Πως προάγουμε την διατροφική ανάπτυξη

των παιδιών μας

Στέλιος Παπαβέντσης Παιδίατρος

Συγγραφέας – Σύμβουλος Γαλουχίαςwww.pediatros-thes.grΘεσσαλονίκη, 17/01/11

Το περιεχόμενο της υγιεινής διατροφής

Ωραία η θεωρία, αλλά στην πράξη;

• Πως θα διδάξουμε στην πράξη στο παιδί μας να τρώει υγειινά, ευχάριστα και με ανεξάρτητες δεξιότητες;

• Πως θα βοηθήσουμε τη διατροφική συμπεριφορά του παιδιού να ωριμάσει;

Η μοναδικότητα του παιδιού μας

• «Διαβάζουμε» από την αρχή το δικό μας παιδί

• Κατανοούμε τις ιδιαιτερότητες, την προσωπικότητά του, τη μοναδικότητά του

• Αποφεύγουμε πρόχειρες, επιφανειακές συγκρίσεις με άλλα παιδιά

• Δεν υπάρχει γενικό καλούπι, αλλά άπειρα, δηλαδή ένα για κάθε παιδί

Να σέβεται το σώμα του

• Μαθαίνουμε στο παιδί μας να κατανοεί και να υπακούει στη δική του αίσθηση πείνας και κορεσμού, να ακούει τις ανάγκες του

• Όχι αυθαίρετες ποσότητες φαγητού• ΠΟΤΕ τάισμα με το ζόρι, όχι μπούκωμα• ΌΧΙ να αδειάζει όλο το πιάτο

Το φαγητό ως ευχάριστη, κοινωνική διαδικασία

• ΤΡΩΜΕ ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ!

Ένα σχολείο για το παιδί να κοιτάξει τα

πιάτα μας, να οσμιστεί, να μιλήσει• ΟΤΑΝ ΤΡΩΜΕ ΜΙΛΑΜΕ!

Δεν πρόκειται για αγγαρεία ή καταναγκαστικά έργα!

Μιλάμε για τα πάντα ΕΚΤΟΣ από το αν το παιδί έφαγε, τι και πόσο

• Μια άκρως διδακτική, σημαντική, καθημερινή διαδικασία κοινωνικοποίησης

• «Μα γιατί τρώει στον παιδικό και όχι στο σπίτι;»

Το φαγητό ως ευχάριστη, κοινωνική διαδικασία

• Αποφεύγουμε τον οπτικό κορεσμό• Βάζουμε φαντασία στο τραπέζι μας, ποικιλία σε γεύσεις,

χρώματα, σύσταση και σχήματα• Τα νήπια θα αγαπήσουν το υγειινό φαγητό μόνο αν κατά

τη διάρκειά του συνεχίσουν να μιλάνε, να φαντάζονται, να γελάνε, να πειραματίζονται, να παίζουν

• ΌΧΙ στο φαγητό μέσα από απόσπαση προσοχής (τηλεόραση κλπ)!

• Δεν διδάσκουμε στο παιδί το φαγητό

ως βουτιά με κλειστά μάτια για να

βγούμε απέναντι, στην κατάσταση του χορτάτου!

• Το φαγητό δεν είναι διαδικασία νάρκωσης μέσω θαυμαστών ακροβατισμών που οι γονείς απεγνωσμένα αυτοσχεδιάζουν κάθε φορά μπροστά στα έκπληκτα μάτια του παιδιού τους!

Το φαγητό ΕΙΝΑΙ παιχνίδι!

ΡΟΥΤΙΝΑ

• Χτίζουμε μια στοιχειώδη ρουτίνα φαγητού– Το παιδί σε καρεκλάκι φαγητού– Το παιδί στο τραπέζι– Περίπου ίδιες ώρες φαγητού– Τρία κύρια γεύματα, δύο-τρία σνάκ– ΠΡΩΙΝΟ!

ΔΕΝ κυνηγάμε το παιδί με ένα κουτάλι στο χέρι!

