افسانه پسامدرنیزم

مدرنیزماکندوکاوي در ذات سنت ، مدرنیته و پس

***** The Myth of Post-modernism

علی اکبرخانجانی استاد

٢

بسم اهللا الرحمن الرحیم

افسانه پسامدرنیزمعنوان کتاب :

علی اکبر خانجانی استادمؤلف :

ه.ش1382تاریخ تألیف :

35تعداد صفحه:

٣

فهرست مطالب

۴.........................................................................................................راز سنت -١ ٩....................................................................................سنت سازان و سنت شکنان -٢ ١٢..........................................................................................ماده و معنای مدرنیزم -٣ ١٧.....................................................................................پیشگامان اندیشۀ مدرنیزم -۴ ١٩.................................................................................شۀ پست مدرنپیشگامان اندی -۵

١٩........................................................................................................کارل مارکس ٢١.......................................................................................................فردریک نیچھ

٢۴......................................................................................................گموند فرویدیز ٢۶......................................................................................................ادموند ھوسرل ٢٩.......................................................................................................آلبرت انیشتن

٣٣.........................................................................................اسالم و پست مدرنیزم -۶

٤

»راز سنت «

ھ گ�ذار اس�ت ک�» اس�تمرار« و » زم�ان داری« و» ق�دمت « حتی بھ لحاظ ریشۀ لغوی ب�ھ معن�ای » سنت «

ب�ھ و. ر بقاس�ت می نھد و منشأ یادآوری ( ذکر) و اتصال با گذشتھ و سی» یادگار«بشر در عالم خاک را بھ ای نش�انھ ھ� لحاظی ھمان حافظۀ تاریخ در خاک بنی آدم است : نشانھ ھای ( شعائر) انس�ان در جھ�ان . ول�ی

د، و ن�ھ ا م�ی ش�ونزنده و فعال کھ در رفتار آدمی حضور دارد و نھ ھمچون آثار باس�تانی ک�ھ در حفاریھ�ا پی�د باستانی فعال در بشرند. ھمچون تاریخ نگاری . ولی سنت ھا بھ مثابۀ تاریخ زنده و آثار

عقل�ی و سنت ھ�ا ن�ھ تنھ�ا مج�اری اندیش�ھ وانگی�زۀ ت�أمالت بش�ری ھس�تند بلک�ھ تخم�دانھای تولی�د مکاش�فات

ب�ھ نم�ودن و علمی و ھنری و مذھبی می باشند. اندیشیدن، یعن�ی س�نت ھ�ا را ب�ھ ی�اد آوردن و در آن کن�دکاو. ز م�ی ش�وندھا نی�ز از اندیش�ۀ درب�ارۀ س�نت ھ�ائی آغ�اچون و چرائی کشیدن. حتی متافیزیکی ترین اندیشھ

بدون وجود سنت ھا و تحریکات سنن ممکن نمی شود. » خدا« مثال اندیشیدن دربارۀ ان، ھمان موجودیت است . ھ�ر ش�ی ای ی�ک س�نت اس�ت حت�ی اش�یای طبیع�ی مث�ل گیاھ�ان، س�تارگ» سنت «

ھ�ان خلوق�ات جمل و انفعاالت بش�ری در ت�اریخ بلک�ھ ھم�ھ رودخانھ ھا و کوھھا. در قرآن کریم نھ تنھا ھر فعم�ان ھس�نت ھستی و کل سیر کون و فن�ا ب�ھ معن�ای س�نت خ�دا در ع�الم ارض (جھ�ان م�اده) م�ی باش�د. یعن�ی

ش�ری بدر واقع سنت جمادی داریم و سنت نباتی و حیوانی و س�پس س�نت مخلوقیت و موجودیت است . پس سنت خدا در جھان است : یادگار خدا در میان مخلوقاتش!. این یک دستھ بندی بسیار عام از

نت اس��ت ،س�نت غیب�ی ! فص��ول س�ال، س��خددر ع�الم اندیش�ھ وعل��م نی�ز ھ�ر کش��فی ب�ھ معن��ای کش�فی از س�نت یسل و بازطبیعت است . مرگ و زندگی درمیان جانداران نیز یک سنت است . خوردن و خوابیدن و تولید ن

و ده ش�دن نی�ز ی��ک س�نت اس�ت . حرک�ت و س�کون وتولی�د و مص�رف وتغیی��رک�ردن و دری�دن و دری�ده و دری� نابودی نیز سنت است .

محس�وس ھر چیزی کھ ھست سنتی است یعنی زمان دار و قدیم است . بھ لحاظی سنت ھم�ان جل�وه م�ادی و

افظ ح� وعالم وجود است ، موجودیت است . پس خود خدا سنتی ت�رین موج�ود ع�الم و ک�انون س�نت و عام�ل سنت است . ع�الم ھس�تی ، س�نت خ�دا در عرص�ھ ظھ�ور و ب�روز خویش�تن اس�ت . ھ�ر س�نتی ی�ک شناس�نامۀ

عینی است و یک معرفی نامھ است . عم�اق است کھ از ا» معرف« رقصیدن و سخن گفتن و خموشی و ھر کرداری یک خنده وگریھ ونشستن و

ش�د دارای ش�د . ھ�ر چی�ز ق�دیمی چ�ون م�ی خواھ�د باآورد و میخواھد تازه و زنده و مستمر بامی زمان سربر سنت می شود .

