دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

فصل ششم

فقاهت و واليت

دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

مفهوم واليت فقيهت

اليوو

ت هقا

ف

مفهوم واليت فقيه

الف: واليت

ب: فقيه

واليت تكويني

واليت تشريعي

دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

فقي44ه: و واليت »ق44رب معن44اي ب44ه و نص4رت دوس4تي، و محبت ن4زديكي، آم4ده سرپرس4تي« و زع4امت ب4اري، از م4راد سياس4ي فلس4فه در اس4ت. ره44بري و زع44امت ام44امت، واليت؛

سياسي است.

تالي

وو

ت هقا

ف

دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

مجته44د فقي444ه: فقي444ه، از م444راد جامعالش4رايطي اس4ت ك4ه ب4ا مراجع4ه ب4ه احك4ام اس4تنباط توان4ايي دي4ني من4ابع داراي ك4ه ف4ردي يع4ني دارد؛ را الهي س4ه وي4ژگي اساس4ي »آگ4اهي ب4ه ق4انون

الهي«، »عدالت« و »تدبير« است.

تالي

وو

ت هقا

ف

»واليت فقي4ه« ب4ه معن4اي ح4اكميت و زع4امت ب4ا اس4ت ق4ادر ك4ه اس4ت كس4ي سياس4ي و درياب4د را الهي احك4ام من4ابع، ب4ه رج4وع داراي شايس4تگيهاي اخالقي )تق4وا و ورع( و

تدبير ميباشد. دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

سابقه تاريخي واليت فقيه:

تالي

وو

ت هقا

ف

واليت فقيه نتيجه طبيعي اجرا و Tعمال اسالم در عرصه اجتماع و ا

سياست است. Uو TوتVاغXلي الطT UمVوا ا UحUاك Uت UنY ي VرTيدVونU ا ي

.TهT YفVروا ب Uك UنY ي وا ا VرTمV . 60، 4نساء قUدY ا

دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

پيشينه تاريخي واليت فقيه را ميتوان در دو محور ذيل بررسي كرد:

تالي

وو

ت هقا

ف

الف: عصر حضورميدانيم كه در طول حيات امامان

_ دوازدهگانه، جز چند سال محدود، عمالقدرت در دست ديگران بود و امكان

Tعمال حاكميت از طرف ائمه ااطهار)عليهمالسالم( وجود نداشت؛ در

حالي كه شيعيان براي امور قضايي و ساير امور حكومتي نياز به حاكم شرع داشتند.

در بخشي از اين امور.

دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

)عليهمالسالم( ائمه اطهارفقيهان واجد شرايط را به طور

fعام نصب فرمودند تا در حدامكان از طرف ايشان عهدهدار

چنين مناصب حكومتي شوند.

تالي

وو

ت هقا

فپيشينه تاريخي واليت فقيه را ميتوان در دو

محور ذيل بررسي كرد:

دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

تالي

وو

ت هقا

ف

ب: عصر غيبتوارد ش4يعه م4ذهب غيبت، عص4ر آغ4از با

مرحله جديدي شد.فقه4ا ب4راي تص4دfي ام4ور حكوم4تي و اس4تفاده از نص4وص مرب4وط، ره4بري دي4ني و سياس4ي جامع4ه را ب4ه ني4ابت از ام4ام معص4وم ب4ر عه4ده

4 336گرفتن4د. ش4يخ مفي4د ) از 413 ه.ق( نخستين فقهاي عصر غيبت بود.

پيشينه تاريخي واليت فقيه را ميتوان در دو محور ذيل بررسي كرد:

دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

تالي

وو

ت هقا

ف

برخي از فقهاي شيعه واليت فقيه را از ر. ك: روح الله موسوى؛ . امور بديهي قلمداد كردهاند

و تعدادي .2، ص 1374واليت فقيه، تهران: مؤسسه نشر و تنظيم آثار حضرت امام، . نراقى، از فقها بر آن ادعاي اجماع نمودهاند.

احمد؛ عوائدااليام قم: بصيرتى، بى تا.

پيشينه تاريخي واليت فقيه را ميتوان در دو محور ذيل بررسي كرد:

از مرحوم نراقي واليت فقيه به تفصيل مورد توجه فقها قرار گرفت و در عصر

از محاق تئوري به رحمه الله حضرت امام عرصه عمل در آمد.

دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

اس4الم 1 ت4اريخ در تأم4ل .بي4انگر آن اس4ت ك4ه ش4يعه ت4ا ص44فويه دوران از پيش بس44ر اقليت در هم44واره

ميبرده است.

