Милчо Георгиевски — Икони од Охридскиот опус на Дичо...

ИÊ

ÎÍ

И Î

Д Î

ÕÐ

ИД

ÑÊ

ИÎ

Ò Î

ÏÓ

Ñ Í

À Д

И×

Î Z

OÃ

ÐÀ

Ô

1819-1999

1819-1999

Izdava:Zavod za za{tita na spomenicite na kulturata i Naroden muzej-Ohrid

Za izdava~ot:Pasko Kuzman

Avtor na izlo`bata i tekstot:Mil~o Georgievskli

Konzervacija na ikonite:Dragan Risteski

Fotografii:Vladimir Tunte

Prevod na angliski jazik:Mil~o Georgievski

Kompjuterska podgotovka i dizajn:Mil~o Georgievski

Korica:Bogorodica so Hristos (detal), 1863 god

ZAVOD ZA ZA[TITA NA SPOMENICITE NA KULTURATA I NARODEN MUZEJ-OHRID

Ohrid-ku}ata na Robevciseptemvri-oktomvri

1999

ИÊÎÍИ ÎД ÎÕÐИДÑÊИÎÒ ÎÏÓÑ ÍÀ ДИ×Î ZOÃÐÀÔ

Dimitrija-Di~o Krstev Zografìvot-tvore{tvo-stilski odliki

Devetnaesettiot vek e period koga vo Makedonija se slu~uvaat dlaboki op{testveno-politi~ki, ekonomski i kulturni promeni. Toa e vreme na po~etokot na krajot na Otomanskata Imperija, koga razvojot na zanaet~istvoto i trgovijata i zabrzaniot ekonomski podem na makedonskite gradovi ovozmoùvaat formirawe na eden bogat gra|anski sloj vo makedonskoto op{testvo. Ovaa novoformirana gra|anska klasa postapno }e stane zna~aen faktor vo op{testveno-ekonomskiot ìvot vo Makedonija i glaven dvigatel na promenite vo sevkupnoto ̀ iveewe. So toa zapo~nuva procesot na budewe na nacionalnata svest na makedonskiot narod i borbata za negovo ekonomsko-politi~ko i crkovno osamostojuvawe.Vaka izmenetite op{testveni odnosi pozitivno se reflektirale i vo site ostanati sferi na ìvotot: duhovnata, kulturno-prosvetnata i umetni~kata. Po~nuvaat da se otvoraat svetovni u~ili{ta, se izdavaat knigi i u~ebnici na naroden jazik, se intenziviraat aktivnostite za povtorno zaìvuvawe na grade`ni{tvoto i umetni~kite zanaeti. Vo ovoj period, vo zapadnite delovi na Makedonija, se formirala Mija~kata umetni~ka {kola koja pretstavuva najzna~ajna pojava vo crkovnata umetnost od oblasta na grade`ni{tvoto, kopani~arstvoto i ìvopisot, ne samo vo Makedonija, tuku i vo re~isi site delovi na centralniot Balkan. Brojnite obnoveni i novoformirani graditelski, kopani~arski i zografski tajfi poleka ja prezemaat vode~kata uloga vo umetni~kata aktivnost na ovoj period vo koj seu{te se neguvale osnovnite elementi na srednovekovnata, vizantiska, crkovna umetnost.Vo vtorata polovina na vekot se napu{taat strogo konvencionalnite formi na religioznata umetnost i postapno se zamenuvaat so novi, profani sodrìni. Nositel na ovie promeni e novata generacija na zografi koi svojata slikarska naobrazba ja steknale vo rabotilnicite na Sveta Gora, Solun, Epir ili vo nekoj od pogolemite manastiri na egejskoto ili albanskoto krajbre`je kade {to doa|ale vo dopir so sovremenite umetni~ki struewa. Obrazuvaj}i se i rabotej}i vo toj duh, zografite postapno gi prifa}ale novite likovni koncepcii vo koi bile vgradeni elementi na zapadnoevropskata likovna umetnost i gi prenesuvale vo svojata sopstvena umetni~ka sredina. Vo ova vreme na su{testveni promeni vo site oblasti na ìvotot, vreme na silni protivre~nosti i sudiri pome|u starite i novite sfa}awa vo umetnosta, na makedonskata likovna scena }e se pojavi Dimitrija-Di~o Krstev Zograf So silata na svojot talent i visokite umetni~ki dostreli na negovite dela, toj }e stavi neizbri{liv pe~at vrz umetnosta na minatoto stoletie, ednovremeno ozna~uvaj}i go i krajot na edna bleskava iljadagodi{na umetni~ka epoha vo Makedonija. Kako osnoven izvor za dobivawe na podatoci za potekloto i

ìvotot na zografot sluì negovata, do denes za~uvana, Erminija {to vo 1844 godina ja prepi{al na mija~ki dijalekt. Na nejzinata prva stranica Di~o so sopstvena raka napi{al nekolku kusi bele{ki. Od niv doznavame deka bil roden vo mesec mart 1819 godina vo selo Treson~e, Debarsko i deka se oènil vo 1839 godina, na dvaesetgodi{na vozrast. Toj gi zabeleàl i datumite na ra|awe i imiwata na negovite osum deca-sedum sinovi i edna }erka: Avram, Nestor, Arsenij, Evgenij, Spiridon, Eftim, Boìn i Tamjana, kako i nekoi informacii za negovite pretci. Sledej}i ja tradicijata na ovoj kraj, so kopani~arstvo se zanimaval i Krste, tatkoto na Di~o koj pak, i samiot zapo~nal kako kopani~ar bidej}i, povtorno spored tradicijata, bil odreden da go nasledi tatkoviot zanaet. Me|utoa, iako celosno go sovladal kopani~arstvoto, Di~o po izvesno vreme poleka go napu{ta i, privle~en od slikarskata ~etka, se preorijentira kon zografskiot poziv.Svojata slikarska naobrazba najverojatno ja steknal vo tajfata na Mihail Zograf od epirskoto selo Samarina. Vo godinite pome|u 1829 i 1840, Mihail i negoviot sin Dimitar, koj po izvesno vreme se zamona{il vo manastirot Sv. Jovan Bigorski pod imeto Daniil, rabotele vo ovoj region, poto~no gi naslikale pogolemiot broj od ikonite na ikonostasot na ovoj manastir.Nivnoto tvore{tvo mora da ostavilo silen vpe~atok vrz mladiot Di~o, koj nastojuval da go pribliì svojot crte` i kolorit kon nivnoto delo {to bilo presudno za negovoto vklu~uvawe vo nivnata tajfa ~ii {to koreni proizleguvale od zografskite tradicii na svetogorskite manastiri. U{te vo svoite prvi dela Di~o, se pretstavil kako isklu~itelno nadaren zograf i dostoen u~enik na ovie majstori na ikonopisot.Nekade okolu 1844 godina, po zavr{uvaweto na zografskata obuka, toj definitivno i profesionalno se opredelil za ovaa profesija i vo rodnoto selo Treson~e organizira zografska tajfa. Vo po~etokot taa imala promenliv sostav na sorabotnici, a podocna prerasnala vo postojana rabotilnica so brojni u~enici so {to zapo~nalo i negovoto bogato i plodno tvore{tvo.Edno od negovite najrani, dosega poznati, dela e ikonata posvetena na Bogorodica Pantonhara, rabotena za crkvata Sv. Jovan Bogoslov-Kaneo vo Ohrid, vo 1844 godina. Ottoga{, negovoto tvore{tvo kontinuirano moè da se sledi od godina vo godina, od mesec vo mesec, a vo nekoi slu~ai duri i od den vo den, sé do pred krajot na negoviot ìvot. Za ova se pogriìl samiot Di~o koj redovno i pedantno po~nal da gi potpi{uva svoite dela, naveduvaj}i gi, pokraj imeto, godinata, mesecot pa ponekoga{i denot koga ikonata bila izrabotena.Sledej}i go na ovoj na~in negovoto tvore{tvo, se dobivaat sigurni podatoci za negovoto dvièwe niz Makedonija, iako ~esto nekoi podatoci pokaùvaat deka toj raboti vo svoeto atelje vo s. Treson~e, otkade {to ikonite gi ispra}al na nara~atelite.Dejnosta na Di~o Zograf glavno e koncentrirana vo regionite na Mala Reka, Debar, Skopje i Ohrid. Vo nekolku periodi od ̀ ivotot raboti i vo kumanovsko, ki~evsko i stru{ko, a realiziral i nekolku nara~ki vo Srbija i vo Bugarija.Pokraj sistematskoto rabotewe na novi ikonostasi, Di~o gi obnovuval i dopolnuval postoe~kite, slikaj}i istovremeno i brojni ikoni za poedini nara~ateli. @ivopisuval odredeni yidni povr{ini vo starite crkvi i manastiri, a izveduval i celi ansambli vo novoizgradenite ili