ن و ه ای ب�ودبدین لحاظ ھر سنتی از بشر در قلمرو آداب و کردار ، نماد یک واقعۀ بس ق�دیم اس�ت . اس�طورزه ھ��ای ل��ذا ن��امفھوم و فرمالیس��تی ب��ودن س��نت ھ��ای بش��ری ب��ھ معن��ای از ی��اد رف��تن مج��اری ت��اریخی و انگی��

وک�ھ آداب ت بی معنا و پوچ وج�ود ن�دارد ھ�ر آنچ�ھ ھ�من سرانھای تاریخی است . یعنی وجودی انسان در دوات�ا ذگر سنتی اافی نامیده می شود مربوط بھ نسیان بشر دربارۀ منشأ و مجرای تاریخی آن است . رافکار خ

چ س�نتی یمنقرض شده بود و از معنا و علت وجودی تھی گشتھ بود دیگر وجود نمی داشت. ھ�ر چن�د ک�ھ ھ�از زین�د و ب�گنابود شدنی نیست و فقط گاه برای دورانی ازقلمرو و فعالیتھای بشری خارج شده و گوش�ھ م�ی

فق�ط م�ی ش�ود ونبھ ناگاه بھ میان می آید و احیاء می گردد. ھمانطور ک�ھ ھ�یچ ذره ای در ع�الم ھس�تی ن�ابود ھای ند . سنتفقط تغییر گفتار می دھ تغییر شکل میدھد ھیچ سنتی ھم نابود نمی شود . سنت ھای اعتقادی

نت ھ�ای س�عبادی فقط تغیی�ر ک�ردار م�ی دھن�د . س�نت ھ�ای ع�اطفی و اجتم�اعی فق�ط تغیی�ر اب�زار م�ی دھن�د . . غریزی نیز فقط ظروف ارضای خود را بستھ بھ شرایط اقتصادی و امکانات فنی تغییر می دھند

٥

آن زمان م�ی چرخ�د و ص�ورت ع�وض م�ی کن�د . در ق�رھر چیزی در ظرف سنت ھستی قرار دارد و در مدار

م ک�ھ مث�لھ�آمده وقتی کھ انسانھا می میرن�د و ب�ر جھ�ان دگ�ر وارد م�ی ش�وند ب�ا حی�رت م�ی گوین�د: ای�ن ج�ا در گ�ردش آنجاست و ھر چھ کھ اینجا ھست در دنیا ھ�م ب�ود . و ای�ن ھم�ان راز بق�ای جاودان�ۀ س�نت ھس�تی

زمان دچار کھ ھیچ چیزی در ذاتش تغییر نمی کند بلکھ فقط در گردشمی توان گفت زمان است . بھ لحاظی ر گ�ردش تغییر صورت و صفت می شود. و بلکھ ارکان التغییری در صورت و صفت نیز وجود دارن�د حت�ی د

زمان ھم پایدارند یعنی سنتی ھستند.

ال ب�ر دان�د و ای�ن دحی�رت آور عم�ر آدم در جھ�ان را براب�ر عم�ر ک�ل جھ�ان م�ی یحضرت عل�ی (ع) در س�خنن�د ک�ھ کجاودانھ بودن ھمین ھستی مادی انسان است کھ در گردش زم�ان و ب�ر ق�انونی حی�رت آور عم�ل م�ی

ن ب�ھ معن�ای را در اندیش�ھ نیچ�ھ . ول�ی ای�» رجع�ت جاودان�ھ « گاه قانون تناس�خ رات�داعی م�ی کن�د و فلس�فۀ لح است . یادآوری واصالح و انتخاب اصتکرار و عبث و جبر نیست زیرا انسان صاحب اندیشھ و قدرت بھ

ن ی�ک راز و می باشد ھمانگونھ کھ یک شی در منظر اھل تفک�ر ھمچ�وتن و ھزار یاھر سنتی یک راز بی پا

) شده است .قدمت –و افسانھ ای متافیزیکی است کھ صورت پذیرفتھ و دارای سنت ( حضور ابدی ک�ھ در اس�رارآمیز ب�ودن و طب�ع س�حرآمیزش م�ی باش�د یکی از ویژه گیھای ھر س�نتی در آداب بش�ری ھمان�ا

ی�ک وقت�ی ک�ھ قلمرو حیات روزمره کل عقالنیت راتحت ت�أثیر ق�رار میدھ�د و حت�ی ب�ھ ب�ازی م�ی گی�رد . م�ثال ش�نبھ عن�ی چھارمدانشمند بدون اینکھ بخواھد و بفھمد تن بھ مراسم عشاء ربانی می دھد و یا در مراسم بی

ق�ل و عم�ی گ�ردد ھ�یچ حرف�ی ب�رای یه مشغول بازیھای مضحک اعیاد ملی یا دینسوری شرکت می کند و گای عل��م خ��ودش ن��دارد و بلک��ھ ای��ن عق��ل و عل��م اوس��ت ک��ھ محص��ور و مس��حور گردی��ده اس��ت . س��نت ھ��ا دارا

ول وعل�ومجادوئی بغایت حیرت آورند کھ بندرت کسی از احاطھ اش مصون می ماند. ھمانطور ک�ھ گفت�یم عق� ائی م�درنتفکر دربارۀ سنت ھای تاریخی و طبیعی ھستند کھ بھ نوبھ خود بانی سنت ھ� بشری خود محصول

ا ب�ھ ت�اریخ ت� می شوند کھ احیای ھمان سنن قدیم و یا تکمیل آن سنن است . مثال بت پرستی ھا ک�ھ در ط�ولن�ک ھ�ر ب�ود ای تامروز فقط توسعھ و تنوع یافتھ اند . اگ�ر ق�دیم ترھ�ا ھ�ر ف�رد ی�ا خان�دانی فق�ط دارای ی�ک ب�

فردی برای خود چندین بت دارد مثل اشیای زینتی وھنری و صنعتی .

