική Συντονιστική Επιτροπή Καταστροφών (National

Disaster Coordinating Council/NDCC) η ρύπανση προκάλεσε τεσσάρων ειδών βλάβες,

δηλαδή βλάβες στο περιβάλλον που οδηγούν σε μείωση της απόλαυσης του

περιβάλλοντος, απώλειες σε αξίες για τον τουρισμό αναψυχής, κόστος απορρύπανσης και

κόστος της δημόσιας υγείας. Σύμφωνα με το Associated Press η περιοχή Guimaras




αποτελούσε τουριστικό παράδεισο λόγω των αμόλυντων παραλιών και των

κοραλλιογενών υφάλων. Από τη ρύπανση επηρεάσθηκαν δεκατέσσερα (14) από τα

τριάντα έξι (36) θέρετρα της περιοχής (39%). Οι απώλειες στον τουρισμό το 2006

εκτιμώνται στα 652,2 εκατομμύρια δολάρια.

8.6 Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΔΡΑΣΗ

Η Ευρωπαϊκή Ένωση μετά το ναυάγιο του «Erika» το 1999, προέβη στη θέσπιση

δραστικών μέτρων, με την έκδοση Οδηγιών και Κανονισμών, για την πρόληψη των

θαλάσσιων πετρελαϊκών ατυχημάτων. Καθώς το «Erika» προκάλεσε μεγάλη κοινωνική

ανησυχία σχετικά με την ασφάλεια των θαλασσίων μεταφορών και τις συνέπειές τους στο

περιβάλλον και στην οικονομία, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

επεσήμαναν τον κίνδυνο που εγκυμονούν για το θαλάσσιο περιβάλλον τα παλιά και

κακοδιατηρημένα δεξαμενόπλοια. Επίσης, τονίσθηκε η ανάγκη να ενισχυθούν οι

κανονισμοί θαλάσσιας ασφάλειας και ελέγχου των πλοίων στα λιμάνια, η παρακολούθηση

των σκαφών στα ευρωπαϊκά ύδατα και η αποφασιστικότερη ανταπόκριση των κρατών

μελών στις νέες υποχρεώσεις.

Σταδιακά από το 2002 υιοθετήθηκε νέο νομοθετικό πλαίσιο που αφορά τη

σύσταση Ευρωπαϊκού Οργανισμού για την Ασφάλεια στη Θάλασσα, τη σταδιακή

καθιέρωση απαιτήσεων διπλού κύτους ή ισοδύναμου σχεδιασμού στα πετρελαιοφόρα

μονού κύτους, τη δημιουργία κοινοτικού συστήματος παρακολούθησης της κυκλοφορίας

των πλοίων, την πραγματοποίηση πιο αυστηρών ελέγχων και τη βελτίωση των

προδιαγραφών για τους αναγνωρισμένους νηογνώμονες, τη μερική εναρμόνιση των

ποινικών κυρώσεων για τη θαλάσσια ρύπανση και τη δημιουργία Ευρωπαϊκού Ταμείου για

την αποζημίωση θυμάτων σε περίπτωση ζημιάς από πετρελαιοειδή. Τον Μάρτιο του 2005,

η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με Ανακοίνωσή της ανήγγειλε την απόφασή της να ξεκινήσει

διαδικασία διαβουλεύσεων για τη μελλοντική ναυτιλιακή πολιτική της Ευρωπαϊκής

Ένωσης που να εντάσσεται στο πλαίσιο των διεθνών συμβάσεων.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θέσει ως προτεραιότητα για την Ευρώπη του 2010 την

υλοποίηση μιας συνολικής ναυτιλιακής πολιτικής, με στόχο την ανάπτυξη ενός

ακμάζοντος ναυτιλιακού τομέα, με τρόπο ώστε να εξασφαλίζεται η οικολογική αειφορία.

Στη συνέχεια η Ευρωπαϊκή Ένωση με την Ανακοίνωση/Έκθεση «Προς μια μελλοντική

ευρωπαϊκή θαλάσσια πολιτική: Ένα ευρωπαϊκό όραμα για τους ωκεανούς και τις




θάλασσες», εκπόνησε την Πράσινη Βίβλο για τη μελλοντική ναυτιλιακή πολιτική της.