پيش4ين 2 فقه4اي س4وي از چ4ه اگ4ر .فقي4ه واليت زمين4ه در مس4تقلي آث4ار منتش4ر نش4ده اس4ت. ام4ا نگ4اهي گ4ذرا ت4ا غيبت آغ4از عص4ر از فقه4ا آث4ار ب4ه كن4ون ح4اكي از آن اس4ت ك4ه آن4ان در اب4واب مختل4ف فقهي متع4رض مس4أله

واليت فقيه شدهاند.

ه كت

نند

چه

بهج

وت

يور

رض

تالي

وو

ت هقا

ف

دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

. ف4راز و نش4يب نظري4ه واليت فقي4ه 3از ح4اكي ش4يعه فقه4اي انديش4ه در مس4ايل ب4ا فقه4ا ارتب4اط چگ4ونگي

سياسي و حكومتي است.

اف44زوده 4 معاص44ر ت44اريخ در .ب44ر خ44ارجي اس44تعمار ش44دن ته4اجم ب4ا ك4ه داخلي اس4تبداد

فرهنگي همراه بود.

. واليت فقيه نظريهاي است كه 5همچون بسياري از موضوعات

اسالمي داراي مراتب و به اصطالح تشكيكي است.

ه كت

نند

چه

بهج

وت

يور

رض

تالي

وو

ت هقا

ف

دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

والس(الم عليكم و رحم(ه الل(ه و بركاته

دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

فصل هفتم

شرايط حاكم اسالمي در عصر غيبت

دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

TرYمU Yا األUذUهT XاسT ب UحUقX الن TنX ا Xاس ا �هUا الن Uي اXهT فTيهT؛ UمYرT الل Tا UمVهVمY ب UعYل YهT وU ا Uي UقYوUاهVمY عUل ا

. 173نهجالبالغه فيضاالسالم، خ

اي مردم شايستهترين افراد به امامت، تواناترين مردم است بر آن و آگاهترين آنان به امر خداوند.

تيب

غر

صعر

دي

مال

س ام

اكح

ط اي

رش

دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

شرايط حاكم اسالمي درعصر

غيبت

الف: علم به قانون )فقاهت(

ب: عدالت، ورع و تقوا

ج: كارداني و مديريت

تيب

غر

صعر

دي

مال

س ام

اكح

ط اي

رش

دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

الف: علم به قانون)فقاهت(

اس44المي ق44وانين ب44ر اس44المي حك44ومت

اس4توار اس4ت و ه4دف از تأس4يس حك4ومت

بس4ط و اس4الم احك4ام اج4راي اس4المي

ع4دالت اجتم4اعي اس4ت. از اين رو ح4اكم و

ق4وانين ب4ه علم بايس4تي ق4انون مجري4ان

اسالم داشته باشند.

:حاكم اسالمي و اعلميتدر اصطالح فقهي اعلم كسي است كه

قوfه استنباط و اجتهاد احكام شرعي براي وي بيش از ديگران حاصل شده است.

تيب

غر

صعر

دي

مال

س ام

اكح

ط اي

رش

دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

الف: علم به قانون)فقاهت(

پيامبر اكرم صلياللهعليهوآلهدر اين باره TهUا TUهYل X ال Tال UحV ا UصYل U ت ةU ال UاسU ي TنX الر� ميفرمايند: ا

UوVه YنUم YمTيهTف Uو Tه TسYفU Tلي ن XاسU ا مUنY دUعUي النUامUة YقTي UوYمU ال YهT ي Uي Tل XهV ا YظVرT الل Uن UمY ي UمV ل UعYل بحار . ا

.93، ص 2االنوار، ج

از اعلميت فقيه حاكم آن است كه مراددر استنباط احكام حكومتي اعلم باشد

تيب

غر

صعر

دي

مال

س ام

اكح

ط اي

رش

دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

ب(عدالت، ورع و تقوا

برخ4ورداري ح4اكم اس4المي از ع4دالت، يكي

و واليت مق4ام اح4راز اساس4ي از ش4رايط

تداوم آن است.