و جھان ھستی ، جھان بت ھاست و سنت پرستی بشر ھم ھمان ب�ت پرس�تی ھ�ای اوس�ت و راز بق�ای اوس�تری بر ص�لیب یکی بر مھر سجده می کند دیگ» . بت ھستی « ار و اتصال بقای او با ربستر بقای او و استم

ود را م�ی ا بر قبری و یا درخت�ی را م�ی پرس�تد و ی�ا دس�تی را س�جده م�ی کن�د. ع�ده ای اش�یای خ�انگی خ�یو وباس�تانی و ی�ا ھمس�ر خ�ود را و پ�ول خ�ود را و اش�یای ص�نعتی و آث�ار پرستند عده ای ھم فرزندان خود را

ب��ت از س��نن و..... ھزین��ھ ھ��ای کالن��ی ک��ھ در مراس��م ھ��ا ص��رف م��ی ش��ود و در واق��ع ص��رف احی��ا و تمجی��د ام�ور ھاست . یعن�ی عم�ده ت�رین ھزین�ھ ھ�ا ص�رف چیزھ�ائی ن�امفھوم و ن�امعقول و خراف�ات م�ی ش�ود. یعن�یت ب��ر ن��امفھوم ھس��تند ک��ھ ام��ور مفھ��وم زن��دگی بش��ر را تح��ت فرم��ان دارن��د و ای��ن ھم��ان س��لطھ ج��ادوئی س��ن

برخ�ی از و عزائ�ی ھ�ا و م�ثال براس�تی چ�ھ کس�ی م�ی توان�د در مراس�م پرھزین�ۀ عروس�ی ھ�اعقالنیت است . مگ�ر ن�ھ کن�د .ھزین�ۀ عب�ادی بش�ر نش�انی از عقالنی�ت و حت�ی عق�ل م�ادی بیاب�د و آن�را توجی�ھ عالما رمراسم پ

حی�ای بخش عمده ای از درآمد ھر فرد و خاندانی ص�رف آبروس�ازی نم�ی ش�ود؟ ای�ن ھم�ان س�نت پرس�تی و اردی ب�ر منفع�ت م�ادی و از ورای ارادۀ ف� سنت در خویشتن و خاندان خویش است کھ ب�ی ھ�یچ دلی�ل عقل�ی و

زندگی فرد تحمیل می گردد و ھیچکس را گریزی از آن نیست .

راز دیگر سنت و سنت پرستی ھمانا ق�درت اجتم�اعی آن اس�ت . یعن�ی ھ�یچ ف�ردی بخ�ودی خ�ود دارای ھ�یچ ی گی�رد و ب�ھ دیگ�ران ن ق�رار م�راسنت و انگیزۀ سنت پرستی نمی باشد و فقط بمیزانی کھ در ارتباط با دیگ

٦

عدم رعایت سنت و ب�ی حرمت�ی ب�ھ س�نت ھ�ا ع�ین اھان�ت ب�ھ مند می شود مجبور بھ رعایت سنت ھاست.ازنی�ی ی�ک آدم ک�امال و عق�ال الم�ذھب رادیگ ن ( جامعھ) است و گناه محسوب می شود . این یعن�ی چ�ھ ؟ م�ثال حت

واند ازدواج کند و بمیرد . ازدواج و مرگ کھ ونیھیلیست وانقالبی و آنارشیست ھم بدون رعایت سنت نمی تدو تا از برجستھ ترین وقایع زندگی بشرند بیش از سائر وقایع محت�اج و مجب�ور ب�ھ س�نت ھ�ا ھس�تند . پ�س باید گفت کھ سنت بشری تماما ھمان م�دنیت اوس�ت و برخاس�تھ از حی�ات جمع�ی اس�ت ک�ھ ھس�تھ مرک�زی آن

ن دلی�ل ش�دیدترین و دقی�ق ت�رین آداب ( س�نت ھ�ا ) در ش�ھرھای ب�زرگ خانواده و ازدواج می باش�د. ب�ھ ھم�یو شاقھ می ش�ود و دچ�ار ھ�رج ومراکز بزرگ مدنی رعایت می شوند و بدون رعایت اینھا حیات مدنی مختل

نامیده می شود و در سیر مدنیت بشر رشد کرده است و مستمرا دقیق ت�ر یننواو مرج می گردد . آنچھ کھ قجتناب ناپذیرتر می گردد ھمان سنت ھاست کھ تبدیل بھ جبرھا می شوند . ھر چ�ھ ک�ھ س�نت ھ�ا و شاقھ تر وا

بطور عرف و عادت خدشھ دار می شوند و افراد خود را بھ آنھا مقید نمی سازند قوانین رسمی ش�دیدتر م�ی نق�رض ش�ده ، شوند . بھ بیان دیگر قوانین جزائی جایگزین و جبران کنندۀ س�نت ھ�ای زی�ر پانھ�اده ش�ده و م

قول م�ی نش�ینند و ب�ا ای�ن ح�ال ھرگ�ز نم�ی توانن�د عھستند . بھ بیان دگر قوانین معقول بر جای سنت ھای ن�امجای سنت ھا را بگیرند و بلکھ ھمواره در رابطھ ای دیالکتیکی با سنت ھا قرار دارند یعن�ی در آن واح�د ب�ھ

ستقیم مردم را وادار بھ سنت ھا م�ی کنن�د ت�ا از گونھ ای سنت ھا را خدشھ دار می کنند و بھ گونھ ای غیر مشر قوانین در امان بمانند. بھ ھمین دلیل دادگاھھا و زندانھا پ�ر اس�ت از آدمھ�ای س�نت ش�کن . ھم�ھ کس�انی

کھ بھ پای اعدام می روند سنت شکنان بزرگ بوده اند .