Προσφέρουμε τακτικά εξαιρέσεις στη ρουτίνα

• Αλλαγή σκηνικού (φίλοι, συγγενείς, εστιατόριο, πικνίκ, μπάρμπεκιου, πάρτυ)

• Η ρουτίνα είναι σημαντική για τα παιδιά τόσο, όσο και οι εξαιρέσεις σε αυτήν

• Σταθερότητα αλλά όχι ακαμψία

ΣΥΝΗΘΕΙΑ ΠΡΩΙΝΟΥ

• Το σημαντικότερο γεύμα της ημέρας

• ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΜΟΝΟ ΓΑΛΑ!

• Θέλει χρόνο και προσωπικό παράδειγμα

• Είναι προτεραιότητα!

Ενθάρρυνση δεξιοτήτων• Δίνουμε τον απαραίτητο χρόνο στο μικρό παιδί

να παρατηρήσει, να πειραματιστεί, να πάρει πρωτοβουλία σε σχέση με το φαγητό του

• Η μάθηση θέλει χρόνο

• Ενθαρρύνουμε από νωρίς την ωρίμανση των δεξιοτήτων του στο φαγητό: – Το αφήνουμε να πιάσει το φαγητό με τα χεράκια του

(finger food)– Του δίνουμε κουτάλι στο χεράκι– Αναστάτωση, ακαταστασία: απαραίτητο προστάδιο,

αναγκαίο «κακό» κατά τη διαδικασία της μάθησης

Το μωρό σας έκλεισε τους δεκαέξι μήνες. Προσπαθεί με τα χεράκια της να βάλει στο στόμα κομματάκια από τυρί, κεφτεδάκι, πατάτα, ντομάτα. Πολλά πέφτουν στο πάτωμα. Εσείς:

1. Την ενθαρρύνετε να πιάσει τα κομματάκια καλύτερα, ώστε να μην πέφτουν κάτω

2. Την ενθαρρύνετε να πιασει τα κομματάκια καλύτερα και, αν δε μπορεί, τα βάζετε εσείς στο στόμα της

3. Την ενθαρρύνετε να πιάσει τα κομματάκια καλύτερα και παραβλέπετε ο,τι έχει πέσει κάτω

4. Της σκουπίζετε το στόμα και αναλαμβάνετε να την ταίσετε εσείς γιατί δε μπορεί ακόμα από μόνη της

Συμμετοχή του παιδιού σε ό,τι αφορά το τραπέζι

Από βρέφος και νήπιο:• Να συνοδεύσει τη μαμά στο σούπερ μάρκετ,

στη λαική και το μανάβη• Να «βοηθήσει» στα ψώνια• Να «βοηθήσει» στο σιγύρισμα της κουζίνας, στο μαγείρεμα και την

προετοιμασία του τραπεζιού• Δικό του ντουλαπάκι στην κουζίνα με μαγειρικά σκεύη και τρόφιμα-

παιχνίδια • Του δείχνετε ότι είναι ισάξιο, του φέρεστε με αξιοπρέπεια• Το αντιμετωπίζετε κάθε φορά ως λίγο πιο ώριμο για την ηλικία του• «Μεγαλώνει εάν το βάζετε σε μεγάλο καλούπι, «μικραίνει» όσο

κρατάτε μικρό καλούπι για αυτό

Επιλογές του παιδιού οριοθετημένες από το γονιό

• Οριοθετούμε το γενικότερο πλαίσιο στο φαγητό, τη δομή της διαδικασίας

• Αφήνουμε στο παιδί μικρές, ανώδυνες επιλογές ανάμεσα σε δύο πράγματα το πολύ

• Αποφεύγουμε επιθετικές ερωτήσεις, αγχωτικά διλήμματα, χαοτικά αδιέξοδα

Ποιος αποφασίζει;

Ως προς το φαγητό, καλό είναι:• Μόνο οι γονείς να αποφασίζουν το «που» και το «τι»• Μόνο το παιδί αποφασίζει το «πόσο»• Γονείς και παιδί αποφασίζουν από κοινού το «πότε» και

το «πως»

Δεν αφήνουμε το παιδί να ορίζει το τραπέζι μας και την ημέρα μας!