حUفTي4ظ� �ي Tن ا TضYرYU اال TنT ائ Uز U4خ عUلي Tي Yن TجYعUل ا

Tيم� .55، 12يوسف عUل

امانتداري در اين آي4ه ب4ه دو ش4رط علم و

اشاره شده است

تيب

غر

صعر

دي

مال

س ام

اكح

ط اي

رش

دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

ج( كارداني و مديريت

باي4د ميش4ود عهدهدار را ك4اري هركس4ي

بينش، فراس4ت، مه4ارت و ص4الحيت انج4ام

آن كار را داشته باشد

تيب

غر

صعر

دي

مال

س ام

اكح

ط اي

رش

دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

نصاب شرايط حاكم اسالمي

الف: اصل »همه يا هيچ

ب: اصل ذو مراتب بودن حكومت

اسالمي

ي4ا هيچ ك4ه برخالف اص4ل هم4ه دارد، غ4رب فرهن4گ در ريش4ه رفت4ار ب4راي اس4الم مكتب در م44راتب اجتم44اعي و ف44ردي

گوناگوني ارايه شده استنتيج4ه ط4بيعي پ4ذيرش اين نظري4ه اين اس4ت ك4ه ت4ا زم4اني ك4ه ش4مار ص4الحان ب4ه ح4د نص4اب الزم دس4ت اس4المي حك4ومت از اس4ت نرس4يده برني4اييم. آن شس4ته و در ص4دد تحق4ق نس4بي ج4ز گس4ترش نتيجهاي ام4ر اين اس4ت ب4ديهي نخواه4د دنب4ال ب4ه جامع4ه در تب4اهي و فس4اد

داشت.

تيب

غر

صعر

دي

مال

س ام

اكح

ط اي

رش

دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

والسالم عليكم و رحمه الله و بركاته

دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

فصل هشتم

داليل واليت فقيه

دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

داليل واليت فقيه

داليل عقلي:الف( اصل تنزل تدريجي:

براي تأمين نيازمنديهاي اجتماعي و جلوگيري از هرج 1.و مرج، فساد و اختالل نظام، وجود حكومت در

جامعه امري ضروري است.

. اجراي احكام اجتماعي اسالم ضروري است.2

. حكومت ايدهآل و مطلوب در اسالم، حكومتي است 3 در رأس آن باشد.)عليهالسالم(كه معصوم

. هنگامي كه تحصيل مصلحت در حد مطلوب و 4ر نشد، بايد نزديكترين مرتبه به حد fايدهآل، ميس

مطلوب را تأمين كرد.

ب( واليت فقيه يا حاكميت اصلح در عصر غيبت

يهفق

ت الي

ول

اليد

دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

داليل واليت فقيه

داليل نقلي:الف( توقيع شريف:

YمVهX Tن Tنا فUا واةT حUدTيث Vلي رT جTعVوا فTيهUا ا YارUف TةUعTاقUوY YحUوUادTثV ال UمXا ال اYيهTم XهT عUل Uا حVجXةV الل Uن VمY وU ا Yك Uي Tي عUل ج . حVجXت الشيعه، باب 27وسائل ،

ص .140يازدهم،

ب( مقبوله عمربن حنظله:VمY )عليهالسالم( امام صادق Yك UنU مTن Uا ميفرمايد: »مUنY ك

Uف UرUع Uا وU امTن UرUح Uا وU Tن Uل UظUرU فTي حUال Uا وU ن Uن وي حUدTيث UدرUقVهV حUاكTما Yت عUل Uج YدUي ق� Tن Uما فUا TهT حUك ضUوYا ب YرU Yي Uا فUل UامUن UحYك ا

. YمV Yك Uي عUل.98، ص 18؛ وسائل الشيعه، ج 67، ص 1اصول كافى، ج .

ج( روايت شيخ صدوق:نقل كرده )صلىاللهعليهوآله( شيخ صدوق از پيامبر اسالم

است: ؟ UكV fهT وU مUنY خVلفUائ سVولU الل Uيا ر UيلTي قT Uفائ ل Vخ YمUح Yار XمVهf Uلل ا

Tي . Xت ن Vس Uي وT �ي حUدTيث وVونU عUن YرU UعYدTي وU ي VونU ب Uأت TنU ي Xذي قالU ال.65، ص 18وسائل الشيعه، ج

يهفق

ت الي

ول

اليد

دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

والسالم عليكم و رحمه الله و بركاته

دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

فصل نهم

حدود اختيارات ولي فقيه

دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

مقدمه

توج(ه ب(ه فلس(فه وج(ودي حك(ومت و وظ(ايفي ك(ه ب(راي حك(ومت

ا(س(المي ا(س(ت(، مس(ت(ل(زم ب(رخ(و(رداري( ح(اكم از( م(يزان ا(ختي(اراتي

است( (كه بتوا(ن(د ب(ا تك(يه (بر (آنه(ا (به (وظا(يف(ش ع(مل ك(ند.