Σύμφωνα με αυτή διαπιστώνεται η ανάγκη μιας ενοποιημένης, διατομεακής και

πολυεπιστημονικής ευρωπαϊκής θαλάσσιας πολιτικής, η οποία θα καλύπτει όλες τις πτυχές

που αφορούν τους ωκεανούς και τις θάλασσες. Τονίζεται ότι η υποβάθμιση του θαλάσσιου

περιβάλλοντος διακυβεύει την υγεία του παράκτιου και του θαλάσσιου τουρισμού, που

αποτελεί τη μεγαλύτερη βιομηχανία της Ευρώπης σχετικά με τη θάλασσα. Επίσης,

σύμφωνα με την Πράσινη Βίβλο, απαιτείται άμεση δράση προκειμένου να διαφυλαχτούν

οι εν λόγω πόροι.

Στόχος-κλειδί είναι η επίτευξη καλής κατάστασης του θαλάσσιου περιβάλλοντος

της Ευρωπαϊκής Ένωσης μέχρι το 2021. Με τη στρατηγική αυτή εισάγεται η αρχή του

χωροταξικού σχεδιασμού με βάση τα οικοσυστήματα, καθώς χωρίς μια τέτοια στρατηγική

θα είναι αδύνατη η διαχείριση των συνεχώς αυξανόμενων και συχνά αντικρουόμενων

χρήσεων των ωκεανών.

Κεφάλαιο 9o: Οι Μεγαλύτερες Πετρελαιοκηλίδες ανά τον Κόσμο


ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9o

ΟΙ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΕΣ ΠΕΤΡΕΛΑΙΟΚΗΛΙΔΕΣ ΑΝΑ ΤΟΝ

ΚΟΣΜΟ

15 Δεκεμβρίου 1976

Το πλοίο «Argo Merchant» προσάραξε και κόπηκε στα δύο, στα νοτιοανατολικά του

Νησιού Νάντακετ, στον Κόλπο Μπάζαρντς, στη Μασαχουσέτη, με αποτέλεσμα να

διαρρεύσουν τα 7,7 εκατομμύρια γαλόνια καύσιμου πετρελαίου που μετέφερε.



16 Μαρτίου 1978

Από το υπερδεξαμενόπλοιο «Amoco Cadiz», που ναυάγησε στη θάλασσα του

Πόρτσαλ,στη Γαλλία, διέρρευσαν 69 εκ. γαλόνια πετρελαίου, προκαλώντας τεράστια

περιβαλλοντική ζημιά πολύ πέρα από τα εκατό (100) μίλια της ακτής της Βρετάνης.

Πρόκειται για τη μεγαλύτερη οικολογική καταστροφή που προκλήθηκε ποτέ από τάνκερ.

3 Ιουνίου 1979

Κατά την έκρηξη της πετρελαιοπηγής Ixtoc 1, στον Κόλπο του Μεξικού, προκλήθηκε

διαρροή 140 εκ. γαλονιών ακατέργαστου πετρελαίου στην ανοικτή θάλασσα. Αν και είναι

η μεγαλύτερη πετρελαιοκηλίδα που σχηματίστηκε ποτέ, ο οικολογικός της αντίκτυπος δεν

ήταν τόσο εκτεταμένος.



1 Νοεμβρίου 1979

Περίπου 2,6 εκ. γαλόνια πετρελαίου διέρρευσαν στον Κόλπο του Μεξικού, όταν το

«Burmah Agate» συγκρούστηκε με το φορτηγό πλοίο «Mimosa», στα νοτιοανατολικά της

εισόδου Γκάλβεστον.

24 Μαρτίου 1989

Το δεξαμενόπλοιο «Exxon Valdez» χτύπησε σε υποθαλάσσιο ύφαλο, με αποτέλεσμα να

χυθούν 10 εκ. γαλόνια πετρελαίου στα νερά του πορθμού Πρινς Γουίλιαμ, στην Αλάσκα.

Πρόκειται για τη μεγαλύτερη διαρροή πετρελαίου που σημειώθηκε ποτέ στην Αμερική.




