กรงเทพมหานคร  ส�ำนกพมพมตชน  2558

พลเอกนพทธ ทองเลก

พระยอดเมองขวางผปลกสยาม ส ‘เจาอาณานคม’

ประวตศาสตรเจบปวด

พระยอดเมองขวำงผปลกสยำม ส ‘เจำอำณำนคม’

• พลเอกนพทธ ทองเลก •พมพครงแรก :  ส�านกพมพมตชน, ตลาคม 2558

รำคำ 155 บำท

บรษท มตชน จ�ำกด (มหำชน) : 12 ถนนเทศบาลนฤมาล ประชานเวศน 1 เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900โทรศพท 0-2589-0021 ตอ 1235  โทรสาร 0-2589-5818

แมพมพส-ขำวด�ำ : กองพมพส บรษท มตชน จ�ากด (มหาชน) 12 ถนนเทศบาลนฤมาล ประชานเวศน 1 เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900  โทรศพท 0-2580-0021 ตอ 2400-2402

พมพท : โรงพมพมตชนปากเกรด 27/1 หม 5 ถนนสขาประชาสรรค 2 ต�าบลบางพด อ�าเภอปากเกรดนนทบร 11120 โทรศพท 0-2584-2133, 0-2582-0596  โทรสาร 0-2582-0597

จดจ�ำหนำยโดย : บรษทงานด จ�ากด (ในเครอมตชน) 12 ถนนเทศบาลนฤมาล ประชานเวศน 1 เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900  โทรศพท 0-2580-0021 ตอ 3350-3353 โทรสาร 0-2591-9012

Matichon Publishing House a division of Matichon Public Co.,Ltd.12 Tethsabannarueman Rd, Prachanivate 1, Chatuchak, Bangkok 10900 Thailand

www.matichonbook.com

หนงสอเลมนพมพดวยหมกทเปนมตรกบสงแวดลอม

เพอปกปองธรรมชาต  ลดภาวะโลกรอน  และสงเสรมสขภาวะทดของผอาน

ขอมลทำงบรรณำนกรม

นพทธ ทองเลก, พล.อ. พระยอดเมองขวาง.-- กรงเทพฯ : มตชน, 2558.

160 หนา.-- (สารคด)1. ยอดเมองขวาง, พนตร พระ (2395-2443).  I. ชอเรอง.

923.5593 ISBN 978 - 974 - 02 - 1446 - 5 

หากทานตองการสงซอหนงสอเลมนเปนจ�านวนมากในราคาพเศษเพอมอบใหวด หองสมด โรงเรยน หรอองคกรการกศลตางๆ

โปรดตดตอโดยตรงท บรษทงานด จ�ากด โทรศพท 0-2580-0021 ตอ 3353 โทรสาร 0-2591-9012

ทปรกษาส�านกพมพ : อารกษ  คคะนาท, สพจน แจงเรว, สชาต ศรสวรรณ, ปยชนน สทวทรพย, ไพรตน พงศพานชย, นงนช สงหเดชะ

ผจดการส�านกพมพ : กตตวรรณ เทงวเศษ • รองผจดการส�านกพมพ : รจรตน ทมวฒน, อพสทธ ธระจารวรรณบรรณาธการบรหาร : สลกษณ บนปาน • บรรณาธการส�านกพมพ : พลลภ สามสหวหนากองบรรณาธการ : สอง แสงรสม • ประสานงาน : พนธทพย  ธระเนตร

พสจนอกษร : อนงค จ�ารสบญสม • กราฟกเลยเอาต : สเมธ จนทะวงศ  ออกแบบปก-ศลปกรรม : วรรธนอนนต ชยมงคล

ประชาสมพนธ : สภชย สชาตสธาธรรม

ค�ำน�ำ 7 จำกใจผเขยน9

-พระยอดเมองขวำง 17ขาราชการผซอสตย มตว มตนจรง -ฝรงเศสบบใหสยำม 25ตงศาลช�าระความ

-ฝรงเศสอบอำย                  31สงสยามตงศาลผสม

-ฝรงเศสไมเลก                  39จองเวร ‘พระยอดฯ’

-13 กรกฎำคม พ.ศ.2436               47ไทย-ฝรงเศสยงกนทปากน�า

-วกฤตกำรณ ร.ศ.112                 61เกดอะไรในสยาม?

สารบญ

-เงนถงแดงถงน 75ทลกหลานไทยตองทราบ

-ฝรงเศสยดจนทบร 85ชาวตางประเทศผซอสตย

-ยดจนทบร 10 ปเศษ                            95แลวฝรงเศสไปยดตราดท�าไมอก

-มหำอ�ำนำจตะวนตก              105ปลายทางท ‘สยาม’

-ท�ำไมฝรงผวขำว                115คดวาตวเองเลอเลศกวาคนอน

-เหตผลทในหลวง ร.5              127เสดจประพาสยโรป ภำคผนวก-คำยพระยอดเมองขวำง 141อนสรณสถำนเตอนสต‘ไทย’

-ปอมพระจล 152อกยทธภมร.ศ.112

-กอนจะเปนผเลำ 155พลเอกนพทธทองเลก

พลเอกนพทธ ทองเลก 7

ค�าน�า

หนงสอ “ประวตศำสตรเจบปวด พระยอดเมองขวำง ผปลกสยำม สเจาอาณานคม” เลมน  เรมตนจากบทความเปนตอนๆ  ในมตชน รายวน  ดวยหวเรองวา “ขดมำเลำ” เปนขอเขยนของ พลเอกนพทธ ทองเลก  ประธานคณะทปรกษากระทรวงกลาโหม ทคนควาเรยบเรยงขนจากแหลงขอมลตางๆ 

ความโดดเดนของหนงสอเลมนอยทสาระของเรอง  ไดแก  เรองราวของ พระยอดเมองขวำง ทถอเปนวรบรษในประวตศาสตรคนหนงของประเทศไทย และชะตากรรมของประเทศไทยในการตอสกบ นกลาอาณานคม อนกลายมาเปนเหตการณ ร.ศ.112 

อกสวนหนงอยท พลเอกนพทธ ผน�าเรองราวมาเลา  ดวยกลยทธและมมมองจากประสบการณ พลเอกนพทธ เปนนายทหารระดบสงของกองทพ ทมบทบาทในงานความมนคงดานตางประเทศ หลายๆ เรองสงคมวงกวางไมมโอกาสไดรบร ถาลองเปดไปอานประวตของนายทหารทานนททายเลม จะพบวาอาจจะเปนหนงสอทมคณคาไดอกหลายเลม 

8 พระยอดเมองขวาง ผปลกสยาม ส ‘เจาอาณานคม’

ดวยประสบการณและการปฏบตหนาทคลกวงในอย   ณ  จดเกดเหตของปญหาดานความมนคงอนลอแหลมของประเทศไทยหลายเรอง  อาท  ปญหาเขาพระวหาร  การพดคยเพอสนตสขของ  3 จงหวดชายแดนภาคใต ฯลฯ ท�าใหการเลาเรองของ พลเอกนพทธ มรสชาตพเศษ เพมความลก ปกหมด เพมมมมองใหกบเรองราว และทาทายใหคนทกรนหนมาสนใจประวตศาสตรในหวงเวลาทปรากฏในหนงสอเลมน  ทเตมไปดวยรายละเอยดการตอสในหลายมต ทงทาง การเมอง การทต และการทหาร

ความนยจากอดตทครงหนงมพระยอดเมองขวางเปนตวละครส�าคญของเหตการณ ยงสงผลอยางลกซงอยในภมภาคแหงน  

กองบรรณำธกำรมตชน

     

  

พลเอกนพทธ ทองเลก 9

สงแรกทตองเอยถงคอ ขอบคณส�ำนกพมพมตชนทใหโอกำสผม มพนทในหนาหนงสอพมพมตชนรายวน ผมเรยบเรยงและเขยนเรอง พระยอดเมองขวำง ขนมาครงแรก ทดลองสงไปทมตชนดวยใจระทก และแลวผมเหนงานถกตพมพ จงมก�าลงใจมงมนพฒนา ปรบปรงการเขยน  โดยรบฟงเสยงสะทอนรอบดาน และใหเกยรตบคคลเจาของขอมลทคนพบมากอน

พระยอดเมองขวำง  เปนขาราชการธรรมดาคนหนง  มตวตนจรง ทท�างานแสนจะธรรมดาใหกบบานเมองใน พ.ศ.2436 แตผลทตามมาคอ ความอยรอดของสวนรวม พลกสถานการณกลายเปนเรองไมธรรมดา กอเกดประกายความคดเชงสรางสรรคตอสงคมสยาม  ทตองปรบเปลยนเพอความอยรอด เกดการปฏรปครงใหญในแผนดนอยางฉบพลน สยามประเทศสะดงตนเหมอนมวตถแหลมคมมาทมต�ารางกาย 

จากใจผเขยน

10 พระยอดเมองขวาง ผปลกสยาม ส ‘เจาอาณานคม’

ประวตศาสตรบางเหตการณ  บางชวงเวลา ทคนไทยไดเรยนจากหนงสอเรยนทคดลอก ปรงแตง ตดทอนมายงไมสามารถอธบายเรองราวตางๆ  ไดอยางเปนเหตเปนผล บางเรองเปนแคต�านาน  เรองเลาทบอกตอกนมา บางเรองแทบจะไมมตรรกะพอทจะเชอ  ไมมความเขมพอทจะท�าใหเกดการเรยนร  การคดวเคราะหเอง และไมมความรสกภมใจในการท�าความด ไมภมใจในแผนดนเกด

พระยอดเมองขวางเปนเหตการณทเพงผานไป 1 ศตวรรษเศษ มภาพถาย มเอกสารหลกฐานจบตองไดจรง จงเปนเรองทคนไทยตองใสใจ บอกกลาวกนใหชนรนหลงตระหนกร

ผมมเวลาวาง  เพราะชวตมนวางเปลาไรคา  จงพยายาม “หำควำมมในสงทไมม” มองหาสงทดๆ  ในชวตทผานมาในอาชพทหาร มองหาคนธรรมดาทบ�าเพญความดงามใหกบแผนดนเกด มผคนธรรมดาอกมากทรางกายดบสญเพราะความซอสตย ซอตรงในภาระหนาท  ไมเพกเฉยตอการท�าความถกตอง แตไมมใครเอยถงเขาเหลานนเพราะเปน “คนชำยขอบ” 

สสานทหารทเสยชวตจากสงครามในตางประเทศทผมไดเหนในบางประเทศโดยเฉพาะสหรฐอเมรกา มไมกางเขนสขาวตงอยบนสนามหญาสเขยวยาวสดสายตา สนามหญาไดรบการดแลอยางด สะอาด สวยงาม มชอของทหาร (ทจรงกคอพลเรอนทเขาเปนทหาร) จารกบนแผนหน แผนทองเหลอง นบรอยนบพนหลม ดงามตา เขาตายแลวแตความดยงปรากฏ

รายชอทหารสหรฐทไปตายในเวยดนามราว  58,000  ชอ ถกสลก ไวบนแผนหนแกรนตสด�ายาวเหยยดในวอชงตน  ด.ซ. มญาตพนอง น�าชอดอกไมมาวางทพนหนเพอแสดงความเคารพ ยกยองระลกถง สสานทหารสมพนธมตรทญปนจบเปนเชลยในสงครามโลกครงท  2 แลวน�ามาเปนทาสสรางทางรถไฟสายมรณะทกาญจนบรนบพนคน 

พลเอกนพทธ ทองเลก 11

เปนสสานทสงางาม สะอาด มญาตพนอง ลกหลานจากทวโลกมาวางดอกไมเคารพคณความดของเขาเหลานนตลอดทงป

รฐบาลสหรฐทเคยเกณฑเดกหนมอเมรกนมาตายนบหมนคนเพอท�าสงครามในลาว  เวยดนาม และกมพชา ยงคงใหองคกรฯ มาคนหาซากกระดกทหารอเมรกนในปาเขาในเวยดนามตามหลกฐาน ค�าสงทพอหาได เพอคนหาทหารทหายไปในสงคราม หรอ Missing in Action (MIA)

รฐบาลเวยดนามยงคนหาซากกระดกของทหารเวยดนามเหนอ ครงสดทายพบเมอป พ.ศ.2555  คนหากระดกมาราว 20  ป  เจอซากกระดกทหารเวยดนามเหนอราว 15,000 คน ในสมรภมทงไหหนในลาวทรบกนดเดอดในป พ.ศ.2515-2518 สมยสงครามเยน

รฐบาลเวยดนามไดน�าอฐเหลานนกลบไปเวยดนามเพอฝงอยางสมเกยรตแลวราว 5,000 ชด (ศพ)

ทงหมดนคอการตามหาและยกยองคนด  เพอใหลกหลานเหนเปนตวแบบ 

มใชเฉพาะทหารครบ ต�ารวจ ขาราชการ พลเรอน พระ คร หมอ ใครกตามทสรางคณปการแกแผนดนน หรอแมกระทงชาวตางชาตทเขามาสรางสรรคในดานการศกษา สาธารณสข ดนตร กฬา การเงน การคลงใหกบแผนดนนควรไดรบการยกยองชนชม  

ผมเพยงแคไปขดคนมาเรยบเรยง ปะตดปะตอ ผสมผสาน เรองราวทเขมขนนาสนใจ เพอบอกเลากบคนไทยทงหลายวา ปยาตาทวดเรา ใครคอคนทเราควรระลกถงบาง รวมทงการคนควาเพมจากขอมลภาษาองกฤษทเชอถอได

มหนงสอ รปภาพททรงคณคาหลายเลม ทนกเรยน นกศกษาควรไดอานเพม เชน หนงสอสยามประเทศในมมมองของฝรงเศส ทมลนธพฒนาเอกชน  โดย พลเอก ดร.มนตร สภำพร  ใหนายทหารไทย  

12 พระยอดเมองขวาง ผปลกสยาม ส ‘เจาอาณานคม’

2 นาย ทจบจากโรงเรยนนายรอยฝรงเศสแปลออกมาแบบนอกต�ารา หรองานเขยนของทาน ไกรฤกษ นำนำ งานทางวชาการของ รศ.ดร. จรำภรณ สถำปนะวรรธนะ และอกหลายทานทสรางผลงานแนวนไวทตองขอยกยอง รวมทงขอมลจากเวบไซตอกจ�านวนมาก

การงานทกอยาง  แมแตชวตมจดเรมตนทงนน  ถายอมรบกนวาประวตศาสตรของไทยเราเรมนบจากสโขทย กนบวามความลกของมตเวลาไมนอย  สมยกอนมคนอานออกเขยนไดไมมากนก  กรงศรอยธยาแตก 2 ครง แทบไมเหลออะไรใหเปนหลกฐาน ชาวตางชาตทเขามาตดตอคาขาย เขามาเผยแผศาสนา มาส�ารวจแผนดนสยาม  เปนผบนทกเรองราวตางๆ  ไวอยางละเอยด จนตองไปคนหาแปลมาอางอง

ขอกราบสกการะลนเกลาฯ ในหลวง ร.5 รวมทงขาราชการนอยใหญ รวมทงชาวตางชาตทเขามารบราชการดวยความซอตรง มงมนในประโยชนสขของสวนรวมคราววกฤต ร.ศ.112 ท�าใหเรามวนนและจะมตลอดไป

ขอยกยองเชดชบรรพชน สตบรษทงผอง และขอภาวนาใหสงคมไทยกลาหาญทจะยกยองคนด พดถงคนด คนหาคนด คนทกลาท�าในสงทถกตอง แมเขาเหลานนจะเปนเพยงเศษธลของแผนดน เพอใหคนดของแผนดนไทยไมมวนตาย