Το βράδυ το κοριτσάκι σας επιθυμεί πατάτες. Τις παρουσιάζετε στο τραπέζι, μα εκείνη δεν τις αγγίζει. Φωνάζει να της φέρετε το γάλα της. Εσείς:

1. Εξηγείτε ότι είναι σημαντικό να βάλει στο στόμα της λίγο φαγητό. Της προσφέρετε γιουβαρλάκια εναλλακτικά και, αν δεν τα θέλει, την κατεβάζετε από το καρεκλάκι της δηλώνοντας ότι θα έχει το γάλα της κανονικά, σε μια ώρα

2. Εξηγείτε ότι είναι σημαντικό να βάλει στο στόμα της λίγο φαγητό. Της προσφέρετε γιουβαρλάκια εναλλακτικά και, αν δεν τα θέλει, της δίνετε το γάλα της

3. Αντιδράτε γιατί κουραστήκατε άσκοπα και της δηλώνετε ότι, επειδή ήταν κακό παιδί, δε θα πιεί γάλα

4. Την οδηγείτε ήρεμα στα παιχνίδια της, παίρνετε το πιάτο με το κουτάλι από δίπλα και προσπαθείτε να βάλετε δυο μπουκιές στο στόμα της ενόσω παίζει. Αν επιμένει μόνο για το γάλα της, υποχωρείτε.

Ποσότητα φαγητού

• Συχνά λιγότερη από όσο νομίζουμε• Οι μερίδες των παιδιών δεν είναι οι μερίδες των

ενηλίκων!• Υπερβολικές, μη ρεαλιστικές απαιτήσεις/ προσδοκίες,

που:– Με εναντίωση οδηγούν σε κακή διατροφή και ανάπτυξη– Με παθητικότητα οδηγούν σε παχυσαρκία!

• Κατοχικό σύνδρομο/ Αντιλήψεις που βρίσκονται πολύ μακριά από την πραγματική επιδημία του σήμερα: την παχυσαρκία!

• 40% των παιδιών σχολικής ηλικίας στην Κρήτη είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκα!

Πηγή: Kafatos, 2010

Παραδείγματα ποσότητας

Για παιδιά 2 ετών:• Μερίδα λαχανικών: 1-2 κουταλιές

σούπας• Μερίδα φρούτου: ένα κομμάτι

100γρ• Μερίδα κρέατος ή ψαριού: 1-2

κουταλιές σούπας

Πηγή: Shaw, 2001

«Μα δεν έφαγε σήμερα τρεις μερίδες φρούτων και λαχανικών!»

• Φυσιολογικές διακυμάνσεις στην όρεξη, ιδιαίτερα κατά τη νηπιακή ηλικία

• Κρίνουμε συνολικά τη διατροφή του σε προοπτική εβδομάδων και μηνών

• Βάζει βάρος; Μεγαλώνει; Είναι υγιές, εύρωστο και χαρούμενο;

Τι επιβραβεύουμε;

• Το «πόσο» έφαγε;– Εναντίωση: κακή ανάπτυξη– Παθητικότητα: παχυσαρκία!

• Το «τι» έφαγε;• Το «πως» έφαγε;• Επιβραβεύουμε την προσπάθεια, όχι το αποτέλεσμα• Χρειάζεται μέτρο, όριο και στα μπράβο

Δε χρειάζεται να επιβραβεύουμε το μικρό στο τραπέζι περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη ώρα

Όχι υπερβολική προσοχή και μπράβο

• Τι θα γινόταν εάν λέγαμε συνεχώς σε ένα νήπιο 2 ετών που περπατάει «μπράβο» γιατί περπατάει;

• Πως θα αισθανόσασταν εάν, κάθε φορά που βρισκόσασταν σε ένα τραπέζι, κάποιος στύλωνε τα μάτια του πάνω σας και μετρούσε με αγωνία τις μπουκιές σας;

