Мемлекеттік тіл саясаты

Мемлекеттік тіл саясаты

1

МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛ САЯСАТЫ(нормативтік-құқықтық актілер жинағы)

ГОСУДАРСТВЕННАЯ ЯЗЫКОВАЯ ПОЛИТИКА

(сборник нормативно-правовых актов)

Астана 2014


2

Мемлекеттік тіл саясаты (нормативтік-құқықтық актілер жинағы)- Государственная языковая политика (сборник нормативно-правовых актов)/ - Астана: «Ш.Шаяхметов атындағы Тілдерді дамытудың республикалық үйлестіру-əдістемелік орталығы» РМҚК, 2014. – 912 бет.

ISBN: 978-601-7504-06-9

Тіл саясаты – мемлекеттік саясат, ол егеменді еліміздің берік арқауы, демографиялық, əрі саяси ахуалдың тұрақтылығын қамтамасыз ететін ықпалды күш, сондықтан бұл жинаққа Қазақстан Республикасында тiлдердi қолданудың құқықтық негiздерi, еліміздегі тіл саясатын құқықтық тұрғыдан реттеп, оны тиімді жүргізуге қатысты қабылданған заң актілері, бағдарламалар жəне қаулы-қарарлар топтастырылған.

Жинақ мемлекеттік қызметшілерге, жоғары оқу орындарының заң жəне құқықтану факультеттерінің студенттері мен магистранттарына, заң саласының қызметкерлері мен мемлекеттік тіл саясатын терең білуді қалайтын қалың оқырманға арналған.

Языковая политика – это государственная политика, которая является опо-рой суверенности страны и демографической, политической стабильности. В этом сборнике сконцентрированы правовые основы использования языков вРеспублике Казахстан, а также законы, акты, программы и постановления, регу-лирующие языковую политику страны.

Сборник адресован для государственных служащих, для студентов и магис-трантов Юридического факультета, специалистам работающим в законодатель-ной сфере, а также широкому кругу читателей.

© Тілдерді дамыту жəне қоғамдық – саяси жұмыс комитеті, 2014.© «Ш.Шаяхметов атындағы Тілдерді дамытудың республикалық үйлестіру-əдістемелік орталығы» РМҚК, 2014.

УДК 811.512.122ББК 81.2 Каз

УДК 811.512.122ББК 81.2 КазМ 44

ISBN: 978-601-7504-06-9

Қазақстан Республикасы Мəдениет жəне спорт министрлігіТілдерді дамыту жəне қоғамдық-саяси жұмыс комитетінің тапсырысы

бойынша«Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен қолданудың

2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы» аясында шығарылды

Д.Таумұрат (жалпы редакциясын басқарған)С.Сəлемов, Б.Қапалбек, А.Байбосын, С.Құлманов, Г.Тəуел

Д.Таумұрат (общая редакция)С.Салемов, Б.Капалбек, А.Байбосын, С.Қулманов, Г.Тауел


55

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ КОНСТИТУЦИЯСЫ

Конституция 1995 жылы 30 тамызда республикалық референдумда қабылданды

Қазақстан Республикасы Парламентiнiң Жаршысы, 1996 жылғы№ 4, 217-құжат (Қазақстан Республикасы Парламентiнiң басылымы)

Бiз, ортақ тарихи тағдыр бiрiктiрген Қазақстан халқы, байырғы қазақ жерiнде мемлекеттiлiк құра отырып, өзiмiздi еркiндiк, теңдiк жəне татулық мұраттарына берiлген бейбiтшiл азаматтық қоғам деп ұғына отырып, дүниежүзiлiк қоғамдастықта лайықты орын алуды тiлей отырып, қазiргi жəне болашақ ұрпақтар алдындағы жоғары жауапкершiлiгiмiздi сезiне оты-рып, өзiмiздiң егемендiк құқығымызды негiзге ала отырып осы Конституция-ны қабылдаймыз.

7-бап

1. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк тiл - қазақ тiлi.2. Мемлекеттiк ұйымдарда жəне жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарын-

да орыс тiлi ресми түрде қазақ тiлiмен тең қолданылады.3. Мемлекет Қазақстан халқының тiлдерiн үйрену мен дамыту үшiн

жағдай туғызуға қамқорлық жасайды.

11-бап

1. Республиканың халықаралық шарттарында өзгеше белгiленбесе, Қазақстан Республикасының азаматын шет мемлекетке беруге болмайды.

2. Республика өзiнiң одан тыс жерлерде жүрген азаматтарын қорғауға жəне оларға қамқорлық жасауға кепiлдiк бередi.

93-бап

Конституцияның 7-бабын жүзеге асыру мақсатында Үкiмет, жер-гiлiктi өкiлдi жəне атқарушы органдар, арнаулы заңға сəйкес, Қазақстан Республикасының барлық азаматтары мемлекеттiк тiлдi еркiн əрi тегiн меңгеруi үшiн қажеттi ұйымдастырушылық, материалдық жəне техникалық жағдайдың бəрiн жасауға мiндеттi.


58

Қазақстан РеспубликасыныңПрезидентi

Қазақстан Республикасындағы тiл туралыҚазақстан Республикасының 1997 жылғы 11 шiлдедегi № 151 Заңы

Қазақстан Республикасы Парламентiнiң Жаршысы, 1997 ж., № 13-14, 202-құжат

МАЗМҰНЫЕскерту. Мəтiнде «тарау» деген сөздiң алдындағы «I - VI» деген

цифрлар тиiсiнше «1 - 6» деген цифрлармен ауыстырылды - Қазақстан Республикасының 2004.12.20. № 13 (2005 жылғы 1 қаңтардан бастап күшiне енедi) Заңымен.

Осы Заң Қазақстан Республикасында тiлдердiң қолданылуының құқықтық негiздерiн, мемлекеттiң оларды оқып-үйрену мен дамыту үшiн жағдай жасау жөнiндегi мiндеттерiн белгiлейдi, Қазақстан Республика-сында қолданылатын барлық тiлге бiрдей құрметпен қарауды қамтамасыз етедi.

1-тарау. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР

1-бап. Осы Заңда пайдаланылатын негiзгi ұғымдар

Осы Заңда мынадай негiзгi ұғымдар пайдаланылады:1) диаспора – өзiнiң тарихи шығу тегiнен тысқары елде тұрып жатқан

халықтың бiр бөлiгi (этностық қауымдастық); 2) ономастика – тiл бiлiмiнiң жалқы есiмдердi, олардың пайда болуы мен

өзгеруiнiң тарихын зерттейтiн бөлiмi;3) ономастика комиссиясы – Қазақстан Республикасының аумағындағы

əкiмшiлiк-аумақтық бiрлiктерге, елдi мекендердiң құрамдас бөлiктерiне, əуе-жайларға, порттарға, темiржол вокзалдарына, темiржол стансаларына,

метрополитен стансаларына, автовокзалдарға, автостансаларға, физикалық-географиялық жəне мемлекет меншiгiндегi басқа да объектiлерге атау беру жəне оларды қайта атау, олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту жəне мемлекеттiк заңды тұлғаларға, мемлекет қатысатын заңды тұлғаларға жеке адамдардың есiмдерiн беру, сондай-ақ Қазақстан Республикасының тарихи-мəдени мұрасының құрамдас бөлiгi ретiнде тари-хи атауларды қалпына келтiру жəне сақтау бойынша бiрыңғай көзқарасты


59

қалыптастыру жөнiндегi ұсыныстарды əзiрлейтiн консультациялық-кеңесшi орган;

4) орфография – дұрыс жазу ережесi, сөйленген сөздi (сөздер мен грамматикалық тұлғаларды) жазбаша беру тəсiлдерiнiң бiрiздiлiгiн белгiлей-тiн қағидалар жүйесi;

5) Республикалық терминология комиссиясы – экономиканың, ғылымның, техниканың жəне мəдениеттiң барлық салалары бойынша қазақ тiлiнiң терминологиялық лексикасы саласындағы ұсыныстарды əзiрлейтiн консультациялық-кеңесшi орган;

6) топонимика – ономастиканың географиялық объектiлердiң атауларын, олардың пайда болуының, өзгеруiнiң жəне қолданылуының заңдылықтарын зерттейтiн бөлiмi;

7) транслитерация – бiр графикалық жүйедегi мəтiндер мен жекелеген сөздердi басқа графикалық жүйенiң құралдарымен əрiппе-əрiп арқылы беру;

8) уəкiлеттi орган – тiлдердi дамыту саласындағы басшылықты жəне салааралық үйлестiрудi жүзеге асыратын орталық атқарушы орган.

Ескерту. 1-бап жаңа редакцияда - ҚР 21.01.2013 № 72-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн үш ай өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

2-бап. Осы Заңның реттейтiн мəселесi

Мемлекеттiк, мемлекеттiк емес ұйымдар мен жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының қызметiнде тiлдердi қолдануға байланысты туындайтын қоғамдық қатынастар осы Заң реттейтiн мəселе болып табылады.

Осы Заң жеке адамдар арасындағы қатынастарда жəне дiни бiрлестiктер-де тiлдердiң қолданылуын реттемейдi.

3-бап. Қазақстан Республикасындағы тiл туралы заңдар

Қазақстан Республикасындағы тiл туралы заңдар Қазақстан Республикасының Конституциясына негiзделедi, осы Заңнан, тiлдердi қолдануға жəне дамытуға қатысты Қазақстан Республикасының өзге де нор-мативтiк құқықтық актiлерiнен тұрады.

Тiл туралы заңдар Қазақстан Республикасының азаматтарына, Қазақстан Республикасында тұрақты тұратын шетелдiктерге жəне азаматтығы жоқ адамдарға қолданылады.

4-бап. Қазақстан Республикасының мемлекеттiк тiлi

Қазақстан Республикасының мемлекеттiк тiлi – қазақ тiлi.Мемлекеттiк тiл - мемлекеттiң бүкiл аумағында қоғамдық қатынастардың

барлық саласында қолданылатын мемлекеттiк басқару, заң шығару, сот iсiн жүргiзу жəне iс қағаздарын жүргiзу тiлi.

Қазақстан халқын топтастырудың аса маңызды факторы болып та-былатын мемлекеттiк тiлдi меңгеру - Қазақстан Республикасының əрбiр азаматының парызы.

Үкiмет, өзге де мемлекеттiк, жергiлiктi өкiлдi жəне атқарушы органдар:


60

Қазақстан Республикасында мемлекеттiк тiлдi барынша дамытуға, оның халықаралық беделiн нығайтуға;

Қазақстан Республикасының барша азаматтарының мемлекеттiк тiл-дi еркiн жəне тегiн меңгеруiне қажеттi барлық ұйымдастырушылық, материалдық-техникалық жағдайларды жасауға;

қазақ диаспорасына ана тiлiн сақтауы жəне дамытуы үшiн көмек көрсетуге мiндеттi.

5-бап. Орыс тiлiн қолдану

Мемлекеттiк ұйымдарда жəне жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарында орыс тiлi ресми түрде қазақ тiлiмен тең қолданылады.

6-бап. Мемлекеттiң тiл жөнiндегi қамқорлығы

Қазақстан Республикасының азаматының ана тiлiн қолдануына, қарым-қатынас, тəрбие, оқу жəне шығармашылық тiлiн еркiн таңдауына құқығы бар.

Мемлекет Қазақстан халқының тiлдерiн оқып-үйрену мен дамыту үшiн жағдай туғызу жөнiнде қамқорлық жасайды.

Ұлттық топтар жинақты тұратын жерлерде iс-шаралар өткiзiлген кезде олардың тiлдерi пайдаланылуы мүмкiн.

7-бап. Тiлдердiң қолданылуына кедергi келтiруге жол бермеу

Қазақстан Республикасында тiлдiк белгiсi бойынша азаматтардың құқықтарын кемсiтуге жол берiлмейдi.

Қазақстанда мемлекеттiк тiлдiң жəне басқа да тiлдердiң қолданылуына жəне оларды үйренуге кедергi келтiретiн лауазымды адамдардың iс-əрекеттерi Қазақстан Республикасының заңдарына сəйкес жауаптылыққа əкеп соқтырады.

2-тарау. ТIЛ - МЕМЛЕКЕТТIК ЖƏНЕ МЕМЛЕКЕТТIК ЕМЕС ҰЙЫМДАР МЕН ЖЕРГIЛIКТI ӨЗIН-ӨЗI БАСҚАРУ

ОРГАНДАРЫНДА

8-бап. Тiлдердiң қолданылуы

Мемлекеттiк тiл Қазақстан Республикасы мемлекеттiк органдарының, ұйымдарының жəне жергiлiктi өзiн-өзi басқару органдарының жұмыс жəне iс қағаздарын жүргiзу тiлi болып табылады, орыс тiлi ресми түрде қазақ тiлi-мен тең қолданылады.

Мемлекеттiк емес ұйымдардың жұмысында мемлекеттiк тiл жəне қажет болған жағдайда басқа тiлдер қолданылады.

9-бап. Мемлекеттiк органдар актiлерiнiң тiлi

Мемлекеттiк органдардың актiлерi мемлекеттiк тiлде əзiрленiп, қабыл-


61

данады, қажет болған жағдайда, мүмкiндiгiнше, басқа тiлдерге аударылуы қамтамасыз етiле отырып, оларды əзiрлеу орыс тiлiнде жүргiзiлуi мүмкiн.

10-бап. Құжаттама жүргiзу тiлi

Қазақстан Республикасының мемлекеттiк органдары жүйесiнде, ұйымдарында, меншiк нысанына қарамастан, статистикалық-есеп, қаржы жəне техникалық құжаттама жүргiзу мемлекеттiк тiлде жəне орыс тiлiнде қамтамасыз етiледi.

Алматы қаласының өңiрлiк қаржы орталығының қатысушылары құжаттаманы мемлекеттiк тiлде жəне (немесе) орыс жəне (немесе) ағылшын тiлдерiнде жүргiзуге құқылы.

Ескерту. 10-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2006.06.05. № 146 Заңымен.

11-бап. Азаматтардың өтiнiштерiне қайтарылатын жауап тiлi

Мемлекеттiк жəне мемлекеттiк емес ұйымдардың азаматтардың өтiнiштерi мен басқа да құжаттарға қайтаратын жауаптары мемлекеттiк тiл-де немесе өтiнiш жасалған тiлде берiледi.

12-бап. Қарулы Күштер мен құқық қорғану органдарындағы тiл Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерiнде, сондай-ақ əскери жəне

əскерилендiрiлген құрамалардың барлық түрiнде, мемлекеттiк бақылау мен қадағалау, азаматтарды құқықтық қорғау ұйымдарында жəне құқық қорғау органдарында мемлекеттiк тiлдiң жəне орыс тiлiнiң қолданылуы қамтамасыз етiледi.

13-бап. Сот iсiн жүргiзу тiлi Қазақстан Республикасында сот iсi мемлекеттiк тiлде жүргiзiледi, ал,

қажет болған жағдайда, сот iсiн жүргiзуде орыс тiлi немесе басқа тiлдер мем-лекеттiк тiлмен тең қолданылады.

14-бап. Əкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы iстердi жүргiзу тiлi

Əкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы iстер мемлекеттiк тiлде, ал қажет болған жағдайда, басқа да тiлдерде жүргiзiледi.

15-бап. Мəмiлелер тiлi Қазақстан Республикасында жеке жəне заңды тұлғалардың жазбаша ны-

санда жасалатын барлық мəмiлелерi қажет болған жағдайда басқа тiлдердегi аудармасы қоса берiлiп, мемлекеттiк тiлде жəне орыс тiлiнде жазылады.

Шетелдiк жеке жəне заңды тұлғалармен жазбаша нысанда жасалатын мəмiлелер мемлекеттiк тiлде жəне тараптар үшiн қолайлы тiлде жазылады.


62

Алматы қаласының өңiрлiк қаржы орталығының қатысушылары мəмiлелердi мемлекеттiк тiлде жəне (немесе) орыс жəне (немесе) ағылшын тiлдерiнде жасасуға құқылы.

Ескерту. 15-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2006.06.05. № 146 Заңымен.

3-тарау. ТIЛ - БIЛIМ БЕРУ, ҒЫЛЫМ, МƏДЕНИЕТ ЖƏНЕ БҰҚАРАЛЫҚ АҚПАРАТ ҚҰРАЛДАРЫ САЛАСЫНДА

16-бап. Тiл - бiлiм беру саласында

Қазақстан Республикасында мемлекеттiк тiлде, ал ұлт топтары жинақы тұратын жерлерде солардың тiлдерiнде жұмыс iстейтiн мектепке дейiнгi ба-лалар ұйымдарын құру қамтамасыз етiледi.

Балалар үйлерiнде жəне оларға теңестiрiлген ұйымдарда оқыту, тəрбие беру тiлiн жергiлiктi атқарушы органдар олардағы балалардың ұлттық құрамын ескере отырып белгiлейдi.

Қазақстан Республикасы бастауыш, негiзгi орта, жалпы орта, техникалық жəне кəсiптiк, орта бiлiмнен кейiнгi, жоғары жəне жоғары оқу орнынан кейiнгi бiлiмдi мемлекеттiк тiлде, орыс тiлiнде, ал қажетiне қарай жəне мүмкiндiгi болған жағдайда басқа да тiлдерде алуды қамтамасыз етедi. Бiлiм беру ұйымдарында мемлекеттiк тiл мен орыс тiлi мiндеттi оқу пəнi болып табылады жəне бiлiм туралы құжатқа енгiзiлетiн пəндер тiзбесiне кiредi.

Ескерту. 16-бапқа өзгерту енгiзiлдi - Қазақстан Республикасының 2007. 07.27. № 320 (қолданысқа енгiзiлу тəртiбiн 2-баптан қараңыз) Заңымен.

17-бап. Тiл - ғылым жəне мəдениет саласында

Қазақстан Республикасында ғылым саласында, диссертацияларды ресiм-деу мен қорғауды қоса алғанда, мемлекеттiк тiл мен орыс тiлiнiң қолданылуы қамтамасыз етiледi.

Мəдени шаралар мемлекеттiк тiлде жəне қажет болған жағдайда басқа да тiлдерде жүргiзiледi.

18-бап. Баспасөз бен бұқаралық ақпарат құралдарының тiлi

Қазақстан Республикасы баспа басылымдары мен бұқаралық ақпарат құралдарында мемлекеттiк тiлдiң, басқа да тiлдердiң қолданылуын қамтамасыз етедi.

Қажеттi тiлдiк ортаны жасау жəне мемлекеттiк тiлдiң толыққанды қолданылуы мақсатында, олардың меншiк нысанына қарамастан, теле-, радио-арналар арқылы берiлетiн мемлекеттiк тiлдегi теле-, радиобағдарламалардың көлемi уақыт жағынан басқа тiлдердегi теле-, радиобағдарламалардың жиынтық көлемiнен кем болмауға тиiс.


63

Ескерту. 18-бапқа өзгерiс енгiзiлдi - ҚР 2012.01.18 № 546-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк отыз күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңымен.

4-тарау. ТIЛ - ЕЛДI МЕКЕН АТАУЛАРЫНДА, ЖАЛҚЫ ЕСIМДЕРДЕ, КӨРНЕКI АҚПАРАТТА

19-бап. Топонимикалық атауларды, ұйымдардың атауларынпайдалану тəртiбi

Əкiмшiлiк-аумақтық бiрлiктердiң, елдi мекендердiң құрамдас бөлiктерiнiң, сондай-ақ басқа да физика-географиялық объектiлердiң дəстүрлi, тарихи қалыптасқан қазақша атаулары басқа тiлдерде транслитера-ция ережелерiне сəйкес берiлуге тиiс.

Мемлекеттiк ұйымдардың, олардың құрылымдық бөлiмшелерiнiң атау-лары мемлекеттiк тiлде жəне орыс тiлiнде берiледi. Бiрлескен, шетелдiк ұйымдардың атаулары мемлекеттiк тiлде жəне орыс тiлiнде транслитерация арқылы берiледi.

Ескерту. 19-бапқа өзгерiс енгiзiлдi - ҚР 21.01.2013 № 72-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн үш ай өткен соң қолданысқа ен-гiзiледi).

20-бап. Кiсi есiмiн, əкесiнiң есiмiн жəне тегiн жазу

Кiсi есiмiн, əкесiнiң есiмiн жəне тегiн ресми құжаттарда жазу Қазақстан Республикасының заңдары мен нормативтiк құқықтық актiлерiне сəйкес ке-луге тиiс.

21-бап. Деректемелер мен көрнекi ақпарат тiлi Мемлекеттiк органдардың мөрлерi мен мөртаңбаларының мəтiнiнде

олардың атаулары мемлекеттiк тiлде жазылады.Меншiк нысанына қарамастан, ұйымдардың мөрлерiнiң, мөртабан-

дарының мəтiнi мемлекеттiк тiлде жəне орыс тiлiнде жазылады.Бланкiлер, маңдайшалар, хабарландырулар, жарнамалар, прейскурант-

тар, баға көрсеткiштерi, басқа да көрнекi ақпарат мемлекеттiк тiлде жəне орыс тiлiнде, ал қажет болған жағдайда басқа да тiлдерде жазылады.

Қазақстанда өндiрiлетiн тауарлардың арнайы мəлiметтер көрсетiлген тауарлық жапсырмаларында (этикеткаларында), таңбаламаларында, нұсқаулықтарында мемлекеттiк тiлде жəне орыс тiлiнде қажеттi ақпарат болуға тиiс.

Шетелде өндiрiлген тауарлардың арнайы мəлiметтер көрсетiлген тауарлық жапсырмалары (этикеткалары), таңбаламалары, нұсқаулықтары импорттаушы ұйымдардың қаражаты есебiнен мемлекеттiк тiлдегi жəне орыс тiлiндегi аудармасымен қамтамасыз етiледi.

Көрнекi ақпараттың барлық мəтiнi мынадай ретпен: мемлекеттiк тiлде - сол жағына немесе жоғарғы жағына, орыс тiлiнде он жағына немесе төменгi


64

жағына орналасады, бiрдей өлшемдегi əрiптермен жазылады. Қажеттiгiне қарай көрнекi ақпараттың мəтiндерi қосымша басқа да тiлдерге аударылуы мүмкiн. Бұл жағдайда қарiп өлшемi нормативтiк құқықтық актiлерде бел-гiленген талаптардан аспауға тиiс. Ауызша ақпарат, хабарландыру, жарна-ма мемлекеттiк тiлде, орыс жəне қажет болған жағдайда, басқа да тiлдерде берiледi.

22-бап. Тiл - байланыс саласында

Қазақстан Республикасының шегiнде байланыс саласында мемлекет-тiк тiлдiң жəне орыс тiлiнiң қолданылуы қамтамасыз етiледi. Қазақстан Республикасының шегiнен тыс жерлерге почта-телеграф жөнелтiлiмдерi белгiленген халықаралық ережелерге сəйкес жүргiзiледi.

Ескерту. 22-бап жаңа редакцияда - Қазақстан Республикасының 2008.11.21 № 89-IV (қолданысқа енгiзiлу тəртiбiн 2-баптан қараңыз) Заңымен.

5-тарау. ТIЛДI ҚҰҚЫҚТЫҚ ҚОРҒАУ

23-бап. Тiлдi мемлекеттiк қорғау

Қазақстан Республикасында мемлекеттiк тiл жəне барлық басқа тiл-дер мемлекеттiң қорғауында болады. Мемлекеттiк органдар бұл тiлдердiң қолданылуы мен дамуына қажеттi жағдай жасайды.

Тiлдiң дамуы мемлекеттiк тiлдiң басымдығын жəне iс қағаздарын жүргiзудi қазақ тiлiне кезең-кезеңмен көшiрудi көздейтiн Мемлекеттiк бағдарламамен қамтамасыз етiледi.

Мемлекеттiк тiлдi белгiлi бiр көлемде жəне бiлiктiлiк талаптарына сəйкес бiлуi қажет кəсiптердiң, мамандықтардың жəне лауазымдардың тiзбесi Қазақстан Республикасы заңдарымен белгiленедi.

Ескерту. 23-бапқа өзгерiстер енгiзiлдi - ҚР 20.12.2004 № 13 (01.01.2005 бастап күшiне енедi); 21.01.2013 № 72-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн үш ай өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

24-бап. Қазақстан Республикасының тiл туралы заңнамасын бұзғаны үшiн жауаптылық

Қазақстан Республикасының тiл туралы заңнамасының бұзылуына кiнəлi мемлекеттiк органдардың бiрiншi басшылары не жауапты хатшылары неме-се Қазақстан Республикасының Президентi айқындайтын өзге де лауазымды адамдар, сондай-ақ жеке жəне заңды тұлғалар Қазақстан Республикасының заңдарына сəйкес жауаптылықта болады.

Лауазымды адамның мемлекеттiк тiлдi бiлмеу желеуiмен жеке жəне заңды тұлғалардың өтiнiштерiн қабылдаудан бас тартуы, мемлекеттiк тiлдiң жəне басқа да тiлдердiң қолданылу салаларында олардың пайдаланылуына кез келген кедергi келтiру, сондай-ақ деректемелер мен көрнекi ақпаратты орна-ластыру бойынша талаптарды бұзу Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жауаптылыққа əкеп соғады.


65

Ескерту. 24-бап жаңа редакцияда - ҚР 21.01.2013 № 72-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн үш ай өткен соң қолданысқа ен-гiзiледi).

24-1-бап. Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң құзыретi

Қазақстан Республикасының Үкiметi:1) республикалық терминология жəне ономастика комиссияларын

құрады;2) облыстық ономастика комиссиялары жəне республикалық маңызы бар

қалалардың, астананың ономастика комиссиялары туралы үлгi ереженi бекi-тедi;

3) өзiне Конституцияда, осы Заңда, Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында жəне Қазақстан Республикасы Президентiнiң актiлерiнде жүктелген өзге де функцияларды орындайды.

Ескерту. 5-тарау 24-1-баппен толықтырылды - ҚР 21.01.2013 № 72-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн үш ай өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

25-бап. Уəкiлеттi органның құзыретi

Уəкiлеттi орган: 1) тiлдердi дамыту саласындағы бiрыңғай мемлекеттiк саясаттың iске

асырылуын қамтамасыз етедi;2) тiлдердi қолдану мен дамыту бағдарламасын жəне өзге де нормативтiк

құқықтық актiлердi əзiрлейдi;3) орталық жəне облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың,

астананың жергiлiктi атқарушы органдарында Қазақстан Республикасының тiл туралы заңдарының сақталуын бақылауды жүзеге асырады;

4) Қазақстан Республикасының тiл туралы заңдарында белгiленген талаптардың бұзылуын жою туралы ұсынымдар жасайды, тиiстi органдарға

Қазақстан Республикасының тiл туралы заңдарының бұзылуына кiнəлi лауазымды адамдарға тəртiптiк жазалау шараларын қолдану туралы ұсыныс-тар енгiзедi;

5) тiлдердi дамыту саласындағы бiрыңғай мемлекеттiк саясатты iске асыру жөнiндегi қызметтiң ақпараттық, əдiстемелiк қамтамасыз етiлуiн ұйымдастырады;

5-1) республикалық терминология жəне ономастика комиссияларының қызметiн қамтамасыз етедi;

6) ономастика комиссияларының қызметiн үйлестiредi;7) «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк бақылау жəне қадағалау

туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сəйкес мiндеттi ведомстволық есептiлiктiң, тексеру парақтарының нысандарын, тəуекел дəрежесiн бағалау өлшемдерiн, тексерулер жүргiзудiң жартыжылдық жоспарларын əзiрлейдi жəне бекiтедi;

8) осы Заңда, Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында, Қазақстан Республикасы Президентiнiң жəне Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң ак-тiлерiнде көзделген өзге де өкiлеттiктердi жүзеге асырады.


66

Ескерту. 25-бапқа өзгерiстер енгiзiлдi - ҚР 20.12.2004 № 13 (01.01.2005 бас-тап күшiне енедi); 06.01.2011 № 378-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi); 05.07.2011 № 452-IV (13.10.2011 бастап қолданысқа енгiзiледi); 10.07.2012 № 36-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа ен-гiзiледi); 21.01.2013 № 72-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн үш ай өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

25-1-бап. Ономастика комиссияларының құзыретi

1. Республикалық ономастика комиссиясының құзыретiне:1) ономастика мəселелерi бойынша ұсынымдар мен ұсыныстар əзiрлеу;2) облыстарға, аудандар мен қалаларға атау беру, оларды қайта атау,

сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту бойынша қорытындылар беру;

3) Қазақстан Республикасының аумағындағы əуежайларға, порттарға, темiржол вокзалдарына, темiржол стансаларына, метрополитен стансала-рына, автовокзалдарға, автостансаларға, физикалық-географиялық жəне мемлекет меншiгiндегi басқа да объектiлерге атау беру, оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту жəне мемлекеттiк заңды тұлғаларға, мемлекет қатысатын заңды тұлғаларға жеке адамдардың есiмдерiн беру бойынша қорытындылар беру;

4) облыстық маңызы бар қалалардың қаладағы аудандарына, құрамдас бөлiктерiне атау беру, оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту бойынша қорытындылар беру;

5) республикалық маңызы бар қалалардың, астананың қаладағы ау-дандарына, құрамдас бөлiктерiне атау беру, оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту бойын-ша республикалық маңызы бар қалалардың, астананың ономастика комиссияларының қорытындыларына келiсiм беру жатады.

2. Облыстық ономастика комиссияларының құзыретiне:1) ауылдарға, кенттерге, ауылдық округтерге атау беру, оларды қайта атау,


2) аудандық маңызы бар қалалардың, кенттiң, ауылдың, ауылдық округтiң құрамдас бөлiктерiне атау беру, оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту бойынша қорытындылар беру жатады.

3. Республикалық маңызы бар қалалардың, астананың ономастика комиссияларының құзыретiне Республикалық ономастика комиссиясымен келiсiлгеннен кейiн – республикалық маңызы бар қалалардың, астананың қаладағы аудандарына, құрамдас бөлiктерiне атау беру, оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту бойынша қорытындылар беру жатады.

4. Жергiлiктi өкiлдi жəне атқарушы органдар əкiмшiлiк-аумақтық бiрлiк-терге, елдi мекендердiң құрамдас бөлiктерiне атау беру, оларды қайта атау,


67

сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту бойынша шешiмдi тиiстi ономастика комиссияларының оң қорытындылары болған кезде ғана қабылдайды.

Ескерту. 25-1-баппен толықтырылды - ҚР 20.12.2004 № 13 Заңымен (01.01.2005 бастап күшiне енедi); жаңа редакцияда - ҚР 21.01.2013 № 72-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн үш ай өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

25-2-бап. Облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың жергiлiктi атқарушы органының құзыретi

Ескерту. Тақырыпқа өзгерiс енгiзiлдi - ҚР 2013.01.21 № 72-V Заңымен

(алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн үш ай өткен соң қолданысқа ен-гiзiледi).

Облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың жергiлiктi атқарушы органы:

1) тiлдердi қолдану мен дамытудың өңiрлiк бағдарламасын əзiрлеп, бекi-тедi жəне оның орындалуын қамтамасыз етедi;

2) орталық атқарушы органдардың аумақтық бөлiмшелерiнiң жəне аудандық атқарушы органдардың Қазақстан Республикасының тiл туралы заңдарын сақтауын бақылауды жүзеге асырады;

2-1) деректемелер мен көрнекi ақпаратты орналастыру бөлiгiнде Қазақстан Республикасының тiл туралы заңнамасының сақталуын бақылауды жүзеге асырады;

3) Қазақстан Республикасының тiл туралы заңнамасында белгiлен-ген талаптардың бұзылуын жою туралы ұсынымдар бередi, Қазақстан Республикасының əкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы заңнамасында көзделген негiзде жəне тəртiппен əкiмшiлiк ықпал ету шараларын қолданады;

3-1) «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк бақылау жəне қадағалау туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сəйкес тексерулер жүргiзудiң жартыжылдық жоспарларын əзiрлейдi жəне бекiтедi;

4) мемлекеттiк тiлдi жəне басқа тiлдердi дамытуға бағытталған облыстық маңызы бар шаралар кешенiн жүзеге асырады;

5) облыстық ономастика комиссиясының, республикалық маңызы бар қала-ның, астананың ономастика комиссияларының қызметiн қамтамасыз етедi;

6) жергiлiктi мемлекеттiк басқару мүддесiнде Қазақстан Республикасының заңнамасымен жергiлiктi атқарушы органдарға жүктелетiн өзге де өкiлеттiктердi жүзеге асырады;

Ескерту. 25-2-баппен толықтырылды - ҚР 20.12.2004 № 13 (01.01.2005 бастап күшiне енедi); өзгерiстер енгiзiлдi - ҚР 05.07.2011 № 452-IV (13.10.2011 бастап қолданысқа енгiзiледi); 21.01.2013 № 72-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн үш ай өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

25-3-бап. Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) жергiлiктi

атқарушы органының құзыретi

Ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) жергiлiктi атқарушы органы:


68

1) ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) аумағында тiлдердi қолдану жəне дамытудың өңiрлiк бағдарламасын iске асыру жөнiндегi iс-шаралар жоспарын əзiрлейдi жəне оның жүзеге асырылуын қамтамасыз етедi;

2) мемлекеттiк тiлдi жəне басқа тiлдердi дамытуға бағытталған аудандық (облыстық маңызы бар қала) деңгейдегi iс-шараларды жүргiзедi;

3) облыстардың атқарушы органдарына ауылдардың, кенттердiң, ауылдық округтердiң атауы жəне олардың атауларын өзгерту, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын өзгерту туралы ұсыныстар енгiзедi;

4) жергiлiктi мемлекеттiк басқару мүддесiнде Қазақстан Республикасының заңнамасымен жергiлiктi атқарушы органдарға жүктелетiн өзге де өкiлеттiктердi жүзеге асырады.

Ескерту. 25-3-баппен толықтырылды - ҚР 20.12.2004 № 13 Заңымен (01.01.2005 бастап күшiне енедi); өзгерiстер енгiзiлдi - ҚР 05.07.2011 № 452-IV (13.10.2011 бастап қолданысқа енгiзiледi); 21.01.2013 № 72-V (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн үш ай өткен соң қолданысқа енгiзiледi) Заңдарымен.

25-4-бап. Қазақстан Республикасы тiл туралы заңнамасының сақталуын мемлекеттiк бақылау

Қазақстан Республикасы тiл туралы заңнамасының сақталуын мемлекет-тiк бақылау тексеру нысанында жəне өзге де нысандарда жүзеге асырылады.

Тексеру «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк бақылау жəне қадағалау туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сəйкес жүзеге асы-рылады.

Мемлекеттiк бақылаудың өзге де нысандары осы Заңға сəйкес жүзеге асырылады.

Ескерту. 25-4-баппен толықтырылды - ҚР 2011.01.06 № 378-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн күнтiзбелiк он күн өткен соң қолданысқа ен-гiзiледi) Заңымен.

25-5-бап. Ономастика жұмысының критерийлерi

Қазақстан Республикасының аумағындағы əкiмшiлiк-аумақтық бiрлiк-терге, елдi мекендердiң құрамдас бөлiктерiне, əуежайларға, порттарға, те-мiржол вокзалдарына, темiржол стансаларына, метрополитен стансаларына, автовокзалдарға, автостансаларға, физикалық-географиялық жəне мемле-кет меншiгiндегi басқа да объектiлерге атау беру жəне оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту жəне мемлекеттiк заңды тұлғаларға, мемлекет қатысатын заңды тұлғаларға жеке адамдардың есiмдерiн беру жөнiндегi ономастика жұмысының крите-рийлерi:

1) тарихи, географиялық, табиғи жəне мəдени ерекшелiктердi ескеру;2) əдеби тiл нормаларына сəйкестiк;3) бiр əкiмшiлiк-аумақтық бiрлiктiң шегiндегi елдi мекендерге, елдi

мекендердiң құрамдас бөлiктерiне бiр атауды бiр мəрте ғана беру;4) жеке адамның есiмiмен аталған, ол берiлген (өзгертiлген) күннен бас-


69

тап кемiнде он жыл өткен соң берiлген есiмдi қайта атау, оны өзгерту;5) аса көрнектi мемлекет жəне қоғам қайраткерлерiнiң, ғылым, мəдениет

қайраткерлерiнiң жəне Қазақстан Республикасы мен əлемдiк қоғамдастық алдында еңбек сiңiрген басқа да жеке адамдар қайтыс болған күннен бастап кемiнде бес жыл өткен соң олардың есiмдерiн беру болып табылады.

Ескерту. 5-тарау 25-5-баппен толықтырылды - ҚР 21.01.2013 № 72-V Заңымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн үш ай өткен соң қолданысқа енгiзiледi).

26-бап. <*> Ескерту. 26-бап алынып тасталды - Қазақстан Республикасының

2004.12.20. № 13 (2005 жылғы 1 қаңтардан бастап күшiне енедi) Заңымен.

6-тарау. ТIЛДI ШЕТ ЕЛДЕРМЕН ЖƏНЕ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҰЙЫМДАРМЕН ҚАТЫНАСТАРДА ПАЙДАЛАНУ

27-бап. Тiл - халықаралық қызметте

Қазақстан Республикасының дипломатиялық өкiлдiктерi мен Қазақстан Республикасының халықаралық ұйымдар жанындағы өкiлдiктерiнiң қызметi мемлекеттiк тiлде, қажет болған жағдайда басқа да тiлдердi пайдаланып жүзеге асырылады.

Екiжақты халықаралық шарттар, əдетте, уағдаласушы тараптардың мемлекеттiк тiлдерiнде жасалады, көпжақты халықаралық шарттар оған қатысушылардың келiсiмiмен белгiленген тiлдерде жасалады.

Қазақстан Республикасында басқа мемлекеттер өкiлдерiмен өткiзiлетiн ресми қабылдаулар мен өзге де шаралар басқа тiлдерге аударылып, мемле-кеттiк тiлде жүргiзiледi.


80

Бұқаралық ақпарат құралдары туралы

Қазақстан Республикасының 1999 жылғы 23 шілдедегі N 451 Заңы

3-бап. Бұқаралық ақпарат құралдарының тілі

1. Бұқаралық ақпарат құралдары мемлекеттiк тiлде жəне басқа да тiлдер-де таратылады.

2. Мемлекет Қазақстан Республикасының тiлдер туралы заңдарына сəйкес бұқаралық ақпаратты алу жəне оны тарату кезiнде əркiмнің ана тiлiн пайда-лану құқығын қамтамасыз етедi.

3. Алып тасталды - ҚР 2012.01.18 № 546-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік отыз күн өткен соң қолданысқа ен-гізіледі) Заңымен.

Ескерту. 3-бап жаңа редакцияда - ҚР 2005.07.08 № 67-ІІІ Заңымен (Заңның қолданысқа енгізілу тəртібін 2-баптан қараңыз), өзгеріс енгізіл-ді - 2009.02.06. № 123-IV (қолданысқа енгізілу тəртібін 2-баптан қараңыз), 2012.01.18 № 546-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік отыз күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.


81

Қазақстан Республикасындағы мерекелер туралы

Қазақстан Республикасының 2001 жылғы 13 желтоқсандағы N 267-ІІ Заңы

Осы Заң Қазақстан Республикасында атап өтілетін мерекелердің құқықтық негіздерін айқындайды.

1-бап. Қазақстан Республикасында атап өтілетін мерекелер

Қазақстан Республикасында ұлттық мерекелер, мемлекеттік мерекелер, кəсіби жəне өзге де мерекелер атап өтіледі.

Ұлттық мерекелер - Қазақстан мемлекеттілігінің дамуына елеулі ықпал еткен, ерекше тарихи маңызы бар оқиғалардың құрметіне Қазақстан Республикасында белгіленген мерекелер. Ұлттық мерекелерді мейрамдау кезінде орталық жəне жергілікті мемлекеттік органдарда ресми іс-шаралар өткізіледі.

Мемлекеттік мерекелер - қоғамдық-саяси маңызы бар оқиғаларға арналған, сондай-ақ Қазақстан Республикасының азаматтары дəстүрлі түрде атап өтетін мерекелер. Мемлекеттік мерекелерді мейрамдау кезінде ресми іс-шаралар өткізілуі мүмкін.

Кəсіби жəне өзге де мерекелер - ұлттық жəне мемлекеттік мерекелер мəртебесі берілмеген, азаматтардың жекелеген санаттары атап өтетін мерекелер.

2-бап. Ұлттық мерекелер

Қазақстан Республикасындағы Ұлттық мереке - 16-17 желтоқсанда атап өтілетін 16-желтоқсан - Тəуелсіздік күні.

3-бап. Мемлекеттік мерекелер

Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік мерекелер - мына күндері атап өтілетін мерекелер:

1-2 қаңтар - Жаңа жыл;8 наурыз - Халықаралық əйелдер күні;21-23 наурыз - Наурыз мейрамы;1 мамыр - Қазақстан халқының бірлігі мерекесі;7 мамыр - Отан қорғаушы күні;9 мамыр - Жеңіс күні;6 шілде - Астана күні;30 тамыз - Қазақстан Республикасының Конституциясы күні.1 желтоқсан – Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті күні.Ескерту. 3-бапқа өзгеріс енгізілді - ҚР 2008.06.25 N 47-IV (қолданысқа

енгізілу тəртібін 2-тармақтан қараңыз), 2009.04.22 N 152-IV, 2011.12.14 N


82

509-IV, 2012.10.19 N 43-V (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.

4-бап. Кəсіби жəне өзге де мерекелер

Кəсіби жəне өзге де мерекелер Қазақстан Республикасындағы мерекелік даталар болып табылады.

Мерекелік даталар тізбесін Қазақстан Республикасының Президенті белгілейді .

5-бап. Мереке күндеріҚазақстан Республикасындағы ұлттық жəне мемлекеттік мерекелер атап

өтілетін күндер Қазақстан Республикасының еңбек заңдарына сəйкес мереке күндері деп танылады.

Қазақстан Республикасындағы мереке күндері жұмыс істемейтін күндер болып табылады.

Демалыс жəне мереке күндері сəйкес келген жағдайда мерекеден кейінгі жұмыс күні демалыс күні болады.

6-бап. Осы Заңды қолданысқа енгізу тəртібі

1. Осы Заң ресми жарияланған күнінен бастап қолданысқа енгізіледі.2. Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан Республикасындағы

мереке күндері туралы» 1995 жылғы 18 қазандағы N 2534 заң күші бар Жарлығының (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесінің Жаршысы, 1995 ж., N 21, 125-құжат) күші жойылды деп танылсын.

Қазақстан Республикасының Президенті


83

Мəдениет туралы

Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 15 желтоқсандағы N 207 Заңы

1-тарау. ЖАЛПЫ ЕРЕЖЕЛЕР

1-бап. Осы Заңда пайдаланылатын негізгі ұғымдар

16-2) фильмге дубляж жасау – қатысушы адамдардың буындық артикуля-циясына сай келетін аударма жолымен фильмнің дыбыстық қатарының тіл-дік бөлігін синхронды түрде қайта жасаудан тұратын шығармашылық жəне өндірістік қызмет;

11-бап. Азаматтардың мəдениет саласындағы міндеттеріАзаматтар:1) Қазақстан Республикасының мəдениет саласындағы заңнамасының та-

лаптарын сақтауға;2) тарихи жəне мəдени мұраны сақтауға қамқорлық жасауға, тарих жəне

мəдениет ескерткіштерін, табиғи құндылықтарды қастерлеуге;3) қазақ халқы мен этностық топтардың ұлттық мəдениетін əдет-

ғұрыптарын, салт-дəстүрлерін, мемлекеттік тілді жəне басқа да тілдерді құрметтеуге міндетті.

Ескерту. 11-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2010.05.27 N 280-IV (2010.12.03 бастап қолданысқа енгізіледі) Заңымен.

28-2-бап. Фильмге прокаттау куəлігін беру

3. Фильмге прокаттау куəлігін алу үшін өтініш беруші:1) уəкілетті орган басшысының атына өтінішті;2) өтініш берушінің фильмге немесе оны пайдалануға құқығын растай-

тын құжаттарды; шет тіліндегі құжаттарға қазақ жəне (немесе) орыс тіл-дерінде нотариат куəландырған көшірмесі қоса беріледі;

3) фильмнің аннотациясын;4) отандық немесе бірлесіп түсірілген фильмдерде пайдаланылатын

туындылар туралы мəліметтерді ұсынуы қажет. 28-4-бап. Фильмдерді прокаттау тілі

1. Қазақстан Республикасының аумағында барлық фильмді прокаттау қазақ тілінде жəне басқа да тілдерде жүзеге асырылады.


84

2. Ұлттық фильмдерді прокаттау қазақ тілінде жəне қажеттігіне қарай басқа да тілдерде жүзеге асырылуға тиіс.

3. Шетел телеарналарынан ретрансляцияланған фильмдерді қоспағанда, прокаттау мақсатында Қазақстан Республикасының аумағына əкелiнетiн (жеткiзiлетiн) барлық фильмдерге 2012 жылғы 1 қаңтардан бастап қазақ тiлiнде дубляж жасалуға тиiс.

Ескерту. Заң 28-4-баппен толықтырылды - ҚР 2010.05.27 N 280-IV (қолданысқа енгізілу тəртібін 2-баптан қараңыз) Заңымен, өзгеріс енгізілді - ҚР 2012.01.18 N 546-IV (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік отыз күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңымен.


117

Телерадио хабарларын тарату туралы

Қазақстан Республикасының 2012 жылғы 18 қаңтардағы № 545-IV Заңы

10-бап. Теле-, радиобағдарламалардың тілі1. Отандық теле-, радиоарналардың теле-, радиобағдарламалары қазақ

тілінде жəне басқа тілдерде таратылады.2. Қазақ тіліндегі теле-, радиобағдарламалардың апта сайынғы көлемі

уақыты жағынан басқа тілдердегі теле-, радиобағдарламалардың жиынтық көлемiнен кем болмауға тиiс.

Қазақ тіліндегі теле-, радио бағдарламалардың жергілікті уақыт бойын-ша нөл сағаттан бастап есептелетін, əрқайсысының ұзақтығы алты сағаттық уақыт аралығындағы көлемі басқа тілдердегі теле-, радиобағдарламалардың жиынтық көлемiнен кем болмауға тиiс.

Телеарналарда тарату кезінде субтитр түріндегі телебағдарламалар мен фильмдердің аудармасы қазақ тіліндегі телебағдарламалардың жалпы көлеміне есептелмейді.

3. Дыбыстық сүйемелдеудің көпарналы берілуін пайдаланатын телеарна-лар негізгі дыбыстық сүйемелдеуді қазақ тілінде пайдалануға тиіс.

4. Осы баптың талаптары осы Заңның 19-бабына сəйкес есепке қою рəсімінен өткен шетелдік теле-, радиоарналарға қолданылмайды.

5. Отандық теле-, радиоарналардың шетелдік аудиторияға трансляциясы қазақ тілінде жəне басқа тілдерде жүзеге асырылады.


118

Қазақстан Республикасының кейбiр заңнамалық актiлерiне ономас-тика мəселелерi бойынша өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы

Қазақстан Республикасының 2013 жылғы 21 қаңтардағы № 72-V Заңы

«Егемен Қазақстан» 24.01.2013 ж. № 48 (27987); Қазақстан Республикасы Парламентiнiң Жаршысы, 2013 ж., № 2 (2627), 11-құжат

РҚАО-ның ескертпесi!Осы Заңның қолданысқа енгiзiлу тəртiбiн 2-баптан қараңыз. 1-бап. Қазақстан Республикасының мына заңнамалық актiлерiне

өзгерiстер мен толықтырулар енгiзiлсiн:1. 2001 жылғы 30 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Əкiмшiлiк

құқық бұзушылық туралы кодексiне (Қазақстан Республикасы Парламентiнiң Жаршысы, 2001 ж., № 5-6, 24-құжат; № 17-18, 241-құжат; № 21-22, 281-құжат; 2002 ж., № 4, 33-құжат; № 17, 155-құжат; 2003 ж., № 1-2, 3-құжат; № 4, 25-құжат; № 5, 30-құжат; № 11, 56, 64, 68-құжаттар; № 14, 109-құжат; № 15, 122, 139-құжаттар; № 18, 142-құжат; № 21-22, 160-құжат; № 23, 171-құжат; 2004 ж., № 6, 42-құжат; № 10, 55-құжат; № 15, 86-құжат; № 17, 97-құжат; № 23, 139, 140-құжаттар; № 24, 153-құжат; 2005 ж., № 5, 5-құжат; № 7-8, 19-құжат; № 9, 26-құжат; № 13, 53-құжат; № 14, 58-құжат; № 17-18, 72-құжат; № 21-22, 86, 87-құжаттар; № 23, 104-құжат; 2006 ж., № 1, 5-құжат; № 2, 19, 20-құжаттар; № 3, 22-құжат; № 5-6, 31-құжат; № 8, 45-құжат; № 10, 52-құжат; № 11, 55-құжат; № 12, 72, 77-құжаттар; № 13, 85, 86-құжаттар; № 15, 92, 95-құжаттар; № 16, 98, 102-құжаттар; № 23, 141-құжат; 2007 ж., № 1, 4-құжат; № 2, 16, 18-құжаттар; № 3, 20, 23-құжаттар; № 4, 28, 33-құжаттар; № 5-6, 40-құжат; № 9, 67-құжат; № 10, 69-құжат; № 12, 88-құжат; № 13, 99-құжат; № 15, 106-құжат; № 16, 131-құжат; № 17, 136, 139, 140-құжаттар; № 18, 143, 144-құжаттар; № 19, 146, 147-құжаттар; № 20, 152-құжат; № 24, 180-құжат; 2008 ж., № 6-7, 27-құжат; № 12, 48, 51-құжаттар; № 13-14, 54, 57, 58-құжаттар; № 15-16, 62-құжат; № 20, 88-құжат; № 21, 97-құжат; № 23, 114-құжат; № 24, 126, 128, 129-құжаттар; 2009 ж., № 2-3, 7, 21-құжаттар; № 9-10, 47, 48-құжаттар; № 13-14, 62, 63-құжаттар; № 15-16, 70, 72, 73, 74, 75, 76-құжаттар; № 17, 79, 80, 82-құжаттар; № 18, 84, 86-құжаттар; № 19, 88-құжат; № 23, 97, 115, 117-құжаттар; № 24, 121, 122, 125, 129, 130, 133, 134-құжаттар; 2010 ж., № 1-2, 1, 4, 5-құжаттар; № 5, 23-құжат; № 7, 28, 32-құжаттар; № 8, 41-құжат; № 9, 44-құжат; № 11, 58-құжат; № 13, 67-құжат; № 15, 71-құжат; № 17-18, 112, 114-құжаттар; № 20-21, 119-құжат; № 22, 128, 130-құжаттар; № 24, 146, 149-құжаттар; 2011 ж., № 1, 2, 3, 7, 9-құжаттар; № 2, 19, 25, 26, 28-құжаттар; № 3, 32-құжат; № 6, 50-құжат; №


119

8, 64-құжат; № 11, 102-құжат; № 12, 111-құжат; № 13, 115, 116-құжаттар; № 14, 117-құжат; № 16, 128, 129-құжаттар; № 17, 136-құжат; № 19, 145-құжат; № 21, 161-құжат; № 24, 196-құжат; 2012 ж., № 1, 5-құжат; № 2, 9, 11, 13, 14, 16-құжаттар; № 3, 21, 22, 25, 26, 27-құжаттар; № 4, 32-құжат; № 5, 35, 36-құжаттар; № 8, 64-құжат; № 10, 77-құжат; № 12, 84, 85-құжаттар; № 13, 91-құжат; № 14, 92, 93, 94-құжаттар; № 15, 97-құжат; 2012 жылғы 5 желтоқсанда «Егемен Қазақстан» жəне «Казахстанская правда» газеттерiн-де жарияланған «Қазақстан Республикасының кейбiр заңнамалық актiлерi-не микроқаржы ұйымдарының қызметi мəселелерi бойынша өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы» 2012 жылғы 26 қарашадағы Қазақстан Республикасының Заңы):

1) мазмұнындағы 81-баптың тақырыбы мынадай редакцияда жазылсын:«81-бап. Қазақстан Республикасының тiл туралы заңнамасын бұзғаны

үшiн жауаптылық»;2) 81-бап мынадай редакцияда жазылсын:«81-бап. Қазақстан Республикасының тiл туралы заңнамасын

бұзғаны үшiн жауаптылық.1. Лауазымды адамның тiлдi бiлмеу желеуiмен жеке жəне заңды

тұлғалардың өтiнiштерiн қабылдаудан бас тартуы, сондай-ақ оларды мəнi бойынша қарамауы – он бес айлық есептiк көрсеткiш мөлшерiнде айыппұл салуға əкеп соғады.

2. Деректемелер мен көрнекi ақпаратты орналастыру жөнiндегi талаптар-ды бұзу – ескерту жасауға əкеп соғады.

3. Осы баптың екiншi бөлiгiнде көзделген, əкiмшiлiк жаза қолданылғаннан кейiн бiр жыл iшiнде қайталап жасалған iс-əрекет – лауазымды адамдарға, дара кəсiпкерлерге, шағын кəсiпкерлiк субъектiлерi немесе коммерциялық емес ұйымдар болып табылатын заңды тұлғаларға – он, орта кəсiпкерлiк субъектiлерi болып табылатын заңды тұлғаларға – жиырма, iрi кəсiпкерлiк субъектiлерi болып табылатын заңды тұлғаларға – елу айлық есептiк көрсеткiш мөлшерiнде айыппұл салуға əкеп соғады.»;

3) 636-баптың бiрiншi бөлiгiнiң 1) тармақшасында:он төртiншi абзац мынадай редакцияда жазылсын:«мəдениет жəне ақпарат саласындағы уəкiлеттi органның (81 (бiрiншi

бөлiгi), 82, 130-баптар);»;елу алтыншы абзацтағы «127, (екiншi бөлiгi)» деген сөздер «81 (екiншi

жəне үшiншi бөлiктерi), 127 (екiншi бөлiгi),» деген сөздермен ауыстырылсын.2. «Қазақстан Республикасының əкiмшiлiк-аумақтық құрылысы туралы»

1993 жылғы 8 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Заңына (Қазақстан Республикасы Жоғарғы Кеңесiнiң Жаршысы, 1993 ж., № 23-24, 507-құжат; 1995 ж., № 23, 146-құжат; Қазақстан Республикасы Парламентiнiң Жаршы-сы, 2004 ж., № 10, 56-құжат; № 23, 142-құжат; 2006 ж., № 18, 111-құжат; 2009 ж., № 2-3, 9-құжат; № 8, 44-құжат; 2011 ж., № 11, 102-құжат):

1) бүкiл мəтiн бойынша «поселке», «поселкелер», «поселкелерге», «поселкелерi», «поселкелердi», «поселкелердiң» деген сөздер тиiсiнше «кент», «кенттер», «кенттерге», «кенттерi», «кенттердi», «кенттердiң» деген сөздермен ауыстырылсын;

2) бүкiл мəтiн бойынша «ауыл (село)», «ауылдық (селолық)», «ауылдардың (селолардың)», «ауылдарды (селоларды)», «ауылдар (селолар)», «ауылдарға


120

(селоларға)» деген сөздер тиiсiнше «ауыл», «ауылдық», «ауылдардың», «ауылдарды», «ауылдар», «ауылдарға» деген сөздермен ауыстырылсын;

3) 2-бапта:қазақ тiлiндегi мəтiннiң бесiншi бөлiгiндегi «селолық» жəне алтыншы

бөлiгiндегi «селоларға» деген сөздер тиiсiнше «ауылдық» жəне «ауылдарға» деген сөздермен ауыстырылсын;

мынадай мазмұндағы жетiншi жəне сегiзiншi бөлiктермен толықтырыл-сын:

«Елдi мекендердiң құрамдас бөлiктерi болады.Шағын аудандар, алаңдар, даңғылдар, бульварлар, көшелер, тұйық

көшелер, саябақтар, скверлер, көпiрлер жəне басқа да бөлiктер елдi мекендердiң құрамдас бөлiктерi болып табылады.»;

4) 7-бап мынадай редакцияда жазылсын:«7-бап. Ономастика комиссияларыОномастика комиссиялары Қазақстан Республикасының аумағындағы

əкiмшiлiк-аумақтық бiрлiктерге, елдi мекендердiң құрамдас бөлiктерiне, əуежайларға, порттарға, темiржол вокзалдарына, темiржол стансаларына, метрополитен стансаларына, автовокзалдарға, автостансаларға, физикалық-географиялық жəне мемлекет меншiгiндегi басқа да объектiлерге атау беру жəне оларды қайта атау, олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту жəне мемлекеттiк заңды тұлғаларға, мемлекет қатысатын заңды тұлғаларға жеке адамдардың есiмдерiн беру, сондай-ақ Қазақстан Республикасының тарихи-мəдени мұрасының құрамдас бөлiгi ретiнде та-рихи атауларды қалпына келтiру, сақтау жөнiндегi жұмысты ретке келтiру мақсатында құрылады.

Қазақстан Республикасының Үкiметi жанынан Республикалық ономас-тика комиссиясы, облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергiлiктi атқарушы органдары жанынан облыстық ономастика комиссиялары, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың ономас-тика комиссиялары құрылады.»;

5) 9-баптың 4) тармақшасы «транскрипциясын» деген сөзден кейiн «нақтылау мен» деген сөздермен толықтырылсын;

6) 10-бапта:3) жəне 4) тармақшалар мынадай редакцияда жазылсын:«3) Қазақстан Республикасының аумағындағы əуежайларға, порттарға,

темiржол вокзалдарына, темiржол стансаларына, метрополитен стансалары-на, автовокзалдарға, автостансаларға, физикалық-географиялық жəне мем-лекет меншiгiндегi басқа да объектiлерге атау беру, сондай-ақ оларды қайта атау, олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту жəне мемлекеттiк заңды тұлғаларға, мемлекет қатысатын заңды тұлғаларға жеке адамдардың есiмдерiн беру қағидаларын бекiтедi;

4) Республикалық ономастика комиссиясының қорытындысы негiзiн-де жəне тиiстi аумақ халқының, оның жергiлiктi өкiлдi жəне атқарушы органдарының пiкiрiн ескере отырып, Қазақстан Республикасының Прези-дентiне облыстарға, аудандарға, қалаларға атау беру жəне оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту ту-ралы ұсыныстар енгiзедi;»;


121

мынадай мазмұндағы 4-1) тармақшамен толықтырылсын:«4-1) Республикалық ономастика комиссиясының қорытындысы негiзiн-

де Қазақстан Республикасының аумағындағы əуежайларға, порттарға, те-мiржол вокзалдарына, темiржол стансаларына, метрополитен стансаларына, автовокзалдарға, автостансаларға, физикалық-географиялық жəне мемле-кет меншiгiндегi басқа да объектiлерге атау беру, сондай-ақ оларды қайта атау, олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту жəне мемлекеттiк заңды тұлғаларға, мемлекет қатысатын заңды тұлғаларға жеке адамдардың есiмдерiн беру туралы шешiм қабылдайды;»;

6) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:«6) өзiне Конституцияда, осы Заңда, Қазақстан Республикасының өзге

де заңдарында жəне Қазақстан Республикасы Президентiнiң актiлерiнде жүктелген өзге де функцияларды орындайды.»;

7) 11-баптың бiрiншi бөлiгiнде:4) тармақша мынадай редакцияда жазылсын: «4) тиiстi аумақ халқының пiкiрiн ескере отырып, аудандардың жергiлiктi

өкiлдi жəне атқарушы органдарының ұсынуы бойынша облыстық ономасти-ка комиссиясының қорытындысы негiзiнде ауылдарға, кенттерге, ауылдық округтерге атау беру, оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту жөнiндегi мəселелердi шешедi;»;

мынадай мазмұндағы 4-1) жəне 4-2) тармақшалармен толықтырылсын:«4-1) тиiстi аумақ халқының пiкiрiн ескере отырып, Республикалық оно-

мастика комиссиясының қорытындысы негiзiнде облыстық маңызы бар қалалардың қаладағы аудандарына, құрамдас бөлiктерiне атау беру, оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту жөнiндегi мəселелердi шешедi;

4-2) Республикалық ономастика комиссиясының қарауына əуежайларға, порттарға, темiржол вокзалдарына, темiржол стансаларына, автовокзалдарға, автостансаларға, метрополитен стансаларына, физикалық-географиялық жəне мемлекет меншiгiндегi басқа да объектiлерге атау беру, сондай-ақ олар-ды қайта атау, олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту жəне мемлекеттiк заңды тұлғаларға, мемлекет қатысатын заңды тұлғаларға жеке адамдардың есiмдерiн беру жөнiнде ұсыныстар енгiзедi;»;

8) 12-баптың бiрiншi бөлiгiнiң 5-1) тармақшасы мынадай редакцияда жа-зылсын:

«5-1) тиiстi аумақ халқының пiкiрiн ескере отырып, облыстық ономасти-ка комиссиясының қорытындысы негiзiнде аудандық маңызы бар қаланың құрамдас бөлiктерiне атау беру, оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту жөнiндегi мəселелердi шешедi;»;

9) 13-баптың 4) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын:«4) республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергiлiктi өкiлдi

жəне атқарушы органдары:тиiстi аумақ халқының пiкiрiн ескере отырып, Республикалық ономас-

тика комиссиясымен келiсiлген республикалық маңызы бар қалалардың, астананың ономастика комиссиясының қорытындысы негiзiнде республика-лық маңызы бар қалалардың, астананың қаладағы аудандарына, құрамдас


122

бөлiктерiне атау беру, оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту жөнiндегi мəселелердi шешедi;

Республикалық ономастика комиссиясының қарауына əуежайларға, порттарға, темiржол вокзалдарына, темiржол стансаларына, автовокзалдарға, автостансаларға, метрополитен стансаларына, физикалық-географиялық жəне мемлекет меншiгiндегi басқа да объектiлерге атау беру, оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту жəне мемлекеттiк заңды тұлғаларға, мемлекет қатысатын заңды тұлғаларға жеке адамдардың есiмдерiн беру жөнiнде ұсыныстар енгiзедi;»;

10) 14-бапта: 1) тармақшадағы «немесе селолар» деген сөздер алып тасталсын; 4) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:«4) тиiстi аумақ халқының пiкiрiн ескере отырып, облыстық ономасти-

ка комиссиясының қорытындысы негiзiнде осы елдi мекендердiң құрамдас бөлiктерiне атау беру, оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту жөнiндегi мəселелердi шешедi.»;

11) 3-бөлiм мынадай мазмұндағы 14-1-баппен толықтырылсын:«14-1-бап. Əкiмшiлiк-аумақтық бiрлiктерге, елдi мекендердiң құрамдас

бөлiктерiне атау беру жəне оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту кезiнде тиiстi аумақ халқының пiкiрiн ескеру.

1. Əкiмшiлiк-аумақтық бiрлiктерге, елдi мекендердiң құрамдас бөлiктерiне атау беру, оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипция-сын нақтылау мен өзгерту кезiнде тиiстi аумақ халқының пiкiрiн ескерудi Қазақстан Республикасының Үкiметi айқындайтын тəртiппен жергiлiктi атқарушы органдар жүргiзедi.

2. Тиiстi аумақ халқының пiкiрiн ескеру қорытындылары бойынша жергiлiктi өкiлдi жəне атқарушы органдар бiрлескен шешiммен əкiмшiлiк-аумақтық бiрлiктерге, елдi мекендердiң құрамдас бөлiктерiне атау беру, олар-ды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту жөнiндегi ұсыныстарды тиiстi ономастика комиссияларының қарауына енгiзедi.»;

12) 15-баптың 2) тармақшасындағы «кəсiпорындардың, мекемелер мен ұйымдардың» деген сөздер «заңды тұлғалардың» деген сөздермен ауысты-рылсын.

3. «Қазақстан Республикасындағы тiл туралы» 1997 жылғы 11 шiл-дедегi Қазақстан Республикасының Заңына (Қазақстан Республика-сы Парламентiнiң Жаршысы, 1997 ж., № 13-14, 202-құжат; 2004 ж., № 23, 142-құжат; 2006 ж., № 10, 52-құжат; 2007 ж., № 19, 147-құжат; № 20, 152-құжат; 2008 ж., № 20, 89-құжат; 2011 ж., № 1, 2-құжат; № 11, 102-құжат; 2012 ж., № 3, 25-құжат; № 15, 97-құжат):

1) 1-бап мынадай редакцияда жазылсын:«1-бап. Осы Заңда пайдаланылатын негiзгi ұғымдарОсы Заңда мынадай негiзгi ұғымдар пайдаланылады:1) диаспора – өзiнiң тарихи шығу тегiнен тысқары елде тұрып жатқан

халықтың бiр бөлiгi (этностық қауымдастық);2) ономастика – тiл бiлiмiнiң жалқы есiмдердi, олардың пайда болуы мен

өзгеруiнiң тарихын зерттейтiн бөлiмi;


123

3) ономастика комиссиясы – Қазақстан Республикасының аумағындағы əкiмшiлiк-аумақтық бiрлiктерге, елдi мекендердiң құрамдас бөлiктерiне, əуежайларға, порттарға, темiржол вокзалдарына, темiржол стансаларына, метрополитен стансаларына, автовокзалдарға, автостансаларға, физикалық-географиялық жəне мемлекет меншiгiндегi басқа да объектiлерге атау беру жəне оларды қайта атау, олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту жəне мемлекеттiк заңды тұлғаларға, мемлекет қатысатын заңды тұлғаларға жеке адамдардың есiмдерiн беру, сондай-ақ Қазақстан Республикасының тарихи-мəдени мұрасының құрамдас бөлiгi ретiнде тари-хи атауларды қалпына келтiру жəне сақтау бойынша бiрыңғай көзқарасты қалыптастыру жөнiндегi ұсыныстарды əзiрлейтiн консультациялық-кеңесшi орган;

4) орфография – дұрыс жазу ережесi, сөйленген сөздi (сөздер мен грамматикалық тұлғаларды) жазбаша беру тəсiлдерiнiң бiрiздiлiгiн белгiлей-тiн қағидалар жүйесi;

5) Республикалық терминология комиссиясы – экономиканың, ғылымның, техниканың жəне мəдениеттiң барлық салалары бойынша қазақ тiлiнiң терминологиялық лексикасы саласындағы ұсыныстарды əзiрлейтiн консультациялық-кеңесшi орган;

6) топонимика – ономастиканың географиялық объектiлердiң атауларын, олардың пайда болуының, өзгеруiнiң жəне қолданылуының заңдылықтарын зерттейтiн бөлiмi;

7) транслитерация – бiр графикалық жүйедегi мəтiндер мен жекелеген сөздердi басқа графикалық жүйенiң құралдарымен əрiппе-əрiп арқылы беру;

8) уəкiлеттi орган – тiлдердi дамыту саласындағы басшылықты жəне салааралық үйлестiрудi жүзеге асыратын орталық атқарушы орган.»;

2) 19-баптың бiрiншi бөлiгiндегi «Елдi мекендердiң, көшелердiң, алаңдардың» деген сөздер «Əкiмшiлiк-аумақтық бiрлiктердiң, елдi мекендердiң құрамдас бөлiктерiнiң» деген сөздермен ауыстырылсын;

3) 23-баптың төртiншi бөлiгi алып тасталсын;4) 24-бап мынадай редакцияда жазылсын:«24-бап. Қазақстан Республикасының тiл туралы заңнамасын бұзғаны

үшiн жауаптылықҚазақстан Республикасының тiл туралы заңнамасының бұзылуына кiнəлi

мемлекеттiк органдардың бiрiншi басшылары не жауапты хатшылары неме-се Қазақстан Республикасының Президентi айқындайтын өзге де лауазымды адамдар, сондай-ақ жеке жəне заңды тұлғалар Қазақстан Республикасының заңдарына сəйкес жауаптылықта болады.

Лауазымды адамның мемлекеттiк тiлдi бiлмеу желеуiмен жеке жəне заңды тұлғалардың өтiнiштерiн қабылдаудан бас тартуы, мемлекеттiк тiлдiң жəне басқа да тiлдердiң қолданылу салаларында олардың пайдаланылуына кез келген кедергi келтiру, сондай-ақ деректемелер мен көрнекi ақпаратты орна-ластыру бойынша талаптарды бұзу Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жауаптылыққа əкеп соғады.»;

5) мынадай мазмұндағы 24-1-баппен толықтырылсын:«24-1-бап. Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң құзыретi Қазақстан

Республикасының Үкiметi:


124

1) республикалық терминология жəне ономастика комиссияларын құрады;

2) облыстық ономастика комиссиялары жəне республикалық маңызы бар қалалардың, астананың ономастика комиссиялары туралы үлгi ереженi бекiтедi;

3) өзiне Конституцияда, осы Заңда, Қазақстан Республикасының өзге де заңдарында жəне Қазақстан Республикасы Президентiнiң актiлерiнде жүктелген өзге де функцияларды орындайды.»;

6) 25-бапта:3) тармақшадағы «(республикалық маңызы бар қаланың, астананың)»

деген сөздер «, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың» деген сөздермен ауыстырылсын;

мынадай мазмұндағы 5-1) тармақшамен толықтырылсын:«5-1) республикалық терминология жəне ономастика комиссияларының

қызметiн қамтамасыз етедi;»;6) тармақшадағы «терминологиялық жəне ономастикалық комиссиялар-

дың» деген сөздер «ономастика комиссияларының» деген сөздермен ауыс-тырылсын;

7) 25-1-бап мынадай редакцияда жазылсын:«25-1-бап. Ономастика комиссияларының құзыретi1. Республикалық ономастика комиссиясының құзыретiне:1) ономастика мəселелерi бойынша ұсынымдар мен ұсыныстар əзiрлеу;2) облыстарға, аудандар мен қалаларға атау беру, оларды қайта атау,


3) Қазақстан Республикасының аумағындағы əуежайларға, порттарға, те-мiржол вокзалдарына, темiржол стансаларына, метрополитен стансаларына, автовокзалдарға, автостансаларға, физикалық-географиялық жəне мемлекет меншiгiндегi басқа да объектiлерге атау беру, оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту жəне мем-лекеттiк заңды тұлғаларға, мемлекет қатысатын заңды тұлғаларға жеке адамдардың есiмдерiн беру бойынша қорытындылар беру;

4) облыстық маңызы бар қалалардың қаладағы аудандарына, құрамдас бөлiктерiне атау беру, оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту бойынша қорытындылар беру;

5) республикалық маңызы бар қалалардың, астананың қаладағы ау-дандарына, құрамдас бөлiктерiне атау беру, оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту бойын-ша республикалық маңызы бар қалалардың, астананың ономастика комиссияларының қорытындыларына келiсiм беру жатады.

2. Облыстық ономастика комиссияларының құзыретiне:1) ауылдарға, кенттерге, ауылдық округтерге атау беру, оларды қайта атау,


2) аудандық маңызы бар қалалардың, кенттiң, ауылдың, ауылдық округтiң құрамдас бөлiктерiне атау беру, оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту бойынша қорытындылар беру жатады.


125

3. Республикалық маңызы бар қалалардың, астананың ономастика комиссияларының құзыретiне Республикалық ономастика комиссиясымен келiсiлгеннен кейiн – республикалық маңызы бар қалалардың, астананың қаладағы аудандарына, құрамдас бөлiктерiне атау беру, оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту бойынша қорытындылар беру жатады.

4. Жергiлiктi өкiлдi жəне атқарушы органдар əкiмшiлiк-аумақтық бiрлiк-терге, елдi мекендердiң құрамдас бөлiктерiне атау беру, оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту бойынша шешiмдi тиiстi ономастика комиссияларының оң қорытындылары болған кезде ғана қабылдайды.»;

8) 25-2 бапта:тақырыптағы, бiрiншi абзацтағы «(республикалық маңызы бар қаланың,

астананың)» деген сөздер «, республикалық маңызы бар қаланың, астананың» деген сөздермен ауыстырылсын;

мынадай мазмұндағы 2-1) тармақшамен толықтырылсын:«2-1) деректемелер мен көрнекi ақпаратты орналастыру бөлiгiнде

Қазақстан Республикасының тiл туралы заңнамасының сақталуын бақылауды жүзеге асырады;»;

3) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:«3) Қазақстан Республикасының тiл туралы заңнамасында белгiлен-

ген талаптардың бұзылуын жою туралы ұсынымдар бередi, Қазақстан Республикасының əкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы заңнамасында көзделген негiзде жəне тəртiппен əкiмшiлiк ықпал ету шараларын қолданады;»;

мынадай мазмұндағы 3-1) тармақшамен толықтырылсын:«3-1) «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк бақылау жəне

қадағалау туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сəйкес тексерулер жүргiзудiң жартыжылдық жоспарларын əзiрлейдi жəне бекiтедi;»;

5) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:«5) облыстық ономастика комиссиясының, республикалық маңызы бар

қаланың, астананың ономастика комиссияларының қызметiн қамтамасыз етедi;»;

9) 25-3-баптың 3) тармақшасындағы «ауылдардың (селолардың)», «ауылдық (селолық)» деген сөздер тиiсiнше «ауылдардың», «ауылдық» де-ген сөздермен ауыстырылсын;

10) мынадай мазмұндағы 25-5-баппен толықтырылсын:«25-5-бап. Ономастика жұмысының критерийлерiҚазақстан Республикасының аумағындағы əкiмшiлiк-аумақтық бiрлiк-

терге, елдi мекендердiң құрамдас бөлiктерiне, əуежайларға, порттарға, те-мiржол вокзалдарына, темiржол стансаларына, метрополитен стансаларына, автовокзалдарға, автостансаларға, физикалық-географиялық жəне мемле-кет меншiгiндегi басқа да объектiлерге атау беру жəне оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту жəне мемлекеттiк заңды тұлғаларға, мемлекет қатысатын заңды тұлғаларға жеке адамдардың есiмдерiн беру жөнiндегi ономастика жұмысының крите-рийлерi:


126

1) тарихи, географиялық, табиғи жəне мəдени ерекшелiктердi ескеру;2) əдеби тiл нормаларына сəйкестiк;3) бiр əкiмшiлiк-аумақтық бiрлiктiң шегiндегi елдi мекендерге, елдi

мекендердiң құрамдас бөлiктерiне бiр атауды бiр мəрте ғана беру;4) жеке адамның есiмiмен аталған, ол берiлген (өзгертiлген) күннен бас-тап кемiнде он жыл өткен соң берiлген есiмдi қайта атау, оны өзгерту;5) аса көрнектi мемлекет жəне қоғам қайраткерлерiнiң, ғылым, мəдениет

қайраткерлерiнiң жəне Қазақстан Республикасы мен əлемдiк қоғамдастық алдында еңбек сiңiрген басқа да жеке адамдар қайтыс болған күннен бастап кемiнде бес жыл өткен соң олардың есiмдерiн беру болып табылады».

4. «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк бақылау жəне қадағалау туралы» 2011 жылғы 6 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Заңына (Қазақстан Республикасы Парламентiнiң Жаршысы, 2011 ж., № 1, 1-құжат; № 2, 26-құжат; № 11, 102-құжат; № 15, 120-құжат; 2012 ж., № 1, 5-құжат; № 2, 9, 14-құжаттар; № 3, 21, 25, 27-құжаттар; № 8, 64-құжат; № 10, 77-құжат; № 11, 80-құжат; № 13, 91-құжат; № 14, 92, 95-құжаттар; № 15, 97-құжат; 2012 жылғы 5 желтоқсанда «Егемен Қазақстан» жəне «Казахстанская правда» га-зеттерiнде жарияланған «Қазақстан Республикасының кейбiр заңнамалық ак-тiлерiне микроқаржы ұйымдарының қызметi мəселелерi бойынша өзгерiстер мен толықтырулар енгiзу туралы» 2012 жылғы 26 қарашадағы Қазақстан Республикасының Заңы):

көрсетiлген Заңға қосымшаның 1-тармағының 105) тармақшасындағы «сақтауына жүзеге асырылады.» деген сөздер «сақтауына;» деген сөзбен ауыстырылып, мынадай мазмұндағы 106) тармақшамен толықтырылсын:

«106) деректемелер мен көрнекi ақпаратты орналастыру бөлiгiнде Қазақстан Республикасының тiл туралы заңнамасының сақталуына жүзеге асырылады.».

2-бап. Осы Заң алғашқы ресми жарияланғанынан кейiн үш ай өткен соң қолданысқа енгiзiледi.

Қазақстан Республикасының

Президентi


127

Ұлты қазақ азаматтардың тегi мен əкесiнiң атын жазуға байланыс-ты мəселелердi шешу тəртiбi туралы

Қазақстан Республикасы Президентiнiң 1996 жылғы 2 сəуірдегі№ 2923 Жарлығы

Қазақстан Республикасы азаматтарының тегi мен əкесiнiң атын қазақша жазу тəжiрибесiн қазақ халқының қалыптасқан тарихи дəстүрлерiне сəйкес келтiру жөнiндегi көптеген өтiнiш-тiлектерiн ескере келiп, қаулы етемiн:

1. Ұлты қазақ азаматтар өздерiнiң тегi мен əкесiнiң атының жазылуын қазақ тiлiне тəн емес аффикстi алып тастай отырып, өзгертуге хақылы, алай-да тегi мен əкесiнiң атының түбiрлiк негiзi сақталуға тиiс. Бұл ретте əкесiнiң атын жазған кезде азаматтың жынысына қарай «ұлы» немесе «қызы» сөздерi қосылып, бiрге жазылады.

2. Қазақстан Республикасы азаматының паспортын жəне жеке басының куəлігін берген кезде құжаттандыру саласындағы уəкілетті мемлекеттік ор-ган осы Жарлықтың 1-тармағында көзделгендей, тегі мен əкесінің атының жазылуын оңайлатылған тəртіппен, азаматтық хал-ахуалын жазу актілеріне өзгерістер енгізусіз жүргізеді деп белгіленсін.

Ескерту. 2-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Президентінің 2012.02.04 № 265 Жарлығымен.

3. Азаматтың тегi мен əкесiнiң атының жазылуын өзгертуi оның құқықтық субъектiлiгiн қозғамайды, яғни тегi мен əкесiнiң атының бұрынғы жазы-луында алған құқықтары мен мiндеттерiн доғаруға немесе өзгертуге негiз бола алмайды.

4. Азаматтардың тегiн, есiмiн, əкесiнiң атын өзгертуге байланысты қалған барлық өзге мəселелер Қазақстан Республикасының нормативтiк құқықтық актiлерiне сəйкес шешiледi.

5. Республика Үкiметi өзiнiң құқықтық нормативтiк актiлерiн жəне республиканың орталық атқарушы органдарының актiлерiн осы Жарлыққа сəйкес келтiрудi қамтамасыз етсiн.

6. Осы Жарлық, 1996 жылдың 1 мамырынан күшiне енетiн 2-тармағын қоспағанда, жарияланған күнiнен бастап күшiне енедi.

Қазақстан Республикасының Президентi


132

Қазақстан РеспубликасыПрезидентінің

2011 жылғы 29 маусымдағы№ 110 Жарлығымен

БЕКІТІЛГЕН

Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен қолданудың2011-2020 жылдарға арналған

МЕМЛЕКЕТТІК БАҒДАРЛАМАСЫ

Бағдарлама паспорты

Бағдарламаның атауы Қазақстан Республикасында тілдерді дамы-ту мен қолданудың 2011 - 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы

Əзірлеу үшін негіз Бағдарлама Қазақстан Республикасы Конституциясының 7, 93-баптарына;«Қазақстан Республикасындағы тіл тура-лы» 1997 жылғы 11 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңына; Қазақстан Рес-публикасы Президентінің 2010 жылғы 1 ақпандағы № 922 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейінгі Стратегиялық даму жоспарына;«Мемлекеттік бағдарламалардың тізбесін бекіту туралы» Қазақстан РеспубликасыПрезидентінің 2010 жылғы 19 наурыздағы№ 957 Жарлығына, Қазақстан Республикасы-ның Президенті Н.Ə.Назарбаевтың Қазақстан халқы Ассамблеясының XV сес-сиясында берген тапсырмаларын орын-дау жөніндегі Іс-шаралар жоспарының 3-тармағына; Ел бірлігі доктринасы-на; Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 21 қарашадағы № 1122 қаулысымен бекітілген Мемлекеттік тілдің қолданылу аясын кеңейтудің, оның бəсекеге қабілеттілігін арттырудың 2007 - 2010 жылдарға арналған тұжырымдамасына сəйкес əзірленді

Бағдарламаны əзірлеу үшін жауапты мемлекеттік орган

Қазақстан Республикасы Мəдениет минис-трлігі


133

Бағдарламаны жүзеге асы-ру үшін жауапты мемле-кеттік органдар

Орталық жəне жергілікті атқарушы орган-дар

Бағдарламаның мақсаты Қазақстанда тұратын барлық этностардың тілдерін сақтай отырып, ұлт бірлігін нығайтудың аса маңызды факторы ретін-де мемлекеттік тілдің кең ауқымды қолданысын қамтамасыз ететін үйлесімді тіл саясаты

Міндеттері Мемлекеттік тілді оқытудың əдіснамасын жетілдіру жəне стандарттау;мемлекеттік тілді оқытудың инфрақұрылымын дамыту;мемлекеттік тілді оқыту процесін ынталан-дыру;мемлекеттік тілді қолданудың мəртебесін арттыру;мемлекеттік тілге сұранысты арттыру;қазақ тілінің лексикалық қорын жетілдіру жəне жүйелеу;тіл мəдениетін жетілдіру;коммуникативтік-тілдік кеңістіктегі орыс тілінің қызмет етуі;Қазақстандағы тілдік əралуандықты сақтау;ағылшын жəне басқа да шет тілдерін оқып-үйрену

Іске асыру мерзімі 2011 - 2020 жы лдарбірінші кезең: 2011 - 2013 жылдарекінші кезең: 2014 - 2016 жылдарүшінші кезең: 2017 - 2020 жылдар

Нысаналы индикаторлар Мыналарды:мемлекеттік тілді меңгерген ересек тұрғындардың үлесін («Қазтест» тапсыру-дың нəтижесі бойынша 2014 жылға қарай - 20%, 2017 жылға қарай - 80%, 2020 жылға қарай - 95%);мемлекеттік тілді В1 деңгейінде меңгерген мектеп түлектерінің үлесін (2017 жылға қарай - 70%, 2020 жылға қарай - 100%);мемлекеттік бұқаралық ақпарат құралда-рындағы қазақ тіліндегі контенттің үлесін (2014 жылға қарай -53%, 2017 жылға қарай - 60%, 2020 жылға қарай - 70%);


134

тұрғындардың ономастикалық комиссиялардың жұмысындағы шешім қабылдау процесін талқылау кезін-де қоғамдық қолжетімділік пен ашықтық қағидаттарының сақталуына қанағаттанушылық дəрежесін (2014 жылға қарай - 60%, 2017 жылға қарай - 75%, 2020 жылға қарай - 90%);қазақ тілінің реттелген терминологиялық қорының үлесін (2014 жылға қарай - 20%, 2017 жылға қарай - 60%, 2020 жылға қарай - 100%);республикадағы орыс тілін меңгерген ере-сек тұрғындардың үлесін (2020 жылға қарай - 90%);ұлттық-мəдени бірлестіктер жанындағы ана тілдерін оқытатын курстармен қамтылған этностардың үлесін (2014 жылға қарай - 60%, 2017 жылға қарай - 80%, 2020 жылға қарай - 90%);республикадағы ағылшын тілін меңгерген тұрғындардың үлесін (2014 жылға қарай - 10%, 2017 жылға қарай - 15%, 2020 жылға қарай - 20%);үш тілді (мемлекеттік, орыс жəне ағылшын) меңгерген тұрғындардың үлесін (2014 жылға қарай - 10%, 2017 жылға қарай - 12%, 2020 жылға қарай - 15 %-ға дейін) ұлғайту.

Қаржыландыру көздері мен көлемі

2011 - 2020 жылдары Бағдарламаны іске асыруға республикалық жəне жергілік-ті бюджеттердің қаражаты, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынбаған басқа да қаражат жұмсалатын болады. Бағдарламаның бірін-ші кезеңін іске асыруға арналған мемлекет-тік бюджеттің жалпы шығыны 19 134 946 мың теңгені құрайды. 2011 - 2020 жылдарға арналған Бағдарламаны қаржыландыру көлемі Қазақстан Республикасының заңнамасына сəйкес тиісті қаржы жылда-рына арналған республикалық жəне жер-гілікті бюджеттерді қалыптастыр у кезінде нақтыланатын болады.

Кіріспе Тілдерді дамыту мен қолданудың 2011 - 2020 жылдарға арналған мем-

лекеттік бағдарламасы (бұдан əрі - Бағдарлама) Қазақстан Республикасы Конституциясының 7 жəне 93-баптарына; «Қазақстан Республикасындағы


135

тіл туралы» 1997 жылғы 11 шілдедегі Қазақстан Республикасының Заңына; Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 1 ақпандағы № 922 Жарлығыменбекітілген Қазақстан Республикасының 2020 жылға дейін-гі Стратегиялық даму жоспарына; «Мемлекеттік бағдарламалардың тізбе-сін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 19 наурыздағы № 957 Жарлығына; Қазақстан Республикасының Прези-денті Н.Ə.Назарбаевтың Қазақстан халқы Ассамблеясының XV сессия-сында берген тапсырмаларын орындау жөніндегі Іс-шаралар жоспарының 3-тармағына; Ел бірлігі доктринасына; Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2007 жылғы 21 қарашадағы № 1122 қаулысымен бекітілген Мемлекеттік тілдің қолданылу аясын кеңейтудің, оның бəсекеге қабілеттілігін арттырудың 2007 - 2010 жылдарға арналғантұжырымдамасына сəйкес əзірленді.

Іске асырылуы он жылға есептелген Бағдарлама елімізде қалыптасқан тіл құрылысын талдауға негізделген, тіл мəселелерімен айналысатын сарапшы-лар қауымының пікірлері мен ұсыныстары ескеріле отырып əзірленген.

Бағдарламаны əзірлеу кезінде 30-дан астам шет елдің мемлекеттік тіл сая-сатын жүзеге асыруға қатысты мəселелерінің құқықтық реттеу тəжірибесі зерделенді.

Бұл құжат қоғамдық өмірдің барлық саласында тілдерді дамыту мен қолдану жəне мемлекеттік тілді кең ауқымды қолдану үшін жағдай жасауға байланысты өзекті проблемаларды шешудің нормативтік-ұйымдастырушылық негізі болып табылады.

Мемлекет басшысы Н.Ə.Назарбаев: «Біз барша қазақстандықтарды біріктірудің басты факторы болып табылатын қазақ тілінің одан əрі да-муы үшін барлық күш-жігерімізді салуымыз керек. Сонымен бірге еліміз-де тұратын барлық халықтардың өкілдері ана тілдерінде еркін сөйлей, оқи алуына, оны дамытуға қолайлы жағдай тудыру қажет» деп атап көрсеткен болатын.

Ел бірлігі доктринасында мемлекеттік тіл ұлттық жəне рухани бірліктің басты факторы, негізгі басымдығы ретінде айқындалған. Оны меңгеру əрбір Қазақстан азаматының парызы мен міндеті саналып, жеке өзінің бəсекеге қабілеттілігі мен қоғамдық өмірге араласуының белсенділігін айқындайтын ынталандырушы тетік болуға тиіс.

Бағдарламада белгіленген мақсаттар мен міндеттер Бағдарламаны іске асырудың барлық кезеңіне арнап уəкілетті мемлекеттік орган əзірлейтін жəне Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысымен бекітілетін Іс-шара-лар жоспары арқылы жүзеге асырылады.

Бағдарламада көзделген барлық іс-шаралар ұлт бірлігін нығайтудың маңызды факторы ретінде мемлекеттік тілді дамытудың басымдығына не-гізделген жəне азаматтардың рухани-мəдени жəне тілдік қажеттіліктерін толық қанағаттандыруға бағытталған. Бағдарламаға қатысты барлық іс-шаралар Конституцияның 7-бабына жəне Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің 2007 жылғы 23 ақпандағы № 3 қаулысына ба-рынша сəйкес түзілген.

Бағдарламаны іске асырудың нəтижелі болуы жоспарланған іс-шара-ларды іске асырудың тиімділігіне қол жеткізу үшін қажетті нормативтік-құқықтық базаны жетілдіру жəне негізгі бағдарламалық іс-шараларды


136

мемлекеттік органдардың стратегиялық жоспарларына кіріктіру жолымен қамтамасыз етілетін болады.

Сонымен қатар, бұл шаралардың практикалық нəтижесіне қол жеткізу үшін барлық мемлекеттік органдар мен шаруашылық субъектілері, оның ішінде ұлттық компаниялар мен қаржылық ұйымдар күш жұмылдыруға тиіс.

Қазіргі ахуалды талдауТəуелсіз Қазақстанда оңтайлы əлеуметтік-лингвистикалық кеңістік құру

тіл саясатын кезең-кезеңмен іске асыру арқылы жолға қойылып отыр.1997 - 2000 жылдары «Қазақстан Республикасындағы тіл туралы» 1997

жылғы Қазақстан Республикасы Заңының қабылдануына жəне Тілдер-ді қолдану мен дамытудың 1998 - 2000 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасының бекітілуіне орай қоғам өмірінің негізгі салаларында тіл құрылысының құқықтық негізі қалыптаса бастады.

2001 - 2010 жылдары Тілдерді қолдану мен дамытудың он жылға арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асыру аясында тіл құрылысы стратегиясының мынадай үш бағыты айқындалды: мемлекеттік тілдің əлеуметтік-коммуникативтік қызметін кеңейту жəне нығайту, орыс тілінің жалпы мəдени қызметін сақтау, Қазақстан халқының басқа да тілдерін да-мыту. Сондай-ақ осы кезеңде Мемлекет басшысының бастамасы бойынша «Тілдің үш тұғырлылығы» ұлттық мəдени жобасын іске асыру жұмысы бас-талды.

Бағдарламаны іске асыру қорытындылары Қазақстан Республикасындағы тіл құрылысының келешекпен сабақтас негізін қалады:

- мемлекеттік тілді оқытудың инфрақұрылымы елеулі түрде кеңейді: қазақ тілінде оқытатын балабақшалар - 1178 (2001 жылмен салыстырғанда 876-ға өскен), мектептер - 3821 (2001 жылмен салыстырғанда 173-ке артты), 101 мемлекеттік тілді оқыту орталығы құрылды;

- іс қағаздарын жүргізуді мемлекеттік тілге көшіру процесі белсен-ділікпен іске асырылып келеді (мемлекеттік органдардағы қазақ тіліндегі құжаттардың үлес салмағы шамамен 67 %-ды құрайды);

- мемлекеттік тілді оқытудың əдістемелік базасы əзірлену үстінде (көп деңгейлі оқу-əдістемелік кешендер, жалпы таралымы 720 мың дана 10 түрлі сөздік, жалпы таралымы 260 мың дана екі жəне үштілді 8 салалық сөздік жарық көрді);

- мемлекеттік тілді меңгеру процесіне жаңа ақпараттық технологияларды енгізу мақсатында интернет-портал құрылып, тұрақты түрде жаңартылып отырады (сервистің 20-дан астам түрі, əлемнің 50 елін қамтитын белсенді тұтынушылар аудиториясы бар);

- мемлекеттік тілдің коммуникативтік қызметі нығаюда (мемлекеттік бұқаралық ақпарат құралдарының (бұдан əрі - БАҚ) контентінде қазақ тілін-дегі хабарлардың көлемі, сонымен қатар баспасөздегі мемлекеттік тілдің үлесі 50 %-дан жоғары);

- шетелде тұратын отандастармен мəдени байланыстарды дамыту жəне нығайту жөніндегі жұмыстар жоспарлы түрде жүргізілуде;

- Қазақстанда тұратын этностардың тілдерін мемлекеттік қолдаудың тиімді жүйесі құрылды (жалпы білім беретін 7516 мектептің 1524-і орыс тілінде, 58-і өзбек тілінде, 14-і ұйғыр тілінде, 2-еуі тəжік тілінде оқытады,


137

2097-сі - аралас мектептер; 2261 мектепке дейінгі білім беру мекемесінің 272-сі орыс тілінде, 3-еуі басқа тілдерде оқытады, екі тілде оқытатын мектепке дейінгі білім беру ұйымдарының саны - 808; этномəдени бірлестіктердің 190 жексенбілік мектебінде 30 этностық топ ана тілін үйренуде; Қазақстандағы 50 театрдың 9-ы аралас тілде, 15-і орыс тілінде, 1-еуі - корей, 1-еуі - неміс, 1-еуі - өзбек жəне 1-еуі ұйғыр тілдерінде).

Алдағы онжылдықтағы (2011 - 2020 жылдардағы) тіл құрылысының қисыны елімізде бірқатар проблемалы аспектілердің бар болуымен байла-нысты.

Қоғамдағы мемлекеттік тілді меңгерудің əркелкі деңгейі. Бұл про-блемалы аспект мемлекеттік тілді оқытудың бірыңғай əдіснамасы мен стандарттарының, қазақ тілі оқытушылары мен мамандарының даярлық деңгейінің төмендігімен, қазақ тілін оқыту инфрақұрылымы қызметінің бірыңғай стандарттарының болмауымен, мемлекеттік тілді меңгеру про-цесін ынталандыру жəне мониторинг жасау жүйесінің болмауымен тікелей байланысты.

Елдің əлеуметтік-коммуникативтік кеңістігіне мемлекеттік тілдің жеткіліксіз енгізілуі. Бұл бағыттағы проблемалы мəселелер, ең алдымен,халықаралық коммуникациялар, демалу мен ойын-сауық саласында мемле-кеттік тілді белсенді қолдану аясының кеңеюіне, оны заңның, ғылымның жəне жаңа технологиялардың тілі ретінде дамытуға байланысты болып отыр. Сонымен қатар, мемлекеттік тілді қолданудың мəртебесін арттыру, оны отбасы құндылығы ретінде таныту сияқты мəселелердің маңызды тізбе-сі проблемалы болып табылады, сондай-ақ тіл саласындағы кейбір келеңсіз дақпырттар мен таптаурын пікірлер де осы проблемалардың қатарынан орын алып отыр.

Қазақстан қоғамындағы тіл мəдениетінің төмендеуі. Аталған аспект бойынша, терминология, антропонимика жəне ономастика салаларындағы проблемалар, сөйлеу мəдениеті мен жазу жүйесін жетілдіру қажеттілігі, сондай-ақ толерантты тілдік орта құру мəселесі лингвистикалық кеңістіктің одан əрі дамуы жолында айтарлықтай қиындықтар туындатып отыр.

Қазақстандықтардың лингвистикалық капиталын сақтау жəне нығайтуқажеттілігі. Бұл аспектіде қазақстандықтардың бəсекелестік басымдығы ретінде орыс тілін меңгеру деңгейін сақтауға, Қазақстан мəдениетінің тілдік əралуандығын қалыптастыратын этностардың тілдерін дамыту үшін жағдай жасауға жəне халықаралық іскерлік қарым-қатынас құралы ретіндеағылшын жəне басқа да шет тілдерін оқып-үйренуге байла-нысты проблемалар жиынтығы бар.

Осы проблемаларды шешудің жəне нормативтік-құқықтық базаны жетілдірудің басым қажеттілігі бағдарламаның мынадай мақсаттары мен міндеттерді көздейді.

Бағдарламаның мақсаттары, міндеттері, нысаналы индикаторлары жəне оны іске асыру нəтижелерінің көрсеткіштері

Бағдарламаның басты мақсаты - Қазақстанда тұратын барлық этностардың тілдерін сақтай отырып, ұлт бірлігін нығайтудың аса маңызды факторы ретінде мемлекеттік тілдің кең ауқымды қолданысын қамтамасыз ететін үйлесімді тіл саясаты.


138

Бағдарламалық мақсаттар:1) мемлекеттік тіл - ұлт бірлігінің басты факторы;2) мемлекеттік тілді көпшіліктің кеңінен қолдануына қол жеткізу;3) дамыған тіл мəдениеті - зиялы ұлттың əлеуеті;4) қазақстандықтардың лингвистикалық капиталын дамыту. Нысаналы индикаторлар:мемлекеттік тілді меңгерген ересек тұрғындардың үлесі («Қазтест»

бағдарламасы бойынша қазақ тілін білу деңгейін бағалау жүйесі бойынша емтихан тапсырудың нəтижесі бойынша Қазақстан Республикасы азаматтары 2014 жылға қарай - 20%, 2017 жылға қарай - 80%, 2020 жылға қарай - 95%);

мемлекеттік тілді В1 деңгейінде меңгерген мектеп түлектерінің үлесі (2017 жылға қарай - 70%, 2020 жылға қарай - 100%);

мемлекеттік бұқаралық ақпарат құралдарындағы қазақ тіліндегі контенттің үлесі (2014 жылға қарай - 53%, 2017 жылға қарай - 60%, 2020 жылға қарай - 70%);

тұрғындардың ономастикалық комиссиялардың жұмысындағы шешім қабылдау процесін талқылау кезінде қоғамдық қолжетімділік пен ашықтық қағидаттарының сақталуына қанағаттанушылық дəрежесі (2014 жылға қарай - 60%, 2017 жылға қарай - 75%, 2020 жылға қарай - 90%);

қазақ тілінің реттелген терминологиялық қорының үлесі (2014 жылға қарай - 20%, 2017 жылға қарай - 60%, 2020 жылға қарай - 100%);

республикадағы орыс тілін меңгерген ересек тұрғындардың үлесі (2020 жылға қарай - 90%);

ұлттық-мəдени бірлестіктер жанындағы ана тілдерін оқытатын курстар-мен қамтылған этностардың үлесі (2014 жылға қарай - 60%, 2017 жылға қарай - 80%, 2020 жылға қарай - 90%);

республикадағы ағылшын тілін меңгерген тұрғындардың үлесі (2014 жылға қарай - 10%, 2017 жылға қарай - 15%, 2020 жылға қарай - 20%);

үш тілді (мемлекеттік, орыс жəне ағылшын) меңгерген тұрғындардың үлесі (2014 жылға қарай - 10%, 2017 жылға қарай - 12%, 2020 жылға қарай - 15%).

Міндеттер:1) мемлекеттік тілді оқытудың əдіснамасын жетілдіру жəне стандарттау;2) мемлекеттік тілді оқытудың инфрақұрылымын дамыту;3) мемлекеттік тілді оқыту процесін ынталандыру;4) мемлекеттік тілді қолдану мəртебесін арттыру;5) мемлекеттік тілге сұранысты арттыру;6) қазақ тілінің лексикалық қорын жетілдіру жəне жүйелеу;7) тіл мəдениетін жетілдіру;8) коммуникативтік-тілдік кеңістіктегі орыс тілінің қызмет етуі;9) Қазақстандағы тілдік əралуандықты сақтау;10) ағылшын жəне басқа да шет тілдерін оқып-үйрену.Нəтижелер көрсеткіштері:мемлекеттік білім беру тапсырысы шеңберінде оқытылатын қазақ тілі

пəні оқытушыларының саны (жыл сайын 500 адамнан кем емес);он-лайн режимі арқылы қашықтан қол жеткізу мүмкіндігін пайда-

лана отырып ұйымдастырылған мемлекеттік тілді оқыту орталықтары


139

оқытушыларының біліктілігін арттыруға бағытталған іс-шаралардың үлесі (2014 жылға қарай - 20%, 2017 жылға қарай - 50%, 2020 жылға қарай - 90%);

аккредиттеуден өткен Мемлекеттік тілді оқыту орталықтарының үлесі (2014 жылға қарай - 30%, 2017 жылға қарай - 70%, 2020 жылға қарай - 100%);

Қазақ тілін тілді оқытатын орталықтарда оқитындар санының өсуі (2009 жылмен салыстырғанда 2014 жылы кемінде 30%, 2017 жылғы өсім кемінде 70%, 2020 жылға қарай - 100%);

мемлекеттік тілді білудің «Қазтест» бағдарламасы бойынша Қазақстан Республикасы азаматтарының қазақ тілін білу деңгейін бағалау жүйесі бойынша сертификат алған мемлекеттік қызметшілердің үлесі (2017 жылға қарай кемінде 50%, 2020 жылға қарай 100%);

мемлекеттік тілді білудің «Қазтест» бағдарламасы бойынша сертификат алған мемлекеттік қызмет көрсететін ұйымдардағы қызметкерлердің үлесі (2017 жылға қарай кемінде 50%, 2020 жылға қарай 100%);

мемлекеттік тілді көпшіліктің кеңінен қолдануына бағытталған мемле-кеттік əлеуметтік тапсырыстың үлесі (жыл сайын кемінде 10%);

мемлекеттік БАҚ эфиріндегі мемлекеттік тілдегі жаңа телевизиялық жо-балар санының өсуі (жыл сайын 10%);

мемлекеттік тілде шығатын баспа БАҚ қолдауға бағытталған мемлекет-тік ақпараттық тапсырыстың үлесі (жыл сайын кемінде 50%);

көрнекі ақпараттың пайдаланылуын бақылаудың өңірлерді қамту дəрежесі (2014 жылға қарай - 30%, 2017 жылға қарай - 50%, 2020 жылға қарай - 100%);

тұрғындардың терминологиялық комиссиялардың жұмысындағы шешім қабылдау процесін талқылау кезінде қоғамдық қолжетімділік пен ашықтық қағидаттарының сақталуына қанағаттанушылық дəрежесі (2014 жылға қарай - 60%, 2017 жылға қарай - 75%, 2020 жылға қарай - 100%);

ана тілдерін үйретуге арналған əдістемелік көмекпен қамтылған ұлттық-мəдени бірлестіктері бар этностардың үлесі (2014 жылға қарай - 20%, 2017 жылға қарай - 60%, 2020 жылға қарай - 100%);

орталықтардың жалпы санына шаққанда ағылшын жəне басқа да шет тілдерін үйрету мақсатымен қызметін ұсынатын мемлекеттік тіл оқыту орталықтарының үлесі (2014 жылға қарай - 50%, 2017 жылға қарай - 75%, 2020 жылға қарай - 100%).

Бағдарламаның негізгі бағыттары, алға қойылған мақсаттарғақол жеткізу жолдары жəне тиісті шаралар

Бірінші бағыт - мемлекеттік тілді меңгеруМақсаты: «Мемлекеттік тіл - ұлт бірлігінің басты факторы»Нысаналы индикаторлар:мемлекеттік тілді меңгерген ересек тұрғындардың үлесі («Қазтест»

бағдарламасы бойынша қазақ тілін білу деңгейін бағалау бойынша емтихан тапсыру нəтижелері бойынша, Қазақстан Республикасы азаматтары 2014 жылға қарай - 20%, 2017 жылға қарай - 80%, 2020 жылға қарай - 95%);

мемлекеттік тілді В1 деңгейінде меңгерген мектеп түлектерінің үлесі (2017 жылға қарай - 70%, 2020 жылға қарай - 100%).

Бағдарламаның бірінші бағытын іске асыру арқылы Қазақстанның барша азаматтарының мемлекеттік тілді меңгеру жүйесін құру жөніндегі


140

жұмыстарды ұйымдастыру көзделеді. Бұл жүйенің өзегінде үш құрамды негіз бар - мемлекеттік тілді оқыту əдіснамасын жетілдіру, оқытудың инфрақұрылымын кеңейту жəне мемлекеттік тілді меңгеру процесін ынта-ландыру. Аталған тəсіл бірінші бағыттың үш міндетін айқындайды.

1. Мемлекеттік тілді оқыту əдіснамасын жетілдіру жəне стандарттауҚазақ тілін оқыту əдіснамасын жетілдіру үшін ең алдымен, оқытудың

тиісті стандарттарын жетілдіру жəне үздіксіз білім беру моделін жа-сау арқылы мемлекеттік тілді меңгеру деңгейін бағалау жүйесін енгізу қарастырылып отыр.