                        -------------------------------

หากหนงสอเลมนพอมประโยชนแมนอยนด ผมขอยกความดทงปวงใหกบ พนเอกสนอง-นำงไพเรำะ ทองเลก บดา-มารดา ของผมทสงสอนเลยงดผมใหไดรบราชการสงสดในต�าแหนงปลดกระทรวงกลาโหม

พลเอกนพทธ ทองเลก 13

ขอบคณ ทนตแพทยหญงรตนำวด, พนตรนตพทธ และ  รอยโทนำยแพทยกตตพฒน ทองเลก  ครอบครวทอบอนสดใส  ของผม ทเปนแรงขบเคลอนในการจดท�าหนงสอเลมน 

ขอบคณ มตชน อยางสงทใหเกยรต ใหค�าแนะน�าผมตลอดมาขอบกพรองทเกดขนในหนงสอน  เปนเพราะผมมสตปญญา 

ไมดพอ จะตองเรยนรอก และท�างานใหรอบคอบมากขน

ดวยความเคารพอยางสงครบพลเอกนพทธ ทองเลกกนยายน พ.ศ.2558

พระยอดเมองขวางผปลกสยาม ส ‘เจาอาณานคม’

ประวตศาสตรเจบปวด

พระยอดเมองขวางขาราชการผซอสตย

มตว มตนจรง

18 พระยอดเมองขวาง ผปลกสยาม ส ‘เจาอาณานคม’

ผใหญทผมเคารพนบถอทานหนงถามผมวา เคยไดยนชอ พระยอดเมองขวางไหม? ผเขยนเกดอาการอกอก เพราะเคยผานหแบบแผวเบา ทราบเพยงวาเปนชอคายทหารในจงหวดนครพนม

นจงเปนแรงจงใจทขอขดเรองราว เกรดประวตศาสตรคนด ศรแผนดนมาเลาสกนฟง มตว มตน มภาพถายครบ

วรบรษชาวสยามทานนเดมชอ สมบญ เกดเมอ พ.ศ.2389 ทอ�าเภอบรรพตพสย จงหวดนครสวรรค เปนบตรชายพระยาไกรเพชร เรมรบราชการเปนขาหลวงผชวยในกองขาหลวงใหญนครจ�าปาศกด ตอมาไปเปนเจาเมองเชยงขวาง ไดรบพระราชทานบรรดาศกดเปน “คณพระ” เลยเปนทมาของฉายา “พระยอดเมองขวาง”

ใน พ.ศ.2428 ไดเปนเจาเมองค�ามวน ดแลรบผดชอบบาน นาปา ค�าเกด ค�ามวน นากาย ปากพบลย และเเกงเจก ซงเปนพนทไกลโพนตดตอกบอาณาเขตเวยดนาม เปนพนท “ดานหนา” ทตองเผชญกบพนทพพาท “อนโดจนฝรงเศส” ทตกเปนอาณานคมของ จกรวรรดนยมฝรงเศส

พลเอกนพทธ ทองเลก 19

พระยอดเมองขวาง

งานของทานอยในการบงคบบญชาของกรมหลวงประจกษ ศลปาคม ในรชสมย ร.5

ตองยอมรบวา การไปเปนเจาเมองทอยไกลสดขอบฟานน ตองไดรบความไววางพระราชหฤทยอยางสงสดจากพระมหากษตรย ตองไปเผชญหนากบหมาปาฝรงเศสทก�าลงมทะล เมามน ไลลาครอบครองดนแดนเวยดนาม ลาว และกมพชา

20 พระยอดเมองขวาง ผปลกสยาม ส ‘เจาอาณานคม’

จกรวรรดนยมฝรงเศสตงธงวา เวยดนามและดนแดนครอบครองในอดตของเวยดนามจะตองเปนของฝรงเศสดวย

พระยอดเมองขวางจะตองปกปองดแลราชอาณาจกรสยาม สกดกนการรกคบของฝรงเศสใหจงได

ชวงเวลานน กองก�าลงทหารฝรงเศสทมอาวธเหนอชนกวาชอบเบงกลาม แสดงศกยภาพมไดหยดหยอน หาเหตกระทบกระทง ใชอาวธคกคาม ขมขจะยดสยามประเทศ

พระยอดเมองขวางเปยมดวยคณสมบต ซอสตย รกบาน รกเมอง เดดเดยว กลาหาญ เมอเผชญสถานการณดงกลาว จงตดสนใจตงคายทหารสยามทต�าบลขนองมา (เรยกอกอยางวา “นาปา” เพราะเปนนาทอยกลางปา) ใกลพรมแดนเวยดนาม เพอควบคมชองทางเขา-ออก ระหวางสยามกบญวน

ขอเรยนกบทานผ อานทงหลายวา ยคสมยนนอาณาเขต ดนแดนสยามครอบคลมอาณาจกรลานชาง (คอ สปป.ลาว ในปจจบน) ดวย

23 พฤษภาคม พ.ศ.2436 มองซเออร ลซ ชาวฝรงเศส คมก�าลงทหารเขายดเมองค�ามวน ซงมพระยอดเมองขวางเปนขาหลวงฝายสยามปกครองอย

มองซเออรโอกสต ปาว (Jean Marie Auguste Pavie ค.ศ.1847-1925 คนไทยเรยก ม.ปาว) รองกงสลฝรงเศสประจ�าอย หลวงพระบางทชกใยอยเบองหลงยนค�าขาดดอๆ วา เมอ 5 ปกอน (พ.ศ.2431) ฝรงเศสไดส�ารวจเขตแดนแลว ดนแดนเมองค�ามวนตรงนเคยเปนของญวนมาหลายรอยป ตอนนฝรงเศสปกครองญวน จงขอใหพระยอดเมองขวางมอบเมองให

พระยอดเมองขวางตอบปฏเสธ และยนยนวาเปนพระราชอาณาเขตสยาม

พลเอกนพทธ ทองเลก 21

โอกสต ปาว รองกงสลฝรงเศส ประจ�าอยทหลวงพระบาง

ผยนค�าขาดใหพระยอดเมองขวางมอบเมองค�ามวนซงขณะนนอยใน

ราชอาณาเขตสยามใหฝรงเศส (ภาพจาก Hacks, “A Siam”,

L’Illustration 51 (29 Juillet 1893) 84. ตพมพใน กรณพพาท

ไทย-ฝรงเศส ร.ศ.112 ตามหลกฐานฝรงเศส พนตรพรพล สงนย,

ศลปวฒนธรรมฉบบพเศษ, มกราคม พ.ศ.2545)

22 พระยอดเมองขวาง ผปลกสยาม ส ‘เจาอาณานคม’

แผนทแสดงทตงของเมองค�าเกด ค�ามวน ซงเปนเมองแฝด

เปนจดยทธศาสตรตดกบพรมแดนญวน

กมพชา

ไทย

จ.นครพนม

(เมองทาอเทน)

แขวงคำมวน

สปป.ลาว

แขวงบอลคำไซย

เมองทาแขก

เมองคำมวน

เมองคำเกด

เมองนากาย

เวยดนาม

เมองวนห

เมองเว

เมองนาแป(นาปา)

พลเอกนพทธ ทองเลก 23

ฝรงเศสเอากองก�าลงทหาร (ญวน) เขาปดลอมทท�าการพระยอดเมองขวางอย 2 วน ไมใหกนขาวกนน�า

เมองค�าเกด ค�ามวน เปนเมองแฝด ชาวบานเรยกกนตดปากวาเมองค�ามวน นบเปนพระราชอาณาเขตสยาม เพราะสงขาราชการไปปกครองมาโดยตลอด เปนพนทยทธศาสตรตดกบพรมแดนญวน หากญวนรกรานจะพงเขาสนครพนมไดทนท เมองแฝดทงสองเรยกตวเองเปน “ชาวผไทย” แทบทงหมด

พระยอดเมองขวางก�าลงหนมแนนอาย 40 ป ปกครองดแลเมองมาแลว 8 ป

ในชวงเวลานน ฝรงเศสใชกองก�าลงทหารญวนท�างานปนปวนตลอดพนท ทงคกคาม ขเขญ ยยง ชกธงชาตฝรงเศสทกพนท พรอมทงขบไลผคนในปกครองชาวสยาม

หลงปดลอมมา 2 วน มองซเออรกรอสกรง (Grosgurin) น�าก�าลงทหารญวน 20 นาย เขาคมตวพระยอดเมองขวางพรอมพวกเพอจะไปสงทเมองทาอเทน ราษฎรสยามร�าไหรองขอใหปลอยตว

ขบวนทหารทจบตวพระยอดเมองขวางเดนทางไปราว 4-5 วน ถงบานนาหลกหน มองซเออรกรอสกรง กบพวกแยกไปพกทบาน แกงเจก พระยอดเมองขวางกบพวกพกทท�าเนยบเกาของตน หางกนราว 15 นาทเดน

อก 2 วนตอมา มองซเออรกรอสกรง น�าทหาร 10 นายบกมา จบตว หลวงอนรกษ ผชวยพระยอดเมองขวาง เพอตองการแยก ออกมาเปนตวประกน เพราะเกรงวาจะหนไปปลกระดมผคนใหตอตานฝรงเศส หลวงอนรกษถกท�าราย มดมอ น�าตวไปควบคมไวใตเรอนพกมองซเออร กรอสกรง

รงขนพระยอดเมองขวางสง “ขนวง” ไปเจรจาเพอขอปลอยตว แตลมเหลว และฝรงเศสยงขจะจบตวพระยอดเมองขวางอกคน

24 พระยอดเมองขวาง ผปลกสยาม ส ‘เจาอาณานคม’

3 มถนายน พ.ศ.2436 หลวงวชตกลศาสตร ขาหลวงท 3 เมองลาวพวน สงการใหนายทยและนายแปลกน�าก�าลงมาเจรจาชวย หลวงอนรกษคนจากฝรงเศสทบานแกงเจก หลงถกคมตวมา 11 วน

ขณะเดยวกน พระยอดเมองขวางกเดนทางไปบานแกงเจกเพอขอรองฝรงเศสในการเจรจาใชลามชาวเขมร ชอนายบนจน

มการโตเถยงกนอยางเผดรอน ฝรงเศสปฏเสธอยางไมมเยอใย ทงประกาศวากองก�าลงฝรงเศสจะไมถอยออกจากราชอาณาจกรสยาม ไมยอมคนอาวธและทรพยสนทงปวง

เหตการณวกฤต ไมมทางออก พระยอดเมองขวางสงใหหลวงอนรกษหน มองซเออร กรอสกรง ควาขอมอหลวงอนรกษลากเขาหองเพอคมตว พรอมสงใหทหารญวนเขาควบคมสถานการณ

หลวงอนรกษวงหนพรอมพระยอดเมองขวาง เหตการณชลมน เสยงปนดงขนหลายนด ทหารสยามตายทนท 3 นาย เกดการยงโตตอบ ไมรใครเปนใคร ตามดวยไฟลกไหมเรอนทพกของมองซเออร กรอสกรง

ขนวงถอดาบวงขนไปบนเรอน พรอมรองวาจะตดหวไอฝรงเศส เลยโดนคมกระสนยงสวนดบอนาถ

มองซเออร กรอสกรง โดนกระสนเขาขมบทะล นอนตายในเรอนทไฟลกไหม

เสยงปนสงบ ทหารสยามตาย 6 นาย บาดเจบ 5 นาย ทหารญวนตาย 12 นาย สยามจบเชลยได 3 คน เปนทหารญวน เหตการณนบางทานเรยกวา “เหตการณบานแกงเจก”

เสยเลอดเนอ เสยชวต ทงไทย ญวน ฝรงเศส งานเขาทนท เหมอนผลกสยามไปยนบนปากเหว