ف جامع�ھ در نمی دھند از طرخود یک سنت بزرگ است و آنان کھ بھ این سنت تن » دروغ مصلحتی« مثال بلک�ھ » . راس�تگوئی« و بتدریج از طرف قانون وحکومت مورد مؤاخذه قرار می گیرند ولی نھ تحت عنوان

ا ن�د . زی�رابھ این دلیل کھ بواسطھ راستگوئی مجبور بھ خروج از سنت ھا ش�ده و ھ�رج و م�رج پدی�د آورده وین مخ�ازن ھ�ا بخ�اطر اینک�ھ عقالن�ی نیس�تند بزرگت�رقیم دارند و سنت تراستگوئی و عقالنیت رابطھ ای مس

د و مع��ادن دروغگ��وئی و ریاک��اری بش��رند و بس��یاری از تبھکاریھ��ا را لب��اس ع��رف و مص��لحت م��ی پوش��اننیھای ای�دئولوژ و این ھمان انگیزۀ دانش و عقالنیت در نبرد با سنت ھاست ک�ھ گ�اه مب�دل ب�ھتوجیھ می کنند.

ب�رد افع عقل�ی. نبھ معنای برانداختن سنت ھاست بھ نفع عقالنیت و من�» قالبان« انقالبی می شود. و اصال اد علی�ھ فس� علما و عقال در طول تاریخ بر علیھ سنت ھا و مخصوصا سنت ھ�ای دین�ی ، اساس�ا نبردش�ان ب�ر

می کند و تقدیس می شود. لھا و ستم ھائی بوده کھ در قالب قداست سنت ھا عم

س��نت ھم��ان آداب جماع��ت وم��دنیت اس��ت و نی��ز ظ��رف فس��ادھا و س��تم ھ��ا وپ��س ای��ن نی��ز واض��ح اس��ت ک��ھ »ن�اجی «ک دروغھای بزرگ تا آنجا کھ جامعھ ای را بھ انحطاط و ع�ذابھای عظ�یم م�ی کش�اند و ب�ھ ناگ�اه ی�

ه تی او ش�دکھ در واقع مظھر عقالنیت است ظھور می کند و جامعھ را از برخ�ی از س�نتھائی ک�ھ ظ�رف ب�دبخب�از وی گردن�د لی تجربھ نشان داده کھ ھمان سنت ھا دوباره با اندک تفاوتی در روش ، ب�از م�می رھاند . و

ن ستھ مرک�زی آھو در » ( جامعھ« ھمان فساد قدیم را با توجیھ جدیدی احیا می کنند. این بدان معناست کھ ب�دیل ب�ھتاز آن خانواده) نمی تواند برای مدت زیادی بر اساس عقالنیت زیست کند مگ�ر اینک�ھ ھ�ر عض�وی

لس�فی و شده باشد و دارای ھویتی خودی و ذاتی گشتھ باشد کھ چنین وضعی فق�ط ی�ک آرم�ان ف» فرد« یک د م�ی توان� عرفانی است . گوئی کھ عقل امری فردی است و ف�رد بمیزان�ی ک�ھ از دیگ�ران ب�ی نی�از ش�ده باش�د

ک ست بلکھ ی�سیاسی نی –یزی و اقتصادی عقالنی زندگی کند و این بی نیازی مطلقا بھ معنای بی نیازی غرھ�ا ھم�ان تن نای معنوی می باشد و لزوما ب�ھ معن�ای ان�زوا ھ�م نیس�ت بلک�ھ بق�ول عل�ی ( ع)غمقام روحی و ا

بودن در جمع است و این مقام عارفان است .

ا ھر چند کھ مصلحین عصر جدید تالش ھای بسیاری کردند کھ برخی از سنت ھ�ای ریش�ھ دار جامع�ھ خ�ود رعقالنی و اصالح نمایند و نگاه دارند و بصورت قدرتھائی اجتماعی و تاریخی بخ�دمت آرم�ان خ�ود در آورن�د

٧

،مثل گاندی و مائو . ولی این امر در بلند مدت ھیچ ثمری نداده و نھایتا اصل آن آرمان را ھ�م در خ�ود ح�ل ریش��ھ س��نت ھ��ا را برکنن��د نی��ز ک��رده اس��ت . و در برخ��ی از کش��ورھا ھ��م ک��ھ رھب��رانش ت��الش نمودن��د ک��ھ

خودشان برکنده شدند مثل شوروی سابق .

وده ،خ�ودنبرد تاریخی علما و عقالء با سنت ھای جوامع بشری درعین حال کھ تماما محک�وم ب�ھ شکس�ت ب� ی�ات بش�ریحعامل احیای سنت ھا گشتھ و بلکھ سنن نوینی پدید آورده و بھ سنن قدیم اف�زوده ش�ده اس�ت و

ز رش�د و بھ لحظھ اش غرق در انواع سنت ھا نموده است . گویا رش�د بش�ر در ت�اریخ چی�زی ج� را در لحظھوران داست . ام�روزه ک�ھ بظ�اھر عص�ر س�نت ش�کن ھاس�ت بس�یار ش�دیدتر از توسعھ و تنوع سنت ھا نبوده

ھ اط�را اح کھن سنن مدرن پدید آمده کھ رنگ و لعاب داده شدۀ ھمان سنن است کھ ھمھ امور و اعم�ال بش�ریم ک�ھ س�نت اقتصادی در آورده است . زی�را بای�د درک کن� –فنی –کرده است و تحت برنامھ ریزیھای علمی

ز ر س�نتی اھمان قانونمندی جبری وعرفی حیات روزمرۀ بشر است . اگر تا دیروز ھر روزی یکی دوتا ک�ردات ل ب�ھ س�نھم�ھ مس�ائل مب�د بشر صادر می شد( مثل امور عبادی و اخالق فامیلی ) امروزه از ص�بح ت�ا ش�ام

سل نتا چند ھای جدیدی شده است کھ گریز از ھر یک از آنھا منجر بھ ھرج ومرج وتشنجات می گردد. مثال نھ�ار و ون سنت رایج خانواده وجود داشت ولی امروزه ش�امل ص�بحانھ اقبل فقط روزی یک وعده غذا بعنو

س�ت و وه خ�وری و مش�روب خ�وری و ..... گش�تھ اشام و قبل از نھاری و عصرانھ و پیش غذاو دس�ر و قھ�ل ی�ک بصورت س�نت عم�ل م�ی کن�د وارک�ان آداب اجتم�اعی م�درن ش�ده اس�ت . و نی�ز تقریب�ا ھ�ر روزی مع�اد

وز ش�کر، اسطوره گشتھ است : روز مادر، روز کارگر، روز معلم ، روز کودک ، روز نحس ، روز عی�د ، ر .م��رده ھ��ا و روزھ��ای طبیع��ی دیگ��ر در تغیی��ر فص��ول روز اس��تراحت، روز عیاش��ی و روز عش��اق و روز

ن راس�ر جھ�ابنابراین می بینیم کھ دوران مدرن، دوران تنوع و تکثر وتجدید وتجم�ع س�نت ھ�ای بش�ری از سای��ن اس��ت و ھم��ھ س��نت ھ��ا در ھم��ھ ج��ای جھ��ان واز ق��دیم ت��ا کن��ون مب��دل ب��ھ س��نتھائی جھ��انی ش��ده اس��ت و

مان ھ�م است ، جھانی شدن ھر سنتی . و این�ک م�ثال ی�ک ع�رب مس�ل خودنماد ومعنای دگری از جھانی شدنعرب�ی سنت ھای ھندی و ژاپنی را رعایت می کند و ھم سنت ھای آمریکائی و مس�یحی را و ھ�م س�نت ھ�ای

دین�ی وگ�اه س�نت ھ�ای ق�ومی ھواسالمی اش را . این جھانی شدن و تجمع و تداخل و تھاجم سنت ھاس�ت ک� قرار داده و تغییر شکل میدھد.یک ملتی را تحت تأثیر

قالنی�ت عص�ر عقتی درک م�ی کن�یم ک�ھ عص�ر م�درنیزم ب�ر خ�الف آنچ�ھ ک�ھ ادع�ا م�ی ش�ود دبنابراین با اندک

نیست بلکھ عصر تجدی�د و توس�عھ وتکثی�ر وم�درن ش�دن و جھ�انی ش�دن ھم�ھ س�نت ھ�ای بش�ری از سراس�رپرس�تی جھ�ل پرس�تی ھ�ا وافس�ون و افس�انھ جھان و بلکھ از اعماق تاریخ است یعنی عصر بت پرستی ھا و

ھاس�ت . عص�ر م�درنیزم ب�ھ لح�اظی عص�ر جھ�انی یخ و جھانی شدن ومحش�ر س�نترھاست ،عصر حضور تاخراف�ات است . آیا ھرگز ھمچون امروز شاھد اینھم�ھ یمع بشراژادی جونت ملی و قومی واشدن ھمھ خراف

یھ�ات و را ک�ھ توجشدیدتر از سابق خودنمائی می کنند چدر سراسر جھان بوده ایم . خرافاتی کھ البتھ بسیار و د وتوس�عھتوجھات علمی ھ�م یافت�ھ ان�د ک�ھ ادبی�ات م�درن و روانکاویھ�ا وس�ینما از مھمت�رین عوام�ل تش�دی

جھانی ساختن این سنت ھا و خرافات محسوب می شوند . وء تف�اھم حاص�ل از ای�ن ام�ر آنچھ کھ موجب شده مدرنیزم را در نقطھ مخالف س�نن و خراف�ات نش�ان دھ�د س�

است کھ گوئی افراد و جوامع مدرن ھمچون علوم و فنون عقالنی و علمی و ریاضیاتی گشتھ اند . حال آنکھ ه ای نم�وده ھمان�ا رن�گ ولع�اب عل�م و راتفاقا آنچ�ھ ک�ھ س�نن وخراف�ات کھ�ن اق�وام بش�ری را جھ�انی واس�طو

قبل با خرافات و سنن نامفھوم خود زن�دگی م�ی کن�د و تکنولوژی است . بشر امروز بسیار شدیدتر از دورانحداقل عقالنیت زندگی روزمره و پس پردۀ خود را نیز از دست داده و ت�ا ب�ھ مغ�ز اس�تخوان س�نتی و خراف�ی گشتھ است . کارخانھ ھا ھستند کھ علمی تر عمل می کنند و نھ اف�راد و جوام�ع و حکومتھ�ا . عل�وم و فن�ون

فات ھستند . حیات اجتماعی بشر مستمرا س�نتی ت�ر اخدمت اشاعھ و القای سنن و خرفقط بعنوان ابزاری در افی تر و نامعقولتر وافسانھ ای تر و تناسخی تر می شود. کافی است کھ بھ ک�اربرد ک�امپیوتر واینترن�ت خرو