Көпдеңгейлі стандарт арқылы тілді А1-А2 деңгейлері бойынша қарапа-йым түрде пайдалану, тілді В1-В2 деңгейлері бойынша өз бетінше пайдала-ну жəне тілді С1-С2 деңгейлері бойынша біліктілікпен пайдалану көзделуге тиіс.

Құрылған стандартты жүйенің негізінде мемлекеттік тілді оқытудың əдіснамалық негізін дайындау, оның ішінде мүмкіндігі шектеулі адамдар үшін де əзірлеу көзделеді.

Осы шаралар мемлекеттік тілді бастауыш сыныптарындағы оқушылардың А1 деңгейінде, орта буындағы оқушылардың А2 деңгейінде, мектептің жоғары сынып, сондай-ақ техникалық жəне кəсіптік білім беру ме-кемелері оқушыларының В1 деңгейінде, жоғары оқу орны студенттерінің В2 деңгейінде, жоғары оқу орнынан кейін білім алатындардың С1 деңгейінде игеруін қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Бұған қоса, тілді меңгеру үлгілерін жетілдіру мен жаңғырту көзделеді. Қазақ тілі толыққанды күнделікті қызметтік жəне кəсіптік қарым-қатынас тіліне айналуға тиіс.

Үздіксіз білім беру моделі арқылы қазақ тілін оқытудың стандарты не-гізінде шығармашылық педагогикалық ізденістің жəне оқытудың жаңа əдістемелерін əзірлеудің тұрақты процесі сөзсіз қажеттілікке айналатын бо-лады.

Қолданыстағы заңнама талаптарына сəйкес қазақ тілі оқытушыларын оқыту жəне олардың біліктілігін арттыру құрылатын жүйенің қажетті құрамдас бөлігі болып табылады.

Мамандарды жоғары сапалы деңгейде оқыту ісін жүргізуге ұйымдастырушылық жəне əдістемелік мүмкіндігі бар ғылыми-білім беру орталықтары санының аздығына байланысты қашықтан оқыту жүйесін кеңінен енгізу көзделеді.

2. Мемлекеттік тілді оқытудың инфрақұрылымын дамыту Қазақстанның барша азаматтарының мемлекеттік тілді меңгеру жүйесінің ең қажетті екін-ші құрамдас бөлігі - қазақ тілін оқыту орталықтарының аккредиттелген желісін құру болып табылады. Қазақ тілін оқытуға арналған осы орталықтар оқу орындарын бітірген Қазақстанның ересек азаматтарының мемлекеттік тілді меңгеруінің инфрақұрылымдық базасына айналуға тиіс.

Аталған бағытты жүзеге асыру Мемлекеттік тілді оқыту орталықтарының білім беру қызметіне міндетті талаптарды енгізу-ді көздейді.

Бұл үшін, ең алдымен, орталықтардың білім беру қызметіне қойылатын талаптарды енгізу үшін құқ ықтық базаны, сондай-ақ мемлекеттік тілді


141

оқыту орталы қтарын осы талаптарға сəйкес аккредиттеуді жүзеге асыру үшін құқықтық негізді жетілдіру жөнінде шарал ар қабылдау.

Сонымен қатар, мемлекеттік тілді оқыту орталықтарының қызметін рейтингтік бағалау жүйесін енгізу қарастырылады.

Орталықтардың рейтингін жасауға орталық тыңдаушыларының «Қазтест» бағдарламасы бойынша емти хан тапсыру нəтижелері туралы шы-найы мəліметтер негіз болады. Рейтинг мəліметтері қоғам үшін де, бұқаралық ақпа рат құралдарында кеңінен жариялау үшін де қолжетімді болмақ.

Рейтинг жүйесін енгізу үшін мемлекеттік тілді оқыту орталықтары қызметіне рейтингтік бағалау жүргізудің құқықтық негізі мен əдіснамасын əзірлеу қажет.

3. Мемлекеттік тілді оқыту процесін ынталандыруҚойылған мақсатқа қол жеткізудің үшінші міндетті құрамдас бөлігі

мемлекеттік тілді оқыту процесін ынталандыру жəне мониторинг жүргізу жүйесін құру болып табылады.

Аталған міндетті мемлекеттік қызметшілердің, мемлекеттік қызмет көрсету, сондай-ақ халыққа қызмет ұсыну саласындағы ұйымдардың қызметкерлерінің (банктер, сауда ұйымдары, қызмет көрсету саласы жəне тағы басқалары) қазақ тілін білу деңгейіне қойылатын ең төменгі талап-тарды айқындау арқылы іске асыру көзделеді. Аталған шара мемлекеттік тілді меңгеру деңгейіне қойылатын талаптарды бекітетін құқықтық базаны əзірлеуді, сондай-ақ мемлекеттік қызметшілерге қазақ тілін оқыту жүйесін ұйымдастыруды қажет етеді.

Сонымен қоса «Қазтест» бағдарламасының негізінде білім деңгейін жыл сайын бақылаудың жыл сайынғы жүйесін енгізу көзделеді.

Білім беру жүйесінің барлық сатыларында мемлекеттік тілді білу деңгейін бағалау жəне бақылау жүйесін жетілдіру мəселесін пысықтау көзделеді. Қазақ тілі мемлекеттік аралық бақылау (МАБ) мен ұлттық бірыңғай тестілеудің (ҰБТ) қажетті жəне міндетті құрамдас бөлігіне айналуға тиіс.

Қазақ тілін үйренуге мүдделі барлық тұлғаларға кеңінен мемлекеттік қолдау көрсету көзделген. Осы шаралардың қатарында мемлекеттік тіл-ді оқыту орталықтарының жанынан білім деңгейі бойынша тегін курстар ұйымдастыру, сондай-ақ осы жұмысқа мемлекеттік-жекеше серіктестік əдістерін қолдану қарастырылған.

Сонымен қатар, оқытудың инновациялық түрлері мен əдістемелерін əзірлеу арқылы қазақ тілін қашықтан оқытуды кеңінен енгізу көзделеді.

Шетелдегі қазақ диаспорасының өкілдеріне ана тілін меңгеру үшін саяси-дипломатиялық, əдістемелік жəне ұйымдастырушылық қолдау көрсетілетін болады. Сонымен қатар отандастар мəселелері бойынша сараптамалық жəне зерттеу жұмыстарының жүйесін ұйымдастыру көзделеді.

Нəтижелер көрсеткіштері:мемлекеттік білім беру тапсырысы шеңберінде оқытылатын қазақ тілі

оқытушыларының саны (жыл сайын 500 адамнан кем емес);онлайн режимі арқылы қашықтан қол жеткізу мүмкіндігін пайда-

лана отырып ұйымдастырылған мемлекеттік тілді оқыту орталықтары оқытушыларының біліктілігін арттыруға бағытталған іс-шаралардың үлесі (2014 жылға қарай - 20%, 2017 жылға қарай - 50%, 2020 жылға қарай - 90%);


142

аккредиттеуден өткен мемлекеттік тілді оқыту орталықтарының үлесі (2014 жылға қарай - 30%, 2017 жылға қарай - 70%, 2020 жылға қарай - 100%);

мемлекеттік тілді оқыту орталықтарында қазақ тілін мемлекеттік қатысу тұрғысынан оқитындар санының өсуі (2009 жылмен салыстырған да 2014 жылғы өсім 30 %-д ан кем емес, 2017 жылғы өсім 70 %-дан кем емес, 2020 жылға қарай - 100%);

«Қазтест» бағдарламасы бойынша мемлекеттік тілді білу сертифи катын алған мемлекеттік қызметшілердің үлесі (2017 жылға қарай - 50%, 2020 жылға қарай - 100%);

«Қазт ест» бағдарламасы бойынша мемлекеттік тілді білу сертификатын алған, мемлекеттік қызмет көрсететін ұйымдардағы қызметкерлердің үлесі (2017 жылға қарай - 50%, 2020 жылға қарай - 100%).

Екінші б ағыт - мемлекеттік тілді көпшіліктің қолдануына қол жет-кізу жəне оның пайдаланылу аясын кеңейту

Мақсаты: «Мемлекеттік тілдің көпшіліктің кеңінен қолдануына қол жет-кізу»

Нысаналы индикато рлар:мемлекеттік бұқаралық ақпарат құралдарындағы қа зақ тіліндегі

контенттің үлесі (2014 жылға қарай - 53%, 2017 жылға қарай - 60%, 2020 жылға қарай - 70%).

Екінші мақсатқа қол жеткізудің алгоритмі арқылы мемлекеттік тілдің беделін арттыру мен қолданылу аясын кеңейту жөніндегі жұмысты жүзеге асыруды көздейді.

1. Мемлекеттік тілді қолдану мəртебесін арттыруБұл міндетті іске асыруға қоғамдық санада мемлекеттік тілде

сөйлеушінің беделді бейнесін қалыптастыру жəне орнықтыру арқылы қол жеткізіледі. Осы бағыттағы негізгі рөлге PR-технологиялар ие болады. Бұл үшін мемлекеттік тілді көпшіліктің қолдануына қол жеткізу жəне насихаттау жөніндегі арнайы жұмыстарды ұйымдастыру көзделеді.

Нысаналы аудиториялардың негізгі ерекшеліктерін ескере отырып, бірқатар үлгі тұтарлық бейнелер мен модельдерді əзірлеу негізінде мемле-кеттік тілде сөйлеушінің беделді бейнесін қалыптастыру жөніндегі жұмысқа табысқа жеткен, мəртебелі тұлғаларды, оның ішінде мемлекеттік жəне басқа да тілдерді білетін өзге ұлт өкілдерін тарту көзделеді.

Аталған жұмыстар жиынтығы, сондай-ақ мемлекеттік тілде сөйлеушінің беделді бейнесін қалыптастыру процесіне мемлекеттік əлеуметтік тапсырыс тетігі мен мемлекеттік ақпараттық тапсырыс негізінде бұқаралық ақпарат құралдары арқылы үкіметтік емес сектордың шығармашыл əлеуетін тартуды талап етеді.

Жоспарланып отырған шаралар қатарында Интернетті қоса алғанда, БАҚ-тың барлық түрінде мемлекеттік тілді көпшіліктің қолдануына қол жет-кізетін үлгі тұтарлық бейнелерді медиалық ротациялау, көпшілікке арналған мерзімді басылымдарды шығаруды, негізгі нысаналы аудиториялар үшін көрнекі жəне имидждік өнімдер шығара отырып, көрнекі үгіт құралдарының PR іс-шаралар кешенін ұйымдастыруды қамтамасыз ету.

Мемлекеттік тілді көпшіліктің қолдануына қол жеткізу жөніндегі жұмысқа бірлескен акциялар өткізу арқылы мемлекеттік-жекеше серіктестік əдістерін тарту көзделеді.


143

Мемлекеттік тілді отбасы құндылығы ретінде көпшіліктің қолдануына қол жеткізу аталған жүйенің маңызды құрамдас бөлігі болып табылады. Қазақ тілінде сөйлейтін, оның ішінде ұлты қазақ емес танымал отбасыларын жəне шетел диаспорасы өкілдерін PR жұмысына тарту арқылы мемлекеттік тілді отбасындағы қарым-қатынас тілі ретінде көпшіліктің қолдануына қол жеткізу жөнінде ауқымды науқан ұйымдастыру көзделеді.

Сонымен қатар қоғамдық пікір көшбасшыларын тарта отырып, ақпараттық-идеологиялық сипаттағы шаралар кешенін - ақпараттық жəне қоғамдық науқандар, ірі қоғамдық қозғалыстар, акциялар мен жобалар ұйымдастыру талап етіледі.

Қоғамдық пікірді қалыптастыру жөніндегі жұмыстардың маңызды элементінің бірі - мемлекеттік тілді қолдану мəселелеріндегі ұнамсыз тап-таурындарды бейтараптандыру көзделеді.

Осы бағыттағы жұмыс мемлекеттік тілді пайдалану мен қолдану саласындағы ұнамсыз таптаурын пікірлерді алдын ала анықтау жөнінде зерттеу-талдау қызметін жүргізу, қажетті шаралар кешенін айқындау арқылы жолға қойылады.

Үкіметтік емес сектор мен масс-медиа əлеуеті мемлекеттік тілді қолдану саласындағы жағымсыз аспектілерді қоғамдық айыптау тетіктерін қалыптастыру жөніндегі жұмыстың негізгі ресурсына айналуға тиіс.

2. Мемлекеттік тілге сұранысты арттыруҚойылған мақсатқа қол жеткізудің екінші міндеті мемлекеттік тілдің

қолданылу аясын кеңейту, қоғамның тыныс-тіршілігінің барлық саласына кіріктіру болып табылады.

Осы бағытта мемлекеттік тілде хабар тарататын жаңа телевизиялық арналар құру арқылы тілдік ортаны қалыптастырудағы БАҚ-тың рөлін күшейтуге ерекше назар аударылып отыр. Бұл ретте цифрлық телерадио ха-барларын таратуды енгізу арқылы айрықша мүмкіндіктер ашылады.

Сондай-ақ балалар мен жастарға арналған қазақ тіліндегі контентті кеңейту, арнайы оқыту бағдарламаларын жасап, фильмдер түсіру арқылы мемлекеттік тілді оқыту процесін ұйымдастыруда медиалық саланың əлеуетін белсенді пайдалану көзделеді.

Сондай-ақ қазақ тіліндегі интернет-ресурстарды мемлекеттік қолдау жүйесі арқылы қазақ тілді БАҚ-тарға жүйелі қолдау көрсету де маңызды ас-пект болып саналады.

Қоғамдағы тіл мəдениетін тікелей қалыптастыратын адамдар ретінде БАҚ қызметкерлеріне қойылатын міндетті тілдік біліктілік талаптарын ен-гізу ерекше рөлге ие болады.

Сонымен бірге, аталған бағытта мемлекеттік тілді ғылым, заңнамалық актілер жəне жаңа технологиялар тілі ретінде дамыту шаралары көзделеді.

Осы ретте дəстүрлі жəне инновациялық тəсілдер негізінде өзіндік ғылыми-технологиялық тілдік базаны қарқынды дамыту барынша өзекті бо-лып саналады.

Энциклопедияларды, ғылыми-публицистикалық, іскерлік, көркем жəне басқа да əдебиеттерді түпнұсқа тілінен қазақ тіліне аудару ісін ұйымдастыру жəне көп таралыммен шығару мемлекеттік тілдің қазіргі қолданбалы ғылым тілі ретіндегі рөлін барынша күшейтуге мүмкіндік береді.


144

Сонымен бірге, «электрондық үкімет» шеңберінде электрондық қызмет көрсетудің барлық деңгейінде қазақ тілінің қолданылуын жандандыра түсу көзделеді.

Қазақ тілінің халықаралық қарым-қатынас, демалыс жəне ойын-сауық саласында қолданылуын кеңейте түсу де көзделіп отыр.

Мəдениет мекемелерінің репертуарларын қазақ тіліндегі жаңа контент-пен толықтыру қажеттілігі мемлекеттік тілдегі жаңа қойылымдарды жəне жобаларды, оның ішінде балалар мен жасөспірім көрермендер аудитория-сына лайықталған шығармаларды туындату үшін шығармашыл əлеуетті ынталандыруға арналған конкурстық шараларды ұйымдастыру жəне өткізудің міндеттерін айқындап берді.

Бұқаралық мəдени, спорт жəне басқа да көпшілік шараларды өткізген кез-де мемлекеттік тілді кеңінен қолдану сөзсіз қажеттілікке айналуға тиіс.

Халықаралық кездесулер өткізіп, шарттарды, келісімдерді жəне өзге де халықаралық актілерді ресімдеу кезінде мемлекеттік тіл негізгі тіл болуға тиіс.

Этнотуристік іс-шараларды (мəдени-этнографиялық ескерткіштерге саяхат, скаутинг, балалардың этносаяхаттары жəне жазғы этнолагерьлер) ұйымдастырған кезде мемлекеттік тілдің əлеуетін белсенді пайдалану өте өзекті болып саналады.

Нəтижелер көрсеткіштері:мемлекеттік тілді көпшіліктің қолдануына қол жеткізуге бағытталған

мемлекеттік əлеуметтік тапсырыстың үлесі (жыл сайынғы мемлекеттік əлеуметтік тапсырысты іске асыруға бөлінетін қаражаттың жалпы көлемінің 10 %-ынан кем емес);

мемлекеттік БАҚ эфирінде мемлекеттік тілдегі жаңа телевизиялық жоба-лар санының өсуі (жыл сайынғы телевизиялық жобалардың жалпы санының - 10 %-ы);

мемлекеттік тілде шығатын баспасөзді қолдауға бағдарланған мемлекет-тік ақпараттық тапсырыстың үлесі (жыл сайын 50 %-дан кем емес).

Үшінші бағыт - қазақстандықтардың тіл мəдениетінің деңгейін арттыру

Мақсаты: «Дамыған тіл мəдениеті - зиялы ұлттың əлеуеті»Нысаналы индикаторлар:тұрғындардың ономастикалық комиссиялардың жұмысындағы шешім

қабылдау процесін талқылау кезінде қоғамдық қолжетімділік пен ашықтық қағидаттарының сақталуына қанағаттанушылық дəрежесі (2014 жылға қарай - 60%, 2017 жылға қарай - 75%, 2020 жылға қарай - 90%);

қазақ тілінің реттелген терминологиялық қорының үлесі (2014 жылға қарай - 20%, 2017 жылға қарай - 60%, 2020 жылға қарай - 100%).

1. Қазақ тілінің лексикалық қорын жетілдіру жəне жүйелеуАталған бағытты іске асыру арқылы ең алдымен, əкімшілік-аумақтық

бірліктердің атауларын жүйеге келтіруді қамтамасыз ету көзделеді.Ономастика саласындағы жұмысты жетілдіру арқылы, ең алдымен,

ономастикалық жұмыстарды жүргізген кезде ашықтық қағидаттарын енгізу, қоғамдық пікірді ескеру, шешімдерді қабылдау процесіне азаматтық қоғам институттарын жəне бұқаралық ақпарат құралдарын кеңінен тарту көзделеді.


145

Бұл нəтижеге қол жеткізу үшін ономастика саласындағы нормативтік құқықтық базаны жетілдіре түсу, сондай-ақ географиялық объектілердің атауларын мемлекеттік тілде жазу, оны орыс жəне басқа да тілдерде транслитерациялаудың ережелерін əзірлеу талап етіледі.

Антропонимикалық атауларды жəне көрнекі ақпараттарды сəйкестендіруді жүзеге асыру мемлекеттік тілде антропонимикалық бел-гілеулерді жазу мен сəйкестендіру жөніндегі бірыңғай талаптарды əзірлеуді, сондай-ақ көрнекі ақпаратты көркем ресімдеу туралы нормативтік құқықтық базаны жетілдіруді талап етеді.

Терминологиялық лексиконы біріздендіру, терминологиялық қорды толықтыру жөніндегі міндет өте өзекті болып саналады.

Қазақ терминологиясын жүйелеу жөніндегі жаңа талаптарды əзірлеу, тер-миндерді жəне атауларды негізгі қағидаларға, қазақ тілінің жазу нормалары-на сəйкес ретке келтіру жұмыстары қажетті шаралар болып есептеледі.

Аталған жұмыс əлемдік тəжірибені, туыстас тілдердің үлгілерін, халықаралық терминдерді жəне терминологиялық атауларды пайдала-ну арқылы, сондай-ақ жаңадан бекітілген терминдерді бұқаралық ақпарат құралдарында пайдалану жиілігіне тұрақты мониторинг жасау жағдайында жүргізілуге тиіс.

Терминологиялық қорды жаңа терминдермен жаңарту тілдік тари-хи мұраны қайта жаңғыртуды, сондай-ақ терминтану мен терминография жөніндегі арнайы жұмыстарды жүргізуді талап етеді.

Сонымен қатар салалық терминологияның бірыңғай электрондық база-сын құрып, қазақ терминологиясының жалпы қорын жасап, веб-сайттар мен порталдарға орналастыру көзделеді.

Сондай-ақ үздіксіз тілдік өзгерістер процесін тіркеп отыратын, тілдің лексикалық жəне грамматикалық құрылысын сипаттайтын жүйе құру қажеттілігі де өте өзекті болып табылады.

Тілдерді қолдану саласындағы заңнаманың сақталуына бақылауды күшейту ұсынылып отырған жүйенің негізгі құрамдас бөліктерінің бірі болуға тиіс.

Осы жұмыс аясында құқықтық олқылықтарды жою жəне тіл туралы заңнаманы бұзғаны үшін жауапкершілікті күшейту тұрғысынан нормативтік құқықтық базаны жетілдіру талап етіледі.

Көрнекі жəне жарнамалық ақпарат құралдарында қазіргі қазақ əдеби тілінің тиісінше қолданылуын бақылауды күшейту де қажетті шаралар қатарына жатады.

2. Тіл мəдениетін жетілдіруҚазақстандықтардың тіл мəдениетінің деңгейін көтерудің қажетті

құрамдас бөлігі сөйлеу мəдениетін дамыту болуға тиіс.Айтыстар, мүшəйра, пікірталас турнирлерін жəне жыраулар мен жыршы-

лар конкурстарын ұйымдастыру жəне өткізу осы бағыттағы негізгі шаралар болып табылады.

Қазақ жазуын одан əрі жетілдіру сауаттылықты арттыруға бағытталған конкурстық іс-шаралар кешенін ұйымдастыру жəне өткізу арқылы іске асы-рылатын болады. Сонымен бірге мемлекеттік тіл мəселесімен айналысатын мерзімді баспа басылымдарын мемлекет тарапынан қолдау талап етіледі.


146

Сонымен қатар, ақпараттық-анықтамалық электрондық тілдік қызметті құру жəне одан əрі дамыту , элективті, қосымша курстарды ұйымдастыру арқылы мемлекеттік тілдегі іскери ресми жазба дағдыларын үйрету жүйесін ұйымдастыру жоспарланып отыр.

Толерантты тілдік ортаны сақтау қажеттілігі тіл мəдениетін жетілдіру жөніндегі міндеттердің өзегіне айналып отырғанына дау жоқ. Жұртшылықты, мəдениет жəне өнер қайраткерлерін, БАҚ өкілдерін кеңінен тарта отырып, Мемлекеттік тіл күнін ұйымдастыру жəне өткізу, түркі жазбаларына арналған шаралар кешенін ұйымдастыру, сондай-ақ тіл мəдениетін насихаттауға бағытталған шараларды өткізу дəстүрін жалғастыру жұмыстары қажетті ша-ралар қатарына жатады.

Нəтижелер көрсеткіштері:көрнекі ақпараттың пайдаланылуын бақылаудың өңірлерді қамту

дəрежесі (2014 жылға қарай - 30%, 2017 жылға қарай - 50%, 2020 жылға қарай - 100%);

тұрғындардың терминологиялық комиссиялардың жұмысындағы шешім қабылдау процесін талқылау кезінде қоғамдық қолжетімділік пен ашықтық қағидаттарының сақталуына қанағаттанушылық дəрежесі (2014 жылға қарай - 60%, 2017 жылға қарай - 75%, 2020 жылға қарай - 100%);

Төртінші бағыт - лингвистикалық капиталды дамыту үшін қолайлы жағдайлар жасау

Мақсаты: «Қазақстандықтардың лингвистикалық капиталын дамыту»Нысаналы индикаторлар:республикадағы орыс тілін меңгерген ересек тұрғындардың үлесі (2020

жылға қарай - 90%);ұлттық-мəдени бірлестіктер жанындағы ана тілдерін оқытатын курстар-

мен қамтылған этностардың үлесі (2014 жылға қарай - 60%, 2017 жылға қарай - 80%, 2020 жылға қарай - 90%);

республикадағы ағылшын тілін меңгерген тұрғындардың үлесі (2014 жылға қарай - 10%, 2017 жылға қарай - 15%, 2020 жылға қарай - 20%);

үш тілді (мемлекеттік, орыс жəне ағылшын) меңгерген тұрғындардың үлесі (2014 жылға қарай - 10%, 2017 жылға қарай - 12%, 2020 жылға қарай - 15%).

1. Коммуникативтік-тілдік кеңістіктегі орыс тілінің қызмет етуіТөртінші бағытты іске асыру арқылы Қазақстанның коммуникативтік-

тілдік кеңістігінде орыс тілінің қатысуын қамтамасыз ету жөніндегі жүйелі жұмыстарды ұйымдастыру көзделеді.

Мұның аясында орыс тілін оқыту жүйесін оқу-əдістемелік жəне зият-керлік тұрғыдан одан əрі қамтамасыз ету, сондай-ақ оқытушы кадрларды кəсіптік тұрғыдан оқыту жөніндегі жұмыс жалғасатын болады.

Орыс тілінің қолданылуын ақпараттық қолдауға Қазақстанның ақпараттық кеңістігінде орыс тілін пайдалануды қамтамасыз ету арқылы қол жеткізілетін болады.

2. Қазақстандағы тілдік əралуандықты сақтауОсы міндет аясында, ең алдымен, Қазақстанда тұратын этнос өкілдерінің

ана тілдерін оқытуға жағдай жасау көзделеді. Бұл үшін жексенбілік мектеп-терге оқу-əдістемелік көмек көрсету, сондай-ақ ана тілдерін оқыту кезінде тілді


147

білетін тəжірибелі педагог мамандарды тарту жəне халықаралық тəжірибені, за-манауи технологияларды пайдалану жоспарланады.

Бұған қоса, этностардың тілдерін сақтау жəне мəдениеттерді өзара байыту үшін қажетті жағдайлармен қамтамасыз ету көзделеді. Кеңінен ақпараттық қолдау арқылы мəдени-көпшілік іс-шараларды ұйымдастыру, этностардың тарихи жəне қазіргі заманғы жазба мұрасын сақтауды қамтамасыз ету жұмыстары қажетті шаралар қатарына жатады.

Халықтың шығармашылық тұрғыдан өсуіне жəрдемдесу этностардың мəдени жəне шығармашылық мүмкіндіктерін одан əрі іске асыру арқылы жоспарланады.

3. Ағылшын жəне басқа да шет тілдерін оқып-үйренуҚазақстандықтардың лексикалық капиталының негізгі құрамдас

бөліктерінің бірі іскерлік жəне халықаралық қарым-қатынас құралы ретінде-гі шет тілдері болып табылады.

Осы міндеттің аясында шет тілдерін оқыту процесінің ауқымды білім беру кеңістігін сақтау көзделіп отыр.

Шет тілдік мəдениетпен өзара іс-қимыл жасау мақсатында халықаралық ынтымақтастықты кеңейту арқылы үкіметаралық келісім-дер аясындағы мəдени-көпшілік іс-шаралар - Шет мемлекеттердің мəдениет күндерін, көрмелер өткізу, көркем жəне деректі фильмдерді түпнұсқа тілінде көрсету көзделеді.

Нəтижелер көрсеткіштері:ана тілдерін үйретуге арналған əдістемелік көмекпен қамтылған ұлттық-

мəдени бірлестіктері бар этностардың үлесі (2014 жылға қарай - 20%, 2017 жылға қарай - 60%, 2020 жылға қарай - 100%);

орталықтардың жалпы санына шаққанда ағылшын жəне басқа да шет тілдерін үйрету қызметін ұсынатын, тілдерді оқытатын мемлекеттік орталықтардың үлесі (2014 жылға қарай - 50%, 2017 жылға қарай - 75%, 2020 жылға қарай - 100%).

Бағдарламаны іске асыру кезеңдеріБағдарламаны іске асыру үш кезеңде жүзеге асырылады.Бірінші кезеңде (2011 - 2013 жылдар) тілдерді одан əрі дамыту мен

қолданудың нормативтік құқықтық жəне əдіснамалық базасын жетілдіруге бағытталған кешенді шаралар өткізу көзделеді.

Мəселен, бірінші кезеңнің аясында мемлекеттік тілді оқыту стандартта-рын жетілдіру, қазақ тілін оқыту орталықтарын аккредиттеудің жəне олардың қызметін рейтингтік бағалау ісінің құқықтық негізін əзірлеу жұмыстарын жүзеге асыру қарастырылады.

Бұған қоса, əкімшілік-аумақтық бірліктердің атауларын жүйелеуді қамтамасыз ету мəселесі бойынша ономастика саласындағы, терминологиялық лексиканы біріздендіру мəселесі бойынша термино-логия саласындағы, сондай-ақ антропонимикалық атаулар мен көрнекі ақпаратты сəйкестендіруді жүзеге асыру мəселесі бойынша антропонимика саласындағы нормативтік құқықтық базаны жетілдіру көзделеді.

Сонымен қатар, құқықтық олқылықтарды жою мен тіл туралы заңнаманың бұзылғаны үшін жауапкершілікті күшейту тұрғысынан норма-тивтік құқықтық базаны жетілдіру көзделеді.


148

Осы кезеңде мемлекеттік тілді көпшіліктің кеңінен қолдануына қол жет-кізетін, Қазақстанда тұратын этностардың тілдерін сақтауға жəне оқып-үйренуге қолайлы жағдайлар жасайтын ұйымдастырушылық-практикалық шаралар кешені, сондай-ақ нəтижелердің тиімділігіне мониторинг жүргізу жүйесін енгізу көзделеді.

Екінші кезең (2014 - 2016 жылдар) аясында мемлекеттік тілді оқып-үйрену жəне қолдану саласында, сондай-ақ тілдік əралуандықты сақтауда жаңа стандарттар, технологиялар мен əдістерді енгізу жөніндегі практикалық шаралар кешенін іске асыру қарастырылады. Сонымен қатар, осы кезеңде Мемлекеттік тілді оқыту орталықтарын аккредиттеу ісін жүргізу, сондай-ақ олардың қызметіне рейтингтік бағалауды енгізу жұмыстары басталады.

Мемлекеттік тілді меңгеруді ынталандыру жүйесін құру жөніндегі жұмысты ұйымдастыру - мемлекеттік қызметшілердің, халыққа қызмет көрсету жəне мемлекеттік қызметтер көрсету саласы қызметкерлерінің мемлекеттік тілді меңгеруі жөніндегі міндетті төменгі талаптарды енгізу көзделеді. Бұған қоса, мемлекеттік тілді көпшіліктің кеңінен қолдануына қол жеткізу жөніндегі жұмыс жалғасатын болады.

Тілдерді қолдану саласындағы заңнаманың сақталуын бақылауды күшейтумен қатар, əзірленген нормативтік құқықтық базаның негізінде қазақ тілінің терминологиялық қорын ретке келтіру, ономастикалық кеңістікті жүйелеуді қамтамасыз ету жөніндегі жұмыстар басталатын болады.

Бағдарламаның үшінші кезеңінде (2017 - 2020 жылдар) мемлекеттік тілді меңгеру дəрежесін бақылау тетіктерін енгізу жұмысын ұйымдастыру көзделеді.

Сонымен қатар, қоғамдық өмірдің барлық саласында мемлекеттік тіл-ге қажеттілік болуына, оның басқа тілдердің тұғырын одан əрі сақтау жағдайындағы тиісінше қолданылу сапасына жəне меңгерілу деңгейіне жүйелі мониторинг жүргізу көзделеді.

Бұған қоса, ономастика, терминология, мемлекеттік тілді көпшіліктің қолдануына қол жеткізу, сондай-ақ толерантты тілдік ортаны сақтау жөніндегі жұмыстар жалғасатын болады.

Қажетті ресурстар2011 - 2020 жылдары Бағдарламаны іске асыруға республикалық жəне

жергілікті бюджеттердің қаражаты, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынбаған басқа да қаражаттар жұмсалатын болады.

Бағдарламаның бірінші кезеңін іске асыруға арналған мемлекеттік бюджеттің жалпы шығыны 19 134 946 мың теңгені құрайды.

2011 - 2020 жылдарға арналған Бағдарламаны қаржыландыру көлемі Қазақстан Республикасының заңнамасына сəйкес тиісті қаржы жылына арналған республикалық жəне жергілікті бюджеттерді қалыптастыру кезінде нақтыланатын болады.


175

Қазақстан Республикасы Президентінің Өкімі

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ТІЛ САЯСАТЫНЫҢ ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ ТУРАЛЫ

1. Қазақстан Республикасының тіл саясатының тұжырымдамасы мақұлдансын.

2. Қазақстан Республикасының Баспасөз жəне бұқаралық ақпарат істері жөніндегі Ұлттық агенттігі Қазақстан Республикасындағы тіл саясаты тұжырымдамасының мəтінін «Егемен Қазақстан» жəне «Казахстанская правда» газеттерінде жарияласын, сондай-ақ жеке басылыммен мемлекеттік жəне орыс тілдерінде шығарсын.

Қазақстан Республикасының Президенті

Алматы, 1996 жылғы 4 қараша № 3186


176

Қазақстан РеспубликасыПрезидентінің 1996 жылғы

4 қарашадағы № 3186Өкімімен мақұлдаған

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ТІЛ САЯСАТЫНЫҢ ТҰЖЫРЫМДАМАСЫ

Тұрақты даму барған сайын қазіргі əлемдегі қоғамдық процестердің ұтымды жүруінің негізгі өлшеміне айналып келеді. Ал тұрақты дамудың шарттарының бірі - ұлтаралық қатынастардың тұрақтылығы болып табылады. Көп ұлтты мемлекетте этностардың жарасты өмір сүруіне, ұлтаралық бейбітшілік пен келісімнің сақталуына тіл саясаты ықпал етуге тиіс.

Жекелеген этностардың үйлесімді, тұрақты дамуы ұлттық мəдениеттің негізі - этнос тілінің сақталуына мүмкіндік жасайтын тіл саясатының жүргізілуін керек етеді. Мұның өзі республикада мəдениеттердің бір-біріне ықпал жасап, бірін бірі байытуына олардың одан əрі дамуына жағдай жасайды.

Қазақстанның егеменді мемлекет ретіндегі жаңа əлеуметтік-саяси болмысы - елдің көп ұлтты халқының қажеттіліктерін өтейтін жəне тілдік, демографиялық, сондай-ақ саяси ахуалдың ерекшеліктерін ескеретін тіл саясатын талап етіп отыр. Ол өзекті тіл мəселелерін шешуде өзінің тиімділігі мен нəтижелілігін іс жүзінде көрсететін пəрменді факторға айналуға тиіс. Елде біртұтас тіл саясатын жүргізу үшін мемлекеттік органдар мен қоғамдық бірлестіктердің, діни жəне басқа да ұйымдардың күш-жігерінің үйлесімділігі қажет.

Осы тұжырымдаманың мақсаты - өтпелі кезеңде тілдердің сақталу жəне қызмет ету саласындағы мемлекеттік саясат стратегиясын əзірлеу, мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілін дамытуға жағдай туғызу жөніндегі мемлекет міндеттерін айқындау.

Тұжырымдаманың міндеті: Қазақстан Республикасының Конституция-сына сай тілдік дамудың басым бағыттарын, тілдердің қызмет ету тетіктерін айқындау.

Тілдік ахуалдың сипаттамасы

Тілдік ахуал - бұл тілдің қоғамда нақты қолданылуының көрінісі. Оның пайда болуы жəне одан əрі қалыптасуы түрлі жағдайларға, атап айтқанда, тілдік жəне тілдік емес (əлеуметтік, саяси, экономикалық психологиялық тарихи, географиялық т. б.) факторлардың өзара əсеріне байланысты.


177

Қоғамның тіл өміріне саналы түрде араласуы, жеке адамнан бастап мемлекетке дейінгі деңгейде сан-саласы ықпал жасаудың мүмкіндіктерін қамтиды. Қазіргі Қазақстан қоғамында əлеуметтік-коммуникативтік жүйені реттеу мен жетілдіру жүріп жатыр. Əркімнің өзі пайдаланатын ана тілін қолдап пікір білдіру мүмкіндіктері артты. Алайда көп жағдайда бұл қолдану субъективті сипат алып, геосаяси ерекшеліктерді, мемлекеттік мүдделерді жəне өзге де этностардың тілдік мүдделерін ескере бермейді. Сондықтан да көп ұлтты қоғамда тілдік процестерді саясаттанушылардың, əлеуметтанушылардың, заңгерлердің жəне тілшілердің талдап түсіндіріп отыруы маңызды болмақ.

Пəрменді мемлекеттік тіл саясатын жасау нақты тілдік ахуалға сəйкес келетін баға беруді көздейді.

Бүгінгі таңда Қазақстанда іс жүзінде тілдердің саналуандығы орын алып отыр, мұнда жүзден астам тіл қолданылып жүр. Еліміздегі этникалық топтар тілдері өздерінің атқаратын функцияларының көлемі жағынан да бірдей емес.

Қолданылып отырған шараларға қарамастан, қазақ тілінің мемлекеттік мəртебесін толық іске асыру əлі мүмкін болмай отыр. Мұның негізгі себебі - тіл мəртебесі тек ресми тұрғыдан жарияланғанмен, оның жер-жерде үйретілуі мен қолданылуын жүзеге асырар тетік күні бүгінге дейін жеткілікті дəрежеде іске қосылмай отыр. Мемлекеттік тілде іс жүргізу мен қызметтік қарым-қатынас жасау қосалқы сипатта ғана.

Қазақ тілінің өзекті мəселелері оның шын мəнінде мемлекеттік тіл мəртебесін иеленуімен шектелмейді. Ең алдымен, қазіргі қазақ тілінің ахуалының өзі, оның дамуы мен баюына байланысты проблемалар ғалымдардың, мамандардың, оқытушылардың айрықша көңіл бөлуін қажет ететін мəселе. Бұл жерде əңгіме жаңа əлеуметтік-мəдени болмысты бейнелеуде өзге əлемдік тілдермен қарым-қатынас жасау жəне тілдің ішкі əлеуетін пайдалану арқылы оның мүмкіндіктерін кеңейту жөнінде болып отыр. Тілде орныққан кірме сөздер мен халықаралық терминдерден бас тарту арқылы тіл «тазалығын» қамтамасыз етуді күйттейтін күмəнді ниетке де немқұрайлы қарауға болмайды.

Сонымен қатар республикадағы өзге ұлттық топтардың тілдерін қолдануда аса күрделі проблемалар бар.

Балаларға ана тілдерінде тəрбие беру жəне оқыту республиканың мектеп жасына дейінгі балалар мекемелерінің бесеуінде, ал жалпы білім беретін мектептердің жетеуінде жүзеге асырылуда. Ұлт өкілдері шоғырланған жерлерден 14 ана тілін мектеп оқушылары, 6 ана тілін мектеп жасына дейінгі балалар үйренуде.

Сонымен қатар этникалық топтардың балаларын балалар бақшасында, мектептерде ана тілінде тəрбиелеу қажеттіктері де толық дəрежеде қанағаттандырылмай келеді. Оқулықтар, үй-жайлар, білікті мамандар жетіспейді. Қазіргі таңда республиканың жоғары оқу орындарында неміс, ұйғыр, поляк, түрік, корей, азербайжан жəне басқа тілдер бойынша мамандар


178

дайындалып жатқанына қарамастан, олар сан жағынан да, тіл жағынан да қажет мөлшерге жете алмай жатыр.

Қазақстандық этникалық топтардың негізгі бөлігі тұратын мемлекеттермен білім беру саласындағы байланысты едəуір күшейту қажет.

Тиісті құқықтық базаның болмауы салдарынан тілдерді дамыту жəне қолдау жөніндегі жұмыстарға жауап беретін мемлекеттік органдардың үйлестіру жұмысына біртұтас негіз жасалынған жоқ.

Бүгінгі жағдай еліміздің əр түрлі аймақтарындағы тілдік процестерді объективті түрде ғылыми зерттеу жəне тілдік орта жасау жөніндегі шаралар жүйесін əзірлеу қажеттігін талап етеді. Бұл ретте тілдің іс жүзінде таралуын жəне оның қоғамдық функцияларын кеңейту жөніндегі нақтылы мүмкіндіктерді ескеру қажет.

Тілдерді функционалды дамытудың қолайлы моделі

Кез келген көп этносты жəне көп тілді мемлекетте тілдер атқаратын қызметіне, таралу деңгейіне, сол тілді тұтынушылардың санына, т.б. қарай бөлінеді. Мемлекеттің қолайлы тілдік кеңістігін жасау тілдердің функциональдық арақатысын дəл анықтауды талап етеді. Оның ішінде мемлекеттік тіл лайықты орынға ие болуға тиісті.

Мемлекеттік тіл мемлекеттік жəне қоғамдық өмірдегі неғұрлым маңызды функцияларды атқарады.

Бұл, ең алдымен, осы мемлекеттің барлық заң актілері қабылданатын тіл. Бұл - ресми шараларда, қызметтік хат-хабарда, іскерлік қарым-қатынаста қолданылатын міндетті тіл. Азаматтардың өтініштеріне жауаптар да мемлекеттік тілде беріледі.

Мемлекеттік тілде барлық мемлекеттік органдар мен ұйымдар, Қарулы Күштер жұмыс істейді. Есеп-санақ, қаржылық жəне техникалық құжаттары мемлекеттік тілде жүргізіледі.

Мемлекеттік тіл елдегі сот ісін жүргізудің негізгі тілі болып табылады. Бұған қоса жеке жəне заңды тұлғалар арасындағы жазбаша түрде мəмілелердің барлығы міндетті түрде мемлекеттік тілде жазылады.

Мемлекеттік тілде елдің дипломатиялық өкілдіктерінің қызметі жүзеге асырылады, халықаралық шарттар жасалады, ресми қабылдаулар өткізіледі.

Мемлекеттік бұқаралық ақпарат жəне коммуникация құралдарында мемлекеттік тілдің қолданылуы міндетті болып табылады. Қажетті тілдік ортаны қалыптастыру мақсатында мемлекеттік арналар арқылы басқа тілдерде берілетін хабарлардың көлемі уақыты жағынан мемлекеттік тілде берілетін хабарлардың көлемінен асып кетпеуге тиіс.

Мемлекеттік тіл, сондай-ақ төлқұжат, тууы туралы куəліктерді, білім жөніндегі құжаттарды бергенде, тағы басқа ресми ұйымдардың атауларын жазуда, олардың мөрлері мен штамптарында, сонымен қатар маңдайша жазулары мен бланкілерінде, хабарландыруларда, жапсырмалар мен көріністі ақпаратта міндетті түрде қолданылады.


179

Мемлекеттік тілдің мəртебесі ол тілді барлық азаматтардың заңда белгіленген көлемде білуі үшін жағдай туғызуды көздейді. Бұл ретте мемлекеттік қызметке қабылдay, əдетте, міндетті түрде мемлекеттік тілді қажетті мөлшерде білгенде ғана жүзеге асырылады.

Тілді қорғау тиісті құқықтық база құрылу арқылы мемлекеттік тілдің мəртебесінің бұзылуына немесе Тіл туралы заңның орындалмауына кінəлі адамдарды жауапқа тарту жолымен жүзеге асырылады. Мемлекеттік тілді басқа тілге қарсы қоюға жол берілмейді.

Қазақстан Республикасының Конституциясына сəйкес қазақ тілі мемлекеттік тіл болып табылады, сондықтан жоғарыда баяндалған мемлекеттік тіл мен оның мəртебесіне қойылған талаптар - қазақ тілі біртіндеп, əрі дəйектілікпен жетуге тиіс нұсқаның негізгі өлшемдеріне айналуы керек.

Барлық деңгейдегі мемлекеттік органдар мен оның басшылары қазақ тілінің мемлекеттік мəртебесін іске асыруда негізгі жауапкершілікті өз мойнына алады. Қазақ тілін білу оны қолдану мен насихаттау өкімет органдары тарапынан көтермеленіп отыруға тиіс. Қазақ тілін меңгеру - қазақстандық патриотизмнің құрамдас бөлігі.

Мемлекеттік ұйымдарда, сондай-ақ жергілікті өзін-өзі басқару органдарында мемлекеттік тілмен қатар орыс тілі ресми түрде қолданылады. Бұл орыс тілінің бүгінгі таңда иеленіп отырған əлеуметтік функцияларының толық көлемде сақталуына кепілдік береді. Келешекте ғылым мен техниканың алуан саласы бойынша ақпарат алудың негізгі көзі, жақын жəне алыс шетелдермен қарым-қатынас құралы болып қала бермек. Елдің экономикалық жəне ғылыми-техникалық даму мүдделері орыс тілінде алынған білік пен білімнің қажетке асуын айқындап отыр.

Кез келген елдің тілдік кеңістігінде мемлекеттік тілден басқа, бір жерге шоғырланған этникалық топтардың тілдері болады. Бұл тілдердің қолданылуы əдетте отбасылық-тұрмыстық сала аясынан аспайды.

Ана тілін білу - ана тілін сақтаудың қажетті шарты. Сондықтан Қазақстан халықтарының тілдерін оқытып-үйретуге жəне ол тілдердің қолданыста болуына жағдай туғызуды мемлекет өз міндетіне алады.

Тіл құрылысының міндеттері

Тілдерді дамытуға жағдай жасау мақсатындағы мемлекеттік саясат мемлекеттік тілді дамытуға артықшылық беру бағытында қазіргі қолданылып жүрген тілдер иерархиясына түзетулер енгізуді көздеуі тиіс. Бұл дегеніміз мемлекеттік тілге жəне басқа тілдерге қатысты міндеттері əр түрлі болады деген сөз.

Мемлекеттік тіл мəртебесін іске асыру үшін мемлекет барлық жағдайды туғызуды міндетіне алады. Бұл үшін барша қажетті қаржылық, материалдық, ұйымдастыру peсурстарын осы іске тартуға тиіс. Осы орайда жекелеген азаматтардың немесе қоғамдық бірлестіктердің емес, мемлекеттің өзінің


180

ықпалы басым болуға тиіс, өйткені тек мемлекет қана мемлекеттік тілдің қоғам өмірінің барлық саласында қолданылу мəселелерін шешуге қабілетті.

Мемлекеттік тіл саясатының басты бағыттарының бірі - мемлекеттік тілді барлық азаматтардың арнайы белгіленген көлемде меңгеруі үшін жағдай туғызу. Осы мақсатта халық топтарының этникалық, демографиялық кəсіби ерекшеліктеріне сəйкес мемлекеттік тіпті міндетті жəне ақысыз оқыту орталықтарын құру қажет.

Мемлекеттік ақпарат құралдары: теледидар радио, газеттер арқылы мемлекеттік тілді үйрену жөнінде бағдарламалар, сабақтар жүргізуге, жаңа айдарлар енгізуге тиіс.

Барлық мемлекеттік жəне мемлекеттік емес мектеп жасына кейінгі мекемелерде, жалпы білім беретін мектептерде, арнаулы орта жəне жоғары оқу орындарында мемлекеттік тілді оқытудың тиісті деңгейін қамтамасыз ету керек, мұның өзі жеке адамдар арасындағы қарым-қатынасты, іскерлік қарым-қатынастағы жəне қазіргі заманғы іс жүргізуді жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

Мемлекеттік тілді халықтың меңгеруін, оны оқу орындарында оқып-үйренуін оқулықтар мен оқу құралдарын пайдаланушы əр түрлі этникалық жəне əлеуметтік топтарға бағдарланған ұғымға жеңіл жəне тиімді əдістемелерді, көпшілік қолды өз бетінше оқып-үйрену құралдарын, сөздіктерді, тілашарларды көптеп шығару арқылы нығайту қажет.

Тілді тиімді үйрету əдістемесін өндіру жөніндегі орталықтардың жинақталған жұмыс тəжірибесі республиканың барлық оқу орындарының игілігіне айналуы керек.

Мемлекеттік қызметшілер, сондай-ақ ғылым, мəдениет, білім беру денсаулық сақтау мен халыққа қызмет көрсету салаларының қызметкерлері үшін мемлекеттік тілді меңгеру жөнінен тиісті талаптар белгілеу керек. Мемлекеттік мекемелер мен қызметкерлерін материалдық көтермелеудің тиімді жүйесін жасауды қарастырған жөн.

Мемлекеттік тілді мемлекетаралық қарым-қатынас практикасында қолдану міндетті нормаға айналуы шарт. Ресми адамдар қатысатын барлық іс-шаралар мемлекеттік тілде өткізілуге тиіс, қажет болған жағдайда басқа тілдерге ілеспе аударма жасалуы керек. Заң актілерін, ресми адамдардың баяндамаларын, қызмет құжаттарын мемлекеттік тілде дайындау заңдылыққа айналуға тиіс.

Мемлекеттік өкімет пен басқару орындарында тіларалық қатынасты қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттік тəржіме қызметін ұйымдастыру керек. Барлық мемлекеттік мекемелердің штат кестелерінде мемлекеттік тілден аударатын жəне мемлекеттік тілге аударатын аудармашылар қызметі көзделуге тиіс. Жоғары оқу орындарында аудармашы мамандар даярлауды кеңейту қажет. Еуразия университеті мен Қазақ мемлекеттік əлем тілдері университеті аудармашылар даярлайтын орталықтардың бірі болуға тиіс, мұнда Қазақстан этностарының мəдениеті мен тілдері жөніндегі мамандарды əзірлеуге арналған факультеттер құруға болар еді.


181

Мемлекеттік тілдің беделін, оны білу əрбір азаматтың өмірлік қажетіне айналатындай, қазақстандық патриотизмнің құрамды бөлігі болатындай деңгейге көтеру қажет. Мемлекеттік тілге ресми қолдау көрсетумен қатар, оған бүкіл қоғамның тарапынан қамқорлық жасау керек. Мемлекеттік, кəсіпкерлік, банкі құрылымдарының, қоғамдық бірлестіктердің бірлескен күш-жігерімен мемлекеттік тілді қолдау жөніндегі қайырымдылық қорын құрған жөн.

Ресми қолданыстағы тілді мемлекет тарапынан қолдау - оның басқару органдарында мемлекеттік тілмен қатар қолданылуы үшін жағдай туғызу болып табылады. Мұндай мəртебе заң актілері мен басқа да құжаттарды, қызметтік хат-хабарды ресми түрде қолданылатын тілге аудару арқылы қамтамасыз етіледі, екінші тіл ретінде осы тілде іс жүргізу, есеп-санақ жəне қаржылық құжаттаманы жүргізу арқылы жүзеге асырылады.

Орыс тілінің қызметі аясының сақталуы Қазақстанның интеграциялық процестерге бет алуымен, ТМД елдерімен біртұтас мəдени жəне білім беру кеңістігін сақтауы арқылы қамтамасыз етіледі.

Қазақстан халықтары тілдерінің дамуы үшін қажетті жағдайлардың іс жүзінде қамтамасыз етілуі - ана тілін меңгеруге тілек білдірушілердің барлығына арнап мүмкіндіктер туғызу деген сөз. Мұның өзі ана тілінде орта білім беру немесе ана тілін міндетті пəн ретінде оқыту мұғалім кадрларын даярлау, оқу жəне оқу-əдістемелік құралдар мен көркем əдебиет, газет-журналдар шығаруға жəрдем жасау жолымен жүзеге асырылады.

Мұндай жұмыс этностардың мəдени-тілдік мүдделерін білдіре алатын ұлттық-мəдени орталықтардың белсенді қатысуымен тиімді болады. Сонымен қатар Қазақстандағы этникалық диаспоралар этносының негізгі бөлігі тұратын елдермен, саны аз халықтар тілдерінің Еуропалық бюросымен жəне басқа халықаралық ұйымдармен өзара іс-қимылды жолға қою қажет.

Шет тілдерін оқып-үйрену де мемлекеттік қолдауды қажет етеді. Шет тілдерін меңгерген мемлекеттік қызметшілерді материалдық көтермелеуді көздеген жөн болар еді. Сондай-ақ бұрын жұмыс істеп келген шет тілдерін тереңдетіп оқытатын мамандандырылған мектептер жүйесінен бас тартуға да болмайды.

Елдегі этностар тілдерінің жай-күйі мен жалпы тілді ахуалға нақты жəне ғылыми талдау жасалмайынша, тіл құрылысының табысты жүруі мүмкін емес. Əлеуметнамалық жəне əлеуметті-лингвистикалық мониторинг тілдік процестердің серпінділігі мен оның демографиялық, əлеуметтік, этникалық белгілері бойынша аймақтық жіктелуін бейнелейтін тіл саясатына ұдайы түзету енгізіліп отыруын қамтамасыз етуге тиіс.

Мемлекеттік тіл мəртебесі тілдің əлеуметтік функцияларын кеңейте түседі, тілдегі жаңа өзгерістерге байыпты ғылыми талдау жасауды талап етеді. Қазақ тілінің бірізділігі мен тиісті стандартқа келтірілуін қамтамасыз ететін орфографиялық, орфоэпиялық, тыныс белгілері ережелерін жүйеге салу басты міндет болып отыр. Қазақ тілінің терминологиялық лексикасының жиынтығын жасау аса қажет. Қазақстанның сөз мəдениетін жетілдіру


182

орфографиялық, орфоэпиялық, түсіндірме сөздіктердің шығарылуын көздейді. Мемлекеттік тілді оқып-үйренушілер үшін бейне жəне дыбысты-көріністі материалдар шығаруды қамтамасыз ету қажет.

Тұжырымдаманы іске асыру оған заң актілері жəне ұйымдық шаралар арқылы қолдау көрсетілген жағдайда ғана табысты болмақ. Тұжырымдамамен бірге талқылауға Қазақстан Республикасындағы жаңа «Тіл туралы заңның» жобасы ұсынылмақ, онда тіл саясатының құқықтық негіздері баян етіледі. Содан кейін Азаматтық кодекске. Əкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекске, ЕТЗК-ға жəне басқа заңдарға өзгертулер мен толықтырулар енгізу қажет болады. Тіл саясатын іске асыру тетіктері, мемлекеттік тілді дамытуға экономикалық қолдау жасау проблемалары үкімет тарапынан əзірленіп жатқан қазақ жəне өзге де тілдерді дамыту жөніндегі мемлекеттік бағдарламада көрінісін табуға тиіс.


183

Мемлекеттік тілде құжат дайындауды жүзеге асыратын əкімшілік мемлекеттік қызметшілерді көтермелеу туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің өкімі 2000 жылғы 21 қыркүйек N 117-ө

«Қазақстан Республикасындағы тіл туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 4-бабына сəйкес əкімшілік мемлекеттік қызметшілердің мемлекеттік тілді меңгеруіне қажетті ұйымдастырушылық, материалдық-техникалық жағдайлар жасау мақсатында орталық жəне жергілікті атқарушы органдардың басшыларына мыналар ұсынылсын:

1. Еңбекақы төлеу қоры үнемделген жағдайда сыйлықақы беру жəне лауазымдық жалақыға үстеме белгілеу кезінде мемлекеттік тілде құжат дайындауды жүзеге асыратын əкімшілік мемлекеттік қызметшілерді материалдық көтермелеу мүмкіндіктері көзделсін.

2. Əкімшілік мемлекеттік қызметшілерді материалдық көтермелеуге , ұсынуға қызметтік міндеттерін тұрақты түрде орындау процесінде нормативтік құқықтық кесімдер жобаларын əзірлеу, келісімдер, шарттар, есеп-статистикалық, қаржылық, техникалық, өзге де қызмет құжаттамасы мен хат-хабарларды мемлекеттік тілде əзірлеу жөніндегі табысты қызмет негіз болып саналсын.

Премьер-Министр Мамандар:Қобдалиева Н.М.Орынбекова Д.К.


184

Қазақстан Республикасының аумағындағы əуежайларға, порттарға, темiржол вокзалдарына, темiржол стансаларына, метрополитен стансаларына, автовокзалдарға, автостансаларға, физикалық-

географиялық жəне мемлекет меншiгiндегi басқа да объектiлерге атау беру, сондай-ақ оларды қайта атау, олардың атауларының транскрип-циясын нақтылау мен өзгерту жəне мемлекеттiк заңды тұлғаларға, мемлекет қатысатын заңды тұлғаларға жеке адамдардың есiмiн беру

қағидаларын бекiту туралы

Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң Қаулысы 1996 жылғы 5 наурыз № 281

Ескерту. Тақырып жаңа редакцияда - ҚР Үкiметiнiң 24.04.2013 № 395 қаулысымен (24.04.2013 бастап қолданысқа енгiзiледi).

Ескерту. Тақырыбы жəне мəтiнiне өзгерiс енгiзiлдi - ҚР Үкiметiнiң

03.07.2002 № 717 қаулысымен. »Қазақстан Республикасының əкiмшiлiк-аумақтық құрылымы туралы»

1993 жылғы 8 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Заңының 10-бабының ережелерiне сəйкес Қазақстан Республикасының Үкiметi қаулы етедi:

Қоса берiлiп отырған Қазақстан Республикасының аумағындағы əуежайларға, порттарға, темiржол вокзалдарына, темiржол стансаларына, метрополитен стансаларына, автовокзалдарға, автостансаларға, физикалық-географиялық жəне мемлекет меншiгiндегi басқа да объектiлерге атау беру, сондай-ақ оларды қайта атау, олардың атауларының транскрипция-

сын нақтылау мен өзгерту жəне мемлекеттiк заңды тұлғаларға, мемле-кет қатысатын заңды тұлғаларға жеке адамдардың есiмiн беру қағидалары бекiтiлсiн.

Ескерту. Кiрiспеге өзгерiс енгiзiлдi - ҚР Үкiметiнiң 24.04.2013 № 395 қаулысымен (24.04.2013 бастап қолданысқа енгiзiледi).

Қазақстан Республикасының

Премьер-Министрi


185

Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң1996 жылғы 5 наурыздағы

№ 281 Қаулысымен бекiтiлген

Қазақстан Республикасының аумағындағы əуежайларға, порттарға,темiржол вокзалдарына, темiржол стансаларына, метрополитенстансаларына, автовокзалдарға, автостансаларға, физикалық-

географиялық жəне мемлекет меншiгiндегi басқа да объектiлерге атау беру, сондай-ақ оларды қайта атау, олардың атауларының транскрип-циясын нақтылау мен өзгерту жəне мемлекеттiк заңды тұлғаларға, мемлекет қатысатын заңды тұлғаларға жеке адамдардың есiмiн беру

қағидалары

Ескерту. Қағидалар жаңа редакцияда - ҚР Үкiметiнiң 24.04.2013 № 395 қаулысымен (24.04.2013 бастап қолданысқа енгiзiледi).

1. Жалпы ережелер

1. Осы Қазақстан Республикасының аумағындағы əуежайларға, порттарға, темiржол вокзалдарына, темiржол стансаларына, метропо-литен стансаларына, автовокзалдарға, автостансаларға, физикалық-географиялық жəне мемлекет меншiгiндегi басқа да объектiлерге атау беру, сондай-ақ оларды қайта атау, олардың атауларының транскрипция-сын нақтылау мен өзгерту жəне мемлекеттiк заңды тұлғаларға, мемлекет қатысатын заңды тұлғаларға жеке адамдардың есiмiн беру қағидалары (бұдан əрi – Қағидалар) «Қазақстан Республикасының əкiмшiлiк-аумақтық құрылысы туралы» 1993 жылғы 8 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Заңының 10-бабының 3) тармақшасына сəйкес əзiрлендi жəне Қазақстан Республикасының аумағындағы əуежайларға, порттарға, темiржол вокзалдарына, темiржол стансаларына, метрополитен стансала-рына, автовокзалдарға, автостансаларға, физикалық-географиялық жəне мемлекет меншiгiндегi басқа да объектiлерге (бұдан əрi – объектiлер) атау беру, сондай-ақ оларды қайта атау, олардың атауларының транс-крипциясын нақтылау мен өзгерту жəне мемлекеттiк заңды тұлғаларға, мемлекет қатысатын заңды тұлғаларға жеке адамдардың есiмiн беру тəртiбiн айқындайды.

2. Объектiлерге атау беру жəне оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту жəне мемлекеттiк заңды тұлғаларға, мемлекет қатысатын заңды тұлғаларға жеке адамдардың есiмдерiн беру кезiнде мынадай талаптар ескерiлуге тиiс:

1) тарихи, географиялық, табиғи жəне мəдени ерекшелiктердi ескеру;2) əдеби тiл нормаларына сəйкестiк;3) жеке адамның есiмiмен аталған, ол берiлген (өзгертiлген) күннен бас-

тап кемiнде он жыл өткен соң берiлген есiмдi қайта атау, оны өзгерту;


186

4) аса көрнектi мемлекет жəне қоғам қайраткерлерiнiң, ғылым, мəдениет қайраткерлерiнiң жəне Қазақстан Республикасы мен əлемдiк қоғамдастық алдында еңбек сiңiрген басқа да жеке адамдар қайтыс болған күннен бастап кемiнде бес жыл өткен соң олардың есiмдерiн беру;

5) бiр əкiмшiлiк-аумақтық бiрлiктiң шегiндегi елдi мекендерге, елдi мекендердiң құрамдас бөлiктерiне бiр атауды бiр мəрте ғана беру.

2. Объектiлерге атау беру, сондай-ақ оларды қайта атау, олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту жəне мемле-кеттiк заңды тұлғаларға, мемлекет қатысатын заңды тұлғаларға жеке адамдардың есiмдерiн беру тəртiбi

3. Объектiлерге атау беру, сондай-ақ оларды қайта атау, олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту жəне мемлекеттiк заңды тұлғаларға, мемлекет қатысатын заңды тұлғаларға жеке адамдардың есiмiн беру үшiн тiлдердi дамыту саласындағы уəкiлеттi органға (бұдан əрi – уəкiлеттi орган) мынадай құжаттар ұсынылады:

1) орталық мемлекеттiк органдар, облыстың, республикалық маңызы бар қаланың жəне астананың жергiлiктi атқарушы органдарының қолдаухаты;

2) орталық мемлекеттiк органдардың қарамағындағы объектiлер-дi қоспағанда, объектiлерге атау беру жəне оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту жəне мем-лекеттiк заңды тұлғаларға, мемлекет қатысатын заңды тұлғаларға жеке адамдардың есiмдерiн беру туралы облыстың, республикалық маңызы бар қаланың жəне астананың жергiлiктi өкiлдi жəне атқарушы органдарының бiрлескен шешiмi;

3) физикалық-географиялық объектiлердi қоспағанда, объектiлерге атау беру жəне оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрип-циясын нақтылау мен өзгерту жəне мемлекеттiк заңды тұлғаларға, мемлекет қатысатын заңды тұлғаларға жеке адамдардың есiмiн беру бойынша заңды тұлғаның ұжымы өткiзген жиналыстың хаттамасы;

4) физикалық-географиялық объектiлердi қоспағанда, объектiге атау беру жəне оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрип-циясын нақтылау мен өзгерту жəне мемлекеттiк заңды тұлғаларға, мемле-кет қатысатын заңды тұлғаларға жеке адамдардың есiмiн беру бойынша объектiнiң бiрiншi басшысының ұсыныс хаты;

5) объектiлерге атау беру жəне оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту туралы анықтамалық материалдар (мəлiметтер, мұрағаттық жəне басқа да деректер);

6) анықтамалық материалдар қоса берiлген, осы Қағидалардың 2-тармағы 3) жəне 4) тармақшаларының талаптарын ескере отырып, объектiге, мемле-кеттiк заңды тұлғаға, мемлекет қатысатын заңды тұлғаға есiмiн беру (қайта атау) ұсынылатын тұлғаның өмiрбаян деректерi;

7) объектiге атау беру жəне қайта атау, сондай-ақ оның атауының транс-крипциясын нақтылау мен өзгерту жəне мемлекеттiк заңды тұлғаларға, мем-лекет қатысатын заңды тұлғаларға жеке адамдардың есiмiн беру жөнiндегi қаржыландыру көздерi туралы мəлiметтер.


187

4. Уəкiлеттi орган он жұмыс күнi iшiнде тиiстi құжаттарды Республикалық ономастика комиссиясының (бұдан əрi – Комиссия) қарауына жолдайды.

5. Комиссия келiп түскен құжаттарды қарағаннан кейiн он жұмыс күнi iшiнде уəкiлеттi органға объектiлерге атау беру, сондай-ақ оларды қайта атау, олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту жəне мемлекеттiк заңды тұлғаларға, мемлекет қатысатын заңды тұлғаларға жеке адамдардың есiмiн беру жөнiндегi қорытынды (бұдан əрi – қорытынды) жол-дайды.

6. Уəкiлеттi орган үш жұмыс күнi iшiнде Комиссия қорытындыларын орталық мемлекеттiк органдарға, облыстың, республикалық маңызы бар қаланың жəне астананың жергiлiктi атқарушы органдарына жолдайды.

7. Комиссияның оң қорытындысын алған жағдайда орталық мемлекет-тiк органдар, облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың жергiлiктi атқарушы органдары Комиссия қорытындысын қоса бере оты-рып, Қазақстан Республикасының Үкiметiне объектiлерге атау беру, сондай-ақ оларды қайта атау, олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту жəне объектiлерге, мемлекеттiк заңды тұлғаларға, мемлекет қатысатын заңды тұлғаларға жеке адамдардың есiмiн беру жөнiндегi қаулы жобасын енгiзедi.

8. Объектiлерге атау беру, сондай-ақ оларды қайта атау, олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту жəне мемлекеттiк заңды тұлғаларға, мемлекет қатысатын заңды тұлғаларға жеке адамдардың есiмiн беру Комиссия қорытындысының негiзiнде Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қаулысымен жүзеге асырылады.


188

Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң жанындағы Республикалықтерминология комиссиясы туралы

Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 1998 жылғы 21 сəуiрдегi№ 367 Қаулысы

Ескерту. Тақырып жаңа редакцияда - ҚР Үкіметінің 24.04.2013 № 397 қаулысымен (24.04.2013 бастап қолданысқа енгізіледі).

«Қазақстан Республикасындағы тіл туралы» 1997 жылғы 11 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 24-1-бабының 1) тармақшасына сəйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

Ескерту. Кіріспе жаңа редакцияда - ҚР Үкіметінің 24.04.2013 № 397 қаулысымен (24.04.2013 бастап қолданысқа енгізіледі).

1. Қоса беріліп отырған:1) Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң жанындағы Республикалық тер-

минология комиссиясының құрамы;2) Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң жанындағы Республикалық тер-

минология комиссиясы туралы ереже бекiтiлсiн. Ескерту. 1-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Үкіметінің 24.04.2013 № 397

қаулысымен (24.04.2013 бастап қолданысқа енгізіледі). 2. Алынып тасталды - ҚР Үкіметінің 24.04.2013 № 397 қаулысымен

(24.04.2013 бастап қолданысқа енгізіледі). 3. Мыналардың күшi жойылған деп танылсын: «Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетi жанындағы Мемлекет-

тiк терминология комиссиясы туралы» Қазақстан Республикасы Министр-лер Кабинетiнiң 1994 жылғы 30 маусымдағы № 744 қаулысы (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 1994 ж., № 27, 304-құжат);

«Қазақстан Республикасы Министрлер Кабинетiнiң 1994 жылғы 30 маусымдағы № 744 қаулысына өзгерiстер енгiзу туралы» Қазақстан Респу-бликасы Үкiметiнiң 1995 жылғы 17 қазандағы № 1339 қаулысы (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 1995 ж., № 33, 414-құжат).

Қазақстан РеспубликасыныңПремьер-Министрi


189

Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң

1998 жылғы 21 сəуiрдегi № 367 қаулысымен

бекiтiлген

Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы Республикалықтерминология комиссиясы туралы ереже



1. Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы Республикалық терми-нология комиссиясы (бұдан əрі – Комиссия) экономиканың, ғылымның, техниканың, мəдениеттің барлық салалары бойынша қазақ тілінің термино-логиялық лексикасы саласында ұсыныстар əзірлейтін консультациялық-кеңесші орган болып табылады.

Ескерту. 1-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Үкіметінің 24.04.2013 № 397 қаулысымен (24.04.2013 бастап қолданысқа енгізіледі).

2. Комиссия өз қызметiнде Қазақстан Республикасының Конституция-сын, заңдарын, Қазақстан Республикасының Президентi мен Үкiметiнiң актiлерiн, өзге де нормативтiк құқықтық актiлердi, сондай-ақ осы Ереженi басшылыққа алады.

3. Комиссияның құрамы Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қаулысымен бекiтiледi.

4. Комиссия өз қызметiнде: байырғы қазақ лексикасы (кəсiби лексика, диалектизм, ескiрген лексика,

ауызекi тiл үлгiлерi жəне т.б.) сөздерiнiң қорын барынша пайдалану; басқа түркi тiлдерiнiң оң тəжiрибесiн термин шығармашылығында пай-

далану; халықтардың арасындағы экономикалық, мəдени, ғылыми-техникалық

байланыстарды жүзеге асыру үшiн қажеттi интернационалдық терминдердi қолдану. Аталған принцип терминдердi қазақ орфографиясының заңдарына бағындыру жолымен iске асырылады;

ғылымның, техниканың салалық аяларында семантикасы немесе ны-саны бойынша тегi жағынан жақын терминдердiң қолданылуын үйлестiру, сондай-ақ ұлттық жəне интернационалдық терминдердiң табиғи тепе-теңдiгiн сақтау принциптерiн басшылыққа алады.

2. Негiзгi мiндеттерi мен өкiлеттiгi

5. Комиссияның негiзгi мiндеттерi мен өкiлеттiгi: отырыстарда мақұлданған терминдер мен номенклатураларды қарау

жəне бекiту;


190

экономиканың, ғылымның, техниканың жəне мəдениеттiң түрлi сала-лары бойынша комиссия бекiткен терминдердi бюллетеньдер мен салалық терминологиялық сөздiктер түрiнде шығаруға ұсынымдар дайындау, сондай-ақ терминдердi республикалық бұқаралық ақпарат құралдарында жариялау;

терминдер мен номенклатуралардың практикалық пайдаланылуы мен қолданылуының дұрыстығы мен дəйектiлiгiн айқындау мақсатында, қажет болған жағдайда қазақ тiлiнiң терминологиясын құру жəне жетiлдiру жөнiндегi ұсыныстарды дайындау үшiн ғалымдарды, газеттер мен жур-налдар редакцияларының, теледидар мен радио хабарын таратудың, кiтап баспаларының, сондай-ақ республиканың мүдделi министрлiктерi мен ведомстволарының қызметкерлерiн тарту;

экономиканың, ғылымның, техниканың жəне мəдениеттiң тиiстi салала-ры бойынша терминология секцияларын құру.

Ескерту. 5-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Үкіметінің 2004.02.20 № 208, 2005.04.01 № 295, 2008.06.11 № 577 Қаулыларымен.

3. Жұмысын ұйымдастыру

6. Комиссияның отырысы оның төрағасы бекiтетiн жұмыс жоспарына сəйкес жүйелi түрде өткiзiледi.

Егер оған мүшелерiнiң жартысынан көбi қатысса, отырыс күшi бар деп саналады.

7. Комиссияның хатшысы Комиссияның жұмыс жоспарын əзірлеуді қамтамасыз етеді, отырыс хаттамаларын ресімдейді.

Ескерту. 7-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Үкіметінің 09.04.2014 № 329 қаулысымен.

7-1. Қазақстан Республикасы Мəдениет министрлігінің Тіл комитеті Комиссияның жұмыс органы болып табылады.

Комиссияның жұмыс органы комиссия жұмысын ұйымдастырушылық-техникалық қамтамасыз етуді жүзеге асырады, оның ішінде комиссия отырысының күн тəртібі бойынша ұсыныстарды, қажетті құжаттарды, материалдарды дайындайды, олар комиссия отырысы өткізілгенге дейін үш жұмыс күні қалғанда хаттама жобасымен қоса комиссия мүшелеріне жіберілуі тиіс.

Ескерту. Ереже 7-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Үкіметінің 2008.06.11 № 577 қаулысымен, жаңа редакцияда - ҚР Үкіметінің 09.04.2014 № 329 қаулысымен.

8. Комиссия шешімдері ашық дауыс беру арқылы қабылданады жəне оларға комиссия мүшелерінің жалпы санының көпшілігі дауыс берсе, қабылданды деп есептеледі. Дауыс беру комиссия отырысында Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1999 жылғы 16 наурыздағы № 247 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы консультациялық-кеңесші органдар мен жұмыс топтарын құру тəртібі, қызметі мен тараты-луы туралы нұсқаулыққа (бұдан əрі – Нұсқаулық) қосымшаға сəйкес нысан бойынша дауыс беру парағын толтыру жолымен өткізіледі. Дауыстар тең болған жағдайда, төраға дауыс берген шешім қабылданды деп есептеледі.


191

Комиссия мүшелерінің ерекше пікір білдіруге құқығы бар, оны білдірген жағдайда, ол жазбаша түрде жазылуы жəне Нұсқаулықтың 24-тармағында көзделген комиссияның есеп-хатына қоса берілуі тиіс.

Комиссия отырыстарын өткізу нəтижелері бойынша жəне дауыс беру парақтарының негізінде үш жұмыс күні ішінде хаттама жасалады, оған төраға мен хатшы қол қояды.

Дауыс беру қорытындысы бойынша хаттама жобасының мазмұны өзгерген жағдайда, комиссия хатшысы қабылданған шешімнің нақтыланған редакциясы бар дауыс беру парағын комиссия мүшелеріне келісу үшін жібе-реді.

Комиссия мүшелері дауыс беру парағын алғаннан кейін бір жұмыс күні ішінде келісу не себептерін негіздей отырып, келіспеу туралы жауап береді.


8-1. Дауыс беру парақтарымен қоса, комиссия материалдары мен хаттамалық шешімдерін есепке алуды жəне сақтауды комиссияның жұмыс органы жүзеге асырады.

Ескерту. Ереже 8-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Үкіметінің 09.04.2014 № 329 қаулысымен.

9. Алынып тасталды - ҚР Үкіметінің 2004.02.20. № 208 қаулысымен. 10. Алынып тасталды - ҚР Үкіметінің 2004.02.20. № 208 қаулысымен.11. Мемтерминком өз қызметiнде Қазақстан Республикасының Үкiметiне

есеп бередi.


192

Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң жанындағы Республикалықономастика комиссиясы туралы

Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 1998 жылғы 21 сəуiрдегi № 368 Қаулысы


«Қазақстан Республикасының əкiмшiлiк-аумақтық құрылысы туралы» 1993 жылғы 8 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Заңының 7-бабына жəне «Қазақстан Республикасындағы тіл туралы» 1997 жылғы 11 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 24-1-бабының 1) тармақшасына сəйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

Ескерту. Кіріспе жаңа редакцияда - ҚР Үкіметінің 24.04.2013 № 397 қаулысымен (24.04.2013 бастап қолданысқа енгізіледі).

1. Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанынан Республикалық ономас-тика комиссиясы құрылсын. Ескерту. 1-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Үкіметінің 24.04.2013 № 397

қаулысымен (24.04.2013 бастап қолданысқа енгізіледі).2. Қоса беріліп отырған:1) Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы Республикалық оно-

мастика комиссиясының құрамы;2) Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы Республикалық оно-

мастика комиссиясы туралы ереже бекітілсін. Ескерту. 2-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Үкіметінің 24.04.2013 № 397

қаулысымен (24.04.2013 бастап қолданысқа енгізіледі). 3. Алынып тасталды - ҚР Үкіметінің 24.04.2013 № 397 қаулысымен

(24.04.2013 бастап қолданысқа енгізіледі). 4. Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2-қосымшаға сəйкес кейбiр

шешiмдерiнiң күшi жойылған деп танылсын.


193


1998 жылғы 21 сəуiрдегi № 368 қаулысымен

бекiтiлген

Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң жанындағы Республикалықономастика комиссиясы туралы ереже

Ескерту. Ереже жаңа редакцияда - ҚР Үкіметінің 24.04.2013 № 397қаулысымен (24.04.2013 бастап қолданысқа енгізіледі).


1. Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң жанындағы Республикалық оно-мастика комиссиясы (бұдан əрi – Комиссия) Қазақстан Республикасының аумағындағы əкiмшiлiк-аумақтық бiрлiктерге, елді мекендердің құрамдас бөлiктерiне, əуежайларға, порттарға, теміржол вокзалдарына, темір-жол стансаларына, метрополитен стансаларына, автовокзалдарға, автостансаларға, физикалық-географиялық жəне мемлекет меншігіндегі басқа да объектілерге атау беру жəне оларды қайта атау, олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту жəне мемлекеттік заңды тұлғаларға, мемлекет қатысатын заңды тұлғаларға жеке адамдардың есімін беру, сондай-ақ Қазақстан Республикасының тарихи-мəдени мұрасының құрамдас бөлiгi ретiнде тарихи атауларды қалпына келтiру, сақтау бойынша бірыңғай көзқарасты қалыптастыру жөніндегі ұсыныстар əзiрлейтiн консультациялық-кеңесші орган болып табылады.

2. Комиссия өз қызметiнде Қазақстан Республикасының Конституция-сын, Қазақстан Республикасының заңдарын, Қазақстан Республикасының Президентi мен Үкiметiнiң актiлерiн, өзге де нормативтiк құқықтық актiлер-дi, сондай-ақ осы Ереженi басшылыққа алады.

3. Комиссияның құрамы Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң қаулысымен бекiтiледi.

4. Қазақстан Республикасы Мəдениет министрлігінің Тіл комитеті Комиссияның жұмыс органы (бұдан əрі – жұмыс органы) болып табылады.

Комиссияның жұмыс органы комиссия жұмысын ұйымдастырушылық-техникалық қамтамасыз етуді жүзеге асырады, оның ішінде комиссия отырысының күн тəртібі бойынша ұсыныстарды, қажетті құжаттарды, материалдарды дайындайды, олар комиссия отырысы өткізілгенге дейін үш жұмыс күні қалғанда хаттама жобасымен қоса комиссия мүшелеріне жіберілуі тиіс.



194

2. Негiзгi мiндеттерi

5. Комиссияның негiзгi мiндеттерi:1) Қазақстан Республикасының аумағындағы əкiмшiлiк-аумақтық бiр-

лiктерге, елді мекендердің құрамдас бөлiктерiне, əуежайларға, порттарға, теміржол вокзалдарына, теміржол стансаларына, метрополитен стансала-рына, автовокзалдарға, автостансаларға, физикалық-географиялық жəне мемлекет меншігіндегі басқа да объектілерге атау беру жəне оларды қайта атау, олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту жəне мемлекеттік заңды тұлғаларға, мемлекет қатысатын заңды тұлғаларға жеке адамдардың есімін беру, сондай-ақ Қазақстан Республикасының тарихи-мəдени мұрасының құрамдас бөлiгi ретiнде тарихи атауларды қалпына келтiру, сақтау бойынша бірыңғай көзқарасты қалыптастыру жөніндегі ұсыныстар əзiрлеу;

2) Қазақстан Республикасының ономастика мəселелері бойынша норма-тивтік құқықтық базасын жетілдіру жөнінде ұсыныстар əзірлеу;

3) бұрын атауы жойылып кеткен тарихи топонимдердi қалпына келтiру жөнiндегі ұсыныстар əзірлеу болып табылады.

3. Комиссияның негiзгi функциялары мен құқықтары

6. Комиссия жүктелген мiндеттердi шешу мақсатында:1) ономастика мəселелері бойынша ұсынымдар мен ұсыныстар əзірлейді;2) облыстарға, аудандар мен қалаларға атау беру, оларды қайта атау,

сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау жəне өзгерту жөнінде қорытындылар береді;

3) Қазақстан Республикасының аумағындағы əуежайларға, порттарға, те-міржол вокзалдарына, теміржол стансаларына, метрополитен стансаларына, автовокзалдарға, автостансаларға, физикалық-географиялық жəне мемле-кет меншігіндегі басқа да объектілерге атау беру, сондай-ақ оларды қайта атау, олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту жəне мемлекеттік заңды тұлғаларға, мемлекет қатысатын заңды тұлғаларға жеке адамдардың есімін беру жөнінде қорытындылар береді;

4) қаладағы аудандарға, облыстық маңызы бар қалалардың құрам-дас бөлiктерiне атау беру, сондай-ақ оларды қайта атау, олардың атаула-

рының транскрипциясын нақтылау жəне өзгерту жөнінде қорытындылар береді;

5) қаладағы аудандарға, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың құрамдас бөліктеріне атау беру, оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау жəне өзгерту бойын-ша республикалық маңызы бар қалалардың, астананың ономастика комиссияларының қорытындыларына келісім береді;

6) бұрын атауы жойылып кеткен тарихи топонимдердi қалпына келтiру жөнiндегі ұсыныстарды қарайды.

7. Өз міндеттері мен функцияларына сəйкес Комиссия:1) орталық атқарушы жəне басқа да мемлекеттік органдармен жəне өзге

де ұйымдармен өзара іс-қимыл жасауға;


195

2) Қазақстан Республикасының Үкіметіне ономастика мəселелері бойын-ша заңнамалық актілерді жетілдіру жөніндегі ұсыныстар мен ұсынымдар енгізуге;

3) Комиссияның құзыретіне кіретін мəселелер бойынша облыстық ономастика комиссиялары мен республикалық маңызы бар қалалардың, астананың ономастика комиссияларының төрағаларын, сондай-ақ мемлекет-тік органдардың жəне Қазақстан Республикасының өзге де ұйымдарының өкілдерін (келісім бойынша) Комиссияның отырыстарына шақыруға жəне тыңдауға;

4) заңнамада белгіленген тəртіппен мемлекеттік жəне басқа да ұйымдардан Комиссияның міндеттерін іске асыру үшін қажетті материалдарды сұратуға жəне алуға;

5) Комиссияға жүктелген міндеттер мен функцияларды жүзеге асыру үшін қажетті өзге де құқықтарға құқылы.

4. Комиссияның жұмысын ұйымдастыру

8. Комиссия төрағадан, төраға орынбасарынан, Комиссия мүшелерінен жəне хатшыдан тұрады. Комиссия хатшысы Комиссия мүшесі болып табыл-майды.

9. Комиссия төрағасы оның қызметін басқарады, отырыстарда төрағалық етеді. Төраға болмаған уақытта оның функцияларын орынбасары орындай-ды.

Комиссияның хатшысы Комиссияның жұмыс жоспарын əзірлеуді қамтамасыз етеді, отырыс хаттамаларын ресімдейді.


10. Комиссия мүшелері отырыстарға алмастыру құқығынсыз қатысады. 11. Алып тасталды - ҚР Үкіметінің 09.04.2014 № 329 қаулысымен; 12. Алып тасталды - ҚР Үкіметінің 09.04.2014 № 329 қаулысымен;13. Отырыстың күн тəртібін, сондай-ақ өтетін орны мен уақытын, Комис-

сия төрағасы айқындайды жəне нақтылайды. 14. Алып тасталды - ҚР Үкіметінің 09.04.2014 № 329 қаулысымен;15. Комиссия отырыстары тоқсанына бір рет жəне Комиссияның төрағасы

айқындайтын өзге де күндерде өткізіледі.16. Комиссияның отырысы, егер оған оның мүшелерінің жалпы санының

кемінде жартысы қатысса, заңды деп саналады.17. Комиссия шешімдері ашық дауыс беру арқылы қабылданады

жəне оларға комиссия мүшелерінің жалпы санының көпшілігі дауыс берсе, қабылданды деп есептеледі. Дауыс беру комиссия отырысында Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1999 жылғы 16 наурыздағы № 247 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Үкіметінің жанындағы консультациялық-кеңесші органдар мен жұмыс топтарын құру тəртібі, қызметі мен таратылуы туралы нұсқаулыққа (бұдан əрі – Нұсқаулық) қосымшаға сəйкес нысан бойынша дауыс беру парағын толтыру жолы-мен өткізіледі. Дауыстар тең болған жағдайда, төраға дауыс берген шешім қабылданды деп есептеледі.


196

Комиссия мүшелерінің ерекше пікір білдіруге құқығы бар, оны білдірген жағдайда, ол жазбаша түрде жазылуы жəне Нұсқаулықтың 24-тармағында көзделген комиссияның есеп-хатына қоса берілуі тиіс.

Комиссия отырыстарын өткізу нəтижелері бойынша жəне дауыс беру парақтарының негізінде үш жұмыс күні ішінде хаттама жасалады, оған төраға мен хатшы қол қояды.

Дауыс беру қорытындысы бойынша хаттама жобасының мазмұны өзгерген жағдайда, комиссия хатшысы қабылданған шешімнің нақтыланған редакциясы бар дауыс беру парағын комиссия мүшелеріне келісу үшін жібе-реді.

Комиссия мүшелері дауыс беру парағын алғаннан кейін бір жұмыс күні ішінде келісу не себептерін негіздей отырып, келіспеу туралы жауап береді.


17-1. Дауыс беру парақтарымен қоса, комиссия материалдары мен хаттамалық шешімдерін есепке алуды жəне сақтауды комиссияның жұмыс органы жүзеге асырады.

Ескерту. Ереже 17-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Үкіметінің 09.04.2014 № 329 қаулысымен.

18. Комиссияның құзыретіне кіретін жекелеген мəселелерді қарау үшін қажет болған жағдайда жұмыс топтары құрылады.

19. Комиссия шешімдері қорытынды түрінде ресімделеді жəне оған төраға, хатшы, қатысып отырған Комиссия мүшелері қол қояды.

20. Қорытынды тиісті мемлекеттік органдарға жіберіледі.


197

Мемлекеттiк бюджет қаражаты есебінен Қазақстан Республикасы органдарының қызметкерлеріне сыйлық беру, материалдық көмек көрсету жəне лауазымдық жалақыларына үстемеақылар белгілеу

ережесін бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы 2001 жылғы 29 тамыз № 1127

Ескерту. Атауына жəне кіріспеге өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 2003.12.31. № 1385 , 2004.05.13. № 532 , 2007.09.11. № 793 қаулыларымен.

Қазақстан Республикасы Президентінің «Қазақстан Республикасының

мемлекеттiк бюджеті жəне Ұлттық Банкiнiң сметасы (бюджетi) есебiнен қамтылған Қазақстан Республикасы органдары қызметкерлерiне еңбекақы төлеудiң бiрыңғай жүйесi туралы» 2004 жылғы 17 қаңтардағы № 1284 Жарлығының 3-тармағының 1) тармақшасына, 4-тармағының 2), 3) жəне 4) тармақшаларына жəне «Əкімшілік реформаны одан əрі жүргізу жөніндегі кейбір шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2007 жылғы 29 наурыздағы № 304 Жарлығының 5-тармағының 4) тармақшасына сəйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:

1. Қоса беріліп отырған мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен Қазақстан Республикасы органдарының қызметкерлеріне сыйлық беру, материалдық көмек көрсету жəне лауазымдық жалақыларына үстемеақылар белгілеу ережесі бекітілсін. <*>

Ескерту. 1-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 2003. 12.31. № 1385, 2004.05.13. № 532 , 2007.09.11. № 793 Қаулыларымен.

2. Осы қаулы қол қойылған күнінен бастап күшіне енеді.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі


198

Қазақстан РеспубликасыҮкіметінің 2001 жылғы 29 тамыздағы

N 1127 қаулысыменбекітілген

Мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен Қазақстан Республикасы органдарының қызметкерлеріне

сыйлық беру, материалдық көмек көрсету жəне лауазымдық жалақыларына үстемеақылар белгілеу

ережесі <*>

Ескерту. Тақырыбына өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 2003.12.31. № 1385 , 2004.05.13. № 532 , 2007.09.11. № 793 Қаулыларымен.

Жалпы ережелер

1. Осы Ереже Қазақстан Республикасы Президентiнiң «Қазақстан Республикасының мемлекеттiк бюджетi жəне Ұлттық Банкiнiң сметасы (бюджетi) есебiнен қамтылған Қазақстан Республикасы органдары қызметкерлерiне еңбекақы төлеудiң бiрыңғай жүйесi туралы» 2004 жылғы 17 қаңтардағы № 1284 жəне «Əкімшілік реформаны одан əрі жүргізу жөніндегі кейбір шаралар туралы» 2007 жылғы 29 наурыздағы N 304 Жарлықтарына сəйкес лауазымдық (қызметтік) мiндеттерiн тиiсiнше орындағаны үшiн қызметкерлердi көтермелеу жүйесiн реттеу, сондай-ақ функциялары мен міндеттерін уақтылы əрі сапалы орындауда Қазақстан Республикасының органдары қызметкерлерінің материалдық мүдделілiгiн арттыру мақсатында əзiрлендi жəне олардың еңбегiне ақы төлеу Жарлықтың негiзiнде жүргiзiлетiн, мемлекеттік бюджеттің есебiнен қамтылатын Қазақстан Республикасы органдарының қызметкерлерiне қолданылады. <*>

Ескерту. 1-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Үкіметінің 2004.05.13. № 532 қаулысымен .

1-1. Қазақстан Республикасы органдарының қызметкерлерiне сыйлық беру, материалдық көмек көрсету жəне лауазымдық жалақыларына үстемақылар белгiлеу бюджеттік бағдарламаны, (кішi бағдарламаны) қаржыландыру жоспары бойынша тиісті көзделген мемлекеттiк бюджет қаражаты есебiнен жүзеге асырылады. <*>

Қазақстан Республикасы органдары қызметкерлерінің лауазымдық жалақыларына үстемеақылар сондай-ақ мемлекеттік органның жəне оның аумақтық бөлімшелері қызметкерлерінің штат санын қысқарту туралы шешім қабылданған жағдайда мемлекеттік органның қызметін қамтамасыз етуге көзделген жəне штат санын қысқарту нəтижесінде босағандардың толық көлемдегі қаражаты есебінен жүзеге асырылады.

Ескерту. 1-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Үкіметінің 2003.12.31. № 1385 , 2004.05.13. № 532 , өзгерту енгізілді - 2007.09.11. №

793 Қаулыларымен.


199

1-2. Мемлекеттік органдардың қызметкерлеріне сыйлық беру, материалдық көмек көрсету жəне лауазымдық жалақыларына үстемеақылар белгілеу:

1) мемлекеттік орган басшысы - бюджеттік бағдарлама (кіші бағдарлама) əкімшісінің не оны алмастыратын тұлғаның (егер осы орталық атқарушы органда жауапты хатшының лауазымы енгізілмеген жəне жауапты хатшының өкілеттіктері белгіленген тəртіппен жүктелген лауазымды тұлға анықталмаған жағдайда);

2) жауапты хатшының орталық атқарушы органның басшысымен келісілген;

3) Қазақстан Республикасының Президенті жауапты хатшының өкілеттіктерін орындауға белгілеген лауазымды тұлғаның шешімі бойынша жүргізіледі деп белгіленсін.

Ескерту. 1-2-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Үкіметінің 2007.09.11. N 793, өзгерту енгізілді - 2007.11.12. N 1069 Қаулыларымен.

2. Осы Ереженің 1-2-тармағында санамаланған тұлғалар бұл ретте осы Ережені басшылыққа ала отырып, осы органдар қызметкерлеріне сыйлық беру туралы Ережені дербес əзірлеуге жəне бекітуге құқығы бар.

Ескерту. 2-тармаққа өзгерту енгізілді - ҚР Үкіметінің 2007.09.11. N 793 Қаулысымен.

Сыйлық беру шарттары 3. Сыйлық беруге құқық беретін, қызметкердің қызметінің нəтижелерін

сипаттайтын негізгі көрсеткіштер:1) мемлекеттік жəне еңбек тəртібін сақтау;2) белгілі бір кезең ішіндегі жұмыстың нəтижелері;3) лауазымдық міндеттерді үлгілі орындау, мінсіз мемлекеттік қызмет,

ерекше маңызды жəне күрделі тапсырмаларды орындау жəне жұмыстағы басқа да жетістіктері үшін;

4) тұтастай алғанда, осы мемлекеттік органның немесе оның жекелеген бөлімшелерінің одан əрі қалыпты (үздіксіз) жұмыс істеуі оның шұғыл орындалуына байланысты болатын кезек күттірмейтін жəне алдын ала күтілмеген жұмыстарды орындау;

5) Қазақстан Республикасы Үкіметінің Іс-қимыл жоспарының, Қазақстан Республикасы Үкіметінің заң жобалау жұмыстары жоспарының, Қазақстан Республикасы Президентінің, Үкіметінің жəне Премьер-Министрінің кесімдері мен тапсырмаларының іс-шараларын уақытылы жəне сапалы орындау;

6) мерейтой, мереке күндері;7) егер осы өкілеттіктер қызметкерлердің лауазымдық міндеттеріне

кірмесе заң жобаларын, конвенцияларды, келісімдерді, шарттарды, нормативтік құқықтық кесімдердің жобаларын мемлекеттік тілде əзірлеу;

8) осы орган туралы Ережеге сəйкес тиісті органға жүктелген функциялар мен міндеттерді тиісінше орындау болып табылады.

4. Қызметкерге:1) оның алынбаған тəртіптік жазасы болған кезде;2) тиісті органда бір айдан кем жұмыс істеген болса;3) сынақ мерзімінен өту кезеңінде сыйлық берілмейді.


200

Лауазымдық жалақысына үстемеақылар белгілеу шарттары 5. Қызметкердің лауазымдық жалақысына үстемеақылар белгілеу: 1) өзінің негізгі жұмысынан босамай, қысқартылған жəне/немесе

уақытша болмаған қызметкерлердің функцияларын орындағаны; 2) оған міндеттердің кеңейтілген аясы жүктелгені, жоғары кəсіптік

деңгеймен жəне құзыреттілікпен, оларды практикада табысты қолданумен ұштасатын жұмыста жеткілікті тəжірибесі (өтілі) жəне дағдысы, сондай-ақ басқа да көрсеткіштері;

3) функционалдық міндеттерін тікелей орындау кезінде мемлекеттік тілді қолданғаны.

Бұдан басқа, лауазымдық жалақыға үстемеақы мемлекеттік құпиялардан тұратын мəліметтерді қамтитын құжаттармен жұмыстарды жүзеге асыратын қызметкерге олардың орындалған көлеміне қарай, сондай-ақ оның кейбір құқықтарына шек қойылғаны жəне қосымша жауапкершілігі үшін белгіленуі мүмкін.

Ескерту. 3) тармақша жаңа редакцияда - ҚР Үкіметінің 2007.09.11. N 793 Қаулысымен.

6. Сондай-ақ, үстемеақылар қызметкерді ақиқатты жағдайларға байланысты төмен ақы төленетін лауазымға (неғұрлым жеңіл жұмысқа) ауыстыру (тағайындау) кезінде:

1) еңбек ету кезінде мертігу, кəсіби науқас немесе еңбек қабілеттігін қалпына келтіргенге не мүгедектік белгіленгенге дейін осы органда еңбек міндеттемелерін орындауға байланысты денсаулығының өзге де бұзылуы;

2) ауысқан (тағайындалған) күнінен бастап бір жыл ішінде органды басқару құрылымы өзгергенде белгіленуі мүмкін.

7. <*> Ескерту. 7-тармақ алып тасталды - ҚР Үкіметінің 2004.11.15. N 1197 қаулысымен .

Материалдық көмек көрсету ережелері 8. Қызметкерге материалдық көмек көрсету оның ауыр материалдық

жағдайына байланысты мынадай: 1) оның отбасы мүшелерінің, жақын туған-туыстарының (зайыбының,

ата-анасының, балаларының, асыраушыларының, асырап алынғандарының, толық туысты жəне толық туыс емес ағалары мен əпкелерiнiң, аталарының, əжелерiнiң, немерелерiнiң) немесе құда-жекжаттарының (ерлі-зайыптылардың ата-анасының, аға-інісінің, əпке-сіңлісінің, балаларының) қайтыс болуы; <*>

2) некеге тұру; 3) бала туылған, бала асырап алған; 4) қосымша қаржылық шығындарды талап ететін емдеу жүргізілген

(санаторийліктен басқа, стационарлық немесе амбулаторлық емдеудің 10 күнтізбелік күнінен астам);

5) оған қатысты құқыққа қарсы іс-қимылдар жасалуы, (тонау, ұрлық жəне т.б.), сондай-ақ, дүлей зілзала апаттары (өрт, су тасқыны, жер сілкінісі жəне т.б.) салдарынан қызметкерге мүліктік зиян келтіру;

6) қызметкердiң зейнеткерлiкке шығуы жағдайларында жүзеге асырылады.


201

Ескерту. 8-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 2003.12.31. N 1385 қаулысымен. Қызметкерлерге сыйлықты бекіту жəне төлеу, материалдық көмек көрсету жəне лауазымдық жалақыларына үстемеақылар белгілеу тəртібі 9. Қызметкерлерге сыйлық беру жəне лауазымдық жалақыларына

үстемеақылар белгілеу дербес құрылымдық бөлімшелер басшыларының жазбаша ұсынысының негізінде осы Ереженің 1-2-тармағында санамаланған тұлғалардың бұйрығымен жүргізіледі.

Құрылымдық (аумақтық) бөлімшелердің басшыларына сыйлық беру жəне үстемеақылар белгілеу орган басшының орынбасары ұсынысының негізінде не оған басшысының өзі дербес жүргізуі мүмкін*.


10. Ұсыныста қызметкердің тегі жəне лауазымы, сыйлық (үстемеақы) беруге негіздеме мен мөлшері жəне тəртіптік жазасы жоқтығы туралы мəлімет көрсетіледі.

11. Қызметкерге материалдық көмек көрсету туралы бұйрықты қызметкердің жазбаша өтінішінің негізінде не осы органда құрылатын тиісті комиссияның қорытындысы бойынша осы Ереженің 1-2-тармағында санамаланған тұлғалар қабылдайды.


12. Қазақстан Республикасы органдарының қызметкерлеріне сыйлық беруге, материалдық көмек көрсетуге жəне лауазымдық жалақыларына үстемеақылар белгілеуге мемлекеттiк бюджет қаражатын бөлу Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің нормативтік құқықтық кесімдерімен айқындалған тəртіппен Қазақстан Республикасы органдарының бюджеттiк бағдарламаны (кiшi бағдарламаны) қаржыландыру жоспарларына өзгерістер енгізу жолымен жүргізіледі. <*>

Ескерту. 12-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 2003.12.31. N 1385 қаулысымен . Ескерту. 12-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 2004.05.13. N 532

қаулысымен . 13. Сыйлық беру, материалдық көмек көрсету жəне үстемеақылар

белгілеу шығыстардың мынадай түрлері бойынша үнемдеу есебінен жүзеге асырылады:

1) жыл бойы үнемделген мемлекеттік бюджет қаражатының жалпы көлемінің 30%-ынан аспайтын, ал желтоқсанда - бір жылда үнемделген қаражаттың толық көлемінде:

- ел ішінде іссапарлар жəне қызметтік барулар; - елден тыс жерлерге іссапарлар жəне қызметтік барулар; - үй-жайларды жалдауға ақы төлеу; - коммуналдық қызметтерге ақы төлеу; - байланыс қызметіне ақы төлеу;

* Орталық мемлекеттік органдардың басшыларына (басшылардың орынбасарлары-на) сыйлық берудің өзге де ережелері көзделуі мүмкін.


202

- көлік қызметіне ақы төлеу; - электр энергиясына ақы төлеу; - жылуға ақы төлеу; - ғимараттарды, үй-жайларды, жабдықтарды жəне басқа да негізгі құралдарды ұстау, қызмет көрсету, ағымдағы жөндеу; - өзге де қызметтер; - ерекше шығыстар; - өзге де ағымдағы шығыстар; 2) үнемделген мемлекеттік бюджет қаражатының толық көлемінде: - негізгі жалақы; - өтемақы төлемдері; - əлеуметтік салық; - автокөлік құралдары иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін

міндетті сақтандыруға арналған жарналар;- мемлекеттік мекемелердің қызметкерлерінің жеке басын мемлекеттік

міндетті сақтандыруға арналған жарналар;- өзге де тауарларды сатып алу; - қосымша ақшалай төлемдер. <*> Ескерту. 13-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 2003.12.31. N 1385 , 2004.05.13. N 532 Қаулыларымен. 13-1. Үстемеақылар сондай-ақ мемлекеттік органның жəне оның

аумақтық бөлімшелері қызметкерлерінің штат санын қысқарту туралы шешім қабылданған жағдайда мемлекеттік органның қызметін қамтамасыз етуге көзделген жəне штат санын қысқарту нəтижесінде босағандардың толық көлемдегі қаражаты есебінен жүзеге асырылады.

Ескерту. 13-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Үкіметінің 2007.09.11. N 793 Қаулысымен.

14. Шығыстардың қалған түрлері бойынша мемлекеттік бюджет қаражатын үнемдеуден сыйлық беруге, материалдық көмек көрсетуге жəне үстемеақылар белгілеуге жол берілмейді. <*>

Ескерту. 14-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 2004.05.13. N 532 қаулысымен.

Мемлекеттiк органдар орталық аппараттарының мемлекеттiк əкiмшiлiк қызметшілерiне бюджеттiк бағдарламаны (кiшi

бағдарламаны) қаржыландыру жоспары бойынша тиiстi органды ұстауға көзделген мемлекеттiк бюджет қаражаты

есебiнен сыйлықақы төлеу тəртiбi

Ескерту. Тараумен жəне 15-тармақпен толықтырылды - ҚР Үкіметінің 2003.12.31. N 1385 қаулысымен.

Ескерту. Тақырыбына өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 2004.05.13. N 532 қаулысымен .

15. Сыйлық берудiң мөлшерi мен мерзiмдiлiгiн тиiстi органды ұстауға арналған бюджеттiк бағдарламаны (кiшi бағдарламаны) қаржыландыру жоспарына сəйкес тоқсандар бөлiгiнде тең үлестермен орталық мемлекеттiк органның басшысы - бюджеттiк бағдарламаның (кiшi бағдарламаның) əкiмшiсi белгiлейдi.


203

Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халықтары Ассамблеясының XII сессиясында мемлекеттік тіл саясатын одан əрі жетілдіру бойынша Үкіметке берген тапсырмаларын іске асыру

жөніндегі шаралар туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 28 қазандағы№ 1025 Қаулысы

Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халықтары Ассамблеясының XII сессиясында мемлекеттік тіл саясатын одан əрі жетіл-діру бойынша Үкіметке берген тапсырмаларын іске асыру мақсатында Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

1. Мемлекеттік тіл саясатын одан əрі жетілдіру жөнінде комиссия (бұдан əрі - Комиссия) құрылсын.

2. Қоса беріліп отырған:1) Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ə.Назарбаевтың Қазақстан

халықтары Ассамблеясының XII сессиясында берген тапсырмаларын орын-дау жөніндегі іс-шаралар жоспары;

2) Комиссияның құрамы;3) Комиссия туралы ереже бекітілсін. 3. Алынып тасталды - ҚР Үкіметінің 2012.12.14 № 1591 Қаулысымен.4. Алынып тасталды - ҚР Үкіметінің 2012.12.14 № 1591 Қаулысымен.

Қазақстан РеспубликасыныңПремьер-Министрі


204

Қазақстан Республикасы Үкіметінің

2006 жылғы 28 қазандағы № 1025 қаулысымен

бекітілген

Қазақстан Республикасы Президенті Н.Ə. Назарбаевтың Қазақстан халықтары Ассамблеясының XII сессиясында берген тапсырмаларын орындау жөніндегі іс-шаралар жоспары

№

ҚазақстанРеспубликасы Президентінің сөзінен үзінділер (тапсырмалар)

Қазақстан Республикасы Президентінің тапсырмала-рын орындау жөніндегі

іс-шаралар

Орын-далу

мерзімі

Жауапты орындаушылар

1 2 3 4 5 1 «Мен Үкіметке

бір айдың ішін-де мемлекеттік тілді білетін қазақ ұлтынан

емес мемлекеттік қызметшілерді айтарлықтай материалдық ынталандыру

жөнінде ұсыныс əзірлеуді тапсы-

рамы н».

Мемлекеттік тілді еркін мең-герген, оны функционалдық міндеттерін тікелей орындау кезінде қолданатын қазақ ұлтынан емес мемлекеттік қызметшілерді материалдық ынталандыру шаралары жүйесі жөнінде ұсыныс

əзірлеу жəне оны Қазақстан Республикасының Үкіметіне

бекітуге енгізу.

2006 жылғы 5 қарашаға дейін

МҚА (жинақтау),

МАМ, ЭБЖМ, Қаржымині, Əділетмині, Еңбекмині

2 «... қазақтар үшін мемлекеттік тілді білу - міндетті талап болуы

тиіс».

Мемлекеттік тіл саясатын одан əрі жетілдіру жөніндегі комиссияның қарауына (бұдан əрі - Комиссия) Мемлекеттік қызметке қабылдау кезінде мемлекеттік тілді білуге

арналған тест енгізу мəселесі бойынша ұсыныстар енгізу.


МҚА (жинақ-тау), ЭБЖМ, Қаржымині, Əділетмин і, Еңбекмині, орталық жəне

жергілікті атқарушы ор-

гандар 3 «Үкімет сондай-

ақ тілдер жөніндегі

бағдарламаны қайта қарап, мектептерге, мекемелерге

мемлекеттік тілді үйрену,

1. Мемлекеттік тілді үйре-тудің, оқулықтарды, оның

ішінде электрондық оқулық-тарды, көрнекі құралдарды, екі тілдік жəне көп тілдік сөз-діктерді жəне тілашарларды, балалар əдебиетін шығарудың ақпараттық жүйесін жетілдіру

жөніндегі ұсыныстарды


БҒМ (жинақтау), ЭБЖМ,

Қаржымині


205

əдістемелер мен оқулықтар жасау жөнінде айтарлықтай

қолдау көрсетуі керек. Қазақ тілі оқытушыларын

даярлауға жəне оларды материалдық ынталандыруға айрықша назар аудару қажет».

Комиссияның қарауына енгі-зу. Қаржыландыру мəселе-

лерін шешу. 2. Қазақша емес мектептер үшін қазақ тілі бойынша

білім беру стандарттары мен бағдарламаларын жетілдіру жөнінде шаралар қабылдау, қазақ тілін оқытудың, оның ішінде қазақ тілін шет тілі ретінде оқытудың қазіргі заманғы əдістемелерін

сынақтан өткізу жəне енгізу. 3. Мемлекеттік тілді

оқытудың маз мұны мен əдістемесін жаңартуды,

оқытудың жаңа технология-ларын, оқулықтардың жаңа буынын əзірлеуді, мемлекет-тік тілді меңгеру деңгейін халықаралық сертификаттау жөніндегі құжаттарды дайын-

дауды қамтамасыз ету. 4. Оқушылар мен студент-терді қазақ тіліне оқытуда

жоғары нəтижелерге жеткен мұғалімдер мен

оқытушыларды материалдық көтермелеу жөніндегі шара-лар жүйесін əзірлеу жөніндегі ұсыныстарды Комиссияның

қарауына енгізу.

2007 жылғы 1 ақпанға дейін

2007 жылғы 1 шілдеге дейін

2006 жылғы

5 қарашаға

дейін

БҒМ (жинақтау), ЭБЖМ

БҒМ (жинақтау),

МАМ

БҒМ (жинақтау), Еңбекмині, ЭБЖМ

4 Мемлекеттік тілді үйрену курстарын

ұйымдастыру жөніндегі орыс жəне славян

бірлестіктерінің қазіргі бар

тəжірибелерін оң тұрғыда бағалай отырып, қолдау көрсеткен жөн. Бұл бастамаға

басқа да ұлттық-мəдени орталықтар

қолдау білдірсе, жақсы болар

еді».

1. Ұлттық-мəдени бірлестіктердің жексенбілік мектептерінде мемлекет-тік тілді оқыту курстарын ұйымдастыру жəне дамыту жөнінде шаралар қабылдау. Оларды қаржылық жəне кадрлық қамтамасыз ету

мəселелерін шешу жөніндегі ұсыныстарды Комиссияның

қарауына енгізу. 2. ҰМО мен қоғамдық

бірлестіктердің мемлекеттік тілді үйрену жөніндегі жо-баларын қолдау үшін мемле-кеттік əлеуметтік тапсырыс тетігін пайдалану жөніндегі ұсыныстарды Комиссияның

қарауына дайындау.



МАМ (жинақтау), БҒМ, ҚХА хатшылығы, облыстардың, Астана жəне Алматы

қалаларының əкімдері

МАМ (жинақтау), облыстардың, Астана жəне Алматы



206

5 «... бізге кейбір пəндерді

мектепте оқыту бір мезгілде қазақ тілінде

де, орыс тілінде де жүргізілуі туралы ойласу керек. Бұл біздің бүкіл білім беру жүйеміз үшін

жаңа міндет, оны талдап жасауға уақыт қажет.

Мұны байыпты зерттеу керек».

Жалпы білім беретін мектептерде қазақ жəне орыс тілдерінде жекелеген пəндерді зерделеуді енгізу жөніндегі ұсыныстарды Комиссияның


2007 жылғы 1 қаңтарға дейін

БҒМ

6 «Алайда Қазақстандағы жастар мынаны білуге тиіс: мем-лекеттік тілді

білмейінше, мем-лекеттік орган-дарда, қызмет

көрсету саласын-да, құқық қорғауоргандарында немесе сот сала-сында жұмыс іс-теу мүмкін бол-майды. Уақыт бар, мүмкіндік бар, мемлекеттің қолдауы бар - өз функцияларында қажетті деңгейде жүзеге асыру үшін тілді

үйрену керек».

Жас мамандардың мемлекет-тік тілді меңгеруін ынталан-дыру, талап етілуін арттыру жəне оны зерделеу үшін қажетті жағдайлар жасау жөнінде шаралар кешенін

əзірлеу.

2007 жылғы 1 шілдеге дейін

МАМ (жинақтау),

БҒМ, Əділетмині,

МҚА, орталық жəне жергілікті

атқарушы органдар

7 Біз барша қазақ-стандықтарды біріктірудің аса маңызды факто-ры ретінде мем-лекеттік тілді одан əрі дамыту үшін барлық

күш-жігерімізді жұмсауға тиіспіз. Жəне мұнда қазақ тілінің ғалымдарына,

1. Тіл туралы заңнамаға толықтырулар мен өзгерістер енгізу жөнінде талдау жүргізу жəне Комиссияның қарауына

нақты ұсыныстар беру.

2. Мемтерминком жұмысын жетілдіру, оның жанынанқажетті көлемде қаржы-ландыру арқылы салалық секциялар құру жөніндегі ұсыныстарды Комиссияның


2007 жылғы 1 ақпанға дейін

2006 жылғы 5 қара-шаға дейін

МАМ (жинақтау), Əділетмині,

БҒМ, Еңбекмині,

МАМ (жинақтау), ЭБЖМ,

Əділетмині, МҚА


207

лингвистеріне ғылым мен осы заманғы технология-лардың, ал

нарықтық қазақ тілінің тіпті де терминдерін жасаумен ай-налысуы керек. Бұл - шұғыл

мəселе. Үкімет барлық про-блемаларды кешенді түрде зерттеп, шара қабылдауы тиіс.

3. Қазақ терминологиясын дамыту бағдарламасын

əзірлеу.

4. Мемлекеттік тілді қолдануаясын кеңейту, оныңбəсекеге қабілеттілігінарттыру тұжырымдама-сының жобасын əзірлеуді ұйымдастыру жəне оны

Үкіметке енгізу.

5. Мемлекеттік тілді оқы-тудың жаңа, баламалы, ана-ғұрлым жетілдірілген, сапа-лы бағдарламаларын əзір-леумен жəне жасаумен

кəсіби түрде айналысатын мамандарды ынталандыру жөніндегі шаралар жүйесін

əзірлеу.

2007 жылғы 1 шіл-деге дейін

2007 жылғы

1 ақпанға дейін

2007 жылғы 1 нау-рызға дейін

МАМ (жинақтау), БҒМ, ЭБЖМ

МАМ

(жинақтау), ЭБЖМ, БҒМ

МАМ (жинақтау), БҒМ, ЭБЖМ

8 «Патриотизммен тығыз байланыс-ты мемлекеттікмаңыздағы мəсе-ле - мемлекеттік тіл мəселесі.

Мемлекеттік тіл - бұл Отан бас-тау алатын ту, ел-таңба, əнұран се-кілді дəл сондай нышан. Жəне ол елдің барша аза-маттарын бірік-тіруі тиіс».

1. Қазақстан Республикасының азаматта-

рын патриоттық тəр-биелеудің мемлекеттік бағдар-ламасын іске асыру жөніндегі

іс-шаралар жоспарыныңжобасына, жастарда мемле-кеттік тілге мемлекеттік нышандардың бірі ретінде құрметпен қарау сезімін қалыптастыруға қатысты бөлігіне өзгерістер мен толықтырулар енгізу.

2. Мемлекеттік тілді жəне Қазақстан халықтарының

мəдениетін бұқаралық ақпарат құралдарында насихаттау жөніндегі шаралар жүйесін көздей отырып, 2007 жылға арналған ақпараттық саясат-ты жүргізудің мемлекеттік тапсырысына өзгерістер мен

толықтырулар енгізу.



БҒМ (жинақтау), МАМ,

облыстардың, Астана жəне Алматы


МАМ (жинақтау), облыстардың, Астана жəне Алматы


9 «...мемлекеттік тілді дамыту бағдарламасын жүзеге асыру жақсартуды қажет етеді».

Тілдерді қолдану мен дамы-тудың 2007 - 2008 жылдарға арналған мемлекеттік бағ-дарламасын іске асыру

жөніндегі іс-шаралар жос-парының жобасын мемлекет-

тік тілді дамыту жəне


МАМ (жинақтау), БҒМ, ЭБЖМ, Қаржымині


208

мемлекеттік тіл саясатын іске асыруды қамтамасыз ету

бөлігінде пысықтау.

10 «Мəселе мы-нада, халық-аралық тілдер-дің бірі болып табылатын орыстілін миллион-даған қазақтар-дың жаппай білуі - осы за-манғы дүниеде ақпараттық ке-ңістікті кеңей-тетін фактор. Көз жетерлік

болашақта орыс тілі біздің бə-секеге қабіле-тіміздің факторыболып қала береді...

Қазақстанда орыс тілін білу деңгейі жоғары болып қалуы

тиіс».

1. Ұлттық мектептерде орыс тілін оқыту бағдарламасын жетілдіру жөніндегі шара-лар жүйесі бойынша ұсы-ныстар əзірлеу жəне оны Комиссияның қарауына

енгізу. 2. Мемлекеттік жəне орыс тілдеріндегі нормаларды игеру сапасын бақылау

саласындағы стандарттарды əзірлеу.

2006 жылғы

25 қара-шаға дейін


БҒМ (жинақтау), облыстардың, Астана жəне Алматы


11 «... қазақстан-дықтардың жаңа ұрпағы ең кем дегенде үш тілді болып, қазақ, орыс

жəне ағылшын тілдерін еркін білуі тиіс де-

генмін. Еуропа-да көптілділік қалыптылыққа айналды, біз де осыған сөзсіз келуге тиіспіз».

Қазақ, орыс жəне ағылшын тілдерін зерделеудің жəне оны практикада қолдануды уəждемелеу жүйесін жасау жəне оны əзірлеу жөніндегі ұсыныстарды Комиссияның


2006 жылғы 1 жел-

тоқсан-ға дейін

МАМ (жинақтау), МҚА, ЭБЖМ, Еңбекмині, Қаржымині,

БҒМ, Əділетмині

12 «Еліміздің бар-лық жалпы білім беретін мектеп-тер і мен жоғары оқу орында-

рында ағылшын тілін терең əрі қарқынды түрде оқытудың арнайы бағдарламасын

жасаудың

1. Халықаралық ұйымдармен жəне шетелдік білім беру ме-кемелерімен өзара іс-қимыл жасау кезінде, ағылшын тілін оқыту ортал ықтарын құру, ағылшын тілін тереңдетіп оқыту бағдарламасын кезең кезеңімен енгізу жөніндегі ұсыныстарды Комиссияның

қар ауына енгізу.

2006 жылғы 15 жел-тоқсанға дейін

БҒМ (жинақтау),

МАМ, ЭБЖМ, Қаржымині,

СІМ, облыстардың, Астана жəне Алматы



209

уақыты келді деп ойлаймын. Бұл бағдарламаға Ұлыбритания мен АҚШ-тың білім беретін ірі құрылымдарын тарту жөнінде ойлану қажет. Үкімет екі ай ішінде тиісті ұсынысты

дайындауы тиіс».

2. Ірі шетелдік жалпы білім беретін мекемелерді тар-та отырып, ағылшын тілін оқытудың өңір лік білім беру

орталықтарын құру.

2007 жылғы 1 қыр-күйекке дейін

БҒМ (жинақтау), облыстардың, Астана жəне Алматы

қалаларының əкімде рі

13 «... қазақ əліпбиін латынға көшіру жөніндегі мəселеге қайта оралу керек.

Мамандар жар-ты жыл іші нде мəселені зер-делеп, нақты ұсыныстармен шығуы тиіс».

Түркияда, Өзбекстанда, Əзірбайжанда,

Түркіменстанда жəне басқа да елдерде латын əліпбиіне көшу тəжірибелерін зерделей отырып, ғылыми зерттеу-лер жүргізуді қамтамасыз ету, осы мəселе бойынша ұсыныстарды қарау жəне

Комиссияның қарауына енгізу.


БҒМ (жинақтау), СІМ, МАМ


210

Мемлекеттік жəне мемлекеттік емес ұйымдарда құжаттама жасаудың жəне құжаттаманы басқарудың үлгілік қағидаларын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 21 желтоқсандағы № 1570 Қаулысы

«Ұлттық мұрағат қоры жəне мұрағаттар туралы» Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 22 желтоқсандағы Заңының 18-бабына сəйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

1. Қоса беріліп отырған Мемлекеттік жəне мемлекеттік емес ұйымдарда құжаттама жасаудың жəне құжаттаманы басқарудың үлгілік қағидалары бекітілсін.

2. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан РеспубликасыныңПремьер-МинистріК. Мəсімов


211


2011 жылғы 21 желтоқсандағы№ 1570 қаулысымен


Мемлекеттік жəне мемлекеттік емес ұйымдардақұжаттама жасаудың жəне құжаттаманы басқарудың

үлгілік қағидалары

1. Жалпы ережелер1. Мемлекеттік жəне мемлекеттік емес ұйымдарда құжаттама жасаудың

жəне құжаттаманы басқарудың үлгілік қағидалары (бұдан əрі – Үлгілік қағидалар) «Ұлттық мұрағат қоры жəне мұрағаттар туралы» Қазақстан Республикасының 1998 жылғы 22 желтоқсандағы Заңының 18-бабына сəйкес əзірленген.

2. Үлгілік қағидалар басқарушылық қызметтегі құжаттама жасауды ұйымдастыру мен қағаз тасығыштағы құпия емес сипаттағы құжаттармен жұмысты ұйымдастыру, мемлекеттік жəне мемлекеттік емес ұйымдарда (бұдан əрі - ұйымдар) құжаттаманы басқару тəртібін белгілейді жəне ұйымдастырушылық-өкімдік құжаттамаға қолданылады.

Ескерту. 2-тармақ жаңа редакцияда - ҚР Үкіметінің 07.11.2013 № 1168 қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

3. Басқарушылық қызметте қолданылатын құжаттардың құрамы ұйымның құзыреті мен функцияларымен, мəселелерді шешу тəртібімен (жеке-дара өкiм жүргiзу тəртібімен немесе алқалық тəртіппен), басқа ұйымдармен байланыс жасаудың көлемімен жəне сипатымен анықталады.

4. Үлгілік қағидалардың негізінде Ұлттық мұрағат қорының облыстың, республикалық маңызы бар қаланың жəне астананың аумағында орналасқан толықтыру көздері - ұйымдар құжаттама жасаудың жəне құжаттаманы басқарудың қағидаларын əзірлейді жəне облыстардың, республикалық маңызы бар қаланың жəне астананың жергілікті атқарушы органдарымен келісім бойынша бекітеді.

Ұлттық мұрағат қорының, Қазақстан Республикасының орталық мемле-кеттік мұрағаттарының, Қазақстан Республикасының Ұлттық мұрағатының, Қазақстан Республикасының Президенті мұрағатының толықтыру көздері - ұйымдар осындай қағидаларды əзірлейді жəне олармен келісім бойынша бекітеді.

5. Бірыңғай техникалық саясат негізінде басқаруды құжаттамалық қамтамасыз ету жүйесін ұйымдастыруды, жүргізу мен жетілдіруді, құжаттармен жұмыс істеуде қазіргі заманғы техникалық құралдарды қолдануды, ұйымдағы құжаттармен жұмыс істеуге əдістемелік басшылық жасау мен белгіленген тəртіптің сақталуын бақылауды басқаруды


212

құжаттамалық қамтамасыз ету (бұдан əрі – БҚҚ қызметі) жөніндегі функциялар жүктелген құрылымдық бөлімше жүзеге асырады.

Штат кестесінде басқаруды құжаттамалық қамтамасыз ету жөніндегі функцияларды жүзеге асыратын құрылымдық бөлімше көзделмеген ұйымда бұл міндеттер жауапты лауазымды тұлғаға жүктеледі.

6. БҚҚ қызметінің басшысы ауысқан кезде құжаттар мен істер, сондай-ақ олардың тіркеу-бақылау нысандары (бұдан əрі – ТБН) жаңадан тағайындалған басшыға немесе жауапты лауазымды тұлғаға қабылдау-беру актісімен тапсырылады.

7. Осы Үлгілік қағидалар мемлекеттік құпияларды қамтитын қызметтік ақпаратпен, «Қбпү» белгісі бар қызметтік ақпаратпен таратылуы шектеулі мəліметтермен жұмыс істеутəртібіне қолданылмайды.

2. Құжаттама жасау тəртібіҚұжаттарды дайындау мен рəсімдеу қағидалары8. Мемлекеттік ұйымдардың нормативтік жəне құқықтық актілерін

дайындау Қазақстан Республикасының заңнамасына сəйкес жүзеге асырылады.

9. Құжаттар мемлекеттік тілде дайындалады, орыс тілі ресми түрде қазақ тілімен тең қолданылады, «Қазақстан Республикасындағы тіл туралы» Қазақстан Республикасының 1997 жылғы 11 шілдедегі Заңында көзделген жағдайда басқа тілдер де қолданылады.

Мемлекеттік тілдегі құжаттың жəне орыс тілінде немесе өзге тілде жасалатын теңтүпнұсқалы құжаттың əрқайсысы жеке бланкілерде (жеке парақтарда) басылып шығарылады жəне бірыңғай деректемелермен ресімделеді.

Ескерту. 9-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 07.11.2013 № 1168 қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

10. Құжат қағаз тасығышта жасалған жəне ресімделген кезде осы Үлгілік қағидалардың 1-қосымшасына сəйкес құжат деректемелерінің орналасу схемасына орай белгілі дəйектілігі бар деректемелер қолданылады.

11. Шағын жəне орта кəсіпкерлік субъектілері құжаттарды А4 (210х297 мм), А5 (148х210 мм) форматтағы қағаздық стандартты парақтарында дайындай алады. Құжаттарды қағаздың парақтарында жасау кезінде:

1) құжатты шығарған ұйымның ресми атауы; 2) хаттардан басқа құжат түрінің атауы; 3) құжаттың күні; 4) құжаттың тіркеу нөмірі; 5) құжатқа қол қойған лауазымды тұлғаның атауы, қолы жəне қолының

толық жазылуы; 6) мөр бедері көрсетіледі. 12. Құжаттардың бланкілері А4 немесе А5 форматты қағаздың стандартты

парақтарында дайындалады. Бланкте жəне онсыз ресімделген құжаттың əрбір парағында кемінде:

сол жағынан – 20 мм;оң жағынан – 10 мм;


213

жоғарғы жағынан – 10 мм;төменгі жағынан – 10 мм жиек болуы тиіс. Екі жақты басып шығару немесе көшіру кезінде құжат парағының сыртқы

жағында тиісінше мөлшері кемінде:сол жағынан – 10 мм;оң жағынан – 20 мм;жоғарғы жағынан – 10 мм;төменгі жағынан – 10 мм жиек болуы тиіс. 13. Ұйымда құжаттардың мынадай бланкілері қолданылады: 1) осы Үлгілік қағидалардың 2-қосымшасына сəйкес ұйым хатының

бланкісі; 2) осы Үлгілік қағидалардың 3-қосымшасына сəйкес ұйым құжатының

нақты түрінің бланкісі; 3) осы Үлгілік қағидалардың 4-қосымшасына сəйкес ұйымның жалпы

бланкісі. Жалпы бланк нақты құжат түрінің бланкісін типографиялық басып

шығару орынсыз болған жағдайда қолданылады. 14. Құжаттардың бланкілері типографиялық тəсілмен, жедел

полиграфиялық құралдардың көмегімен немесе құжатты дайындау кезінде тікелей компьютермен басылып шығарылады.

15. Мемлекеттік ұйымдардың Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасы бейнеленген түрлі түсті құжаттарының бланкілерін тиісті қызметтүріне лицензиясы бар полиграфиялық кəсіпорындар мемлекеттік ұйымдардың тапсырысы бойынша дайындайды жəне есепке алынуы тиіс, ол үшін құжат бланкісінің əр данасының сол жақ төменгі бұрышына типографиялық тəсілмен немесе нумератормен нөмір, ал қажет кезде серия қойылады.

16. Құжаттардың бланкілері қатаң түрде мақсатына сай қолданылуы қажет жəне ұйым басшының тиісті рұқсатынсыз басқа ұйымдарға немесе тұлғаларға берілмейді.

17. Шағын жəне орта кəсіпкерлік субъектілері бланктің орнына ұйымның атауы бейнеленген мөртабанды қағаз парағының сол жақ жоғарғы бұрышына оның бедерін қою арқылы қолдана алады.

18. Өкімдік құжаттарды қоспағанда, ішкі құжаттар А4 немесе А5 форматтағы қағаздың парақтарында құжат түрінің атауы көрсетіліп, осы Үлгілік қағидалардың 5-қосымшасына сəйкес мəтіні бір тілде жазыла отырып жасалуы мүмкін.

19. Екі жəне одан көп ұйымдар əзірлеген құжаттарды (бірлескен бұйрық, бірлескен шешім, бірлескен хат) ресімдеу кезінде Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасы бейнеленген бланк қолданылмайды.

Дəрежелері тең екі жəне одан көп ұйымдар əзірлеген бірлескен құжатты ресімдеген кезде ұйымдардың ресми атаулары ұйымдар атауларының əліпбилік ретіне қарай бір деңгейде орналастырылады.

Екі жəне одан да көп ұйымдар əзірлеген бірлескен құжатты ресiмдеген кезде ресми атаулар ұйымдар иерархиясының кiшiрею жағына қарай жазылады.

Бірлескен құжат ұйымдардың мөрлерімен куəландырылуы тиіс.


214

Құжат деректемелерін ресімдеуге қойылатын талаптар20. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Елтаңбасының ұйымның құжат

бланкісіндегі бейнесі Қазақстан Республикасының мемлекеттік рəміздері туралы Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде белгіленген талаптарға сəйкес орналастырылады.

21. Эмблема, логотип немесе тауар белгісі (қызмет көрсету белгісі) бланкіге ұйымның құрылтай құжаттарына сəйкес орналастырылады.

Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Елтаңбасы бейнеленген бланкіге эмблема, логотип немесе тауар белгісі (қызмет көрсету белгісі) орналастырылмайды.

22. Ұйымның ресми атауы құрылтай құжаттарына сəйкес ұйымдас-тырушылық-құқықтық нысаны көрсетілген атауын қамтиды.

Ұйымның қысқартылған атауы ол құрылтай құжаттарында бекітілген жағдайларда ғана келтіріледі жəне толық атауынан төмен жақша ішінде жазылады.

Құрылымдық бөлімшенің атауы ол құжаттың авторы болған жағдайда ғана көрсетіледі жəне ол ұйым атауынан төмен орналастырылады.

23. Ұйым туралы анықтамалық деректерде: почталық мекенжайы, телефондардың, телефакстердің нөмірлері, электронды почтаның мекенжайы жəне ұйымның қалауы бойынша басқа да мəліметтер көрсетіледі.

24. Ұйым шығаратын құжат түрінің атауы Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерімен регламенттеледі.

25. Құжатқа қол қойылған күн (өкімдік құжаттар, хаттар, анықтамалар жəне басқалар) немесе құжатта тіркелген оқиға (хаттама, акт жəне басқалар) құжаттың күні болып табылады. Бекітілетін құжат үшін (ереже, регламент, қағида жəне басқалар) – бекітілген күн.

Құжаттың күнін құжатқа қол қоюшы немесе бекітуші лауазымды тұлға қояды. Құжаттың жобасын дайындау кезінде айы мен жылдың белгілері ғана басылады.

Егер құжаттың авторы бірнеше ұйым болса, онда соңғы қол қойылған (бекітілген) күн құжаттың күні болып есептеледі.

Ұйым ішіндегі құжаттың өтуі мен орындалуына (таныстырылуына) байланысты қызметтік белгілерге күні мен қол қойылуы қажет.

Құжаттың күні араб санымен мынадай дəйектілікпен: жыл, айдың күні, ай. Айдың күні мен ай жұп араб санымен нүкте арқылы бөлініп, жыл төрт араб санымен ресімделеді.

Күнді сөз-сан тəсілімен жазу өкімдік, қаржылық сипаттағы мəліметтері бар, азаматтардың заңды құқықтары мен мүдделерін анықтайтын құжаттарда, нормативтік құқықтық актілерге сілтеме жасағанда қолданылады жəне «1995 жылғы 05 сəуір» деп ресімделеді.

26. Құжаттың тіркеу нөмірі, құжаттың тіркеу-бақылау нысанындағы реттік нөмірден тұрады. Басқа деректемелер (ұйымның істер номенклатурасы бойынша істің индексі, хат-хабар нөмірі) ұйымның қалауы бойынша қойылады.

27. Кіріс құжатының нөмірі мен күніне жасалған сілтемеде жауап беріліп отырған құжаттың тіркеу нөмірі мен күні көрсетіледі.

28. Хаттан басқа құжаттардың барлық түрлерінде құжаттың жасалған немесе басып шығарылған жері көрсетіледі. Өкімдік құжаттардан басқа ішкі


215

құжаттарда құжаттардың дайындалған немесе басып шығарылған жерін көрсетпеуге болады.

29. Қол жеткізуді шектеу грифі құжаттың бірінші парағының жоғарғы оң жақ бұрышында орналастырылады.

30. Құжаттар ұйымдардың, олардың құрылымдық бөлімшелерінің, лауазымды немесе жеке тұлғалардың атына жолданады.

Құжат ұйымның, оның құрылымдық бөлімшесінің атына жолданған кезде олардың атауы кіші əріппен, жартылай қалың қаріппен атау септігінде, құжат жолданған лауазымды тұлғаның атауы барыс септігінде жазылады.

Құжатты ұйым басшысына жолдаған кезде оның атауы адресат лауазымының құрамына кіреді.

Құжатты жеке тұлғаның атына жолдаған кезде почталық мекенжайы көрсетіледі. Ұйым ішінде хат алмасу кезінде лауазымды тұлғаның тегі мен аты-жөнін барыс септігінде көрсетуге рұқсат етіледі.

Егер құжат біртекті ұйымдарға жолданатын болса онда, олардың адресаты жалпыланып көрсетіледі.

Құжаттағы адресат төртеуден аспауы тиіс. Екінші, үшінші, төртінші адресаттардың алдында «Көшірме» деген сөз көрсетілмейді. Адресаттардың саны көп болса, онда құжатты таратудың тізімі (тізілімі) жасалады.

Құжатты тұрақты емес адресаттарға жолдаған кезде деректемелер құрамына орындаушы ресімдеген «Адресаттың» почталық мекенжайы кіреді. Почталық мекенжайдың элементтері Қазақстан Республикасының Үкіметі бекіткен почта байланысы қызметтерін көрсету қағидаларына сəйкес дəйектілікпен көрсетіледі.

31. Құжатты бекіту грифі құжаттың бірінші парағының оң жақ жоғарғы жағының бұрышына қойылады.

Құжатты нақты лауазымды тұлға бекіткен кезде бекіту грифі мынадай элементтерден тұрады: «Бекітемін» (тырнақша қолданылмай кіші əріптермен ресімделеді), лауазымның атауы, қолы, аты-жөні, тегі жəне бекіту күні.

Құжатты лауазымы тең екі немесе одан көп тұлғалар бекіткен кезде бекіту грифі ұйымдар атауының əліпбилік тəртібімен орналастырылады.

Құжат қаулымен, шешіммен, бұйрықпен, хаттамамен бекітілген кезде бекіту грифі «Бекітілді (ген)» деген сөзден тұрады, атау септігіндегі өкімдік құжаттың түрінен жəне оның күні мен нөмірінен тұрады.

32. Бұрыштама құжаттың бірінші парағына, оң жақ жоғарғы бөлігіндегі мəтіннен бос орынға қойылады. Бұрыштаманың құрамына орындаушының (орындаушылардың) тегі, тапсырманың (тапсырмалардың) мазмұны, орындалу мерзімі, қолы жəне күні енеді.

Орындалуына байланысты нұсқауды қажет етпейтін жəне орындалуының үлгілік мерзімдері бар құжаттардың бұрыштамаларында орындаушы, бұрыштама авторының қолы, күні көрсетіледі. Тапсырма екі жəне бірнеше тұлғаға берілген жағдайда, егер бұрыштамада өзгеше көрсетілмесе, тапсырмадағы бірінші көрсетілген тұлға жауапты орындаушы болып табылады.

Негізгі орындаушы мен бірлесіп орындаушы өзіне тікелей бағынысты тұлғаларға бұрыштама ретінде тапсырма бере алады. Бұл жағдайда бұрыштама құжатта ресімделеді.


216

Ұйымдардың бірінші басшылары, олардың орынбасарлары бұрыштаманы, бұрыштама қойған тұлғаның қолының астына кіріс тіркеу нөмірін, келіп түскен күнінен жəне бұрыштама тиесілі құжаттың деректемелері туралы белгілерді (авторды, құжаттың шығыс нөмірі мен күнін), сондай-ақ осы тармақта көзделген деректемелердің басқа элементтерін көрсете отырып жеке бланкiде (фишкада) рəсімдей алады. Басқа ұйымдарға жолданатын тапсырма түріндегі бұрыштаманы БҚҚ қызметі тіркейді.

33. Құжат мəтінінің тақырыбы, құжаттың сол жақ жиегінің шетінен, жартылай қалың қаріппен, сөздер тасымалданбай ресімделеді жəне əр жолда 35 белгіден артық белгі болмауы тиіс. Əділет органдарында мемлекеттік тіркеуді қажет етпейтін құжаттарда тақырыптың көлемі 5 жолдан асқан кезде тақырыпты құжаттың ортасына ресімдеуге рұқсат етіледі. Тақырыптың соңынан нүкте қойылмайды.

Мəтінге қойылатын тақырып қысқа, мəтіннің мазмұнын дəл беруі тиіс. Құжат түрінің атауымен келісілуі жəне «не туралы?» («кім туралы?»), «нені?», «кімді?» деген сұрақтарға жауап беруі қажет.

10 жолдан аз мəтінге, сондай-ақ А5 форматтағы бланкта жасалған құжатқа тақырып қойылмайды.

34. Құжаттың орындалуын бақылау туралы белгі «Бақылау», «Контроль» «Бақылауға алынды», «Взято на контроль» сөздерімен немесе мөртабандармен, «Б», «К» литерімен белгіленеді жəне құжаттың бірінші парағының сол жақ жоғарғы жағында мəтін жиегінен бос жерге қойылады.

35. Құжаттың мəтіні сауалнама, диаграмма, кесте, байланысты мəтін немесе көрсетілген нысандарды үйлестіруші ретінде ресімделеді.

Сауалнама нысаны белгілі бір белгілер жиынтығы бойынша бір объекті туралы ақпаратты сан немесе сөз арқылы баяндау кезінде қолданылады.

Мəтінді сауалнама түрінде құрастырған кезде сипатталатын объектінің атауы атау септігінде зат есіммен немесе екінші жақтағы етістікті сөз тіркестерімен осы шақта не өткен шақтың көпше түрінде (бар, болған) жазылады. Сөз арқылы жазылған сипаттама белгілер атауымен келісілуі қажет.

Диаграмма нысаны ақпаратты сан немесе сөз арқылы баяндау кезінде қолданылады. Диаграмма бөлінбеу жəне басқа бетке көшпеуі керек.

Кесте нысаны бірқатар белгілері бойынша бірнеше объектілер туралы ақпаратты сан немесе сөз арқылы баяндауда қолданылады.

Кестелерде мəтінді бөліктерге бөлудің екі деңгейі бар: тігінен – баған жəне көлденеңінен – жол. Кестенің бағаны мен жолдарын зат есімнің атау септігінде жазылған тақырыбы болуы керек. Бағандар мен жолдардың тақырыпшалары тақырыппен үйлесімді болу керек. Егер кесте бір беттен аса басылатын болса, онда кесте бағандары нөмірленеді де келесі беттерге олардың тек нөмірлері ғана басылады.

Байланысты əдетте мəтін екі бөліктен тұрады: Бірінші бөлігінде себептер, мақсаттар, құжатты жасаудың негізі, екінші (қорытынды) - шешімдер, қорытындылар, өтініштер мен ұсыныстар көрсетіледі. Кейбір жағдайда бірінші бөлігінде өтініштер, ұсыныстар, ал екінші бөлігінде негіздемелер, айғақтар көрсетіледі. Мəтін бір қорытынды бөліктен (мысалы, бұйрық – өкімдік бөлік айқындаусыз, хаттарда - өтінішті түсіндірусіз) тұруы мүмкін.


217

Бұрын шығарылған құжат негізінде немесе соны орындау үшін дайындалған құжат мəтінінде олардың деректемелері: құжаттың жəне автор-ұйымның атауы, күні, тіркеу нөмірі, мəтіннің тақырыбы көрсетіледі. Егер мəтін көлемі жағынан ауқымды болса, бірнеше шешімдерден, тұжырымдамалардан, ұсыныстар мен өтініштерден тұрса, онда оны бөлімдер мен тарауларға бөлуге болады.

Құжаттағы тармақтар логикалық дəйектілікпен маңыздылығына қарай, сонымен қатар мəселенің шешілу сатысының хронологиясы ескеріле отырып орналастырылады. Мазмұны жағынан жақын, көлемі жағынан ауқымды тармақтар тарауларға біріктірілуі мүмкін. Мазмұны жағынан жақын бірнеше тараулар бөлімдерге, ал бөлімдер өз кезегінде бөліктерге біріктірілуі мүмкін. Көлемі жағынан ауқымды тараулар параграфтарға, ал ауқымды тараулар осылайша кіші бөлімдерге бөлінуі мүмкін.

Тармақтар тармақшаларға бөлінеді. Тармақтар мен тармақшалардың ішінде абзацпен бөлінетін бөліктер болуы мүмкін.

Бас əріптен басталатын бөліктің бірінші абзацынан басқа мəтіннің мазмұны жағынан біртұтас, бірінші жолы азатжолмен бөлінетін жəне кіші əріптен басталатын бөлігі абзац болып есептеледі.

Абзацтар (бөліктің бірінші жəне соңғы абзацтарынан басқа) үтір нүктемен аяқталады. Құжаттардың мəтінінде абзацтарды сызықшамен немесе басқа да белгілермен белгілеуге рұқсат етілмейді.

Құжаттың əр тармақшасы, тармағы, сондай-ақ параграфы, тарауы, кіші бөлімдері мен бөлімдері араб санымен нөмірленеді.

Бір тармақтан тұратын құжаттың тармағы нөмірленбейді. Тармақтардың, тараулардың жəне бөлімдердің нөмірленуі ретімен

жалғасады. Тармақшалардың нөмірлері əр тармақ үшін жеке қойылады. Құжаттағы əрбір бөліміндегі тарау параграфының нөмірленуі жəне кіші

бөлімдердің нөмірленуі ретімен жалғаспайды, дербес болады. Тармақтағы тармақшалардың нөмірлері жақша арқылы бөлінеді: 1), 2),

3) жəне одан əрі. Құжат мəтіні жазу машинкасында бір жарым жоларалық интервал арқылы

немесе компьютер техникасының құрылғылары көмегімен мөлшері 14 Тіmеs New Roman қаріпімен жоларалық бір интервалда басылады. Жекелеген жағдайларда (кестелерді, қосымшаларды, орындаушы туралы белгіні, ескертулерді жəне басқаларын ресімдеуде) қаріп мөлшері мен жоларалық интервал өзгеше болуы мүмкін.

Құжатты екі жəне одан да көп парақта ресімдеу кезінде екінші жəне одан кейінгі парақтар нөмірленеді. Нөмірлер араб сандарымен парақтың жоғарғы жиегі ортасынан тыныс белгісінсіз қойылады.

36. Құжаттың аталған мəтінінде қосымшаның бар екендігі туралы белгіде парақтардың саны, данасы, орындалған тілі қойылады. Мəтінде көрсетілмеген қосымшалар болған жағдайда олардың нөмірі, атауы, парақтар саны, данасының саны жəне орындалу тілі көрсетіледі, егер қосымша кітапшаланған болса, онда даналардың саны ғана көрсетіледі.

Егер құжатқа қосымшалары бар басқа құжат қоса берілсе, онда қосымшаларының бар екендігі туралы белгілер мынадай түрде ресімделеді:


218

Қосымша: Қазақстан Республикасы Байланыс жəне ақпарат министрлігінің 2011 жылғы 15 қаңтардағы № 3-5/151 хаты жəне оған қосымша, барлығы 7 парақ мемлекеттік тілде.

Егер қосымша құжатта көрсетілген мекенжайдың барлығына жолданбаса, онда оның бар екендігі туралы белгіде оның қандай адресатқа жіберілгені көрсетіледі.

Нормативтік құқықтық, құқықтық актілерге қосымшада (бұйрық, өкім, қағида, нұсқаулық, ереже, шешім) оның бірінші парағының оң жақ жоғарғы бұрышында реттік нөмірі (егер қосымша біреуден артық болса), өкімдік құжаттың атауы, оның күні мен тіркеу нөмірі көрсетіліп «Қосымша» деген сөз жазылады.

37. Жоғары тұрған органдарға, өкілді, атқарушы жəне сот билігі органдарына жолданатын құжаттарға ұйым басшысы немесе оның тапсырмасы бойынша негізінде бірінші орынбасары қол қояды.

Ведомстволық бағынысты жəне басқа ұйымдарға, азаматтарға жолданатын құжаттарға ұйымның басшысы, оның орынбасарлары немесе өз құзыретіне сəйкес құрылымдық бөлімшелердің басшылары қол қояды.

Ұйым ішінде қалатын құжаттарға міндетті түрде қол қойылады. Құжатта қойылған қолға: 1) құжатқа қол қойған тұлға лауазымының атауы, құрылымдық бөлімшенің

немесе ұйымның ресми атауы (егер құжат бланкіде рəсімделмеген болса); 2) тұлғаның жеке қолы жəне қойылған қолдың толық жазылуы (аты-жөні

мен тегі) енеді. Құжатқа күн сəулесіне төзімді сиямен қол қойылады. Құжаттың

түпнұсқасына факсимиле қою арқылы қол қоюға тыйым салынады. Құжатқа лауазымдары тең екі жəне одан да көп тұлғалар қол қойған кезде

олардың қойған қолдары ұйымдардың немесе құрылымдық бөлімшелердің ресми атауларының əліпбилік ретімен орналастырылады.

Құжатқа бірнеше лауазымды тұлға қол қойған кезде олардың қойған қолдары қызметтерінің лауазымдық иерархиясына сəйкес бірінен кейін бірі орналастырылады.

Комиссия жасаған құжатта құжатқа қол қойған тұлғалар лауазымының атаулары емес, олардың комиссия құрамындағы міндеттері көрсетіледі.

Ұйымның алқа органдарының (алқалар, кеңестер жəне басқалар) құжаттарына төраға мен хатшы (төрағалық етуші жəне жазбаны жүргізуші тұлға) қол қояды.

Дайындалған құжаттың жобасында лауазымды тұлғаның қойылған қолы болмаған жағдайда, онда құжат оның міндетін атқарушы лауазымды тұлғаның атына қайта ресімделуі қажет. Қол қойғанда «үшін» көмекші сөзін қосуға немесе лауазым атауының алдына қиғаш сызық қоюға жол берілмейді.

Құжатқа қол қоятын лауазымды тұлғалар лауазымының атауы жəне қойылған қолдарды толық жазу кіші əріптермен жəне жартылай қалың қаріппен ресімделеді. Ішкі құжаттарда лауазымның атауын көрсетпеуге болады.

38. Құжат жобасын келісу құжатқа бұрыштама (ішкі келісу) немесе келісу грифін (сырттай келісу немесе ұйымның консультативтік-кеңесші жəне қоғамдық органдарымен келісу) қою арқылы ресімделеді.


219

Қол қоюға ұсынылған құжатқа орындаушы (жауапты орындаушы) құжат жобасы дайындалған құрылым басшысы, басқа да мүдделі лауазымды тұлғалар, қажет жағдайда – ұйымның қаржы жəне заң қызметтерінің басшылары, міндеттердің бөлінуіне байланысты ұйым басшысының орынбасары бұрыштама қояды.

Бұрыштама ұйымда қалатын құжат данасының (жоспардың жобасына, есептерге, хаттарға жəне басқалар) бастапқы бетінде қойылған қолдан төмен қойылады. Өкімдік құжаттардың жобаларына бұрыштама бірінші данасына қойылады. Өкімдік құжаттың соңғы парағының сыртқы бетіне бұрыштама қоюға рұқсат етіледі.

Бұрыштама бұрыштама қоюшының қолын, күнін, қажет жағдайда қолтаңбаның толық жазылуын (аты-жөнін жəне тегін) бұрыштама қоюшы лауазымының атауын қамтиды. Құжат жобасына қатысты ескертулер, ерекше пікірлер жəне толықтырулар жеке парақта ресімделеді, бұл туралы құжат жобасында сəйкес белгі қою жасалады. Ескертулер құжатқа қол қоятын басшыға баяндалады.

Құжатты сырттай келісу белгісімен ресімделеді, ол құжаттың соңғы парағының сол жақ төменгі бұрышына орналасады жəне тырнақша қолданылмай, кіші əріптермен ресімделетін «Келісілді» деген сөзден, сондай-ақ құжат келісілетін тұлға лауазымының атауынан (ұйымның атауын қоса алғанда), жеке қолынан жəне оның толық жазылуынан мен келісу күнінен тұрады.

Құжатты лауазымдары тең екі жəне одан да көп тұлғалармен келіскен кезде келісу грифтері ұйымдардың ресми атауларының əліпбилік тəртібімен орналастырылады. Құжат бірнеше лауазымды тұлғалармен келісілген кезде келісу грифтері лауазымдарының қызметтік иерархиясына сəйкес орналастырылады.

Егер келісу хатпен, хаттамамен немесе басқа құжатпен жүзеге асырылатын болса, онда келісу грифінде құжат түрі, ұйым атауы, құжат уақыты мен нөмірі көмектес септігінде көрсетіледі.

Құжатты бірнеше ұйыммен сырттай келісу осы Үлгілік қағидалардың 6-қосымшасына сəйкес келісу парағымен ресімделуі мүмкін. Бұл жағдайда құжатта қойылған қолдан кейін «Келісу парағы қоса беріліп отыр» деген белгі қойылады.

39. Мөр бедері лауазымды тұлғаның құжаттағы қолының түпнұсқа екендігін куəландырады. Мөр бедерін лауазымның атауы мен қойылған қолдың бір бөлігін қамтитындай етіп қою қажет.

40. Құжаттың түпнұсқамен сəйкестігін куəландыру үшін «Қолы» деген деректеменің төменгі жағына «Көшірмесі дұрыс» (тырнақшасыз) деген куəландыру жазбасы, көшірмені куəландырған тұлға лауазымының атауы, оның жеке қолы жəне толық жазылуы, ұйым мөрінің бедері, куəландырылған күні қойылады.

41. Құжаттың орындаушысы туралы белгі «Орынд.» деген қысқартылған сөзді, құжатты орындаушының тегін, атын, əкесінің атын, оның телефон нөмірін, оның ішінде ішкі нөмірін, бар болған жағдайда электрондық почтасының мекенжайын қамтиды жəне бұл құжаттың соңғы парағының бастапқы немесе сыртқы бетінің төменгі сол жақ бұрышында


220

орналастырылады. Деректемелерді мөлшері 12 Тіmеs New Roman қаріптерімен рəсімдеуге болады.

42. Құжаттың орындалғаны жəне оның іске жіберілгені туралы белгі оның орындалғандығын растайтын құжаттың нөмірі мен күніне сілтемені (мұндай құжат болмаған жағдайда - орындалуы туралы қысқаша мəлімет), «Іске» деген сөзді, құжат сақталатын істің нөмірін жəне орындаушының қолтаңбасын қамтиды.

Құжаттың орындалғаны жəне оның іске жіберілгені туралы белгі құжаттың бірінші парағының бастапқы бетінің төменгі жиегіне қойылады.

43. Файлдың атауын, оператордың кодын, күнді жəне құжаттың əрбір парағының сол жақ төменгі жиегіне қойылатын басқа да іздестіру деректерін қамтитын белгі (колонтитул) құжаттың электрондық көшірмелерінің сəйкестендіргіші болып табылады.

44. Құжаттың ұйымға келіп түскені туралы белгі құжаттың бірінші парағының бастапқы бетінің оң жақ төменгі бұрышына қойылады жəне кіріс құжатының реттік нөмірін жəне келіп түскен күнін қамтиды.

Бұйрықтарды дайындау мен ресімдеу ерекшеліктері45. Бұйрықтармен құқықтық сипаттағы, сондай-ақ жедел, ұйымдастыру,

кадр бойынша (жұмысқа қабылдау, ауыстыру, міндеттерді қатар атқару, жұмыстан босату; аттестаттау, біліктілігін арттыру, атақ беру; тегін ауыстыру; көтермелеу, марапаттау, тəртіптік жаза қолдану; еңбекақы төлеу, сыйақы беру, түрлі төлемдер; қызметкерлер демалысының барлық түрлері; негізгі қызмет бейіні бойынша кезекшіліктер, іссапарлар) жəне ұйым жұмысының басқа да мəселелері жөніндегі шешімдер осы Үлгілік қағидалардың 7-8-қосымшаларына сəйкес ресімделеді.

Бұйрықтың деректемелері: 1) Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасы немесе эмблема,

логотип, тауар белгісі (қызмет көрсету белгісі); 2) ұйымның ресми атауы; 3) құжат түрінің атауы; 4) бұйрықтың күні; 5) бұйрықтың тіркеу нөмірі; 6) бұйрық шығарылған жер; 7) мəтіннің тақырыбы; 8) мəтін; 9) қолы; 10) бұйрықты келіскендігі туралы белгі; 11) мөр бедері болып табылады. Бұйрықтардың жобаларын бөлімшелер ұйым басшысының, оның

орынбасарының тапсырмалары негізінде немесе бастамашылық тəртіппен əзірлейді жəне енгізеді. Кадр мəселелері жөніндегі бұйрықтардың жобаларын тиісті құжаттардың (жеке еңбек шарттары, өтініштер, баяндау (қызметтік) жазбалар, ұсынымдар жəне басқалар) негізінде кадр қызметі дайындайды.

Бұйрықтардың жобаларына жəне олардың қосымшаларына орындаушы жəне жобаны енгізген бөлімше басшысы, жобада міндеттер мен тапсырмалар көзделген бөлімшелердің басшылары, сондай-ақ БҚҚ қызметі мен заң қызметінің басшылары, міндеттерінің тағайындалуына байланысты ұйым басшысының орынбасары бұрыштама қойылады.


221

Бұйрықтың жобасын келісу кезінде туындаған келіспеушіліктер жобаға қоса берілетін анықтамада баяндалады. Егер келісу процесінде бұйрық жобасына қағидаттық сипаттағы өзгерістер енгізілсе, онда ол пысықталып, қайта келісуден өтеді.

Бұйрықтар күші бірдей мемлекеттік жəне орыс тілдерінде ресімделеді. Шағын жəне орта кəсіпкерлік субъектілері бұйрықтарды жасау кезінде

мемлекеттік немесе орыс тілін немесе іс жүргізудің басқа тілі қолдана алады. Бұйрықтар бір күнтізбелік жыл шегіндегі реттік нөмірмен нөмірленеді.

Негізгі қызмет бойынша, жеке құрам бойынша бұйрықтар тиісті журналдарда (деректер базасында) жеке тіркеледі. Жеке құрам бойынша бұйрықтардың реттік нөміріне сызықша арқылы «ж/қ» немесе «к» литерлері қосылады.

Бұйрықтардың көшірмелері немесе олардың көбейтілген даналары мөрмен куəландырылады жəне орындаушы жасаған жəне қол қойған таратылу тізіміне сəйкес адресаттарға жолданады.

Бұйрықтың мəтіні əдетте екі бөліктен тұрады: айқындаушы (кіріспе) жəне өкімдік.

Айқындаушы (кіріспе) бөлікте бұйрықты шығаруға негіз болған мақсаттар мен міндеттер, фактілер мен оқиғалар баяндалады. Егер бұйрық басқа құжаттың негізінде шығарылса, онда айқындаушы бөлікте аталған құжаттың ілік септігіндегі атауы, оның авторы, күні, нөмірі мен тақырыбы көрсетіледі. Əділет органдарында тіркелген нормативтік құқықтық актіге сілтеме жасалған кезде оның Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде тіркелген нөмірі қосымша көрсетіледі.

Бұйрық жобасындағы кіріспе «БҰЙЫРАМЫН» деген сөзбен аяқталады, ол бас əріптермен, жартылай қалың қаріппен жазылады жəне оны басқа жолға тасымалдауға болмайды.

Өкімдік бөлік əрбір іс-қимылды орындаушыны жəне орындалу мерзімін көрсете отырып, тапсырылатын іс-қимылдарды санамалап келтіруді қамтуы тиіс. Өкімдік бөлік тармақтарға, тармақшаларға жəне абзацтарға бөлінуі мүмкін. Тармақтар мен тармақшалар араб санымен нөмірленеді. Абзацтардың алдына сызықша немесе басқа белгілер қойылмайды.

Біртекті сипаттағы іс-қимылдар бір тармақшада келтірілуі мүмкін. Орындаушылар ретінде құрылымдық бөлімшелер немесе нақты лауазымды тұлға көрсетілуі мүмкін. Өкімдік бөлігінің соңғы тармағында бұйрықтың орындалуын бақылау жүктелетін құрылым немесе лауазымды тұлға туралы мəліметтер болуы мүмкін.

Жұмысқа қабылдау, ауыстыру, еңбек шартын бұзу туралы бұйрықтар өкімдік бөліктен ғана тұруы мүмкін.

Қызметкерлерді кадр мəселелері жөніндегі бұйрықтармен таныстыру «құжатты келіскендігі туралы белгі» деген деректемеден төмен немесе бұйрықтың сыртқы бетінде қойылатын қызметкердің қолымен куəландырылады.

«Құжатқа қосымшаның бар екендігі туралы белгі» деректемесі бұйрық мəтінінен кейін дербес ресімделмейді.

Хаттаманы дайындау мен ресімдеу ерекшеліктері46. Хаттама кеңес (отырыс), жиналыс кезінде жазылған, баяндама мен

сөйлеген сөздерден ұсынылған тезистерді, анықтамаларды, шешімдердің


222

жобалары мен хаттама мəтінінің құрылымына сəйкес басқа да материалдардың негізінде осы Үлгілік қағидалардың 9-қосымшасына сəйкес жасалады.

Ұйым ішінде жасалған жəне оның шегінен шықпайтын хаттама бланкіде рəсімделмеуі болады.

Хаттама деректемелері: 1) ұйымның жəне (немесе) құрылымдық бөлімшенің ресми атауы; 2) құжат түрінің атауы; 3) күні; 4) хаттаманың тіркеу нөмірі; 5) хаттама шығарылған жер; 6) бекіту грифі (кейбір жағдайларда); 7) мəтіннің тақырыбы; 8) мəтіні; 9) қолы болып табылады. Ұйымдарда хаттамалар толықтай немесе қысқаша нысанды басылып

шығарылуы мүмкін. Хаттаманың толық мəтіні əдетте екі: кіріспе жəне негізгі бөліктен тұрады. Кіріспе бөлігінде хаттаманың тақырыбынан кейін: отырыс (жиналыс)

төрағасының (төрағалық етушінің) жəне хатшының тегі мен аты-жөндері, қатысушылардың тізімі немесе егер қатысушылардың саны 10 адамнан асса, қатысушылардың қоса берілген тізіміне сілтеме көрсетіледі.

Тұрақты жұмыс істейтін алқалы орган отырысының хаттамасында алқалы органның қатысқан мүшелері əліпбилік тəртіппен тегі бойынша дербес жазылады. Олардан кейін лауазымы мен ұйымның атауын көрсете отырып шақырылғандардың тегі жазылады.

Кіріспе бөлік күн тəртібінің əрбір тармағы бойынша баяндамашы көрсетіле отырып, маңыздылығына қарай тəртібімен санамалап келтірілген күн тəртібімен (қаралатын мəселелердің тізбесімен) аяқталады. Əр мəселе араб санымен нөмірленеді жəне оның атауы абзацтан, үлкен əріппен басталып, «туралы» деген көмекші сөзбен аяқталуы тиіс. Жекелеген жағдайда күн тəртібі хаттамаға қоса берілуі мүмкін, ал хаттаманың өзінде мəтіннің алдында «Күн тəртібі қоса беріліп отыр» деген жазба жасалады.

Хаттаманың негізгі бөлігі күн тəртібінің тиісті тармақтарына сəйкес келетін бөлімдерден тұрады. Əрбір бөлімнің мəтіні: бас əріптермен жəне жартылай қалың қаріппен жазылатын ТЫҢДАДЫ – СӨЗ СӨЙЛЕДІ – ҚАУЛЫ ЕТТІ (ШЕШТІ) деген схема бойынша құрастырылады.

Баяндамалар мен сөйлеген сөздердің негізгі мазмұны хаттама мəтінінде орналастырылады немесе оған қоса беріледі; соңғы жағдайда мəтінде «Сөйлеген сөздердің мəтіні қоса беріліп отыр» деген сілтеме ресімделеді. Қабылданған шешім толық басылып шығарылады, қажет жағдайда дауыс берудің қорытындысы келтіріледі.

Талқылау кезінде айтылған ерекше пікірдің мазмұны хаттама мəтінінде тиісті қаулыдан (шешімнен) кейін жазылады.

Қысқаша хаттаманың мəтіні де екі бөліктен тұрады. Кіріспе бөлігінде күн тəртібі көрсетілмейді.

Қысқаша хаттаманың негізгі бөлігі қаралып отырған мəселелерді жəне олар жөнінде қабылданған шешімдерді қамтиды.


223

Мəселелердің атауы нөмірленеді жəне үлкен əріптен басталып, «туралы» деген көмекші сөзбен аяқталады, орталықтандырылып басып шығарылады (əр жолдың басы мен соңы орналасу аймағының шекарасынан тең аралықта) жəне соңғы жолдың төменгі жағынан бір сызықпен сызылады. Сызықтың астыңғы жағында аталған мəселенің талқылауында сөз сөйлеген лауазымды тұлғалардың тегі көрсетіледі, кейіннен мəселе бойынша қабылданған шешім көрсетіледі.

Хаттаманың тақырыбына алқалы қызмет түрі мен алқалы органның атауы атау септігінде көрсетіле отырып (қызметкерлердің жиналысы, кеңес отырысы жəне басқалар) енгізіледі.

Хаттамаға отырысқа төрағалық етуші мен хатшы қол қояды, хаттаманың Отырыстың күні хаттаманың күні болып табылады. Егер ол бірнеше күнге созылса, онда сызықша арқылы отырыстың басталған жəне аяқталған күні көрсетіледі.

Хаттамаларға іс жүргізу жылының шегінде хаттамалардың əр топ бойынша жеке-жеке реттік нөмір беріледі: жиналыстар, кеңестер, алқалық отырыстар хаттамалары, техникалық, ғылыми жəне сараптамалық кеңестердің жəне басқаларының хаттамалары. Бірлескен отырыстардың хаттамаларында отырысқа қатысқан ұйымдар хаттамаларының реттік нөмірлерінен тұратын құрамдас нөмірлер болады.

Хаттамалардың көшірмелері немесе қабылданған шешімдер хаттамадан үзінді көшірме ретінде мүдделі ұйымдар мен лауазымды тұлғаларға таратылу көрсеткішіне сəйкес жіберіледі. Таратылу көрсеткішін қаралған мəселені əзірлеген құрылымдық бөлімшенің жауапты орындаушысы жасап, қол қояды жəне құрылымдық бөлімшенің басшысы бекітеді. Хаттамалардың көшірмелері мен олардың үзінді көшірмелері ұйым мөрімен куəландырылады.

Акті дайындау мен ресімдеу ерекшеліктері47. Акт жалпы бланк негізінде актінің осы Үлгілік қағидалардың10-

қосымшасына орай акт үлгісіне сəйкес ресімделеді. Ұйым ішінде жасалған жəне оның шегінен шықпайтын актіні бланкісіз ресімдеуге болады.

Акт деректемелері: 1) Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасы немесе эмблема,

логотип, тауар белгісі (қызмет көрсету белгісі); 2) ұйымның ресми атауы; 3) құжат түрінің атауы; 4) күні; 5) актінің тіркеу нөмірі (индексі); 6) акті шығарылған жер; 7) бекіту грифі (кейбір жағдайда); 8) мəтіннің тақырыбы; 9) мəтіні; 10) қолы болып табылады. Акт мəтіні екі бөліктен: кіріспе, айқындаушы бөліктен тұрады. Кіріспеде акті жасаудың негізі көрсетіледі, жасаушылар жəне қажет

жағдайда қатысқан тұлғалар санамалап келтіріледі. Актінің айқындаушы бөлігінде: атқарылған жұмыстың мəні мен сипаты,

белгіленген фактілер жазылады, тиісті деректер келтіріледі.


224

Актіде тұжырымдамалар, ұсынымдар, орындалуы тиіс іс-шаралар көрсетілуі мүмкін. Мəтіннің соңында қойылатын қолдардың алдында акті данасының саны мен олардың орналасқан жері туралы мəліметтер орналастырылады.

Актіге комиссия төраға жəне мүшелері қол қояды. Комиссия мүшелерінің тегі əліпби тəртібімен көрсетіледі. Қолтаңбаны ресімдеу кезінде қол қоюшы тұлғалардың лауазымдары көрсетілмейді.

Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген жағдайда акт бекітіледі.

Анықтаманы дайындау мен ресімдеу ерекшеліктері48. Анықтамамен қандай да бір фактілер мен оқиғаларды сипаттау жəне

растау ресімделеді. Ұйымнан тыс жерлерге жолданатын анықтамалар жалпы бланкте осы Үлгілік қағидалардың 11-қосымшасына сəйкес ресімделеді. Ішкі анықтамалар бланк қолданылмай стандартты парақтарда рəсімделуі мүмкін.

Анықтаманың деректемелері: 1) Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасы немесе эмблема,

логотип, тауар белгісі (қызмет көрсету белгісі); 2) ұйымның ресми атауы; 3) құжат түрінің атауы; 4) күні; 5) анықтаманың тіркеу нөмірі (индексі); 6) шығарылған жері; 7) адресат; 8) мəтіннің тақырыбы; 9) мəтіні; 10) қолы; 11) келісу туралы белгі (кейбір жағдайда); 12) мөр бедері (қажет жағдайда); 13) орындаушы туралы белгі болып табылады. Анықтама мəтіні бірнеше бөлімдерден тұрады, кестелерді, түсіндірме

жазбаларды, сілтемелерді қамтиды, қосымшалары болады. Азаматтарға жұмыс орнын, лауазымын, жалақысын растау туралы

берілетін анықтамалардың жəне басқа да мəтіндері осы Үлгілік қағидалардың 12-қосымшасына орай анықтамалардың үлгісіне мəліметтер хабарланатын адамның тегі, аты, əкесінің аты атау септігінде көрсетіледі.

Мəтіннің соңында немесе оң жақ жоғарғы бұрышында анықтама берілетін ұйым көрсетіледі.

Мұндай анықтаманың мəтінде: «осы анықтама», «расында тұрады (оқиды, жұмыс істейді)» деген орамдар қолданылмауы тиіс.

Егер анықтамаға орындаушы қол қойса, онда «орындаушы туралы белгі» деректемесі көрсетілмейді.

Хатты дайындау мен ресімдеу ерекшеліктері49. Сұраулар салулар, хабарламалар, келісімдер, талаптар (рекламация),

тапсырмалар, хабарлар, еске салу, жауаптар, өтініштер, пікірлер, ұсыныстар (оферта), ескертулер, хабарлаулар, шақырулар, растаулар жəне басқалар хаттың мазмұны болуы мүмкін.

Ұйымның хаттары бланкта осы Үлгілік қағидалардың 13-қосымшасына сəйкес:


225

1) жоғары тұрған ұйымдар тапсырмаларының орындалуы туралы жауап ретінде;

2) түрлі ұйымдар мен жеке тұлғалардың сұрау салуларына жауап ретінде; 3) бастамашылық хат ретінде; 4) əр түрлі құжаттарға ілеспе хат ретінде дайындалады. Бланкке кіретін деректемелерден басқа, хат жазған кезде мынадай

деректемелер ресімделеді: адресат, тақырып, мəтін, қосымшалардың бар екендігі туралы белгі (егер олар болса), қолы, құжаттың орындаушысы туралы белгілер.

Бір жəне одан көп ұйымдардың басшылары қол қоятын қызметтік хаттар А4 форматтағы қағаздың парақтарында рəсімделеді. Бұл ретте, хатқа қол қойған ұйымдардың атауы туралы мəліметтер «қолы» деректемесіндегі лауазымның атауына енеді.

Хатты келіскендігі туралы белгі ұйымда қалатын данасына қойылады. Мұндай хаттың даналарына да ұйым басшысы қол қоюы қажет.

Жауап хаттардың дайындалу мерзімі тапсырмаларды, сұрау салуларды орындаудың қазіргі мерзімі негізінде басшының бұрыштамасымен немесе бұрыштама авторының шешімімен, сондай-ақ белгіленген регламентке сəйкес белгіленеді. Бастамашылық хаттарды орындалу мерзімдерін ұйымдардың немесе құрылымдық бөлімшелердің басшылары анықтайды.

Хаттың мəтіні əдетте бір немесе екі мағыналық бөліктен тұрады. Бір бөліктен тұратын хат – бұл түсіндірмесі жоқ өтініш, кіріспесіз

ескертулер, негізсіз хабарламалар жəне басқалар. Егер хаттың мəтіні екі бөліктен: айқындаушыдан жəне қорытындыдан

тұратын болса, бірінші бөлікте себебі, негізі немесе хат жасаудың негізі баяндалады, хатты дайындауға негіз болған құжатқа сілтеме жасалады. Абзацтан басталатын екінші бөлікте тұжырымдар, ұсыныстар, өтініштер, шешімдер орналастырылады.

Мəтіннің кері құрылымы (қорытынды – айқындаушы) бас тарту хаттарында қолданылуы мүмкін.

Хаттарда баяндаудың мынадай нысандары пайдаланылады: 1) көпше түрдің бірінші жақтан («ұсынуды сұраймыз», «Сіздерге....

жіберіп отырмыз»); 2) жекеше түрдің бірінші жағынан («жіберуді сұраймын», «қажет деп

санаймын»); 3) жекеше түрдің үшінші жағы («министрлік қарсы емес»).3. Құжаттаманы басқару тəртібіҚұжат айналымын ұйымдастыруға қойылатын жалпы талаптар50. Ұйымда құжаттың жасалған немесе алынған сəтінен бастап

орындалғанға, жіберілгенге, істерді қалыптастырғанға жəне ұйымның мұрағатына тапсырылғанға дейінгі олардың қозғалысы құжат айналымын құрайды.

51. Құжат айналымының көлемі бір ай, бір тоқсан, бір жыл ішіндегі кіріс, шығыс, ішкі құжаттардың жəне олардың көшірмелерінің жалпы санымен анықталады.

Құжаттар санын есепке алудың бір бірлігі ретінде басып шығару жəне көбейту кезінде жасалатын көшірмелерін есепке алмағандағы құжаттың өзі алынады. Құжаттардың көбейтілген көшірмелері жеке есептеледі.


226

Кіріс құжаттарын өңдеу тəртібі52. Ұйымға қағаз тасығышта келіп түсетін құжаттар бастапқы өңдеуден

өтеді, алдын ала қаралады, тіркеледі, басшылық қарайды жəне орындаушыға жіберіледі.

53. Құжатты қабылдауды, бастапқы өңдеуді жəне алдын ала қарауды БҚҚ қызметі орталықтандырып жүзеге асырады.

54. Кіріс құжаттарын бастапқы өңдеу салымдарды жеткізудің дұрыстығын жəне тұтастығын тексеру, ұйымға құжаттардың келіп түсу фактісін тіркеу жəне оларды мақсаты бойынша беруге дайындау болып табылады.

Құжаттар салынған конверттерді БҚҚ қызметі ашады, құжаттардың мақсаты бойынша жеткізу дұрыстығы, қамтамасының бүтіндігі тексеріледі.

Егер құжат түгел болмаса немесе бүлінгені анықталса, оның соңғы парағының төменгі жиегіне, сондай-ақ ТБН-ге тиісті белгілер қойылады жəне еркін нысанда үш данада акті жасалады. Бір данасы жөнелтушіге жіберіледі, екіншісі - БҚҚ қызметінде қалады, үшіншісі – құжатты орындаушыға беріледі. Жөнелтушінің мекенжайын, құжаттың жөнелтілген жəне алынған күнін конферт арқылы ғана анықтауға болатын жағдайда, сондай-ақ жеке құжаттар келіп түскенде олар жойылмайды.

«Жеке өзіне» белгісі бар конверттер ашылмай мақсаты бойынша беріледі. Қате түскен хат-хабарлар почта бөліміне қайтарылады.

Алынған (тіркелетін жəне тіркелмейтін) құжаттарға келіп түскен күні көрсетіліп, ұйымның тіркеу мөртабаны қойылады.

55. Келіп түскен құжаттарды алдын ала қараудың басты мақсаты – ұйым басшылығының міндетті түрде қарауын талап ететіндерге жəне мұны талап етпейтіндерге бөлу. Басшылықтың міндетті түрде қарауын талап етпейтін құжаттар тікелей құрылымдық бөлімшелерге немесе жауапты орындаушыға жолданады.

56. Құжаттарды алдын ала қарау, олардың мазмұнын, авторлығын, ұйымда белгіленген міндеттердің бөліну негізіне қарай қойылатын мəселелердің күрделілігі жəне жаңашылдығы тұрғысынан жүзеге асырылады.

57. Басшылықтың міндетті түрде қарауына Қазақстан Республикасы Президентінің Əкімшілігінен, Қазақстан Республикасының Парламентінен, Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің Кеңсесінен, орталық жəне жергілікті мемлекеттік органдардан, жоғары тұрған ұйымдардан, жеке жəне заңды тұлғалардан келіп түскен құжаттар жатады.

58. Тұлғалардың өтініштері (ұсыныстар, арыздар, шағымдар, лебіздер жəне сұрау салулар) ұйымға келіп түскен күні бір орталықтан есепке алынады жəне ТБН-ға тіркеледі.

Лауазымды тұлғалар тұлғаларды жеке қабылдаған кезде алған жазбаша жəне ауызша өтініштер де жалпы құжаттардан бөлек орталықтандырылып тіркелуге тиіс.

59. Жеке тұлға өтініштерінің тіркеу нөмірлері автор тегінің бастапқы əріпінен, ТБН-дегі реттік нөмірінен жəне «ЖТ» əріптік индексінен тұрады.

Заңды тұлға өтініштерінің тіркеу нөмірлері өтінішке қол қойған лауазымды тұлға тегінің бастапқы əріпінен, жəне ТБН-дегі реттік нөмірінен жəне «ЗТ» əріптік индексінен тұрады.

Жасырын өтініштің тіркеу нөмірі «АБМ» əріптік индексінен жəне ТБН-дегі реттік нөмірінен тұрады.


227

60. Күнтізбелік бір жыл ішінде өтініш қайталанып түскен жағдайда «екінші», «үшінші» жəне тағы солай көрсетіліп, алғашқы өтініштің тіркеу нөмірі қойылады, ал ТБН-де алғашқы құжаттың нөмірі көрсетіледі. Қайталанған өтініштің бірінші парағының жоғарғы оң жақ бұрышында жəне ТБН-ға «Қайталанған» белгісі қойылады. Қайталанып түскен өтініштерге алдыңғы өтініштерді қарау материалдары қоса беріледі.

Бір тұлғаның бір мəселе бойынша бұрынғы өтініші бойынша қабылданған шешімге шағымданған, бұрын жіберілген өтінішінің уақтылы қаралмағаны туралы хабарланған, егер ол келіп түскен уақытынан бастап белгіленген қарау мерзімі өтіп кеткен болса, бірақ өтініш беруші жауап алмаса, бұрынғы өтінішті қарау жəне шешу кезіндегі басқа кемшіліктер көрсетілсе, кемінде екі рет түскен өтініші, қайталанған деп есептеледі.

61. Бір тұлғаның бір мəселе бойынша əртүрлі адресаттарға жолданған жəне қарау үшін бір ұйымға келіп түскен өтініштері қиғаш сызық (бөлгіш) арқылы қойылатын реттік нөмір қосылып, бірінші өтінішінің тіркеу нөмірімен есепке алынады.

62. Құжаттарды алдын ала қарау кезінде оларды тіркелетін жəне тіркелмейтін етіп сұрыптау жүргізіледі. БҚҚ қызметінде тіркеуге жатпайтын құжаттардың болжамды тізбесі негізінде осы Үлгілік қағидалардың 14-қосымшасына сəйкес əзірленеді жəне оны ұйым басшысы бекітеді.

Тіркелмейтін құжаттар ұйымның тиісті құрылымдық бөлімшелеріне беріледі.

63. Тіркелетін құжаттар тіркеу-бақылау нысанымен тіркеуге алынғаннан кейін ұйым басшысының, құрылымдық бөлімшенің (лауазымды тұлғаның) қарауына беріледі.

Келіп түскен құжатты кідіртпей орындау қажет болған жағдайда құжатты ұйым басшы қарағанға дейін орындаушыны оның мазмұнымен таныстыруға рұқсат етіледі.

64. Ұйым басшысы қараған құжаттар БҚҚ қызметіне қайтарылады, онда бұрыштаманың мазмұны ТБН-ге енгізіледі жəне орындаушыға қол қойылып тапсырылады.

Орындалуы ведомстволық бағынысты ұйымға (дарға) немесе бірнеше құрылымдық бөлімшелерге жүктелген құжат ТБН-нің тиісті белгісі қойылған көшірмелері бір уақытта тапсырылады. Түпнұсқа бұрыштамада бірінші тұрған орындаушыға беріледі.

Келіп түскен жеделхаттарға күні мен қабылданған уақыты қойылып, қол қойылып қабылданып алынады, тіркеледі, содан кейін басшыға жəне орындауға беріледі.

Келіп түскен телефонограмманың мəтінін қабылдап алушы жазып (басып) алады, тіркейді жəне жедел түрде жолданған басшыға беріледі.

Телефонограмманы қабылдау кезінде мəтіннен басқа келесі деректемелерді: жіберушіні, құжат түрінің (телефонограмманың) атауын, күнін, индексін, құжатқа қол қойған тұлға лауазымның атауын, аты-жөні мен тегін жазып алу қажет. Бұдан басқа, телефонограмманы жіберген жəне қабылдап алған тұлғалардың лауазымдары мен тегін, қабылдау-беру сағатын жəне минутын көрсету қажет.

65. Мəселелерді шешу кезінде орындаушы қосымша құжаттар жасамай құжатқа жəне ТБН-ге: құжаттың келіп түскен күні туралы (егер құжат келіп


228

түскен уақыт пен орындаушыға жолданған уақыт ішінде аралық пайда болса), аралық орындау күні туралы (мəліметтер сұрату, телефон арқылы сөйлесу жəне басқалар), түпкілікті орындаудың күні мен нəтижелері туралы белгі қояды.

Құжаттағы барлық белгілер мəтіннен бос орында орналастырылады.Шығыс құжаттарын өңдеу тəртібі66. Құжаттар жолдауға толық ресімделіп беріледі. Құжатты жолдауға

қабылдайтын БҚҚ қызметі оның дұрыс ресімделгенін, негізгі құжатта көрсетілген қосымшалардың бар болуын тексеруге міндетті. Дұрыс ресімделмеген құжаттар орындаушыларға қайтарылады.

67. Қол қойылған құжаттар тіркеледі жəне адресатқа (адресаттарға) қол қойылған (бекітілген) күні немесе келесі жұмыс күнінен кешіктірілмей, жеделхаттар мен телефакстер кідірмей жіберіледі.

Орындалған құжаттардың түпнұсқалары, оның ішінде олардың электрондық түпнұсқалары негізгі орындаушылары болып табылатын жəне істер номенклатурасына сəйкес істерді қалыптастыратын құрылымдық бөлімшелерге немесе ведомстволық бағынысты ұйымдарға беріледі. Бірлесіп орындаушыларға орындалған құжаттардың көшірмелері немесе олардың электрондық нұсқасы беріледі.

68. Егер басқа ұйымға жолданған құжат қайтарылуы тиіс болса, онда құжаттың бірінші парағының мəтіннен бос жиегінің оң жақ жоғарғы бұрышына мөртабан немесе қайтару туралы белгі қойылады, мұндай белгіні ТБН-де де (электрондық тіркеу-бақылау карточкасында) жасайды.

Ішкі құжаттардың өту тəртібі69. Ішкі құжаттардың оларды дайындау мен ресімдеу сатыларында өтуі

шығыс құжаттарының өтуіне, ал орындалу сатысында кіріс құжаттарының өтуіне сəйкес болуы тиіс.

70. Құрылымдық бөлімшелер арасында ішкі құжаттарды беру құрылымдық бөлімшелерде басқаруды құжаттамалық қамтамасыз етуге жауапты лауазымды тұлғалар жүзеге асырады. Құжаттарды ТБН-ға тиісті белгілерімен береді.

Ішкі құжаттардың құрамына ұйымның ведомстволық бағынысты ұйымдармен немесе керісінше хат алмасу процесінде жинақталған құжаттар, сондай-ақ жергілікті бюджеттен қаржыландырылатын атқарушы органдар өзара жəне тиісті əкімдіктермен хат алмасу кірмейді.

Егер ведомстволық бағынысты ұйым тапсырманы бірлесіп орындаушы болып табылса, онда құжат бланк пайдаланылмай рəсімделеді, ішкі құжат ретінде тіркеледі жəне өздерінің құзыретіне сəйкес құрылымдық бөлімшелердің басшылары қол қояды.

71. Орындалған ішкі құжаттардың түпнұсқалары, оның ішінде олардың электрондық ұқсастары негізгі орындаушы болған құрылымдық бөлімшелерге жолданады. Бірлесіп орындаушыларға орындалған құжаттардың көшірмелері немесе олардың электрондық нұсқасы беріледі.

72. Басшы қол қойған жəне тіркелген өкімдік құжаттардың көбейтілген даналары қаралатын мəселе қарамағына кіретін құрылымдық бөлімшелерге міндетті түрде жолданады.

Құжаттарды тіркеу тəртібі


229

73. Есепке алуды, орындауды жəне ақпараттық-анықтамалық мақсатта пайдалануды қажет ететін барлық құжаттар тіркелуге тиіс.

74. Құжаттарды тіркеу орталықтандырылып жүргізіледі. Құжат айналым көлемі көп ұйымдарда құжаттарды тіркеу

орталықтандырылмай тіркеуге рұқсат етіледі. Бұл жағдайда ұйым басшылығының қарауына келіп түсетін құжаттар, ұйымның өкімдік құжаттары, жеке жəне заңды тұлғалардың өтініштері жəне басшылық қол қойған хат алмасулар БҚҚ қызметінде тіркеледі.

Ұйымның құрылымдық бөлімшелерінің атына келіп түсетін құжаттар, құрылымдық бөлімше басшылығы қол қойған хат алмасулар тиісті құрылымдық бөлімшелерде тіркеледі.

Байланыс арналары арқылы құжаттарды берілетін немесе қабылданатын құжаттар БҚҚ қызметінде немесе оларды қабылдап алуды (беруді) жүзеге асыратын құрылымдық бөлімшеде тіркеледі.

75. Құжаттар ұйымда бір рет тіркеледі: кіріс құжаттары - келіп түскен күні, шығыс жəне ішкі – қол қойылған (бекітілген) күні.

Іс жүргізуде аяқталмаған немесе орындалуы ұзақ мерзімді қажет ететін құжаттар қайта тіркелмейді.

Құжат бір құрылымдық бөлімшеден екіншісіне орындау (танысу) үшін жолданған кезде, құжаттың соңғы парағының төменгі жағына немесе оның сыртқы жағына жəне ТБН-ге берген күні қойылады, əдетте құжатқа жаңа тіркеу нөмірі қойылмайды.

76. Жауап құжаттарды бастапқы тіркеу бастама құжаттардың ТБН-де жүзеге асырылады. Жауап құжатқа тиісті тіркеу массиві шегінде реттік нөмір беріледі.

77. Ұйымда мынадай ТБН қолданылады: 1) осы Үлгілік қағидалардың 15-қосымшасына сəйкес карточкалық; 2) осы Үлгілік қағидалардың 16-қосымшасына сəйкес журналдық; 3) автоматтандырылған ақпараттық жүйеде – электрондық тіркеу бақылау

карточкасы (бұдан əрі – ЭТБК). 78. Міндетті түрде тіркеуге жататын құжат туралы мəліметтердің мынадай

құрамы белгіленеді: 1) ұйымның (автордың немесе корреспонденттің) атауы; 2) құжат түрінің атауы; 3) келіп түскен құжаттың күні мен тіркеу нөмірі; 4) мəтіннің тақырыбы (құжаттың қысқаша мазмұны); 5) бұрыштама (орындаушы, тапсырманың мазмұны, авторы, күні); 6) құжаттың орындалу уақыты; 7) құжаттың алынғаны туралы орындаушының қолы; 8) құжаттың орындалғандығы жəне оның іске жіберілгендігі туралы

белгі. Құжаттың сипаты мен ақпараттық қолдану міндеттеріне қарай

міндетті мəліметтер құрамы басқа да мəліметтермен толықтырыла алады (қосымшаның бар болуы, парақтар саны, ұйымның ішіндегі құжаттың жылжуы, орындалу мерзімі мен басқалар).

79. Тіркеу кезінде алынған, құжаттар туралы ақпарат ақпараттық-іздестіру жүйесіне түседі, оған картотека мен топтастырылған анықтамалар енеді.


230

80. Карточкалық тіркеу кезінде мынадай картотеканы құрауы мүмкін тіркеу-бақылау карточкасының (бұдан əрі – ТБК) қажетті саны: корреспонденттер, құжат түрлері, құжат авторы бойынша, бақылау, кодификациялық, жеке жəне заңды тұлғалардың өтініштері бойынша жəне ақпараттық іздеудің міндеттеріне қарай басылып шығарылады.

81. Ақпараттық-іздестіру жүйесінің тиімді жұмыс істеуіне жіктеуіш анықтамаларды əзірлеу жолымен (ұйым қызметі мəселелерін жіктеуіш, хат-хабарларды жіктеуіш, істер номенклатурасы жəне басқалары).

82. Автоматтандырылған ақпараттық-іздестіру жүйесінің деректер базасының жазбалар жолағы кейін жедел іздестіру өлшемдеріне жəне құжаттың орындалуын бақылауға толық сай болуы қажет.

Құжаттың орындалуын бақылау83. Құжаттардың орындалуын бақылауға құжаттарды бақылауға қою,

орындалу барысын реттеу, орындалған құжатты бақылаудан алу, орындалған құжаттарды іске жіберу, есепке алу, қорыту мен құжаттың орындалу барысы нəтижелерін талдау, басшылықты құжаттардың орындалуының жай-күйі туралы осы Үлгілік қағидалардың 17 жəне 18-қосымшаларына сəйкес хабардар ету кіреді.

84. Орындауды қажет ететін барлық тіркелген құжаттар, оның ішінде əр түрлі себептерге байланысты орындалмаған жəне орындалуы ағымдағы жылға ауыстырылған өткен жылдардың құжаттары бақылауға алынады. Бұл жағдайда құжаттар қайта тіркелмейді, ал оның ТБН-да жаңадан белгіленген мерзімдері көрсетіледі.

84-1. Қазақстан Республикасы Президентінің, Қазақстан Республикасы Президенті Əкімшілігінің актілері мен тапсырмалары бақылаудың мынадай түрлеріне қойылады:

1) шұғыл - «аса шұғыл» белгілері бар - үш жұмыс күні ішінде, «шұғыл», «жеделдетілсін» - он жұмыс күніне дейін;

2) қысқа мерзімді - он жұмыс күнінен бір айға дейін; 3) орта мерзімді - бір айдан алты айға дейін; 4) ұзақ мерзімді - алты айдан жоғары. Қазақстан Республикасы Президентінің, Қазақстан Республикасы

Президенті Əкімшілігінің актілері мен тапсырмаларында берілген тапсырмалардың орындалу мерзімі олар ұйымға келіп түскен күнінен бастап жұмыс күнімен есептеледі.

Егер тапсырмаларда орындалу мерзімі көрсетілмесе, Қазақстан Республикасы Президентінің, Қазақстан Республикасы Президенті Əкімшілігінің атына ақпарат енгізіліп, бір ай мерзімде орындалады.

Ескерту. Қағидалар 84-1-тармақпен толықтырылды - ҚР Үкіметінің 07.11.2013 № 1168 қаулысымен (алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).

84-2. Қазақстан Республикасы Үкіметінің, Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің немесе оның орынбасарларының жəне Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің Кеңсесі Басшысының актілері мен тапсырмалары бақылаудың мынадай түрлеріне:

1) «өте шұғыл» деген белгісі бар шұғыл бақылауға — тапсырма түскен күнінен бастап бір жұмыс күні ішінде, «шұғыл», «жеделдетілсін» деген


231

белгілерімен - егер тиісті тапсырмада өзгеше белгіленбесе, үш жұмыс күнінен кешіктірмей;

2) қысқа мерзімді бақылауға - егер тиісті тапсырмада өзгеше белгіленбесе, белгіленген орындалу мерзіміне дейін бес жұмыс күнінен кешіктірмей;

3) орта мерзімді бақылауға - егер тиісті тапсырмада өзгеше белгіленбесе, белгіленген орындалу мерзіміне дейін он жұмыс күнінен кешіктірмей;

4) ұзақ мерзімді бақылауға — егер тиісті тапсырмада өзгеше белгіленбесе, белгіленген орындалу мерзіміне дейін жиырма жұмыс күнінен кешіктірмей қойылады.

Қазақстан Республикасы Үкіметінің, Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің немесе оның орынбасарларының жəне Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің Кеңсесі Басшысының актілері мен тапсырмаларында белгіленген тапсырмалардың орындалу мерзімі олар ұйымға келіп түскен күнінен бастап жұмыс күнімен есептеледі.

Егер тапсырмаларда орындалу мерзімі көрсетілмеген жағдайда, онда олар Қазақстан Республикасы Үкіметінің, Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің немесе оның орынбасарларының жəне Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің Кеңсесі Басшысының атына ақпарат енгізіле отырып, бір ай мерзімде орындалады.

Қазақстан Республикасы Президентінің жəне Қазақстан Республикасы Президенті Əкімшілігі Басшылығының бақылаудағы тапсырмаларын оларға Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің, оның орынбасарларының жəне Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің Кеңсесі Басшысының қарарларымен бірге егер тапсырмаларда өзгеше мерзімдер белгіленбесе ұйымдар тапсырманың күнінен бастап 20 күн мерзімнен кешіктірмей орындайды. Бірлесіп орындаушы-ұйым өз ақпаратын жауапты орындаушы-ұйымға белгіленген мерзім өткенге дейін бес күннен кешіктірмей жібереді.


84-3. Мемлекет басшысында өткен кеңестердің, Қазақстан Республикасы Үкіметінің, Қазақстан Республикасы Үкіметінің басшылығы мен Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі Кеңсесінің Басшысы мəжілістерінің хаттамаларында қамтылған хаттамалық тапсырмалардың орындалу мерзімі мəжіліс (кеңес) өткізілген күнінен бастап есептеледі. Егер мəжілісте (кеңесте) нақты тапсырманың орындалу мерзімі аталған жағдайда, оның атына тапсырма берілген жəне өкілдері мəжіліске (кеңеске) қатысқан тиісті ұйымдар мəжілістен (кеңестен) кейін бірден, оларға мəжіліс (кеңес) хаттамасының түсуін күтпестен, тапсырмаларды орындауға кірісуге міндетті.


85. Құжаттардың орындалуын бақылау мəселенің мəніне қарай құрылымдық бөлімшелердің басшыларына немесе лауазымды тұлғаларға жүктеледі.

Құжаттардың орындалу мерзімдерін, жеке жəне заңды тұлғалардың өтініштерінің қаралу мерзімін бақылауды БҚҚ қызметі жүзеге асырады.


232

86. Орындалуын бақылауды ұйымдастырған кезде ТБК (ЭТБК) тіркеу журналын пайдаланады. Бақылау картотекасы құжаттың орындалу мерзімі, орындаушылары, құжаттардың топтары бойынша жүйеленеді.

Бақылаудағы құжаттардың көлемі аз болған жағдайда бақылау тіркеу журналында тиісті белгілер қою арқылы жүзеге асырылады.

Автоматтандырылған ақпараттық жүйедегі ЭТБК-ның тиісті деректе-мелерін толтыру құжатты автоматты түрде бақылауға қояды.

87. Құжатты бақылаудан оны бақылауға қойған басшы немесе оның тапсырмасы бойынша БҚҚ қызметі алады.

Мөрлерді, мөртабандарды жəне бланкілерді есепке алу мен сақтау88. Қорғауға жататын баспа-бланкі өнімдерін, мөрлерді, мөртабандарды

жəне құжаттарды қорғау құралдарын есепке алуды, пайдалануды, сақтауды жəне жоюды ұйымдар басшыларының бұйрығымен (өкімімен) тағайындалатын жауапты тұлға жүзеге асырады.

89. Ұйымда қорғауға жататын баспа-бланкі өнімдерін, мөрлерді, мөртабандарды жəне құжаттарды қорғау құралдарын пайдалану тəртібі оның басшысының бұйрығымен (өкімімен) анықталады.

90. Мемлекеттік ұйымда Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасы бейнеленген бір ғана мөр болады.

Қажет болған жағдайда мемлекеттік ұйымның құрылымдық бөлімшелерінде Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасы бейнеленген жəне мəтіндік мазмұны біртекті мөр (мөртабан) болады, мəтіндік бөлік реттік нөмірмен немесе символмен (символдармен) толықтырылады.

91. Қорғауға жататын баспа-бланкі өнімдерін, мөрлерді, мөртабандарды жəне құжаттарды қорғау құралдарын тіркеу осы Үлгілік қағидаларда белгіленген тіркеу-есепке алу нысандарында жүргізіледі.

92. Қорғауға жататын, оның ішінде Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасы бейнеленген баспа-бланкі өнімдерін есепке алу жəне оларды беру қорғауға жататын баспа-бланкі өнімдерін есепке алу мен беру журналында осы Үлгілік қағидалардың 19-қосымшасына сəйкес жүргізіледі.

Аталған журнал қорғауға жататын баспа-бланкі өнімдерінің əр бір түріне жүргізіледі. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасы бейнеленген фишкалардың бланктері арнайы есепке алуға жатпайды.

93. Қорғауға жататын толтырылған бланктерді беру ұйымдардың ведомстволық нұсқаулықтарында көзделген тиісті тіркеу-есепке алу нысанында қол қойылып жүзеге асырылады.

94. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасының бейнесі бар, жөнелтуге арналып толтырылған бланктердің көшірмелерінде данасының нөмірі жəне ұйымның мөрі қойылады.

95. Қорғауға жататын толтырылмаған бланктерді жедел полиграфиялық құралдармен көбейтуге жəне көшіруге болмайды.

96. Қолдан жасауда қорғау мақсатында қорғауға жататын жеке қолданылатын қасиеті бар мөрлерді, мөртабандарды жəне химиялық қоспалар қосылған арнайы штемпельдерді есепке алу, сондай-ақ оларды беру Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасы бейнеленген мөрлерді, мөртабандарды жəне арнайы штемпельді бояуларды есепке алу мен беру журналдарында осы Үлгілік қағидалардың 20-қосымшасына сəйкес жүргізіледі.


233

97. Лауазымды адамдардың қойылатын қолын қолдау жасаудан қорғау мақсатында жеке қолданылатын қасиеті бар, химиялық қоспалар қосылған арнайы сиямен толтырылған қаламұшты автоқаламдарды есепке алу жəне оларды беру арнайы сиямен толтырылған қаламұшты автоқаламдарды есепке алу мен беру журналында осы Үлгілік қағидалардың21-қосымшасына сəйкес жүргізіледі.

98. Тіркеу журналдарының тақырыптары ұйымның істер номенклату-расына енгізіледі.

Журналдардың парақтары нөмірленеді, тігіледі жəне мөр басылады. 99. Басқа лауазымды тұлғаға қолданылмаған, қорғауға жататын баспа-

бланкі өнімдерін, мөрлерді, мөртабандарды, сондай-ақ құжаттарды қорғау құралдарын жəне олардың тіркеу нысандарын беру қорғалуға жататын баспа-бланкі өнімдерін, мөрлерді, мөртабандарды, құжаттарды қорғау құралдарын жəне олардың тіркеу-есепке алу нысандарын қабылдау-өткізу актісімен осы Үлгілік қағидалардың 22-қосымшасына сəйкес рəсімделеді.

100. Қорғауға жататын баспа-бланкі өнімдері, мөрлер, мөртабандар жəне құжаттардың қорғау құралдары мөрленетін сейфтерде немесе темір шкафтарда сақталады.

101. Қорғауға жататын бүлінген баспа-бланкі өнімдерін жою қорғауға жататын баспа-бланкі өнімдерінің бүлінген даналарын жоюға бөлу туралы акті жасау осы Үлгілік қағидалардың 23-қосымшасына сəйкес жəне қорғауға жататын баспа-бланкі өнімдерін есепке алу мен беру журналдарында тиісті белгілер қою арқылы жүргізіледі.

102. Қорғауға жататын мөрлер мен мөртабандарды жою қорғауға жататын мөрлер мен мөртабандарды жоюға бөлу туралы акті жасау арқылы осы Үлгілік қағидалардың 24-қосымшасына сəйкес жəне Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасы бейнеленген мөрлерді, мөртабандарды жəне арнайы штемпельді бояуларды есепке алу мен беру журналдарында тиісті белгі қою арқылы жүргізіледі.

103. Құжаттардың қорғау құралдарын (оның ішінде арнайы сиялар мен штемпельді бояулардың сауыттарын, арнайы штемпельді бояулармен толтырылған бүлінген штемпельді жастықшаларды, арнайы сиямен толты-рылған қаламұшты автоқаламдарды) жою құжаттарды қорғау құралдарын жоюға бөлу туралы акті жасау арқылы осы Үлгілік қағидалардың 25-қосым-шасына сəйкес тиісінше есепке алу мен беру журналдарында белгі қойылады.

104. Ұйым қайта ұйымдастырылған немесе таратылған кезде қорғауға жататын қолданылмаған баспа-бланкі өнімдерін, мөрлерді, мөртабандарды сондай-ақ құжаттарды қорғау құралдарын жою ұйым басшысы немесе тарату комиссиясының төрағасы бекітетін, осы Үлгілік қағидалардың 24, 25, 26-қосымшаларына сəйкес акті жасау жəне тиісінше есепке алу мен беру журналдарына белгі қою арқылы жүргізіледі.

Журналдарды жəне басқа да тіркеу есепке алу нысандарын жою немесе одан əрі сақтау Қазақстан Республикасының заңнамасына сəйкес мұрағаттар мен құжаттаманы басқарудың орталық уəкілетті органы немесе облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың мұрағат ісі мен құжаттама саласындағы жергілікті атқарушы органымен келісім бойынша жүзеге асырылады.


234

105. Қорғауға жататын баспа-бланкі өнімдерін, мөрлерді, мөртабандарды жəне құжаттарды қорғау құралдары даналарының бар болуын тексеру ұйым басшысының бұйрығымен (өкімімен) құрылатын комиссия жылына кемінде бір рет жүргізіледі.

106. Тексеру нəтижелері туралы белгі осы Үлгілік қағидалардың 19, 20, 21-қосымшаларына сəйкес есепке алу мен беру журналында қойылады.

Бұзушылықтар анықталған жағдайда комиссия қызметтік тексеру жүргізе-ді, оның нəтижелері актімен ресімделеді жəне Қазақстан Республикасының заңнамасына сəйкес шаралар қабылдау үшін мəліметтер ұйым басшысының назарына ұсынылады.

107. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасы бейнеленген мөрлер (мөртабандар) жоғалған жағдайда іздеу үшін барлық қажетті шаралар жасалады, іздестіру нəтижелері теріс болған жағдайда ұйым басшысы бекітетін еркін нысандағы акт жасалады.

Істер номенклатурасын жасау тəртібіІстерді қалыптастыру мен сақтау108. Істер номенклатурасы орындалған құжаттарды істерге топтастыру,

істерді жүйелеу мен есепке алу, олардың сақтау мерзімдерін анықтауға арналған жəне тұрақты жəне уақытша (10 жылдан жоғары) сақтаудағы істердің тізімдемесін жасауға, сонымен қатар уақытша (10 жылға дейінгі) сақтаудағы істерді есепке алу үшін негіз болады.

109. Істер номенклатурасын жасаған кезде құрылтай құжаттары, құрылымдық бөлімшелер туралы ережелер, қызметкерлердің лауазымдық нұсқаулықтары, құжаттардың сақтау мерзімдері көрсетілген құжаттардың үлгілік, салалық (ведомстволық) тізбелері, істердің үлгілік (болжамды) номенклатуралары, құрылым (штат кестесі), жұмыс туралы жоспарлар мен есептер басшылыққа алынады, ұйым қызметінде жасалған құжаттардың түрлері, құрамы жəне мазмұны зерттеледі.

110. Істер номенклатурасын осы Үлгілік қағидалардың 27-қосымшасына сəйкес БҚҚ қызметі (ағымдағы жылдың 10 желтоқсанынан кешіктірмей) тиісті бөлімшелер ұсынған құрылымдық бөлімшелердің істер номенкла-тураларының негізінде жасайды.

111. Жаңадан құрылған бөлімше бір ай мерзімде бөлімшенің істер номенклатурасын əзірлеп, оны БҚҚ қызметіне ұсынуға міндетті.

112. Ұйымның істер номенклатурасына БҚҚ қызметінің басшысы қол қояды, ұйымның сараптау комиссиясымен (бұдан əрі - СК), құжаттар тұрақты сақтауға берілетін мемлекеттік мұрағаттың (жергілікті атқарушы органның) сараптау тексеру комиссиясымен (бұдан əрі – СТК) келісіледі жəне ұйым басшысы (ағымдағы жылдың соңынан кешіктірілмей) бекітеді. Істер номенклатурасы егер ұйымның функциясы мен құрылымында түбегейлі өзгерістер болмаса, мемлекеттік мұрағат мекемелерімен 5 жылда кемінде бір рет келісіледі.

Ұлттық мұрағат қорының толықтыру көздері болып табылмайтын ұйымдар істер номенклатурасын СТК-ға келісуге ұсынбаса да болады.

113. Істер номенклатурасы қажетті даналарда басылып шығарылады. Бекітілген номенклатураның бір данасы оны келіскен мемлекеттік мұрағатта сақталады.


235

114. Істер номенклатурасы жыл соңында нақтыланады, оны ұйымның басшысы бекітеді жəне келесі іс жүргізу жылының 1 қаңтарынан бастап қолданысқа енгізіледі.

115. Ұйымның бекітілген құрылымына (штаттық кестесіне) сəйкес орналастырылған құрылымдық бөлімшелердің атаулары істер номенкла-турасы бөлімдерінің атаулары болып табылады. Номенклатураның бірінші бөліміне өкімдік құжаттаманы қамтитын істердің жəне басшылық басқаратын консультативтік-кеңесші органдардың құжаттарының тақырыбы енеді.

116. Филиалдар мен өкілеттіктердің құжаттары ұйымның істер номенклатурасына бөлім ретінде енгізілуі мүмкін.

Қоғамдық ұйымның атауы істер номенклатурасының дербес бөлімі болуы мүмкін. Аталған бөлім ұйымның істер номенклатурасының бөлімдерінен кейін орналасады.

117. Құрылымы жоқ ұйымдар үшін істер номенклатурасы өндірістік-салалық немесе қызметтік схема бойынша құрылады. Бөлімдердің атаулары ұйым қызметінің бағыттарымен сəйкес келуі қажет.

118. Жоғары тұрған органның (ұйымның) БҚҚ қызметі құжаттарының құрамы біртекті ведомстволық бағынысты ұйымдар үшін істердің үлгілік (болжамды) номенклатурасын əзірлейді. Осындай номенклатуралар мұрағаттар жəне құжаттаманы басқарудың уəкілетті орталық мемлекеттік органымен немесе облыстардың, республикалық маңызы бар қаланың жəне астананың жергілікті атқарушы органымен келісіледі.

Істер номенклатурасын ресімдеу119. Істер номенклатурасына ұйымның құжатталатын жұмыс учаскелері

көрсетілген істер тақырыптарының барлығы, соның ішінде жеке істер, істер тізімдемелері, тіркеу-бақылау нысандары, бақылау-анықтамалық, тақырыптық жəне басқа картотекалар енгізіледі.

Істер номенклатурасына баспа басылымдары енгізілмейді. 120. Істер номенклатурасының 1-бағанында номенклатураға енгізілген

əр істің индексі қойылады. Істің индексі құрылымдық бөлімшенің сандық белгілерінен жəне құрылымдық бөлімше шегіндегі номенклатура бойынша істер тақырыбының реттік нөмірінен тұрады. Индекстің элементтері бір-бірінен дефис арқылы ажыратылады.

Істер номенклатурасында əр түрлі құрылымдық бөлімшелер шегінде біртекті істердің орналасу тəртібін сақтау ұсынылады; көшірілетін істер үшін индекстер сақталады.

121. Істер номенклатурасының 2-бағанына істердің (томның, бөліктердің) тақырыптары енгізіледі:

Тақырыпқа қойылатын талаптар: 1) істің тақырыбы нақты, жинақталған түрде істер құжатының негізгі

мазмұны құрамын көрсетуі тиіс; 2) істің тақырыбында нақты емес тұжырымдарды («əр түрлі материалдар»,

«жалпы хат алмасу», «шығыс хат-хабарлар», «кіріс құжаттар» жəне басқалар) сонымен қатар кіріспе жəне оралымы күрделі сөздерді қолдануға рұқсат етілмейді.

3) істің тақырыбы мынадай дəйектілікпен орналасатын элементтерден тұруы тиіс:


236

іс түрінің атауы (хат алмасу, журнал жəне басқалар) немесе құжаттардың əр түрлілігі (хаттамалар, бұйрықтар жəне басқалары);

ұйымның немесе құрылымдық бөлімшенің атауы (құжат авторы); құжаттар жолданатын немесе олар алынатын ұйымның атауы (адресат немесе құжат корреспонденті);

іс құжаттарының қысқаша мазмұны; іс құжаттарының мазмұны байла-нысты жергілікті жердің (аумақтың) атауы; іс құжаттары жататын күн (кезең).

4) істің бір мəселе бойынша құжаттарын қамтитын, бірақ орындалу дəйектілігіне байланысты емес тақырыптары істің түрі ретінде «құжаттар» термині қолданылады, ал тақырып соңында тырнақшаның ішінде істе топтастырылуы мүмкін құжаттардың негізгі əр түрлілігі (жоспарлар, тізімдер, баяндамалар жəне басқалар) көрсетіледі;

5) хат алмасуды қамтитын істердің тақырыптарында оны кім жəне қандай мəселе бойынша жүргізгені көрсетіледі. Біртекті корреспонденттермен хат алмасу жүргізілген жағдайда тақырыптарда олардың жалпы түр атауы көрсетіледі;

6) əртекті үштен астам корреспондентпен хат алмасуды қамтитын істердің тақырыбында олардың атаулары санамаланып келтірілмейді;

7) істердің тақырыбында əкімшілік-аумақтық бірліктерді белгілеу кезінде мыналар ескеріледі:

егер істің мазмұны біртекті бірнеше əкімшілік-аумақтық бірліктерге қатысты болса, онда істің тақырыбында олардың нақты атаулары көрсетілмейді, олардың жалпы түр атаулары көрсетіледі.

егер істің мазмұны бір əкімшілік-аумақтық бірлікке (елді мекенге) қатысты болса, онда істің тақырыбында оның атауы көрсетіледі;

8) жоспарлы немесе есептік құжаттаманы қамтитын істердің тақырыбында жоспар (есеп) жасалған кезең (тоқсан, жыл) көрсетіледі;

9) сот, тергеу, жеке, дербес, төрелік сот жəне бір мəселе бойынша іс жүргізудің дəйектілігіне байланысты құжаттарды қамтитын басқа істердің тақырыптары «іс» деген сөзбен аяқталады;

10) егер іс бірнеше томнан немесе бөліктерден тұрса онда істің жалпы тақырыбы жасалады, содан кейін қажет болған жағдайда əр томға (бөлікке) іс тақырыбының мазмұнын нақтылайтын тақырыптар жасалады.

122. Номенклатура бөлімдерінің ішіндегі істердің тақырыптары істерді қамтитын құжаттардың маңыздылығының дəрежесіне жəне олардың өзара байланысына сəйкес орналастырылады.

Бастапқыда нормативтік құқықтық құжаттамадан тұратын істердің тақырыптары орналастырылады. Бұл орайда жоғары тұрған ұйымдардың қаулылары мен бұйрықтарын қамтитын істердің тақырыптары ұйымның бұйрықтарымен істер тақырыптарының алдында орналасады. Бұдан əрі жоспарлы жəне есептік құжаттардан тұратын істердің тақырыптары орналасады.

Өкімдік құжаттардың жобалары жəне оларды дайындау жөніндегі басқа да құжаттар, жоспарларға өзгерістер, бұйрықтарға негіздер істер номенклатурасында тиісті негізгі құжаттардың соңынан орналасады.

Географиялық жəне хат-хабар белгілері бойынша жүргізілген істердің тақырыптары істер номенклатурасына географиялық атаулар мен корреспонденттердің əліпбиі бойынша енгізіледі.


237

Істердің тақырыптары істерді қалыптастыру жəне ресімдеу процесінде нақтылануы мүмкін. Егер бір жыл ішінде жұмыстың істе көзделмеген жаңа құжатталған учаскесі пайда болса, онда олар номенклатураға қосымша енгізіледі.

123. 3-баған күнтізбелік жыл аяқталғаннан кейін толтырылады. 124. 4-бағанда сақталу мерзімдері көрсетілген құжаттардың үлгілік немесе

ведомстволық (салалық) тізбесі тармақтарының (баптарының) нөміріне, олар болмаған жағдайда – істердің үлгілік (болжамды) номенклатурасына сілтеме жасай отырып істердің сақталу мерзімдері көрсетіледі.

125. 5-бағанда БҚҚ қызметі істердің сақталу мерзімдерін анықтаған кезде пайдаланылған құжаттар тізбесінің, үлгілік (болжамды) істер номенклатурасының атауларын көрсетеді жəне өтпелі істер, аса құнды құжаттар мен істер, істерді басқа құрылымдық бөлімшеге немесе оларды жалғастыру үшін басқа ұйымға, ұйымның мұрағатына беру, құжаттардың электрондық көшірмелерінің бар-жоғы, олардың жеткізгіштерінің түрлері мен сақталу орындары туралы белгі қояды.

126. Жыл аяқталғаннан кейін істер номенклатурасының соңында жүргізілген істер (томдар) туралы қорытынды жазба жазылады.

Жүргізілген істердің саны туралы мəліметтер ұйымның мұрағатына хабарланады.

Істерді қалыптастыру127. Орындалған құжаттарды орындаушы істер номенклатурасына

сəйкес іске қалыптастырады. Номенклатурадан тыс істерді қалыптастыруға жол берілмейді.

128. Істердің қалыптастырылуын бақылауды БҚҚ қызметі жүзеге асырады.

129. Істерді қалыптастыру кезінде мынадай жалпы талаптар сақталады: 1) іске орындалған, номенклатура бойынша істердің тақырыптарына

сəйкес дұрыс ресiмделген құжаттар ғана орналастырылады; 2) бір мəселенің шешіміне қатысты барлық құжаттар бірге

орналастырылады; Құжаттардың қосымшалары оларды бекітілу немесе жасалу күнінен

қарамастан, олар жатқызылатын құжатқа қосылады. Көлемі 180 парақтан асатын қосымшаларға жеке том жасалады, ол

туралы құжатқа белгі қойылады; 3) құжаттың мемлекеттік, орыс жəне басқа тілдердегі нұсқалары бірге

топтастырылады; 4) іске бір күнтізбелік жылдың құжаттары топтастырылады; оған өтпелі

істер; сот істері; осы тұлғаның ұйымдағы жұмысының бүкіл кезеңі ішінде қалыптастырылатын жеке істер; сайланбалы органдардың жəне олардың тұрақты комиссияларының; шақырылым кезеңінде топтастырылған депутаттық топтардың құжаттары; оқу жылы ішінде қалыптастырылатын оқу орындарының құжаттары; театрлау маусымында сахналық қызметті сипаттайтын театрлардың құжаттары; ауру тарихы жəне басқалар кірмейді;

5) сақтау мерзімдері тұрақты жəне уақытша құжаттар іске бөлек-бөлек топтастырылады;


238

6) жедел хаттар, факсограммалардың көшірмелері, телефонограммалар іске істер номенклатурасына сəйкес жалпы негізде орналастырылады;

7) іске қайтарылуы тиіс құжаттар, шимай жазбалар мен артық даналар орналастырылмайды;

8) көлемі бойынша іс 180 парақтан аспауы тиіс; 9) істе бірнеше том (бөлік) бар болса, онда істердің нөмірі (индексі)

мен тақырыбы томдардың (бөліктердің) нөмірін қосу арқылы əрбір томға қойылады жəне соңғы томға (бөлікке) «соңғы» деген сөз қосылады.

130. Құжаттар мəселенің шешу дəйектілігіне (шешілетін мəселелердің хронологиялық ретімен) сəйкес орналасады немесе істің бас жағына бастамашылық құжат, содан кейін - мəселенің түпкілікті шешімі бар құжат, бұдан əрі мəселенің шешілу барысын көрсететін басқа құжаттар салынады.

131. Ұйым негізгі орындаушы болып табылған жоғарыда тұрған ұйымдардың актілері мен тапсырмаларының орындалуы бойынша есептік жəне ақпараттық сипаттағы барлық құжаттар олардың орындалуы бойынша жеке істерге тігіледі. Қалған жағдайларда бұл құжаттар ағымдағы жылғы хат алмасу ісіне тігіледі.

132. Өкімдік құжаттар оларға жататын қосымшаларымен бірге түріне жəне хронологиясына қарай бір іске топтастырылады. Өкімдік құжаттармен бекітілген нұсқаулықтар, қағидалар, ережелер, жарғылар оларға қосымша болып табылады жəне көрсетілген құжаттармен бірге топтастырылады. Егер олар жеке құжат ретінде бекітілсе, онда олар жеке іске топтастырылады.

133. Негізгі қызмет бойынша бұйрықтар (өкімдер), жеке құрам бойынша бұйрықтар (өкімдер) жеке-жеке істерде қалыптастырылады.

134. Хаттамалар істерде оларға қатысты барлық құжаттармен бірге нөмірі бойынша хронологиялық тəртіппен орналастырылады.

135. Хат алмасу бір іс жүргізу жылына топтастырылады жəне хронологиялық дəйектілігімен жүйеленеді, бұл ретте сұрау салу құжаттан кейін жауап құжат салынады. Өткен жылы белгілі бір мəселе бойынша хат алмасу жаңғыртылған кезде құжаттар ағымдағы жылдың ісіне алдыңғы жылғы істердің индексін көрсету арқылы енгізіледі.

136. Жеке істердегі құжаттар олардың келіп түсуіне сəйкес хронологиялық тəртіппен орналасады.

137. Жалақы бойынша дербес шоттар жеке істерге қалыптастырылады жəне оларда қызметкерлер тегінің əліпбилік ретімен орналасады.

138. Еңбек шарттары жеке істердің құрамында немесе қызметкерлер тегінің əліпбилік ретімен жеке қалыптастырылады.

139. Жеке тұлғалардың тізімдері жəне бірыңғай жинақтаушы зейнетақы қорына міндетті зейнетақы жарналарының, міндетті кəсіптік зейнетақы жарналарының аударылғанын растайтын құжаттар бір істе қалыптастырылады.

Жеке тұлғалардың тізімдері жəне əлеуметтік аударымдардың аударыл-ғанын растайтын құжаттар бір істе қалыптастырылады.

Ескерту. 139-тармаққа өзгеріс енгізілді - ҚР Үкіметінің 18.10.2013 № 1115 қаулысымен (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі).


239

140. Жоспарлар, есептер, сметалар, лимиттер жəне штат кестелері олар жасалған, бекітілген немесе түскен күніне қарамастан, қай жылға немесе қай жыл үшін жасалған болса, сол жылдың тиісті істерінде қалыптастырылады.

141. Жеке жəне заңды тұлғалардың өтініштері іске мəселелер, ұйым қызметінің бағыттары немесе əкімшілік-аумақтық бірліктер бойынша қалыптастырылады. Өтініштердің көлемі аз болған жағдайда істерді өтініш авторларының тегі бойынша əліпбилік тəртіппен қалыптастыруға болады.

Істі ресімдеу142. Ұйымдағы істер оларды жүргізу кезінде жəне жыл аяқталғаннан

кейін ресімделуге тиіс. Істерді ресімдеу – істерді сақтауға дайындау. Істерді ресімдеу мұқабада істі тізімдеу, брошюралау, парақтарды нөмірлеу мен куəландыру парақтарын жасау жұмыстарының кешенінен тұрады. Істерді ресімдеуді құрылымдық бөлімшенің іс жүргізуіне жауапты тұлғасы БҚҚ қызметінің əдістемелік көмегімен мен бақылауымен жүргізеді.

143. Сақтау мерзімдеріне қарай істер толықтай немесе ішінара ресімде-леді. Толықтай ресімделуге сақтау мерзімдері тұрақты, уақытша (10 жылданжоғары) жəне жеке құрам бойынша істер жатады. Істерді толықтай ресімдеу: іс мұқабасының деректемелерін ресімдеуді; істердегі парақтарды нөмірлеуді; осы Үлгілік қағидалардың 28-қосымшасына сəйкес істің куəландыру парағын жасауды; қажет жағдайда осы Үлгілік қағидалардың 30-қосымшасына сəйкес іс құжаттарының ішкі тізімдемесі жасауды; істі тігу мен түптеуді; іс мұқабасының деректемелеріне қажетті нақтылаулар енгізуді көздейді.

144. Сақталуы тұрақты, уақытша (10 жылдан жоғары) жəне жеке құрам бойынша істердің мұқабаларында мынадай деректемелер көрсетіледі:

1) ұйымның атауы; құрылымдық бөлімшенің атауы; 2) ұйым орналасқан елді мекеннің атауы; істің нөмірі (индексі); 3) істің тақырыбы; істің (томның, бөліктің) күні; істегі парақтар саны;

істің сақталу мерзімі; 4) істің мұрағаттық шифрі. 145. Істің мұқабасына қойылатын деректемелер келесідей ресімделеді: 1) ұйымның атауы құрылтай құжаттарына сəйкес толық, атау септігінде

жəне толық атауынан кейін жақшаның ішінде оның ресми түрде қабылданған қысқартылған атауы көрсетіледі;

2) құрылымдық бөлімшенің атауы – бекітілген құрылымға сəйкес құрылымдық бөлімшенің атауы жазылады; істің нөмірі – ұйымның істер номенклатурасы бойынша істің сандық (индекс) белгісі қойылады;

3) істің тақырыбы – істер номенклатурасынан көшіріледі; істің күні – іс жүргізуде істің басталған жəне аяқталған жылы (дары) көрсетіледі. Іс құжаттарының соңғы күндері, яғни іске енгізілген ең алғашқы жəне ең соңғы құжаттың тіркелген (жасалған) күні (күні, айы, жылы) өкімдік құжаттарды қамтитын істердің, сондай-ақ бірнеше томнан (бөліктерден) тұратын істердің күн болып табылады. Жеке томға қалыптастырылған құжат қосымшасының күні осы томға қосымшасы енгізілген негізгі құжаттың тіркелген күні болып табылады. Бұл ретте күні мен жылы араб санымен белгіленеді, ал айдың атауы толықтай сөзбен жазылады.

146. Іске енгізілген құжаттардың сақталуын қамтамасыз ету жəне орналасу тəртібін бекіту мақсатында куəландыру парақтары мен ішкі


240

тізімдемеден басқа оның барлық парақтары, оның ішінде жеке парақтарға ресімделген бұрыштамалар (фишкалар) барлығы нөмірленеді. Парақтар қара, жұмсақ, графит қарындашпен нөмірленеді, сандар парақтың оң жақ жоғарғы бұрышына қойылады.

147. Істің парақтарын нөмірлеу тəртібі: 1) бір шетінен тігілген А4 форматтан үлкен парақ, жоғарғы оң жағында

бір парақ ретінде нөмірленеді; 2) парақтарының өзіндік нөмірі бар құжаттар, оның ішінде баспа

басылымдары жалпы тəртіп бойынша нөмірленеді немесе егер істегі парақтардың орналасу тəртібіне сəйкес келсе, олардың өзіндік нөмірленуін сақтау керек;

3) бірнеше томнан немесе бөліктен тұратын істің парақтары əр том немесе бөлік бойынша жеке нөмірленеді;

4) істе жеке парақты құрайтын фотосуреттер, сызбалар, диаграммалар жəне иллюстративті жəне ерекше құжаттар сыртқы жағынан сол жақ жоғары бұрышынан нөмірленеді;

5) іске тігілген салымдары бар конверттер: бірінші конверт, содан кейін конверттің ішіндегі салымдар реттік нөмірмен нөмірленеді;

6) істің түптелген қосымшасы жеке том ретінде ресімделеді жəне бөлек нөмірленеді;

7) нөмірлеуде қателер көп табылған жағдайда істің парақтарын нөмірлеу қайта жүргізіледі. Парақтарды қайта нөмірлеу кезінде ескі нөмірлер сызылады жəне олардың жанына парақтардың жаңа нөмірлері қойылады, істің соңында жаңа куəландыру парағы жасалады, бұл ретте ескі куəландыру парағы сызылады, бірақ істе сақталады;

8) парақтардың нөмірленуінде жекелеген қателіктер бар болған кезде парақтардың литерлік нөмірін қолдануға рұқсат беріледі.

148. Парақтарды нөмірлеу аяқталғаннан кейін оған куəландыру жазбасы жазылады, оған жасаған тұлға қол қойылады жəне қойылған қолдың толық жазылуы, лауазымы мен жасалған күні көрсетіледі.

Істің құрамы мен жай-күйі туралы кейінгі барлық өзгерістері (зақымдалуы, құжаттардың алынуы) тиісті актіге сілтеме жасала отырып куəландыру парағына қойылады.

Істегі парақтар саны қорытынды жазбаға сəйкес істің мұқабасына қойылады.

149. «Істің сақталу мерзімі» деген деректеме істің мұқабасына тиісті іс-тер номенклатурасынан сақтау мерзімдерін көрсете отырып, құжаттар тізбесінде көрсетілген сақтау мерзімімен салыстырылғаннан кейін ғана көшіріледі.

150. Тұрақты сақталатын істерге «Тұрақты сақтау керек» деп жазылады. 151. Тұрақты сақталатын істердің мұқабасына істің мұрағаттық шифры

(қор нөмірінен, тізімдеме нөмірі мен тізімдеме бойынша істің нөмірінен тұрады) бұл істерді жиынтық тізімдеменің бөлімдеріне жəне бекітілген СТК-ға енгізгеннен кейін ғана мұрағатта (оған дейін қарандашпен қойылады) қойылады.

152. Жыл аяқталғаннан кейін тұрақты жəне уақытша (10 жылдан жоғары) сақталатын істердің мұқабасындағы жазбаларға нақтылаулар енгізіледі:


241

мұқабадағы істердің тақырыбы тігілген құжаттардың мазмұнына сəйкес келмеген жағдайда істің тақырыбына өзгерістер мен толықтырулар енгізіледі.

153. Есепке алынуы осы құжаттаманың ерекшелігінен туындайтын (аса құнды, жеке істер жəне басқалар) белгілі бір санаттағы тұрақты жəне уақытша (10 жылдан жоғары) сақталатын құжаттарды есепке алу үшін осы Үлгілік қағидалардың 29-қосымшасына сəйкес іс құжаттарының ішкі тізімдемесі жасалады.

Іс құжаттарының ішкі тізімдемесі егер тақырыптары құжаттардың нақты мазмұнын ашпайтын құжаттардың əр түрлілігі бойынша қалыптастырылса, тұрақты жəне уақытша (10 жылдан жоғары) сақталатын істерге де жасалады.

154. Істерді құрайтын құжаттар барлық құжаттардың мəтіні еркін оқылатындай мүмкіндікті ескере отырып, картоннан жасалған қатты мұқабаға кемінде төрт жерден тесіліп тігіледі немесе түптеледі. Бірінші жəне соңғы Істі тігуге (түптеуге) дайындағанда темір бекітпелер (түйреуіштер, қыстырғыштар жəне басқалар) құжаттардан алынады.

155. Уақытша (10 жылға дейінгі) сақталатын істерді іспапкаға сақтауға, істегі құжаттарға қайта жүйелеу жүргізбеуге, істің парақтарын нөмірлемеуге, куəландыру жазбаларын жасамауға рұқсат етіледі.

Құжаттарды жедел сақтау156. Іс жүргізу аяқталғаннан кейін құжаттар ұйымның мұрағатына

тапсырылғанға дейін олар қалыптастырылған орны бойынша істерде бір жыл бойы сақталады.

157. Ұйымның БҚҚ қызметі, құрылымдық бөлімшелердің басшылары құжаттар мен істердің сақталуын қамтамасыз етеді. Істер жұмыс кабинеттеріндегі шкафтарда жəне сейфтерде немесе осы мақсат үшін арнайы бөлінген үй-жайларда сақталады.

158. Істер ұйымның бекітілген іс номенклатурасына сəйкес орналас-тырылады, мұқабалардың түбіртектерінде олардың индекстері көрсетіледі.

159. Істер басқа ұйымдарға уақытша пайдалануға беру жазбаша өтініштің негізінде жəне ұйым басшысының рұқсатымен ғана жүргізіледі. Істерді ұйымның басқа бөлімшелерге беру құрылымдық бөлімше басшысының рұқсатымен ғана, ал құрылымдық бөлімше ішінде қол хатпен беріледі.

Берілген істерге істің орнын ауыстыратын карта жүргізіледі. Онда құрылымдық бөлімше, істің индексі, оның берілген күні, істің кімге берілгені, оның қайтарылу күні көрсетіледі, істі алғандығы мен қабылдағаны үшін қол қою бағандары көзделеді.

160. Істен құжаттар алғанда Қазақстан Республикасы заңнамаларына сəйкес құжаттардың куəландырылған көшірмесін жəне түпнұсқалардың алынғаны туралы актіні (хаттаманы) істе қалдырады.

Істерді ұйымның мұрағатына тапсыру161. Істерді құрылымдық бөлімшелерден ұйымның мұрағатына тапсыру

құжаттардың құндылығын сараптау нəтижелері бойынша жасалған істердің жəне іс жүргізуде аяқталған істердің тізімдемелері бойынша жүзеге асырылады. Уақытша (қоса алғанда 10 жылға дейін) сақтаудағы құжаттар ұйымның мұрағатына істер номенклатурасы бойынша тапсырылады.

162. Тізімдемелер тұрақты, уақытша (10 жылдан жоғары) сақталатын жəне жеке құрам бойынша істерге осы Үлгілік қағидалардың 31-қосымшасына сəйкес нысан бойынша жеке-жеке жасалады.


242

163. Істер тізімдемесінің бағандары іс мұқабасына енгізілген мəліметтерге дəл сəйкестікпен толтырылады. Тізімдемеге тақырыптары бірдей істер қатарынан енгізілген кезде бірінші істің тақырыбы толық жазылып, қалған біртекті істер «бұл да сондай» деген сөзбен белгіленеді, бұл ретте олар туралы басқа мəліметтер тізімдемеге толығымен енгізіледі. Тізімдеменің жаңа парағына біртекті істердің тақырыптары толық көшіріледі.

164. Əрбір іс (істің томы, бөлігі) тізімдемеге жеке реттік нөмірімен енгізіледі.

165. Тізімдеменің «Ескерту» бағаны істің физикалық жай-күйінің ерекшеліктері туралы, істің басқа құрылымдық бөлімшеге (басқа ұйымға) берілгені туралы белгілерді қою үшін пайдаланылады.

166. Істер тізімдемесі екі данада жасалып, оның біреуі істермен бірге ұйымның мұрағатына беріледі, ал екіншісі - бақылау ретінде құрылымдық бөлімшеде қалады.

167. Істі қалыптастырудың жəне ұйымның мұрағатына тапсыруға дайындаудың дұрыстығын БҚҚ қызметі тексереді. Анықталған кемшіліктерді ұйымның құрылымдық бөлімшесі жояды.

168. Əрбір істі қабылдауды құрылымдық бөлімше қызметкерінің қатысуымен ұйымның мұрағатқа жауапты қызметкері жүргізеді. Бұл ретте тізімдеменің екі данасына оған енгізілген əр істің жанына істердің бар екендігі туралы белгі қойылады. Тізімдеменің əрбір данасының соңында нақты қабылданған істердің саны санмен жəне жазбаша, істерді қабылдау-беру күні, сондай-ақ мұрағатқа жауапты қызметкер мен істерді өткізген тұлғаның қойылған қолдары көрсетіледі.

169. Істермен бірге мұрағатқа құжаттарға жəне (немесе) бағдарламалық құралдарға жəне өткізілетін құжаттардың тіркелуі мен орындалуы туралы ақпаратты қамтитын деректер қорына тіркеу картотекасы беріледі. Əрбір картотеканың немесе деректер қорының тақырыбы тізімдемеге енгізіледі.

170. Құрылымдық бөлімше таратылса немесе қайта құрылған кезде осы құрылымдық бөлімшенің іс жүргізуге жауапты тұлғасы тарату іс-шараларының жүргізілуі кезінде қолда бар құжаттарды істерге қалыптастырып, істерді ресімдейді жəне сақтау мерзімдеріне қарамастан оларды ұйымның мұрағатына тапсырады.

Істерді өткізу істер тізімдемесі мен істер номенклатурасы бойынша жүзеге асырылады.


243

Мемлекеттік жəне мемлекеттік емес ұйымдарда құжаттама жасаудың

жəне құжаттаманы басқарудың үлгілік қағидаларына

1-қосымша

Құжат деректемелерінің орналасу схемасы


244

Ескертпе:1 - Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасы немесе

эмблеманың, логотиптің, тауар белгісінің (қызмет көрсету белгісі) бейнесі2 - ұйымның ресми атауы3 - ұйым туралы анықтамалық деректер4 - құжат түрінің атауы5 - құжат күні6 - құжаттың тіркеу нөмірі (индексі)7 - кіріс құжатының тіркеу нөміріне (индекс) жəне күніне сілтеме8 - құжаттың жасалған немесе басып шығарылған жері9 - құжатқа рұқсатты шектеу грифі10 - адресат11 - құжатты бекіту грифі12 - бұрыштама13 - құжат мəтініне тақырып14 - бақылау туралы белгі15 - құжаттың мəтіні16 - құжатқа қосымшаның бар екендігі туралы белгі17 - қолы18 - құжаттың келісілгені туралы белгі19 - мөр бедері20 - құжат көшірмесінің куəландырылғаны туралы белгі21 - құжат орындаушысы туралы белгі22 - құжаттың орындалғаны жəне оның іске жіберілгені туралы белгі23 - құжаттың электронды көшірмесінің сəйкестендірушісі24 - құжаттың ұйымға келіп түскендігі туралы белгі


245



2-қосымша

Ұйымның хат бланкісіҚазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасы немесе ұйымның

эмблемасы, логотипі, тауар белгісі (қызмет көрсету белгісі)Ұйымның ресми атауы

(мемлекеттік тілде)Ұйымның ресми атауы(орыс немесе өзге тілде)

Ұйым туралы анықтамалық деректер(мемлекеттік тілде)

Ұйым туралы анықтамалық деректер (орыс тілінде)

___________ № ___________|- Адресат-|(күні)(индексі)_______________________________________(құжаттың кіріс нөміріне жəне күніне сілтеме)|- Хат мəтінінің тақырыбы -|

А4 (210Х297) форматы



3-қосымшаҰйым құжатының нақты түрінің бланкісіҚазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасы немесе ұйымның

эмблемасы, логотипі, тауар белгісі (қызмет көрсету белгісі)Ұйымның ресми атауы

(мемлекеттік тілде)Ұйымның ресми атауы(орыс немесе өзге тілде)

Құжат түрінің атауы(мемлекеттік тілде)

Құжат түрінің атауы(орыс немесе өзге тілде)

___________ № ____________ (күні)

Шығарылған жері Шығарылған жері(мемлекеттік тілде) (орыс немесе өзге тілде)

|-Құжат мəтінінің тақырыбы-|

А4 (210 х 297) форматы


246



4-қосымша

Ұйымның жалпы бланкісі

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасы немесе ұйымның эмблемасы, логотипі, тауар белгісі (тауар белгісі)

Ұйымның ресми атауы

(мемлекеттік тілде)


(орыс немесе өзге тілде)____________________________

(уақыты)№ ______________

Шығарылған жері



(орыс немесе өзге тілде)|-Құжат мəтінінің тақырыбы-|




5-қосымшаІшкі құжаттың үлгісі БАЯНДАМАЛЫҚ ЖАЗБА

22. 06. 2010 № 3-5 АМК төрағасыБ.Т. Берсебаевқа

- Мұрағаттар жəне құжаттама|басқармасының штат санынұлғайту туралыЭлектрондық құжат айналымы мен электрондық мұрағатты енгізу бойынша жұмыс көлемінің едəуір артуына байланысты Сізден, басқарманың штат санын бір бірлікке ұлғайту мүмкіндігін қарауыңызды сұраймын.

Басқарма бастығықолытолық жазылуыА4 (210 х 297) форматы


247



6-қосымшаКЕЛІСУ ПАРАҒЫ

Құжат жобасының түр атауы, мəтінге тақырыпКелісілдіҰйым атауы көрсетілгенлауазым атауы

КелісілдіҰйым атауы көрсетілгенлауазым атауы

_____________ қолтаңбаның(өз қолы) толық жазылуыКүні

_____________ Қолтаңбаның(өз қолы) толық жазылуыКүні




7-қосымша

«ЖҮЙЕЛЕРДІ МОДЕЛЬДЕУДІҢҚАЗАҚСТАНДЫҚ ИНСТИТУТЫ»ИННОВАЦИЯЛЫҚ ОРТАЛЫҒЫ»жауапкершілігі шектеулі серіктестік

Товарищество с ограниченной ответственностью

«ИННОВАЦИОННЫЙ ЦЕНТР«КАЗАХСТАНСКИЙ

ИНСТИТУТМОДЕЛИРОВАНИЯ СИСТЕМ»

БҰЙРЫҚ ПРИКАЗ2009 жылғы 15 наурызАстана қаласы

№ 51город Астана

- - |--|| | Қызметкерлердің лауазымдық| | нұсқаулықтарына өзгерістер енгізу- - туралы______________________________________________________________(негіздемесі)________________________________________________________

байланыстыБҰЙЫРАМЫН:1. ЖШС қызметкерлерінің лауазымдық нұсқаулықтарына мынадайөзгерістер енгізілсін:1) ________________________________________________________2) ________________________________________________________3) ________________________________________________________2. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау _______________________жүктелсін.Бас директор (қолы) (қолтаңбаның толық жазылуы)Келіскендігі туралы белгі:А4 (210Х297) форматы


248



8-қосымша

«ЖҮЙЕЛЕРДІ МОДЕЛЬДЕУДІҢ ҚАЗАҚСТАНДЫҚ ИНСТИТУТЫ»

ИННОВАЦИЯЛЫҚ ОРТАЛЫҒЫ»

жауапкершілігі шектеулі серіктестік

Товарищество с ограниченной ответственностью

«ИННОВАЦИОННЫЙ ЦЕНТР

«КАЗАХСТАНСКИЙ ИНСТИТУТ

МОДЕЛИРОВАНИЯ СИСТЕМ»

БҰЙРЫҚ ПРИКАЗ2009 жылғы 15 наурызАстана қаласы

№ 51ж/қгород Астана

- |--|| Жеке құрам бойынша_| 1. Еркебұлан Амантатаевич Ескендиров маркетинг бөлімінің бас

менеджері қызметіне 2009 жылғы 15 наурыздан бастап ҚАБЫЛДАНСЫН.Негіздеме: 2009 жылғы 15 наурыздағы № 31 жеке еңбек шарты жəне Е.А.

Ескендировтың өтініші.2. Анастасия Викторовна Зубарева 2009 жылғы 16 наурыздан бастап аға

бухгалтер қызметінен бас бухгалтер қызметіне АУЫСТЫРЫЛСЫН.Негіздеме: 2007 жылғы 14 сəуірдегі № 28 жеке еңбек шартына қосымша

жəне А.В. Зубареваның өтініші.3. Марат Серикович Керимовпен 2007 жылғы 17 қаңтардағы № 15 еңбек

шарты 2009 жылғы 15 наурыздан бастап Қазақстан Республикасы Еңбек кодексінің 57-бабының 1-тармағына сəйкес бұзылсын.

Негіздеме: М.С. Керимовтың 2009 жылғы 14 наурыздағы өтініші4. Жобалау бөлімінің менеджері Салтанат Абаевна Пазыловаға СӨГІС

ЖАРИЯЛАНСЫН.Негіздеме: жобалау бөлімінің бастығы П.Г. Салованың 2009 жылғы 10

наурыздағы баяндамалық жазбасы жəне С.А. Пазылованың түсініктеме жазбасы.

Бас директор (қолы)(Қолтаңбаның толық жазылуы)Бұрыштамалар:Таныстырылды:А4 (210Х297) форматы


249



9-қосымшаХаттама мəтінінің құрылымы

Ұйымның ресми атауы(мемлекеттік тілде)

Ұйымның ресми атауы(орыс немесе өзге тілде)

ХАТТАМА(мемлекеттік тілде)

ПРОТОКОЛ(орыс немесе басқа тілде)

___________________________(күні)Шығарылған жері(мемлекеттік тілде)

№ _______________________Шығарылған жері(орыс немесе басқа тілде)

-- -- |-| | ...жөніндегі комиссияның отырысы| |-- --

Төраға – Т.А.Ə.

}бөлік

Хатшы – Т.А.Ə.Қатысқандар: (саны) адам (тізімі қоса беріліп отыр)Кіріспе

КҮН ТƏРТІБІ1. əзірлеу жəне оның қағидаттары туралы... ...меңгерушісінің баяндамасы2. ...туралы1. ТЫҢДАЛДЫ:

}бөлік

Т.А.Ə.. – баяндаманың мəтіні қоса беріліп отырСӨЗ СӨЙЛЕГЕНДЕР:Т.А.Ə. –сөйленген сөздің қысқаша жазбасы.Т.А.Ə.. – Негізгі

ҚАУЛЫ ЕТТІ:1.... мақұлдансын2....

2. ТЫҢДАЛДЫ:СӨЗ СӨЙЛЕГЕНДЕР:ҚАУЛЫ ЕТТІ:Төраға қолы Қолтаңбаның толық жазылуыХатшы қолы Қолтаңбаның толық жазылуыА4 (210Х297) форматы


250



10-қосымшаАктінің үлгісі

Қазақстан Республикасының МемлекеттікЕлтаңбасы немесе ұйымның эмблемасы, логотипі, тауар белгісі (тауар

белгісі)Ұйымның ресми атауы



(орыс немесе басқа тілде)АКТ

_____________________________(уақыты) № ____________________________




(орыс немесе басқа тілде)- - |-

| | ...тексеру нəтижесі туралы| |- -Негіздемесі: ұйым басшысының «... тексеру жүргізу туралы» (немесе

басқа құжат: жұмыс жоспары, жоғары органның тапсырмасы жəне т.б.) (күні) № __ бұйрығы.

Мына құрамдағы комиссия жасады:Комиссия төрағасы _________________________________________ лауазымы, тегі, аты, əкесінің атыКомиссия мүшелері: 1._________________________________________лауазымы, тегі, аты, əкесінің аты2._________________________________________лауазымы, тегі, аты, əкесінің аты_____________________________________________________________мəтін______________________________________________________________Екі данада жасалды:1-данасы: 5-7 істе2-данасы: тексерілетін ұйымға жіберілдіКомиссия төрағасықолыҚолтаңбаның толық жазылуыКомиссия мүшесіқолыҚолтаңбаның толық жазылуыА4 (210Х29) форматы


251



11-қосымшаАнықтама үлгісі

«ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ МƏДЕНИЕТ

ЖƏНЕ АҚПАРАТ МИНИСТРЛІГІ АҚПАРАТ

ЖƏНЕ МҰРАҒАТ КОМИТЕТІНІҢ

АРХЕОГРАФИЯ ЖƏНЕ ДЕРЕКТАНУ ҰЛТТЫҚОРТАЛЫҒЫ» ММ

ГУ «НАЦИОНАЛЬНЫЙ ЦЕНТР

АРХЕОГРАФИИ И ИСТОЧНИКОВЕДЕНИЯ

КОМИТЕТА ИНФОРМАЦИИ И АРХИВОВ

МИНИСТЕРСТВА КУЛЬТУРЫ И

ИНФОРМАЦИИ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН»

АНЫҚТАМА СПРАВКА15.10.2009Астана қаласы

№ 03-05/171город Астана

Қазақстан РеспубликасыБайланыс жəне ақпарат министрлігінің

Ақпарат жəне мұрағат комитеті

|- -||--||_ _| «Шетел мұрағаттарындағыҚазақстан тарихы (XVI-XXғғ.)»ақпараттық анықтамалықтыдайындау жұмысының жағдайы туралыМƏТІНДиректорқолыБ.Қонысбаева

Орынд.: К.ПəрімбековаТел.: 24-06-32А4 (210Х297) форматы


252



12-қосымшаАнықтама үлгісі

«ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БАЙЛАНЫС

ЖƏНЕ АҚПАРАТ МИНИСТРЛІГІ АҚПАРАТ

ЖƏНЕ МҰРАҒАТ КОМИТЕТІНІҢАРХЕОГРАФИЯ ЖƏНЕ ДЕРЕКТАНУ ҰЛТТЫҚ ОРТАЛЫҒЫ» ММ

ГУ «НАЦИОНАЛЬНЫЙ ЦЕНТР

АРХЕОГРАФИИ И ИСТОЧНИКОВЕДЕНИЯ

КОМИТЕТА ИНФОРМАЦИИ И АРХИВОВ

МИНИСТЕРСТВА СВЯЗИ И ИНФОРМАЦИИ

РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН»

АНЫҚТАМА СПРАВКА15.10.2009Астана қаласы

№ 03-05/171город Астана

- - |--|«Егемен» ПИК| || |- -Күлжан Хайбулловна Аяпбергенова Археография жəне деректану ұлттық

орталығының бас бухгалтері болып жұмыс істейді.ДиректорқолыБ. ҚонысбаеваОрынд.: А.ЗакироваТел.: 24-04-70А5 (148Х210) форматы


253



13-қосымшаХаттың үлгісі

«БАРЫС»акционерлік қоғамы

Акционерное общество«БАРЫС»

010000 Астана қ., Абай д-лы.Тел./факс 8 (7172) 35-39-22,

35-46-47 Е-mail:[email protected]

010000 г. Астана, пр. Абая 10Тел./факс 8 (7172) 35-39-22,

35-46-47 Е-mail: [email protected]

19.01.2009 № 04-07/151_______________________________________

(кіріс құж. нөмірі мен күніне сілтеме)«Құлагер» ЖШСҚұқықтық бөлім020000 Алматы қ.Рыскұлов даң. 12- - |--|| || | 15.03.2008 жылғы № 44/56- - шартқа шағым туралы

Құрметті мырзалар!Сіздер 2008 жылғы 15 наурыздағы № 44/56 шартқа сəйкес 2008 жылғы

28 желтоқсандағы № 324 темір жол жүкқұжаты бойынша жөнелткен лак-бояу материалдарының партиясында соққының немесе өзге де механикалық əсердің салдарынан бұзылған 3 жəшік анықталды, бұл 2009 жылдың 12 қаңтарындағы № 23 актімен куəландырылды. Бұзылған жəшіктердегі лак-бояу бұйымдары сатуға жарамсыз. Тауар партиясына біз толық көлемде № 33-675 шот бойынша ақы төледік.

Сіздерден 175 мың 570 теңге мөлшеріндегі шығынды өтеулеріңізді сұраймыз. Соманы біздің есеп шотымызға аударыңыздар.

Қосымша: акт 2 п. орыс тілінде 1 д.Құрметпен,Коммерциялық директор (қолы) (Қолтаңбаның толық жазылуы)

Орын.: Петрова Н.Н.тел. 35-45-44А4 (210х297) форматы


254



14-қосымшаҰйымның құжаттама қызметінде тіркеуге жатпайтын

құжаттардың үлгі тізбесіМəлімет үшін көшірмелер түрінде жіберілген хаттар.Жарнамалық хабарламалар, проспекттер, плакаттар, кеңестердің

бағдарламалары.Бухгалтерлік есептің бастапқы құжаттары (ұйымның бухгалтериясында

тіркеледі).Оқу жоспарлары, бағдарламалары (ұйымның тиісті құрылымдық

бөлімшелерінде тіркеледі).Айлық, тоқсандық жəне басқа есептер (ұйымның тиісті құрылымдық

бөлімшелерінде тіркеледі).Статистикалық есептілік нысандары (ұйымның тиісті құрылымдық

бөлімшелерінде тіркеледі).Кеңестер, мəжілістер туралы хабарламалар.Құттықтау хаттар, құттықтау жеделхаттары, шақыру билеттері.Баспа басылымдары (кітаптар, журналдар, газеттер, бюллетеньдер).Іссапарларға рұқсат беру туралы жеделхаттар мен хаттар.Мəжілістер, кеңестер, семинарлар жəне басқа өткізу туралы

телефонограммалар.Конвертте «Жеке өзіне» белгісі бар құжаттар.Тақырыптар бойынша ғылыми есептер (ұйымның тиісті құрылымдық

бөлімшелерінде тіркеледі).Прейскуранттар.Материалдар шығынының нормалары, кеңсе керек-жарақтарына

жəне ұйымдастыру техникасына өтінімдер (ұйымның тиісті құрылымдық бөлімшелерінде тіркеледі).

Жиынтық ақпараттар.


255

Кадрлар жөніндегі есептік деректер.Мемлекеттік жəне мемлекеттік

емес ұйымдарда құжаттама жасаудың жəне құжаттаманы басқарудың

үлгілік қағидаларына 15-қосымша

__20__ Корреспондент Құжаттың түрі

__15__ Құжаттың келіп түскен күні жəне индексі Құжаттың күні жəне индексі

__30__ ________105__________Құжаттың тақырыбы немесе қысқаша мазмұныБұрыштама немесе құжат кімге жіберілді Орындалу мерзімі

__20__ күні көрсетіліп алғандығы туралы қолхат

Құжаттың орындалғаны жəне іске жөнелтілгені туралы белгі

Оң жақ беті 210

148

Құжаттың орындалу барысы, орындалу мерзімінің ауыстырылуы, аралық жауаптардың (сұрау салудың) түсуі жəне т.б. туралы мəліметтер

Бақылау белгісі__10__ № қор № тізімдеме № іс

70 70210

А5 (148x210) форматы


256



16-қосымша

Кіріс құжаттарын тіркеу журналының нысаны

№№ р.с

Келіп түскен күні

Коррес-пондент, кіріс

құжаты-ның күні жəне индексі

Құжат түрі, кіріс құжатының тақырыбы немесе қысқаша мазмұны

Бұрыш-тама немесе құжат орындау кімге

жіберілді

Құжатты алу

туралы қолхат, күні

Құжат-тың орын-далғаны туралы белгі

Ескерт-пе

1 2 3 4 5 6 7 8


Шығыс жəне кіріс құжаттарын тіркеу журналының нысаны

р.с.№№

Шығыс (ішкі) құжатының күні жəне индексі

Коррес-пондент

Құжаттың тақырыбы немесе қысқаша мазмұны

Құжаттың орындалғаны жəне іске жіберілгені туралы белгі

Ескертпе

1 2 3 4 5 6



257



17-қосымша___________________ жағдайы бойынша(күні, айы, жылы)бақылауға жататын құжаттардың орындалуы туралыМƏЛІМЕТТЕР

Р/с

№№

Құры-лымдық бөлім-шелер атауы

Бақылаудағы құжаттар Оның ішінде құжаттар

барлығыөткен айда түскен

орын-дал-

ғандары

орын-дауда тұрған-дары

орындау мерзімі ұзар-тылған

мерзімі өтіп

кеткен-дері

1 2 3 4 5 6 7 8

БҚҚ қызметі басшысы Қолтаңбаныңлауазымының атауы_____________толық жазылуы(өз қолы)А4 (210 х 297) форматыЕскертпе:Мəліметтер құжат түріне қарай бағандармен (бұйрықтар, алқа шешімі

жəне басқалар), олардың тіркеу нөмірімен, орындаушының тегімен толығуы мүмкін.


258



18-қосымша

__________________ жағдайы бойынша(күні, айы, жылы)

жеке жəне заңды тұлғалар өтініштерінің орындалуы туралы

МƏЛІМЕТТЕР

р/с№№

Құрылым-дық бөлімше-лердің атауы

Орындалу үстінде Оның ішінде

барлығы өткен айда түскендер

мерзі-мінде

орындал-ғаны

мерзімі өткендері

барлығы мерзімі ұзартылды

1 2 3 4 5 6 7

Барлығы:

БҚҚ қызметі басшысыҚолтаңбаныңлауазымының атауы_____________толық жазылуы(өз қолы)А4 (210 х 297) форматы


259



19-қосымшаБаспа-бланк өнімін есепке алу жəне беру журналының нысаныКеліп түскендер Берілгендер

Келіп түскен

күні

ілеспе

құж

аттың күні

жəне нөмірі

Дайындаушы

меке-менің атауы

Даналар

саны

Бланк-тердің

сериялары

жəне нөмір-лері

Берілген

күні

Бері

-летін

құж

аттың күні

жəне нөмірі

Кімге берілді

Даналар

саны

Бланктердің сериялары

жəне нөмірлері

Алғанды

ғы туралы

қолхат

Ескертпе

, баспа

-бланкі өнімінің бүлінген

даналары

н жою

туралы

белгі

Құры

-лымд

ық бөлім-

шенің

атауы

Алушыны

ң тегі

мен

аты

-жөні

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13



260



20-қосымша

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік Елтаңбасы бейнеленгенжəне арнайы штемпельді бояуы бар мөрлерді, мөртабандарды

есепке алу жəне беру журналының нысаны

Р.с. №№

Қазақ-стан Респу-бликасы Мем-

лекеттік Елтаң-басы бейне-ленген

мөр жəне мөртабан-дардың атау-

лары мен бедерлері

Кімге берілді

Қайта-рылған күні жəне қабылдау туралы қолхаты

Ескертпе, мөрлерді, мөрта-

бандарды жəне арнайы

штемпельді бояуды жою туралы белгі

Қазақ-стан Респу-бликасы

Мемлекеттік Елтаң-басы бейне-ленген мөрлерді, мөрта-

бандарды жəне арнайы штемпельді бояуларды сақтауды жүзеге

асыратын құрылымдық

бөлім-шелердің атауы

Алушы лауа-зымды тұлға-ның тегі мен аты-жөні

Алған-дығы туралы күні жəне қолхат

1 2 3 4 5 6 7

А4 (210 х 297) пішін


261



21-қосымша

Арнайы сиямен толтырылған қаламұшты автоқаламдардыесепке алу жəне оларды беру журналының нысаны

р.с.№ №

Арнайы сиямен

толтырылатын қаламұшты автоқалам-дарды

сақтауды жүзеге

асыратын құрылымдық бөлімшенің

атауы

Арнайы сиямен толты-

рылатын қалам-ұшты автоқалам-дарды

сақтауды жүзеге

асыратын жауапты

тұлғаның тегі мен аты-жөні

Арнайы сиямен толты-рылған қалам-ұшты

автоқалам-дарды алған

тұлғаның лауазымы мен тегі

Берілген күні жəне алған-дығы туралы қолхат

Қайта-рылған күні жəне қабыл-данғаны туралы қолхат

Ескертпе, арнайы сиямен толты-рылған қалам-ұшты автоқа-ламды жою

туралы белгі

1 2 3 4 5 6 7



262



22-қосымша______________________________________________________________ұйымның атауы

АКТ___________________ №_________________(күні)Шығарылған жеріШығарылған жері(мемлекеттік тілде)(орыс немесе басқа тілде)БекітемінҰйым басшысылауазымының атауы_______ Қолтаңбаның(өз қолы) толық жазылуыКүні

Қорғауға жататын баспа-бланкіөнімдерін, мөрлерді, мөртабандарды,құжаттарды қорғау құралдарын

жəне тіркеу-есепке алу құжаттары меноларды тіркеу-есепке алу нысандарын

қабылдау-беруНегіздеме: ұйым басшысының «........тексеру жүргізу туралы» (күні)

№ _____ бұйрығы (немесе басқа құжат: жұмыс жоспары, жоғары тұрған органның тапсырмасы жəне т.б.).

Мына құрамдағы комиссия мүшелері жасаған:Комиссия төрағасы ________________________________________лауазымы, тегі, аты-жөніКомиссия мүшелері: 1._____________________________________лауазымы, тегі, аты-жөні2._____________________________________лауазымы, тегі, аты-жөні______________________________________________________________1. Қорғауға жататын пайдаланылмаған баспа-бланкі өнімдері (түрінеқарай бөлек) сериясы ____ № ___ бастап № ___ саны __________________(санмен жəне жазбаша)дана.

2. Қорғауға жататын бүлінген баспа-бланкі өнімдерін жоюға бөлу туралы акт ______________________________________________________________

(күні, нөмірі, бланк түрлері бойынша акт данасының саны)3. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Елтаңбасы бейнеленген

мөрлердің саны __________________________ дана (санмен жəне жазбаша)


263

4. Қазақстан Республикасы Мемлекеттік Елтаңбасы бейнеленгенмөртабандардың саны ___________________________ дана.(санмен жəне жазбаша)5. Құжаттарды қорғау құралдары: _________________________________(қорғау құралының атауы)саны ____________________________ дана. (санмен жəне жазумен)6. Тіркеу-есепке алу нысандары: __________________________________(тіркеу-есепке алу нысандарының түрлері, іс ______________________________________________________________номенклатурасы бойынша олардың нөмірі, томдардың нөмірі, алғашқы

жəне соңғы жазбалардыңкүні, парақтар саны)

Қорғауға жататын баспа-бланкі өнімдерімен, мөрлермен, мөртабандармен жəне құжаттарды қорғау құралдарымен есептік жұмыс жағдайы

___________________________________________________________________________________________________________________________.(есептік жұмыс жағдайының жалпы сипаттамасы)Тапсырған _____________ Қолтаңбаның толық жазылуы(өз қолы)Қабылдаған _____________ Қолтаңбаның толық жазылуы(өз қолы)_____ данада жасалды:1-дана: № істе2-дана: (адресат)Комиссия төрағасықолыҚолтаңбаның толық жазылуыКомиссия мүшелеріқолыҚолтаңбаның толық жазылуыА4 (210Х297) форматы


264



23-қосымша______________________________________________________________ұйымның атауы

АКТ_________________№ _____________(күні)Шығарылған жері(мемлекеттік тілде немесебасқа тілде)БекітемінҰйым басшысы лауазымының атауы________ Қолтаңбаның(өз қолы) толық жазылуыКүні

Қорғауға жататын баспа-бланкіөнімдерінің бүлінген даналарын

жоюға бөлу туралыНегіздеме: ұйым басшысының «........тексеру жүргізу туралы» (уақыты)

№ _____ бұйрығы (немесе басқа құжат: жұмыс жоспары, жоғары тұрған органның тапсырмасы жəне т.б.).

Мына құрамдағы комиссия мүшелері жасаған:Комиссия төрағасы ________________________________________лауазымы, тегі, аты-жөніКомиссия мүшелері: 1._____________________________________лауазымы, тегі, аты-жөні2._____________________________________лауазымы, тегі, аты-жөні______________________________________________________________Қорғауға жататын баспа-бланкі өнімдерінің мынадай жарамсыз түрлері

жоюға іріктеп алынды:

р.с.№ №

Қорғауға жататын баспа-бланкі

өнімдері түрінің атауы

Қорғауға жататын баспа-бланкі өнімі данасының сериясы

мен нөмірі

Қорғауға жататын бүлінген баспа-бланкі өнімдері данасының саны

Ескертпе

1 2 3 4 5

Қорғауға жататын бүлінген баспа-бланкі өнімдерінің жиынтық саны________________________(санмен жəне жазбаша)_____ данада жасалды:


265

1-дана: № істе2-дана: (адресат)Комиссия төрағасы _____________ Қолтаңбаның толық жазылуы(өз қолы)Комиссия мүшелері ______________ Қолтаңбаның толық жазылуы(өз қолы)Қорғауға жататын баспа-бланкі өнімдерін есепке алу мен беру журналынабелгілер енгізілді, саны __________________ бүлінген дана(санмен жəне жазбаша)______________ арқылы жойылды.(жоюдың түрі) Лауазымның атауы _____________ Қолтаңбаның толық жазылуы(өз қолы)КүніА4 (210Х297) форматы


266

Мемлекеттік жəне мемлекеттік емес ұйымдарда құжаттамажасаудың жəне құжаттаманы басқарудың


______________________________________________________________ұйымның атауы

АКТ_________________№ _____________(күні)Шығарылған жері(мемлекеттік тілде немесе басқа тілде)БекітемінҰйым басшысы лауазымының атауы_________ Қолтаңбаның(өз қолы) толық жазылуыКүні

Қорғауға жататын мөрлер менмөртабандарды жоюға бөлу туралы

Негіздеме: ұйым басшысының «.......тексеру жүргізу туралы» (уақыты) № _____ бұйрығы (немесе басқа құжат: жұмыс жоспары, жоғары тұрған органның тапсырмасы жəне т.б.).

Мына құрамдағы комиссия мүшелері жасаған:Комиссия төрағасы ________________________________________лауазымы, тегі, аты-жөніКомиссия мүшелері: 1._____________________________________ лауазымы, тегі, аты-жөні 2._____________________________________ лауазымы, тегі, аты-жөніҚорғауға жататын мынадай мөрлер мен мөртабандар жоюға іріктеп

алынды:р.с. №№ Атауы Саны Ескертпе

1 2 3 4

_____ данада жасалды:1-дана: № істе2-дана: (адресат)Комиссия төрағасы _____________ Қолтаңбаның толық жазылуы (өз қолы)Комиссия мүшелері ______________ Қолтаңбаның толық жазылуы (өз қолы)Журналға белгілер енгізілді, қорғауға жататын мөрлер мен мөртабандарсаны _____________________ данада _____________________ жойылды. (санмен жəне жазумен) (жоюдың түрі)Лауазымның атауы _____________ Қолтаңбаның толық жазылуы(өз қолы)КүніА4 (210Х297) форматы


267

Мемлекеттік жəне мемлекеттік емес ұйымдарда құжаттамажасаудың жəне құжаттаманы басқарудың


______________________________________________________________ұйымның атауы

АКТ_________________№ _____________(күні)Шығарылған жері(мемлекеттік тілде немесе басқа тілде)БекітемінҰйым басшысы лауазымының атауы_______ Қолтаңбаның(өз қолы) толық жазылуыКүні

Құжаттарды қорғау құралынжоюға бөлу туралы

Негіздеме: ұйым басшысының «........тексеру жүргізу туралы» (уақыты) № _____ бұйрығы (немесе басқа құжат: жұмыс жоспары, жоғары тұрған органның тапсырмасы жəне т.б.).

Мына құрамдағы комиссия мүшелері жасаған:Комиссия төрағасы ________________________________________ лауазымы, тегі, аты-жөніКомиссия мүшелері: 1._____________________________________ лауазымы, тегі, аты-жөні 2._____________________________________лауазымы, тегі, аты-жөніҚұжаттарды қорғау құралдарының мынадай түрі жоюға іріктеп алынды:р.с. №№ Атауы Саны Ескертпе

1 2 3 4

_____ данада жасалды:

1-дана: № істе2-дана: (адресат)Комиссия төрағасы _____________ Қолтаңбаның толық жазылуы (өз қолы)Комиссия мүшелері ______________ Қолтаңбаның толық жазылуы (өз қолы)№№ ________ есепке алу журналына белгілер енгізілді, құжаттардықорғау құралдары ____________________ жолымен жойылды. (жоюдың түрі)Лауазымның атауы _____________ Қолтаңбаның толық жазылуы (өз қолы)КүніА4 (210Х297) форматы


268



26-қосымша______________________________________________________________Мемлекеттік ұйымның атауыАКТ_________________№ __________(уақыты)Шығарылған жері(мемлекеттік тілде немесе басқа тілде)БекітемінҰйым басшысылауазымының атауы_______ Қолтаңбаның(өз қолы) толық жазылуыКүніҚорғауға жататын пайдаланылмағанбаспа-бланкі өнімдерінжою бөлу туралыұйым басшысының «........тексеру жүргізу туралы» (уақыты) № _____

бұйрығы (немесе басқа құжат: жұмыс жоспары, жоғары тұрған органның тапсырмасы жəне т.б.).

Мына құрамдағы комиссия мүшелері жасаған:Комиссия төрағасы ________________________________________лауазымы, тегі, аты-жөніКомиссия мүшелері: 1._____________________________________лауазымы, тегі, аты-жөні2._____________________________________лауазымы, тегі, аты-жөні_______________________ байланысты ____________________________(таратуға, қайта ұйымдастыруға) (мемлекеттік органның (ұйымның)_________________________________ практикалық мəнін жоғалтқанресми атауыпайдаланылмаған баспа-бланкі өнімдерінің мынадай түрлері жоюға

іріктеп алынды:

р.с.№№

Баспа-бланкі өнімі түрінің атауы

Баспа-бланкі өнімі данасының сериясы

жəне нөміріПайдаланылмаған даналардың саны Ескертпе

1 2 3 4 5

Қорғауға жататын пайдаланылмаған баспа-бланкі өнімінің жиыны___________________ дана.(санмен жəне жазбаша)


269

Комиссия төрағасы _____________ Қолтаңбаның толық жазылуы(өз қолы)Комиссия мүшелері ______________ Қолтаңбаның толық жазылуы(өз қолы)Баспа-бланкі өнімдерін есепке алу мен беру журналына белгіенгізілді, пайдаланылмаған даналар саны ______________________салмағы ______________________ кг ____________ жолмен жойылды (санмен жəне жазумен)(жоюдың түрі)Лауазымның атауы _____________ Қолтаңбаның толық жазылуы(өз қолы)КүніА4 (210Х297) форматы


270



27-қосымшаҰйымның ресми атауы ІСТЕР НОМЕНКЛАТУРАСЫ___________ № _____________(күні)(индекс)- -| | |--|Бекітемін|_ _| __________ жылғаҰйым басшысылауазымының атауы_________ Қолтаңбаның(өз қолы) толық жазылуыКүні

Істің индексі

Істің (томның, бөліктің) тақырыбы

Істер (томдар, бөліктер) саны

Тізбе бойынша істің (томның, бөліктің сақтау мерзімі жəне тармақ нөмірі

Ескерту

1 2 3 4 5

БҚҚ қызметі басшысы _____________Қолтаңбаныңлауазымының атауы (өз қолы)толық жазылуыКүніҚұрылымдық бөлімшелер басшыларының бұрыштамаларыҰйымның ОСК (СК) Мемлекеттік мұрағатхаттамасы мен мекемесінің СТК хаттамасыменкелісілдікелісілді(хаттаманың күні жəне нөмірі) (хаттаманың күні жəне нөмірі)______________ жылы жүргізілген істердіңсанаттары мен саны туралы қорытынды жазба

Сақтау мерзімі бойынша БарлығыОның ішінде

өтпелілер «СТК» белгісімен

ТұрақтыУақытша (10 жылдан жоғары)Уақытша (қоса алғанда 10 жылға дейін)Жиыны:

БҚҚ қызметі басшысының Қолтаңбаныңлауазымының атауы_____________ толық жазылуы (өз қолы)Күні


271

Жиынтық мəлімет ұйымның мұрағатына тапсырылды.Мəлімет берген қызметкерҚолтаңбаныңлауазымының атауы_____________ толық жазылуы (өз қолы)КүніА4 (210Х297) форматы



28-қосымшаІСТІҢ КУƏЛАНДЫРУ ПАРАҒЫ

№ _____қор № ________ тізімдеме № _____ісІске ___________________ парақ тігілді (салынды) жəне нөмірленді,оның ішінде: парақтардың литерлі № № __________________________парақтардың есепке алынбаған № № ___________________нөмірленген таза парақтар ___________________+ ішкі тізімдеме парақтары _______________________Нөмірлеуге жатпайтын салымдар мен қосымша түріндегі__________________________құжаттар есепке алынады(құжаттардың түрлері жəне олардың саны)

Іс құжаттарын қалыптастырудың, ресімдеудің, физикалық жай-күйінің жəне есепке алынуының ерекшеліктері

парақтар№№

1 21. Брошюралар жəне басқа баспа басылымдар2. Үндеухаттар3. Газеттерден қиындылыр4. Ашық хаттар5. Конверттер6. Почта маркілері7. Елтаңбалық маркілер8. Почта штемпельдері жəне басқалар9. Арнайы почта белгілері10. Сүргіш, мастик мөрлері11. Фотоқұжаттар12. Карталар, жоспарлар, сызбалар жəне басқа да ғылыми-техникалық құжаттама13. Суреттер, гравюра, акварелдер14. Танымал қайраткерлердің қолтаңбалары15. Желімденген парақтар16. Парақ бөліктерінің жойылуы17. Өшуге айналған мəтін

Істің куəландырушы парағын толтырушы Қолтаңбаныңтұлға лауазымының атауы________________ толық жазылуы (өз қолы)күніА4 (210Х297) форматы


272

Ескертпе.1. Куəландыру парағы істегі парақтарды есепке алу жəне олардың

нөмірлену ерекшеліктерін тіркеу үшін жасалады.2. Куəландыру парағы жеке парақта (парақтарда) жасалады жəне істің

соңына тігіледі.3. Куəландыру парағында істің нөмірленген парақтарының саны санмен

жəне жазбаша жəне «+» (қосу) белгісі арқылы бөлек, іс құжаттарының ішкі тізімдемесінің парақтар саны көрсетіледі.

4. Куəландыру парағында іс құжаттарын нөмірлеудің, ресімдеудің жəне олардың физикалық жай-күйінің мынандай ерекшеліктері белгіленеді:

1) почталық айналым құралдары (маркінің барлық түрлері, конверттер, ашық хаттар, бланкілер, штемпельдер, мөртаңбалар, пломбалар);

2) мөрлер жəне олардың бедерлері;3) танымал мемлекет жəне қоғам қайраткерлерінің, ғылым, техника жəне

мəдениет қайраткерлерінің қолтаңбалары;4) фотоқұжаттар;5) суреттер, гравюралар жəне акварелдер;6) үлкен форматтағы құжаттар;7) желімделген парақтар, құжаттардың бүлінуі;8) фотосуреттер, құжаттар жапсырылған парақтар;9) салымдары бар конверттер жəне оларда салымдардың парақ (заттар)

саны;10) жеке нөмірлері бар құжаттар (соның ішінде баспалық материалдар)

жəне олардың парақ (бет) саны;5. Егер істің бір парағында құжатты ресімдеудің бірнеше ерекшеліктері

бар болса, онда куəландыру парағының 2-бағанында 1-бағанның əрбір позицияға қарсы осы парақтың нөмірі қойылады.

6. Егер құжаттың бір парағында бірнеше маркі жəне басқа да материалдар бар болса, онда 2-бағанда істің парақ нөмірлерін кейін олардың саны жақшада көрсетіледі.

7. Егер істе ерекше материалдардың себебінен нөмірлеуге мүмкіндік болмайтын, олар жасалған заттар (шыны, металл, мата жəне басқалар) болса, онда 2-бағанда олардың арасында осы зат тұрған парақтардың нөмірі көрсетіледі.

8. Істің құрамындағы жəне жай-күйіндегі кейінгі барлық өзгерістер (бүлінуі, құжаттардың түпнұсқаларының көшірмелерімен ауыстырылуы, жаңа құжаттардың қосылуы жəне басқалар) тиісті актілерге сілтеме жасала отырып, куəландыру парағында белгіленеді.

9. Куəландыру парағы нөмірленбейді.А4 (210Х297) форматы


273



29-қосымша№ _________ іс құжаттарының

ІШКІ ТІЗІМДЕМЕСІр/с №№

Іс жүргізу индексі

Құжаттың күні Құжат тақырыбы Іс парақтарының

нөмірі Ескертпе

1 2 3 4 5 6

Жиыны _____________________________ құжат парағы(санмен жəне жазбаша)Ішкі тізімдеменің парақтар саны _________________________ (санмен жəне жазбаша)Іс құжаттарының ішкітізімдемесін толтырғанҚолтаңбаныңтұлға лауазымының атауы_____________ толық жазылуы (өз қолы)күніА4 (210Х297) форматы


274



30-қосымшаҰйымның құрылымдық бөлімшесініңістер тізімдемесінің нысаныҰйымның құрылымдықБекітемінбөлімшесінің ресмиҚұрылымдық бөлімшеатауыбасшысы лауазымының атауы____________ Қолтаңбаның(өз қолы) толық жазылуыКүні_________ жылғы (дардағы) №______тізімдеме

р/с№№

Істің индексі

Істің (томның, бөліктің) тақырыбы

Істің (томның, бөліктің) соңғы күні

Істің (томның, бөліктің) сақтау мерзімі

Істегі (томдағы бөліктегі) парақтар саны

Ескертпе

1 2 3 4 5 6 7

Тізімдемеге № ___ ден № ___ дейінгі _____________ істер енгізілді, (санмен жəне жазбаша)оның ішінде:литерлі нөмірлер:қалып кеткен нөмір:Тізімдеме жасаушыҚолтаңбаныңлауазымының атауы____________толық жазылуы (өз қолы)КүніБҚҚ қызметініңҚолтаңбаныңбасшысы____________толық жазылуы (өз қолы)КүніҰйым мұрағатыныңҚолтаңбаныңқызметкері____________толық жазылуы (өз қолы)КүніЕскертпе.Тұрақты сақталатын істер тізімдемесінде 5-баған толтырылмайды.А4 (210Х297) форматы


275

Облыстық ономастика комиссиялары жəне республикалық маңызы бар қалалардың, астананың ономастика комиссиялары туралы үлгi

ереженi бекiту туралыҚазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2013 жылғы 24 сəуiрдегi № 396

қаулысы

РҚАО-ның ескертпесi!Осы қаулы 2013 жылғы 24 сəуiрден бастап қолданысқа енгiзiледi.«Қазақстан Республикасындағы тiл туралы» 1997 жылғы 11 шiлдедегi

Қазақстан Республикасының Заңы 24-1-бабының 2) тармақшасына сəйкес Қазақстан Республикасының Үкiметi ҚАУЛЫ ЕТЕДI:

1. Қоса берiлiп отырған Облыстық ономастика комиссиялары жəне республикалық маңызы бар қалалардың, астананың ономастика комиссияла-ры туралы үлгi ереже (бұдан əрi – Үлгi ереже) бекiтiлсiн.

2. Үлгi ережеге сəйкес облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергiлiктi атқарушы органдары бiр ай мерзiм-де облыстық ономастика комиссиялары, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың ономастика комиссиялары туралы ережелердi бекiт-сiн.

3. Осы қаулы 2013 жылғы 24 сəуiрден бастап қолданысқа енгiзiледi.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрi


276

Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 2013 жылғы 24 сəуiрдегi № 396

Қаулысымен бекітілген

Облыстық ономастика комиссиялары жəне республикалық маңызы бар қалалардың, астананың ономастика комиссиялары туралы

үлгi ереже


1. Осы Облыстық ономастика комиссиялары жəне республикалық маңызы бар қалалардың, астананың ономастика комиссиялары туралы үлгi ереже (бұдан əрi – Үлгi ереже) «Қазақстан Республикасындағы тiл туралы» 1997 жылғы 11 шiлдедегi Қазақстан Республикасының Заңы 24-1-бабының 2) тармақшасына сəйкес əзiрлендi.

2. Облыстық ономастика комиссиялары жəне республикалық маңызы бар қалалардың, астананың ономастика комиссиялары (бұдан əрi – Комиссия) жергiлiктi атқарушы органдардың жанынан құрылатын консультативтiк-кеңесшi органдар болып табылады.

3. Комиссия өз қызметiнде Қазақстан Республикасының Конституция-сы мен Қазақстан Республикасының заңдарын, Қазақстан Республикасы

Президентiнiң жəне Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң актiлерiн, сондай-ақ осы Үлгi ереженi басшылыққа алады.

2. Комиссияның мiндеттерi, функциялары мен құқықтары

4. Комиссияның негiзгi мiндеттерi:1) Қазақстан Республикасының аумағындағы əкiмшiлiк-аумақтық бiр-

лiктерге, елдi мекендердiң құрамдас бөлiктерiне, əуежайларға, порттарға, темiржол вокзалдарына, темiржол стансаларына, метрополитен стансала-рына, автовокзалдарға, автостансаларға, физикалық-географиялық жəне мемлекет меншiгiндегi басқа да объектiлерге атау беру жəне оларды қайта атау, олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту жəне мемлекеттiк заңды тұлғаларға, мемлекет қатысатын заңды тұлғаларға жеке адамдардың есiмiн беру, сондай-ақ Қазақстан Республикасының тарихи-мəдени мұрасының құрамдас бөлiгi ретiнде тарихи атауларды қалпына келтiру жəне сақтау бойынша бiрыңғай көзқарасты қалыптастыру жөнiнде ұсыныстар əзiрлеу;

2) ономастика мəселелерi жөнiнде Қазақстан Республикасының норма-тивтiк құқықтық базасын жетiлдiру бойынша ұсыныстар əзiрлеу;

3) бұрын атауы жойылып кеткен тарихи топонимдердi қалпына келтiру жөнiнде ұсыныстар əзiрлеу болып табылады.

5. Жүктелген мiндеттердi шешу мақсатында:1) облыстық ономастика комиссиялары:


277

ауылдарға, кенттерге, ауылдық округтерге атау беру, оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау жəне өзгерту бойынша қорытындылар бередi;

аудандық маңызы бар қалалардың, кенттiң, ауылдың, ауылдық округтiң құрамдас бөлiктерiне атау беру, оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту бойынша қорытындылар бередi;

2) республикалық маңызы бар қалалардың, астананың ономастика комис-сиялары:

Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң жанындағы Республикалық оно-мастика комиссиясымен келiсiлгеннен кейiн – қаладағы аудандарға, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың құрамдас бөлiктерiне атау беру жəне қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипция-сын нақтылау мен өзгерту бойынша қорытындылар бередi.

6. Өз мiндеттерi мен функцияларына сəйкес Комиссия:1) Комиссияның құзыретiне кiретiн мəселелер бойынша ауданның, облыс-

тың, республикалық маңызы бар қалалардың жəне астананың атқарушы ор-гандарының өкiлдерiн Комиссияның отырыстарына шақыруға жəне тыңдауға;

2) заңнамада белгiленген тəртiппен мемлекеттiк жəне басқа да ұйымдардан Комиссияның мiндеттерiн iске асыруға қажеттi материалдарды сұратуға жəне алуға;

3) мемлекеттiк органдармен жəне өзге де ұйымдармен өзара iс-қимыл жасауға;

4) бұрын атауы жойылып кеткен тарихи топонимдердi қалпына келтiру жөнiндегi ұсыныстарды қарауға;

5) ономастика мəселелерi бойынша Қазақстан Республикасының норма-тивтiк құқықтық базасын жетiлдiру мəселелерi жөнiнде Қазақстан Респу-бликасы Үкiметiнiң жанындағы Республикалық ономастика комиссиясына ұсыныстар енгiзуге құқылы.

3. Комиссияның жұмысын ұйымдастыру

7. Комиссия төрағадан, төрағаның орынбасарынан, Комиссия мүшелерiнен жəне хатшыдан тұрады. Комиссия хатшысы оның мүшесi бо-лып табылмайды.

8. Комиссияны облыс, республикалық маңызы бар қала жəне астана əкi-мiнiң орынбасарынан төмен емес мəртебесi бар лауазымды тұлға басқарады.

Комиссияның дербес құрамын облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың əкiмi бекiтедi.

Комиссияның құрамына тиiстi мəслихаттардың депутаттары, ғалымдар, мемлекеттiк органдардың жəне өзге де ұйымдардың, бұқаралық ақпарат құралдарының өкiлдерi, мамандар жəне өзге де тұлғалар, олардың келiсiмi бойынша енгiзiледi.

9. Комиссия мүшелерi өздерiнiң қызметтерiне алмастыру құқығынсыз қатысады.

10. Комиссия төрағасы оның қызметiне басшылық етедi, отырыстарда төрағалық етедi, жұмысын жоспарлайды, оның шешiмдерiнiң iске асыры-


278

луына жалпы бақылауды жүзеге асырады жəне Комиссия жүзеге асыратын қызметке жəне оның шығаратын шешiмдерiне қолданыстағы заңнамаға сəйкес дербес жауапты болады.

Төраға болмаған уақытта оның функцияларын орынбасары орындайды.11. Комиссия хатшысы болып облыстың, республикалық маңызы бар

қаланың жəне астананың жергiлiктi атқарушы органдарының тiл саясаты мəселелерi бойынша құрылымдық бөлiмшесiнiң бөлiм бастығынан төмен емес мəртебесi бар лауазымды тұлға айқындалады.

12. Облыстың, республикалық маңызы бар қаланың жəне астананың жергiлiктi атқарушы органдарының тiл саясаты мəселелерi бойынша құрылымдық бөлiмшесi Комиссияның жұмыс органы (бұдан əрi – жұмыс органы) болып табылады.

13. Жұмыс органы:1) Комиссия жұмысының ұйымдық-техникалық қамтамасыз етiлуiн;2) Комиссия отырысының күн тəртiбiн қалыптастыруды;3) Комиссия отырыстарының материалдарын, Комиссияның ағымдағы

жəне перспективалық жұмыс жоспарларын дайындауды;4) Комиссия мүшелерiне Комиссия отырысының өткiзiлуiне дейiн бес

жұмыс күнiнен кешiктiрiлмейтiн мерзiмде қажеттi материалдарды қоса күн тəртiбiн жiбередi.

14. Комиссия отырыстарын оның төрағасы қажеттiлiгiне қарай, бiрақ жы-лына кемiнде төрт рет шақырады.

15. Комиссияның отырыстары, егер оған Комиссия мүшелерiнiң жалпы санының жартысынан астамы қатысса, заңды деп есептеледi.

16. Комиссия шешiмдерi оның отырысына қатысқан Комиссия мүше-лерiнiң жалпы санының көпшiлiк даусымен ашық дауыс беру арқылы қабылданады.

Комиссия мүшелерi шешiм қабылдау кезiнде тең дауысқа ие. Дауыстар тең болған жағдайда, Комиссия төрағасы дауыс берген шешiм қабылданды деп есептеледi.

Комиссия мүшелерi ерекше пiкiрге ие, оны бiлдiрген жағдайда пiкiр жаз-баша түрде жазылуға жəне Комиссия отырысының хаттамасына қоса тiрке-луге тиiс.

17. Комиссия шешiмдерi қорытынды түрiнде ресiмделедi жəне оған төраға, хатшы, отырысқа қатысқан Комиссия мүшелерi қол қояды.

18. Комиссияның жұмыс органы облыстық ономастика комиссияларының қорытындысын Комиссия отырысы өткiзiлгеннен кейiн үш жұмыс күнi iшiн-де жергiлiктi атқарушы органдарға бередi (жiбередi).

19. Комиссияның жұмыс органы республикалық маңызы бар қалалардың, астананың ономастика комиссияларының қорытындыларын отырыс өткiзiлгеннен кейiн бес жұмыс күнi iшiнде Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң жанындағы Республикалық ономастика комиссиясына келiсу үшiн жiбередi.

20. Комиссияның жұмыс органы республикалық маңызы бар қалалардың, астананың ономастика комиссияларының қорытындыларын Қазақстан Рес-публикасы Үкiметiнiң жанындағы Республикалық ономастика комиссиясы-нан келiсiм алған күннен кейiн үш жұмыс күнi iшiнде бередi (жiбередi).


279

Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен қолданудың 2011 - 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асыру

жөніндегі 2014-2016 жылдарға арналған іс-шаралар жоспарын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 4 ақпандағы№ 62 қаулысы

«Қазақстан Республикасында тiлдердi дамыту мен қолданудың 2011 – 2020 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасы туралы» Қазақстан Рес-публикасы Президентiнiң 2011 жылғы 29 маусымдағы № 110 Жарлығына сəйкес Қазақстан Республикасының Үкiметi ҚАУЛЫ ЕТЕДI:

1. Қоса берiлiп отырған Қазақстан Республикасында тiлдердi дамыту мен қолданудың 2011 – 2020 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасын iске асыру жөнiндегi 2014 – 2016 жылдарға арналған iс-шаралар жоспары (IІ кезең) (бұдан əрi – Iс-шаралар жоспары) бекiтiлсiн.

2. Орталық жəне жергiлiктi атқарушы органдардың, компаниялар мен ұйымдардың басшылары (келісім бойынша) бiр ай мерзiмде Қазақстан Республикасында тiлдердi дамыту мен қолданудың 2011 – 2020 жылдарға арналған мемлекеттiк бағдарламасын iске асыру жөнiндегi 2014 – 2016 жылдарға арналған iс-шаралар жоспарын əзiрлесiн жəне бекiтсiн.

3. Жауапты орталық жəне жергiлiктi атқарушы органдар, компаниялар мен ұйымдар (келiсiм бойынша):

1) Iс-шаралар жоспарының уақтылы орындалуын қамтамасыз етсін;2) «Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк жоспарлау жүйесiнiң

одан əрi жұмыс iстеуiнiң кейбiр мəселелерi туралы» Қазақстан Республика-сы Президентiнiң 2010 жылғы 4 наурыздағы № 931 Жарлығымен белгілен-ген мерзімде жəне тəртіппен Iс-шаралар жоспарының iске асырылу барысы туралы ақпарат берсін.

4. Осы қаулының орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Мəдениет жəне ақпарат министрлiгiне жүктелсiн.

5. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан РеспубликасыныңПремьер-Министрi


280


2014 жылғы 4 ақпандағы № 62 қаулысымен

бекiтiлген

Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен қолданудың2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асыру

жөніндегі 2014-2016 жылдарға арналған іс-шаралар жоспары

№ Атауы

Өлш

ем бірлігі

Аяқтау ны

саны

Оры

ндауға

жауаптылар

Оры

ндалу мерзімі

ҚаржыландыруБолжанған шығыстар (млн. теңге)

2014жыл

2015жыл

2016жыл

Барлығы

Сомасы

Қаржыланд

ыру

көзі

Сомасы

Қаржыланд

ыру

көзі

Сомасы

Қаржыланд

ыру

көзі

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13

Мақсаты: Мемлекеттік тіл – ұлт бірлігінің басты факторыМіндеттер:1. Мемлекеттік тілді оқытудың əдіснамасын жетілдіру жəне стандарттау2. Мемлекеттік тілді оқытудың инфрақұрылымын дамыту3. Мемлекеттік тілді оқыту процесін ынталандыру

1 Онлайн режимі арқылы қашықтан

қол жеткізу мүмкіндігін пай-далана отырып

ұйымдастырылған қазақ тілін оқыту орталықтары

оқытушыларының біліктілігін арттыру

ҚР Үкіметіне ақпарат

МАМ, облыстық əкімдіктер: Ақмола,

Ақтөбе, Ал-маты, БҚО, Жамбыл,

Қызылорда, Маңғыстау, Павлодар

2014

-201

6 ж

.ж.

7,9

ЖБ

5,6

ЖБ

8,0

ЖБ

21,5


281

2 Мемлекеттік білім беру тапсырысы шеңберінде қазақ тілі оқытушыларын

оқыту

МАМ-ға ақпарат

БҒМ

2014

-201

6 ж

.ж.

ҚР БҒМ 020 «Жоғары жəне

жоғары оқу орнынан кейінгі білімі бар мамандар даярлау жəне оқитындарға əлеуметтік қолдау көрсету» бюджет-тік бағдарламасы

шеңберінде республикалық бюджет қаражаты

шегінде

3 Тіл оқыту орталық-тарының аккредит-телген желісін енгізужұмыстары бойын-ша жұмысты жалғас-

тыру


МАМ, БҒМ, ИЖТМ

2014

-201

6 ж

.ж.

51,3

РБ 51,3

РБ 51,3

РБ 153,

9

4 Аккредиттелгеноқыту орталық-

тарына мониторинг жасау


ЖАО20

14-

2016

ж

.ж. Талап етілмейді

5 Мемлекеттік тілдіоқыту орталық-

тарының қызметін рейтингтік бағалау жүйесін енгізуді қамтамасыз ету


МАМ, БҒМ, ЖАО

2016

ж.

Талап етілмейді

6 «ҚАЗТЕСТ» не-гізінде ересектердің мемлекеттік тілді белгілі бір көлемде (мемлекеттік қыз-метшілердің білік-тілік талаптарынасəйкес) білу деңге-йін анықтау жөнін-дегі нормативтік құқықтық базаны

əзірлеу


МАМ, БҒМ, МҚА, Еңбек-

мині, МО, ЖАО

2014

-201

6 ж

.ж.


7 «ҚАЗТЕСТ» бағдарламасы негізінде білім

деңгейін жыл сайын бақылау жүйесін

енгізу


БҒМ

2014

-201

6 ж

.ж.

53,4

РБ 55,8

РБ 58,3

РБ 167,

5


282

8 Тілдерді деңгейлеп меңгерудің

халықаралық стан-дарты негізінде

«Балабақша - мектеп - колледж - жоғары оқу орны» мемле-кеттік тілді үздіксіз оқыту жүйесін

енгізу жұмыстарын жалғастыру.

Жоғары оқу орын-дары мен жалпы орта білім беру

ұйымдарының оқу процесіне «Абайта-ну» жəне «Алашта-ну» таңдау бойынша курстарды пəндер компонентіне енгізу


БҒМ

2014

-201

6 ж

.ж.


9 Қазақ тілін үйрену үшін барлық тұлға-ларға мемлекеттік

қолдау көрсету, мем-лекеттік тілді оқыту орталықтарының жа-нынан білім дең-гейі бойынша тегінкурстар ұйымдас-тыру, сондай-ақ осы жұмысқа мемлекеттік-жекеменшік серіктестік

əдістерін қолдану, мемлекеттік тілдің қолданыс аясын бір-

келкілікке жеткізу үшін өңірлік алшақтықтарды ең-серуге басымдық

беру


Барлық мүдделі МО, облыстық əкімдіктер:Алматы, Ақмола,

Ақтөбе, БҚО, Жамбыл, Қарағанды, Қостанай, Қызылорда, Маңғыстау, Павлодар, СҚО, ШҚО жəне Алма-ты, Астана қалалық

əкімдіктері, ҰК, ҮЕҰ

2014

-201

6 ж

.ж.

263,

5ЖБ

275,

4ЖБ

292,

6ЖБ

831,

5


283

10 Қазақ жəне ағылшын тілдерін қарқынды оқыту жөніндегі интерактивті

оқыту жүйелерін, инновациялық-əдістемелік

бейнесабақтарды, оқыту-əдістемелік,

ғылыми, анықтамалық, публицистикалық

əдебиеттерді, мектеп-ке дейінгі жəне кіші мектеп жасындағы

балаларға суреттелген дыбысты кітаптарды, көрнекі құралдарды, қазақ тіліндегі аудио-кітаптарды (СD жет-кізгіште), компакт-дис-кілі əдебиеттерді, 3D элементтері бар қазақ, орыс, ағылшын тіліне оқытатын анимациялық

бейнефильмдерді (DVD дискілерде) əзірлеп, шығару


МАМ, ҮЕҰ

2014

-201

6 ж

.ж.

280,

2РБ 280,

2РБ 280,

2РБ 840,

6

11 Мемлекеттік тіл-ді оқытудың жаңа, баламалы, жетіл-дірілген, сапалы бағдарламаларын дайындайтын жəне

əзірлейтін мамандарды ынталандыру іс-шара-

ларын жүргізу


МАМ, ҮЕҰ

2012

-201

4 ж

.ж.

5,2

РБ 5,2

РБ 5,2

РБ 15,6

12 Шетелдегі қазақ диаспорасының өкілдері ана тілін меңгеруі үшін

əдістемелік жəне ұйымдастырушылық

қолдау көрсету


МАМ, СІМ

2014

-201

6 ж

.ж.

33,3

РБ 33,3

РБ 33,3

РБ 99,9

13 Шетелде тұратынотандастар мəселелері бойынша əлеуметтік жəне талдамалық

зерттеулерін жүргізу


МАМ, СІМ

2014

-201

6 ж

.ж.

3,6

РБ 3,6

РБ 3,6

РБ 10,8


284

Мақсаты: Мемлекеттік тілді көпшіліктің кеңінен қолдануына қол жеткізуМіндеттер:1. Мемлекеттік тілді қолдану мəртебесін арттыру2. Мемлекеттік тілге сұранысты арттыру

14 Мəртебелі тұлға-ларды жəне қазақ тілінде сөйлейтін этностардың таны-мал отбасыларын тарта отырып, PR технологиясын

қолданып, мемле-кеттік-жекеменшік əріптестіктің бір-лескен акциялары арқылы мемлекет-тік тілді танымал ету жұмыстарын ұйымдастыру


МАМ, БҒМ, ЖАО, «Нұр Отан» парти-ясы, МТД ПҚ

2014

-201

6 ж

.ж.


15 Мемлекеттік тілді жəне Қазақстандағы этнос өкілдерінің тілдерін теле-радио бағдарламалар мен мерзімді баспа ба-сылымдары, соның ішінде балалар мен жастарға арналған мемлекеттік тілді контентті БАҚ-та кеңейту арқылы насихаттау жəне

дамыту


МАМ20

14-2

016 ж

.ж.

1630

,8РБ

1630

,8

РБ16

30,8

РБ

4892

,4

16 Халық арасында мемлекеттік тілді танымал ету жəне жеке субъектілердің іс-қағаздарын мем-лекеттік тілге кө-шіруді жеделдетумақсатында мемле-кеттік əлеуметтік тапсырыс шеңбе-рінде қоғамдық қозғалыстарды, бірлескен акция-ларды, жобаларды ұйымдастыру жəне өткізу кезінде қазақ тілін насихаттау


МАМ, БҒМ, ЖАО, барлық мүдделі МО, «Нұр Отан» партиясы,

МТД ПҚ, ҰК, ҮЕҰ

2014

-201

6 ж

.ж.



285

17 Мемлекеттік тілдің қолданыс аясын біркелкілікке жет-кізу үшін өңірлік алшақтықтарды

еңсеруге басымдық беру мақсатында «Қазақстанның болашағы – қазақ тілінде» орыстіл-ді азаматтарға мемлекеттік тіл-ді насихаттауға арналған іс-ша-ралар кешенін ұйымдастыру


МАМ, ЖАО, ҰК, ҮЕҰ

2014

-201

6 ж

.ж.

16,8

РБ 16,8

РБ 16,8

РБ 50,4

18 Қазақтілді БАҚ-қақазақ тіліндегі интер-нет-ресурстарға мем-лекеттік қолдау жүйе-сі арқылы қолдау көрсету жөніндегі жұмыстарды жалғастыру


МАМ

2014

-201

6 ж


19 Фильмдерді мемлекет-тік тілде дубляждауды қамтамасыз етуге мемлекеттік қолдау

көрсету


МАМ

2014

-201

6 ж

.ж.

38,0

РБ 38,0

РБ 38,0

РБ 114,

0

20 Қазақстан Республикасындағы тіл саясаты мəселелері бойынша əлеуметтік жəне талдамалық зерттеулер жүргізу


МАМ

2014

-201

6 ж

.ж.

22,9

РБ 22,9

РБ 22,9

РБ 68,7

21 Əлемдік көркем, публицистикалық,

ғылыми əдебиеттерді мемлекеттік тіл-ге аударуды жəне басып шығаруды, энциклопедиялық əдебиеттерді

(технологиялық жəне өндірістік оқу бағдарламалары

бойынша) əзірлеуді жəне шығаруды ұйымдастыру


МАМ

2014

-201

6 ж

.ж.

570,

0РБ 570,

0РБ 570,

0РБ

1710

.0


286

22 Электрондық үкімет шеңберінде электрондық қызмет көрсетудің барлық

деңгейінде қазақ тілінің қолданылуын кеңейтуді

қамтамасыз ету


ККМ, барлық мүдделі МО, ЖАО

2014

-201

6 ж


23 Мəдениет ұйымдарының (театр, кино, кітапхана жəне т.б.) репертуарын қазақ тіліндегі жаңа кон-тентпен, оның ішінде балалар мен жасөспірім

көрермендер ауди-ториясына арналған шығармалармен толықтыру


МАМ, ЖАО

2014

-201

6 ж

.ж.

ҚР МАМ 007 «Ұлттық фильмдерді шығару», 009 «Театр-концерт ұйымдарының жұмыс

iстеуiн қамтамасыз ету» жəне 018 «Əлеумет-тік маңызы бар əде-биет түрлерін басып шығару» бюджеттікбағдарламасы шең-

берінде республикалық бюджет қаражаты ше-

гінде24 Бұқаралық мəдени,

спорт жəне басқа да қоғамдық шараларды

өткізу кезінде мемлекет-тік тілді кеңінен қол-дануды қамтамасыз ету


барлық МО, ЖАО

2014

-201

6 ж

.ж.


25 Халықаралық қызметте мемлекеттік тілді

қолдануды қамтамасыз ету


СІМ, барлық МО

2014

-201

6 ж

.ж.


Мақсаты: Дамыған тіл мəдениеті – зиялы ұлттың əлеуетіМіндеттер:1. Қазақ тілінің лексикалық қорын жетілдіру жəне жүйелеу2. Тіл мəдениетін жетілдіру

26 ҚР Үкіметі жанындағы Республикалық терминологиялық

жəне ономастикалық комиссиялардың

жұмыстарын жетілдіру, тілдік тарихи мұраны

қайта жаңғырту, термин-тану мен терминогра-фия жөніндегі арнайы жұмыстарды жүргізу


МАМ

2014

-201

6 ж

.ж.

16,1

РБ 16,1

РБ 16,1

РБ 48,3


287

27 Ономастика жəне терминология

жұмыстарын жүргізу кезінде бұқаралық

ақпарат құралдары мен азаматтық қоғам инсти-

туттарын тарту


МАМ

2014

-201

6 ж


28 Жоғары оқу орындарының филоло-гия факультеттерінде таңдау бойынша «Оно-мастика теориясы жəне практикасы» курстарын пəндер компонентіне

енгізу


БҒМ

2014

-201

6 ж


29 Қазақстан Республикасының

ономастикалық атаула-рын реттеу бойынша жұмыстарды жетілдіру


МАМ

2014

-201

6 ж

.ж.

10,0

РБ 10,0

РБ 10,0

РБ 30,0

30 Мемлекеттік тілде мем-лекеттік топографиялық

цифрлық карта-ларды жасау жəне географиялық

атаулардың мемлекеттік каталогын дайындау, жаңарту жəне шығару


ӨДМ20

14-2

016 ж

.ж.

446,

1РБ 311,

4

РБ 348,

8РБ

1106

,3

31 Қазақстан Республикасының Үкіметі жанындағы Республикалық терминологиялық

жəне ономастикалық комиссиялардың бюлле-

теньдерін шығару


МАМ

2014

-201

6 ж

.ж.

3,5

РБ 3,5

РБ 3,5

РБ 10,5

32 Қазақ əліпбиін латын қарпіне көшіру бойын-ша ұсыныстар енгізу


БҒМ

2014

-20

16 ж


33 Қазақ əліпбиін ла-тын қарпіне көшіру

жұмыстарын қамтамасыз ету


МАМ

2014

-201

6 ж

.ж.

6,6

РБ 6,6

РБ 6,6

РБ 19,8

34 «Мемлекеттік тіл» күнін мерекелеу, тіл

мəдениетін насихаттауға бағытталған іс-шаралар

кешенін өткізу


МАМ

2014

-201

6 ж

.ж.

22,4

РБ 22,4

РБ 22,4

РБ 67,2


288

35 Ежелгі түрік жазуларыкүндеріне, қазақ жазуы-ның тарихына, ономас-тика, терминология мə-селелеріне байланысты республикалық (жер-гілікті) ғылыми-теория-лық семинар-кеңестер, «дөңгелек үстелдер», конференциялар өткізу


МАМ, БҒМ

2014

-201

6 ж

.ж.

22,5

РБ 22,5

РБ 22,5

РБ 67,5

36 Қазақ тілін дамыту бойынша журнал мен альманахтар шығаруды

қамтамасыз ету


МАМ

2014

-201

6 ж

.ж.

16,7

РБ 16,7

РБ 16,7

РБ 50,1

37 Айтыс, мүшəйра, пікірталастарды, жы-раулар мен жыршылар

байқауын өткізу


МАМ

2014

-201

6 ж

.ж.

16,8

РБ 16,8

РБ 16,8

РБ 50,4

Мақсаты: Қазақстан халқының лингвистикалық капиталын дамытуМіндеттер:1. Коммуникативтік-тілдік кеңістіктегі орыс тілінің қолданылуы2. Қазақстандағы тілдік əралуандықты сақтау3. Ағылшын жəне басқа да шет тілдерін оқып-үйрену

38 Республикалық ұлттық-мəдени бірлестіктердегі жексенбілік мектептер арқылы этнос тілдерін жəне мемлекеттік тілді оқыту курстарын ұйым-дастыруға мемлекеттік қолдау көрсету, аталған мектептердің қызметін əдістемелік жағынан қамтамасыз ету


МАМ

2014

-201

6 ж

.ж.

73,4

РБ 73,4

РБ 73,4

РБ 220,

2

39 Қазақстанның шека-ралық өңірлерінде жəне этникалық топтар тығыз шоғырланған өңірлерде тілдік ахуалды зерделеу бойынша əлеуметтік жəне талдамалықзерттеулер жүргізу


МАМ

2014

-201

6 ж

.ж.

9,0

РБ 9,0

РБ 9,0

РБ 27,0


289

40 Тілдерді оқыту жөніндегі мемлекеттік орталықтарда ағылшын жəне басқа да шет тіл-дерін оқыту курстарын

ұлғайту


барлық мүд-делі МО, облыстық əкімдіктер:Алматы, Ақмола, Ақтөбе, БҚО,

Жамбыл, Қарағанды, Қостанай, Қызылорда, Маңғыстау, Павлодар, СҚО, ШҚО жəне Алма-ты, Астана қалалық

əкімдіктері

2014

-201

6 ж

.ж.

54,0

ЖБ

58,5

ЖБ

62,5

ЖБ

175,

0

41 Жоғары оқу орындарында үш тілде білім беретін мектептер үшін жара-тылыстану-математика пəндерінің мұғалімдерін даярлауды қамтамасыз ету


БҒМ20

14-2

016 ж

.ж.

ҚР БҒМ 020 «Жоғары жəне жоғары оқу орны-нан кейінгі білімі бар ма-мандар даярлау жəне оқи-тындарға əлеуметтік қол-дау көрсету» бюджеттікбағдарламасы шеңберінде республикалық бюджет

қаражаты шегінде42 Республикалық жастар

арасында республикалық байқаулар, семинар-тре-нингтер, «дөңгелек үстел»

отырыстарын өткізу


МАМ

2014

-201

6 ж

.ж.

23,4

ЖБ

23,4

ЖБ

23,4

ЖБ

70,2

43 Ұлтаралық жəне конфес-сияаралық келісімге

бағытталған мемлекеттің ішкі саясатын жария ету, мемлекеттік тілді үйрету бойынша тұрақты түрде

айдарларды енгізу


МАМ

2014

-201

6 ж

.ж.

35,7

РБ 35,7

РБ 35,7

РБ 107,

1

Барлығы:

3 73

3,1

МБ

3 61

4,9

МБ

3 67

8,4

МБ

11 0

26,4

3 40

7,7

РБ3

275,

4

РБ

3 31

5,3

РБ9

998,

4

325,

4

ЖБ

339,

5

ЖБ

363,

1ЖБ

1 02

8,0


290

Əкімшілік-аумақтық бірліктерге, елді мекендердің құрамдас бөліктеріне атау беру, оларды қайта атау, сондай-ақ олардың

атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту кезінде тиісті аумақ халқының пікірін ескеру қағидаларын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 24 ақпандағы№ 138 қаулысы

«Қазақстан Республикасының əкімшілік-аумақтық құрылысы тура-лы» 1993 жылғы 8 желтоқсандағы Қазақстан Республикасының Заңы 14-1-бабының 1-тармағына сəйкес Қазақстан Республикасының Үкіметі ҚАУЛЫ ЕТЕДІ:

1. Қоса беріліп отырған Əкімшілік-аумақтық бірліктерге, елді мекендердің құрамдас бөліктеріне атау беру, оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау жəне өзгерту кезінде тиісті аумақ халқының пікірін ескеру қағидалары бекітілсін.

2. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан РеспубликасыныңПремьер-Министрі


291


2014 жылғы 24 ақпандағы № 138 қаулысымен


Əкімшілік-аумақтық бірліктерге, елді мекендердің құрамдасбөліктеріне атау беру, оларды қайта атау, сондай-ақ олардың

атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту кезінде тиістіаумақ халқының пікірін ескеру қағидалары

1. Жалпы ережелер1. Осы Əкімшілік-аумақтық бірліктерге, елді мекендердің құрамдас бөлік-

теріне атау беру, оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транс-крипциясын нақтылау мен өзгерту кезінде тиісті аумақ халқының пікірін еске-ру қағидалары «Қазақстан Республикасының əкімшілік аумақтық құрылысы туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 14-1-бабы 1-тармағына сəйкес əзірленді жəне ауылдарға, кенттерге, ауылдық округтерге, қаладағы аудан-дарға, қалаларға, аудандарға, шағын аудандарға, алаңдарға, даңғылдарға, бульварларға, көшелерге, тұйық көшелерге, саябақтарға, скверлерге, көпірлерге жəне елді мекендердің басқа да құрамдас бөліктеріне (бұдан əрі – елді мекендердің құрамдас бөліктері) атау беру жəне оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау жəне өзгерту кезінде тиісті аумақтағы халықтың пікірін ескерудің тəртібін анықтайды.

2. Жергілікті атқарушы органдар облыстарға, аудандарға, республикалық жəне облыстық маңызы бар қалаларға, астанаға, қаладағы аудандарға, елді мекендердің құрамдас бөліктеріне атау беру жəне оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту кезінде тиісті аумақ халқының пікірін ескеруді ұйымдастырады жəне мəслихаттардың қарауына енгізеді.

3. Кенттерге, ауылдық округтерге, ауылдарға, аудандық маңызы бар қалаларға, елді мекендердің құрамдас бөліктеріне атау беру жəне оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту кезінде тиісті аумақ халқының пікірін ескеруді жергілікті атқарушы органдар мен кенттердің, ауылдық округтердің, ауылдардың, аудандық маңызы бар қалалардың əкімдері жергілікті қоғамдастық жиналыстарын өткізу арқылы ұйымдастырады.

2. Облыстарға, аудандарға, республикалық жəне облыстық маңызы бар қалаларға, қаладағы аудандарға, елді мекендердің құрамдас бөліктеріне атау беру жəне оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту кезінде тиісті аумақ халқының пікірін ескеру тəртібі

4. Тиісті жергілікті атқарушы органдар облыстарға, аудандарға, республикалық жəне облыстық маңызы бар қалаларға, қаладағы аудандарға,


292

елді мекендердің құрамдас бөліктеріне атау беру жəне оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту кезінде тиісті аумақ халқының пікірін ескеру үшін қажетті материалдарды тиісті мəслихаттардың қарауына енгізеді.

5. Тиісті аумақ халқының пікірі мəслихаттың тұрақты комиссияларының өткізілген көпшілік тыңдауларының негізінде ескеріліп, хаттамамен ресім-деледі.

6. Тиісті мəслихаттардың тұрақты комиссияларының хаттамалары жеті жұмыс күні ішінде жергілікті атқарушы органдардың интернет-ресурстарын-да орналастырылады жəне тиісті əкімшілік-аумақтық бірліктің аумағында таралатын бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланады.

7. Тиісті мəслихаттардың тұрақты комиссияларының хаттамасымен ресімделген облыстарға, аудандарға, республикалық жəне облыстық маңызы бар қалаларға, қаладағы аудандарға, елді мекендердің құрамдас бөліктеріне атау беру жəне оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транс-крипциясын нақтылау мен өзгерту кезінде тиісті аумақ халқының ескерілген пікірі Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңнама талаптарына сəйкес тиісті ономастика комиссияларының қарауына ұсынылады.

3. Ауылдарға, кенттерге, ауылдық округтерге, аудандық маңызы бар қалаларға, елді мекендердің құрамдас бөліктеріне атау беру жəне оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту кезінде тиісті аумақ халқының пікірін ескеру тəртібі

8. Ауылдарға, кенттерге, ауылдық округтерге, аудандық маңызы бар қалаларға, елді мекендердің құрамдас бөліктеріне атау беру жəне оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту кезінде тиісті аумақ халқының пікірін ескеру үшін жергілікті атқарушы органдар ауылдардың, кенттердің, ауылдық округтердің, аудандық маңызы бар қалалардың əкімдерімен бірлесе отырып:

1) жергілікті қоғамдастық жиналысын өткізу мерзімін анықтайды жəне оның өткізілетін күніне дейін күнтізбелік отыз күннен кешіктірмей өздерінің интернет-ресурсында орналастырылады (бар болса) жəне тиісті аумақта тара-латын бұқаралық ақпарат құралдарында жиналыстың күн тəртібі, өткізілетін күні, орны жəне уақыты көрсетілген хабарландыру орналастырады;

2) өздерінің интернет-ресурстарында (бар болса) жəне бұқаралық ақпарат құралдарында қажетті құжаттар мен материалдарды орналастырады.

9. Ауылдарға, кенттерге, ауылдық округтерге, аудандық маңызы бар қалаларға, елді мекендердің құрамдас бөліктеріне атау беру жəне оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту кезінде тиісті аумақ халқының пікірін ескеру ашық дауыс беру арқылы жүзеге асырылып, оның қорытындысы бойынша шешім қабылданады. Дауыс беру қорытындысы жиналыс өткен жерде жарияланып, хаттамамен ресімделеді.

10. Хаттамада «қолдап» немесе «қарсы» дауыс бергендердің жалпы саны көрсетіледі. Хаттамаға жергілікті қоғамдастық жиналысына қатысқандардың тізімі қоса тіркеледі.

11. Жергілікті қоғамдастық жиналысының хаттамалары ол өткізілгеннен кейін жеті жұмыс күні ішінде жергілікті атқарушы органдардың интер-


293

нет-ресурстарында (бар болса) жəне тиісті əкімшілік-аумақтық бірліктің аумағында таралатын бұқаралық ақпарат құралдарында жарияланады.

12. Жергілікті өкілді жəне атқарушы органдар тиісті аумақ халқыныңпікірін ескерудің қорытындысы бойынша бірлескен шешіммен тиісті ономас-тика комиссияларының қарауына ауылдарға, кенттерге, ауылдық округтерге, елді мекендердің құрамдас бөліктеріне атау беру жəне оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту бойынша ұсыныс енгізеді.

13. Ауылдардың, кенттердің, ауылдық округтердің, аудандық маңызы бар қалалардың əкімдері тиісті аумақ халқының пікірін ескеру қорытындысы бойынша аудандық жергілікті атқарушы органдарға елді мекендердің құрамдас бөліктеріне атау беру жəне оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту бойынша ұсыныс ен-гізеді.

14. Аудандық жергілікті атқарушы органдар тиісті ономастикалық комиссиялардың қарауына ауылдардың, кенттердің, ауылдық округтердің, аудандық маңызы бар қалалардың елді мекендердің құрамдас бөліктеріне атау беру жəне оларды қайта атау, сондай-ақ олардың атауларының транс-крипциясын нақтылау мен өзгерту бойынша ұсыныс енгізеді.

Государственная языковая политика

906

МАЗМҰНЫСОДЕРЖАНИЕ

Алғы сөз .............................................................................................................................. 3Қазақстан Республикасының Президенті – Елбасы Н.Ə.Назарбаевтың Қазақстанхалқына жолдауы «Қазақстан-2050» Стратегиясы қалыптасқан мемлекеттіңжаңа саяси бағыты ............................................................................................................. 4 Қазақстан Республикасының Конституциясы ...............................................................55«Əкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы» Қазақстан РеспубликасыныңКодексі 2014 жылғы 5 шілдедегі № 235-V ҚРЗ ........................................................... 56«Қазақстан Республикасындағы тiл туралы» ҚазақстанРеспубликасының 1997 жылғы 11 шiлдедегi № 151 Заңы ........................................... 58«Қазақстан Республикасының əкiмшiлiк-аумақтық құрылысытуралы» Қазақстан Республикасының 1993 жылғы 8 желтоқсандағы№ 4200 Заңы .....................................................................................................................70«Бұқаралық ақпарат құралдары туралы» Қазақстан Республикасының1999 жылғы 23 шілдедегі №451 заңы ............................................................................ 80«Қазақстан Республикасындағы мерекелер туралы» ҚазақстанРеспубликасының 2001 жылғы 13 желтоқсандағы №267-ІІ Заңы .............................. 81«Мəдениет туралы» Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 15 желтоқсандағы № 207 Заңы .......................................................................................83«Қазақстан Республикасындағы мемлекеттiк бақылау жəнеқадағалау туралы» Қазақстан Республикасының 2011 жылғы6 қаңтардағы № 377-IV Заңы ..........................................................................................85«Телерадио хабарларын тарату туралы» Қазақстан Республикасының2012 жылғы 18 қаңтардағы №545-ІV Заңы .................................................................117«Қазақстан Республикасының кейбiр заңнамалық актiлерiнеономастика мəселелерi бойынша өзгерiстер мен толықтыруларенгiзу туралы» Қазақстан Республикасының 2013 жылғы21 қаңтардағы № 72-V Заңы ..........................................................................................118«Ұлты қазақ азаматтардың тегi мен əкесiнiң атын жазуғабайланысты мəселелердi шешу тəртiбi туралы» ҚазақстанРеспубликасы Президентiнiң 1996 жылғы 2 сəуірдегі№ 2923 жарлығы ............................................................................................................ 127«Қазақстан Республикасындағы кəсіптік жəне өзге де мерекелертуралы» Қазақстан Республикасы Президентінің1998 жылғы 20 қаңтардағы № 3827 жарлығы ............................................................. 128«Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен қолданудың2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы туралы»Қазақстан Республикасы Президентінің 2011 жылғы29 маусымдағы № 110 жарлығы ................................................................................... 131«Қазақстан халқы Ассамблеясының (2020 жылға дейінгі) дамутұжырымдамасын бекіту туралы» Қазақстан РеспубликасыПрезидентінің 2013 жылғы 18 сəуірдегі № 552 жарлығы .......................................... 149«Қазақстан Республикасының тіл саясатының тұжырымдамасы туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 1996 жылғы 4 қараша № 3186 өкімі ........ 175


907

«Мемлекеттік тілде құжат дайындауды жүзеге асыратын əкімшілікмемлекеттік қызметшілерді көтермелеу туралы» ҚазақстанРеспубликасы Үкіметінің 2000 жылғы 21 қыркүйектегі № 117 өкімі ..................... 183

«Қазақстан Республикасының аумағындағы əуежайларға, порттарға,темiржол вокзалдарына, темiржол стансаларына, метрополитенстансаларына, автовокзалдарға, автостансаларға,физикалық-географиялық жəне мемлекет меншiгiндегi басқа даобъектiлерге атау беру, сондай-ақ оларды қайта атау, олардыңатауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту жəнемемлекеттiк заңды тұлғаларға, мемлекет қатысатын заңдытұлғаларға жеке адамдардың есiмiн беру қағидаларын бекiту туралы»Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң 1996 жылғы 5 наурыздағы№ 281 қаулысы ...............................................................................................................184«Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң жанындағы Республикалықтерминология комиссиясы туралы» Қазақстан РеспубликасыҮкiметiнiң 1998 жылғы 21 сəуiрдегi № 367 қаулысы ................................................. 188«Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң жанындағы Республикалықономастика комиссиясы туралы» Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң1998 жылғы 21 сəуiрдегi № 368 қаулысы .................................................................... 192«Мемлекеттiк бюджет қаражаты есебінен Қазақстан Республикасыоргандарының қызметкерлеріне сыйлық беру, материалдық көмеккөрсету жəне лауазымдық жалақыларына үстемеақылар белгілеуережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің2001 жылғы 29 тамыздағы № 1127 қаулысы ............................................................... 197«Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халықтарыАссамблеясының XII сессиясында мемлекеттік тіл саясатын одан əріжетілдіру бойынша Үкіметке берген тапсырмаларын іске асыружөніндегі шаралар туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің2006 жылғы 28 қазандағы № 1025 қаулысы ................................................................203«Мемлекеттік жəне мемлекеттік емес ұйымдарда құжаттама жасаудыңжəне құжаттаманы басқарудың үлгілік қағидаларын бекіту туралы»Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2011 жылғы 21 желтоқсандағы№ 1570 қаулысы .............................................................................................................210«Облыстық ономастика комиссиялары жəне республикалық маңызыбар қалалардың, астананың ономастика комиссиялары туралы үлгiереженi бекiту туралы» Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң2013 жылғы 24 сəуiрдегi № 396 қаулысы ....................................................................275«Қазақстан Республикасында тілдерді дамыту мен қолданудың2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасын іске асыружөніндегі 2014-2016 жылдарға арналған іс-шаралар жоспарынбекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы4 ақпандағы № 62 қаулысы ........................................................................................... 279«Əкімшілік-аумақтық бірліктерге, елді мекендердің құрамдасбөліктеріне атау беру, оларды қайта атау, сондай-ақ олардыңатауларының транскрипциясын нақтылау мен өзгерту кезіндетиісті аумақ халқының пікірін ескеру қағидаларын бекіту туралы»Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 24 ақпандағы№ 138 қаулысы ............................................................................................................... 290


912

Теруге 03. 12. 2014 берiлдi. Басуға 08. 12. 2014 қол қойылды. Пiшiмi 60х90. 1/16. Офсеттiк басылым. Қарiп түрi «Times New Roman» Шартты баспа табағы 57. Таралымы 2000

Беттеген - Б.Косдаулетов,Корректор - А.Кадирхан,А.Кенесова.

МЕМЛЕКЕТТІК ТІЛ САЯСАТЫ(нормативтік-құқықтық актілер жинағы)

ГОСУДАРСТВЕННАЯ ЯЗЫКОВАЯ ПОЛИТИКА

(сборник нормативно-правовых актов)

Мемлекеттік тіл саясаты

Documents