รายงานผลการศึกษา กระบวนการเรียนรู้

กระบวนการเรยนรสการเทาทนสอ :

บทสำรวจสถานภาพและกาวตอไป ผชวยศาสตราจารย ดร.อรศร งามวทยาพงศ

รายงานผลการศกษา

สถาบนการจดการแบบองครวม

พมพครงแรก กรกฎาคม2551

จำนวนพมพ 1,000เลม

ISBN978-974-16-1786-9

จดทำโดย

โครงการสำรวจและสงเคราะหสถานภาพของการเรยนรเรองสอ เพอการรเทาทนสงคม สถาบนการจดการแบบองครวม

สนบสนนโดย แผนงานสอสรางสขภาวะเยาวชน(สสย.) 979/62อาคารเอสเอมทาวเวอรชน23ถ.พหลโยธน แขวงสามเสนในเขตพญาไทกทม.10400 โทร.02-298-0669,02-298-0671โทรสาร.ตอ17 E-mail:[email protected] Website:http://www.childmedia.net

ภายใต

สำนกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ(สสส.)

จดทำรปเลม/พมพโดย บรษท21เซนจรจำกด

โทร.02-883-0417-8แฟกซ.02-883-0419

รายงานผลการศกษา กระบวนการเรยนรสการเทาทนสอ : บทสำรวจสถานภาพและกาวตอไป

ผเขยนผชวยศาสตราจารยดร.อรศรงามวทยาพงศ

กระบวนการเรยนรสการเทาทนสอ : บทสำรวจสถานภาพและกาวตอไป

คำนำของผจดพมพ

หนงในพนธกจหลกของแผนงานสอสรางสขภาวะเยาวชน (สสย.) นอกเหนอจากการสงเสรมและพฒนาสอเพอการเรยนร ตลอดจนขยายชองทางใหสอด แพรหลายเขาถงเดก เยาวชน และครอบครวในทกกลมวยแลว กคอ การสงเสรมและสนบสนนกระบวนการเรยนรอยางมสวนรวม ใหเดกเยาวชนรเทาทนสอและใชสอเพอพฒนาตนเอง ซงเปนการสรางภมคมกนใหแกเดก-เยาวชนในระยะยาว นบเปนเรองทมความสำคญอยางยง

ในป2550สสย.ไดรวมดำเนนงานกบภาคทงหนวยงานวชาการสถาบนการศกษาองคกรพฒนาเอกชน กลมเยาวชน พฒนากระบวนการเรยนรของเดก-เยาวชนผานกจกรรมรเทาทนสอในหลายรปแบบ และหลายพนท แตเนองจากกระบวนการดงกลาวเปนเรองทมความละเอยดออนและซบซอนรวมทงเปนเรองใหมในสงคมไทยการดำเนนงานของโครงการตาง ๆ จงถอวาอย ในชวงของการพฒนากระบวนการเพอถอดบทเรยนและสรางองคความร

รายงานเรอง “การศกษาสถานภาพของกระบวนการเรยนรในกจกรรมรเทาทนสอของแผนงานสอสรางสขภาวะเยาวชน (สสย.)” ไดชวยสะทอนภาพการทำงานและชแนะทศทางท สสย. และภาคควรกาวเดน เพอใหเกดการพฒนากระบวนการเรยนรของเดก-เยาวชนอยางยงยนและสอดคลองกบบรบทสงคมไทย สสย. เหนวา เนอหาของงานศกษาฯครงน ไมเพยงแตจะเปนประโยชนตอการทำงานของเรา และภาคทรวมดำเนนงานเทานน แตงานศกษาได ใหสาระทเกดจากประสบการณและมมมองทแหลมคมของผศกษา ทอาจจะชวยใหผทสนใจและกำลงทำงานเกยวของกบการพฒนา“คน”ไดรบแงคดดๆนำไปประยกตใชกบการทำงานอกดวย

สสย. ขอขอบพระคณ ผชวยศาสตราจารย ดร.อรศร งามวทยาพงศ ผซงได

กรณาศกษาและนำผลการศกษามาแลกเปลยนเรยนรกบภาคทเกยวของรวมถงคณนภาพรรณ

งามวทยาพงศ คณศศธร อดมทรพย คณหสนย แกวลวน และคณกนษฐา

ปวณะโยธน จากสถาบนการจดการองครวมซงเปนผมบทบาทสำคญยงทผลกดนใหเกดงานศกษาทมคณคาครงน

เขมพร วรณราพนธ ผจดการแผนงานสอสรางสขภาวะเยาวชน (สสย.)


รายงานเรอง“การศกษาสถานภาพของกระบวนการเรยนร ในกจกรรมรเทาทน

สอของแผนงานสอสรางสขภาวะเยาวชน (สสย.)” จดทำขนเพอรายงานผล

การศกษาตามโครงการศกษาและสำรวจงานสอสรางสขภาวะของเยาวชน5ภมภาค

ในแผนงานสอสรางสขภาวะเยาวชน เพอนำเสนอขอมล ความร ทศนะ มมมอง

ตอการดำเนนงานในเรองกระบวนการเรยนรของกจกรรมรเทาทนสอของแผนงาน

สสย.ซงดำเนนการมาได1ป(2550)เพอนำผลการศกษาน ไปพฒนาการดำเนนงาน

ของแผนงานฯ และภาคกจกรรม ใหบรรลตามพนธกจและยทธศาสตรท ไดกำหนดไว

ในปตอไป

ประเดนสำคญของการศกษาในรายงานฉบบน คอการสำรวจหาสถานภาพ

และลกษณะของ “กระบวนการเรยนร” ทมอย ในกจกรรมตาง ๆ ซงแผนงาน

สสย.ใหการสนบสนนทงโดยตรงและโดยออม ดวยความเชอมนวา “กระบวนการ

เรยนร” คอกญแจสำคญของความยงยนในการพฒนาเดก-เยาวชนใหรเทาทน

สอ สามารถมภมคมกนตนเองจากอทธพลของสอซงครอบงำวธคด ทศนคต

และพฤตกรรมของเดก-เยาวชนจำนวนมากในปจจบน เพอใหเกดประโยชน ไดตาม

ทแผนงานฯ ตองการมากทสด ผศกษาไดพฒนากรอบความคดของการศกษาและ

ออกแบบการวจยเพอให ไดความรทงในภาพกวางและภาพลก ดำเนนการเกบขอมล

ดวยวธการตาง ๆ ผานการตรวจสอบขอมลและการรวมคดวเคราะหกบแผนงานฯ

และภาคทเกยวของ เพอความถกตองของการศกษา แลวสงเคราะหเปนรายงาน

ฉบบสมบรณน

คำนำ


ผศกษาขอขอบคณแหลงขอมลทกทานและทกกจกรรมเปนอยางสงท ได ให

ขอมลและรวมแสดงความคดเหนตรวจสอบผลการศกษาความบกพรองอนใดหากจะ

มยอมเปนความรบผดชอบของผศกษาโดยตรง และขอขอบคณแผนงาน สสย.

ซงไดเชญชวนใหเขามารวมศกษาเรยนร รวมคดในประเดนทมความสำคญอยางยง

ในเรองน

สดทายน ผศกษาหวงวาการศกษาในเรองนจะเปนประโยชนแกการพฒนา

กระบวนการเรยนร ในกจกรรมของแผนงานสอสรางสขภาวะเยาวชนตามความ

ประสงคไมมากกนอยดวย

ผชวยศาสตราจารย ดร.อรศร งามวทยาพงศ

มถนายน 2551


คำนำ

บทท 1 บทนำ……………................………………………………........……..1 บทท 2 กรอบความคดของการศกษา………………………........…..15 บทท 3 ผลการศกษา……………………………………….............. …...…61

3.1 ผลการศกษาภาพในภาพรวม.........................…...…62

3.2 ผลการศกษากรณศกษา............….......................…76

บทท 4 บทสรป : ขอเสนอแนะแนวทางการพฒนา…..............103 กระบวนการเรยนร

บรรณานกรม....................................................................................125

ภาคผนวก กระบวนการ “ถอดบทเรยน”.....................................129 ใหเปนการเรยนร

สารบญ

กระบวนการเรยนรสการเทาทนสอ : บทสำรวจสถานภาพและกาวตอไป �

บทนำ

บทท 1 1. ความเปนมาของการศกษา

ารพฒนาประเทศใน 5 ทศวรรษทผานมา ไดนำความเปลยนแปลง

อยางรวดเรวและกวางขวางมาสสงคมไทยในทกมตอยางท ไมเคยปรากฏมากอน

หนงในมตทเกดการเปลยนแปลงอยางรวดเรวมากทสด คอ การเปลยนแปลงของ

กระบวนการเรยนร จากเดมซงบคคลพฒนาตนเองบนฐานหรอแหลงการเรยนร

ในครอบครวชมชนเครอขายชมชนระบบนเวศโดยอาศยกลไกบคคลในครอบครว

ชมชนสถาบนศาสนารวมไปถงสรรพชวตในระบบนเวศเปนผ ใหการเรยนรทสำคญ

ในการพฒนาบคคล ใหเกดสำนกในความเปน “มนษย” และตระหนกร ใน

ความสำคญของผอนและสงอนทตนเองเกยวของอยดวย เพอจดความสมพนธ

ในการอยรวมกนอยางประสานสอดคลองทกระดบและอยางเบยดเบยนกนนอยทสด

สงคมไทยโดยรวมจงมรากฐานของการอยรวมกนดวยความเอออาทร มความเมตตา

ถออหงสาหรอการไมใชความรนแรงเปนหลก

ก


กระบวนการเรยนรดงกลาว ถกกระทำใหเปลยนแปลงไปจากการพฒนา

ประเทศภายใตแนวคดการพฒนาไปสความทนสมย และการแขงขนเขาสโลกาภวตน

การพฒนาเศรษฐกจและสงคมทมงหนาสความมงคง สะดวกสบายและความสข

ทางวตถอยางสดโตง ไดดงผคนออกจากฐานการเรยนรเดมเขาสบรบทใหม ภายใต

ระบบความเชอ คานยมแบบใหม ในเรองของชวต โดยเฉพาะในเรองของ

“ความสข” และ “ความสำเรจ” ของชวต โดยปราศจากโครงสราง ระบบหรอ

กลไกใด ๆ ในสงคม ทจะทำหนาทสงเสรมใหเกดการคดวเคราะหเพอรเทาทน

ในขอด-ขอเสยของบรบทใหมทเกดขน เพอคดสรรสงใหมทเหมาะสมบนฐานเดม

การรเทาทนสงคมกลายเปนเรองของปจเจกบคคลหรอครอบครวหนง ๆ จะจดการ

กนเอง

ในสถานการณดงกลาวน เดกและเยาวชนไดตกเปนผถกกระทำและ

ถกกดดนมากทสด และอยางซำซากมากทสด เนองจากการพฒนาทเกดขนใหม

ไดดงเดกออกจากฐานการเรยนรแบบเดมอยางสนเชง เขาสฐานการเรยนร ใหม

ในระบบการศกษาซงถายทอดคานยมของชวตและความสำเรจแบบใหมใหกบเดก

อยางไมตองวเคราะหจำแนกแยกแยะใด ๆ แลวผลตซำการเรยนร เดมนน

ดวยการเรยนรจากกลมเพอนซงตางกเรยนรจากสอสมยใหมซงถายทอดระบบ

คณคาแบบใหมอยางมพลงทอาจกลาวไดวา ทรงอำนาจมากทสด เนองจากสามารถ


สง “สาร” (Message) ไปไดกวางขวางมากทสด และสามารถสราง

“ความจรงเสมอน” (Visual Reality) ซงทำใหผรบสารคลอยตามไดโดยงาย

ทงภาพและเสยง รวมทงสรางเครอขายการรวมกลมคนไดงายดาย สอสมยใหม

ในสงคมทปราศจากการสอนใหบคคลคด และปราศจากแหลงเรยนรอนๆ ท

แตกตางเนองจากสถาบนครอบครวชมชนศาสนาตางลมสลายจงมอำนาจ

ครอบงำบคคลไดมากทสด โดยเฉพาะในสงคมทธรกจหรอทนมอำนาจอยาง

อสระมากในการแสวงหา“ผลกำไรสงสด”จากสงคม เดกและเยาวชนจงได

กลายเปนเหยอของสองายทสดและมากทสด โดยพนทซงเดกและเยาวชนตก

เปนเหยอเนองจากถกสอครอบงำมากทสด ไดแก ระบบคณคาแบบสขนยม

จากการบรโภควตถ (สงของวตถ ชอเสยง ความสำเรจ การเปนทยอมรบ

ความสขทางเพศ ฯลฯ) กระทงมความหมกมนในการแสวงหาหรอเสพตด

ความสขดงกลาว กระทงมพฤตกรรมเบยงเบนไปสการกระทำผดโดยงาย

ขาดการยบยงชงใจ และใชความกาวราวรนแรงเมอถกขดขวางหรอไมได

ดงความตองการ ปรากฏการณดงกลาวขยายตวทงทางปรมาณและระดบ

ความวกฤตอยางชดเจน จากผลการวจยในรอบทศวรรษทผานมา วกฤตการณน

กลาวไดวาเปนอนตรายทคกคามตอสขภาวะ ทงของเดก-เยาวชน และสงคม

โดยรวมอยางยงทงในปจจบนและอนาคต


ดวยเหตดงกลาว สำนกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ

(สสส.) จงไดสนบสนนใหเกด “แผนงานสอสรางสขภาวะเยาวชน

(สสย.)” ขน โดยมมลนธเพอการพฒนาเดกเปนองคกรบรหารแผนงาน

เรมดำเนนงานมาตงแต พ.ศ. 2550 หนงในประเดนสำคญของการ

ขบเคลอนในแผนงานดงกลาว คอ การสนบสนนใหเกดกจกรรมสงเสรม

ใหเยาวชนรเทาทนอำนาจของสอ เพอปองกนตนเองจากอำนาจการ

ครอบงำนน ในขณะเดยวกนกสงเสรมการแสวงหาสอทางเลอกในระดบ

ตาง ๆ ทงมหภาคและจลภาคทจะเขามาชวยเยยวยา ลดอำนาจของ

สอกระแสหลกทกระทำตอเยาวชน ในรอบ 1 ปแรกของการดำเนนงาน

แผนงานสสย.ได ใหความสนบสนนแกองคกรกลมตางๆทวประเทศใน

การทำกจกรรมตามแนวทางดงกลาวรวมกน โดยไดรบการตอบรบดวยด

และอยางกวางขวางจากองคกรกลมตางๆทวทกภมภาคของประเทศ


อยางไรกด การขบเคลอนเพอลดทอนอำนาจการครอบงำของสอตอเยาวชน

ตามวตถประสงคนจะเกดอยางมพลงไดจรง กจกรรมนนจะตองไดรบการพฒนาให

มพลงในการสรางสรรคการเรยนรแบบใหมใหเยาวชนเทาทนอำนาจของสอ

เพยงพอทจะสามารถปองกนการครอบงำของสอไดดวยตนเองพรอมๆกบลดระดบ

อำนาจของสอทมตอวธคด ทศนคต พฤตกรรมของตนเองลงไปดวย ดงนน

การสำรวจและศกษาสถานภาพการเรยนรทกจกรรมตางๆสรางขนจงเปนประเดน

สำคญทเกยวของกบความสำเรจและยงยนของการนำเยาวชนออกจากอำนาจ

ครอบงำของสอดวยแผนงานสสย. จงสนบสนนใหมการศกษาเพอทบทวนกจกรรม

ของ สสย. ในมตของการเรยนรทเกดขนในกจกรรมตาง ๆ ทแผนงานฯใหการ

สนบสนนหรอเกยวของอยดวย จงเกด “โครงการศกษาและสำรวจงานสอสราง

สขภาวะของเยาวชน 5 ภมภาค” ขน


2. คำถามการศกษา 2.1 การจดกระบวนการเรยนร ใหเยาวชนรเทาทน

สอตามแผนงานสสย.ในปจจบนเปนอยางไร

2.2แผนงานสอสรางสขภาวะเยาวชน(สสย.)ควรม

แนวทางใหการสนบสนนกจกรรมการเรยนรสอสราง

สขภาวะเยาวชนแกภาคองคกรกลมกจกรรมอยางไร

3. วตถประสงค 3.1 เพอศกษาสถานภาพของการจดกระบวนการเรยนร ใหเยาวชน

รเทาทนสอตามแผนงานสอสรางสขภาวะเยาวชน(สสย.)

3.2 เพอสงเคราะหความรท ไดจากการศกษามาเสนอแนวทาง

ของการปรบปรงสงเสรมกระบวนการเรยนร ใหเยาวชนรเทาทนสอ

ในแผนงานสอสรางสขภาวะเยาวชน(สสย.)


4. วธการศกษา การศกษานใชแบบการวเคราะหขอมล(ModeofDataAnalysis)ในเชงคณภาพ

ดวยการตความขอมลทเกบรวบรวมมาโดยอาศยกรอบความคดทกำหนดไว ขอมล

ท ใชมทงขอมลเชงปรมาณและเชงคณภาพ เพอศกษาสถานภาพของกระบวนการ

เรยนรเทาทนสอทงภาพกวางและภาพลก แหลงขอมลและวธการเกบขอมลใชวธการ

ดงน

4.1 เกบขอมลดวยแบบสอบถามคำถามปลายเปดจำนวน 100 ชด จาก

ผเกยวของกบกจกรรมซงสามารถใหคำตอบเกยวกบรายละเอยดการจดกจกรรม

ได ในหลายแงมม ประกอบดวย ผนำและเจาหนาทกลม ผจดกระบวนการ-ผชวย

ผเขารวมกจกรรม แบบสอบถามไดรบกลบคนเตมจำนวน เนองจากมระบบการตาม

เกบโดยตรง ขอมลท ไดนำมาประมวลจดกลมคำตอบ แลวหาคาเปนรอยละ

เพอวเคราะหผลรวม

4.2 เกบขอมลจากบคคลหลก (Key Informant) ซงเกยวของกบกจกรรมร

เทาทนสอ อาท ผจดกจกรรม ผทรงคณวฒ ผเขารวมกจกรรม ดวยการสมภาษณ

และการสนทนากลม (Focus Group) รวมทงการสงเกตแบบไมมสวนรวมใน

กจกรรมทกลมจดขน

4.3 เกบขอมลจากเอกสาร อาท รายงานความกาวหนาและรายงานสรป

ผลการดำเนนงานของกลมกจกรรมในแผนงานสสย.ขอเสนอแผนงานสสย.ระยะ

3ปเปนตน


นยามศพทเชงปฏบตการ (Operational Definition) เพอมใหเกดความสบสนในการเกบรวบรวมขอมลและวเคราะหขอมล ผศกษาไดกำหนดนยามศพทเชงปฏบตการในศพทบางคำไดแก

(1) สอกระแสหลก หมายถง สอทกรปแบบซงยดครองพนททางสงคมสวนใหญ มอทธพลในการสง “สาร” ตามเปาหมายของตนเองแกมวลชนในสงคมไดอยางกวางขวาง ไมวาสอของรฐ ธรกจเปนสอทใชเทคโนโลยระดบสงในการสงสาร (2) สอทางเลอกหมายถงสอนอกกระแสหลกซงมพนทจำกดอย ในกลมคนเฉพาะกลม ใชรปแบบ-เทคนคการสรางและสงสารแบบงายๆไมซบซอน

สำหรบคำศพทอนๆใชตามแผนงานสอสรางสขภาวะเยาวชน(สสย.)


5. ขนตอนการวจย

5.1 ทบทวนวรรณกรรมทจะพฒนาเปนกรอบความคดของการศกษา และ

วรรณกรรมอน ๆ ทจะชวยใหผศกษามความรความเขาใจพนฐานในเรองทศกษา

อาทกจกรรมรเทาทนสอ(MediaLiteracy)อทธพลของสอและศกษารายละเอยด

ของแผนงานสอสรางสขภาวะเยาวชน(สสย.)เปนตน

5.2 ดำเนนการเกบรวบรวมขอมลตามทกำหนด (แบบสอบถาม สมภาษณ

สนทนากลมสงเกตการณศกษาเอกสาร-รายงานฯลฯ)

5.3นำขอมลมาจดกลมแบงหมวดหม-ประเดนดำเนนการวเคราะห-สงเคราะห

ขอมล

5.4เขยนรางผลการศกษานำเสนอในทประชมของแผนงานสสย.

และภาคกจกรรมเพอตรวจสอบขอมลและผลการวเคราะห

5.5ปรบปรงรางผลการศกษาหลงการนำเสนอ

5.6จดทำรายงานผลการศกษาฉบบสมบรณ


6. ลำดบเรอง บทท1-บทนำ:ความเปนมาคำถามการศกษาวตถประสงคการศกษาวธ

การศกษาฯลฯ

บทท2- กรอบความคดของการศกษา

บทท3-ผลการศกษา

3.1ผลการศกษาในภาพรวม

3.2ผลการศกษากรณศกษา

บทท4-บทสรป:ขอเสนอแนะแนวทางการพฒนากระบวนการเรยนร

กระบวนการเรยนรสการเทาทนสอ : บทสำรวจสถานภาพและกาวตอไป �0

7. ขอบเขตและขอจำกดของการศกษา การศกษานมงไปทกจกรรมการเรยนรเทาทนสอซงจดใหแกเยาวชน โดย

กลมหนวยงานองคกรตางๆซงแผนงานสสย.ใหการสนบสนนใน5ภมภาคไดแก

ภาคเหนอภาคกลางภาคใตภาคตะวนออกเฉยงเหนอและภาคตะวนออก โดยทการ

สนบสนนเพงดำเนนการมาเพยง 1 ป ทำใหขอมลท ไดสามารถสรางขอสรปไดเพยง

เบองตน ในกรอบระยะเวลาของกจกรรมปท 1 นอกจากนการศกษากระบวนการเรยนร

มความจำเปนจะตองใชการศกษาเชงคณภาพ การสมภาษณแบบเขมขน และ

การสงเกตในแบบตาง ๆ ซงควรจะตองอาศยการตดตามศกษาในระยะเวลาทนาน

พอสมควร แตเนองจากการศกษาน ตดเงอนไขเวลาทตองการนำผลการศกษา

มากำหนดแนวทางการดำเนนงานของ สสย. ในปตอไป การใชขอมลเชงคณภาพ

จงยงมจำกดอย

กระบวนการเรยนรสการเทาทนสอ : บทสำรวจสถานภาพและกาวตอไป ��

อยางไรกตามขอมลท ไดกสะทอนภาพของกจกรรมทดำเนนการ

ไดพอสมควร เนองจากมการเกบรวบรวมขอมลไดครบถวน เชนจำนวน

แบบสอบถามไดคนกลบทงหมด สวนขอมลเชงคณภาพกไดขอมลทม

ความหลากหลาย มการสมภาษณและสนทนากลมกบบคคลและกลม

กจกรรมทมบทบาทสงในแผนงานนอกจากน ผศกษาได ใชเงอนไขของ

การนำเสนอผลการศกษาในการประชมรวมกบภาคกจกรรมและ

แผนงานสสย. (วนท 25-26พฤษภาคม2551)ชวยตรวจสอบขอมล

ทบทวนการวเคราะห-สงเคราะหขอมลโดยกลมผ ใหขอมลหลก เออให

ผศกษาลดขอจำกดทเกดขนได อกทงสามารถปรบปรงผลการศกษา

ใหตอบคำถามการวจยไดชดเจนและเปนประโยชนแกผ ใชผลการศกษา

ไดมากขนดวย


ในสวนของขอบเขตเนอหา การศกษานมงเนนคนหาลกษณะและ

สถานภาพของ “กระบวนการเรยนร” ในกจกรรมรเทาทนสอใน

แผนงาน สสย. วาอย ในลกษณะอยางไร มเงอนไขของความยงยน

ในการแก ไขปญหาการครอบงำเดกและเยาวชนของสอตางๆไดหรอไม

มากนอยเพยงใด โดยอาศยกรอบความคดทสรางขนเปนกรอบการ

วเคราะห-สงเคราะหขอมล มไดมงศกษาประเดนสอหรอการพฒนา

สอโดยตรง


8. ระยะเวลาการศกษา เดอนกมภาพนธ-มถนายน2551

9. ผลทคาดวาจะไดรบ 9.1 ไดทราบถงสถานภาพเบองตนและลกษณะ

ของการจดกระบวนการเรยนร ใหเยาวชนรเทาทนสอ

ตามแผนงานสอสรางสขภาวะ (สสย.) ในป 2550

ทงดานปรมาณและคณภาพ

9.2 ไดทราบแนวทางของการสงเสรมกระบวนการ

เรยนร ใหเยาวชนรเทาทนสอในกจกรรมของแผนงาน

สอสรางสขภาวะเยาวชน (สสย.) ทดำเนนการอย ใน

ปจจบนและทจะใหการสนบสนนในระยะเวลาตอไป


กรอบความคดของการศกษา บทท 2

ใ นการตอบคำถามการศกษาทตงไว ผศกษาไดทบทวนวรรณกรรมเพอ

พฒนากรอบความคดซงเหนวามความเหมาะสมทจะชวยใหเกดความเขาใจทชดเจน

ในการเกบขอมล และสามารถจะวเคราะห-สงเคราะหขอมล เพอตอบคำถามการวจย

ทง 2 คำถามอยางรอบดานและลกมากขน อกทงสามารถจะเปนกรอบความคดของ

การพฒนาแผนงาน สสย. ในเรองการเรยนรและการพฒนาองคกร กลม โครงการ

ซงรบความสนบสนนจากแผนงาน สสย. ไดดวย อกทงกจกรรมในความสนบสนนก

สามารถนำกรอบความคดนไปประยกตใช ในการดำเนนกจกรรมการเรยนร ไดดวย

กรอบความคดทกำหนดไว ประกอบดวย กรอบ

ความคดเกยวกบกระบวนการเรยนร, การมสวนรวม,

การพฒนาองคกร-กล ม และแนวคดขายใยชวต

ดงรายละเอยดตอไปน


1ปรบปรงเพมเตม จาก อรศร งามวทยาพงศ และคณะ. รายงานการศกษาและจดทำตวชวดกระบวนการเรยนรจากการทำงานและกจกรรมของแผนงานพฒนาจตเพอสขภาพ. กรงเทพฯ : มลนธสดศร-สฤษดวงศ,2549.