Έκρηξη που σημειώθηκε στο ιρανικό δεξαμενόπλοιο «Kharg-5» κατέστρεψε εντελώς το

σκαρί του, προκαλώντας διαρροή 19 εκ. γαλονιών ακατέργαστου πετρελαίου στον

Ατλαντικό Ωκεανό, περίπου τετρακόσια (400) μίλια βόρεια του Λας Πάλμας, στα Κανάρια

Νησιά. Η πετρελαιοκηλίδα που δημιουργήθηκε είχε έκταση εκατό (100) τετραγωνικά

μίλια.

8 Ιουνίου 1990

Από το πλοίο «Mega Borg» διέρρευσαν 5,1 εκ. γαλόνια πετρελαίου, περίπου εξήντα (60)

ναυτικά μίλια νότια-νοτιοανατολικά του Γκάλβεστον, στο Τέξας. Η διαρροή ήταν

αποτέλεσμα έκρηξης και πυρκαγιάς που ξέσπασε στο αντλιοστάσιο.



25 Ιανουαρίου 1991

Κατά τη διάρκεια του πολέμου στον Κόλπο, το Ιράκ προκάλεσε διαρροή 460 εκ. γαλονιών

ακατέργαστου πετρελαίου από δεξαμενόπλοια, δέκα (10) μίλια έξω από τις ακτές του

Κουβέιτ.

10 Αυγούστου 1993

Η σύγκρουση τριών πλοίων, της φορτηγίδας «Bouchard B155», του φορτηγού πλοίου

«Balsa 37» και της φορτηγίδας «Ocean 255», προκάλεσε τη διαρροή, από το Bouchard,

τριακοσίων εξήντα έξι χιλιάδων (366000) γαλονιών καύσιμου πετρελαίου, στον Κόλπο

Τάμπα της Φλόριντα.



8 Σεπτεμβρίου 1994

Κατά την έκρηξη ρωσικής πετρελαιοδεξαμενής, χύθηκαν περίπου 4,3 εκ. γαλόνια

πετρελαίου στον παραπόταμο του Ποταμού Κόλβα. Οι ΗΠΑ, ωστόσο, εκτίμησαν ότι η

διαρροή ήταν γύρω στα 84 εκ. γαλόνια.

15 Φεβρουαρίου 1996

Ένα υπερδεξαμενόπλοιο, το «Sea Empress», προσάραξε στο λιμάνι του Μίλφορντ Χάβεν,

στην Ουαλία, προκαλώντας τη διαρροή εβδομήντα χιλιάδων (70000) τόνων ακατέργαστου

πετρελαίου και δημιουργώντας πετρελαιοκηλίδα έκτασης είκοσι πέντε (25) μιλίων.




Το δεξαμενόπλοιο, μαλτέζικου νηολογίου, «Erika» κόπηκε στα δύο και ναυάγησε έξω από

τη Βρετάνη, χύνοντας στη θάλασσα 3 εκ. γαλόνια βαρύ πετρέλαιο.


Στο Ρίο Ντε Τζανέιρο, έκρηξη σε πετρελαιαγωγό της κυβερνητικής πετρελαϊκής εταιρίας

Petrobras προκάλεσε τη διαρροή τριακόσια σαράντα τριών χιλιάδων διακοσίων (343200)

γαλονιών πετρελαίου στον Κόλπο Γκουαναμπάρα.




Περίπου εκατόν εβδομήντα χιλιάδες (170000) γαλόνια πετρελαίου χύθηκαν στ' ανοικτά

των νήσων Γκαλαπάγκος, όταν μετά την προσάραξη του πλοίου «Τζέσικα» προκλήθηκε

τεράστια πετρελαιοκηλίδα, η οποία απειλεί το ευαίσθητο οικοσύστημα της περιοχής αλλά

και τους ψαράδες, η επιβίωση των οποίων εξαρτάται άμεσα από τη θάλασσα.

Κεφάλαιο 10ο: Συμπεράσματα


ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10ο

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η ρύπανση του θαλασσίου περιβάλλοντος ως ξεχωριστό πρόβλημα, παρόλο που

είναι σχεδόν αδύνατο επιστημονικά να διαχωριστεί από τη ρύπανση της βιόσφαιρας στο

σύνολό της, άρχισε να αποτελεί πεδίο ειδικής έρευνας κυρίως μετά το τέλος του δεύτερου

παγκόσμιου πολέμου, μολονότι οι πρώτες εκτιμήσεις εμφανίστηκαν σποραδικά στο

χρονικό μεσοδιάστημα των δύο πολέμων.