سابقه تاريخي

تبيين نظريه واليت مطلقه فقيه

ي ول

ت را

ياخت

ا و

ودحد

يهفق

دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

واژه مطلق44ه در واليت مطلق44ه فقي44ه ب44ا اص44طالح علمي آن در دانش سياس44ي ن444يز متم444ايز اس444ت در علم سياس444ت

Absolutismحک444ومت مطلق444ه ترجم4ه regime in which the ruler might legitimately decide anything. . اس4ت

در فرهنگ سراسری اکسفورد این تعريف آمده است.

از چ4نين حکوم4تي ب4ه حک4ومت اس4تبدادي تعبير شده است.

در تبيين مفهومي واليت مطلقه فقيه توجه به نکات زير ضروري است:

ي ول

ت را

ياخت

ا و

ودحد

يهفق

دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

الف. در اصطالح فقها، واليت مطلقه مقابل واليت مقيد و محدود فقيه است

محدود به افتاء، قضاوت و امور که دانند. در حالي که بر حسبيه مي

اساس نظريه واليت مطلقه، گستره ه بوده داختيارات حکومتي فقيه گستر

و اعم از امور ياد شده در نظريه فوق است.

در تحليل اين اصطالح فقهي چند نکته قابل ذکر است:

ي ول

ت را

ياخت

ا و

ودحد

يهفق

دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

خمي4ني دي4دگاه )رحمهالل444ه( ام4ام اين تب4يين در ميفرمايند:

دارد فقي4ه )عليهالس4الم( »كلي4ه اختي4اراتي ك4ه ام4امن4يز دارا اس4ت، مگ4ر دلي4ل ش4رعي اقام4ه ش4ود مب4ني ب4ر آن ك4ه فالن اختي4ار و ح4ق

ام4ام حك4ومت )عليهالس444الم( واليت س4بب ب4ه ظ4اهري او نيس4ت بلك4ه ب4ه ش4خص ام4ام مرب4وط ميش4ود و ي4ا اگ4ر چ4ه ب4ه مس4ايل جامع4ه ب4ر ظ4اهري واليت و حك4ومت لكن مخص4وص ش4خص اس4ت اس4المي ديگ4ران و ش4امل اس4ت معص4وم ام4ام

. ش4ئون و اختي4ارات ولى فقي4ه، نميش4ود.77قدسسره(، ص )ترجمه كتاب البيع از امام خمينى

ي ول

ت را

ياخت

ا و

ودحد

يهفق

دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

ت44وان با توج44ه ب44ه آنچ44ه گفت44ه ش44د ميدري44افت ک44ه واليت مطلق44ه فقي44ه ب44ا حک4ومت اس4تبدادي در علم سياس4ت و ي4ا ب4ا مفه4وم لغ4وي آن تم4ايزي اساس4ي و

.بنيادين دارداف44زون ب44ر آن م44دار تص44ميم گيري ح44اکم اس4المي در نظري4ه واليت مطلق4ه فقي4ه

مصلحت امت و جامعه اسالمي است

ي ول

ت را

ياخت

ا و

ودحد

يهفق

دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

براي م4واردي ك4ه ام4ام معص4وم حض4ور •ت4ا حك4ومت تش4كيل ده4د، م4ردم ن4دارد، ام4ور ب4ا ارتب4اط در حتياالمك4ان باي4د ك4ه كنن4د مراجع4ه كس4ي ب4ه حكوم4تي داش4ته معص4وم ب4ه بيشتري ش4باهت

باشد.

واليت مقيده فقيهي

ولت

راياخت

ا و

ودحد

يهفق

دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

در دوران ح4اكميت حك4ام ظ4الم و فاس4د م4ردم وج4ود ح4ق Tحك4ومت ك4ه بهان4ه اين ب4ه نباي4د در ع4ادل ح4اكم ي4ا و معص4وم ام4ام و ن4دارد ب4ه حك4ومت ط4اغوت نيس4ت، رأس حك4ومت ك4ه كنن4د رج4وع كس4ي ب4ه دهندباي4د رض4ايت

حكم صحيح اسالمي را بيان و اجرا كند. ائم44ه رو، اين اين )عليهمالس44الم( از ب44راي

ش4رايط ط4رحي اراي4ه كردهان4د ك4ه ب4ر حس4ب دولت« در »دولت را آن ميت4وان اص4طالح

تعبير كرد.اين فقه4ا باي4د داراي س4ه ش4رط فق4اهت، ع4دالت و م4ديريت ك4افي ب4راي داوري و رف4ع معض4ل

باشند.

واليت مقيده فقيهي

ولت

راياخت

ا و

ودحد

يهفق

دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی

والسالم عليكم و رحمه الله و بركاته

دفتر نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی