κοινωνια32 | χανιωτικα νΕα | Παρασκευή 17 Αυγούστου 2012

Ενασ θΗσαυροσ στΗν… αυλΗ μασ

Μία μέρα στα τέλη του Ιούλη…

Μέρα ζεστή, αυτό που λέμε, μέρα καλοκαιρινή,ηλιόλουστη, με ένα ελαφρό αεράκι, ίσα που ν’αντέχεις την έντονη ζέστη. Με όπλα μας τιςφωτογραφικές μας μηχανές και την όρεξή μας,επιβιβαστήκαμε «επιτέλους» στο καραβάκι μεπροορισμό «ΤΟ ΝΗΣΙ».

Αυτό το νησί που σαν κόσμημα λάμπει στον κόλπο της

Σούδας, που κρύβει αιώνων μυστικά, που είναι χαρα-

κτηρισμένο ως ιστορικό διατηρητέο - αρχαίο μνημείο και

που δυστυχώς λίγοι ντόπιοι έχουν επισκεφθεί. Ισως πε-

ρισσότεροι να είναι οι αλλοδαποί από τους Ελληνες που πάτησαν

πόδι και ανακάλυψαν κάποια από τα μυστικά του.

Η οχυρωμΕνΗ νΗσιδα τΗσ σουδασ,

Η νΗσιδα του αγ. νικολαου στον κολπο

τΗσ σουδασ (φ1)

Μια καταπράσινη στάλα γης, με απίστευτη φυσική ομορφιά που

επιλέχτηκε ήδη από τους Βυζαντινούς (υπάρχουν αναφορές για

εγκατάσταση φρουράς) και από τους Βενετούς, για να παίξει τον

ρόλο του ακοίμητου φρουρού του λιμανιού για αιώνες.

Στα βορειοδυτικά της νησίδας, βρίσκεται μια άλλη πολύ μικρό-

τερη σε μέγεθος, μα το ίδιο καταπράσινη, το «scoglio dei conigli»

(βράχος των κουνελιών) όπως συναντάται στη χαρτογραφία της

Βενετοκρατίας.

Η ΕνισχυσΗ του αμυντικου συστΗματοσ

του λιμανιου Ηταν αναποφΕυκτΗ για τΗν

αντιμΕτωπισΗ των Εχθρικων πυρων (φ3)

Η νησίδα προσφερόταν λόγω της γεωγραφικής της θέσης, γιατί

βρισκόταν μέσα στον κόλπο και η οχύρωση θα ενίσχυε σημαντικά

τα φρούρια του «Κούλε» στην περιοχή της Απτέρας, του «Ιτζε-

δίν» στο Καλάμι και του «Καλόγηρου» στο απέναντι, προς τα

βόρεια, ύψωμα στο Λουτράκι.

Η οχύρωσή της αποφασίστηκε τον 16ο αι. (1572), όταν η Τουρ-

κική απειλή ήταν πλέον ορατή. Τα σχέδια προτάθηκαν από τους

Latino Orsini (στρατιωτικός Διοικητής), Moretto Calabrese

(συνταγματάρχης) και Sforza Palavicini (στρατιωτικός μηχανι-

κός) και η υλοποίηση τους ξεκίνησε με επίβλεψη από τον Orsini.

Από τη βόρεια πλευρά κατασκευάζονται δύο προμαχώνες

(Martinengo και Michiel) και ένας επιπρομαχώνας

(Mocenigo), που αντιμετωπίζουν ικανά πιθανή επίθεση από την

πλευρά του Ακρωτηρίου, ενώ παράλληλα εμποδίζουν το πέρα-

σμα του εχθρικού στόλου και προστατεύεται η είσοδος στο

Porto Novo (πρόκειται για το μεταξύ των δύο βραχονησίδων

θαλάσσιο πέρασμα, στο οποίο αγκυροβολούσαν προφυλαγμέ-

νες οι γαλέρες).

Οι μακρές απότομες πλευρές, προστατεύονται από ευθύγραμμα

τμήματα (cortine), ενώ η προεξέχουσα στα νότια πλευρά,

Linguetta, ενισχύεται με μια ημισέληνο (Mezzaluna), με δυο σει-

ρές κανόνια (Φ 4, 5).

Απέναντι από αυτήν, κατασκευάζεται συνεχόμενη στην ξηρά η

Porporella (υποθαλάσσιος μόλος), που ανάγκαζε τον εχθρό να

πλησιάσει στα πυρά των πυροβόλων. Η Porporella προστατεύε-

ται, με τη σειρά της, από ένα μικρό φρούριο, που κατασκευάζε-

ται στη θέση Ποδομούρι. Παρ’ όλα αυτά, τα μικρά φρούρια στο

Ποδομούρι και του Καλογήρου, λίγο βοήθησαν στην προστασία

του λιμανιού και της νησίδας, αφού έπεσαν γρήγορα στα χέρια

των Οθωμανών φέρνοντας, το αντίθετο αποτέλεσμα.

Στην Εικ. 1 έχει γίνει επεξεργασία του χάρτη του Francesco

Basilicata (1618), για ευκρινέστερο διάβασμα των εγκαταστά-

σεων της οχύρωσης. Στις Εικ. 2, 3 παραθέτουμε τους χάρτες των

F. Basilicata και G. Corner, όπως αυτοί σχεδιάστηκαν. Είναι εμ-

φανείς οι διαφορές στις εγκαταστάσεις, αλλά και στον σχεδια-

σμό.

Ο φόβος πιθανής εφόδου από τον «βράχο των κουνελιών», οδή-

γησε στη κατασκευή πλήρους προμαχωνικού συστήματος, με ευ-

θύγραμμα και τεθλασμένα τμήματα, προμαχώνες και επιπρομα-

χώνες και συγκεκριμένα: στα βορειοδυτικά τον προμαχώνα

Michiel, δυτικά τον ημιπρομαχώνα Orsini και το Rivellino

Venier με την Πύλη εισόδου στην οχύρωση -και από ανατολικά

και πάνω από την πλατεία της Linguetta, τον επιπρομαχώνα

Falcon (Φ 6).

Στο υψηλότερο σημείο της νησίδας βρίσκεται ο επιπρομαχώνας

Mocenigo (κεντρικό ορθογωνικό οχυρό / maschio) και στα βο-

ρειοανατολικά ο ημιπρομαχώνας Martinengo με την πυλίδα που

οδηγούσε στο νεκροταφείο (βράχος των νεκρών) (Φ7).

Για την ανατολική πλευρά της βραχονησίδας κρίθηκε ότι δεν ήταν

απαραίτητη η ολοκληρωμένη οχύρωση λόγω του φυσικού από-

κρημνου του εδάφους, για αυτό συναντάμε μικρών διαστάσεων

τεθλασμένα οχυρωμένα τμήματα. Εκεί βρίσκεται και η μεγάλη

πλατεία η Piazza Tiepola. Η οχύρωση περικλείει στο εσωτερικό

της όλες τις απαραίτητες εγκαταστάσεις, κτήρια Διοίκησης, κα-

τοικίες των αξιωματούχων, στρατώνες, τον σωζόμενο σήμερα

ναό του Αγ. Νικολάου (μονή πρώιμης Βενετοκρατίας εξ αιτίας

της οποίας το νησί είχε την ονομασία Φραρονήσι), άλλους μι-

κρότερους ναούς Καθολικούς και Ορθόδοξους, νοσοκομείο, απο-

θηκευτικούς χώρους τροφίμων και πυρομαχικών,

πυριτιδαποθήκες, μύλους, φούρνους, πηγάδια και υπόγειες δε-

ξαμενές νερού (cisterne) (Φ 9).

Αξίζει να σημειώσουμε ότι για την οχύρωση είχε εκπονήσει σχέ-

διο ο Michele Sanmichieli, το οποίο όμως απορρίφτηκε μετά από

αρνητική εισήγηση του Δούκα του Urbino. Οπως επίσης, ότι

υπήρξε από τον Orsini, πρόταση συνένωσης με επιχώσεις, των

δύο νησίδων, η οποία όμως δεν υλοποιήθηκε ποτέ.

Το φρούριο αποτελεί το καμάρι της Γαληνοτάτης στην περιοχή

των Χανίων και το ονομάζει «Οφθαλμό του Βασιλείου».

To 1645 έπεσαν τα Χανιά στα χέρια των Οθωμανών, παρέμει-

Αποψη της οχυρωμένης νησίδας από δυτικά.1

Εικ. 1

Εικ. 2 Francesco Basilicata (1618).

Εικ. 3 Giorgio Corner (1625).

Παρασκευή 17 Αυγούστου 2012 | ΧΑΝΙΩΤΙΚΑ ΝΕΑ | 33ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ναν όμως στα Βενετικά χέρια,

τα δύο οχυρωμένα νησιά, της

Σούδας και της Γραμπούσας.

75 χρόνια αργότερα, το 1715,

παραδόθηκε το νησί στους

νέους κατακτητές. Η οχυρω-

μένη νησίδα θα χρησιμοποιη-

θεί από τον «Ναύσταθμο της

Μεσογείου» που ιδρύθηκε στα

μέσα του 19ου αι., στα χρόνια

της Οθωμανικής κατάκτησης.

Η γεωγραφική θέση του νη-

σιού, δεν ήταν δυνατόν να πα-

ραμείνει αδιάφορη και κατά τη

διάρκεια των νεώτερων χρό-

νων. Πολλές οι επεμβάσεις που

κρίθηκαν αναγκαίες από το

Ελληνικό Πολεμικό Ναυτικό.

Δεν ήταν δυνατόν να έχει μνη-

μειακή αντιμετώπιση για πολ-

λές δεκαετίες. Σκόρπιες οι

επισκέψεις, από μελετητές ιδι-

αιτέρως και με ειδική άδεια

από τη Διοίκηση του Ναυ-

στάθμου Σούδας.

Και κάποια στιγμή τέθηκε σε

εφαρμογή από το Ταμείο Αρ-

χαιολογικών Πόρων, το πρό-

γραμμα «Κάστρων

Περίπλους». Βελτιώθηκε η

προσβασιμότητα, ευνοήθηκαν

οι λάτρεις της αρχαιολογίας,

της αρχιτεκτονικής και της

ιστορίας αυτού του τόπου (Φ

8).

Έγινε κατανοητό από τους

εμπλεκόμενους φορείς ότι ο

τόπος αυτός πρέπει να κατα-

στεί επισκέψιμος. Τώρα τα

πράγματα γίνονται πιο εύκολα.

Η 28η Ε.Β.Α. διαθέτει κάθε κα-

λοκαίρι φύλακα, τον πάντα

πρόσχαρο και καλοσυνάτο

Νίκο Μπλαζάκη. Για κάμποσα

χρόνια, καραβάκια από Σούδα,

Αλμυρίδα και φυσικά από το

κοντινό λιμανάκι στο Μαράθι,

αλλά και από το Ρέθυμνο, με-

τέφεραν πρόθυμα τους επι-

σκέπτες.

Φέτος όμως, τα πράγματα

είναι διαφορετικά.

Δεν συμφέρει; Δεν είναι

άκρως τουριστικό; Δεν προω-

θείται; Δεν υπάρχει ενδιαφέ-

ρον γενικά; Τι απ’ όλα ή όλα;

Κι όμως, κάποιες ώρες εκεί,

ακόμα και γι’ αυτούς που δεν

τους ενδιαφέρει το νησί σαν

μνημείο, χαρίζουν ψυχική ανά-

ταση. Δεν υπάρχει ένα σημείο

του που να μην χαρακτηρίζεται

ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους.

Εμείς, μια παρέα είμαστε, που

ψάχναμε τον τρόπο για τη με-

τάβαση μας, με αρνητικά απο-

τελέσματα και μεγάλη

απογοήτευση. Ίσως όμως,

όταν θέλεις κάτι πολύ, να συ-

νωμοτεί το σύμπαν για τη

πραγματοποίησή του, ίσως

πάλι χρειάζεται λίγη τύχη…

Ξαφνικά, βγαίνει στο φως της

δημοσιότητας πως ο Δήμος

Χανίων και ο Πολιτιστικός

Σύλλογος Στερνών Ακρωτη-

ρίου, διοργάνωναν μια επί-

σκεψη! Αυτό ήταν! Τα

καταφέραμε, βρήκαμε την

άκρη, έδεσε η «Ραφαέλα» στη

«προβλήτα»! (Για την προβλήτα

δεν θα αναφερθούμε σε αυτή

την παρουσίαση, μιας και το

θέμα μας είναι άλλο).

Το ανηφορικό δρομάκι που

οδηγεί στην Πύλη, γέμισε

φωνές και χρώματα. Το νησί

ζωντάνεψε, μικροί, μεγάλοι

ακόμα και ηλικιωμένοι με δυ-

σκολίες στη βάδιση, γέμισαν τα

χωμάτινα δρομάκια. Ανέβηκαν

στον Αϊ Νικόλα, δοξολογία, τα

παιδιά με τους άρτους, το κέ-

ρασμα για όλους, η ξενάγηση,

ολοκλήρωσαν την προγραμμα-

τισμένη επίσκεψη.

Κάποιοι ξεστράτισαν… περπά-

τησαν στον περίδρομο, πέρα-

σαν στοές, στάθηκαν στις

επάλξεις. Το μάτι δεν χορταί-

νει, τη θέα, τα χρώματα της

θάλασσας, τη φύση, την οχύ-

ρωση, την απόλυτη γαλήνη.

Φύγαμε γεμάτοι, στην ψυχή

και στις ψηφιακές κάρτες των

μηχανών μας.

Θέλουμε να σας πούμε πως

πρέπει, επιβάλλεται, να επισκε-

φτείτε «το νησί», όσοι δεν το

έχετε καταφέρει ακόμα.

Εμείς, που το περπατήσαμε απ’

άκρη σ’ άκρη, έχουμε έντονη

επιθυμία να ξαναπάμε. Φέτος,

τον Αύγουστο, να πάρουμε κι

άλλους φίλους και επιδεικτικά,

να τους γνωρίσουμε αυτό τον

θησαυρό, που είναι δυο βή-

ματα από το Μαράθι και πέντε

από τη Σούδα.

Περιμένουμε από τον Δήμο

Χανίων να βρει άμεση λύση

στο πρόβλημα της μετάβασης,

κατανοούμε ότι έχουν γίνει

όλα τα απαραίτητα και τα νό-

μιμα, όμως αυτά πρέπει και να

λειτουργούν.

Αν δεν τύχαινε αυτή η οργα-

νωμένη επίσκεψη, τελικά, δεν

υπήρχε τρόπος μετάβασης.

Εκτός και αν πήγαινε κανείς

μέσω Ρεθύμνου…

Το Ρέθυμνο, λοιπόν, ή τα του-

ριστικά γραφεία του Ρεθύ-

μνου, διαφημίζουν το «νησί»

μας, τα δικά μας τουριστικά

γραφεία;

Μετά από το ουσιαστικό μας

παράπονο, που θέλουμε να

πιστεύουμε πως θα βρει

άμεση λύση, θα θέλαμε να

ευχαριστήσουμε:

• Τον Πολιτιστικό και Εξω-

ραϊστικό Σύλλογο Στερνών

«Μινώα».

• Την 28η Ε.Β.Α. και τον φύ-

λακα Αρχαιοτήτων, κ. Νίκο

Μπλαζάκη.

• Τον ειδικό συνεργάτη του

δημάρχου Χανίων, κ. Νεκτά-

ριο Ζορμπάκο.

• Τον Ναύσταθμο Κρήτης και

τον Πυροσβεστικό Σταθμό

του Δήμου Χανίων.

Κλείνοντας το αφιέρωμα σε

αυτή την επίσκεψη, θέλουμε

να τονίσουμε, πως σε αυτούς

τους τραγικούς χρόνους που

διανύουμε, είναι σημαντικό,

ιδιαίτερα για τους νέους, να

γνωρίσουν την ιστορία μας,

αφού πάνω σε αυτή θα στη-

ριχτούν για να ανακτήσουν

το μέλλον τους.

Αποψη της ημισελήνου από νότια.5Αποψη της ημισελήνου από ανατολικά.4

Αποψη της οχύρωσης από νοτιοδυτικά.3Αποψη του Rivellino Venier με τηνΠύλη, από τον προμαχώνα Orsini.

6

Αποψη της πυλίδας που οδηγεί στον«βράχο των νεκρών».

7

Αποψη του προμαχώνα Michiel από βόρεια.

8

Αποψη του Ναού του Αγ. Νικολάουαπό νοτιοδυτικά.

9

Κείμενο - Φωτογραφίες: Μαριάννα Αγγελάκη, αρχιτέκτονας - ΕιρήνηΚαλαϊτζάκη, καθηγήτρια Πληροφορικής - Παύλος Μπουζάκης,υπάλληλος Δ.Ε.Υ.Α.Χ.

Βιβλιογραφία: G. Gerola, «I monumenti Veneti nell’Isola di Creta» (1932-1940)Μ. Αρακαδάκη, «Fortezza della Suda», Κρητική Εστία 1999