Ειδικότερα, η συστηματική ανάλυση και διαρκής έρευνα για το θαλάσσιο

περιβάλλον επικεντρώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1970 όπου μπορεί κανείς να

ανατρέξει σε μία εκτενή βιβλιογραφία και στα σχετικά νομικά κείμενα που

δημιουργήθηκαν ύστερα από μία σειρά ατυχημάτων δεξαμενόπλοιων που έκρουσαν τον

κώδωνα του κινδύνου, ίσως για πρώτη φορά τόσο έντονα, και ανάγκασαν τα παράκτια

κράτη να στρέψουν το ενδιαφέρον τους στις επιπτώσεις (βραχυπρόθεσμες και

μακροχρόνιες) που επιφέρουν στο θαλάσσιο περιβάλλον.

Σήμερα θα τολμούσαμε να εκφράσουμε την άποψη ότι η ρύπανση και επομένως η

προστασία του θαλασσίου περιβάλλοντος αποτελούν το σημαντικότερο αλλά και το πιο

πρόσφορο κομμάτι για επιστημονική έρευνα και ανάλυση από τη στιγμή που η μελέτη της

ρύπανσης των θαλασσών είναι ένα νέο σχετικά πεδίο έρευνας, ο δε θαλάσσιος χώρος είναι

στόχος πια άμεσης ανάπτυξης των ανθρώπινων δραστηριοτήτων αλλά και αποδέκτης των

συνεπειών τους. Τούτο άλλωστε μπορεί να επιβεβαιωθεί και από γεγονός ότι η προστασία

του θαλασσίου περιβάλλοντος καλύπτεται από έναν ικανό αριθμό διεθνών και

περιφερειακών συμβάσεων αλλά και διακρατικών συμφωνιών. Εξάλλου ας μη

λησμονούμε ότι ο θαλάσσιος χώρος παρουσιάζει μία ιδιαίτερη ανθεκτικότητα στις

ανθρώπινες παρεμβάσεις σε σχέση με τον χερσαίο χώρο.

Όπως ήδη αναφέραμε η πρώτη φορά που γίνεται αντιληπτό το πρόβλημα της

ρύπανσης του θαλασσίου περιβάλλοντος ανήκει στο χρονικό διάστημα αμέσως μετά τη

λήξη του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου. Αφορά κυρίως στη θαλάσσια ρύπανση από

πετρέλαιο και αυτό διότι πολλά συμμαχικά εμπορικά πλοία που μετέφεραν καύσιμα ήταν

σχεδόν αποκλειστικός στόχος των γερμανικών υποβρυχίων.



Αυτό οδήγησε στην πρώτη ιστορικά μαζική θαλάσσια ρύπανση διότι εκτιμάται ότι

κατά τη διάρκεια του πολέμου χύθηκαν πάνω από τέσσερα εκατομμύρια (4000000) τόνοι

πετρελαίου στο θαλάσσιο περιβάλλον. Εάν προσθέσουμε και τα πλοία που υπήρξαν

θύματα ναρκοπεδίων και υποθαλάσσιων εκρήξεων μετά το τέλος του πολέμου, τότε ο

αριθμός αυτός είναι ακόμη μεγαλύτερος.

Στις ημέρες που ακολούθησαν παρατηρήθηκε μία βαθμιαία αύξηση στην εισαγωγή

ρυπογόνων στοιχείων στο θαλάσσιο περιβάλλον ενώ σήμερα έφθασε να αποτελεί

καθημερινό ερώτημα για τους επιστήμονες. Οι παράγοντες που άσκησαν σημαντική

επίδραση στη γρήγορη ανάπτυξη του φαινόμενου της θαλάσσιας ρύπανσης είναι οι εξής:

(α) η έντονη αστικοποίηση

(β) η συγκέντρωση ενός ικανού αριθμού βιομηχανικών δραστηριοτήτων σε

περιορισμένες γεωγραφικές περιοχές

(γ) η χρήση του πετρελαίου ως βασική πηγή ενέργειας

(δ) η μεγάλη αύξηση στις θαλάσσιες μεταφορές πετρελαίου και άλλων επικίνδυνων

χημικών φορτίων

(ε) η τεχνολογική πρόοδος

(στ) η χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων

(ζ) το φαινόμενο της πληθυσμιακής έκρηξης στις αναπτυσσόμενες χώρες

(η) το φαινόμενο της υπερκατανάλωσης στις βιομηχανικές χώρες

Όμως, η προστασία του περιβάλλοντος και ειδικότερα του θαλάσσιου

περιβάλλοντος σήμερα δεν είναι δυνατόν να στηριχθεί στη νομοθεσία μόνο αλλά πρέπει

να αναπτυχθεί και το αίσθημα της ατομικής υπευθυνότητας. Άλλωστε δεν είναι πολλά

χρόνια που τόσο ο απλός πολίτης όσο και οι επιστήμονες θεωρούσαν ότι η προσφορά του

θαλασσίου περιβάλλοντος ήταν ίση με το άπειρο και επομένως δεν υπήρχαν όρια για

εναλλακτικές χρήσεις του. Στη δική μας εποχή ήδη το 37% του χώρου των ωκεανών που

βρίσκεται σε απόσταση 200 ν.μ. από την ακτή ή και λιγότερο, χρησιμοποιείται από τον

άνθρωπο για διαφορετικούς σκοπούς.

Από όποια πλευρά και να το εξετάσει κανείς η θάλασσα αποτελεί το απώτατο

σημείο βύθισης των διάφορων καταλοίπων σε παγκόσμιο επίπεδο (ultimate sink) τα οποία

έχουν την καταγωγή τους είτε στην ξηρά είτε στις παράκτιες και υποθαλάσσιες

εγκαταστάσεις είτε στην κίνηση, τις λειτουργικές διαδικασίες και τα ατυχήματα των

πλοίων ή ακόμη και στην εσκεμμένη απόρριψη πυρηνικών ουσιών και άχρηστου

στρατιωτικού υλικού. Επόμενο είναι ορισμένες περιοχές, ειδικότερα αυτές που βρίσκονται



κοντά στην ακτή λ.χ. Γαλλικές και Ιταλικές ακτές στη Μεσόγειο θάλασσα ή ο Περσικός

κόλπος και ο κόλπος του Μεξικού, αντιμετωπίζουν χρόνιο πρόβλημα ρύπανσης και έχουν

επιτακτική ανάγκη μεθόδων ελέγχου και διαχείρισης των αποβλήτων.

Το κοινωνικό κόστος ως σοβαρότερος παράγων θα έπρεπε να λειτουργεί

αποτρεπτικά στις προσπάθειες ελαχιστοποίησης της θαλάσσιας ρύπανσης, πόσο μάλλον

όταν η σημασία του έγινε κατανοητή μόλις τα τελευταία χρόνια και κατά κοινή

διαπίστωση όχι ακόμη ευρέως αποδεκτή. Επισημαίνει δε ότι η θαλάσσια ρύπανση που

προκαλείται από αργό πετρέλαιο ή ορισμένα χημικά φορτία εξαιρετικού βαθμού

τοξικότητας, προξενεί μεγάλη διαταραχή στο θαλάσσιο οικοσύστημα ενώ ταυτόχρονα η

καταπολέμηση τους είναι επίπονη, χρονοβόρα και δαπανηρή με αμφίβολα αποτελέσματα

για τις περιπτώσεις που δρουν επιβαρυντικές συνθήκες.

Οι πλέον σημαντικές κατηγορίες ρύπων που καταλήγουν στο θαλάσσιο περιβάλλον

είναι τα βαρέα μέταλλα, το πετρέλαιο και τα προϊόντα του, τα διάφορα φυτοφάρμακα και

απορρυπαντικά, τα απορρίμματα (πλαστικά, ελαστικά και μεταλλικά αντικείμενα), τα

αστικά λύματα και οι μικροοργανισμοί (βακτηρίδια, μύκητες και ιοί), τα απόβλητα

(άχρηστα βιομηχανικά υλικά κατεργασίας τροφίμων, βυρσοδεψείων και σφαγείων) και τα

ραδιενεργά υλικά.