٨

ت و م��اھواره ھ��ا نظ��ری افکن��یم . آی��ا براس��تی حض��ور ک��امپیوتر در من��ازل موج��ب اف��زایش عقالنی��ت درحی��اخانواده گی شده است ؟ ھمچن�ین اف�زایش عقالنی�ت در حکومتھ�ا و س�ازمانھای اطالع�اتی ؟ ای�ن علم�ی ت�رین ابزارھا در خدمت افسانھ ای ترین ح�االت و امی�ال بش�ر ق�رار گرفت�ھ اس�ت و ج�ز افس�ونگری چی�ز دیگ�ری را

ه رطھ علم و فن ، اس�طوت ھا نیستند کھ علمی و عقلی می شوند بلکھ سنت ھا بواسسنتوسعھ نمیدھد . این ای تر و جھانی تر وافسون کننده تر می ش�وند. ام�روزه بوض�وح م�ی بین�یم ک�ھ م�ثال جھ�ان اقتص�اد واقتص�اد جھانی و ھمچنین سیاست ھای جھانی و جنگھا جملگی بسوی جنون و افسون و نامعقولی فزاینده می رون�د

ھ�ن خویش�ند کخدمت جھانی ساختن س�نن و خراف�ات و مطلقا تحت ارادۀ عقالنی حکومتھا نیستند . قدرتھا در. ب��ھ لح��اظی جنگھ��ای م��درن ھمان��ا جن��گ ب��ین س��نن و خراف��ات و اس��طوره ھ��ا و افس��انھ ھاس��ت . ای��ن ھم��ان خدایان و اسطوره ھا و سنن آنھا در میان بشر است کھ بشر را بھ جنگھا می کش�اند : جن�گ اس�طوره ھ�ا و

نی��ت عق��الء و عل��م علم��ا در ط��ول ت��اریخ ت��ا ب��ھ ام��روز در خ��دمت ه ای . ب��ھ بی��ان دیگ��ر ک��ل عقالرس��نن اس��طواشاعھ و حاکمیت جنون وافسون و خراف�ھ ب�وده اس�ت یعن�ی ھم�ان چی�زی ک�ھ س�نت ھ�ا نامی�ده م�ی ش�وند . و طبیعی است کھ گاه برای جھانی ساختن و تقویت و تشدید و جاودانھ نمودن یک سنت این جبر پدی�د م�ی آی�د

وری خود دچار اصالحاتی شود. پیدایش فرقھ ھا از بطن م�ذاھب و نژادھ�ا مرب�وط کھ آن سنت در ساختار صب�ھ ش�رایط رش��د و ی�ا بق��ای برخ�ی س��نن ب�وده اس�ت . اینک��ھ ھ�ر م��ذھبی در ھ�ر ش��رایط ت�اریخی و جغرافی��ائی مجبور بر دگردیسی و اصالحاتی در ساختار سنن خود می شود ھم�ان جب�ر تن�ازع بقاس�ت . س�نت ھ�ا ھرگ�ز

ی شوند بلکھ در ھر طبقھ و نژاد و شرایط اقتصادی و سیاس�ی و طبیع�ی ظھ�ور و ب�روز خاص�ی م�ی نابود نم یابند .

س�ت و ب�ھ مدرنیزم بھ معنی تجدد و توسعھ وجھانی شدن تماما جز سنت موضوع و مقصود دیگری نداشتھ اامک�ان ده و گ�اهمعنای برون افکنی سنن نھفتھ در نفوس اف�راد وجوام�ع اس�ت ک�ھ گ�اه بفراموش�ی س�پرده ش�

بروز نداشتھ است . م طبق�ات و ھ�است ای�ن س�ن ھ�م در اف�راد و ھای ویژه خویش تھر طبقۀ سنی دارای ب» ! بت « یعنی » مد«

یات را.مادھای حنتمدنھا شدیدا راز سنت آن سن را معرفی می کند یعنی راز قدمت را و راز جاودانھ سازی ھ��ان س��وم ش��اھدیم ك��ھ ھس��تھ مرك��زي ھم��ھ منازع��ات و جنگھ��ا در ام��روزه در سراس��ر جھ��ان و بخص��وص ج

ھ نب�ردي درون خانواده تا اعماق حكومتھ�ا و در بط�ن جامع�ھ چی�زي ج�ز نب�رد ب�ین س�نت و مدرنیت�ھ نیس�ت ك�پاش�ي مث�ل فرو بغایت احمقانھ و مستھلك كننده مي باشد كھ گاه منجر بھ خساراتي غیر قابل جبران م�ي گ�ردد

ه انقالب یقت پدیدباتي اجتماعي كھ ھرگز منجر بھ جامعھ اي سعادتمندتر نمي شود در حقخانواده ھا و یاانقال و ایدئولوژیھاي انقالبي تماما حاصل تضاد بین سنت و مدرنیتھ بوده است .