• Αίσθηση του «στημένου», αντίδραση, απομάκρυνση του αυθορμητισμού, του πειραματισμού που περιέχεται σε κάθε ενέργεια ενός μικρού παιδιού

• Διατροφικές δυσκολίες, παλινδρομήσεις και διαταραχές

Ο τρίχρονος μικρός σας έχει μπροστά του ψάρι, καρότο και πατάτα. Χρησιμοποιεί το κουτάλι, άλλοτε το πιρούνι, άλλοτε τα χέρια του. Εσείς παρακολουθείτε και:

1. Του λέτε μπράβο όποτε παίρνει κομμάτι ψαριού.

2. Αποφεύγετε να του πείτε μπράβο για να μην τον κακομάθετε.

3. Του λέτε μπράβο όποτε χρησιμοποιεί με επιτυχία το πιρούνι του.

4. Του λέτε μπράβο όποτε προσπαθεί να χρησιμοποιήσει το πιρούνι του.

Φαγητό και συναισθηματική εμπλοκή

• ΔΕΝ χρησιμοποιούμε ποτέ το φαγητό ως επιβράβευση!• ΔΕΝ εμπλέκουμε το αίσθημα πείνας του παιδιού με τις

συναισθηματικές του επιθυμίες/ ανάγκες• ΔΕΝ εμπλέκουμε το φαγητό σε παιχνίδια ανταγωνισμού

μεταξύ αδερφών (ποιος θα φάει πρώτος, ποιος έφαγε περισσότερο κλπ)

• Να μάθει να τρώει όταν πεινάει– Όχι όταν βαριέται– Όχι όταν θέλει να τραβήξει την προσοχή σας– Όχι όταν θέλει να αποσπάσει την επιβράβευσή σας (τι καλό

παιδί!)

Το φαγητό ως συνεχές πεδίο μάχης

• Αποφεύγουμε την αρνητική προσοχή, τις φωνές, τις απειλές, τα πολλά «μη», τη δωροδοκία

• Όχι ξεγελάσματα, εκφοβισμός, τιμωρία• Η αρνητική προσοχή οδηγεί συχνά το παιδί σε χρόνια

εναντίωση, άρνηση και χειροτέρευση της διατροφικής του συμπεριφοράς

• Πίεση: ιδιαίτερα κακή τακτική των γονιών στην ηλικία των “terrible twos”, με αντίθετα αποτελέσματα

• Συχνά κλίμα καταθλιπτικής, «ιδρυματικής» τρομοκρατίας

Έγκαιρη απαλλαγή από βρεφικές συμπεριφορές και λανθασμένες έξεις

Αναπτυξιακή στασιμότητα, έλλειψη προόδου στην διατροφική ανάπτυξη του παιδιού:

• Πιπίλα• Μπιμπερό• Αλεσμένα και κρέμες• Πολύ γάλα• Πολύ χυμός• Καθόλου νερό

Για γονείς και παιδί, η ευκολία του προηγούμενου, κατακτημένου σταδίου και η δυσκολία του επόμενου, καινούργιου

Η μικρή σας έγινε δέκα μηνών. Έχει βγάλει έως τώρα τρία δοντάκια. Μια φίλη σας προτείνει να της προσφέρετε κομματάκια πατάτας μαγειρεμένα στον ατμό. Εσείς απαντάτε:

1. ‘Είναι νωρίς ακόμα να φάει στερεά τροφή γιατί δεν έχει βγάλει αρκετά δοντάκια και μπορεί να πνιγεί’2. ‘Το δοκίμασα πριν λίγες ημέρες, ήθελε να το πιάσει με τα χεράκια της και δεν την άφησα γιατί έχουν μικρόβια.’3. ’Το δοκίμασα πριν λίγες ημέρες, το έβαλε στο στόμα της και φάνηκε να πνίγεται. Ήμουν δίπλα της αλλά προσπάθησα να παραμείνω ήρεμη για να μην την τρομάξω. Την πρώτη πατάτα την έφτυσε μόνη της, τελικά όμως, έπειτα από αρκετές προσπάθειες κατάπιε ένα κομματάκι.’4. ‘Το δοκίμασα πριν λίγες ημέρες, το έβαλε στο στόμα της και φάνηκε να πνίγεται. Φοβήθηκα πολύ και φώναξα, εκείνη άρχισε να κλαίει και αποφάσισα να μην της δώσω τίποτα επικίνδυνο μέχρι να χρονίσει.’