dogradenite. Koga raboti na ìvopisot, toj ne otstapuva zna~itelno od ikonografskite re{enija {to gi praktikuval vo ikonopisot, a pri obnovuvaweto na stari ikoni, do izraz doa|al negoviot isklu~itelen odnos kon postaroto slikarstvo. Kakov bil toj odnos najdobro govori na~inot na koj go vr{el toa preslikuvawe. Nekade okolu 1862/63 godina, za vreme na prestojot vo Ohrid, od nego bilo pobarano da ja preslika ikonata Bogorodica Psihosostrija, naslikana vo XIV vek od strana na nepoznat zograf. Di~o, dlaboko respektiraj}i go deloto na svojot dale~en prethodnik i nastojuvaj}i da intervenira {to pomalku, go ostavil nepreslikano liceto na Bogorodica, figurata na maliot Hristos i nekoi poizraziti detali. Istoto go napravil i pri preslikuvaweto na ikonata na sv. Nikola od ohridskata crkva Sv. Nikola-Gerakomija pri {to ja preslikal samo oblekata, voop{to ne interveniraj}i na likot na svetitelot.Osven slikaweto na ikoni i ìvopis, Di~o Zograf pravi obidi i vo slikawe portreti. Po ugled na portretite na arhimandritot Arsenij i arhiepiskopot Grigorij, delo na zografite Mihail i Daniil, vo 1849 godina, vo ma{kata trpezarija na bigorskiot manastir, toj go naslikal portretot na debarskiot mitropolit Meletij.Ovoj portret e celosno ostvaren vo duhot na voobi~aenite zografski re{enija i re~isi vo potpolnost ja sledi kompoziciskata {ema od sli~nite dela na Mihail i Daniil. Nasproti toa pak, portretot na eromonahot Samoil od manastirot Treskavec, {to Di~o go naslikal vo 1854 godina, spored koncepcijata i tretmanot, delumno izleguva od tradicionalnite osobenosti na negovata umetnost i so pravo moè da se smeta za negovo prvo originalno delo so svetovna sodrìna. No, i ovde, osobeno pri slikaweto na oblekata, Di~o seu{te ne e vo dovolna mera osloboden od {emata na ikonata. Ona {to na ova delo mu dava beleg na portret, a ne na obi~en religiozen motiv e, sekako, produhovenoto, asketsko lice na ovoj sredove~en monah.Vo manastirot Sv. Jovan Bigorski, na isto~niod yid na ma{kata trpezarija, vo 1868 godina Di~o naslikal u{te dva portreti. Toa se posmrtnite portreti na Teodosij eromonah i igumenot Joakim, koi se povtorno raboteni vo duhot na negovite tradicionalni zografski osobenosti. Iako tvore{tvoto na Di~o Zograf vo osnova pretstavuva edna organska celina, negoviot likoven razvoj moè da se sledi niz nekolku oddelni fazi. Vo sekoja od ovie razvojni etapi postojano e prisuten negoviot streme` kon dostignuvawe na eden povisok stadium na tvore~ka zrelost, ubedlivost i kone~no-sovr{enstvo.Vo pogled na negovoto likovno formirawe i tvore{tvoto od prvata faza, mo{ne su{testveni se negovata voodu{evenost i inspiriranost od tvore{tvoto na Mihail i Daniil. Po ugled na nivnite dela, toj gi ispolnuva svoite kompozicii so mno{tvo figuri, arhitektonski elementi i pejza` vo zadninata, no formite gi re{ava povr{inski, a linijata mu pretstavuva osnovno izrazno sredstvo. Vo slikaweto na licata preovladuva osnovniot, maslinesto-okeren ton, bez posebno naglaseni osvetleni partii i senki. Me|utoa, likovnata obrabotka e sekoga{ pedantna i minuciozna, so naglaseno prisutna barokna dekoracija.Kon krajot na ~etiriesettite godini od vekot nastapuva edna povisoka etapa od negovoto likovno sozrevawe vo koja ve}e se ~uvstvuva odreden napredok. Otkrivaj}i ja ulogata na svetlinata pri definiraweto na

formite, Di~o sega projavuva nov interes za plasti~nite vrednosti. Negovata sigurnost pri oblikuvaweto na formite stanuva sé pogolema, a preminite vo modelacijata na licata i racete poizdiferencirani.Svojata tvore~ka zrelost Di~o ja dostignuva vo pedesettite godini koga, suvereno vladeej}i so modelacijata, likovite gi predava so naglasena voluminoznost. Plasti~nosta na oblicite ja postignuva so karakteristi~niot na~in na osvetluvawe i naglaseniot kontrast na reduciranite tonski premini. Ikonite gi slika vrz neutralna, naj~esto zlatna, zadnina, {to u{te pove}e ja naglasuva duhovnosta na idealiziranite likovi na svetitelite, a op{tiot vpe~atok go nadopolnuvaat nivnite rasko{ni, minuciozno izvedeni obleki.Vo po~etokot na {eesettite godini Di~o se nao|a vo samiot zenit na svoite tvore~ki mo`nosti. Modelacijata na likovite sega ja izveduva so meki i usoglaseni tonski premini. Namaluvaj}i gi kontrastite pri sen~eweto i intenzitetot na bojata, toj ja doveduva do sovr{enstvo igrata na svetlinata i senkite na licata i racete na svetite lica na negovite ikoni. Kako renomiran i cenet majstor, vo naredniot period Di~o bil mo{ne baran i ednostavno zasipan od ogromniot broj nara~ki koi doa|ale od crkovnite odbori, gradskite enorii i donatorite. Ne moèj}i sam da odgovori na vaka zgolemenata pobaruva~ka, toj sé pogolem del od rabotite im prepu{ta na svoite sorabotnici, pred sé na sinovite Avram i Spiridon, kako i na u~enicite Petre ̂ aparov Debreli, Josif Radevi~ Maòski i Hristo Makriev. Me|utoa, zgolemenata produkcija i sé pogolemoto u~estvo na negovite pomo{nici vo zavr{nite raboti neminovno dovele do opa|awe na kvalitetot na izvedbata na likovnite dela od toj period. Sepak, imeto na Di~o Zograf stanalo i ostanalo sinonim za nadarenost, trudoqubivost i streme` kon sovr{enstvo vo slikarstvoto za cela edna plejada zografi {to go sledele i mu se voshituvale na negovoto tvore{tvo, taka {to nekoi od niv so gordost, vrz svoite dela se potpi{uvale kako "u~enici Di~ovi".Negovata pojava vo makedonskata umetnost od vtorata polovina na XIX vek vnesuva nova sveìna vo slikarstvoto i edno poinakvo gledawe na kompozicijata, crteòt i funkcijata na bojata.Prirodno nadaren i inteligenten, so {iroki teolo{ki poznavawa, so znaewe na crkovnoslovenskoto i gr~koto pismo i poznavawe na site aktuelni pra{awa od toa vreme, Di~o, bez somnenie, pripa|al na toga{nata intelektualna elita.Kako sovremenik na Xinot, Miladinovci, @inzifov, Prli~ev i drugi, i toj ̀ ivee i tvori vo vreme na burni promeni, davaj}i go nesebi~no svojot ogromen pridones vo borbata za ekonomska, kulturno-prosvetna i crkovna emancipacija na makedonskiot narod.Vo 1872, spored edni, ili docnata esen 1873 godina, spored drugi avtori, tragi~no zgasnuva relativno kratkiot, no tvore~ki izvonredno bogat ìvot na Dimitrija-Di~o Krstev, eden od najtalentiranite i najplodnite makedonski zografi. Posle edna esenska nastinka, bil otruen so siluen, otrovna te~nost koja zografite ja koristele za pozlatuvawe na ikonite, {to negovata vtora ̀ ena po gre{ka (a moèbi i namerno), mu ja stavila namesto rakija vo ~ajot {to go pobaral za da se lekuva.