Στον παρακάτω πίνακα επιχειρούμε μία παρουσίαση των βασικότερων ρύπων που

εκχύνονται στους ωκεανούς και οφείλονται είτε στην ανθρώπινη δραστηριότητα είτε σε

φυσικές πηγές:

ΠΙΝΑΚΑΣ 10.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΚΥΡΙΟΤΕΡΩΝ ΡΥΠΩΝ ΣΤΟ ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΚΥΡΙΟΤΕΡΩΝ ΡΥΠΩΝ ΣΤΟ ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

Είδη ρύπων Προέλευση από

φυσικές πηγές

Προέλευση από

ανθρώπινες

ενέργειες

Κύρια

αποτελέσματα

Υδρογονάνθρακες

πετρελαίου

Ποτάμια, νερά

βροχής,

ατμόσφαιρα

Πλοία, αγωγοί,

παραγωγή

εντομοκτόνων

Απώλειες

θαλάσσιων ειδών,

συγκέντρωση

πίσσας στις

παραλίες



Θρεπτικά

συστατικά

Ποτάμια, νερά

βροχής, βιολογική

ανακύκλωση

Αστικά λύματα,

γεωργικά

λιπάσματα

Υπερανάπτυξη

φυκών, εμφάνιση

κόκκινων

παλιρροιών

Αιωρούμενα

σωματίδια

Ποτάμια, ρεύματα,

νεφελοειδείς

στιβάδες

Κτηνοτροφία,

αλιεία, λιμενικοί

χώροι

Διαταραχές

οικοσυστημάτων

Βαρέα μέταλλα Ηφαίστεια,

ιζήματα,

αποσύνθεση

οργανισμών

Βιομηχανικά

απόβλητα, αστικά

απόβλητα

Προβλήματα

φωτοσύνθεσης,

κρούσματα

επιδημιών

Ραδιενεργά υλικά Ποτάμια,

ατμόσφαιρα,

μεταλλοφόρα

κοιτάσματα

Πυρηνικά

εργοστάσια,

πυρηνικές δοκιμές

Θερμά ραδιενεργά

σημεία υψηλού

κινδύνου

ΠΗΓΗ: Φυτιάνος Κ. - Σαμανίδου Β, (1988), Η Ρύπανση των Θαλασσών

ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ: Αλεξόπουλος Α.Β. (1999)

Τις τελευταίες δεκαετίες έχουν γίνει σημαντικές προσπάθειες προσδιορισμού του

φαινομένου της θαλάσσιας ρύπανσης και κατά συνέπεια της προστασίας του θαλασσίου

περιβάλλοντος. Η Διακήρυξη της Στοκχόλμης για το περιβάλλον (1972) καθιέρωσε για

πρώτη φορά την έννοια της θαλάσσιας ρύπανσης:

Θαλάσσια ρύπανση (marine pollution) «είναι η εισαγωγή από τον άνθρωπο, άμεσα ή

έμμεσα, επιβλαβών ουσιών ή ενέργειας στο θαλάσσιο περιβάλλον, περιλαμβάνοντας και

τις εκβολές των ποταμών, που έχει ως αποτέλεσμα τη διαταραχή του θαλάσσιου

οικοσυστήματος (διατήρηση των φυσικών πόρων), κινδύνους για την ανθρώπινη υγεία,

ανυπέρβλητα εμπόδια στις θαλάσσιες δραστηριότητες (αλιεία) καθώς και ελάττωση των

ανέσεων (θαλάσσιος τουρισμός, αναψυχή)».

Με άλλα λόγια, ο παραπάνω ορισμός συνδέει την έννοια της θαλάσσιας ρύπανσης

με την ανθρώπινη δραστηριότητα προκαλώντας ανεπιθύμητα αποτελέσματα στο θαλάσσιο

περιβάλλον. Ωστόσο, πιο εξελιγμένος θεωρείται ο ορισμός της 3ης

συνδιάσκεψης του ΟΗΕ

για το δίκαιο της θάλασσας. Οι νέες προσθήκες στον ορισμό αφορούν στην πιθανότητα



βλαβερών επιπτώσεων (which results or likely to result in such deleterious effects), μία

ευρεία έννοια του όρου θαλάσσιο οικοσύστημα (as harm to living resources and marine

life), και άλλες θεμιτές χρήσεις της θάλασσας πέρα από την αλιεία (including fishing and

other legitimate uses of the sea).

Παρά τα νέα στοιχεία στον ορισμό της θαλάσσιας ρύπανσης δύσκολα αυτός μπορεί

να γίνει αποδεκτός από τους επιστήμονες και τους ερευνητές του περιβάλλοντος. Ο λόγος

είναι ότι η σταδιακή υποβάθμιση του θαλασσίου περιβάλλοντος στις ημέρες μας δεν

μπορεί πλέον να αποδίδεται μόνο στην εισαγωγή βλαβερών ουσιών ή και ενέργειας. Νέες

μορφές θαλάσσιας ρύπανσης με μακροχρόνιες συνέπειες για το θαλάσσιο περιβάλλον

έχουν ήδη εμφανιστεί, π.χ. η ρύπανση από την εξόρυξη και την εκμετάλλευση του βυθού

των θαλασσών. Γι' αυτό και συχνά συναντάμε στη σχετική βιβλιογραφία τον νέο όρο της

επιδείνωσης του θαλασσίου περιβάλλοντος (deterioration).

Σχετικά με τις πηγές της θαλάσσιας ρύπανσης, αρχικά μπορούμε να επιχειρήσουμε

μία γενικότερη διάκριση. Η ρύπανση του θαλασσίου περιβάλλοντος πολύ απλά μπορεί να

είναι:

(α) Πελαγική η οποία προέρχεται από τα πλοία, (ιδίως τα δεξαμενόπλοια), τις

πλατφόρμες εξόρυξης πετρελαίου και φυσικού αερίου και από την εκμετάλλευση της

υφαλοκρηπίδας. 1

(β) Παράκτια που προέρχεται από τους αγωγούς κάθε είδους που καταλήγουν στη

θάλασσα και από τη χρήση των υδάτων στα εργοστάσια διαμέσου των ποταμών.

(γ) Εναέρια που προέρχεται από τις απορρίψεις, κυρίως κηροζίνης, των

αεροπλάνων.

Ωστόσο, οι βιβλιογραφικές αναφορές σχετικά με τις πηγές και τις μορφές της

θαλάσσιας ρύπανσης διαφοροποιούνται σε μεγάλο βαθμό με τέτοιο τρόπο ώστε να

δημιουργείται σύγχυση διότι ορισμένες μορφές θαλάσσιας ρύπανσης εμπίπτουν η μία στην

άλλη, π.χ. η ρύπανση από τα εμπορικά πλοία μπορεί να περιλαμβάνει τη ρύπανση από

ραδιενεργά υλικά όταν αυτά μεταφέρονται από πυρηνικά πλοία, αλλά και οι δύο μαζί σ'

αυτό το χρονικό στάδιο πιθανόν να εμπίπτουν στη ρύπανση από απορρίψεις.

Συνοπτικά υποστηρίζουμε ότι υπάρχει σχετικά μεγάλος βαθμός δυσκολίας για μία

ικανοποιητική διάκριση των μορφών και των πηγών της θαλάσσιας ρύπανσης, διότι

οποιαδήποτε πρόταση ποικίλει ανάλογα με την έμφαση και την προσέγγιση που δίδεται

από επιστημονική ή θεσμική πλευρά, πόσο μάλλον όταν εμφανίζονται και νέες μορφές



θαλάσσιας ρύπανσης, π.χ. η ρύπανση από τη ραδιενέργεια προκαλείται είτε από

ανθρώπινη πρωτοβουλία (διάφορα πυρηνικά γυμνάσια) είτε από φυσικές αιτίες. Η απειλή

από αυτή τη μορφή ρύπανσης πιθανόν να αυξηθεί στο μέλλον δεδομένου ότι ο αριθμός

των κρατών που προχωρούν σε πυρηνικές δοκιμές αυξάνεται ταχέως.

105

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΑΡΘΡΑ

1 Μ. Ψαλτάκη, Μ. Χριστόλης, Ι. Παπαδημητράκης, Ν. Μαρκάτος, 2005,

“Μοντελοποίηση της εξέλιξης πετρελαιοκηλίδων σε θαλάσσιο περιβάλλον”,

Heleco ’05, ΤΕΕ, Αθήνα

2 Findikakis A. N., A. W. K. Law & Y. Papadimitrakis, 1998, “Assessment of the

risk of shore contamination by offshore oil spills model formulation”, Proceeds of

1st Int. Conf., Oil and Hydrocarbon Spills Modeling Analysis and Control (Oil

Spill ’98), edited by Garcia-Martinez, C. A. Brebbia, pp 209-220.

3 Stolzenbach K. D., O. S. Madsen, E. E. Adams, A. M. Pollack & C. K. Cooper,

1977, “A Review and Evaluation of basic techniques for predicting the behavior

of surface oil slicks”, R. M. Parsons, Laboratory for Water Resources and

Hydrodynamics, Dept. of Civil Engineering, M.I.T. Sea Grant Program,

Massachusetts Institute of Technology, Cambridge Massachusetts.

4 U.S. Coast Guard and Research Development Center, 2003, Final Report, Oil

spill Response Offshore, In-Situ Burn Operations Manual, 1082 Shennecossett

Road, Groton, CT 06340-6048, USA

5 Day T., Mackay D., Nadeau S., Thurier R., 1979, Emissions from In-situ Burning

of Crude Oil in the Arctic, Department of Chemical Engineering and Applied

Chemistry, University of Toronto, Toronto, Ontario, Canada M5S 1A4

6 Bagenal, t. (1978) Methods for Assessment of Fish Production in Fresh Waters.

(3rd Edn) IBP.

Handbook No. 3. London, Blackwell Scientific Publications

7 Beurier J.P., Κiss A. & Mahmoudi S., 2000. New Technologies and Law of the

Marine Environment, International Environmental Law and Policy, Volume 55,

Kluwer Law International, The Hague, ISBN 9041197567

8 uality Fish Network University Total quality Management by Means of Quality

Assurance

Systems .Quality Fish Network University of Iceland COMMET II Program.

Training Folder.

9 Beveridge C.M.M., McAndrew J. B., 2000, Tilapias: Biology and Exploitation,

Fish &

106

Fisheries Series, Volume 25, Kluwer Academic Publishers, Dordrecht, ISBN

041280090X

10 Κόγια Γρ. Φωτεινή, Αγγελίδης Γ. Γρηγόριος, Αγγελίδης Γ. Πολυχρόνης,

Διάχυση Πετρελαιοκηλίδας: Πρόληψη, Αντιμετώπιση, Συνέπειες

70 Πανελλήνιο Συνέδριο Περιβάλλοντος 24-26 Νοεμβρίου 2006, Κόνιτσα

11 Σημειώσεις μαθήματος Προστασίας Περιβάλλοντος 7ου

εξαμήνου Τμήματος

Τεχνολογίας Πετρελαίου & Φυσικού Αερίου. Διδάσκον καθηγητής Δρ. Α.

Χριστοφορίδης

ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ

1 ITOPF (The International Tanker Owners Pollution Federation Limited), 2001,

Technical Information Paper, Aerial Observation of Oil, 1 Oliver’s Yard, 55 City

Road, London EC1Y 1HQ, United Kingdom, Tel.: +44 20 7566 6999, Fax: +44 20

7566 6950, Email: [email protected], Web site: www.itopf.com


Technical Information Paper, Fate of Marine Oil Spills, 1 Oliver’s Yard, 55 City




Technical Information Paper, Oil Spill Effects on Fisheries, 1 Oliver’s Yard, 55 City




Technical Information Paper, The Use of Chemical Dispersants to Treat Oil Spills, 1

Oliver’s Yard, 55 City Road, London EC1Y 1HQ, United Kingdom, Tel.: +44 20

7566 6999, Fax: +44 20 7566 6950, Email: [email protected], Web site:

www.itopf.com

5 http://www.ec.gc.ca/envirozine/images/aerial.jpg

6 http://www.sciencedirect.com

7 http://www.epa.gov/oem/docs/oil/edu

8 http://www.chem.uoa.gr/courses/organiki_1

9 http://www.mymethana.gr

mailto:[email protected]




http://www.epa.gov/oem/docs/oil/edu

Σπουα 1 2ές Μανιός Νικόλαος 2171...

Documents