Προσοχή σε δύσκολες περιόδους

• Κρυολόγημα – ασθένεια του παιδιού, αλλαγή περιβάλλοντος, μετακόμιση, ταξίδι, γέννηση καινούργιου μωρού

• Πισογυρίσματα και εγκατάσταση κακών συνηθειών

• Έχοντας επίγνωση του κινδύνου, επαγρυπνούμε ώστε να μην παγιωθούν κακές συνήθειες

Διδάσκουμε με το δικό μας παράδειγμα

Με τα παιδιά, πραγματικά αποτελεσματικό είναι μόνο το

«Κάνε αυτό που κάνω»

Και όχι το

«Κάνε αυτό που λέω»

Junk food και ανθυγειινά τρόφιμα

• Παντελής απουσία από τα ντουλάπια: η καλύτερη τακτική!

• Όχι στην καθημερινότητα• Ναι σε έκτακτες, ιδιαίτερες

περιστάσεις (ένα πάρτι, ένα Σάββατο βράδυ, μια εκδρομή κλπ)

• Αποφυγή συναισθηματικής εμπλοκής

Η Δανάη πέρασε ένα μήνα το καλοκαίρι στης γιαγιάς της. Όταν επιστρέφει, ζητάει πάντα σοκολάτα για κολατσιό. Αρνείται να φάει τα φρούτα που αγαπούσε έως τώρα. Εσείς:

1. Της δίνετε ό,τι θέλει και περιμένετε με υπομονή να αλλάξει προτιμήσεις

2. Της απαγορεύετε τα γλυκά και, αν δεν τρώει φρούτα, δεν της δίνετε τίποτα

3. Τρώτε συχνά φρούτα με τον άντρα σας και αποφεύγετε τα γλυκά μπροστά της

4. Φέρνετε τη γιαγιά στο σπίτι σας, ώστε να μην πονοκεφαλιάσετε

Αποστροφή φαγητού: προλαμβάνεται;

• Βρεφική ηλικία: κρίσιμο παράθυρο ευκαιρίας για την εισαγωγή στερεών τροφών

• Συχνά καθυστέρηση στο ξεκίνημα καινούργιων γεύσεων• Έγκαιρη εισαγωγή ποικιλίας από όλες τις κατηγορίες

τροφίμων• Τρόφιμα αγνά, τοπικά, από το οικογενειακό τραπέζι• Υπομονή και επιμονή• Τακτικά βήματα εμπρός, ανεξάρτητα από την έως τώρα

επιτυχία• Συχνό λάθος ο περιορισμός του εύρους ποικιλίας στα

ελάχιστα που «αρέσουν» στο παιδί

Αποστροφή τροφίμων

• Βρεφική ηλικία: Αποφυγή ισχυρών γευστικών έξεων σε αυτήν την ηλικία (τρόφιμα με πολύ αλάτι, ζάχαρη, βανίλια, σοκολάτα κλπ)

• Χρειάζονται κατά μέσο όρο 15 προσπάθειες για να «αρέσει» σε ένα μωρό μια καινούργια γεύση

• Παροδικές εμμονές ή αποστροφές• Διάλειμμα λίγων ημερών – εβδομάδων και εκ νέου

δοκιμή• Μέχρι τα πρώτα του γενέθλια να έχει δοκιμάσει

ο,τιδήποτε πωλείται σε μανάβικο!