* * * Godinava se navr{ija sto i osumdeset godini od ra|aweto na

Dimitrija-Di~o Krstev Zograf od selo Treson~e, isklu~itelna pojava vo makedonskata likovna umetnost, koja vo svojot relativno kus ̀ ivot od 53 ili 54 godini, aktivno raboti pove}e od tri decenii. Vo toj period, spored dosega{nite soznanija, toj izrabotil pove}e od 1500 ikoni od koi eden del se nao|aat rasprsnati po makedonskite crkvi i manastiri, a drugiot del vo Bugarija, Srbija i Albanija ili se vo privatna sopstvenost.Izlo`bava koja e organizirana vo znak na odbeleùvawe na sto i osumdesetgodi{ninata od ra|aweto na zografot ima za cel, kako {to vpro~em kaùva i nejziniot naslov, da prikaè del od ikonite koi gi sozdal vo Ohrid pri nekolkute negovi prestoi vo ovoj grad, ili pak gi naslikal vo ateljeto vo negovoto selo Treson~e, od kade gi ispra}al na negovite ohridski nara~ateli.Edno od negovite najrani poznati dela e raboteno za ohridskata crkva Sv. Jovan Bogoslov-Kaneo. Toa e ikonata Bogorodica Pantonhara od 1844 godina za koja ne e poznato dali Di~o ja slikal vo Ohrid ili pak nastanala vo negovata rabotilnica od kade {to tuka bila donesena.Moèbi negoviot prv prestoj vo Ohrid bil vo 1851/52 godina. Poznato e deka vo ovoj period Di~o slika ikoni za crkvite Uspenie na Bogorodica-Kamensko (ottoga{e ikonata Bogorodica so Hristos i sv. Konstantin i Elena, potpi{ana i datirana vo mart 1851 godina) i Sv. Vra~i-Golemi (ikonata Voskresenie Hristovo od 1852 godina).So sigurnost se znae deka Di~o Zograf vo Ohrid prestojuval pome|u 1862 i 1864 godina. Pokraj golemiot broj na ikoni {to gi rabotel za ohridskite crkvi, pome|u koi za Sv. Bogorodica Perivlepta/Sv. Kliment, Sv. Nikola-Gerakomija, Sv. Vra~i-Golemi, Sv. Bogorodica-êlnica, Sv. Nikola vo Dolna Vla{ka Maala, Di~o vo ovoj period rabotel i ̀ ivopis vo nekoi od niv.Taka, vo 1862 godina, vo ~elni~kata crkva, naslikal nekolku sceni od koi i denes se so~uvani kompozicijata Uspenie na Bogorodica, likovite na sv. Kiril i Metodij i u{te nekoi. Istata godina, po nara~ka od soprugata na Tase Robev, Fotijana, rabotel i vrz dekoracijata na ku}ata na ova semejstvo za koe ja izrabotil i golemata ikona so pretstava na Sedmo~islenicite.Vo narednata godina go zavr{il obemniot ̀ ivopis vo hramot Uspenie na Bogorodica-Kamensko vo enorijata Mesokastro, a vo 1864 godina ja ìvopisal i crkvata Sv. Nikola-Gerakomija. Po nara~ka od bra}ata Prli~evi, istata godina Di~o ja izrabotil i ikonata Bogorodica Slatkoceluju{ta. Vo 1866 godina Di~o Zograf povtorno se nao|a vo Ohrid. Sega vo crkvata Sv. Bogorodica Perivlepta/Sv. Kliment, toj go slika drveniot ikonostas koj go izrabotil majstorot Toma od s. Selce. Na negovite parapetni plo~i Di~o gi naslikal starozavetnite sceni: Skalite na Jakov, Gostoqubieto Avramovo i Paleweto na Sodoma i Gomora.Vo Ohrid i ohridskite sela se sre}avaat ikoni so potpisot na Di~o i od 1867/68 godina, {to bi moèlo da zna~i deka zografot, nekolku godini pred svojata smrt, u{te edna{prestojuval i rabotel vo ovie, po sé izgleda, nemu omileni krai{ta.Interesno e da se spomene i toa deka, koga slika ikoni za ohridskite crkvi, Di~o pi{uva na crkovnoslovenski i na gr~ki ili pak samo na gr~ki jazik.Spored dosega{nite soznanija, brojot na ikoni {to Di~o gi izrabotil za nara~ateli od Ohrid za vreme na negovite nekolku anga`mani vo ovoj

grad ili vo negovata rabotilnica vo s. Treson~e, iznesuva okolu stotina. Pove}eto od niv seu{te se nao|aat po crkvite za koi i bile nameneti, nekoi se smesteni vo muzejski zbirki, dodeka pak nekoi od niv verojatno seu{te se nao|aat po domovite na potomcite na nivnite nekoga{ni nara~ateli.Del od niv se sega pred nas, za u{te edna{da progovorat za tainstvenata li~nost na zografot-~udotvorec, koj so silata na svojata bo`estvena darba i nenadminato delo ostavil bleskavi tragi vo kulturnata istorija na ovoj narod.

Mil~o Georgievskiistori~ar na umetnosta

Hronolo{ki pregled na ìvotot i tvore{tvoto na Di~o Zograf

1819 vo mesec mart vo seloto Treson~e, Debarsko, roden e Dimitrija-Di~o Krstev, eden od najtalentiranite i najplodni makedonski zografi.

1839 na 1 juli ovaa godina, koga bil na dvaesetgodi{na vozrast, se oènil.

1844 po zavr{uvaweto na zografskata obuka, koja najverojatno ja imal kaj zografite Mihail i Dimitar (Daniil) dodeka rabotele vo manastirot Sv. Jovan Bigorski, vo vremeto na igumenot Arsenij, po 1830 godina, Di~o organiziral vo Treson~e svoja sopstvena tajfa.

Od ovaa godina e i edno od prvite, dosega najrani poznati samostojni dela na Di~o Zograf, ikonata Bogorodica Pantonhara od ohridskata crkva Sv. Jovan Bogoslov-Kaneo.

1844/45 vo crkvata Vovedenie na Bogorodica vo seloto Rosoki gi rabotel prestolnite ikoni za ikonostasot. Ikonite Isus Hristos Car i Golem Arhierej i Sv. Jovan Prete~a se potpi{ani i datirani vo 1844, a Bogorodica Odigitrija vo 1845 godina.

1845 od ovaa godina e i ikonata Arhangel Mihail ja odzema du{ata na bogatiot na oltarnata vrata od crkvata Sv. Spas vo s. Ku~evi{te. Ovde bil negoviot prv anga`man vo skopskata oblast kade {to so pomo{na sorabotnicite go obnovil ikonostasot me|utoa, po poàrot od 1983 godina vo koj izgorele pove}eto ikoni, spomenatata ikona e edinstvenata za koja so sigurnost moè da se tvrdi deka e negova.

1845/46 neposredno po zavr{uvaweto na rabotata vo s. Rosoki ja prezel nara~kata za izrabotka na ikoni vo crkvata Sv. Petar i Pavle vo rodnoto selo Treson~e. Vo 1845 godina gi izrabotil i gi datiral ikonite: Bogorodica Odigitrija, Isus Hristos Sedrìtel, Sv. Jovan Prete~a i Sobor na Svetite Apostoli, a vo slednata godina ikonite: Sv. Nikola ûdotvorec, Tri Erarsi i Sv. Atanasij.

Istata godina, vo zimata, gi izrabotil ikonite za ikonostasot vo crkvata Sv. Georgij vo selo Bawani.

1846 ��naslikal del od ikonite za ikonostasot na manastirskata crkva Sv. Ilija Gorni nad seloto Bawani, za {to doznavame od zapisot na prestolnata ikona Bogorodica so Hristos.

1846/47 ��vo zimskiot period gi naslikal ikonite za ikonostasot na crkvata Sv. Nikita kaj selo Gorwani. Prestolnite ikoni: Bogorodica so Hristos Emanuel i Isus Hristos Sedrìtel, potpi{ani i datirani na 20 dekemvri 1846, Sv. Jovan Prete~a i Sv. Velikoma~enik Nikita od 15 fevruari 1847 godina, Sv. Trojca kako i malata ikona za celivawe Sv. Besrebrenici Kuzman i Damjan se od rakata na Di~o. Negova e i ikonata Sv. Georgij i sv. Dimitrij koja sega se nao|a vo ovaa crkva a poteknuva od crkvata Sv. Trojca vo selo û~er. Sudej}i po do skoro so~uvanite fragmenti od ̀ ivopisot vo ni{ata na ju`nata fasada, Di~o vo 1846 godina go naslikal i Sv. Nikita na kow, do vlezot vo crkvata.

1847 ��spored natpisot nad vleznata vrata vo naosot, obnovena e crkvata Sv. Georgij vo selo Bawani. Od dvete strani na vlezot, nad prvata zona, Di~o gi naslikal fresko-ikonite: Bogorodica Odigitrija, Isus Hristos Sedrìtel, Sv. Jovan Prete~a, Sv. Georgij i Sv. Dimitrij go pobeduva yverot. Spored natpisot, ovoj ̀ ivopis e zavr{en na 5 dekemvri 1847 godina.