2.1 กรอบความคด “กระบวนการเรยนร”1

2.1.1ความสำคญ

“กระบวนการเรยนร” คอ กลไกสำคญทสดซงมนษยใช ในการปรบตวเพอให

สามารถดำรงชวตไดอยางสอดคลองกบสงแวดลอมรอบตวทมอทธพลตอมนษย

ทงในระดบปจเจกบคคลและสงคมระดบตางๆไมวาครอบครวกลมองคกรชมชน

ประเทศ และระบบนเวศ การทมนษยมศกยภาพความสามารถทางสมองมากกวา

สตว โลกทวไป การปรบตวโดยอาศยกระบวนการเรยนรจงมไดจำกดอยเพยง

ดานกายภาพตามสญชาตญาณทางธรรมชาต คอ การกนอย สบเผาพนธ และ

เอาตวรอดจากภยคกคามตาง ๆ เทานน หากครอบคลมถงกระบวนการเรยนร

เพอปรบตวใหสอดคลองกบความรสกนกคด จตใจ อดมคต ฯลฯ ของสงคมระดบ

ตางๆ ทมนษยสรางขนดวยสตปญญา ความสามารถ และจนตนาการทมอยตาม

ธรรมชาตดวย


กระบวนการเรยนรจงเปนทงกลไกการถายทอดหรอผลตซำ

เพอดำรงรกษาสงเดมเอาไว เชนเดยวกบทเปนกระบวนการสรางสรรค

สงใหม ทเกดจากการมปฏสมพนธเพอปรบตวกบสงเดมซงมการเปลยนแปลง

ไมหยดนง (พลวต / อนจจง) อยตลอดเวลาดวย บรบทหรอสงแวดลอม

ระดบตาง ๆ รอบตวปจเจกบคคล จงมอทธพลโดยตรงทงในดานการผลต

ซำสงเดมและการสรางสรรคสงใหม ขนกบคณลกษณะของกระบวนการ

เรยนรและระดบปฏสมพนธ ในกระบวนการเรยนรของมนษยกบสภาพ

แวดลอมนน


อยางไรกตาม หากกลาวในแงของขอเทจจรงแลว กระบวนการเรยนรของ

มนษยจะตองมงทจะกระตนและสงเสรมใหเกดการพฒนาเพอสรางสรรคสงใหม

มากกวาการผลตซำสงเดม โดยอาจถอเปนสวนหนงของกระบวนการทจะนำศกยภาพ

ดานจนตนาการ (Imagination) ทมอยเฉพาะในมนษยเทานนใหปรากฏออกมา

หรอ“ผดบงเกด”ขน(Emergence)เพราะหากศกษาววฒนาการของอารยธรรม

มนษยชาตแลว เราจะพบวาความกาวหนาทกดานทกระดบ (กาย จต สงคม

ปญญา) ลวนเกดจากกระบวนการเรยนรททำใหจนตนาการของมนษย ไดรบ

การกระตนใหเกดขน ม โอกาสแสดงออก และดดแปลงไปเปนความคด

เชงสรางสรรค (Creative Thinking) ทนำไปสนวตกรรมใหมในทกดาน-

ทกระดบ มใชเฉพาะในดานวตถธรรม แตครอบคลมไปถงนามธรรม

อนเกยวของกบโลกทศน อดมคต ศาสนธรรม จตวญญาณ ฯลฯ

ดวยอยางสำคญ และแนนอนทสดคอศกยภาพและความ

สามารถของมนษยในกระบวนการเรยนรนน ไดพฒนา

ใหเพมมากขนดวยอยางสำคญ ทงดานกาย จต

สงคมจตวญญาณ(ปญญา)


การกลาวถงความสำคญหรอการใหความหมายแก “กระบวนการเรยนร”

ของมนษยจงตองชดเจนวา เปนกระบวนการของการเรยนรสงเดมเพอสรางสรรค

สงใหม และจำเปนทจะตองเปนสงใหมทนำไปสการถกทอความสมพนธทประสาน

กลมกลน (Harmonious) อยางยงยนกบสงแวดลอมในทกระดบทมนษยเกยวของ

ดวย ไมวาระหวางมนษยกบมนษย (ครอบครวกลม-องคกรชมชนสงคมประเทศ

ฯลฯ) และมนษยกบธรรมชาต ครอบคลมไปถงกระบวนการเรยนรเพอรจกธรรมชาต

ของตนเอง เพอใหบคคลมความสามารถทจะดำรงชวตไดอยางสมดล มสขภาวะทด

ในทกมตขององคประกอบแหงตน(กายจตสงคมจตวญญาณ)กระบวนการเรยนร

จงมใชการสรางสรรคทมงตอบสนองแบบแยกสวนหรอจำเพาะเจาะจง ตามความ

พอใจ (ความเชอ ความเหน ผลประโยชน ฯลฯ) ของปจเจกบคคล หรอเฉพาะกลม

และหากจะกลาวใหถงทสดแลว จะตองมใชตามความตองการของมนษยแตเพยง

ลำพงดวย เนองจากในความเปนจรงนน ตนกำเนดแหงมนษยและบรบททแวดลอม

ปจเจกบคคลนน คอ ระบบความสมพนธของสรรพสงหรอองคประกอบของเหต

ปจจยอนมากมายมหาศาลหลายระดบทสมพนธเชอมโยงเปนองครวมเดยวกน

กระบวนการเรยนรเพอการพฒนาทยงยนของมนษยและธรรมชาตจงไมอาจตดตอน

แยกสวนลดทอนได


2.1.2ขนตอนการเรยนร

การเรยนรของมนษยเกดขนอยางเปนกระบวนการ มการสงสมและประมวล-

พฒนาขอมลหรอชดประสบการณทตนเองประสบมาโดยทางตาง ๆ อยตลอดเวลา

มใชเกดขนโดยฉบพลนทนททนใด หากกลาวโดยสรป กระบวนการหรอขนตอนของ

การประมวลขอมล ความรของบคคลเพอพฒนาขนเปนการเรยนร ในทางสรางสรรค

ใหมดงกลาวมาแลวคอ2

(1) การรบร (Reception)หมายถงขนตอนพนฐานทบคคล“รบ”เอาขอมล

ขาวสารและองคความรตางๆ จากแหลงความรทหลากหลายซงตนเองพบผาน

ประสาทสมผส (ตา ห จมก ลน กาย ใจ) เขามาสงสมไวเปนประสบการณของ

ตนเอง

(2) การเขาใจ (Comprehension) หมายถง การทบคคลสามารถมองเหนถง

ความหมายและความเชอมโยงสมพนธกนของขอมลหรอความรตาง ๆ ทตนเองรบร

หรอมประสบการณมาในระดบทสามารถอธบายในเชงเหตเชงผลได

2อรศรงามวทยาพงศ,เขยน,อทยดลยเกษม-วระสมบรณบรรณาธการ.ยทธศาสตรใหมทางการศกษาเพออนรกษพลงงานและสงแวดลอม. กระทรวงศกษาธการ, สถาบนสงแวดลอมไทย และสำนกงานคณะกรรมการนโยบายพลงงานแหงชาต,2542.


การรบรขอมลขาวสารหรอองคความร โดยขาดความเขาใจในการวเคราะห

แยกแยะเชอมโยงและอธบายเชงเหตผลไมไดถอวาเปนเพยงกระบวนการ“รบร”

(3) การปรบเปลยน (Transformation) เปนระดบของการเรยนรทแทจรง

หมายความวาการเรยนรทแทจะตองทำใหเกดการเปลยนแปลงขนในตวบคคล ไดแก

การเปลยนแปลงวธคด (Conceptualization) และ/หรอการเปลยนแปลงระบบ

คณคา (Values) การปรบเปลยนพฤตกรรม (Behavior) ในสงทรบรและม

ความเขาใจแลวเปนอยางด เปนการเปลยนแปลงทเกดขนและตระหนกรจากภายใน

บคคลเอง จงเพมพนศกยภาพและความสามารถของบคคลใหมพลงในการคดและ

การกระทำไดมากขนดวย ถาหากไมมการปรบเปลยนในดานดงกลาว แสดงวา

การเรยนรยงไมเกดหรอเกดนอย และยงคงอยเพยงระดบการรบรทมากขนหรอ

ความเขาใจทชดเจนเพมขน


3Hope,AnneandTimmel,Sally.TrainingforTransformation.MamboPress.1984p.100

หากจะเปรยบเทยบใหเขาใจงายขนคอการรบรหรอการมความร

เพมขน เปนการเปลยนแปลงเชงปรมาณ เหมอนปลาเลกเพมขนาดขน

เปนปลาใหญแตศกยภาพ-ความสามารถยงไมแตกตางจากเดมมาก

นกในขณะทการเรยนรคอการเปลยนแปลงจากลกออดกลาย

เปนกบ เปลยนแปลงทงปรมาณและคณภาพ มศกยภาพ

และความสามารถในการคดและทำอะไรไดมากขน

ดวยตนเอง รวมทงมพลงปกปองคมครองตนเอง

จากสงภายนอกได3


โดยนยทกลาวมา การศกษาในระบบการศกษาระดบ

ตาง ๆ ในปจจบน สวนใหญจงเปน “กระบวนการรบร”

เสยเปนสวนมาก มบางสวนทพฒนาไปสระดบการเขาใจ

สามารถเชอมโยงขอมล-ความร ใหเปนเหตเปนผลได แตม

จำกดมากทจะสามารถสรางสรรคหรอตอยอด - ผลตใหม

ไมวาในทางระบบคด การกระทำ หรอระบบคณคาทเกอหนน

ใหบคคลถกทอความสมพนธทประสานกลมกลน (Harmonious)

อยางยงยนกบสงแวดลอมในทกระบบและทกระดบทมนษย

เกยวของดวย รวมไปถงการรจกธรรมชาตของตนเอง

เพอใหสามารถทจะดำรงชวตไดอยางสมดล (กาย จต สงคม

จตวญญาณ) ดงนน กจกรรมสมยใหมอนเกยวเนองกบ

การศกษาของบคคล ไมวาการฝกอบรม การถอดบทเรยน

การจดการความร ฯลฯ กอาจเปนกระบวนการของการรบร-

การเขาใจมากกวาการเรยนร ได หากการจดกจกรรมไมม

ความชดเจนในเรองกระบวนการเรยนรของมนษย


2.1.3องคประกอบในกระบวนการเรยนรของมนษย

กระบวนการเรยนรทจะใหผลเชงบวกในทางสงเสรมศกยภาพและความ

สามารถของการปรบตวกบสงเดมพรอมกบการสรางสรรคสงใหมของบคคล

ตามแนวคดและความเชอทกลาวมาเกยวของกบองคประกอบดงน

(1) ฐานหรอแหลงการเรยนรทหลากหลาย

(2) เนอหาของการเรยนรทหลากหลาย

(3) วธการ เครองมอ ของการเรยนรทหลากหลาย

โดยมบรบททสำคญคอ

(1) มโครงสรางของความสมพนธ ในดานตาง ๆ ในลกษณะแบบแนวนอน

(Horizontal) มากกวาแบบแนวดง (Vertical)

(2) มระบบความสมพนธเชงสงคม (Social Relations) มากกวาความสมพนธ

เชงอำนาจหรอผลประโยชน (Power Relations)


องคประกอบของกระบวนการเรยนรทมความหลากหลาย

ของฐานหรอแหลงการเรยนร, เนอหา, วธการ เครองมอทกลาวมา

มความสำคญ เนองจากดงกลาวแลววา กระบวนการเรยนรของ

มนษยเกดขนตลอดเวลาทบคคลปฏสมพนธกบสงภายนอกตราบ

ทยงมชวตอย การปรบตวนนจงเกยวของกบเนอหา แหลงเรยนร

และวธการ เครองมอ การเรยนรทหลากหลายมากมายทดำรงอย

ในวถชวตจรง ทสำคญคอโดยธรรมชาตแลวบคคลแตละคนกม

ความหลากหลายแตกตางกนเปนพนฐานดวย ทงโดยกายภาพและ

วฒนธรรม ประสบการณ ภมหลง ฯลฯ ชองทางของการเรยนร

จงตองมความหลากหลายในมตตางๆ


ตวอยางเชนในดานฐานหรอแหลงการเรยนรนน“ความร”มอยในสรรพสง

รอบๆตวไมจำกดวาจะตองเปนบคคลเชนครอาจารยผรสถานศกษาทเปน

ทางการเทานน แตขนกบเนอหาเปนสำคญ เชน พอแมปยาตายาย (ทอานไมออก

เขยนไม ได) กอาจเปนแหลงเรยนรทเหมาะสมและมประสทธภาพดทสดใน

การเรยนรเนอหาดานทกษะชวตในการครองเรอนคณธรรมการอยรวมกนและ

สจธรรมของชวตอนวาดวยการเกด-แก-เจบ-ตาย, ผตองขงคอแหลงเรยนร

เรองความผดพลาดในการใชชวต ความอยตธรรมของสงคม แมกระทงเดก

กเปนฐานการเรยนร ใหแกผ ใหญในเรองธรรมชาตของมนษยชวยเออให

แกการเรยนรเนอหาของคณธรรมแหงพรหมวหาร 4 หรอการเสยสละ

เปนตน


ดงนน ในวถชวตจรงแหลงเรยนรจงมอยรอบตว รวมไปถงธรรมชาตซงเปน

แหลงเรยนรระบบความสมพนธอนเกยวโยงกนของสรรพสงทงปวง แมกระทงในตว

ของแตละบคคลเอง กเปนแหลงเรยนรอนสำคญใหบคคลไดเขาใจธรรมชาต

แหงความรสกนกคด อารมณ สจธรรมของชวตและของโลกได (ดงททานพทธทาส

มหาเถระกลาววาความเจบไขมาเตอนใหฉลาดหรอทานเรยนรจากแมไกแมงมมฯลฯ)

เนอหาของการเรยนรจงหลากหลายสอดแทรกอย ในการดำเนนชวตจรง

แตละดานตลอดเวลา มไดแยกออกเปนรายวชาอยางในการศกษาทางการ เชน

เนอหาวชาเศรษฐศาสตรบคคลเรยนร ไดจากการผลต การบรโภค, วชาจตวทยา

เรยนรจากการตดตอสมพนธ และอยอาศยทำงานรวมกนในสงคมระดบตาง ๆ, วชา

รฐศาสตรเรยนรจากการปกครองภายในครอบครวกลมชมชนสงคม,วชาศาสนธรรม

เรยนรจากประเพณ พธกรรม และระบบคานยม ทแสดงผานวธคด วธการจดการ

ตอสรรพชวต, วชานเวศวทยาเรยนรจากการใชทรพยากร การอยใกลชดธรรมชาต,

วชาเทคโนโลยเรยนรจากการแสวงหาทางแก ไขปญหาอปสรรคในการกนอยและ

ทำมาหากน เหลานเปนตน สวนวธการ-เครองมอ-ชองทางการเรยนรทหลากหลาย

คอถายทอดและเรยนรทงดวยการพด การเลา การเทศน การสงเกต การอาน

การฟง การถาม การทดลองทำ การเลยนแบบ การคดไตรตรองในใจตนเอง

การแลกเปลยนระหวางบคคล ฯลฯ อยางหลากหลายสอดคลองกบเนอหาและ

ฐานการเรยนรทแตกตาง


ลกษณะของกระบวนการเรยนรทมความหลากหลาย-แตกตางตามทกลาว

ขางตน เออใหเกดการเรยนรทเพมพนทกษะในการจดการ และการสรางสรรคใน

ดานตาง ๆ ใหแกบคคลดวย เนองจากมการปฏบต ฝกฝน และการคด ฯลฯ

อยตลอดเวลาในทกเนอหาและมการทดสอบประเมนผลดวยการปฏบตจรง

โดยเฉพาะเปนกระบวนการเรยนรแบบปฏสมพนธทงโดยตรงและโดยออม คอ

ปฏสมพนธระหวางบคคลกบบคคล และระหวางบคคลกบตวเองในการพยายาม

คดเพอซมซบและพยายามทำความเขาใจกบสงทถายทอดนน รวมถงปฏสมพนธ

ระหวางเนอหาตาง ๆ ทเกดเชอมโยงหรอสงเคราะหขนเปนความรความเขาใจชดใหม

การปฏสมพนธของความหลากหลายในกระบวนการเรยนรจงสงผลใหบคคลสามารถ

พฒนาและเกดการสรางสรรคความร ใหมไดดวย จากการไดขบคด คนหา ไตรตรอง

ทบทวนสงทรบถายทอดในแงมมตาง ๆ โดยเฉพาะในบรบทของโครงสรางแบบ

แนวราบและความสมพนธทางสงคมทเออใหบคคลไดแลกเปลยนโดยงายและอสระ

การผลตใหมหรอการสรางสรรคยอมเกดขนไดงายและไดมาก เนองจากเปดทาง

ใหแกจนตนาการอนเปนชดความคดท ไรขอบเขตขอกำหนด


ดวยเหตนเอง โครงสรางความสมพนธและลกษณะของ

ระบบความสมพนธ ในกระบวนการเรยนรจงเปนบรบทสำคญท

กำหนดคณภาพของการเรยนร หากเปนโครงสรางความสมพนธ

แบบแนวดง และระบบความสมพนธเชงอำนาจ ทมผร ผผกขาด

ความร ยอมกระทบตอคณภาพของการปฏสมพนธหรอการ

แลกเปลยนระหวางบคคล เกดกระบวนการเรยนรทมงการรบร

หรอการลอกแบบ จดจำ ทำตามมากกวา เปนการปดกนการคด

ใครครวญไตรตรองดวยตนเองของบคคลดวย เกดการเรยนร

ทางเดยว ทมฝายหนงกำหนดเพอผลตซำการรบรสงเดมตาม

ทฝายดงกลาวตองการ (ผอย ในโครงสรางขางบนหรอผมอำนาจ

มากกวา) ในกรณเชนน บคคลจะเรยนรเฉพาะเรอง หรอตาม

วตถประสงคและเนอหาทฝายหนงกำหนด-ตองการ กระบวนการ

เรยนรจงขดกบสภาพความเปนจรง เนองจากความหลากหลาย

ทงหลายไมสามารถเคลอนไหวแลกเปลยนกน ขาดพลวตตาม

สภาพจรงของสรรพสงทมความหลากหลายและมพลวตใน

ทกระบบและทกระดบของชวต


2.1.4เงอนไขของกระบวนการเรยนร

กระบวนการเรยนรทจะนำไปสผลลพธทตองการ คอ ศกยภาพและ

ความสามารถใหมในทางสรางสรรคไดนนจะตองมเงอนไขอยางนอย4ประการคอ

(1) เงอนไขของเวลาทพอเพยง

การทบคคลมความแตกตางหลากหลายในมตตาง ๆ มากมาย ทงโดย

ธรรมชาต (กายภาพ)และโดยวฒนธรรมภมหลงอกทง“กระบวนการ” เปนสงท

ตองอาศยการเชอมรอยองคประกอบดวยความตอเนอง กระบวนการเรยนรจงตอง

อาศยเวลาทเพยงพอ โดยเฉพาะกระบวนการเรยนรเพอสรางสรรคสงใหม และใน

เนอหาบางประเดนทตองการเวลาทเพยงพอแกการตกผลกใหมขององคประกอบ

ตาง ๆ เชน เนอหาดานจรยธรรม และจตวญญาณ ซงเปนเนอหาประเภทหนง

ทตองการชวงเวลาใหแกกระบวนการเรยนรอยางเพยงพอทจะใหบคคลไดขดเกลา

สญชาตญาณในจตใจ จนกระทงเกดความ “ประจกษแจงแกใจ” ตนเอง เกดความหยงร

และสำนกทงอกงามมาจากภายในใจทมตอสวนรวมไมวาจะเปนบคคล สงคม หรอ

ธรรมชาต สามารถมความสขอนประณตดวยการมอสรภาพทางจต ทพงพงวตถ

หรอสงอน ๆ ภายนอกเทาทจำเปน (พอเพยง) ฐานการเรยนรทสำคญในเรอง

ดงกลาว คอฐานจตใจของบคคลเอง เปนกระบวนการเรยนรจกดานในของตนเอง

และความสมพนธเชอมโยงของดานในตนเองกบสงภายนอกทงหลาย (ตงแตวตถธรรม

ไปจนกระทงนามธรรมทมองไมเหน) กระบวนการเรยนรดานจตวญญาณจงตองการ

เงอนไขเวลาทเพยงพอในการอบรมบมเพาะเปนตน


(2) เงอนไขของการจดการ

กระบวนการเรยนรทมเปาหมายของการสรางสรรคสงใหม

นอกจากการผลตซำสงเดมนน มความจำเปนทจะตองมการจดการ

(Management) เขามาเกยวของ เพอทำใหชองทางและบรบทของ

การเรยนรเกดขน หรอทมอยสามารถมคณภาพเพมมากขน การจดการ

จะชวยใหกระบวนการเรยนรมไดเกดขนตามยถากรรม ความบงเอญ

หรอตามธรรมชาต หากแตเกดอยางมเจตจำนง มเปาหมาย โดยม

การวางแผน กำหนดกลไก กระบวนการ ฯลฯ ทจะเออใหเกดบรบทใด

ทมการจดกระบวนการเรยนรอยางสบเนอง จะกลายเปน “วฒนธรรม

การเรยนร” อย ในบรบทนนดวย จนกระทงทำใหเกดเปนกระบวนการ

เรยนร โดยอตโนมตตามเปาหมายทสงคมนนตองการ เชน วฒนธรรม

การเรยนร ในชมชนพทธ มสลม วฒนธรรมการเรยนรแบบจน

แบบตะวนตก เปนตน หรอหากอยในองคกรกเปนวฒนธรรมการเรยนร

ขององคกรนนเชนองคกรทหารองคกรธรกจองคกรราชการเปนตน


(3) เงอนไขของกลไกการเรยนร

กลไกการเรยนร มบทบาทสำคญในการทำหนาทรวบรวม สงผานเนอหาของ

การเรยนร โดยอาศยแหลงเรยนรและชองทาง เครองมอ วธการตางๆ กลไก

การเรยนรจงเปนองคประกอบสำคญในการผลกดนหรอขบเคลอน “กระบวนการ”

หรอทำให“กระบวนการ”เกดขน-พฒนาขนคณภาพการเรยนรของบคคลจงสมพนธ

โดยตรงอยางมากกบคณภาพของกลไกการเรยนร หากกลไกสามารถรวบรวม

สงผานโดยเชอมรอย(บรณาการ)ความหลากหลายตางๆดงกลาวมาและจดบรบท

ของโครงสราง-ระบบความสมพนธ มาเออใหบคคลไดเรยนรสงตาง ๆ กระบวนการ

เรยนรนนยอมมคณภาพสงในการสรางสรรคสงใหม ในทางตรงขาม หากกลไกการ

เรยนรผลกดนอยางจำกดหรอคบแคบทงเนอหา แหลงเรยนร วธการ เครองมอ

อกทงใชความสมพนธเชงอำนาจและโครงสรางแนวดงในการเรยนรสง ยอมทำให

คณภาพการเรยนร ไมเออใหเกดการสรางสรรคสงใหมหรอเกดไดนอยมาก


ดงนน หากตองการใหเกดกระบวนการเรยนรทมใชเพยง

การผลตซำในสงเดมแตเพยงดานเดยว กจำเปนทจะตองมการ

จดการกบองคประกอบตาง ๆ เพอเออใหกระบวนการเรยนร

เชงสรางสรรคสงใหมเกดขนดวย เชน การจดเนอหา ฐานการ

เรยนร และวธการ-ชองทางการเรยนร ใหหลากหลาย รวมทง

แสวงหาการพฒนาความสมพนธเชงสงคม การจดโครงสรางการ

เรยนรแบบแนวราบ และพฒนากลไกทมประสทธภาพในการ

บรณาการองคประกอบตาง ๆ ใหผนกรวมไปขบเคลอน

กระบวนการเรยนร ตวอยางเชน “ศนยการเรยนร” ตาง ๆ ซง

ดำเนนการกนมากในปจจบน มแนวโนมสงทจะเปนการผลตซำ

ความรเดมหรอการจดจำเอามาทำตามมากกวา หากไมมการ

จดการใหมชองทาง บรบท และกระบวนการทจะกระตนการ

สรางสรรคสงใหมจากการศกษาสงเดมดวย


กลไกการเรยนรทกลาวถงน มทงทเปนระดบบคคล องคกร ขนอยกบบรบท

เชน ในระดบครอบครว กลไกการเรยนรทสำคญคอพอแม ทมอทธพลกำหนด

คณภาพของกระบวนการเรยนรของลก ในระดบสงคมกลไกการเรยนรทเปนทางการ

คอโรงเรยน-สถาบนการศกษา โดยมครอาจารยเปนกลไกสำคญของการผลกดน

กระบวนการเรยนรในระดบองคกรคอผนำกลมผนำซงเปนผกำหนดชองทางบรบท

ตางๆทเกยวของกบกระบวนการเรยนรหรอในสงคมระดบประเทศรฐสอมวลชน

สถาบนสงคม ฯลฯ เปนกลไกสำคญของการผลตซำคานยม และความรชดเดม

เพอตอบสนองรฐหรอธรกจ เปนตน สวนในกจกรรมการถอดบทเรยน กลไก

การเรยนรคอบคคลผทำหนาทอำนวยการการเรยนร(LearningFacilitator)


(4) เงอนไขของกระบวนทศน

กระบวนทศน(Paradigm)คอชดของความเชอพนฐาน

ทมนษยใช ในการมองชวตและโลกหรอสรรพสง อนมอทธพล

กำหนดระบบคณคา ทศนคต ความเชอและการจดการ

ของบคคลตอสงตางๆ ในกรณของกระบวนการเรยนร คอ

ความเชอพนฐานทวา มนษยมศกยภาพในการเรยนรหรอไม

อยางไร, วธการเรยนรตามศกยภาพนนเปนอยางไร (เรยนร

ไดเอง สอนได ตองสง บงคบ ควบคม ฯลฯ) โลกดำรงอย

แบบใด (แยกสวนยอยได-ไมเกยวของกนได หรอองครวม-

เชอมโยงกนหมด ?) ความเชอพนฐานน จะเขาไปกำหนด

การจดการตอองคประกอบดานโครงสรางของการเรยนร

ระบบความสมพนธของบคคลในกระบวนการเรยนร รวมไปถง

เนอหาและแหลงเรยนรเปนตน


กระบวนทศนทเออตอกระบวนการเรยนรทสงเสรมการสรางสรรคสงใหม คอ

กระบวนทศนทเชอวามนษยมศกยภาพและความสามารถของการเรยนรสงกวา

สตว โลกทวไป เนองจากมจนตนาการ และจตสำนกแหงความดงาม ทสามารถ

พฒนาใหสงมากขนไปไดเรอยๆตวอยางของกระบวนทศนแนวน คอกระบวนทศน

ของพระพทธศาสนา


พทธศาสนามความเชอพนฐานวา มนษยมศกยภาพของการเรยนร ไมม

ทสนสด และการเรยนรเปนลกษณะสำคญของมนษย เปนคณสมบตพเศษ ซงทำให

มนษยสามารถพฒนาตนเองเพอดำรงชวตอยได แมวาจะมรางกายดอยกวาสตวอน ๆ

โดยทวไปการดำรงชวตของมนษยจงมลกษณะตองใชปญญาซงเปนผลของการเรยน

ร มได ใชสญชาตญาณดงเชนสตวโลกอน ๆ อยางไรกตาม มนษยเองมธรรมชาต 2

ฝายคอธรรมชาตฝายดและฝายตำพฤตกรรมจะแสดงออกมาในลกษณะใดขนกบ

กระบวนการฝกฝนขดเกลาวาเปนไปในทางใด หากไดรบการฝกฝนเรยนร ในทาง

สงเสรมธรรมชาตฝายด (โพธ) มนษยยอมเตบโตอยางมสมดลระหวางรางกายและ

จตใจ ระหวางความคดและอารมณความรสก เกดสตปญญาในทางสรางสรรค

สามารถควบคมสญชาตญาณฝายตำ จดความสมพนธของตนเองใหดำรงชวตอย

อยางเอออาทรคำนงถงผอนและธรรมชาตมจรยธรรมในการดำรงชวต ในทางตรง

ขามหากธรรมชาตฝายตำมไดรบการขดเกลาควบคมมหนำซำยงถกกระตนสงเสรม

ยอมมผลใหมนษยแสดงพฤตกรรมตามสญชาตญาณแบบสตวทวไป คอมงการอย

รอดและความตองการ (ทางวตถ อารมณ) ของตนเองเปนสำคญ แตทเปนอนตราย

มากกวาการตอสเพอการอยรอดของสตวทวไป คอ มนษยมศกยภาพและความร

ในการทำลายลางและเบยดเบยนกนมากกวา ดงนน การขดเกลาสญชาตญาณ

ฝายตำของมนษย จงมความสำคญอยางยงยวดตอความอยรอดของมนษยชาต


การเรยนรทจะนำไปสการปรบเปลยนความคดและพฤตกรรมของมนษย

จะตองเกดขนจากการเรยนรทงดานทฤษฎ/แนวคด (ปรยต) การปฏบต และการ

ไดรบหรอเหนผลจากการปฏบตนน (ปฏเวธ) กลาวคอครบถวนทงปรยต ปฏบต

ปฏเวธ จนเกดความ “ประจกษแจง” (ปญญา) ในเหตปจจย เกดพลงทจะนำไป

สการพฒนาเพอเปลยนแปลงทางคณภาพของความคด อารมณ และพฤตกรรม

การศกษาเรยนรจงมไดสนสดตรงทการไดทดลอง ไดเหนของจรง ไดปฏบต หากจะ

ตองไดเรยนรทงการคด ลงมอทำ และไดรบไดเหนอยาง “ประจกษแก ใจ”

ในประโยชนของความรทคนพบ (ทงรปธรรม นามธรรม : ความสข ความซาบซง

ความตระหนกรความกระจางแจงฯลฯ)ทเกดขนดวยการเรยนรจงจะครบสมบรณ

สามารถจะพฒนาตอไปไดเองอยางตอเนองเปนวฏในตวบคคล และถงแมวามนษย

มศกยภาพในการเรยนร มจนตนาการ อดมคต และสามารถเรยนร ไดเอง แตคน

สวนใหญจะเรยนร ในชวงเรมตนโดยอาศยกลยาณมตรหรอเรยนรจากภายนอก

(ปรโตโฆษะ)กอนการเรยนรแบบมปฏสมพนธทงระหวางบคคล-บคคลและระหวาง

บคคลกบสรรพสงตางๆรอบตว (ชมชน–ธรรมชาต)จะชวยใหผเรยนพฒนาไปส

การเรยนร ไดเอง มศกยภาพและความสามารถทจะคดไดเองในทสด สามารถ

ควบคมและพฒนาตนเองไดอยางมความสขและมอสรภาพ คอไมตองอาศย

การควบคมบงคบใดๆ


ในทางตรงขามกบกระบวนทศนแบบพทธศาสนาน กม

กระบวนทศนอน ๆ เชน กระบวนทศนทเชอวามนษยมความ

สามารถตามเผาพนธ, มนษยมบาปดงเดมตดตว (Original Sin)

ซงจะตองอบรมอยางเขมงวดบงคบฯลฯนอกจากนคานยมทาง

สงคม เชน “คนเกง” หมายถงผมความสามารถทางคณตศาสตร

วทยาศาสตร แพทย วศวกร ฯลฯ คานยมดงกลาว จะไปจำกด

กระบวนการเรยนรของบคคลใหมขอบเขตคบแคบ เลอกเรยนร

เฉพาะบางสงบางเนอหาตามระบบคานยม โดยไมสนใจคณคา

ความสามารถในดานอน ซงมความสำคญตอการพฒนาองครวม

ของมนษยในวถชวตจรง(เชนศลปะอดมคตฯลฯ)กระบวนทศนน

จงสรางกระบวนการเรยนรแบบแยกสวน และไมสงเสรมใหมนษย

เกดความชนชมในศกยภาพของกนและกน กระทบตอกระบวนการ

เรยนรแบบปฏสมพนธ เพราะมผรและผ ไมร เกดความสมพนธ

เชงอำนาจในการเรยนรขน


กรอบความคดกระบวนการเรยนรดงทกลาวมาโดยสรปน

ผศกษาใช ในการวเคราะหและสงเคราะหวากจกรรมซงแผนงาน

สยย.ใหการสนบสนนหรอเกยวของอยดวยนน มกระบวนการ

เรยนร ในขนตอนใด (รบร เขาใจ เรยนร) กจกรรมทดำเนนการ

มเงอนไขทเออตอการเรยนร ในระดบทเปนการปรบเปลยนวธคด

ทศนคตพฤตกรรมหรอไมอยางไรฯลฯ


2.2 แนวคดการมสวนรวม การมสวนรวมเปนเงอนไขพนฐานอยางหนงของความสำเรจใน

กจกรรมทตองการความยงยน และเปนเงอนไขสำคญของการเรยนร

ดงทกลาวมา ดงนนกรอบการวเคราะหแผนงาน สสย. ในการศกษาน จงให

ความสำคญกบ “การมสวนรวม” ทกระดบ ตงแตการมสวนรวมของภาค

กบแผนงาน สสย. การมสวนรวมของผ เขารวมกจกรรมการเรยนร

สอทแผนงานฯใหการสนบสนน เนองจากคำวาการมสวนรวมมการใชกน

อยางกวางขวาง เพอใหเกดความชดเจน ผศกษาไดกำหนดกรอบคดของ

“การมสวนรวม”ไววาคอมสวนรวมในทกขนตอนของการทำกจกรรมซงจะ

เออใหผเขารวมทกฝาย ทกระดบเกดการแลกเปลยนการเรยนรอยางอสระ

และครบทกขนตอนคอ


(1) ขนคด:คดคนและวเคราะหปญหารวมกนในลกษณะรวมคดมใชคดจาก

ฝายหนงฝายเดยว

(2) ขนวางแผน : นำสงทรวมกนคดมากำหนดเปนแผนปฏบตการรวมกน

ดวยการระดมทรพยากรของทกฝาย(คนสงของงบประมาณเวลาฯลฯ)

(3) ขนลงมอทำ:นำแผนท ได ไปรวมกนทำเพอใหเปนไปตามแผนทวางไว

(4) ขนตดตามประเมนผล : รวมกนตดตามผลงานททำ และแก ไขปญหา

ทเกดขนระหวางการทำงานรวมกนคดพฒนาปรบปรงใหงานดขน

(5) ขนรบผลประโยชนรวมกน : มทงผลประโยชนทางรปธรรมทตองการ

ใหเกดตามกจกรรมททำนน เชน เกดสอทเหมาะสมกบทองถน หลกสตรทองถน

และผลประโยชน โดยออมแตมความสำคญมาก คอ การเรยนรจากการรวมคด

รวมทำ รวมตดตามและความสมพนธระหวางผเกยวของทพฒนาไปสการมสวนรวม

ทสมานฉนทเสมอภาคและเอออาทรกนมากขนเปนลำดบ


“การมสวนรวม” (Participation) ทกลาวถงน จงม

ความแตกตางจาก “ความรวมมอ” (Cooperation) ซงมกใช

สบสนกน หวใจของคำแรกอยทการมสวนรวมเกดขนตลอด

กระบวนการของกจกรรมตงแตการ “คด” การวางแผน ฯลฯ

ผมสวนรวมจงเปนเสมอน “หนสวน”แตกตางจาก “ความรวมมอ”

ซงจะมผเปน “เจาภาพ”คอเปนผคด วางแผนและจดกจกรรม

แลวใหผอนมามสวนรวมในการทำ การประเมน การรบผล

ในขณะทการมสวนรวมนน การรวมคดจะเกดขนในทกขนตอน

ตงแตคดกจกรรมวางแผนตดสนใจแมเมอลงมอทำแลวกยง

ตองรวมกนคดในระหวางนนตลอดเวลารวมกนไปจนกระทง

เกดผลและไดรบผลรวมกน ความชดเจนนมความสำคญ

เนองจากเกยวของกบการเรยนรดวย การมสวนรวมในทกขนตอน

จะเออใหเกดการคดและการเรยนร ไดมากกวา และมเงอนไข

ของความสมพนธทางราบมากกวาดวย ตางจากการรวมมอ

ซงจะมเงอนไขของการคด การเรยนรนอยกวา สงทมกจะเปน

ขอจำกดสำคญคอ ผร เรมหรอเจาภาพมกจะมความร ใน

เรองนน และเปนเจาของ “เปาหมาย” ทตองการใหเกดขน

มากกวาผเขามาใหความรวมมอหรอมสวนรวมในภายหลง


2.3 กรอบคดว าดวยความเขมแขงของชมชน องคกร กลม

กรอบความคดสวนนมาจากแนวคดของ Norman Uphoff4 นกวชาการ

ซงดำเนนการวจยกรณศกษาในภมภาคตางๆ ของโลก เกยวกบการพฒนา

ความเขมแขงขององคกรทองถน ผลการศกษาของเขาสามารถนำไปประยกต ใช

เปนกรอบของการศกษาองคกร กลม โดยทวไปไดดวย Uphoff สรปวา ความเขมแขง

ขององคกร สถาบน ชมชน กลม ฯลฯ ทงหลาย มปจจยทสำคญซงเหมอนกน

อย4ประการคอทนกระบวนการเรยนร-ความรการจดการและจตวญญาณ

4Uphoff,Norman. (1986)Local InstitutionalDevelopment :AnAnalytical SourcebookwithCases.Connecticut:KumarianPress.____(1982)RuraldevelopmentandLocalorganizationinAsia.Delhi:MacmillanIndia.____(1982)LocalOrganization forRualDevelopment :Analysis ofAsianExperience.Ithaca:CenterforInternationalStudies,CornellUniversity.


1. ปจจยทน ครอบคลมทงทนทเปนเงนตรา ความร บคคล

ทรพยากรธรรมชาตและทรพยากรอนๆ ทนทางสงคม (Social

Capital) ฯลฯ ทนดงกลาวเปนปจจยพนฐาน (Necessary

Condition) ทจะเออใหองคกรทกระดบสามารถดำเนนการได

อยางเขมแขง

2. ปจจยกระบวนการเรยนร-ความร กลม องคกร

ชมชนทมระบบการถายทอดความรทงเพอผลตซำและสรางสรรค

ใหมอยภายในองคกรอยางตอเนอง โดยมทนความรของตนเอง

เปนพนฐาน และมการจดการความร การแสวงหาองคความร

ใหม ฯลฯ เออใหองคกรนนเกดความเขมแขงภายใน เนองจาก

มความรของตนเอง ทสำคญคอความรนนไดสงเสรมศกยภาพ

และความสามารถของบคลากรจากกระบวนการเรยนรนนดวย

เปนการพฒนาทนดานบคคล(ทรพยากรมนษย)อยางสำคญ


3. ปจจยการจดการ การจดการดานตาง ๆ ทมประสทธภาพ

(เชน การจดการทน การจดกระบวนการเรยนร การสงเสรมจตวญญาณ)

โดยมปจจยยอยเชนกลไกการจดการ(ผนำกลมผนำ)ระบบบรหารจดการ

โครงสรางการจดการกฎระเบยบฯลฯทเหมาะสมจะเออใหปจจยอนพฒนา

สงเสรมใหกลมองคกรชมชนเกดความเขมแขง

4.ปจจยจตวญญาณกลมซงมระบบคณคาความเชอคานยมทให

ความสำคญกบเรองทางจตวญญาณ หรอ ศาสนธรรม ฯลฯ ยอมเออให

ปจจย“การบรหารจดการ”“ทน”และ“กระบวนการเรยนร”ดำเนนไปอยาง

พงพาอาศยกนมความเอออาทรแบงปนเออเฟอตอกนไดเกดความสมานฉนท

ภายในกลมองคกรมากกวาแขงขนแกงแยงชงด


จะเหนไดวาปจจยตาง ๆ ทง 4 ประการมความ

เชอมโยงถงกนอยดวยในตว (เปนองครวมเดยวกน)

คอ ความยงยนของทนยอมขนกบความสามารถในการ

จดการทมระบบคณธรรม คานยมทดงามจากความเชอ

ทางจตวญญาณกำกบอยดวยในขณะเดยวกนกระบวนการ

จดการดงกลาวกเปนกระบวนการเรยนร ใหแกผเกยวของ

ทงดานเนอหาการจดการ จตวญญาณ ไปดวยเชนกน

เปนตน

ผศกษาใชกรอบความคดของ Uphof f ในการ

วเคราะหความยงยนของกลม องคกร ผสรางกจกรรม

รวมถงความยงยนและสบเนองของแผนงาน สสย. เองดวย

กรอบความคดนจะชวยใหการตอบคำถามการศกษาขอท2

เกยวกบแนวทางใหการสนบสนนกจกรรมการเรยนรแก

กลมองคกรของ สสย. มความชดเจนมากขน หรอแมแต

การวเคราะหบทบาทของสสย.เองดวย


2.4 แนวคดขายใยชวต อกแนวคดหนงทใช ในการศกษาคอแนวคดขายใยชวต (The Web of

Life)5 ของฟรตจอฟ คาปรา (Fritjof Capra) นกฟสกสซงเปนนกคดทางสงคม

ทมบทบาทสำคญคนหนงในปจจบนทสงเคราะหขนจากโลกทศน ปรชญา ทฤษฎ

ทางวทยาศาสตรกายภาพ กบโลกทศนและปรชญาตะวนออกโดยเฉพาะพทธ

ศาสนาเตาเซนเปนทฤษฎทเปนกระบวนทศนใหมและระบบคดแบบใหมในการ

มองโลกสงคมมนษยอยางบรณาการคอเชอวาโลก(และสรรพสง)มไดมเพยง

ดานกายภาพหรอวตถ หากโลกยงบรณาการหรอเชอมโยงเปนหนงเดยว

(องครวม)กบโลกทางนามธรรม(จตวญญาณ)ทเขาถงหรอหยงถงไดดวย“ใจ”

ดงนน การกระทำสงใดสงหนงจงมผลกระทบตอสงอนดวยเสมอ ไมทางใด

กทางหนง (ดงคำกลาว “เดดดอกไมสะเทอนถงดวงดาว”) ดงนนเพอแก ไข

วกฤตการณทมนษยเผชญอยในปจจบน มนษยจำเปนจะตองมองโลกและมวธคด

อยางใหม(กระบวนทศนใหม)ทแตกตางไปจากความเขาใจเดม

5Capra,Fritjof.(1997)TheWebofLife.Lodon:Flamingo.


หวใจหรอความคดหลกของกระบวนทศน ใหมทคาปรา

นำเสนอคอ ชวตทงหลายในระดบตาง ๆ ลวนดำรงอยอยาง

เปนระบบ ในลกษณะของระบบชวตทโยงใยอยดวยกนเปนขายใย

หรอมความสมพนธตอกน โดยทระบบนเวศ (ธรรมชาต )

เปนระบบท ใหญและสำคญมากทสด คาปราเชอวา การเขาถง

ความจรงในระบบนเวศ จะทำใหเขาใจในระบบชวตทงหลาย

ดวยเนองจากการจดระบบองคกรของระบบนเวศคอหลกการจด

องคกรของระบบชวตทกระบบ มนษย ในฐานะระบบชวตหนง

ของระบบใหญ จงตองจดแบบแผนชวต ระเบยบสงคม ให

สอดคลองกบแบบแผนของระบบนเวศ ซงดำรงอยดวยความ

สมพนธแบบ “ชมชน” (Community) คอมความสมพนธ

เกยวของกน พงพาอาศยกน และมการเคลอนไหวเปลยนแปลง

กนและกนอยตลอดเวลา มใชตางคนตางอย ตวใครตวมน หรอ

กลมใครกลมมน


ดงนน กายจงเปนหนงเดยวกบจต และมนษยคนหนงจงเปนหนงเดยว

กบระบบชวตระดบตางๆ ทตนเองอยดวย ไมวาครอบครว-เครอญาต

กลมชมชนสงคมระบบนเวศการแก ไขวกฤตการณทกระดบจงตองเขาใจถง

ความจรงของการดำรงอยของสรรพชวตและสรรพสงทงหลายอยางเปนระบบ

หนงเดยว (องครวม) มฉะนน มนษยจะจดการกบชวตและสงคมตนเองบกพรอง

ดวยการจดการแบบแยกสวน ลดทอนความสมพนธ หรอจดความสมพนธ

ในแบบทสรางความขดแยงเสยสมดลกบระบบอนๆ ทเชอมโยงอย (เชน

สดโตงกบความสขทางกายภาพ มองขามความสขมตอน ๆ จนกระทงพฒนา

แตวตถ-ความมงคงทางเศรษฐกจ ละเลยการพฒนาศลปะ สนทรยภาพ

ความประณตทางจตหรอพฒนาความคดเชงเหตผลละเลยการพฒนาอารมณ

ความรสกทมอทธพลเหนอความคดเชงเหตผลไดเปนตน)


ในทางตรงขาม ปญหาทงหลายจะแก ไขหรอคลคลายอยางยงยนได

เมอมนษยทำความเขาใจและจดแบบแผนของชวตตนเองและระบบชวตมนษย

ทกระดบไมวาครอบครวชมชนองคกรสงคมโดยรวมใหสอดคลองโยงใยกบระบบ

ใหญหรอระบบนเวศดวยความเขาใจในกฎของระบบนเวศ(PrinciplesofEcology)

เพราะหากเขาใจกฎแหงองครวมของระบบนเวศยอมเออใหมความเขาใจในระบบ

ชวตในระดบอนๆทงหมดซงอยภายใตกฎของธรรมชาต(ขายใยชวต)นทฤษฎขาย

ใยชวตนำไปสระบบคด วธคดแบบใหม คอ การคดเชงระบบ (Systems

Thinking) ซงเขาเชอวาการเรยนรอยางรอบร ในระบบนเวศ (Ecoliteracy) หรอ

การเรยนรจากธรรมชาตจะทำใหเกดการคดเชงระบบหรอการคดอยางเปน“ขายใย

ชวต” ได ในทางกลบกน การเรยนรชวตตนเองและชมชนของตนเอง กเปนหนทาง

ททำใหเกดระบบคดอยางเปนระบบไดดวยเชนกน


กฎของระบบนเวศซงชวยใหเราเขาใจและประยกตมาใช ในการจดระบบ

ความสมพนธไดแก

กฎของระบบนเวศ (Principle of Ecology) ทมา:EcoliteracyCenter,http://www.ecoliteracy.org/pages/principlesofecology.html

1. เปนเครอขาย (Networks) สมาชกของระบบหรอชมชนทงหมด ตดตอเชอมโยงกนและกน(Interconnected) เปนเครอขายอนกวางใหญ ไพศาล ประณตซบซอน ในลกษณะของความสมพนธแหงขายใยชวต (TheWebofLife)คณสมบตของระบบชวตกำหนดจากระบบความสมพนธในแบบน

2. เปนระบบซอน (Nested Systems) ระบบของธรรมชาตทงหมด มโครงสรางของระบบซอนระบบทหลากหลายระดบรวมอยดวยกนอยางเปนบรณาการ (Integrated)หรอองครวมเดยว เปนระบบยอยทมอสระภายในระบบตนเองแตกยงสมพนธเชอมโยงเปนสวนหนงของระบบทใหญกวาดวย

3. เปนวฏ (Cycles) ระบบมการปฏสมพนธ (Interaction) ระหวางสมาชก เกยวของกบการแลกเปลยนพลงงาน ทรพยากร ฯลฯ ในวงจรทตอเนองหมนเวยนผานกนไปมากบวงจรทใหญกวาในระบบนเวศ


4. เปนระบบเลอนไหล (Flows) ระบบชวตทงหมดเปนระบบเปด ซงตองการการหลอเลยงอยางตอเนองของพลงงานและทรพยากรเพอความอยรอดพลงงานแสงอาทตยคอพลงธำรงชวตและขบเคลอนวงจรของระบบนเวศทงหมด

5. การพฒนา (Development) ชวตมการพฒนาและการเรยนร เพอววฒนาการทงในระดบปจเจก และในระดบวงศ (Species) มการเกยวของสมพนธกนในการสรางสรรคและการดดแปลงกนและกนของหนวยชวตและสงแวดลอมทมววฒนาการรวมกน

6. สมดลอยางพลวต (Dynamic Balance) ทกวงจรในระบบนเวศมวงจรปอนกลบ(FeedbackLoops)ซงทำใหระบบสามารถควบคมและจดการกบตนเองได และรกษาสภาพสมดลอยางเปนพลวต (Dynamic) จากการเคลอนไหวอยางตอเนอง


การเขาใจกฎธรรมชาต (ขายใยชวต) คอการเขาใจวา สรรพสงใน

ระบบใหญนอยทงหมดเปนองครวมเดยวกน จงตองทำความเขาใจไปพรอมกน

ทงหมดในเวลาเดยวกน ไมสามารถจะแยกเปนสวน ๆ ได ในการสรางกรอบ

ความคดเพอการศกษาระบบชวตระดบตางๆ (มนษย ครอบครว ชมชน

สงคม) กเชนเดยวกน ไมอาจแยกสวนออกมาทำความเขาใจทละเรองเปน

ลำดบเรยงกนไปแบบกลไก เขาเสนอใหเราทำความเขาใจวกฤตของระบบ

ชวตทงหลายดวยการศกษาขายใยชวต คอสมพนธภาพ (Relationship)

ทเชอมโยงองกนและกนเปนเครอขาย มระบบยอยซอนกนอย โดยมการ

แลกเปลยนการเรยนร การพฒนาใหม การปรบสมดล ฯลฯ ตามกฎของ

ระบบนเวศ


ดงนน “สมพนธภาพ” (Relationship) หรอความสมพนธ

เชอมโยงกนคอกญแจสำคญของระบบชวตทงหลายและความสมพนธ

ระหวางระบบยอย ๆ กบสงแวดลอมหรอบรบทของมน จงเปนสงทม

ความสำคญอยางยง โดยคำวาบรบทหรอ “Context” นมาจาก

ภาษาละตนแปลวา“ถกทอเขาดวยกน”และการถกทอเขาดวยกน

นเอง ทำใหเกดความสมพนธแบบ “เครอขาย” ทเชอมโยงระบบ

ตางๆ ทงหลายเขาดวยกนทงหมด ในลกษณะทมไดเปนเสนตรง

(Nonlinear) แตเปนสมพนธภาพท ไปในทกทศทาง เออใหเกดการ

เวยนกลบ การเรยนร และการพฒนาขนใหม ได ขายใยชวตให

ความเขาใจใหมในเรองโครงสรางของระบบชวตวาเปน“โครงสราง

กระจาย”(DissipativeStructures)เปนแนวราบทมลกษณะเออ

ตอการเลอนไหลของความสมพนธกบระบบอน ในขณะทรกษา

ความสมดลของระบบตนเองไวดวย(การจดสมดลภายใน-ภายนอก)


จากทกลาวมาจะเหนวาระบบชวตมการเคลอนไหว

แปรเปลยนตลอดเวลา จงมลกษณะเปน “กระบวนการ”

(Process)ดงนนโครงสรางแบบแผนกระบวนการจงแยกกน

ไมออกและจากผลการศกษาทางวทยาศาสตรของ“ทฤษฎซาน

ตเอโกวาดวยพทธภาวะ” (The Santiago Theory of

Cognition) คาปราเหนวาชวยทำใหเกดแนวคดใหม ความเขาใจ

ใหม ในเรองจตของระบบชวตดวย โดยทฤษฎดงกลาวพบวา

กระบวนการของการร เปนสงเดยวกบกระบวนการของระบบ

ชวต มความเกยวของกบการสรางตนเอง และเครอขายของ

ระบบชวตทงหมด และรวมการรบร (Perception) อารมณ

ความรสก (Emotion) และพฤตกรรม (Behavior) ดวย

ความฉลาดร การคด (พทธพสย) จงมไดเกดจากสมองและ

ระบบประสาทเพยงเทานน


นอกจากน ระบบชวตมกระบวนการทเคลอนไหวเปนวงจรหรอวฏม “วงจร

ปอนกลบ”(FeedbackLoops)อยในเครอขายดงนนแบบแผนโครงสรางระบบ

ตาง ๆ จงมอสระในตนเอง มใชพงพาฝายเดยว จงสามารถ “จดการตนเอง”

(Self Organization) และ “ควบคมตนเอง” (Self Regulation) ได ระบบจง

พฒนาตวเองไดดวยอยางไรกตามการททกสวนเปนเรองของสมพนธภาพโดยรวม

การจดการดวยตนเองจงมไดหมายถงความอสระอยางสนเชงหรอสมบรณ

แตหมายถงการจดการดวยตนเองเกดขนได เพราะสมพนธภาพทมรวมเปน

องครวมกนกบองคประกอบอนภายในระบบเองและกบระบบอนทงหมด ระบบชวต

ทงหลายจงเปนระบบเปด (Open Systems) เพอชวยเหลอกนใหอยรอดและ

การทระบบสามารถจดการตนเองได ระบบจงมการสะสมประสบการณทเรยกวา

เปน“การเรยนร” (Learning)ซงทำใหเกด“การพฒนา”(Development)ขน

ดวยอกทงความสมพนธแบบเครอขายทำให“ความรวมมอ”(Cooperation)และ

การเปนหนสวน (Partnership) ความเปนหมคณะ (Collective) ขององคกรม

ความสำคญอยางยงยวดมากกวาการแขงขน(Competition)


คณสมบตตาง ๆ ของระบบชวตดงทกลาว คาปราเหนวา ไมอาจเขาถง

หรอทำความเขาใจไดดวยการใชตรรกะหรอเหตผล (Rational) ซงมลกษณะเสนตรง

(Linearity) แตการเขาถงความจรงของระบบชวตตองอาศยประสบการณทเปน

ญาณทสนะ (Intuition) หรอการหยงร (ดวยใจ อารมณ ความรสก) เปนการเชอม

การรบรภายในเขากบความเปนไปของภายนอกใหเปนเอกภาพ (องครวม) เดยวกน

ซงเขาเหนวาคนในสงคมตะวนตกไมเขาใจและคนเคย หากแตเปนสงทปกตสามญ

ในกระบวนการเรยนรของศาสนาตะวนออก(สตสมาธปญญา)

การคดเชงระบบ(SystemsThinking)

แนวคดขายใยชวตใหความสำคญอยางยงกบการคดเชงระบบ ซงหมายถง

การเปลยนยายมมมองจากองคประกอบแตละสวนสองครวม และสงทองครวมมมากกวา

คอ “สมพนธภาพ” การคดเชงระบบจงเปนการคดในมมมองของสมพนธภาพ

เปนการยายจดเนน (Focus) จากตววตถมาอยทสมพนธภาพ ซงเปนสงทชงตวงวด

ไม ได คาปราเรยกการคดเชงระบบวาเปน “การคดเชงบรบท” (Contextual

Thinking) และเปนการคดเชงกระบวนการ (Process Thinking) เนองจาก

ในตวระบบ-บรบทมการเคลอนไหว เลอนไหลอยตลอดเวลานนเอง อกทงเหนวา

การคดเชงระบบเปนสงสำคญอยางยง เพราะสรรพสงทงหลายดำรงอยเปนระบบ

การคดของมนษยจงตองเปนระบบดวยคอคดแบบเชอมโยงกนและกนมสมพนธภาพ

และบรบท (Interconnections Relationships and Context) และถงแมวา

โดยขอเทจจรง ความเชอมโยงกนหรอสมพนธภาพของสรรพสงจะมไดเทากนหมด

มระดบแตกตางกน แตมนษย ไมสามารถแยกสวนความคด เลอกเฉพาะทสำคญมาก

สำหรบตนเองแลวทงสวนไมสำคญหรอสำคญนอยเพราะเทากบละเลยกฎความจรง

ของระบบชวต


จากความคดหลกในทฤษฎขายใยชวต คาปราเชอวา การคดเชงระบบของ

มนษยมใชเปนเพยง “ความคด” ลวน ๆ แตรวมคานยม (Values) ไวดวย ดงนน

ระบบคด จะประกอบดวยความคดและคานยมตามกระบวนทศนแตละแบบทแสดง

เปรยบเทยบไดดงน

ทมา :ปรบปรงจากCapra, Fritjof.TheWebofLife. p10และFritjofCapra’sPerspective :ACrisis ofPerception<http://freespace.virgin.net/steve.charter/big-picture/capra.html>

ระบบคด-วธคดของกระบวนทศน2แบบ

กระบวนทศนแบบกลไกลดสวนแยกสวน กระบวนทศนแบบนเวศ/องครวม

ระบบคดแบบยดมนเชงเดยว ระบบคดแบบบรณาการ(คดเชงระบบ)

ความคด(Thinking)

เหตผล(Rational) ญาณทสนะ(Intuitive)

วเคราะห(Analysis) สงเคราะห(Synthesis)

เสนตรง(Linear) ไมเปนเสนตรง(Non-linear)

ลดสวนแยกยอย(Reductionist) องครวม(Holistic)

คานยม(Value)

การแขงขน(Competition) ความรวมมอ(Co-operation)

การแผขยาย(Expansion) การอนรกษ(Conservation)

การครอบครอง(Domination) ความเปนภาค(Partnership)

ปรมาณ(Quantity) คณภาพ(Quality)


คาปราเชอวาทฤษฎขายใยชวตทเขาสงเคราะหขนจากโลกทศน ปรชญาตะวนออก

และทฤษฎทางวทยาศาสตรจำนวนมากน จะเปนกระบวนทศนใหมในการมองโลก

สงคม มนษย และสรางระบบคดแบบใหมทมขอบเขตการใช ไดอยางกวางขวาง

ไมวาระดบบคคล ครอบครว ชมชน สงคมใหญ ไปกระทงระบบนเวศ ในทศนะ

ของเขาการศกษาปญหาใหญๆทงหลายในโลกปจจบนไมสามารถเขาใจได โดยการ

แยกเดยว (Isolation) เพราะเปนปญหาเชงระบบ ทมทงสวนทเชอมโยงตอเนอง

กบสวนอน(Interconnected)และสวนทพงพาอาศยกน(Interdependent)

ผศกษานำทฤษฎ “ขายใยชวต” ทกลาวมาโดยสรปน เปนกรอบความคดใน

การวเคราะห-สงเคราะหความเชอมโยงของระบบความสมพนธทเกยวของกบการ

เรยนรของบคคลและกลมสงคม โดยเฉพาะปรบวธคดใหมองขอมลหรอปรากฏการณ

ทเกดขนดวยความรอบดาน เชอมโยงไปถงมตอน ๆ ลกษณะอน ๆ ดงทแนวคดน

ไดเสนอไวมากกวาการมองและวเคราะหเพยงเฉพาะสงทเหน(ปรากฏการณ)


ผลการศกษา

จ ากการรวบรวมขอมลดวยวธการตาง ๆ ดงกลาวไว ในบทท 1 ผศกษา

ไดจดทำรางผลการศกษา แลวนำเสนอในทสมมนาของแผนงานสอสรางสขภาวะ

เยาวชน(สสย.)และภาค5ภมภาค1เพอตรวจสอบขอมลและแลกเปลยนความเหน

ในผลการวเคราะห-สงเคราะหรวมกบผ ใหขอมลทงบคคลและองคกร แลวนำขอมล

ท ไดทงหมดมาสงเคราะหครงสดทายจดทำเปนรายงานฉบบสมบรณ

ผลการศกษาแบงการนำเสนอเปน2สวนตามคำถามการวจย โดยสวนทหนง

รายงานไว ในบทท 3 น คอสถานภาพของกระบวนการเรยนร ในกจกรรมรเทาทนสอ

ของแผนงาน สสย. โดยจะรายงานภาพใน 2 ระดบ ไดแก ผลการศกษากจกรรม

ในเชงปรมาณท ใหภาพรวมหรอภาพดานกวางของกจกรรมอนเปนขอมลท ไดจาก

แบบสอบถาม และผลการศกษาขอมลเชงคณภาพ ซงใหภาพรายละเอยดจากการ

ศกษาเจาะลกกรณศกษา สำหรบรายงานสวนท 2 จะตอบคำถามในประเดนของ

แนวทางการสนบสนนกจกรรมของแผนงาน สสย. จะกลาวถงในบทท 4 ซงเปนบทสรป

และขอเสนอแนะตอไป

บทท 3

1เวทสมมนาสะทอนขอมลเพอการจดการความรสอสรางสขภาวะเพอเดกและเยาวชน.จดโดยแผนงานสอสรางสขภาวะเยาวชน(สสย.)วนท25-26พฤษภาคม2551โรงแรมรอยลซตกรงเทพฯ


3.1 ผลการศกษาในภาพรวม ขอมลเชงปรมาณทเกบรวบรวมจากแบบสอบถาม แสดงใหเหนถงภาพรวม

ของกจกรรมในแผนงานสอสรางสขภาวะเยาวชน (สสย.) ในภาพกวางไดพอสมควร

ทจะสะทอนใหเหนขอสงเกตบางประการทมความเกยวของและสงผลตอการบรรล

วตถประสงคของแผนงานสสย.ในเรองของกระบวนการเรยนรดงน

3.1.1วตถประสงคของกจกรรมสอสรางสขภาวะเยาวชน

ตารางท3.1.1วตถประสงคของกจกรรมสอสรางสขภาวะเยาวชน

วตถประสงค รวม คดเปน%

1. เพอใหเขาใจและสามารถวเคราะหสอ 37 23.13

2. เพอเรยนรภมปญญาทองถนและจตสำนกรกทองถน 31 19.38

3. เพอเสนอการทำกจกรรมผลงานและสรางสอเรยนร 29 18.13

4. เพอนำเสนอความรและทกษะชวตทจำเปนสำหรบครอบครวในชมชนและบคคลภายนอก

16 10.00

5. เพอสงเสรมการแสดงออกของเยาวชน 14 8.75

6. เพอพฒนาทกษะพนฐานของเยาวชน 10 6.25

7. เพอสงเสรมการเรยนรแบบบรณาการตามหลกการเรยนร 10 6.25

8. เพอใหเขาใจปญหาของยาเสพตด 7 4.38

9. เพอสรางการมสวนรวมของเยาวชน 6 3.75

รวมทงหมด 160 100


จากตารางท 3.1.1 พบวา ผตอบแบบสอบถามในคำถามแบบปลายเปด

ระบวตถประสงคของการจดกจกรรมทคอนขางกระจายแตกตางกนออกไป เมอนำ

มาจดกลมแบงกลมคำตอบไดทงสน9กลมยอยรวมเปน2วตถประสงคใหญๆคอ

(1) กจกรรมทมวตถประสงคเกยวของกบการเรยนร ในเรองของสอโดยตรง

ขอมลในตารางขอท 1และ3ซงรวมกนได 41.26%อยางไรกตามทง 2กลมม

วตถประสงคเกยวกบสอทแตกตางกน กลมท 1 มงการวเคราะหสอ (23.13 %)

เพอใหเยาวชนทเขารวมรเทาทนสอ ในขณะทอกกลมมวตถประสงค ใหเยาวชน

ไดฝกฝนการสรางสอเรยนรดวยตนเอง (18.13 %) ความแตกตางนชวยใหแผนงาน

ของสสย.มกจกรรมเกยวกบสอใน2ดานทสำคญคอกจกรรมทพฒนาการรเทาทน

สอกระแสหลก และกจกรรมของการสรางสอทางเลอก หรอสอนอกกระแสหลก

ซงตางกมความสำคญทง 2 วตถประสงค และมความเกยวของกนดวย กลาวคอ

สวนหนงสรางการรเทาทนในขณะทอกสวนหนงสรางทางออกหรอทางเลอกใหม

(2) กจกรรมทเหลอสวนใหญ (58.74 %) มวตถประสงคทเกยวของกบสอ

โดยออมมากกวา คอพยายามจะใชกจกรรมและกระบวนการของกจกรรมเปนสอ

การเรยนรเพอเขาสเนอหาทตองการ และเชอวาจะเปนฐานสงเสรมใหเยาวชน

เกดคณสมบตทเออตอการรเทาทนเนอหาของสอกระแสหลกหรอสอสมยใหมทเปน

ปญหาตอเยาวชน เชน การรจกภมปญญาชาวบานและรกทองถน หรอสงเสรม

คณสมบตทพงประสงคของเยาวชน เชน สงเสรมการแสดงออกในทางทเหมาะสม

มความเขาใจปญหายาเสพตดเปนตน


3.1.2ประเภทของสอการเรยนรทใชในการทำกจกรรม

ผลการสำรวจพบวา กจกรรมการเรยนรในเรองสอ มการใชสออยางหลากหลาย

ในการสรางการเรยนร ใหแกเยาวชน แยกยอยได 8 ประเภท แบงไดเปน 2 กลม

ใหญไดแก

ตารางท3.1.2ประเภทของสอการเรยนรทใช ในการทำกจกรรม

ประเภทของสอ ยอดรวม คดเปน%

1. สอเสยง(CD,VCD,วทย) 155 35.23

2. สอสงพมพ,ชดนทรรศการ 142 32.27

3. สอศลปะการแสดง 84 19.09

4. สอภมปญญา 19 4.32

5. สอผสม 15 3.41

6. สอสถานท 10 2.27

7. สอคอมพวเตอร 9 2.05

8. สอบคคล 6 1.36

ยอดรวม 440 100

กลมท 1 เปนสอในรปแบบสมยใหมทใชกนอยโดยทวไป ไดแก วทย สงพมพ

ซดวซดคอมพวเตอร(อนเทอรเนต)รวมกนมากถงรอยละ69.55(ตวเนน)

กลมท2รวมกนได30.45%นอยกวากลมแรก1เทาตวเปนสอทมรปแบบ

แตกตางจากสอสมยใหม เชน การใชศลปะการแสดงเปนสอการเรยนร การใชสอ

พนบานการใชสถานทบคคลเปนสอการเรยนร


หากวเคราะห ในเชงเปรยบเทยบแลว สอในกลมหลงน

มความนาสนใจและนาจะสงเสรมการเรยนร ไดมากกวา เนองจาก

เปนสอทเออตอการปฏสมพนธ โดยตรงระหวางบคคลมากกวา

สอสมยใหมซงมกเปนการสอสารทางเดยว (ด ฟง) หรอตอง

มบคคลมาสนบสนนการสอสารอกทหนงหลงการใชสอแลว

เชน ดหรอฟงแลวนำมาพดคยศกษาวเคราะหตอ แมวาจะม

สอสมยใหม ในปจจบนท ไดรบการพฒนาใหสามารถโตตอบกบ

ผ ใช ได เชน สอมลตมเดยทออกแบบใหเปนการเรยนรแบบ

ปฏสมพนธ (Interactive Learning) แตเปนการปฏสมพนธ

กบกลไก ซงเมอเปรยบเทยบกบการเรยนรท ไดจากการสมพนธ

กบบคคลแลว การเรยนรจากบคคลดวยกนเองจะมผลตอ

การเรยนรมากกวา โดยเฉพาะในเนอหาหรอสาระทเปนเรอง

ของชวตประสบการณทเกยวของกบอารมณความรสกและการร

เทาทนความคด-อารมณของตนเอง รวมทงเทาทนสงภายนอก

ทมากระตนการเรยนรจากของจรง(ประสบการณจรงสถานทจรง)

หรอเรยนรจากกนและกน (การแสดงละครรวมกน) จะสงเสรม

การเรยนร ในเนอหาทเกยวของกบสอและชวตไดดกวา


3.1.3เนอหาทสอนำเสนอ

ผลสำรวจพบวาเนอหาของสอซงปรากฏในตารางท 3.1.3 แสดงถงเนอหา

สำคญซงกลมกจกรรมถายทอดใหแกผเขารวมกจกรรม ขอมลทไดพบวา เนอหาสวนมาก

เปนการให“ความร”หรอสราง“การรบร”(45.54%)

ตารางท3.1.3ประเดนสำคญของเนอหาในสอ

เนอหาในสอ ยอดรวม คดเปน%

1. การรณรงคใหความรตางๆแกชมชนและเยาวชน 97 45.54

2. การสบสานภมปญญาทองถนและศลปวฒนธรรม 47 22.07

3. การรเทาทนสอ 42 19.72

4. การพฒนาทรพยากรบคคล 15 7.04

5. การจดการทรพยากรทองถน 12 5.63


ในตารางเดยวกนพบดวยวา เนอหาของการรเทาทนสอนน มอยรอยละ 19.72

(ตวเนน) เนอหาสวนใหญของกจกรรมจงยงเปนเนอหาเกยวกบสอในทางออม คอ

เปนการสรางสอเพอตอบสนองตอเนอหาทตองการใหเดกและเยาวชนเรยนรตาม

ทกลมกจกรรมตองการซงแตกตางกนออกไป มตงแตเรองของยาเสพตด เอดส

ภมปญญาทองถนการรจกชมชนตนเองการอนรกษทรพยากรฯลฯดงนนอาจกลาว

ไดวา กจกรรมเพอการเรยนร ในเนอหาทเกยวของกบสอ ไมวาในมตการรเทาทน

หรอการพฒนาสรางสรรคสอทางเลอกยงมจำกดอย โดยเฉพาะในสวนหลง

คอ การสรางสรรคสอใหมทมลกษณะเฉพาะเพอการเรยนร ในประเดนทเปนวกฤต

สำคญทสอมอทธพลตอปญหาเยาวชน ไดแกเรองของการบรโภคนยม ความรนแรง

และเรองเพศมนอยมาก


นอกจากน มกจกรรมทางออมทคลายกบการสรางสอเพอเทาทนสอ คอการใหความ

ร ในดานอน ๆ ซงผจดเชอวา เมอเยาวชนไดความรดงกลาวแลวจะชวยใหเยาวชนเทาทนสอ

เนองจากมความเขาใจและเทาทนชวตของตนเองแลว(18.67%)สวนทเหลออก18.67%

(อนๆ)ไมชดเจน

3.1.4กจกรรมเกยวกบการเรยนรเทาทนสอ

เมอสำรวจจำเพาะลงไปทกลมกจกรรมซงระบวามการทำกจกรรมเกยวกบการเรยนร

เทาทนสอโดยตรง พบวากจกรรมสวนมากมงใหเยาวชนเทาทนอำนาจ-อทธพลของสอ

(40 %) อกสวนสงเสรมใหเยาวชนมความร ในการสรางสอ แลวใชการเรยนรจากการสราง

สอ ไปรเทาทนสอไปดวยพรอมกน กระทงสามารถตามทนอำนาจของมายาคตทสอสรางขน

และ/หรอสงทสอตองการสรางใหเกดในตวบคคลผรบสอนนๆกจกรรมนมจำนวน22.67%

นอยกวาสวนแรกถงเกอบครง

ตารางท3.1.4กจกรรมเกยวกบการเรยนรเทาทนสอ

กจกรรม ยอดรวม คดเปน%

1. การเรยนรเทาทนสอโดยตรง 30 40.00

2. สรางสอเพอใหรเทาทนสอ 17 22.67

3. ฐานความรเพอเทาทนตนเองเทาทนสอ 14 18.67

4. อนๆ 14 18.67



3.1.5รปแบบของกจกรรม

กจกรรมทกลมสรางขนเพอการเรยนรเทาทนสอนนผลการสำรวจพบวามทง

รปแบบทใชเวลาตอเนองมากกวา1วน เชนรปแบบคายการอบรมเพอสรางเวท

แลกเปลยนความคดและกจกรรมในระยะเวลาสนๆซงสอดแทรกในกจกรรมเนอหา

อนๆทกลาวมาแลวเชนการดสอแลวรวมกนอภปรายกจกรรมศลปะเปนตน

ตารางท3.1.5รปแบบของกจกรรมการเรยนรเทาทนสอ

รปแบบ ยอดรวม คดเปน%

1. คายอบรมเชงปฏบตการแลกเปลยนความคด 49 20.42

2. การอบรม,นทรรศการเชงปฏบตการใหรเทาทนสอ 93 38.75

3. ดละครหรอภาพยนตแลวอภปรายแลกเปลยน 48 20.00

4. กจกรรมทางดานศลปะ(การแสดง,ศลปะตางๆ) 50 20.83


กจกรรมทผจดระบวามงเนนการแลกเปลยนความคดม40.42%การแลกเปลยน

ความคดมจดเดนคอสงเสรมการมสวนรวมและการแลกเปลยนเรยนรมมมองใน

ดานตาง ๆ ระหวางกน ยงองคประกอบของผเขารวมมความหลากหลาย และเปด

เวทการแลกเปลยนโดยอสระ ไมมกรอบกำหนด (ธงคำตอบ หรอกรอบคำตอบ)

หากแต ใหเยาวชนไดแสดงความคดเหนอยางเตมท กจกรรมกจะเปนประโยชน

ในดานการเรยนร ไดมากขน การใหนำหนกความสำคญในเรองการแลกเปลยนใน

กจกรรมของสสย.นจงเปนเงอนไขทดในเบองตนทกจกรรมตางๆมอย


3.1.6วธการเรยนรทกจกรรมใช

ตารางท3.1.6วธการเรยนรทกจกรรมใช

วธการ ยอดรวม คดเปน%

1.คด-วเคราะห 73 27.86

2.แลกเปลยนความคดเหนทวไป 52 19.85

3.บทบาทสมมต 43 16.41

4.การทดลอง 11 4.20

5.อนๆ 48 31.68


จากตารางท 3.1.6 จะเหนวา กระบวนการเรยนรเพอเทาทนสอของกจกรรม

นอกจากเนนไปทการแลกเปลยนเรยนรระหวางกน ซงเปนลกษณะเดนดงกลาวไปแลว

กจกรรมทสำรวจไดยงระบวามกระบวนการคดวเคราะหดวย ซงเปนกระบวนการท

เหมาะสม เออใหเกดการเรยนร ในระดบของความเขาใจ (Comprehension) ไดดใน

กลมเยาวชนทวไปแตหากจะพฒนาตอเนองไปสการเรยนรเพอเปลยนวธคดทศนคต

และพฤตกรรมจะตองมกระบวนการเรยนรทตอเนองอยางเพยงพอดวย เนองจาก

อำนาจของสอหลายประเภทกระทำหรอเลนกบอารมณความรสก (ความสขจาก

การเสพ ความรนแรง สญชาตญาณทางเพศ) ซงการใชการคดวเคราะหโดยลำพง

อาจไมพอเพยง โดยเฉพาะในกลมเดกและเยาวชนท ไมเคยไดรบการฝกฝนใหเรยน

รจกการควบคมตนเอง หรอเดกและเยาวชนในกลมท ไมเคยมประสบการณเชง

บทเรยนในทางอารมณ การคดวเคราะหหรอการแลกเปลยนจะมประสทธภาพนอย

กวากลมทเคยผานประสบการณทางอารมณมากอน


3.1.7รปแบบสอทใชสรางการเรยนรเทาทนสอ

สำหรบสอทกจกรรมใชเพอการเรยนรเทาทนสอนน สวนใหญยงคงเปนสอ

ในรปแบบสมยใหมไดแกสงพมพสอเสยงภาพคอมพวเตอรรวมแลวมากถง72.82%

ตารางท3.1.7รปแบบสอทใชสรางการเรยนร ในกจกรรม

รปแบบ ยอดรวม คดเปน%

1. สงพมพ 102 30.82

2. เสยง-ภาพ 90 27.19

3. สอเสยง 31 9.37

4. สอบคคล 28 8.46

5. บทบาทสมมต 23 6.95

6. กจกรรม 19 5.74

7. คอมพวเตอร 18 5.44

8. แหลงความร 17 5.14

9. สอผสม 3 0.91



ในขณะทการใชสอทางเลอกหรอรปแบบอน ๆ ยงมนอย

ประมาณ 1 ใน 4 ของสอทงหมด สวนหนงมาจากกจกรรมรเทาทน

สอจำนวนหนงมงใหเยาวชนไดศกษาเทาทนสอกระแสหลก จงม

การนำสอดงกลาวมาใช ในกจกรรม หากพจารณาในประเดน

กระบวนการเรยนรแลวหากกจกรรมท สสย.สนบสนนมการสงเสรม

ใหมการผลตและใชสอทางเลอกในรปแบบหลากหลาย จะเปน

ประโยชนตอการเรยนรของเยาวชนไดมากโดยเฉพาะใหเยาวชนเปน

ผคดสรางสรรค โดยใชจนตนาการของตนเอง เพราะจะเปนการ

สนบสนนการเรยนรดวยตนเอง และเปนการดงจนตนาการอนเปน

ลกษณะเดนของเยาวชนมาใช ในทางทเปนประโยชนตอการพฒนา

ตนเอง


3.1.8 การประเมนจดเดน-จดออนของกจกรรม

ผตอบแบบสอบถามระบถงจดเดนของกจกรรมการเรยนร เทาทนสอ

ในกจกรรมทตนเองมสวนรวมตามผลการสำรวจในตารางท 3.1.8 / ก ระบวา

จดเดนคอเปน“การเรยนร”สงถง44.97%สะทอนวาผตอบเหนประเดนการเรยนร

เปนสงสำคญในกจกรรม (ไมวากจกรรมนนจะมระดบการเรยนรแบบใดกตาม)

เมอประกอบกบอก 2 คำตอบซงรองลงมา ไดแก การมสวนรวม 17.75%และวธ

การดำเนนการเรยนร 14.20 % ทงสองสวนนเกยวของกบเงอนไขของการจด

กระบวนการเรยนรจงอาจสะทอนไดวาผตอบคำถามการประเมนจดเดนในกจกรรม

ของตนเองนน มความเขาใจวตถประสงค และเงอนไขของกระบวนการเรยนร

เพราะเมอรวมทง 3 จดเดน ไดผลรวม 76.92 % แมวาความเขาใจในเรอง

กระบวนการเรยนรอาจแตกตางกนไปกได

ตารางท3.1.8/ก:จดเดนของกจกรรม

จดเดน ยอดรวม คดเปน%

1. การเรยนร 76 44.97

2. การมสวนรวม 30 17.75

3. วธดำเนนการเรยนร 24 14.20

4. คณคาตนเองและทองถน 20 11.83

5. แฝงเนอหาสาระ 14 8.28

6. อนๆ 5 2.96



ในสวนของจดออนทปรากฏขอมลในตารางท 3.1.8/ข ขางลาง

สามารถจดกลมได 2 กลมใหญ คอ กลมผตอบแบบสอบถามเหนวา

ความพรอมดานเนอหาและบคลากรเปนจดออนสำคญสงถง 45.10 %

ซงอาจสะทอนใหเหนถงความเขาใจของการจดการเรยนรวา การจด

เนอหาและผดำเนนการในกระบวนการของกจกรรม เปนกลไกสำคญ

ของการเรยนรในกจกรรม (ทาท ทกษะของการสรางการแลกเปลยนเรยนร

บรรยากาศการเรยนร กระตนความคด ฯลฯ) ทนาสนใจอกคำตอบคอ

การมสวนรวมของคนในชมชนท ไดรบการระบวาเปนขอออน 14.38 %

เมอรวม 2 คำตอบซงเปนขอออนทสะทอนความเขาใจเกยวกบ

กระบวนการเรยนร โดยตรงได59.48%ในขณะทอกกลมคำตอบจะระบ

ขอออนในประเดนการบรหารจดการ ไดแก การขาดงบประมาณ คน

ปญหาอปกรณรวมได32.68%(ขอ2,4,5)

ตารางท3.1.8/ข:จดออนของกจกรรม

จดออน ยอดรวม คดเปน%

1.ความพรอมของเนอหาและบคลากร 69 45.10

2.ขาดงบประมาณอปกรณและกำลงคน 32 20.92

3.ความรวมมอของคนในชมชน 22 14.38

4.ปญหาเนองจากอปกรณทใช 9 5.88

5.ขาดการประชาสมพนธและเผยแพรขอมล 9 5.88

6.อนๆ(ตอบไมตรงคำถาม) 12 7.84



สรปผลการศกษาในภาพกวาง จากการเกบรวบรวมและวเคราะหขอมลเชงปรมาณ

ดงทกลาวมา อาจจะสรปได ในเบองตนวา กจกรรมในความ

สนบสนนของแผนงาน สสย. และกจกรรมอน ๆ ทมเนองาน

เหมอนกนหรอใกลเคยงกนทอยนอกแผนงานของ สสย. มการ

จดกจกรรมการเรยนรเทาทนสอใหแกกลมเดกและเยาวชน

ทอาจแบงโดยคราวๆใน3ลกษณะคอ


(1) กลมทมกจกรรมมงใหเยาวชนรเทาทนอทธพลของสอกระแสหลกทม

ตอความคด ความเชอ ทศนะ ของเดก-เยาวชน โดยเนนการวพากษ วเคราะหสอ

กระแสหลก

(2) กลมทมกจกรรมสงเสรมใหเยาวชนเปนผผลตสอทางเลอกดวยตนเอง

พรอมไปกบการเรยนรอทธพลของสอกระแสหลก

(3) กลมทมกจกรรมซงเนนไปทการสรางภมคมกนเชงเนอหาของสอ เพอให

เยาวชนรเทาทนเนอหาทสอครอบงำตนเองในเรองการบรโภค ดวยการเรยนรวถ

ชวตทองถนภมปญญาพนบานฯลฯ

การศกษาพบอกดวยวา ผมสวนเกยวของในกจกรรมมพนฐานความเขาใจ

ในเรองของกระบวนการเรยนร สามารถประเมนจดแขง-จดออนของการจดกจกรรม

ไดสมพนธกบเงอนไขทมอทธพลตอการเรยนร


3.2 ผลการศกษากรณศกษา การศกษาในสวนนเปนการนำกรณศกษามาวเคราะหดวยกรอบความคดใน

บทท2 เพอศกษาวา เมอพจารณาในเชงคณภาพแลวกจกรรมการเรยนรเทาทนสอ

ในความสนบสนนของแผนงานสสย.และโครงการอนๆมลกษณะอยางไรมจดแขง

และขอจำกดอยางไรเมอวเคราะหในมตของกระบวนการเรยนร

กรณศกษาทนำมาศกษาประกอบดวย

(1)โครงการสอเพอเดกและเยาวชน-กลมรกษเขาชะเมาจ.ระยอง

(2)โรงเรยนชมชนชาวนา-สถาบนชาวนาจ.มหาสารคาม

(3)โครงการวยใสเขาใจสอ-กลมไมขดไฟจ.นครราชสมา

(4)โครงการสะพานชวต-กลมสงขลาฟอรมจ.สงขลา

(5) โครงการสรางภมคมกน รเทาทนสอ - องคกรเครอขายเดกและเยาวชน

จ.กำแพงเพชร

(6)โครงการเยาวชนเทาทนสอ-กลมมานมานะจ.สงขลา

(7) โครงการเดกไทยเรยนรเทาทนเฝาระวงสอ - กลมเยาวชนพทกษสทธ

ผบรโภคจ.สราษฎรธาน

(8) โครงการอบรมอาสาสมครนกขาวเยาวชนเทาทนสอ – ศนยประสานงาน

สำนกขาวเดกและเยาวชนจ.พะเยา


การศกษาน มไดมงศกษาเพอประเมนผลโครงการ

หากมงวเคราะห ในประเดนการเรยนรของกจกรรมซง

กลม องคกรจดขน เพอเสนอแนะแนวทางใหแกแผนงาน

สสย. ในการพฒนาความสนบสนนดานกระบวนการเรยนร

ใหแกกจกรรมการเรยนร เทาทนสอ และการพฒนา

ศกยภาพ-ความสามารถของผดำเนนกจกรรม การศกษา

สวนนอาศยขอมลสวนใหญจากเอกสาร เชน รายงานผล

การดำเนนงาน, รายงานความกาวหนาของกจกรรมตาง ๆ,

รายงานทผจดทำกจกรรมบนทกกระบวนการ รปแบบของ

กจกรรมไวซงสวนใหญดำเนนการเสรจสนไปแลวทำใหการ

ศกษามขอจำกด ไมสามารถเกบขอมลดวยการสงเกต

อนเปนวธการทเหมาะสมในการศกษากระบวนการเรยนร

เพอแก ไขขอจำกดน ผศกษาไดสมภาษณบคคลและสนทนา

กลมผเกยวของกบกจกรรม เพอเจาะประเดนการเรยนร

และใชการสงเกตในบางกจกรรมทยงมความตอเนองอย

นอกจากน ในเอกสารการรายงานกจกรรมมกจะมการ

ประเมนผลของผจดไวดวย ชวยให ไดขอมลในเชงผลลพธ

จากเดก-เยาวชนทเขารวมกจกรรม การรายงานผลการ

ศกษาจะวเคราะหภาพรวมมากกวาการเจาะลกไปในแตละ

กจกรรมเนองจากมขอจำกดของขอมลดงกลาวมา


ผลการศกษากระบวนการเรยนร ในกจกรรม

ทนำมาเปนกรณศกษา ชวยใหเหนรายละเอยด

ของผลการศกษาทเปนภาพกวางในหวขอ 3.1

ทกลาวไปแลวไดชดเจนมากขนผศกษาจะรายงาน

ใน 3 ประเดนสำคญทเกยวของกบกระบวนการ

เรยนร ไดแก เนอหา วธการเรยนร และฐาน

การเรยนรดงน

3.2.1 เนอหาของกจกรรม

เนอหาของการเรยนรเทาทนสอทปรากฏในกรณศกษา อาจแบงออกไดเปน

2สวนสวนแรกซงถอไดวาเปนสวนสำคญและปรากฏในกรณศกษาทงหมดมากนอย

เขมขนแตกตางกนไป คอ เนอหาการเรยนรเทาทนสอกระแสหลกซงเปนผเผยแพร

สงเสรมคานยมและพฤตกรรมทเปนอนตรายแกเดก-เยาวชน สวนทสองเปนเนอหา

สรางภมคมกนใหเดกและเยาวชนรเทาทนสอเนอหาทง2สวนมรายละเอยดดงน


(1) เนอหาการเรยนรเทาทนสอกระแสหลก

กรณศกษาจะใหนำหนกสวนใหญแกเนอหาน เมอแจกแจงลงไปอกจะพบวา

โดยมากจะเนนไปทอำนาจของสอทมอทธพลตอพฤตกรรมบรโภคของเดก-เยาวชน

ในดานเปนโทษกบสขภาพ อาท อาหารขยะ นำอดลม และสนคาฟมเฟอย เชน

เครองสำอางบำรงผว ลดนำหนก ฯลฯ ซงนำเสนอผานสอโฆษณา เนอหาอกสวน

จะเปนเรองการรเทาทนคานยมและพฤตกรรมท ไมพงประสงค เชน ความหยาบคาย

การผดศลธรรม ทผานสอละครและเพลง ดงนนเนอหาการเรยนรสวนใหญจะให

นำหนกไปทการรเทาทนสอในประเดนบรโภคนยมมากกวาประเดนความรนแรง

และเรองเพศ เนองจากเปนเรองใกลตว เรยนรงาย ไมซบซอนทงเดกประถมศกษา

หรอมธยมศกษาสามารถเรยนร ไดงาย และผจดกจกรรมเองกมทกษะในการสราง

กระบวนการเรยนร ในเนอหาสวนน เนองจากไดรบการอบรมมา หรอพฒนาขนเอง

ได ไมยาก เนอหาในสวนนยงรวมไปถงเนอหาทสงเสรมใหเดก-เยาวชนรเทาทน

ตนเองในการใชเวลาเพอบรโภคสอโทรทศน ซงเปนการเปดชองทางมากขนใหสอ

สามารถสง “สาร” มาเชญชวนใหเดก-เยาวชนกลายเปนนกบรโภคนยมไปดวย

กจกรรมมการนำเสนอเชอมโยงการบรโภคไปกบเรองอนดวย เพอใหเดก-เยาวชน

เหนความเชอมโยงของผลกระทบจากการถกครอบงำจากสอเชนสขภาพการใชเวลา

การใชเงน การเรยน เปนตน อาจกลาวไดวากจกรรมการเรยนร ในเนอหาสวนน

ดำเนนการไดครอบคลม แตจะมผลกระทบตอการปรบเปลยนของเดก-เยาวชน

ไดเพยงใดจะวเคราะหตอขางหนา


สวนเนอหาของความรนแรงและเพศซงเปนเนอหาของสอทแผนงาน

สสย.ใหความสำคญเชนกน อาจกลาวไดวา กจกรรมการเรยนรของ

แผนงานฯ ยงทำไดนอยกวา ไมเดนเทาเรองการบรโภค สาเหตนอกจาก

ทกลาวไปแลวคอเนอหาเกยวกบการบรโภคเขาใจงายถายทอดได ไมยาก

ในขณะทเรองความรนแรงและเพศมความยากกวา แมวาความรนแรง

ทถายทอดในสอจะสามารถนำสอละครโทรทศนซงมอยเปนอนมากมาเปน

ตวอยางใหศกษาได แตการเรยนรเรองความรนแรงทเกดจากสอทนำมา

ศกษาจะทำไดลกมากนอยเพยงใด ยงขนอยกบความรความเขาใจของ

ผนำการวเคราะห ในเรองของความรนแรงซงมความเฉพาะมากกวา

เรองบรโภคนยม เนองจากความรนแรงซงสอดแทรกอยในสอตาง ๆ ม

ลกษณะหลายมต มไดมเพยงทเหนโดยชดเจน ในแบบการใชถอยคำ

กำลงกายอาวธทปรากฏอยมากมายในละครโทรทศนของไทยเทานน


หากแตโดยขอเทจจรงแลวยงมความรนแรงอน ๆ ทสอ

นำเสนอและอย ในชวตจรงอกสวนหนงดวย เชน ขาว

อาชญากรรม นกเรยนตกน ยวอาชญากรรม และขาวการ

ประทวง จลาจล สงคราม ฯลฯ ทมปมเงอนเกยวของกบ

ชาตพนธ วฒนธรรม ศาสนา ความยากจน ผลประโยชน

ทางการเมอง เปนตน สอมวลชนปจจบนจำนวนมาก รวมทง

เนอหาของเวบบอรดในอนเทอรเนตของเวบไซตตาง ๆ จะโดย

ตงใจหรอไมกตาม มกถายทอดเนอหาเหลาน ในลกษณะอคต

มวาระซอนเรน กระตนใหเกดความเกลยดชง ตอตาน แบงขว

และนำไปสการเพมขนของการสนบสนนการใชความรนแรง

(กรณความรนแรงใน 3 จงหวดชายแดนภาคใตเปนตวอยาง

ชดเจน) รวมไปถงความเกลยดชงผเหนตางทางการเมอง

การปลกระดมให ใชความรนแรงกบฝายตรงขาม ความรนแรง

ทซมลกและซอนเรนเหลาน ยงมการสรางการเรยนรนอยมาก

หรออาจกลาวไดวาไมมเลย


สวนเนอหาเรองเพศนน แมจะมสอละคร (อกเชนกน) ทเปน

ตวอยางใหนำมาเรยนรเพอเทาทนสงทสอเสนอในประเดนน ไดมากเชนกน

แตการจดกจกรรมในเนอหานกมความยากและละเอยดออนกวา

เรองบรโภคนยมและอาจยากกวาเรองความรนแรงดวย ตองอาศย

การคดคนประเดนและวธการเรยนรทเหมาะสม แมวาอนทจรงแลว

ทง3 เนอหานมความเกยวพนเชอมโยงถงกน ไมวาในเรองการเสพตด

วตถ การหมกมนทางเพศ การใชความรนแรง ในกรณศกษาพบวา

มเนอหาการเรยนรเทาทนสอในประเดนเพศไมมากนกในกจกรรม

สวนมากอย ในลกษณะการวเคราะหการเอาเปรยบทางเพศ คานยม

ทางเพศท ไมเหมาะสมกบวย ฯลฯ เนอหาความรนแรงและเรองเพศ

จงนบวายงจำกดอยในกจกรรมแผนงานสสย.ปท1


(2) เนอหาสรางภมคมกนเดกเยาวชนจากสออนตราย

เนอหาในสวนนเปนการใหความรทคาดวาจะชวยใหเดก-เยาวชนม

ภมตานทานการครอบงำของสอ ไมวาจากเนอหาบรโภคนยม ความรนแรง

เพศ เชน การเรยนรวถชวตของชมชน ภมปญญาทองถน ศลปะ ดนตร

ธรรมชาต ฯลฯ เพอใหเดก-เยาวชนไดเรยนรสงดงามทมอยในตว ใกลตว

และเหนคณคาของสงดงกลาว เพอนำมาสความสนใจในเรองอนทด

มคณคานอกจากการเสพสอประเภทตางๆอยอยางตอเนองจนมผลตอ

ความเคยชนทสงสมเปนวธคดพฤตกรรมท ไมพงประสงค

จากการศกษาพบวา เนอหาทกลาวไดวานาสนใจและมผลตอ

การสรางภมตานทานใหแกเดก-เยาวชนไดดในกรณของการรเทาทนสอ คอ

การเรยนรเนอหาเกยวกบทกษะชวตการรจกเทาทนอารมณความรสก

ของตนเอง เนองจากพลงของสอทมอำนาจครอบงำผรบสารไดมาก

เพราะสอเลนกบอารมณความรสกของผรบสาร โดยอาศยภาพ เสยง คำ

การแสดงนยทางสญลกษณ ฯลฯ ทกระทบใจผรบสอใหมอารมณคลอย

ตามโดยงาย โดยเฉพาะอยางยงกบเดก-เยาวชนซงมความออนไหว

เปราะบางอยแลวโดยวยตามธรรมชาต ยงไมมผคอยแนะนำ อารมณ

ความรสกยอมเปดรบสารตามทสอสงออกมาโดยงาย ยงสอเลนเนอหาใน

ลกษณะของการสรางสญญะหรอสรางระบบคณคาใหมในสงคมทผกโยง

กบเรองการไดรบการยอมรบมกลมมตวตนและความหมายคอสามารถ

มพนทยนในสงคมเมอทำตามสอ เนอหาของสอกยงมพลงจงใจ (โดนใจ)

เดก-เยาวชน ซงตองการการยอมรบและความสนใจจากผอนมากยงขน

เทานน


ดงนน กจกรรมการเรยนรทมงเนอหาในการสรางภมคมกนทาง

บวกแกเดก-เยาวชน ควรเนนใหรเทาทนอารมณและจดออนทางอารมณ

ของตนเองในกรณศกษาพบวากจกรรมในโครงการสะพานชวตของกลม

สงขลาฟอรม ซงผศกษาพบจากเอกสารการสรปประเมนผลซงโครงการ

เกบไว ประกอบกบการสมภาษณเยาวชนและการเกบขอมลดวยการ

สงเกตกจกรรมของโครงการเพมเตม พบวา เนอหาการเรยนรทผกโยง

กบเรองของตวตนเยาวชน มพลงในการสรางภมคมกนไดอยางนาสนใจ

มผลตอการปรบเปลยนวธคด ทศนคต และพฤตกรรมของเยาวชนได

มสวนสรางการเรยนร ในระดบของการเปลยนแปลง (Transformation

Learning) โดยใหความสำคญกบเนอหา ทกษะชวต 5 ดาน ไดแก

(1) กระบวนการคดและตดสนใจ (2) ความเขาใจตนเองและผอน

(3) การจดการอารมณและความเครยด (4) การสรางสมพนธภาพและ

การสอสาร (5) ความรบผดชอบตอสงคม เปนการบรณาการเนอหา

ทงระดบบคคลคอตวเยาวชนกบระดบสงคม หรอกบบรบททเดกเกยวของ

หรอเปนสมาชกอยดวย


ในขณะทเนอหาของกจกรรมสวนมากในกรณศกษาอน มงให

ความร ในสงดงาม เชน วถชวตชนบท ภมปญญาพนบาน ศลปะ

การดนตร ฯลฯ หรออารมณในทางอน ๆ (ความสนกสนาน ประทบใจ)

ซงแนนอนวามประโยชน ทำใหเดกพอใจในการเขารวมกจกรรม และเกด

แรงบนดาลใจอยากเขารวมหรอทำกจกรรมเผยแพรแกผอน เชน

รณรงคเรองสอ แตเนอหากยงเปนระดบของการสรางความเขาใจ

(Comprehension) คอชวยใหเดก-เยาวชนมความรความสามารถ

ในการแยกแยะเหตผลได แตกยงตอบโจทยของการสงเสรมการเรยนร

ในระดบการเปลยนแปลงวธคด ทศนคต พฤตกรรมไดจำกด เพราะยง

มไดเขาไปถงระดบของการกระทบใจ (อารมณความรสก) ใหรเทาทน

อารมณตนเองอยางรหลกในการควบคมอารมณนนดวย


อยางไรกตาม เงอนไขของการเรยนรเนอหาสวนนของโครงการ

สะพานชวต สมพนธโดยตรงกบจำนวนเวลาและความตอเนองของกจกรรม

เปนเงอนไขสำคญ รวมทงการไดรบความรวมมออยางดจากผเกยวของ

โครงการสะพานชวตมเงอนไขเหลานมากกวากจกรรมอน เนองจากจด

กจกรรมกบเยาวชนในสถานพนจฯ นอกจากนเยาวชนของโครงการฯ

สามารถรบ “สาร” จากกจกรรมของโครงการฯไดมากและโดยรวดเรว

เนองจากเยาวชนในกลมเปนผทเคยมประสบการณตรง (บทเรยนจรง)

ในอารมณตาง ๆ มากอนและเคยกาวพลาด ชวยใหเกดความเขาใจอยาง

ลกซงไดโดยเฉพาะเมอกจกรรมใชวธการเรยนรทเหมาะสมกบเนอหาน


3.2.2วธการเรยนร

การศกษาพบวา กจกรรมในกรณศกษาสวนใหญ

จะใชวธการเรยนรหลากหลาย มการวางขนตอน ลำดบ

กจกรรมใหตอเนอง มทงความสนกสนานและการใชความคด

แลกเปลยนรวมกน ทำให เกดความคนเคยสนทสนม

กลาแสดงออกเมอมการแลกเปลยน กลาวตรงเฉพาะเนอหา

ในสวนการรเทาทนสอ (บรโภคนยม เพศ ความรนแรง)

วธการเรยนรของกจกรรมในกรณศกษาจะใชวธการให

เยาวชนด-ฟงสอทมเนอหาทตองการ แลวใชวธการฝกคด

วเคราะห ใหเดก-เยาวชนแยกแยะเหตผล คดอยางรอบคอบ

รอบดานมากขนในสงทรบเขามาไมวาดวยการดการฟงกระตน

ใหเยาวชนเหนความเชอมโยงของผลกระทบตาง ๆ เชน

การชมโฆษณาสนคาละครกาวราวรนแรงฟงเพลงรกเกยวกบ

ชายหญง หรอการวเคราะหทบทวนตนเองในเรองของการใช

เวลา โดยมสอภาพนาฬกาเปนเครองมอการเรยนร หรอ

ทบทวนเรองอน ๆ เพอใหเดก-เยาวชนคนพบตนเองใน

เรองของการใชเวลา สามารถมองเหนการกระทำของตนเอง

ทสบเนองจากสอ


การวเคราะห ประเมนสอ เปนวธการเรยนรเนอหาทชวยใหเดก-เยาวชน

เขาใจในเรองนนๆดวยตนเองมใชดวยการบอกเลาของผอนและมประโยชนยงขน

เมอมการแลกเปลยนการวเคราะหนนรวมกบผอน เนองจากชวยใหเหนมมมองอน ๆ

ทอาจจะไมเคยมองหรอไมเขาใจมากอน รวมทงเออใหเยาวชนเกดความเขาใจคนอน

มากขน วธการเรยนรดวยการฝกคดวเคราะหจงมประโยชน สามารถใช ไดทงกบเดก

และเยาวชน ดวยการตงคำถามยากงายตามระดบวยและประสบการณพนฐาน

และการสรางบรรยากาศแบบกนเองหรอคนคนเคย


อยางไรกตาม การฝกคดวเคราะหยงเปนการเรยนร ในระดบของการทำ

ความเขาใจ (Comprehension) คอเขาใจเหตผล สามารถแยกแยะด-ไมด

มประโยชนหรอไมม ฯลฯ แตยงไมเพยงพอในการนำไปสการเปลยนแปลงทศนคต

วธคด พฤตกรรม เชนเดยวกบผสบบหร ดมเหลา กนอาหารขยะ รถงโทษของสงท

กลาวมา แตก ไมสามารถควบคมใหเกดการเปลยนแปลงทางพฤตกรรมได ทงน

เพราะการปรบเปลยนดงกลาวจะตองอาศยการเรยนร ในระดบทมากกวาการใช

ความเขาใจซงเปนเรองของเหตผล (สมอง) เพราะสอนนสงสาร (เนอหา) ตาง ๆ

ดวยวธการกอผลกบอารมณของผรบสอดงกลาวไปแลว ดงนน การฝกวเคราะห

จงมประโยชน แตจะตองเสรมวธการเรยนรทเขาไปชวยใหเดก-เยาวชนไดเรยนร

สมผสอารมณตาง ๆ ดวยตนเอง ซงในสวนน จะตองอาศยความตอเนองทางเวลา

ของกจกรรมทมากพอดวย เนองจากการเรยนรเนอหาบางเรอง หรอวธการเรยนร

บางวธจะตองอาศยเวลาในการ“ตกผลก”ดวย


ในกรณศกษาของโครงการสะพานชวต ผจดใชวธการเรยนรซงเนนไปท

อารมณ-ความรสกอยางชดเจนกวากจกรรมอน เชน “กจกรรมรจกกนอยาง

ลกซง” มใชเปนการเลาประวตของแตละคน แตใชการดงอารมณความรสกใน

ชวงเวลาตาง ๆ ของชวตออกมาแบงปน โดยมเรองของอารมณความรสก

ในการถายทอดดวย หรอเมอจะใชวธการฟงเพลง กใหเยาวชนสมผสเพลง

ในดานของเสยงดนตรและทำนองเพลงดวยมใชเพยงเนอหา เปนการใชดนตร

กลอมเกลาจตใจจนตนาการความคดเชงบวก


วธการเรยนร ในอารมณตนเองของเดก-เยาวชนทนาสนใจอกรปแบบหนง

ซงมการใช ในหลายกจกรรมรเทาทนสอ คอการใชศลปะ เนองจากกจกรรมศลปะ

เปนเรองของอารมณ ความรสก จงเออใหผเขารวมกจกรรมไดสมผสกบอารมณ

ความรสก สนทรยะได โดยงาย โดยเฉพาะการละครซงการเลนบทบาทสมมตเออให

เดก-เยาวชนไดผานประสบการณทางอารมณดวยตนเอง เหมอนเปนการทดลอง

หรอชมลาง แทนการคดเชงเหตผล จากการสำรวจในกรณศกษาพบวา ผเขารวม

โดยมากสะทอนความพอใจในกจกรรมการละคร เนองจากเปนกจกรรมทตองทำ

เปนกลมมความสนกสนานทงจากการไดรวมกลม การไดใชจนตนาการอยางไรกตาม

การจะใชชองทางการละครสรางชดประสบการณทเกยวเนองกบการรเทาทนตนเอง

ในประเดนความรนแรง เพศ การเสพตดในบรโภคนยม เพอจะมภมตานทาน

สอทมเนอหาเหลาน ได จะตองอาศยเงอนไขของผนำกจกรรมทมพนฐานความร

ในเรองศลปะการละคร ทสามารถสรางชดประสบการณทางอารมณใหเดก-เยาวชน

เขาถงอารมณตาง ๆ ของตนเองเมอสวมบทบาทในละคร อกทงจะตองมการถอด

บทเรยนจากประสบการณทางอารมณนนออกมาใหเดก-เยาวชนไดเรยนร

เปนบทเรยนทางอารมณดวย เมอเผชญกบสถานการณจรงจงจะนำบทเรยนจาก

ประสบการณดงกลาวมาเปนประโยชนในทางปองกนตนเองได


กจกรรมดานสมาธภาวนา เจรญสต กเปนกจกรรมทมลกษณะ

คลายกบการละคร เนองจากเปนการฝกฝนและสรางประสบการณ

ดานอารมณ ความรสกเชนกน แตรปแบบเขาถงเดก-เยาวชนไดนอยกวา

ละคร ในขณะทละครสามารถสรางเนอหาการเรยนรทางอารมณ ไดงาย

และหลากหลายตามสถานการณทเดก-เยาวชนจะตองพบจรง (ความโกรธ

เกลยดอาฆาตหงหวงพงพอใจฯลฯ)

จากการสมภาษณผเชยวชาญการรเทาทนสอพบวาไดมการประยกต

เอาเพลงมาเปนสอการสอนใหผฟงรเทาทนสอ ดวยการใหผฟงซงเปน

เยาวชนฝกวเคราะหแยกแยะอารมณและความคดในการตความตาม

เนอเพลง


“เราจะมการสอนสมาธ ถาแยกความคดกบ

อารมณ ได เวลาฟงเพลงเขามากวเคราะหแยกแยะ

เหนอารมณคออะไร และความคดในการตความตาม

เนอเพลง เกดปญญา เชน อกหกก ไมตองคลอยตาม

เพราะเปนสงท เพลงสรางขนมา จากประสบการณ

การเอาครสอนสมาธไปสอนในClassMediaLiteracy

ในมหาวทยาลยเกษตรฯ เดกนสตสามารถตอบได

แยกแยะอารมณกบความคดได อยางทเรยกวา ดนตร

เปนทเกดของอารมณ แตเนอรองเปนทเกดของความคด”

(พรทพยเยนจะบก,สมภาษณ,30เมษายน2551)

กรณศกษาและประสบการณของผเชยวชาญชวย

ใหเหนวา แผนงาน สสย. ควรใหความสำคญกบการ

พฒนารปแบบของกจกรรมทมงสรางประสบการณทาง

อารมณใหกบเดก-เยาวชนในรปแบบการละคร และการ

ฝกสต สมาธภาวนา หรอวธการเรยนรแบบอน ๆ ทม

รปแบบสมสมยเหมาะสมกบเดก-เยาวชนใหมากขน


จากการศกษาเจาะลกพบอกดวยวา วธการเรยนรทเหมอนกน

อกอยางหนงในหลายกจกรรมของกลมองคกรตางๆคอใชวธการให

เยาวชนเปนผผลตสอเพอรเทาทนสอ ดวยการใหเดก-เยาวชนได

ลงมอปฏบตการสรางสอขนมา ทงสงพมพ รายการวทย โปสเตอร

รณรงค วธการนมขอดคอ เดก-เยาวชนไดทำงานรวมกน ไดใชความ

คดสรางสรรครวมกน รจกสอทด ผศกษามขอสงเกตวา หากวธการ

เรยนรน สามารถสรางกจกรรมกลมทมเนอหาเออใหเดก-เยาวชน

ไดรจกและเขาใจถงขนตอนการสรางความหมายของสอ สาเหต

ททำใหสอกระแสหลกมอำนาจในการครอบงำ จดออนของสอด

ทตนเองสรางขน(สอดไมมคนดอานฟง)กจะชวยใหเดก-เยาวชนร

เทาทนสอไดมากขนผานประสบการณจากการใชวธการเรยนรน


3.2.3ฐานการเรยนร

กรณศกษาทง 8 กรณ ชวยใหเหนรายละเอยดวา การสรางการเรยนร

ทจะนำไปสการเปลยนแปลงในวธคด ทศนคต พฤตกรรม ของเดก-เยาวชน

จากอทธพลของสอนน ฐานการเรยนรทสำคญทสด คอการเรยนรจากตนเอง

หรอตวเยาวชนนนเองคอฐานการเรยนรทสำคญทสด ไดแกการรเทาทน

การเปลยนแปลงทงความคดและความรสกของตนเองตอเนอหาทสอเสนอออก

มา ไมวาในเนอหาใด วธการและชองทางแบบใดของสอ แตการเรยนร

จากความคด อารมณความรสกของตวเยาวชนเองนจะมประสทธภาพในการ

ตานทานการครอบงำจากสอไดมากเพยงใดขนกบเงอนไขทสำคญ2ประการ


ประการแรกคอการมกลยาณมตร แมวาเดก-เยาวชนบางกลม

บางคนจะไดรบการเลยงดมาอยางด มความสามารถในการปรบตว

ไดด แตไมวาจะอยางไรกตาม เดกและเยาวชนกยงเปนผออนตอโลก

มประสบการณจำกด ดงนน การมกลยาณมตรทคอยประคบประคอง

ในการเรยนรจกตนเองของเดก-เยาวชนยงเปนเรองสำคญท

อาจกลาวไดวาขาดไมได โดยเฉพาะในการรเทาทนการครอบงำของ

อำนาจสอทมพลงเฉพาะดงกลาวไปแลว


กลยาณมตรทกลาวถงน คอผทำหนาทเปนกลไกในการสนบสนน

ใหเดก-เยาวชนใชทงใจและสมองของตนเองเปน “ฐานการเรยนร”

ตนเองอยางสมดล เชน คอยตงประเดน “การมองมมอน” ใหเยาวชน

คด เพอรจกวาตนเองมองโลกแคบ มองสน ดานเดยว ฯลฯ อยางไร

เพอปรบเปลยนมามองและคดอยางรอบคอบรอบดาน และคอยชวย

ฝกฝนการควบคมอารมณความรสกตามสญชาตญาณ ไมวาอารมณ

โกรธ เกลยด ความตองการทางเพศ ความกลว ฯลฯ ทเกดขนตามวย

และตามธรรมชาต ใน 8 กรณศกษากจกรรมตาง ๆ ได ใชพเลยงและ

วทยากรเปนกลไกเปดความคดและ/หรอเปดใจใหเยาวชนเรยนรตนเอง

โดยดงประสบการณของตวเยาวชนแตละคนออกมาทบทวนความคด

และความรสกของตนเอง ไปพรอมๆกบการแลกเปลยนประสบการณ

กบคนอนดวย ทำใหเพอนเปนฐานการเรยนร ใหเพอนไปดวยกน

โดยเฉพาะในกรณของเยาวชนทกระทำผด การเรยนรจากเพอนจะให

แงมมความคดและอารมณ ไดอยางด เชน บางคนพบวาตนเองนน

ยงมชวตทโชคดกวาเพอนคนอนจงเกดกำลงใจพรอมๆกบเกดความ

เหนอกเหนใจ มจตใจทละเอยดประณตมากขน หรอรสกวาตนเอง

ยงม โอกาสปรบปรงชวตตนเองได ยงไมสาย เกดกำลงใจสชวต

(โครงการสะพานชวต)เปนตน


อยางไรกตาม กลยาณมตรดงกลาวจะทำหนาท ไดดมากนอย

เพยงใด ขนอยกบความสามารถหลายดาน แตทกษะทเปนพนฐานเลย

ไดแกการตงคำถาม(ทโดนใจ)การเชอมโยงประเดนและอนๆเชน

ความอดทนในการรอคอยคำตอบเพราะตองการใหเยาวชนคดเอง

ไดเรยนรจากตนเอง รวมไปถงความใจกวาง เปดรบ เนองจาก

กลยาณมตรจะตองเปนตวอยาง (ฐานการเรยนร) ใหแกเยาวชน

ไดเรยนร ไปดวยในกระบวนการเรยนรจกตนเองของเยาวชน ดงนน

ทาทบคลกของกลยาณมตรจงสำคญมากเชนกน


เงอนไขสำคญอกประการคอ การเรยนรจากตนเองจนกระทงรจกตนเองน

จะตองมเวลาทตอเนองและเพยงพอแกความแตกตางของเดก-เยาวชนแตละคน

ท ไมเหมอนกนและมประสบการณ ในมตตาง ๆ หลากหลาย ดงนน กจกรรม

จะตองมความตอเนองในเวลาพอสมควร ทจะเปดโอกาสใหแกการเปลยนแปลง

ในเชงคณภาพไมสามารถใชกรอบเวลาหรอกจกรรมกำหนดแบบตายตว


กรณศกษาไดใหความรเพมเตมอกดวยวา การเตรยมการ

และการจดการอยางมแผนการมความสำคญมากตอความสำเรจ

ของกจกรรม กรณศกษาทงหมดมการคด วางแผน และ

เตรยมการกำหนดเนอหา รปแบบกจกรรม ในบางกจกรรม

มการเกบขอมลเบองตนเพอเปนฐานกำหนดกจกรรม เชน

โครงการวยใสเขาใจสอ รวบรวมขอมลจนทราบถงเวลา

ทเดกป.4-6ใชในการดโทรทศนวนหยดถงวนละ12ชวโมง

และสาเหตทด ฯลฯ ขอมลท ไดชวยในการวางแผนกจกรรม

ไดด รถงเนอหาและกลมเปาหมายชดเจน อกทงมการตดตาม

ผลดวยชวยใหมการเขาใจเงอนไขของการพฒนากจกรรม


สรปผลการศกษากรณศกษา ความรสำคญท ไดจากการศกษาเชงคณภาพในกรณศกษา

ทง 8 กจกรรม คอการไดเหนถงรายละเอยดของกระบวนการ

เรยนรเพอการเทาทนสอวามลกษณะสำคญอยางไร จงจะเออ

ใหกจกรรมมผลในการพฒนาเดก-เยาวชนใหเรยนรเทาทนสอ

เปนผบรโภคสออยางฉลาด ไมตกเปนเหยอการครอบงำของสอ

ผลการศกษาพบวา สวนประกอบสำคญในกระบวนการเรยนร

คอเนอหามอย 2 ลกษณะสำคญ ไดแก เนอหาสงเสรมใหเดก-

เยาวชนรทนสอ โดยนำหนกของประเดนจะเปนเรองการรเทาทน

การบรโภคมากกวาเรองเพศและความรนแรง อกเนอหาคอ

การสรางภมคมกนหรอพลงดานดงามใหเยาวชน จากกรณศกษา

พบวา การเรยนรเนอหาทางออมทมไดมงไปทสอโดยตรง เชน

การเรยนรทกษะชวต จะชวยเดก-เยาวชนรเทาทนสอและควบคม

อารมณไดดวยเนองจากเปนกระบวนการเรยนรความคดอารมณ

ความรสกของตนเองและฝกการควบคมจดการ จงชวยให

เดก-เยาวชนตานทานอทธพลทเปนจดแขงซงทำใหสอมอำนาจ

ครอบงำไดคอการกระทำตออารมณความรสกของผรบสอ

กระบวนการเรยนรสการเทาทนสอ : บทสำรวจสถานภาพและกาวตอไป �0�

สำหรบวธการเรยนรของกรณศกษา จะเนนไปทการนำ

ตวอยางสอจรงหรอประสบการณของเดก-เยาวชนจากการสมผส

สอมาใหทบทวน คดวเคราะห และใชวธการใหเดก-เยาวชนเปน

ผสรางหรอผลตสอทงในรปแบบสมยใหมและสอทางเลอก

เชน จลสาร รายการวทย จดทำละครศลปะ เพอเรยนรอทธพล

ของสอจากของจรง แตการเรยนรยงอย ในระดบเทคนคของการ

สรางสอ มากกวาทจะไปถงประเดนเขาใจในวธการทสอสรางตว

เองขนมามอทธพลตอผรบซงตองบรณาการทงเนอหาและวธการ

สดทายคอ ฐานการเรยนรของกรณศกษา มทงการเรยนร

จากฐานบคคลคอตนเองวทยากรเพอนผเฒาผแกและเรยนร

จากสอฯลฯกรณศกษาชวยใหเกดความรวาฐานการเรยนรทม

อทธพลตอการเปลยนแปลงตนเองของเดกและเยาวชน คอ

การเรยนรจากตนเอง ทงความคด อารมณความรสก จนกระทง

“รจกและเทาทนความคด อารมณ ความรสกของตนเอง” และ

พฒนาไปจนสามารถรเทาทนสอและจดการกบอทธพลของสอ

ทครอบงำตนเองได รวมไปถงการปองกนตนเองจากการครอบงำ

ของสอ


ผนงานสอสรางสขภาวะเยาวชน (สสย.) ใหความสำคญกบ

“กระบวนการเรยนร” โดยกำหนดไวอยางชดเจนทงในพนธกจและยทธศาสตร1

อนแสดงใหเหนวาแผนงานสสย.ตระหนกในความสำคญของกระบวนการเรยนรวา

คอกญแจสำคญของการเปลยนแปลงทยงยนในการหลดพนออกจากอทธพล

การครอบงำของสอ และมภมตานทานตอการครอบงำนนไดดวยตนเองของกลม

เปาหมายคอเดกและเยาวชน ดวยเหตน แผนงานฯ จงไดพยายามทจะสนบสนน

ใหเกดกจกรรมการเรยนรเทาทนสอมาอยางตอเนองในการดำเนนงานปท1

แ

1พนธกจขอท 2 “สงเสรมและสนบสนนกระบวนการเรยนรอยางมสวนรวม เพอใหเดก-เยาวชนรเทาทนสอและใชสอเพอพฒนาตนเอง ครอบครวและสงคม” และยทธศาสตรขอท 4 “สงเสรมการมสวนรวมจากทกภาคสวน เชอมประสานภาคเครอขายตางๆ ในการสรางสรรคสอ เฝาระวงกระบวนการเรยนรสอเพอสรางภมคมกนใหแกเดก-เยาวชน”

บทท 4 บทสรป : ขอเสนอแนะแนวทาง การพฒนากระบวนการเรยนร


จากการศกษาเพอสำรวจ “กระบวนการเรยนร” ในกจกรรม

ตางๆทแผนงานฯใหการสนบสนนและทมการดำเนนการอยกอนแลว

ทงในเชงปรมาณและคณภาพดงทกลาวมาในบทท 3 จะพบวา

กจกรรมจำนวนมากได ใหความสำคญและมความพยายามทจะ

สงเสรมกระบวนการเรยนร ในกจกรรมทกลมหรอองคกรดำเนนการอย

สวนหนงเปนผลสบเนองมาจากการเคลอนไหวของการอบรมการร

เทาทนสอซงดำเนนการมากอน ท ไดสนบสนนใหความรแกครในการ

จดกจกรรมรเทาทนสอแกนกเรยน เมอมแผนงาน สสย. เกดขน

จงเปนการสานตอใหกลม-องคกรทดำเนนกจกรรมอยแลวไดตอยอด

กจกรรม และกลม-องคกรใหมทมความสนใจในประเดนน ไดสราง

กจกรรมขนมาใหม ความเคลอนไหวท ไดรบการตอบรบอยางดน

นบวาเปนแนวโนมทดของการรกทางยทธศาสตร แตขณะเดยวกน

กไดสรางประเดนทจำเปนจะตองทบทวนอยางพนจพเคราะหขนมาดวย

ดงน

(1) กจกรรมตาง ๆ ในความสนบสนนของแผนงาน สสย.

เพอใหเยาวชนรเทาทนสอนน ไดพฒนากระบวนการเรยนร ไปสการ

เปลยนแปลงทยงยนดงทมงหมายแลวจรงหรอไมเพยงใด


เนองจาก “กระบวนการเรยนร” นน เปนวลทมการใช ในกจกรรม

ตางๆโดยทวไปโดยเฉพาะในชวงทเรมมการปฏรประบบการศกษาทให

ความสำคญกบกระบวนการเรยนร แตกพบวา การเรยนร (Learning) ท

กลาวถงนน เปนเพยงระดบ “การรบร” (Reception) หรอระดบ

“ความเขาใจ” (Comprehension) แมวาทง 2 ระดบจะมประโยชน

โดยเฉพาะในระดบความเขาใจ ซงชวยใหบคคลเกดการคดวเคราะห

มความเขาใจทชดเจน รเหตรผล แตกระนนกตาม “ความเขาใจ” กยงม

พลงในการปรบเปลยนทศนคต วธคด พฤตกรรม ได โดยจำกด เนองจาก

เปนการปรบเปลยนในสวนของความคด(สมอง) แตยงไปไมถง “การเรยน

ร” เพอการเปลยนแปลง (Transformation Learning) ซงตองผสาน

เหตผล (สมอง) และอารมณ ความรสก (ใจ) ทจะทำใหเกดการ

เปลยนแปลงใหมดานวธคด ทศนคต และพฤตกรรมอยางจรงจง ทวถง

และยงยน


ประเดนนมความสำคญเปนพเศษในบรบทการทำงานของแผนงาน

สสย. เนองจากอำนาจของสอกระแสหลกทสรางปญหาครอบงำ

เดก-เยาวชน มกสรางอทธพลตออารมณความรสกแกผรบสอกอน

เปนเบองตน (ความประทบใจ ความเราใจ ตนเตน สนกสนาน ตลก

ฯลฯ) แลวระบบคณคา ทศนคต ฯลฯ ทสอตองการถายทอดกจะซมซบ

สผ รบสารหรอเนอหานนโดยบคคลแทบไมรตว โดยเฉพาะเดก

และเยาวชนดงนน“กระบวนการเรยนร”ของแผนงานสสย.จะตอง

มความชดเจน และทำความชดเจนน ให ไปสกลม องคกรทเกยวของกบ

แผนงานฯ เพอมใหกจกรรมเปนเพยงการรบรหรอความเขาใจสอ

หรอรเทาทนสอ แต ไมสามารถตานทานอำนาจการครอบงำของสอ

ไดอยางเขมแขงหรอทำไดเพยงชวงระยะเวลาหนง


จากการเกบขอมลเพมเตมในการประชมของเวทสะทอน

ผลการศกษาอนประกอบดวยแผนงานสสย.และภาค5ภมภาค

ผเขารวมทงระดบบคคลและองคกรได ใหความเหนทสอดคลอง

กบขอวเคราะหในบทท3วากจกรรมของตนเองนนยงมขอจำกด

เกยวกบการพฒนากระบวนการเรยนรเพอการเปลยนแปลง

(Transformation Learning) เนองจากสวนใหญทำกจกรรมโดย

ไมมกรอบความคดทชดเจนในเรอง “กระบวนการเรยนร”

จงทำไปตามความเขาใจของตนเองในขณะทคำวา“กระบวนการ

เรยนร”มการใชกนจนกระทงไมชดเจนวามขอบเขตความหมาย

อยางไร


(2) แผนงาน สสย. ควรจะดำเนนการอยางไรทจะสนบสนนให

กลมองคกรททำกจกรรมเกยวกบการร เทาทนสอ มศกยภาพและ

ความสามารถเพมขนในการสรางการเรยนร เพอการเปลยนแปลง

(Transformation Learning) แกเดก-เยาวชน เพอพฒนากจกรรมทมอย

และทจะดำเนนการตอไปใหมพลงไปสการเปลยนแปลงทยงยน

จากการศกษาในครงนผศกษาไดสงเคราะหผลการศกษาในบทท3

โดยอาศยกรอบความคดในบทท 2 ไดขอเสนอแนะสำหรบแนวทางการ

ดำเนนงานของแผนงาน สสย. ซงจะตอบคำถามขางตนไปดวยพรอมกน

ประกอบดวย3ประเดนสำคญคอขอเสนอแนะเกยวกบการพฒนาดาน

ความคดกจกรรมและเครองมอในการดำเนนงานดงน


4.1 การพฒนาดานความคด จากการศกษาพบวา แผนงาน สสย. ยงไมมกรอบความคด (Conceptual

Framework) เกยวกบกระบวนการเรยนรทชดเจน เพอใหเกดความรความเขาใจ

ทตรงกนและมความชดเจนเพยงพอทจะเออใหทกสวน (ทงแผนงานฯและกลม-

องคกรภาค) สามารถผลกดนกจกรรมในทกระดบไปในทศทางของความคด

เดยวกน ดงนนจงควรพฒนากรอบความคด ในเรองกระบวนการเรยนรทเขาใจ

ไมยากไมซบซอนเพอสนบสนนใหกจกรรมทงหลายม“แผนทความคด”ของการ

ดำเนนงานและแผนงานฯเองกมแนวทางใหความสนบสนนและประเมนกจกรรม

ไดงายขน ขอสำคญคอเปนกรอบความคดทชวยกำกบความคดเรองการเรยนร

ให ไปสการเรยนรเพอการเปลยนแปลง (Transformation Learning) มใหเปน

กจกรรมสราง“การรบร”หรอเพยงแคสราง“ความเขาใจ”


จากการเกบขอมลในเวทการสมมนาและจากแบบสอบถามการประเมนผล

การจดสมมนาฯ จากภาคกจกรรมทเขารวมทงหมด ใหขอมลทสอดคลองตรงกนวา

การมกรอบความคดเกยวกบกระบวนการเรยนรทชดเจน จะชวยใหการตดตามและ

ประเมนกจกรรมทดำเนนการชดเจนขน เหนแนวทางของการพฒนา เชน กรอบ

ความคดการเรยนรซงปรากฏในรางรายงานบทท 2 ซงนำเสนอใหทประชมไดศกษา

ผลการประเมนพบวา ภาคกจกรรมทเขารวมการสมมนาระบวา ชวยใหเกดความ

ชดเจนในการทำงานและพฒนางาน (แบบสอบถามการประเมน, เวทสมมนา25-26

พฤษภาคม2551)

“ทำใหคดเปรยบเทยบไปกบสงทกำลงทำอย หลายประเดนทำใหตองกลบไป

ทบทวนวธคด วธการทำงานรวมกบผอน”

“ทำให ไดสรางมมมองในการเชอมโยงประเดนตาง ๆ รวมกนไดมากกวาการคด

อยในกรอบการทำงานแบบเดม ๆ ทขาดการเชอมโยงกบประเดนอนๆ”

“เปนประโยชนในการปรบฐานคดของตนเอง และกลบไปใช ในองคกรมากขน

ในดานการเรยนรและการจดการความร”

“ไดแนวคดในการเขาใจกระบวนการเรยนรของสอและสงคมมากขน รวมถง

ไดพฒนาหลกคดของตนเองเกยวกบการทำงานดานสอทชดเจน ซงเปนประโยชน

ตอการนำไปประยกตใชและเชอมโยงกบการทำงาน เนอหาการทำงานภายในองคกร

ทกวางและลกขน”

ฯลฯ

กระบวนการเรยนรสการเทาทนสอ : บทสำรวจสถานภาพและกาวตอไป ��0

นอกจากนแผนงานฯยงอาจพฒนากรอบความคดในดานอนๆทจะเออให

มแนวทางทชดเจนในการสงเสรมสนบสนนการพฒนากลม-องคกรกจกรรมทเปน

ภาค ใหมศกยภาพและความสามารถ ตลอดจนเงอนไขปจจยทจะเออใหเกดความ

ยงยนไดมากขนเปนลำดบ อาท กรอบความคดของการพฒนาองคกรแหงการเรยนร

กลม-องคกรเขมแขง รวมไปถงกรอบความคดทางเนอหาทตองการใหเยาวชนร

เทาทน เชน ความรนแรงในมตตาง ๆ เรองเพศ วฒนธรรมบรโภคนยม เนองจาก

เนอหาเหลานมความซบซอน สมพนธกบปจจยจำนวนมากในหลายระดบ (บคคล

ครอบครว กลม-ชมชน สงคม ประเทศ โลก) เชน วฒนธรรมบรโภคนยมสมพนธ

กบลทธปจเจกนยม(ตวใครตวมน)การแขงขนความรนแรงฯลฯดงนนการมกรอบ

ความคดจะชวยใหแผนงานฯ และภาคสามารถดำเนนงานในลกษณะทเรยกวา

ThinkGlobally,ActLocallyคอมองเหนภาพรวมทงหมดแตปฏบตการแยกสวน

อยางเชอมโยงไปสองครวมทงหมดไดมากขน


นอกจากน กรอบความคดจะชวยเสรมความคดเชงยทธศาสตร ซงโดยทวไป

มจำนวนไมนอยทมกมจดออนในดานแนวคด กลาวคอเปนยทธศาสตรท ไดรบการ

กำหนดขนโดยอาศย“วสยทศน”เชงจนตนาการเปนสำคญโดยขาดการเชอมตอไป

ถงแนวคด-ทฤษฎทจะชวยวเคราะห ใหเหนกลยทธหรอยทธวธ ปจจย-เงอนไข

ผเกยวของ ไดอยางละเอยดรอบคอบ รอบดานทกมต มผลใหแผนยทธศาสตร

อาจนำไปสการดำเนนงานทขาดเอกภาพทางแนวคด เนองจากไปใหนำหนก

ทางปฏบต และเปนการปฏบตทตางเขาใจไปคนละทศคนละทาง ผเขารวมเวท

การสมมนาของแผนงานฯและภาค ไดสะทอนขอมลทสอดคลองกบขอวเคราะหน

คอกรอบความคดมสวนชวยใหแผนยทธศาสตรซงแผนงานฯและภาคไดรวมกนทำไว

กอนแลวมความชดเจนมากขน(เวทสมมนา,25-26พฤษภาคม2551)


4.2 การพฒนากจกรรมและองคกรในความสนบสนนของแผนงาน สสย.

4.2.1การพฒนากจกรรม

(1) ผลการสำรวจกจกรรมทงเชงปรมาณและคณภาพ พบวากจกรรมการ

เรยนรเทาทนสอในเนอหาเรองความรนแรงและเพศยงมจำกด และประเดนความคด

ยงไมชดเจนและลก แผนงาน ฯ ควรจะพฒนาความร ในสวนน ใหชดเจนเพมขน

สวนหนงอาจพฒนาเปนกรอบความคดดงกลาวไว ในขอเสนอแนะท 4.1 และพฒนา

ความร ในการสรางกระบวนการเรยนรเทาทนสอในเนอหาน เพอเปนแนวทางใหแก

กลม-องคกรนำไปใช หรอมการจดอบรมใหดวย เชนเดยวกบกจกรรมในสวนทเปน

เนอหาการรเทาทนวฒนธรรมบรโภคนยม ควรจะไดรบการพฒนาจากขนตนของ

การเรยนร(การรบร–เขาใจ)ไปสการเรยนรเพอการเปลยนแปลง


(2) กจกรรมทควรไดรบการสนบสนนเพมมากขน โดยทำควบค ไปกบการ

รเทาทนสอ คอ การพฒนาทกษะชวตใหแกเดก-เยาวชน เพอสรางภมคมกนและ

ลดอทธพลการครอบงำของสอ เนองจากการศกษาพบวากจกรรมการเรยนรเทาทน

สอซงมเนอหาของทกษะชวต ทำใหกจกรรมมการบรณาการทงความคด อารมณ

ความรสก (สมองและหวใจ)นอกจากทำใหเดก-เยาวชนไดรเทาทนสอแลวยงรเทาทน

ความคด-อารมณตนเอง ยงถาไดรบการฝกฝนอยางตอเนองจะมผลใหมภมคมกน

ของตนเองมากขนดวย การศกษาพบดวยวากจกรรมเชงศลปะหรอศาสนาเปน

กจกรรมทมลกษณะเดนในการสรางเสรมประสบการณเชงอารมณ ความรสกใหแก

เดก-เยาวชนควรทจะมการศกษาวจยถงรปแบบกระบวนการใหมความหลากหลาย

กบกลมเปาหมายตางๆใหมากขน

(3)ความตอเนองและเวลาการเรยนรทเพยงพอ เปนเงอนไขสำคญของการเกด

ภมคมกนการครอบงำของสอ กจกรรมทรบการสนบสนนจงควรมแผนการดำเนนงาน

ทตอเนอง มกลไกการเรยนร ไมวาบคคลและ/หรอองคกรทจะสรางความตอเนอง

อยางชดเจน เมอประกอบกบการมกรอบความคดทชดเจน จะชวยใหการสนบสนน

ทกระดบไมสะเปะสะปะหรอทศทางคลมเครอไมชดเจน


(4) แผนงาน สสย. ควรสนบสนนใหกลม-องคกรคด

กจกรรมอยางบรณาการดวย เนองจากการศกษาพบวา

การปรบเปลยนทศนคต พฤตกรรมของเดก-เยาวชนเกดได

จำกดหรอไมยงยนหากบรบทหรอปจจยอน ๆ ไมเสรมดวย

เชน เมอลดเวลาเสพสอ กไมมกจกรรมอนใหทำ หรอทำ

แลวไมสนกเทาการเสพสอเชนจากการรวบรวมขอมลดวย

การศกษาและสมภาษณ โครงการวยใสเขาใจสอ พบวา

เดก-เยาวชนทเขารบการอบรมเหนความสำคญของการ

ลดดทวใหนอยลง ปรบเปลยนเวลาไปทำอยางอนมากขน

เชนทำการบานออกไปเลนกบเพอนแตเดกสวนใหญทเขา

คายยอมรบวา ยงดทวมากเหมอนเดม เพราะกจกรรมของ

ครอบครวยงอยหนาทว และในบางโรงเรยนทใหการอบรม

กระทงเดกรเทาทนโฆษณา เทาทนขนม แตทางโรงเรยน

สวนใหญยงคงปลอยใหมการขายขนมเหลานนใหเดกอย


ดงนนการพฒนากจกรรมของแผนงานฯและภาคจงตอง

ดำเนนการทง2มตไดแก

• การสงเสรมใหเกดกจกรรมรเทาทนสอควบค ไปกบการ

พฒนาบรบทใหสอดคลองสนบสนนการแก ไขปญหาอยางบรณาการ

ดวย เชนสภาพแวดลอมในโรงเรยนการรณรงคระดบครอบครว

ซงทำไดยากกวา แตกมความจำเปนทจะตองแสวงหาชองทาง

ตอไปประเดนนจำเปนทจะตองหาความรเพมเตมใหมากขน

• การพฒนากจกรรมอน ทางเลอกอน ซงอาจจะไม

จำเปนตองเกยวกบสอ แตเปนกจกรรมทสามารถทดแทนได ใกล

เคยงกบสงทเดกไดรบจากการเสพสอ เชน มความเพลดเพลน

จนตนาการ ทาทาย มเชนนนกยากทจะทดแทนสอได โดยยงยน

โดยเฉพาะกจกรรมทสงเสรมใหเดก-เยาวชนมเพอนมกลมหรอม

พนทของตนเอง อนเปนไปตามธรรมชาตของวยซงตองการได

รบการยอมรบจากเพอน ผ ใหญและสงคม การคดกจกรรม

ในสวนนจงควรคดในระดบปฏบตการ (Unit of Operation)

เปนกลม มากกวาคดกจกรรมในระดบบคคล เนองจากกลม

เพอนมอทธพลตอการปรบเปลยนวธคด ทศนคต พฤตกรรม

ไดมากไมวาในทางบวกหรอทางลบ


ดงนน กจกรรมทรบการสนบสนนจากแผนงาน สสย. ในระยะ

เวลาตอไป ไมจำเปนจะตองเปนกจกรรมทเปนเรองของสอโดยตรง

เทานน หากควรแสวงหาและสรางความรและปฏบตการวา กจกรรม

อะไรทเออใหเดก-เยาวชนมศกยภาพและความสามารถทจะสรางความ

สขในมตอน ๆ ดวยตนเองได (การอาน งานศลปะ ดนตร ฯลฯ ?)

หากแตภาคซงดำเนนกจกรรมในลกษณะน จะตองสามารถวเคราะห

เชอมโยงใหเหนวา กจกรรมจะไปตอบโจทยทเกยวกบการลดอทธพล

การครอบงำของสอตอเดก-เยาวชนไดอยางไร หากแผนงานฯ

มขอจำกดไมสามารถสนบสนนได กจะตองแสวงหาทางบรณาการ

การจดการเขากบกจกรรมของแผนงานอน ๆ ในสำนกงานกองทน

สนบสนนการสรางเสรมสขภาพ(สสส.)และ/หรอภายนอกสสส.


4.2.2การพฒนากลม-องคกรภาคและแผนงานสสย.

การพฒนากจกรรมดงทกลาวมา แยกไมออกจากการพฒนากลม-องคกร

ทเปนกลไกสงเสรมการเรยนร ใหแกเดก-เยาวชนรวมไปถงแผนงานสสย. เองดวย

ดงนนการพฒนากลม-องคกรจงเปนสงสำคญและจำเปนเชนกน แนวทางของการ

พฒนาสามารถอาศยกรอบความคดขององคกรเขมแขง และแนวคดขายใยชวต

ดงทกลาวไว ในบทท2เปนแนวทางคอ

(1) แผนงาน สสย. ควรสงเสรมกลม-องคกรใหพฒนาและบรณาการปจจย

ทเออใหเกดความเขมแขงยงยนทง 4 องคประกอบ กลาวคอ สนบสนน “ทน”

ทงงบประมาณ ความร เพอน (เครอขาย) ฯลฯ, สนบสนนการพฒนาศกยภาพ

และความเขาใจทชดเจนในเรองกระบวนการเรยนรภายในกลมองคกรภาค เพอให

สามารถพฒนากระบวนการเรยนร ในกจกรรมและองคกรของตนเองไปพรอมกน

กบกลมเปาหมาย, สนบสนนใหกลม-องคกรมทกษะ ความร เครองมอ การจดการ

โดยเฉพาะแกกลมใหมทยงไมมประสบการณของการจดการองคกร (เชน

การวางแผนยทธศาสตรการกำหนดกลยทธการตดตามประเมนผลฯลฯ)


ปจจยสดทายคอสนบสนนใหกลมองคกรเหนความสำคญของ

ปจจยดานจตวญญาณ หรอการพฒนาความสมดลของชวตทงดานใน

ดานนอกของบคคล ดวยความเขาใจวากลม-องคกรทเปนกลไกการขบเคลอน

กจกรรม หากมความเขาใจการพฒนาดานจตวญญาณ ยอมเออใหคณภาพ

ของกจกรรมทจดกบเดก-เยาวชนมมตในเรองนดวย ซงสอดคลองกบการ

พฒนากจกรรมการเทาทนสอทพบวา เดก-เยาวชนควรไดรบการพฒนา

อยางสมดลทงสมองอารมณและทกษะชวตการพฒนาจตวญญาณเปน

ฐานสำคญของการพฒนาทกษะชวตในบคคลใหสามารถปรบจตใจ

ใหเขาใจผอน มความประณต มนคงทางอารมณ ฯลฯ ในระดบองคกร

แผนงานฯ การพฒนาจตวญญาณจะสงผลไปทคณภาพการบรหารจดการ

องคกรและบคลากรดวย เออใหทกภาคสวนทำกจกรรมดวยความสข

ความพอใจและเอออาทรตอกน โดยแผนงาน สสย. สามารถเสรม

กจกรรมการพฒนาจตวญญาณน ในกจกรรมตาง ๆ ทจดกบเครอขาย-

ภาค


(2) ในสวนของการพฒนาระดบเครอขาย แผนงาน สสย. ควรให

ความสำคญกบการพฒนา“สมพนธภาพ”แนวราบในระดบตางๆ(จงหวด

ภมภาค ประเทศ) ในลกษณะของ “ชมชน” ทมการปฏสมพนธสอสาร

อยางตอเนอง มการปอนกลบของขอมลขาวสาร การแลกเปลยนเรยนร

และความรอยางสมำเสมอ บนพนฐานของความตระหนกในความสำคญ

ของกนและกน จงไมมองคกรผ ใหทนและผรบทน (ซงผ ใหมกมอำนาจ

มากกวาผรบ)หากเปนความสมพนธในฐานะของภาคหนสวน

4.3 การพฒนาเครองมอเพอการดำเนนงาน

ในการศกษาน ผศกษาพบวา เครองมอสำคญทแผนงานฯ ควรจะ

พฒนาขนมาเพอชวยใหการดำเนนงานมความชดเจน คลองตว ไดแก

การพฒนาเครองมอ-กลไกของการตดตามประเมนผล และเครองมอ-กลไก

ของการจดการความรทจะเออใหเกดการเรยนร ในแนวราบแกผเกยวของ

ทงหมดทกระดบและสามารถผลตความร ใหมได โดยตอเนอง


แผนงาน สสย. เปนหนงในแผนงานนำรองของสำนกงานกองทนสนบสนน

การสรางเสรมสขภาพ (สสส.) ในการใชเครองมอการประเมนดวยเทคนคแผนท

ผลลพธ (OutcomeMapping) ซงผศกษาเหนวาโดยหลกคดแลวมความเหมาะสม

สามารถตอบโจทยทงเรองการตดตาม-ประเมนผล การเรยนร การมสวนรวม และ

การจดการความร อยางไรกตาม จะตองมการประยกตใชอยางเหมาะสมแกกลม-

องคกรในระดบตาง ๆ ซงจะเกดขนและมประโยชน ไดจรง ควรจะตองสรางการ

มสวนรวมตงแตการเรมคดเครองมอตางๆรวมกน

นอกจากน การพฒนาตวชวดทมความสอดคลองหรอองกบกรอบความคด

ของแผนงานฯ กจะเปนเครองมอทมประโยชนในการสนบสนนใหภาคและแผนงาน

สสย.สามารถดำเนนงานไดอยางมเอกภาพมากขน มองเหนตนเองไดงายขน เครองมอ

และเทคนคการทำงานทควรไดรบการพฒนาขนมาดวย คอ เครองมอสงเสรม

การเรยนร การจดการความร อาท เทคนค-เครองมอการถอดบทเรยน การวเคราะห

ทบทวนหลงการปฏบต (After Action Review : AAR) การฝกฝนทกษะการเปน

ผอำนวยการเรยนรเพอสรางการเรยนร (Learning Facilitator) การวจยอยางม

สวนรวม เปนตน อยางไรกตาม สงทพงระวง ไดแก การใชเครองมอ-เทคนคดงกลาว

จะตองสงเสรมกระบวนการเรยนร และการมสวนรวมทมกรอบความคดเปนฐาน

มใชเปนการใชเครองมอ-เทคนคอยางโดด ๆ โดยไมรเปาหมายทตองการ มงไปส

คอการเรยนรอยางมสวนรวมของผเกยวของทงหมด


ขอสงเกต สดทายคอขอสงเกต ซงผศกษาขอตงไวจากการศกษา ไดแกขอสงเกตวา

กจกรรมมการเปดพนท ในการคดกจกรรมการเรยนรเทาทนสออยางอสระและ

นอกกรอบใหแกเดกและเยาวชนมากนอยเพยงใด ขอสงเกตนมาจากการเหนวา

รปแบบวธการของหลายกจกรรมจะคลายกน เนองจากผจดรบการอบรมมาเหมอนกน

หากนำไปใช โดยขาดการประยกต จะทำใหกจกรรมมเสนทางทแนชดเปนขนตอน

เดกและเยาวชนจงมสวนรวมในขนตอนทกำหนดไวแลว เปนการคดในกรอบทมโจทย

กำหนดไวชดเจน

หากมการจดชวงเวลาบางสวนในกจกรรมใหเดก-เยาวชนไดคดอยางอสระ

จะชวยการพฒนาจนตนาการหรอการคดนอกกรอบ เพอเออใหเดก-เยาวชนมทน

ในการคดตอดวยตนเองมากขนภายหลงกจกรรม นอกจากน การใช โจทยในเชง

ทาทาย หรอในสถานการณจรงจะชวยใหเดก-เยาวชนไดมประสบการณคดใน

สถานการณทเขาอาจจะตองพบในชวตจรงมากขน


นอกจากน มขอสงเกตและเสนอแนะดานงบ

ประมาณวา หากมความเปนไปได แผนงานฯสสย.

ควรสงเสรมใหกลม-องคกรผจดกจกรรมสามารถเสนอ

งบประมาณจำนวนหนงในลกษณะงบประมาณยอย

(Small Grant) อยในขอเสนอกจกรรมทกลม-องคกร

เสนอมาดวย หากกลม-องคกรนนมความพรอมทจะ

เปนพเลยงสงเสรมกลมเดก-เยาวชนใหคดรเรมทำ

กจกรรมทกลมเปาหมายสนใจ โดยอาศยงบประมาณ

ดงกลาวในการทำกจกรรมเนอหาเกยวกบสอและการ

สรางทกษะชวตใหแกตนเองโดยอสระ วธการนจะเปน

ทงการพฒนาเดกและเยาวชนใหเรยนรการจดองคกร

การพฒนาสมพนธภาพ และพฒนาจตวญญาณของ

การทำงานรวมกนภายในกลม และถกทอความสมพนธ

กบเครอขายนอกกลมในระดบตาง ๆ พรอมกบเตรยม

บคลากรในระดบทองถนดวย หากประสบความสำเรจ

ในอนาคตกสามารถใชงบประมาณในทองถน (มลนธ-

สมาคมการกศล องคกรปกครองสวนทองถน เชน

องคการบรหารสวนจงหวด สวนตำบล เทศบาล ฯลฯ)

ได


ทายทสด การศกษาในครงน ไดสะทอนใหเหนวา ยงม

บคคล กลม-องคกรอยทกภมภาค ท ใหความสนใจและความ

สำคญกบการสงเสรมเดกและเยาวชนไทย ใหหลดพนจาก

อทธพลการครอบงำของสอดานลบ และไดรเรมดำเนนการ

กจกรรมตาง ๆ อยแลว หากยงมขอจำกดเปนการทำกจกรรม

ตามความถนด ความเขาใจของตนเอง ขาดการพฒนาศกยภาพ

ความสามารถทจะพฒนากจกรรมใหกาวหนาอยางตอเนอง เพอ

เทาทนสอกระแสหลกทพฒนาตนเองสรางผลกระทบเชงลบแก

เดกและเยาวชนดวยเทคนควธและเนอหาแบบใหม ๆ ดงนน

แผนงาน สสย. จงมภาคทมใจพรอมอยแลวเปนทน สงทจะตอง

พฒนาตอไปคอ การเสรมเพมทนทางศกยภาพความสามารถทาง

ความคด และปฏบตการของกจกรรมการรเทาทนสอใหเขมขน

มากขนทงคณภาพและปรมาณภาค เพอพฒนาประเดนท

ดเสมอนวามความเฉพาะ คอเปนเรองของการรเทาทนสอ

อนสงคมตระหนกเหนรวมกนชดเจนในพษภย ไปสเปาหมาย

ทสำคญกวานน คอ การพฒนาใหเดก-เยาวชนไทยมทกษะชวต

ทจะอยอยางเทาทนมายาคตทงหลาย มใชเพยงเฉพาะสอ

หากครอบคลมถง “มายาชวต” อนทำใหชวตขาดอสรภาพและ

ปราศจากความสขทจะเอออาทรไปสสรรพชวตอนในโลกใบน.


บรรณานกรม

ภาษาไทย

หนงสอ

อรศร งามวทยาพงศ. กระบวนการเรยนร ในสงคมไทยและการเปลยนแปลง : จากยคชมชนถงยคพฒนาความทนสมย.กรงเทพฯ:วทยาลยการจดการทางสงคม,2549. อรศร งามวทยาพงศ, เขยน, อทย ดลยเกษม – วระ สมบรณ บรรณาธการ.ยทธศาสตร ใหมทางการศกษาเพออนรกษพลงงานและสงแวดลอม. กระทรวงศกษาธการสถาบนสงแวดลอมไทย และสำนกงานคณะกรรมการนโยบายพลงงานแหงชาต, 2542. อบลรตน ศรยวศกด. รายงานการศกษาเรองสอมวลชนเพอการศกษาและการเรยนร.

กรงเทพฯ:โครงการยทธศาสตรสอเดก,2548.

เอกสาร

รายงานการดำเนนงานงวดท1 (มกราคม–มถนายน2551)และเอกสารทเกยวของกบกจกรรมในความสนบสนนของแผนงานสสย.และของกลม-องคกรอนๆ:

1.โครงการสอเพอเดกและเยาวชน-กลมรกษเขาชะเมาจ.ระยอง 2.โรงเรยนชมชนชาวนา-สถาบนชาวนาจ.มหาสารคาม 3.โครงการวยใสเขาใจสอ-กลมไมขดไฟจ.นครราชสมา 4.โครงการสะพานชวต-กลมสงขลาฟอรมจ.สงขลา 5.โครงการสรางภมคมกนรเทาทนสอ-องคกรเครอขายเดกและเยาวชนจ.กำแพงเพชร 6.โครงการเยาวชนเทาทนสอ-กลมมานมานะจ.สงขลา 7.โครงการเดกไทยเรยนรเทาทนเฝาระวงสอ-กลมเยาวชนพทกษสทธผบรโภค จ.สราษฎรธาน


8. โครงการอบรมอาสาสมครนกขาวเยาวชนเทาทนสอ – ศนยประสานงานสำนกขาวเดกและเยาวชนจ.พะเยา สำนกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ. แผนงานสอสรางสขภาวะเยาวชนระยะ3ป:มกราคม2551–ธนวาคม2553. อรศรงามวทยาพงศและคณะ.รายงานการศกษาและจดทำตวชวดกระบวนการเรยนรจากการทำงานและกจกรรมของแผนงานพฒนาจตเพอสขภาพ. กรงเทพฯ : มลนธสดศร-สฤษดวงศ,2549. อษาบกกนส และคณะ. รายงานวจยการตดตามและประเมนแผนงานสอสรางสขภาวะเยาวชน(สสย.).กรงเทพฯ:สำนกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ,2551.

สมภาษณ

• นนทพลางวน,18กมภาพนธ2551 • ธญญาอรพานชพงรถ,13มนาคม2551 •ธรดานามไห,16-17มนาคม2551 • ศรทธาปลมสงเนน,25มนาคม2551 • พรทพยเยนจะบก,ผชวยศาสตราจารยดร.,30เมษายน2551 • พรรณภาโสตถพนธ,1พฤษภาคม2551

สนทนากลม

ผจดกจกรรม กลมรกษเขาชะเมา, วทยาลยการจดการทางสงคม, สถาบนตนกลา,สงขลาฟอรม, กลมมานมานะ, กลมระบดใบ, กลมเยาวชนพทกษสทธผบรโภค (27 กมภาพนธ2551) เวทสมมนาสะทอนขอมลเพอการจดการความรสอสรางสขภาวะเพอเดกและเยาวชน.จดโดย แผนงานสอสรางสขภาวะเยาวชน (สสย.) วนท 25-26 พฤษภาคม 2551 โรงแรมรอยลซตกรงเทพฯ


สำรวจและศกษาพนท(สมภาษณและสงเกตการณกจกรรม)

• โครงการสะพานชวต–สงขลาฟอรมจ.สงขลา

• โรงเรยนชมชนชาวนา-สถาบนชมชนชาวนาจ.มหาสารคาม

•โครงการวยใสเขาใจสอ–กลมไมขดไฟจ.นครราชสมา

ภาษาองกฤษ

Books

Capra,Fritjof.TheWebofLife.London:Flamingo,1997.Hope,AnneandTimmel,Sally.TrainingforTransformation.MamboPress,1984.Uphoff,Norman.LocalInstitutionalDevelopment:AnAnalyticalSourcebook

withCases.Connecticut:KumarianPress,1986.-------RuralDevelopmentandLocalOrganizationinAsia.Delhi:Macmillan

India,1982.-------LocalOrganizationforRuralDevelopment:AnalysisofAsiaExperience.

Ithaca:CenterforInternationalStudies,CornellUniversity,1982.

Online EcoliteracyCenter,http://www.ecoliteracy.org/pages/principlesofecology.html Fritjof Capra’s Perspective : A Crisis of Perception, http://freespace.virgin.net/steve.charter/big-picture/capra.html


1ปรบปรงจาก อรศร งามวทยาพงศ “ถอดบทเรยนใหเปนการเรยนร” ใน กระบวนการเรยนร ในสงคมไทยและการเปลยนแปลง : จากยคชมชนถงยคพฒนาความทนสมย. กรงเทพฯ : วทยาลยการจดการทางสงคม,2549.

ก

กระบวนการ “ถอดบทเรยน”

ใหเปนการเรยนร1

จกรรม“ถอดบทเรยน”เปนเครองมอสำคญอยางหนงของการจดการ

ความร และพฒนาการเรยนรของบคคล โดยเชอกนวากจกรรมการถอดบทเรยน

จะสงเสรมใหผเขารวมเกดความรความเขาใจ มศกยภาพและความสามารถเพมขน

จากกระบวนการถอดบทเรยน

อยางไรกตาม การถอดบทเรยนมใชเครองมอสำเรจรป และยงมใชวธการ

ทปราศจากแนวคดรองรบ ดงนน หากดำเนนการโดยเงอนไขสำคญบางประการไม

ครบถวน กอาจมผลใหการถอดบทเรยนนน มผลจำกดในการสรางความรและ

กระบวนการเรยนร ใหแกผเขารวมได บทความนเปนการสงเคราะหประสบการณ

ของผเขยนและความรท ไดจากการศกษากจกรรมการถอดบทเรยนในความสนบสนน

ของวทยาลยการจดการทางสงคม (วจส.) ซงผเขยนไดมสวนรวมในการศกษา

ประเมนผล และจากประสบการณทางตรง-ทางออมจากการเขารวมสงเกตการณ

ในกจกรรมการถอดบทเรยนขององคกร หนวยงานตาง ๆ ประเดนสำคญของ

บทความนซงผเขยนตองการกลาวถง คอ กระบวนการถอดบทเรยนทจะทำใหเกด

การเรยนรควรดำเนนการอยางไร เพอเออใหกจกรรมการถอดบทเรยนไดรบ

การออกแบบและจดการทจะนำไปสการเรยนรของผเขารวมไดอยางทตองการ

มใชเปนเพยงกจกรรมทดำเนนการไปตามเทคนคหรอขนตอนโดยไมชดเจนวา

ตองการใหเกดอะไรและควรดำเนนการอยางไรเพอไปสสงทตองการนน

ภาคผนวก


1. ความหมายของการถอดบทเรยน

“การถอดบทเรยน” ทกลาวถงในทน หมายถงกระบวนการ

ทบทวน-สรปประสบการณทผานมาในแงมมตาง ๆ เพอใหเหนถง

รายละเอยดอนชดเจนและความร ในเหตปจจยอยางเชอมโยง

ทงภายในและภายนอกซงทำใหเกดผลอยางท เหนอย ในปจจบน

ไมวาผลนนจะเปนผลดานบวกหรอลบ ในมตของการจดการความร2

การถอดบทเรยนเปนการ “ถายทอด” ความรทอยในตวบคคลหนงให

แกผอนหรอแกกลม แลวความรทถายทอดนนไป “สราง” ความร ใหม

ใหแกผรวมกจกรรม สามารถประยกต ไป “ใช” ประโยชนและสราง

ใหมอยางตอเนอง รวมทงเกดการ “สะสม”ในเอกสารทบนทกและใน

บคคลทเขารวม

2การจดการความร ในความหมายของผเขยนคอการจดการความรอยางครอบคลมครบทง 4มตไดแกการสรางการใชการถายทอดและการสะสม เปนการจดการอยางเปนวฏจกร (วงจร)ซงนำไปสการสรางสรรคใหมตลอดเวลา โดยนยน ความรจงมพลวตตลอดเวลา หากจดการไมครบทง 4 มต ความรจะมสถานะไมตางจากอาหารและยา “หมดอาย” คอ นำไปใชประโยชนไดจำกดและไมเออตอการสรางสรรคสงใหม


3โปรดอาน“กรอบความคด”กระบวนการเรยนรในบทท2(หนา15-60)

2. จดมงหมายของการถอดบทเรยน การถอดบทเรยนมใชกจกรรมการสรปงานโดยทวไป แตเปนการประมวล

ผลลพธทเกดขนในมตตางๆจากทศนะมมมองอนหลากหลายเพอให ได“ความร”

(บทเรยน) จากประสบการณจรงทมประโยชน นำมาพฒนาและปรบปรงงาน

ใหกาวหนา สอดคลองกบความเปลยนแปลงของกลม-องคกรและสภาพแวดลอม

ตาง ๆ และเพอพฒนาบคลากรทงหมดทเกยวของกบงานนน ใหมศกยภาพ

และความสามารถสงขน จากกระบวนการถอดบทเรยนนนรวมกน การถอดบทเรยน

จงตองให ไดทง “ความร” และ “การเรยนร” อยางนอยทสดในระดบของ

“ความเขาใจ”(Comprehension)ทสามารถเชอมโยงเหตผลของปจจยตางๆในชด

ประสบการณ หรอกอใหเกดวธคดอยางใหม คานยมใหมทนำไปสการคดสรางสรรค

ตางๆทสามารถนำไปใชประโยชนใหมหรอตอยอดออกไปอยางตอเนองไดมใชเปน

เพยงการ“รบร”(Reception)3ขอมลเพมมากขนจากเดม


3. การจดกระบวนการถอดบทเรยนใหได ตามจดมงหมาย

การถอดบทเรยนจะบรรลตามความหมายและจดมงหมายทกลาวมาไดมาก

นอยเพยงใด ขนอยกบการจดกระบวนการของกจกรรมอยางเหมาะสม มกรอบ

ความคดของ “กระบวนการเรยนร” ทชดเจนเพยงพอใหการจดการทกขนตอนนำไป

สการเรยนร แนวทางของการจดกระบวนการในทน อาศยกรอบความคดทแสดงไว

ในบทท2

3.1ขนเตรยมการ

ขนเตรยมการนบวาเปนสวนสำคญอยางหนง ปจจยทเออตอความสำเรจทจะ

ตองเตรยมการคอ

(ก) การเตรยมองคประกอบของผเขารวม

การถอดบทเรยนทสามารถระดมผมสวนเกยวของกบประสบการณชดดงกลาว

ไดอยางรอบดาน หลากหลาย ยอมทำใหเกดเนอหาการเรยนร แหลงเรยนรท

หลากหลายมมมอง ทศนะ ฯลฯ อนเออประโยชนแกผเขารวม โดยเฉพาะหากม

กระบวนการทสงเสรมการแลกเปลยนเรยนรรวมกนทเหมาะสมการถอดบทเรยนนน

กจะยงเออประโยชนใหเกดการเรยนร ไดมากแกผเขารวมทงหมด สำหรบจำนวน

ผเขารวมนน หากอยในระดบประมาณ 10-15 คนนาจะเออตอกระบวนการเรยนร

ไดมาก คอสามารถแลกเปลยนกนไดอยางทวถง ทสำคญทสดคอ ผเขารวมจะตอง

เปนบคคลหลก (Key Informant) ทมความเกยวของกบเรองทจะถอดบทเรยน

โดยตรง


(ข) การเตรยมกลไกการเรยนร

กลไกสำคญของการสรางกระบวนการเรยนร ในการถอดบทเรยน คอ

ผอำนวยการการเรยนร (Learning Facilitator) ซงจะทำหนาทกระตน สงเสรม

ใหเกดการแลกเปลยนความคด ทศนะ ความร ขอมล ฯลฯ อยางรอบดาน เพอให

ความหลากหลายในมตตาง ๆ เกดประโยชน ไดจรง โดยการตงคำถามทเออให

ความหลากหลายนำไปสการคดแงมมใหม วพากษวจารณ สรางสรรค การคดทลกซง

ฯลฯ มากขน ในขณะเดยวกนกกวางขวางรอบดานดวย และทำหนาทเชอมโยง

จบประเดนความคดทศนะความร ฯลฯทหลากหลายมากมายนนมาประมวลความคด

(Conceptualize) หรอสงเคราะหใหเกด “บทเรยน” (ความร) ทเออใหผเขารวม

เกดความกระจางชดในชดประสบการณทมรวมกน ไดความรททำใหเกดมมมอง

และความคดใหมทจะนำไปสการสรางสรรคการพฒนางานตาง ๆ ได ผอำนวยการ

การเรยนรจงตองมชดความรและประสบการณในเรองทจะถอดบทเรยน เชนเดยว

กบทมความรอบรเชงบรบทในเรองอน ๆ ทจะนำมาสงเสรมใหผเขารวมไดมองตางมม

ดวย (เชน การถอดบทเรยน “ความสำเรจ” หากผอำนวยการการเรยนรมชด

ประสบการณ ในเรองดงกลาวมาก อาจจะกระตน (ทาทาย) อยางเหมาะสมวา

ความสำเรจท ไดยงยนหรอไม ใช “ความสำเรจ” หรอไม เพราะในหลายกรณ

“ความสำเรจ”อาจสรปกนอยางฉาบฉวยรวบรดเปนตน)


คณสมบตสำคญของผทำหนาทอำนวยการการเรยนร จงตองเปนผทมความร

ในเรองทจะถอดบทเรยนทงดานลกและดานกวาง เพอจะตงประเดนการคดและ

การถามทเออใหผเขารวมได “รวมคด” และเกดคำถามตอชดประสบการณหรอ

บทเรยนของตนเองอยางอยางละเอยดรอบดานดวยตนเอง มใชเพยงผดำเนน

รายการใหผเขารวม“รวมเลา” ขอมลของแตละคนแลวเรยบเรยงสรป

ในกรณทผอำนวยการการเรยนรเปนบคคลนอกกลม การศกษาขอมลเกยวกบ

ประวต บทบาท ขอเดน ขอจำกดของผเขารวม และอน ๆ ทเกยวของกบกลม

ดงกลาว จะเออใหผอำนวยการการเรยนรสามารถทำหนาทสงเสรมการเรยนร

ของบคคลและของกลมไดมากขน

(ค) การเตรยมการอน ๆ

ความพรอมดานสถานท สงอำนวยความสะดวก อปกรณเครองมอใน

การเรยนร รวมถงอาหาร การเดนทาง ความพรอมเพรยงดานเวลา ฯลฯ หากม

การเตรยมไวอยางรอบคอบ จะเออใหผเขารวมมความพรอมในการเรยนร ไดมากขน

ในทางตรงขาม หากกจกรรมขลกขลกตลอดเวลา เวลามจำกด ฯลฯ อาจมผลให

ความพรอมทางรางกายจตใจสมาธและอนๆไมเออตอการเรยนรรวมกน


3.2ขนดำเนนการหรอจดกระบวนการเรยนร

การจดกจกรรมถอดบทเรยนใหเกดกระบวนการเรยนรมแนวทางปฏบตคอ

(ก) บรรยากาศของการถอดบทเรยนในตลอดกระบวนการ ตงแตเรมตน

จนเสรจสน จะตองเปนกนเอง ไมเครงเครยด เปนความสมพนธเชงสงคม แมผเขารวม

มความหลากหลาย แตไมมชองวางหรอความตางระดบ (เปนแนวดง มผทมอำนาจ

มากกวา รมากกวา ฯลฯ) ในทางตรงกนขาม บรรยากาศแบบกนเองของผม

สวนรวมทงหมด (รวมทงผอำนวยการการเรยนร) จะชวยใหผเขารวมเพลดเพลน

กบการเรยนรจากการถอดบทเรยน เกดทศนะดานบวกตอกจกรรมน เหนวาการถอด

บทเรยนเปนกจกรรมทมประโยชน และไมยากซบซอน แมจะเปนเรองของ “การคด”

กเปนการคดจากความรหรอประสบการณรปธรรมของตนเอง จง “สนกคด”

ได (โดยเฉพาะเมอรวมกนคดหลาย ๆ คน) จงเรมเกดฉนทะ (ความพอใจ) ทจะทำ

ตอเนองไปอกในอนาคต

(ข) ในการเรมตนกระบวนการ ควรเรมจากการคดดานบวก มองเหนพลง

และอนาคตของตนเองและกลม หากเปนไปไดควรเรมตนดวยสงทซาบซงประทบใจ

แมแตการถอดบทเรยนทเปนความไมสำเรจหรอเปนปญหา กควรมกระบวนการ

กระตนใหผเขารวมเหนประโยชนของบทเรยนดงกลาว มองเหนถง “พลง” และ

“โอกาส” ของกลมในการแก ไข-พฒนาบทเรยนดงกลาวใหดขน (พลกวกฤตใหเปน

โอกาส) เชน การใหบคคลทมประสบการณตรงในการเผชญวกฤตและผานพนมา

ไดดวยการเปลยนวธคด การแสวงหาความร ฯลฯ มาเลาตวอยางการคดเชงบวก

หรอนำเรองของบคคลซงเปนทรจกมาเลาใหผเขารวมฟงเปนตน


(ค) กระบวนการคดของการถอดบทเรยน ตองใชทงการวเคราะหหรอคด

แยกสวน เพอใหผเขารวมเหนถงเหตปจจยของความสำเรจ (หรอไมสำเรจ) อยางชดเจน

ละเอยดลกสามารถ“ถอด”ประสบการณของตนเองวามเหตปจจยอะไรเกยวของบาง

และใชการสงเคราะหหรอการคดเชอมโยงหลอมรวมเหตปจจยตางๆนนใหเกดเปน

ความรความเขาใจใหม วาความสำเรจหรอลมเหลวของกจกรรมใด ๆ เกยวของ

กบเหตปจจยเปนอนมากซงเชอมโยงถงกน จงสามารถสงผลกระทบตอกนไดทง

ทางตรงทางออมบางอยางมองเหนงายและบางอยางมองเหนยากตองใชเวลา

ตวอยางเชน ความเขมแขงของกลม มาจากการมทน การจดการทด มความร

และมความสมพนธอนดของผเกยวของ ฯลฯ การวเคราะหเปนการจำแนกแยกยอยวา

ทนดงกลาวนอกจากเงนแลวมทนอนๆเชนทนนเวศทนมนษยทนสงคมฯลฯหรอ

ไม อยางไรทนทกชนดพฒนาไดจากการมการจดการอยางไร เกยวของกบการมความร

ในเรองใดหรอไม และความสมพนธอนดนนชวยเออตอการพฒนาทน ความร และทำให

การจดการงายขนหรอไมอยางไร เปนตน การมองเหนความเชอมโยงและกลมกลน

เปนสวนหนงของกนและกนระหวางปจจยตาง ๆ จะเออใหเกดความคดเชงสงเคราะห

วา ปจจยทกอยางเชอมโยงเกยวของกนเสมอไมทางตรงกทางออม มากนอยแตกตาง

กนไปตามบรบทของเวลาและอน ๆ ผลรวมของความสำเรจ จงเปนผลจากการเชอมโยง

ปจจยตาง ๆ ดวย มใชเกดจากปจจยใดโดยลำพง อนเปนการคดแบบแยกสวนและ

ลดทอน


การบรณาการกระบวนการคดทง 2 แบบดงกลาว หากดำเนนการไดด โดย

อาศยชดประสบการณของผเขารวมเอง และดำเนนการอยางตอเนอง จะมอทธพล

สรางการปรบเปลยนวธคด โลกทศนในการมองสงตาง ๆ เกดการเรยนร ใหม ได

นอกจากน การใชความคดทง 2 แบบจะชวยใหเกดประโยชนในภาคปฏบตหรอ

การจดการดวย คอ การวเคราะหหรอแยกสวนยอย จะชวยใหเหนและรองคประกอบ

ชดเจน (ใคร อะไร อยางไร เมอไร ท ไหน เทาไร ฯลฯ) งายแกการวางแผนและ

จดการ ในขณะเดยวกนการสงเคราะหจะชวยใหเกดการจดการทมความรอบคอบ

และรอบดานมากขนมการปองกนผลกระทบดานลบและสงเสรมผลดานบวกไดมากขน

(ง) มกระบวนการกระตนใหคนทงหมดมสวนรวมกนคดและแสดงความคด

เพอให ไดความคดทหลากหลาย แตกตางมมมอง การมสวนรวมเปนชองทางหนง

ทเออใหผเขารวมไมเบอหนายดวยอยางไรกตามการมสวนรวมจะเกดขนไดจะตอง

ใชเครองมอและวธการในการถอดบทเรยนทหลากหลาย เพอใหผเขารวมทมความ

แตกตางกนสามารถมสวนรวมในการถอดบทเรยนของตนเองได เชน ไมใชการพด

อยางเดยวอาจตองใชเกมเหตการณสมมตการคยในกลมยอยฯลฯเปนตวชวยใน

การสอสาร เพอโยงกลบไปยงประเดนของบทเรยนทตองการถอด เนองจากผเขารวม

จำนวนมากไมถนดกบการแสดงความคดดวยการพด โดยเฉพาะการพดในทประชม

หรอสาธารณะและถนดกบการพดรปธรรมมากกวาการประมวลความคดเชงนามธรรม

ผอำนวยการการเรยนรจงตองถอดประเดนท ไดจากตวอยางรปธรรม เชน

ปรากฏการณรปธรรมชดน สะทอนถงการมคณธรรมของความเอออาทรใสใจตอกน

แสดงถงการคดทมมตของอนาคต(ความยงยน)เปนตน


(จ) เวลาทใช ในการถอดบทเรยนตองมความเหมาะสมตามสภาพของผเขารวม

เปนสำคญ ไมมขอกำหนดตายตว ผอำนวยการการเรยนรจะตองสงเกตและประเมน

บรรยากาศ อยางไรกตาม โดยทวไปการใชความคดทมประสทธภาพควรอยในชวง

2-3ชวโมง(ในบรรยากาศกนเอง)โดยมชวงพกครงทเหมาะสมหากเปนการถอดบท

เรยนในชวงเวลาทนาน ควรคนดวยการพกรบประทานอาหาร หรอมชวงพกผอน

ทเหมาะสมแลวจงเรมใหม สงทเรยนรรวมกนควรเขยนแสดงใหเหนรวมกนเปนชวง ๆ

และสรปอกครงในตอนทายสด

3.3การจบกระบวนการถอดบทเรยน

กอนจบกระบวนการถอดบทเรยนควรจะตองสรปรวมกนวา บทเรยน (ความร)

ท ไดจะนำไปสการวางแผนพฒนา หรอการแก ไขและลงมอทำอะไรตอไป อยางไร

ประเดนสำคญคอ

(ก)อะไรคอสงทดอยแลวและควรทำตอ(จะทำตอไปอยางไรใหดขนอก)

(ข)อะไรคอสงทบกพรองเปนจดออนและอปสรรค(จะปรบปรงอยางไร)


ขอความในวงเลบ ไมจำเปนตองตอบทนทโดยละเอยด เพราะเปนประเดน

ทจะตองใชเวลาการคด อาจนดหมายการประชมใหมเปนการเฉพาะ ในการดำเนนการ

2 ขอขางตนมความรพอจะทำหรอไม หากยงร ไมชดหรอตองการความรอน ๆ

เขามาชวย อาจตองใชการวจยเขาชวยสรางความรทตองการ โดยใชการวจยแบบ

มสวนรวม (Participatory Action Research : PAR) ทเนนกระบวนการเรยนร

ของคนทงหมดมารวมกนหาคำตอบ

เมอเสรจสนการถอดเนอหาสวนทเปนบทเรยนแลวควรใหผเขารวมไดแบงปน

ความรสกนกคดจากการเขารวมการถอดบทเรยน โดยเลอกใชรปแบบหลากหลาย

ในการสะทอน ไมจำเปนตองใชการพดเพยงอยางเดยว ขนตอนนมความสำคญ

เปนการประเมนกระบวนการทงหมดใหผจดการถอดบทเรยนและผอำนวยการ

การเรยนร ไดทราบถงจดแขงจดออนของกระบวนการ และไดแบงปนความรสก

ของการใชเวลารวมกนดวย เชน ใชการวาดภาพหรอเลอกรปทจดไวซงตรงใจ

มากทสดแลวจงสอดวยการพดเปนตน


4. ปญหาทพบบอยในการถอดบทเรยน การถอดบทเรยนแตละครงจะมปญหาแตกตางกนไป หากพจารณาในมตของ

การได“ความร”และ“กระบวนการเรยนร”แลวปญหาทพบบอยครงไดแก

(ก) การตงคำถามเพอใหเวทรวมกนถอดบทเรยนยงไมลงลกมากพอ

หรอขาดการวเคราะหเจาะลก ทำใหเนอหาทนำมาเสนอ เปนการเลาหรอพรรณนา

ปรากฏการณ สภาพกอนและหลงการเปลยนแปลง โดยไดขอสรปทจำกดและไมลก

เชน ปจจยอะไรซงทำใหชาวนาเปลยนบทบาทมาเปนเพยง “ผจดการนา” ในเกษตร

สมยใหม (คอทำหนาทกำกบงานใหเปนไปตามระบบขาดการคดพฒนา)ซงการถอด

บทเรยนในบางกรณไดขอสรปในแบบเดม คอ ความยากจนเกดจากตนทนการผลต

สงและการบรโภคเกนตว การถอดบทเรยนเชอมโยงไปไมถงความสำคญของ

“ความรและการเรยนร” ทง ๆ ท โดยแทจรงแลว การเปลยนบทบาทในไรนา

ของชาวนาสมพนธอยางยงกบเรองของ “ความร” ทงความรดงเดม (ภมปญญา

ทองถน) และความร ใหมทรฐนำเขามาแลวอย ในฐานะสงกวาความรเดม ทำให

อำนาจการจดการไรนา เปลยนมอจากความรของชาวนาทสรางเอง ใชเอง พฒนา

ดวยกลมของตนเอง ไปเปนการพงพงความรนำเขา เปนเพยงผทำตามความรของ

คนอนพงพงความรของภายนอกมากกวาผลตความรของตนเองเพอตนเองดงอดต

(ภมปญญาทองถน)เปนตน


สาเหตททำใหการตงคำถามไมลกพอ สมพนธโดยตรงกบกรอบความคดของ

ผดำเนนการไมกวางและลกเพยงพอและ/หรอขาดการบรณาการเชอมโยงประเดน

(ข) การถอดบทเรยนมงไปทการวเคราะหเจาะลกหาคำตอบในเรองใดเรองหนง

โดยเฉพาะเรองทเปนรปธรรมอยางเดยวมากเกนไป เชนตวอยาง การถอดบทเรยน

การใชและเลกใชสารเคม ในการทำนา เจาะลกมากถงผลดผลเสยจากการ

เปลยนแปลงการใชสารเคมในไรนา ฯลฯ มผลใหการถอดบทเรยนไดความรจำกด

ดาน ไมสามารถเชอมโยงไปถงปจจยเงอนไขอน ๆ ทมผลตอการใช-ไมใชสารเคม

เชน โลกทศนของชาวนาทมตอธรรมชาต, วธคดในดานตาง ๆ, กลยทธของพอคา

บรษทผผลตสารเคม, กลไกของรฐทเขาไปสนบสนนใหเกดการใชสารเคม (และอนๆ)

ทเออตอธรกจมากกวาชาวบาน ฯลฯ ทสำคญกวานนคอ ขาดการสงเคราะห ให

เชอมโยงไปถงการเปลยนแปลงระบบความสมพนธภายในและภายนอกชมชน

จากการเปลยนแปลงเทคโนโลย เพราะโดยขอเทจจรงแลวประเดนการใชสารเคม

ในการเกษตร เปนเพยงปจจยสวนหนงทกระทบใหวถชวตของชมชนชาวนาออนแอ

ยงมปจจยอนอกหลายประการ ดงนน การเปลยนไม ใชสารเคมเพอลดตนทน

การผลต จงมใชการแก ไขปญหาระดบรากฐานของปญหาชาวนา และปญหาชมชน

ออนแอ


(ค) จะเหนไดวา คณภาพของเนอหาหรอความรท ไดจากการถอดบทเรยน

จะขนกบกรอบความคดซงเปนฐานของการตงคำถามในการแลกเปลยนเรยนร

วาเจาะลกใหเกดการคดใครครวญกบประเดนตาง ๆ อยางจรงจงมากนอย และเชอมโยง

ไดรอบดานเพยงใด เปนคำถามเชงวเคราะหหรอสงเคราะหจดออนดานกรอบ

ความคด ทำใหคำตอบท ไดจากการถอดบทเรยน ไดขอมลในลกษณะของการเลา

ปรากฏการณ (เกดอะไร ท ไหน เมอไร อยางไร ใครเกยวของ ฯลฯ) มากกวา

การพยายามเจาะลกใหผ เขารวมไดคดว เคราะหหาเหตผลเชอมโยงบรบท

ของปรากฏการณ การถอดบทเรยนจงเปนการแลกเปลยน (รบร) ขอมลมากกวา

ระดบการเขาใจและเรยนรเพอการเปลยนแปลงสรางสรรคสงใหม

ขอออนของกรอบความคดดงกลาว แมวาการเตรยมองคประกอบผเขารวมด

มกระบวนการ วธการ เครองมอด กไมสามารถแก ไขขอออนดงกลาวได หรอแก ไข

ไดอยางจำกด ดงนนผอำนวยการการเรยนรจงตองมกรอบความคดทชดเจน และ

ตองร เปาหมายทชดเจนวา ตองการใหการถอดบทเรยนน ไดบทเรยนอะไร

ในทายทสดดวย


(ง) ในหลายกรณ การถอดบทเรยนไดเนอหาหรอความรทมรปธรรมนอย

ในขณะทการถอดบทเรยนทวไปนาจะไดความรเชงรปธรรมมากดวย เนองจากเปน

บทเรยนจากการปฏบตขอจำกดนอาจเกดจากกระบวนการถอดบทเรยนทผอำนวยการ

การเรยนร ไมพยายามดง “บทเรยน” หรอประสบการณจรงทเกดขนจากผเขารวม

ใหมากพอ หรออาจเกดจากผเขารวมไมมประสบการณตรงในเรองทนำมาเลา

จงทำใหเลารปธรรมไดจำกดไมสามารถลงรายละเอยดเชงวเคราะหไดและอาจเกด

จากผอำนวยการการเรยนรมความร ไมมากและไมรอบดาน จงตงคำถามการถอด

บทเรยนทแคบบทเรยนหรอความรท ไดจงแคบไปดวย

(จ)ความรเชงสงเคราะหทพบมกเปนการสรปหรอยอความร ยงไมใชความร

เชงสงเคราะหในความหมายของการนำความรในมตตาง ๆ (ทแยกสวน) มาเชอมโยงกน

เพอใหเกดความเขาใจใหมทชดเจนจนกระทงพฒนาเปนการเรยนรท ไปเปลยนแปลง

วธคดใหม คานยมใหม ฯลฯจากการมองเหนปฏสมพนธระหวางมตตางๆอยางเปน

องครวมเดยวกน


5. ขอสงเกตและเสนอแนะ (ก) ผอำนวยการการเรยนร หากเปนคนนอกกลมทคนเคยกบกลมบางจะเออ

ตอกระบวนการแลกเปลยนเรยนร ไดมากกวา เนองจากสามารถตงคำถามเจาะลก

และในหลายกรณสามารถตงคำถามเชงทาทาย (ดวยทาทและจงหวะทเหมาะสม)

ซงจะเออใหกลมไดขบคดกบ “บทเรยน” อยางจรงจงหลายแงมม ในขณะทคนใน

อาจจะเกรงใจไมกลาโตแยงหรอมองตางมมมากนก (ผเขารวมในหลายกลมมกสะทอน

ความเหนในทำนองน)

(ข) ในบางกรณ ผอำนวยการการเรยนรอาจไมถนดในกระบวนการทงหมด

เนองจากตองมพนฐานในคณสมบตหลายดาน แนวทางของการแก ไขปญหา

คอ ดำเนนการเปนคณะ มทงผชำนาญความร ในเรองทจะถอดบทเรยน ผทมทกษะ

การจบประเดน ประมวลความคด นกกระตนความคดและความสงสยของผเขารวม

ฯลฯ ทสำคญคอ สามารถทำงานเปนทมเวรคได มการจดแบงบทบาทและการ

ประสานบทบาทอยางลงตวมเอกภาพ เพอมใหเกดความลกลนในระหวางถอดบท

เรยน


รายงานผลการศึกษา กระบวนการเรียนรู้

Documents