«Μα είναι δυνατόν να μην φάει τίποτα σήμερα;»

«Μα να το αφήσω νηστικό;»

«Ας φάει κάτι, έστω και σοκολάτα»

Με τα μικρά παιδιά, η ευκολία του σήμερα συχνά μετατρέπεται στη δυσκολία του αύριο

«Το λίγο και με πίεση πρέπει να αντικατασταθεί με το όσο θέλει το παιδί που είναι τελικά πάντοτε περισσότερο…

…Μπορούμε να εξουσιάσουμε τον ρυθμό της καρδιάς, τον ρυθμό της αναπνοής του παιδιού; Και βέβαια όχι. Για τον ίδιο ακριβώς λόγο δεν μπορούμε να αυξήσουμε και τον ρυθμό που μεγαλώνει. Το μόνο που θα πετύχουμε άθελά μας είναι να μειώσουμε περαιτέρω τον αυξητικό ρυθμό. Πώς; Μα πιέζοντας το παιδί να φάει. Κάνοντάς του το φαγητό απωθητικό, μισητό.»

Νίκος Ματσανιώτης, Καθηγητής Παιδιατρικής, «Εμείς και το Παιδί μας», Αθήνα 2000

Μα είναι το πιο κοντό παιδί στην τάξη του..

• Αχ αυτές οι συγκρίσεις…• Γενετικό δυναμικό, διαφορετικότητα• Σπάνια υποκρύπτεται πάθηση/

πρόβλημα υγείας• Αυτό-ενοχοποίηση των γονιών,

φόβος ανεπάρκειας

Ισορροπία: μαγική λέξη

• Ουκ εν τω πολλώ το εύ• «Μα νόμιζα ότι το γάλα κάνει μόνο καλό στα παιδιά»• ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ: μαγική λέξη• ΣΥΜΠΝΟΙΑ μεταξύ μπαμπά – μαμάς – γιαγιάς –

νταντάς, όχι σαμποτάζ• ΣΥΖΗΤΗΣΗ, ενημέρωση εκ των προτέρων όλων όσων

ασχολούνται με το παιδί για το τι είναι αποτελεσματικό και τι όχι

• Εφαρμογή ΚΑΝΟΝΩΝ διατροφής για όλη την οικογένεια• ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ

Θηλασμός: βάση υγιούς ανάπτυξης

«Συνιστάται αποκλειστικός μητρικός θηλασμός για έξι μήνες, έπειτα έναρξη στερεών τροφών με παράλληλη συνέχιση του θηλασμού για τουλάχιστον δύο χρόνια, χωρίς ανώτερο όριο, για όσο επιθυμούν παιδί και μητέρα»

Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας

Θηλασμός: η βάση για την υγιή

διατροφική ανάπτυξη των παιδιών

Ευεργετική επίδραση θηλασμού

• Ενεργητικός τρόπος διατροφής• Έλεγχος κορεσμού (λεπτίνη)• Σωστή ποσότητα πρωτεινών/ θερμίδων• Ποικιλία γεύσεων μέσα από το μητρικό γάλα• Μείωση παιδικής παχυσαρκίας

(Μισό κιλό λίπος λιγότερο και μισό κιλό μυική μάζα περισσότερη σε ηλικία 4 ετών!)

Κατά τα τελευταία 20 χρόνια παρατηρείται:• Μικρότερο πρωινό και λιγότερο συχνά• Λιγότερο σπιτικό φαγητό, περισσότερο επεξεργασμένο και junk food• Ραγδαία αύξηση στην ποσότητα θερμίδων που καταναλώνουν• Ραγδαία αύξηση της ποσότητας μερίδας ανά γεύμα• Μεγάλη αύξηση στην κατανάλωση χυμών και ζαχαρούχων ποτών• Λιγότερες φυτικές ίνες, φρούτα, λαχανικά

Πηγή: American Heart Association, 2006

ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΚΑΛΥΤΕΡΑ ΓΙΑ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΜΑΣ!

ΑΝΗΣΥΧΗΤΙΚΕΣ ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ

Ευχαριστώ!