1848 � � �go izrabotil kivotot za mo{ti vo manastirot Sv. Jovan Bigorski spored kivotot od Mihail i Daniil, slikan za istata crkva vo 1833 godina. Istata godina raboti i na ikonostasot vo crkvata Sv. Arhangel Mihail vo selo Bitu{e kade {to se potpi{al na prestolnite ikoni: Sv. Nikola, Sv. Ilija, Sv. Georgij, Sv. Modest i sv. Spiridon i Sv. Dimitrij, a vo vnatre{nosta na crkvata gi naslikal i medaljonite so likovite na apostolite.Istata godina, na pokana od igumenot na manastirot Sv. Jovan Bigorski, ja zapo~nal obemnata rabota vrz ìvopisot vo manastirskiot metoh, crkvata Sv. Georgij Pobedonosec vo selo Raj~ica. Vo tekot na ovaa godina Di~o rabotel vo centralniot del na naosot a vo 1849 vo prostorot od vnatre{niot travej so slepa kupola.

� � � �Zavr{nite slikarski raboti vo ovaa crkva, spored so~uvaniot natpis nad vlezot od vnatre{nata strana, gi izvel vo 1852 godina.

1848/49 ��gi rabotel prestolnite ikoni za ikonostasot na crkvata Sv. Bogorodica vo seloto Vapa, dodeka prazni~nite ikoni se raboteni vo periodot pome|u 1851 i 1853 godina.

� �Spored natpisot pod figurite na svetite apostoli Petar i Pavle vo lunetata nad vlezot vo istoimenata crkva vo selo Treson~e, Di~o go zavr{il slikaweto na ̀ ivopisot vo ovoj hram

na 27 maj 1849 godina. � �Re~isi celi deset godini Di~o rabotel za ovoj hram: vo 1845 go�

dina go zapo~nal slikaweto na prestolnite ikoni; vo periodot pome|u 1847 i 1849 godina gi raboti prazni~nite ikoni na ikonostasot; vo 1851 gi naslikal Carskite Dveri, a vo 1853 godina na ju`nata vrata na ikonostasot gi naslikal Sv. Haralampij i vrzanata ~uma. Vo 1853 godina ikonostasot bil kone~no zavr{en.

1849 � � na 16 juni go zavr{il slikaweto na portretot na debarskiot mitropolit Meletij vo ma{kata trpezarija na manastirot Sv. Jovan Bigorski.

1849/50 � � so svojata tajfa gi raboti ikonite za ikonostasot na crkvata vo s. Ki~inica i fresko-ìvopisot vo crkvata Sv. Ahil Lariski vo s. Trebi{te (zavr{en na 8 juni 1850 godina). P o zavr{uvaweto na ìvopisot vo Trebi{te, Di~o ja zapo~nal i rabotata na ikonite za ikonostasot na crkvata koj }e bide zavr{en duri vo 1861 godina i vo nego }e bidat vgradeni ikoni slikani vo periodot pome|u 1849 i 1861 godina.

1850 � � Di~o e pak vo Rosoki, vo hramot Vovedenie na Bogorodica, kade {to gi naslikal prazni~nite ikoni kako i freskata Vovedenie na Bogorodica vo lunetata nad vleznata vrata.

�Toj ovde rabotel sé do 1854 godina i realiziral pove}e nara~ki pome|u koi osobeno se izdvojuva ikonata Bogorodica so Hristos so sedum dopojasni pretstavi na svetiteli vo dolniot del, datirana vo 1851 i Sv. Haralampij na vratata od |akonokonot koja e potpi{ana i datirana vo mart 1852 godina.

1850/51 � � povtorno se nao|a vo skopskata oblast kade {to vo mesnosta Gorni Zabel, nad manastirot Sv. Nikita kaj seloto Gorwani, gi raboti ikonite od ikonostasot na novata ednobrodna crkva, izgradena vrz temelite na starata manastirska crkva Sv. Blagove{tenie. Ovde toj gi naslikal prestolnite i prazni~nite ikoni, Carskite Dveri i ikonite od înot.

��Po zavr{uvaweto na ovie raboti, Di~o izrabotil u{te nekolku pomali ikoni za skopskite crkvi.

1852 � � �zaedno so svoite sorabotnici raboti na ikonostasot vo crkvata Sv. Dimitrij vo s. Volkovija. Ovde toj gi naslikal parapetnite plo~i, prestolnite ikoni i angelskite glavi vo lunetite nad niv kako i prazni~nite ikoni. Ikonata Bogorodica Odigitrija od ovoj ikonostas e potpi{ana i datirana vo april 1852 godina.Istata godina ja zavr{il i rabotata vrz ìvopisot vo oltarskiot prostor na crkvata vo manastirot Bogorodica Pre~ista kaj Ki~evo, dodeka ikonite za nejziniot ikonostas gi

rabotel vo period od 11 godini. Taka, ikonata Isus Hristos Sedrìtel od redot na prestolnite ikoni e datirana vo 1853 godina dodeka ikonite: Sv. Nikola i sv. Spiridon i Sv. Georgij i sv. Dimitrij gi potpi{al vo 1864 godina. Pogolemiot del od prazni~nite ikoni poteknuvaat, spored navedenite datumi, od 1848 i 1849 godina dodeka ostanatite se od 1864.

1853 � � �vo ovoj period Di~o povtorno prestojuva vo skopskata oblast kade {to za ikonostasot na crkvata Sv. Nikola vo selo Qubanci gi izrabotil prestolnite ikoni.

1854 ��raboti na ikonostasot vo crkvata Sv. Spas vo s. Cre{evo kade {to gi naslikal prestolnite ikoni, potpi{ani i datirani vo ovaa godina. Pokraj niv, Di~o ovde gi naslikal i prazni~nite ikoni, apostolite so Deisizot i Raspetieto so Bogorodica i sv. Jovan od Krstot.

� �Nemu mu se pripi{uvaat i malite ikoni za celivawe od ovaa crkva koi ne se potpi{ani i datirani no, spored stilot i tipovite na svetitelite, se mo{ne bliski na negovoto tvore{tvo.

��Otkako ja zavr{il rabotata vo Cre{evo, Di~o naslikal pove}e drugi ikoni koi denes se nao|aat vo crkvata Sv. Spas vo Skopje, a od istata godina e i portretot na eromonahot Samoil od manastirot Treskavec.

1855 � � �vo ovaa godina Di~o raboti dve golemi serii ikoni: vo crkvata Sv. Nikola vo s. Gluovo i vo istoimeniot hram vo seloto Mavrovo. Zaedno so sorabotnicite gi naslikal ikonite od ikonostasot kako i re~isi siot ìvopis vo dogradeniot del od naosot na gluovskata crkva. Pokraj prestolnite i prazni~nite ikoni, toj ovde gi izrabotil i: Svetiot Obraz, Apostolite so Deisizot, i Golemiot krst so Raspetieto Hristovo.Vo mavrovskata crkva�gi naslikal prestolnite ikoni.

1856 ��Di~o e angaìran na eden pogolem proekt-izrabotka na ikonite od ikonostasot i ìvopisot vo crkvata Sv. Trojca vo s. û~er kaj Skopje. Tuka toj gi naslikal re~isi site prestolni ikoni, vklu~uvaj}i go i Golemiot krst na ikonostasot, a spored natpisot do vleznata vrata na crkvata, na 29 oktomvri 1856 godina go zavr{il i denes uni{teniot ̀ ivopis na starata crkva.

1856/57 � � �vo zimata 1856 godina, raboti vo hramot Sv. Nikola vo Kumanovo, kade {to od dekemvri 1856 do fevruari 1857 godina gi naslikal prestolnite ikoni na ikonostasot.

1857 � � � �za ikonostasot na crkvata Sv. Bogorodica vo Zabel, vo blizina na kumanovskoto selo Staro Nagori~ane, gi izrabotil site ikoni.

��Po zavr{uvaweto na rabotite vo Kumanovo i okolinata, Di~o se vra}a vo Skopje. Vo denes uni{tenata crkva Sv. Nikola vo

seloto Dolno Vodno gi izrabotil ikonite, a od istiot period datiraat i ikonite {to gi naslikal za crkvata Sv. Bogorodica vo Skopje.

�Istata godina naslikal i dve prestolni ikoni za crkvata Sv. Ilija vo s. Kadino, skopsko: Bogorodica so Hristos i Isus Hristos Sedrìtel, potpi{ani i datirani na 20 april 1857 godina.Kon krajot na godinata ja zapo~nal obemnata rabota vo crkvata Sv. Spas vo s. Dra~evo. Ikonata Voznesenie Hristovo e potpi{ana i datirana na 26 noemvri 1857 godina, a ja potpi{al i ikonata Arhangel Mihail na levata oltarna vrata. Od prestolnite ikoni vo ovaa crkva negova e samo ikonata so pretstava na sv. Haralampij, dodeka del od ostanatite ikoni na ovoj ikonostas nesomneno poteknuvaat od negovata rabotilnica.Od istata, 1857 godina se i ikonite vo hramot Sv. Trojca vo selo Gumenxe vo Bugarija. Ovde negov potpis nosat ikonite: Sv. Trojca, Sv. Jovan Krstitel, Sv. Georgij i Uspenie na Bogorodica.