بخص�وص بطور مثال مي بینیم كھ محور ھمھ مناقش�ات خ�انوادگي ب�ین زن و ش�وھر و وال�دین و فرزن�دان ونواده ج��ز نب��رد ب��ین س��نت و مدرنیت��ھ نیس��ت ك��ھ ای��ن نب��رد چ��ھ بس��ا ب��ھ فروپاش��ي خ��ا پ��دران و پس��ران چی��زي

ھ ھمان سنت اینك بد بیانجامد ولي مثال مي بینیم كھ بیست سال بعد ھمان فرزنداني كھ مدافع مدرنیتھ بوده انھ این�ك ك�ین�یم ي بھا باز گشتھ اند منتھي با تغییر و تبدیلي در ساختار و صورت آن . و ھمچن�ین وال�دین را م�ال واقعي ثالي كامبھ كلي دست از سنت ھائي كھ براي حفظ آن مبارزه كرده بوده اند كشیده اند این مثال كھ م

ب�ات عص�ر ای�ن رجع�ت و حماق�ت را در انقاله حماقت ذاتي این نب�رد اس�ت . ع�ین و ھمھ جائي است نشاندھندقلب عت سنت ازانقالب پدید مي آید این ھمان رججدید نیز شاھدیم كھ چگونھ از بطن ھر انقالبي جریان ضد

ظیم�ي از عمدرنیزم است . پس اگر معرفتي كافي درباره این مھمترین پدیده عصر وجود داش�تھ باش�د بخ�ش ي عصر ما قابل پیشگیري است .خسرانھا

٩

»ان و سنت شکنانزسنت سا«

ی��ر غمت��افیزیکی دارد و در واق��ع س��نت ی��ان بش��ر رگ و ریش��ھ و معن��ا و احس��اس م��ذھبی ومھ��ر س��نتی در

ول نگ�رددمذھبی وجود ندارد و ھمھ سنن ملی نیز مذھبی اند . پس طبیعی است کھ ذات سنت ھ�ا ھرگ�ز معق� می باشند . متافیزیکیزیرا برخاستھ از امور

ن�دۀ کن معق�ول الھ�ی ک�ھ ادام�ھ دھن�ده ای�ن راه وکھ بانی سنت ھا ھمانا پیامبرانند و حکیم�ان تپس واضح اسن ی کن�د ای�سنن انبیاء می باشند . پیامبر کسی است کھ حکم را می آورد و حکیم ھم کسی است ک�ھ ت�الش م�

وی حکم�ی بس� احکام را بھ عقل و علم آورد و تبدیل بھ فرھن�گ کن�د. و اتفاق�ا در چن�ین تالش�ی اس�ت ک�ھ ھ�رد . چ�ون ھھ�ا و ش�رایط م�ی س�ازکثرت و تنوع و تفرقھ می رود و سنت ھا را توسعھ م�ی دھ�د و مط�ابق گرو

. حکم�ت حکمی کھ فھم گردد می تواند در ھر شرایطی با تغییر ص�وری آن حک�م، ج�اری ش�ود و ب�اقی بمان�در حکم�ی ھ�موجب انعطاف پذیری ظرف احکام می شود و در تاریخ و جوامع گوناگون باقی می مان�د . یعن�ی

اس�ت . و دچ�ار تفرق�ھ و کث�رت وتن�وع ص�وری ش�دهبمیزانی کھ عقالنی شده ماندگار شده و بھ ھمان می�زان ھر حکمی بمیزانی کھ عقالنی نشده محکوم بھ انقراض و تباھی گشتھ است .

موج��ب بن��ابراین حکیم��ان در ع��ین ح��ال ک��ھ موج��ب بق��ای ت��اریخی و توس��عھ و تن��وع احک��ام و س��نن ب��وده ان��د انیت م�ذاھبو جنگ تاریخی روحجدال اند . و این یکی از علل شکستن تدریجی این احکام و سنن نیز بوده

ا تن�وع رکھ حافظ صورت اولیھ ھر حکم و سنتی ھستند با حکیمان بوده است کھ احک�ام را شکس�تھ و س�نن خی ھستھ مرکزی این سنن بوده اند .یبخشیده و موجب بقای تار

.برسد عقل ھمواره تالش نموده تا پوستھ ھای بیرونی سنن را دریده و بھ ھستھ مرکزی ذات آن روحانی��ت امبران بانی��ان س��نت ھ��ا ھس��تند ک��ھ ھم��ان ش��یوه اج��رای احک��ام الھ��ی تلق��ی م��ی ش��ود. وی��بن�ابراین پ

م توس�عھ ھ�مذاھب ھم حافظ صور اولیۀ اجرای این سنت ھ�ا ھس�تند و مب�دأ آن�را حف�ظ م�ی کنن�د . و حکیم�ان لھی ان سنت ا. این ھر سھ خادم دھنده سنت ھا و شکافندۀ سنت ھا و آشکار کنندۀ ذات معنوی آن می باشند

ردن ری ب�ا آوھ�ر پی�امبدرمیان بشرند و در عین حال ھمواره با یک�دیگر در تص�ادم و تض�اد ب�وده ان�د . زی�را ذا س��نن ق��دیم م��ی ش��ده و ل��حک��م جدی��د موج��ب بن��ای س��نت جدی��د ب��وده ک��ھ موج��ب شکس��تن و ابط��ال برخ��ی از

روحانیون مذھب قبلی را بھ جدال می کشانیده است . ی�ز نای مل�ی ماندگارترین سنت ھا در ت�اریخ بش�ر ھمان�ا س�نن عب�ادی م�ذاھب ب�وده ان�د . تقریب�ا ھم�ھ س�نت ھ�

ی م�ا متص�ل و رس�وم واعم�الی ک�ھ انس�ان را بخ�د بادبقایای فسیلی سنن عبادی ھستند . عبادات ب�ھ معن�ای آکی یمت�افیز غ ش�ده ودر واق�عکنند بھ مثابھ ذات سنت می باش�ند و خ�ود ای�ن آداب از ط�رف خ�دا ب�ھ بش�ر اب�ال

راس�وی فوی خ�دا م�ی کش�اند یعن�ی ب�ھ سترین ونامحسوس ترین ونامعقولترین رفتار بشری است و بشر را ب عالم ماده . پس طبیعی است کھ سنت ھا جملگی افسانھ ای و نامعقول باشند .