1859 � � �Di~o raboti na ikonostasot vo crkvata Sv. Marina vo gostivarskoto selo Zubovce, kade {to ja potpi{al i ja datiral prestolnata ikona so pretstava na sv. Marina.Istata godina bil formiran i ikonostasot vo crkvata Sv. Petka vo Gostivar za koj prestolnite ikoni gi izrabotil ne{to porano, vo periodot pome|u 1853 i 1856 godina.

1859/60 ��od noemvri 1859 do krajot na mart slednata godina, kako {to moè da se zaklu~i spored ispi{anite datumi vrz ikonite, Di~o raboti na ikonostasot na hramot Sv. Trojca vo Vrawe. Ovie ikoni se edni od negovite najdobri ostvaruvawa bidej}i vo ovoj period toj se nao|a na vrvot od svoite kreativni mo`nosti.

Po zavr{uvaweto na rabotite vo Vrawe, povtorno se vra}a vo Skopje kade {to na Carskite Dveri od prestolnata crkva Sv. Bogorodica ja slika kompozicijata Blagove{tenie, kako dar od gospodin Jovan Manojlovi}, a raboti i niza drugi pora~ki za ovoj hram. Za àl, pove}eto ikoni od ovaa crkva bile uni{teni vo poàrot od 1944 godina.

1860/61 � � � Di~o raboti za crkvata Sv. Konstantin i Elena vo Skopje. Od toj period e ikonata Bogorodica Odigitrija, zavr{ena na 2 noemvri 1860, a od istata crkva e i ikonata Vovedenie Bogorodi~ino, datirana vo 1861 godina.

Na 23 mart istata, 1861 godina ja zavr{il ikonata Sv. Nikola i sv. Stefan za manastirskata crkva Sv. Pantelejmon vo s. Nerezi.

1862 � � definitivno ja napu{ta skopskata oblast i negovata slikarska aktivnost glavno se odviva vo Ohrid kade {to stanal eden od najbaranite zografi.Vo ovaa godina Di~o go obnovil ikonostasot na crkvata Sv. Nikola-Gerakomija i se potpi{al na prestolnata ikona Isus Hristos Sedrìtel i Carskite Dveri.

Vo crkvata Sv. Bogorodica-êlnica, na zapadniot yid od naosot, naslikal dve sceni koi, spored natpisot, bile zavr{eni na 20 noemvri 1862 godina.Istata godina Di~o raboti i za hramot Sv. Arhangel Mihail vo stru{koto selo Moroi{ta, kade {to se potpi{al na ikonite Sv. Jovan Krstitel i Arhangel Mihail.Za vreme na prestojot vo Ohrid, vo 1862 godina, po nara~ka od Fotijana Robeva, sopruga na Tase Robev, Di~o rabotel i na dekoracijata na ku}ata na ova poznato ohridsko semejstvo.Vo dekemvri istata godina, ja naslikal i monumentalnata ikona so pretstava na Sedmo~islenicite so sv. Erazmo i sv. Jovan Vladimir.Od ovaa godina poteknuvaat i ikonite Kr{tevawe i Raspetie Hristovo od ohridskata crkva Sv. Bogorodica Perivlepta/Sv. Kliment/.

1863 � � vo tekot na ovaa godina Di~o go zavr{il obemniot ìvopis vo hramot Uspenie na Bogorodica vo enorijata Mesokastro vo Ohrid, a rabotel i na ikonostasot vo crkvata Sv. Nikola vo Dolna Vla{ka Maala.

Od istata godina e i ikonata Sv. Kliment so sv. Kiril i Metodij koja pretstavuva jadro na kompozicijata so pretstava na Sedmo~islenicite.

Vo ovoj period raboti i na realizacija na nara~kata za crkvata Sv. Petar i Pavle vo Kula, Bugarija. Tri od ikonite od ovoj ikonostas se od rakata na Di~o: Bogorodica so Hristos, Isus Hristos i Arhangel Mihail, od koi prvite dve se potpi{ani i datirani na 20 avgust 1863 godina.

1864 � � vo Ohrid, po nara~ka od bra}ata Prli~evi, Di~o ja naslikal ikonata so pretstava na Bogorodica od tipot Slatkoceluju{ta, a raboti i ìvopis vo crkvata Sv. Nikola-Gerakomija.

Vo istata godina se potpi{ani i datirani i ikonite: Sv. Ekaterina, Paraskeva, Kirijakija i Matrona i Sv. Vasilij Veliki, Jovan Zlatoust i Grigorij Bogoslov od crkvata Sv. Bogorodica Bolni~ka.

Na 2 maj ovaa godina, spored natpisot, Di~o go zavr{il ̀ ivopisot vo crkvata Sv. Ilija vo gostivarskoto selo Selce.

1865/66 ��i vo tekot na 1865 godina Di~o prodolùva so rabota vo hramot Sv. Ilija vo s. Selce kaj Gostivar, no sega na negoviot ikonostas. Negovata konstrukcija, ako se sudi spored datumot na parapetnite plo~i so sceni od Stariot Zavet, bila postavena vo april 1864, a Di~o gi zavr{il rabotite duri vo 1866 godina.

1866 ��spored so~uvaniot natpis, vo ovaa godina Di~o izvr{il obnovuvawe na ikonostasot vo crkvata Sv. Bogorodica Perivlepta/Sv. Kliment/ vo Ohrid. Na negovite parapetni plo~i toj gi naslikal starozavetnite sceni: Skalite na Jakov, Gostoqubieto Avramovo i Paleweto na Sodoma i Gomora.

�Zaedno so sin mu Avram i u~enikot Petre Jovanovi~, istata godina raboti i na ̀ ivopisot i ikonostasot vo crkvata Uspenie na Bogorodica vo s. Gari. Pogolemiot del od ̀ ivopisot e delo na negovite sorabotnici dodeka ikonite na ikonostasot se raboteni vo eden podolg period pome|u 1857 i 1866 godina.

�Vo ovaa, 1866 godina, Di~o za prv pat raboti i vo tetovskiot region, kade {to gi naslikal prestolnite ikoni za crkvata Sv. Ilija vo s. Sten~e.

1867 � � raboti na ikonostasot na crkvata Sv. Nikola vo stru{koto selo Vev~ani.

��Od ovaa godina se i ikonite od crkvata Sv. Ilija vo s. Gradec kaj Vidin vo Bugarija. Vo dekemvri 1867 godina se potpi{ani i datirani ikonite: Arhangel Mihail, Sv. Ilija i Isus Hristos Golem Arhierej od ovaa crkva.

1868 � � Di~o povtorno e anga`iran vo manastirot Sv. Jovan Bigorski kaj Debar. Ovde, na isto~nata strana od ma{kata trpezarija, toj gi naslikal portretite na jeromonahot Teodosij i igumenot Joakim.

*1872/73 ��po eden relativno kratok, no izvonredno bogat tvore~ki

`ivot umira Dimitrija-Di~o Krstev ili ednostavno-Di~o Zograf, koj rabotej}i aktivno pove}e od 30 godini sozdal delo dostojno za sekoja po~it.

* Прашањето околу годината на смртта на Дичо Зограф сé уште не е до крај разјаснето:некои автори како година на неговата смрт ја наведуваат 1872 (А. Василиев, Български възрожденски майстори, София, 1965, 180-181), а некои 1873 (К. Балабанов, По повод сто години од смртта на Дичо Крстев Џограф од село Тресанче, Музејски гласник бр. 2, Скопје, 1973, 7-8).

Dimitrija-Dičo Krstev Zographlife-creative work-stylistic features

The nineteenth century is a period when deep social, political, economic and cultural changes happened in Macedonia. The development of crafts and trade, both with the rapid economic development of the cities, made possible the appearance of a rich social layer in Macedonian society.The process of awakening of the national consciousness of Macedonian people and its struggle for economic, political and religious liberation has also begun.These changed social relations had positive reflection in all the fields of life: spiritual, cultural, educational and artistic.In this period, the Miyak artistic school was formed in the western parts of Macedonia. This was the most significant occurrence in the religious art in the field of construction, wood-carving and painting, not only in Macedonia, but in almost all parts of the central Balkans.The restored or newly created building, wood-carving and painting groups gradually took the main role in the artistic activity of that period in which the basic elements of the mediaeval, Byzantine religious art have still been cherished.The strictly conventional forms of the religious art were abandoned in the second half of the century and gradually replaced with new, profane subjects. The main bearer of these changes was the new generation of artists who have got their artistic education in the workshops of Mt. Athos, Salonica, Epirus, or in some of the monasteries on the Aegean or Albanian coast. These artists have accepted the new artistic concepts with elements of the Western art and transferred them in their own artistic milieu. In this time of essential changes in all the fields of life, time of strong contradictions and collisions between the old and new understandings of the art, Dimitrija-Dičo Zograph, appeared on the Macedonian artistic scene.The power of his talent and the high artistic reach of his work put an indelible stamp on the art from the last century, marking in the same time the end of the shiny artistic epoch in Macedonia, that lasted almost a millenium.Dičo was born in March, 1819, in the village of Tresonče near Debar and got married in 1839, at the age of twenty.According to the tradition of this region, wood-carving was the occupation of his father Krste, and Dičo has also begun with this handicraft and was supposed to inherit his father's profession. But, although he has fully coped with wood-carving, he abandoned it in a short time and, attracted by the painter's brush, he converted himself toward the painter's profession.Most probably, he has got his painter's education in the group of Michael Zograph from the village of Samarina in Epirus. In the period between 1829 and 1840 Michael and his son Dimitar worked in this region. They have painted most of the icons on the iconostases of the monastery St. John Bigorski where Dimitar, somewhat later, entered a monastic order under the name Daniel.In his early works, Dičo has introduced himself as an extraordinarily talented painter and worthy disciple of these masters of icon-painting.Some time around 1844, after the completing of his painter's education, he definitively and professionally determined himself for this profession and organized his own painting group in the native village of Tresonče.The icon of the Mother of God Pantonchara, painted in 1844 for the church of St. John the Theologian at Kaneo in Ohrid, is one of his earliest works known so far. Since then,

we can continuously follow his work, year by year, month by month and in some cases even day by day, till the last years of his life.The activity of Dičo Zograph was mainly concentrated in the regions of Mala Reka, Debar, Skopje and Ohrid. In some periods he shortly worked in the regions of Kumanovo, Kičevo and Struga as well as some orders in Serbia and Bulgaria.Besides the systematic work on new iconostases, he renovated and supplemented existing ones and in the same time painted many icons for individual purchasers. He also painted some walls in the old churches and monasteries and decorated some newly built or just enlarged.Besides icons and frescoes, Dičo has made some attempts in portraying. Following the example of the painters Michael and Daniel, in 1849, in the masculine dining room of the monastery St. John Bigorski, he painted the portrait of Meletios, the metropolitan of Debar. This portrait is fully accomplished in the spirit of the usual painter's solutions of his icons.On the other hand, the portrait of the hieromonk Samuel from 1854 in the Treskavec monastery, could be rightfully considered as his first original work with profane character.In 1868, Dičo painted another two portraits which are painted again in the spirit of his traditional painting. Those are the memorial portraits of the hieromonk Theodosios and the prior Joachim, on the eastern wall of the masculine dining room in the Bigorski monastery. Although the creative work of Dičo Zograph is basically an organic whole, his artistic development can be examined through several separate phases.In the first stage of his artistic formation and creative work he strictly follows the example of Michael and Daniel, whose work excites and inspires him. His compositions are filled with many figures, requisite architecture and landscape in the background, but the forms are treated superficially and the line is his basic means for expression.The basic olive-ocherous tone prevails on the faces of the saints, without emphasized lightened parts and shades. But, the artistic treatment is always pedantic and meticulous with pronounced baroque decoration.Toward the end of the forties, a higher stage of his artistic ripening has begun. Then, Dičo discovered the role of the light in the definition of the forms and shows a pronounced interest for the plastic values.Dičo has reached his creative ripeness in the fifties, when he sovereignly conducts the modellation and paints the figures with pronounced voluminosity. The plasticity of the forms is accomplished by the specific way of lighting and pronounced contrast with reduced tone transitions. The icons are painted on a neutral, most often golden background that emphasizes the spirituality of the idealized look of the saints.In the beginning of the sixties, Dičo is in the zenith of his creative capabilities. Now the modellation of the figures is achieved by soft, harmonized tone transitions and the dance of the light and shade on the faces and hands of the holy persons is at the edge of perfection.As a renowned and respected master, Dičo was simply showered with an enormous number of orders that he couldn't realize by himself. So he begun leaving the major part of the works to his associates. Such the increased production and the enlarged participation of his collaborators in the final works have unavoidably caused the decrease in the quality of the artistic works from this period.Still the name of Dičo Zograph has became and remained a synonym for talent, zealousness and aim toward the perfection.

thHis appearance in the Macedonian art of the second half of 19 century added a new freshness in the painting and different approach toward the composition, design and the role of the color.In 1872, according to some, or 1873 by other authors, died Dimitrija-Dičo Krstev Zograph, poisoned with siluen, toxic liquid used by the painters for gilding icons. In the late autumn he caught a cold and asked for a cup of tea with brandy. His second

wife, by mistake (or possibly intentionally), put this poison instead of brandy in his cup.

* * *

One hundred and eighty years have passed since the birth of Dimitrija-Dičo Krstev from the village of Tresonče, an extraordinary person in the Macedonian art. In his relatively short life of 53 or 54 years, he has been active for more than three decades and painted over 1500 icons that are scattered in Macedonian churches and monasteries. Some of them are in Serbia, Bulgaria and Albania while some are in private property.This exhibition that is organized in occasion of one hundred and eightieth anniversary of the painter's birth has to present a part of the icons that Dičo created in Ohrid during his several sojourns in this town, or in his atelier in Tresonče and then sent them to his Ohrid purchasers.His first visit and stay in Ohrid might have been in 1851/52, when he painted some icons for the churches of the Dormition of the Mother of God at Kamensko and the Holy Physicians-the Greater.The period between 1862 and 1864 Dičo spent in Ohrid decorating some churches and painting icons.In 1866 he was in Ohrid once again, working on the iconostasis of the church of The Mother of God Peribleptos/St. Clement/.Dičo's icons from 1867/68 are also met in Ohrid and the surrounding villages that possibly indicates that the painter, few years before his death, sojourned and worked in this region for the last time.The number of icons that Dičo painted for Ohrid churches and individual purchasers is about one hundred. Many of them are still in the churches they have been assigned for, some are in museum collections while some of them are, probably, still in the homes of the descendants of those who have once purchased them.

The icons that are presented at this exhibition should speak once again about the mysterious personality of the painter-miracle worker whose power of the divine

inspiration an unexcelled work left deep traces in the cultural history of this nation.

Milčo Georgievski art historian

KATALOGCATALOGUE

1.

2.

4.

5.

6.

8.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

24.

28.

31.

32.

36.

37.

38.

40.

3.

7.

9.

10.

17.

18.

19.

20.

21.

22.

23.

25.

26.

27.

29.

30.

33.

34.

35.

39.

1. Bogorodica Pantonhara, 1844 godina.od crkvata Sv. Jovan Bogoslov-Kaneo vo Ohrid(sega vo Galerija na ikoni-Ohrid)tempera, gipsen grund na {tica, 57h41h3,5 sm.

Mother of God Pantonchara, 1844. from the church of St. John the Theologian at Kaneo in Ohrid(now in the Icon gallery-Ohrid)tempera, plaster ground on board, 57x41x3,5 cm.

2. Bogorodica so Hristos i sv. Konstantin i Elena, 1851 godina.od crkvata Uspenie na Bogorodica-Kamensko vo Ohridtempera, gipsen grund na {tica, 41,5h31,5h2,5 sm.

Mother of God with Christ and Ss. Constantine and Helena, 1851.from the church of Dormition of the Mother of God at Kamensko in Ohridtempera, plaster ground on board, 41,5x31,5x2,5 cm.

3. Voskresenie Hristovo, 1852 godina.od crkvata Sv. Vra~i Golemi vo Ohrid(sega vo crkvata Sv. Kliment vo Ohrid)tempera, gipsen grund na {tica, 55h38,5h2,5 sm.

The Resurrection of Christ, 1852.from the church of the Holy Physicians the Greater in Ohrid(now in the church of St. Clement in Ohrid)tempera, plaster ground on board, 55x38,5x2,5 cm.

4. Ro`destvo Hristovo i Poklonenie na kralevite, 1862 godina. ��od crkvata Sv. Kliment vo Ohrid

(sega vo Galerija na ikoni-Ohrid)tempera, gipsen grund na {tica, 57h40h2,5 sm.

The Nativity of Christ and the Adoration of the Magi, 1862.from the church of St. Clement in Ohrid(now in the Icon gallery-Ohrid)tempera, plaster ground on board, 57x40x2,5 cm.

5. Blagove{tenie, 1862 godina.od crkvata Sv. Nikola Gerakomija vo Ohridtempera, gipsen grund na {tica, 43,5h27,5h2,5 sm.

The Annunciation, 1862.from the church of St. Nicholas Gerakomia in Ohridtempera, plaster ground on board, 43,5x27,5x2,5 cm.

6. Ro`destvo Hristovo, 1862 godina.od crkvata Sv. Nikola Gerakomija vo Ohridtempera, gipsen grund na {tica, 43,5h27,5h2,5 sm.

The Nativity of Christ, 1862.from the church of St. Nicholas Gerakomia in Ohridtempera, plaster ground on board, 43,5x27,5x2,5 cm.

7. Kr{tevawe Hristovo, 1862 godina.od crkvata Sv. Nikola Gerakomija vo Ohridtempera, gipsen grund na {tica, 43,5h27,5h2 sm.

The Baptism of Christ, 1862.from the church of St. Nicholas Gerakomia in Ohridtempera, plaster ground on board, 43,5x27,5x2,5 cm.

8. Voskresenie Hristovo, 1862 godina.od crkvata Sv. Nikola Gerakomija vo Ohridtempera, gipsen grund na {tica, 43,5h28h2 sm.

The Resurrection of Christ, 1862.from the church of St. Nicholas Gerakomia in Ohridtempera, plaster ground on board, 43,5x28x2 cm.

9. Sv. Atanasij Aleksandriski, 1862 godina.od crkvata Sv. Nikola Gerakomija vo Ohridtempera, gipsen grund na {tica, 43,5h21,5h2,5 sm.

St. Athanasios of Alexandria, 1862.from the church of St. Nicholas Gerakomia in Ohridtempera, plaster ground on board, 43,5x21,5x2,5 cm.

10. Sv. Stefan, 1862 godina.od crkvata Sv. Nikola Gerakomija vo Ohridtempera, gipsen grund na {tica, 43,5h21,5h2,5 sm.

St. Stephen, 1862.from the church of St. Nicholas Gerakomia in Ohridtempera, plaster ground on board, 43,5x21,5x2,5 cm.

11. Sv. Dimitrij, 1862 godina.od crkvata Sv. Nikola Gerakomija vo Ohridtempera, gipsen grund na {tica, 43,5h28h2,5 sm.

St.Demetrios, 1862.from the church of St. Nicholas Gerakomia in Ohridtempera, plaster ground on board, 43,5x28x2,5 cm.

12. Sv. Konstantin i Elena, 1862 godina.od crkvata Sv. Nikola Gerakomija vo Ohridtempera, gipsen grund na {tica, 43h28h2 sm.

Ss. Constantine and Helena, 1862.from the church of St. Nicholas Gerakomia in Ohridtempera, plaster ground on board, 43x28x2 cm.

13. Sobor na Arhangeli, 1862 godina.od crkvata Sv. Nikola Gerakomija vo Ohridtempera, gipsen grund na {tica, 43,5h27,5h2,5 sm.

Council of the Archangels, 1862.from the church of St. Nicholas Gerakomia in Ohridtempera, plaster ground on board, 43,5x27,5x2,5 cm.

14. �Ikonostasen krst so Raspetie, 1862 godina. od crkvata Sv. Vra~i Golemi vo Ohrid (sega vo crkvata Sv. Kliment vo Ohrid) tempera, gipsen grund na {tica, 165h143h5 sm.

An iconostasis cross with the Crucifixion, 1862.from the church of the Holy Physicians the Greater in Ohrid(now in the church of St. Clement in Ohrid)tempera, plaster ground on board, 165x143x5 cm.

15.� � �Sedmo~islenicite so sv. Kliment Ohridski i sv. Jovan Vladimir, okolu 1862 godina.od crkvata Uspenie na Bogorodica-Kamensko vo Ohridtempera, gipsen grund na {tica, 64h50h2,5 sm.

The Holy Seven with St. Clement of Ohrid and St. John Vladimir, around 1862.from the church of Dormition of the Mother of God at Kamensko in Ohridtempera, plaster ground on board, 64x50x2,5 cm.

16. Bogorodica so Hristos i drugi svetiteli, 1863 godina.od crkvata Sv. Nikola Gerakomija vo Ohrid(sega vo crkvata Sv. Kliment vo Ohrid)tempera, gipsen grund na {tica, 59h45h2 sm.

Mother of God with Christ and other saints, 1863.from the church of St. Nicholas Gerakomia inOhrid(now in the church of St. Clement in Ohrid)tempera, plaster ground on board, 59x45x2 cm.

17. Sv. Kliment Ohridski so sv. Kiril i Metodij, 1863 godina.od crkvata Sv. Dimitrij vo Ohrid(sega vo crkvata Sv. Kliment vo Ohrid)tempera, gipsen grund na {tica, 45h39h3 sm.

St. Clement of Ohrid with Ss. Cyril and Methodius, 1863.from the church of St. Demetrios in Ohrid(now in the church of St. Clement in Ohrid)tempera, plaster ground on board, 45x39x3 cm.

18. Sv. Dimitrij i drugi svetiteli, 1863 godina.od crkvata Sv. Varvara vo Ohrid(sega vo crkvata Sv. Nikola Gerakomija vo Ohrid)tempera, gipsen grund na {tica, 47h37,5h3 sm.

St. Demetrios and other saints, 1863.from the church of St. Barbara in Ohrid(now in the church of St. Nicholas Gerakomia in Ohrid)tempera, plaster ground on board, 47x37,5x3 cm.

19. Sobor na Arhangeli, 1863 godina.od nepoznata crkva vo Ohrid(sega vo zbirkata na Zavod i Muzej-Ohrid)tempera, gipsen grund na {tica, 31,5h21,5h2 sm.

Council of the Archangels, 1863.from unknown church in Ohrid(now in the collection of the National Museum in Ohrid)tempera, plaster ground on board, 31,5x21,5x2 cm.

20. Sleguvawe vo Ad, 1863 godina.od crkvata Sv. Nikola Gerakomija vo Ohridtempera, gipsen grund na {tica, 39h30,5h2 sm.

The Descent into Limbo, 1863.from the church of St. Nicholas Gerakomia in Ohridtempera, plaster ground on board, 39x30,5x3 cm.

21. Ikonostasen krst so Raspetie, okolu 1863 godina. ��od crkvata Sv. Vra~i Mali vo Ohrid ��(sega vo zbirkata na Zavod i Muzej-Ohrid) ��tempera, gipsen grund na {tica, 70h45h2 sm.

An iconostasis cross with the Crucifixion, around 1863.from the church of the Holy Physicians the Lesser in Ohrid(now in the collection of the National Museum in Ohrid)tempera, plaster ground on board, 70x44x2 cm.

22. Sv. Vasilij Veliki, Jovan Zlatoust i Grigorij Bogoslov 1864 godina.od nepoznata crkva vo Ohrid(sega vo zbirkata na Zavod i Muzej-Ohrid)tempera, gipsen grund na {tica, 38h28,5h2 sm.

Ss. Basil the Great, John Chrysostom and Gregory the Theologian, 1864. from unknown church in Ohrid(now in the collection of the National Museum in Ohrid)tempera, plaster ground on board, 38x28,5x2 cm.

23. Sv. Simeon Stolpnik, Trifun i Pantelejmon, 1864 godina.od nepoznata crkva vo Ohrid(sega vo zbirkata na Zavod i Muzej-Ohrid)tempera, gipsen grund na {tica, 38h28h2,5 sm.

Ss. Simeon the Stylite, Triphon and Panteleimon, 1864.from unknown church in Ohrid(now in the collection of the National Museum in Ohrid)tempera, plaster ground on board, 38x28x2,5 cm.

24. Sv. Ekaterina, Paraskeva, Kirijakija i Matrona, 1864 godina.od nepoznata crkva vo Ohrid(sega vo zbirkata na Zavod i Muzej-Ohrid)tempera, gipsen grund na {tica, 38h28h2 sm.

Ss. Catherine, Paraskeve, Kyriakia and Matrona, 1846.from unknown church in Ohrid(now in the collection of the National Museum in Ohrid)tempera, plaster ground on board, 38x28x2 cm.

25. ��Sv. Besrebrenici Kuzman i Damjan, 1864 godina. ��od crkvata Sv. Nikola Gerakomija vo Ohrid

��tempera, gipsen grund na {tica, 37,5h28h2,5 sm.

The moneyless saints Cosma and Damian, 1864.from the church of St. Nicholas Gerakomia in Ohridtempera, plaster ground on board, 37,5x28x2,5 cm.

26. Bogorodica so Hristos i drugi svetiteli, okolu 1864 godina.od crkvata Sv. Nikola Gerakomija vo Ohridtempera, gipsen grund na {tica, 39h28,5h2,5 sm.

Mother of God with Christ and other saints, around 1864.from the church of St. Nicholas Gerakomia in Ohridtempera, plaster ground on board, 39x28,5x2,5 cm.

27. Tajnata Ve~era, 1864 godina.od crkvata Sv. Nikola Gerakomija vo Ohridtempera, gipsen grund na {tica, 54h33,5h2 sm.

The Last Supper, 1864.from the church of St. Nicholas Gerakomia in Ohridtempera, plaster ground on board, 54x33,5x2, cm.

28. Molitva na Maslinovata gora, 1864 godina.od crkvata Sv. Nikola Gerakomija vo Ohridtempera, gipsen grund na {tica, 35h27h2 sm.

The Prayer of Christ, 1864.from the church of St. Nicholas Gerakomia in Ohridtempera, plaster ground on board, 35x27x2 cm.

29. Predavstvoto na Juda, 1864 godina.od crkvata Sv. Nikola Gerakomija vo Ohridtempera, gipsen grund na {tica, 35,5h27,5h2 sm.

The Betrayal by Judas, 1864.from the church of St. Nicholas Gerakomia in Ohridtempera, plaster ground on board, 35,5x27,5x2 cm.

30. Voskresenie Hristovo, 1864 godina.od crkvata Sv. Kliment vo Ohrid(sega vo zbirkata na Zavod i Muzej-Ohrid)tempera, gipsen grund na {tica, 44,5h37h4 sm.

The Resurrection of Christ, 1864.from the church of St. Clementin Ohrid(now in the collection of the National Museum in Ohrid)tempera, plaster ground on board, 44,5x37x4 cm.

31. Isus Hristos Navolnaja strast, 1864 godina.od crkvata Uspenie na Bogorodica-Kamensko vo Ohridtempera, gipsen grund na {tica, 42,5h32,5h3,5 sm.

Jesus Christ Man of Sorrow, 1864.from the church of Dormition of the Mother of God at Kamensko in Ohridtempera, plaster ground on board, 42,5x32,5x3,5 cm.

32. Sv. Nikola, okolu 1864 godina.od crkvata Sv. Bogorodica Bolni~ka vo Ohridtempera, gipsen grund na {tica, 38h28,5h2,5 sm.

St.Nicholas, around 1864.from the church of the Mother of God Bolnicka in Ohridtempera, plaster ground on board, 38 x28,5x2,5 cm.

33. Sv. Nikola, okolu 1864 godina.od crkvata Sv. Nikola Gerakomija vo Ohridtempera, gipsen grund na {tica, 24,5h20,5h2,5 sm.

St. Nicholas, around 1864.from the church of St. Nicholas Gerakomia in Ohridtempera, plaster ground on board, 24,5x20,5x2,5 cm.

34. Sv. Nikola, okolu 1864 godina.od crkvata Sv. Nikola Gerakomija vo Ohridtempera, gipsen grund na {tica, 35,5h25,5h2,5 sm.

St. Nicholas, around 1864.from the church of St. Nicholas Gerakomia in Ohridtempera, plaster ground on board, 35,5x25,5x2,5 cm.

35. Vovedenie na Bogorodica vo hram, okolu 1864 godina. ��od crkvata Sv. Nikola Gerakomija vo Ohrid ��tempera, gipsen grund na {tica, 35,5h28h2,5 sm.

Presentation of the Virgin in the temple, around 1864.from the church of St. Nicholas Gerakomia in Ohridtempera, plaster ground on board, 35,5x28x2,5 cm.

36. Vovedenie na Bogorodica vo hram, 1866 godina.od nepoznata crkva vo Ohridtempera, gipsen grund na {tica, 40h31,5h1,5 sm.

Presentation of the Virgin in the temple, 1866.from unknown church in Ohridtempera, plaster ground on board, 40x31,5x1,5 cm.

37. Sv. Julita, Kliment Ohridski, Jovan Vladimir, Arhangel Mihail, Joakim, Ana, Erazmo i Stilijan, okolu 1866 godina.od nepoznata crkva vo Ohrid(sega vo zbirkata na Zavod i Muzej-Ohrid)tempera, gipsen grund na {tica, 39h24h2,5 sm.

Ss. Julita, Clement of Ohrid, John Vladimir, Archangel Michael, Joachim, Anna, Erasmus and Stylianos, around 1866.from unknown church inOhrid(now in the collection of the National Museum in Ohrid)tempera, plaster ground on board, 39x24x2,5 cm.

38. Tajnata Ve~era, 1866 godina.od crkvata Sv. Kliment vo Ohrid(sega vo Galerija na ikoni-Ohrid)tempera, gipsen grund na {tica, 53,5h38,5h2,5 sm.

The Last Supper, 1866.from the church of St. Clement in Ohrid(now in the Icon gallery-Ohrid)tempera, plaster ground on board, 53,5x38,5x2,5 cm.

39. Molitva na Maslinovata Gora, 1866 godina.

od crkvata Sv. Kliment vo Ohrid(sega vo zbirkata na Zavod i Muzej-Ohrid)tempera, gipsen grund na {tica, 50,5h38h2 sm.

The Prayer of Christ, 1866.from the church of St. Clement in Ohrid(now in the collection of the National Museum in Ohrid)tempera, plaster ground on board, 50,5x38x2 cm.

40. Sleguvawe vo Ad, 1866 godina.od crkvata Sv. Kliment vo Ohrid(sega vo zbirkata na Zavod i Muzej-Ohrid)tempera, gipsen grund na {tica, 50,5h38h2 sm.

The Descent into Limbo, 1866.from the church of St. Clement in Ohrid(now in the collection of the National Museum in Ohrid)tempera, plaster ground on board, 50,5x38x2 cm.

Odbrana bibliografija

Aleksiev E., Devetnaesetti vek, Makedonija-kulturno nasledstvo, Skopje, 1995

Aleksiev E., Pravoslaven hram Sveti apostoli Petar i Pavle, Pravoslaven hram Sveti apostoli Petar i Pavle vo selo Treson~e, Skopje, 1995

Aleksiev E., Di~o Zograf, Skopje, 1997

Balabanov K., Po povod sto godini od smrtta na Di~o Krstev Zograf od selo Tresan~e, Muzejski glasnik, br. 2, Skopje, 1973

Vasiliev A., Bvlgarski vvzro`denski maŸstori, SofiÔ, 1965

Grozdanov C., Po~etocite na Di~o Zograf i ikonopisot vo selo Rosoki (separat), MANU, Skopje, 1994

Grozdanov C., Za makedonskata likovna umetnost od XIX vek i Mija~kata {kola, Civilizaciite na po~vata na Makedonija, 2, MANU, Skopje, 1995

Macan E., Makedonskiot ikonopis vo XIX vek-hronologija i stilski razvitok, Kulturno nasledstvo VII, Skopje, 1961

Nikolovski A., Umetnosta na XIX vek vo Makedonija, Kulturno nasledstvo IX, Skopje, 1984

Nikolovski A., Ikonopisot vo crkvata i paraklisot na manastirot Sveta Pre~ista, Sveta Pre~ista Ki~evska, Skopje, 1990

Nikolovski A., @ivopisot na manastirot Sv. Jovan Bigorski od XVIII i XIX vek, Manastir Sv. Jovan Bigorski, Skopje, 1994

Tri~kovska J., @ivopisot vo manastirskata crkva Bogorodica Pre~ista-Ki~evska, Sveta Pre~ista Ki~evska, Skopje, 1990

Tri~kovska J., Tematikata na `ivopisot na ma{kata trpezarija vo manastirot Sv. Jovan Bigorski, Manastir Sv. Jovan Bigorski, Skopje, 1994

Изложбата е реализирана со финансиска поддршка од Министерството за култура на Република Македонија и во соработка со МПЦ-Дебарско-кичевска епархија со седиѓте во Охрид, за што им изразуваме посебна благодарност.

CIP - каталогизација во публикацијаНародна и универзитетска библиотека “Св. Климент Охридски”,Скопје

75.046.(497.7) (060.64) Дичо Зограф

ГЕОРГИЕВСКИ, Милчо Икони од охридскиот опус на Дичо Зограф / [автор на изложбата итекстот Милчо Георгиевски ; фотографии Владимир тунте ; превод наанглиски Милчо Георгиевски]. - Охрид ; завод за заштита наспомениците на културата и Народен музеј, 1999. - 50 стр. ;илустр. ; 29 см

Текст на мак. и англ. јазик

ISBN 9989-9993-4-11. Дичо зограф

ISBN 9989-9993-4-1 Pe~ati: Letra-Ohrid

Милчо Георгиевски — Икони од Охридскиот опус на Дичо...

Documents