ماید نفیزیکی نسان را متادر واقع ھر عملی از انسان کھ بسوی خدا میل می کند و قرار است خدائی شود و اع س در واق�و یا خدا را در انسان حاضر و ن�اظر س�ازد ب�ھ قلم�رو س�نت م�ی پیون�دد و مان�دگار م�ی ش�ود . پ�

ار عام��ل س��نت ھ��ا ب��ھ مثاب��ۀ نقط��ھ نظرھ��ای خ��دا در حی��ات بش��رند . و ھم��ین نقط��ھ نظرھ��ای ن��امعقول و مان��دگب�ھ س�انھا راده است . این سنت ھا ھر چن�د ک�ھ انارتباط انسانھا و حیات جمعی ومدنی بشر بر روی زمین ش

مار ش��خ��دا نرس��انیده ول��ی ب��ھ ھم��دیگر رس��انیده اس��ت و گ��رد ھ��م آورده اس��ت . و بھم��ین دلی��ل آن انگش��ت ط�رود ری�ده و مانسانھائی کھ از طریق این سنت ھا با خدا مربوط شده اند بھ تفرید رسیده واز جم�ع بش�ری ب

ات ھم�ان حی� ونی برخی از سنت ھا شده و مھمترین سنت ھا را ک�ھگجب دگرگشتھ اند و در ارتباط با خدا مود و ی م�ی باش�جمعی است زیر پانھاده اند . زیرا معقولترین جنبۀ سنت ھا ھم�ان گ�رد ھ�م آوردن اف�راد بش�ر

ر غرای�ز ھمین جنبھ خود یکی از علل اھمیت و قداس�ت س�نن اس�ت چ�را ک�ھ اف�راد بش�ری ک�ھ تمام�ا ب�ر مح�وھ ی�ن واقع�د و این�ھ خود زیست می کنند و بر سر امری نامعقول ( یعنی یک س�نت ) گ�رد ھ�م م�ی آانرحسابرگ

بسیار مھم و واقعا متافیزیکی و فوق عقلی و فوق غریزی است .

١٠

ی و اج�در ی�ک مراس�م س�نتی مجب�ور اس�ت خر دآدمی کھ در وضعیت عادی از یک لقم�ھ ن�ان خ�ود نم�ی گ�ذرر چن�ین د بش�ری داطر امری کامال نامعقول و غیر مادی و نامحسوس . ھم�ھ اف�رایھا نماید آنھم بھ خرایثارگ

زائ��ی و عمراس��می باطن��ا در اوج ع��داوت ب��ا ای��ن مراس��م ھس��تند ول��ی از آن گری��زی ھ��م ندارن��د مث��ل مراس��م ھ ھ�ر ف�ردی مادی بشرند ، ضد حیوانیت بشرند. و اینک –عروسی. در واقع سنت ھا ذاتا ضد فردیت غریزی

ھ ھم�ین ھیچ و پوچ می کن�د . ب� فعمده ای از درآمد خود را صرف ھمین مراسم می کند در واقع صر بخشی و ی و عزائ�دلیل اشد عداوتھا و کینھ ھای فردی در جریان این مراسم سنتی پدید می آید در مراسم عروس�

وز م�ی گاه بر ور دارد عیاد دینی و ملی و عبادی و امثالھم . در باطن این تجمعات سنتی اشد کینھ ھا حضواند و آنھا کفریط می کند .و بشر بمیزانی کھ از ذات این سنن نفرت دارد بھ آنھا مبتالست و در آنھا افراط و ت

م�ادی ینی و فوقدمی کند. و بدینگونھ است کھ ھر سنتی کھ ذاتا را مبدل بھ حربھ ای بر علیھ ذات سنت ھا د . وای�ناخالقی می شود و قلم�رو فس�ادھا و ع�داوتھا م�ی گ�رد و فوق عقالنی است در عمل ضد دینی و ضد

ر علی�ھ ب�یکی از علل و عوامل بروز مذھب ضد مذھب است یعنی نفاق! و علما و عقالی ھر ق�ومی ھم�واره چ�ھ ی س�ازند وو آنھ�ا را پ�وچ م� نبرد می پردازند و با حربھ عقل بھ جان سنت ھ�ا م�ی افتن�د ھمین واقعھ بھ

س�ت ول�ی اد و لعن و گاه کشتھ می شوند. درواقع عقل ھمواره در ظاھر ضد س�نت ب�وده بسا بدست مردم طرای ظھ�ور نھایتا بھ ذات سنت بازگشتھ است ومعنای عرف�انی یافت�ھ اس�ت ک�ھ ی�ک س�نت برت�ر اس�ت و ب�ھ معن�

ذات سنت است. . ی اندسنت ھا دارای ذاتی شدیدا دیالکتیکی ھستند یعنی بھمان شدت کھ ضد عقلی ھستند عقالن

رف�ان سنت ھمان عقل جمعی است کھ در تضاد با عقل ف�ردی م�ی باش�د . عق�ل ف�ردی چ�ون ب�ھ کم�ال برس�د عن دلی�ل قابل ع�رف و عرف�ان اس�ت . ب�ھ ھم�یتاست ولی عقل جمعی در کمالش تبدیل بھ عرف می شود. واین

نت ھ�ای س�ھمان صلح با کمال عرفان نیز معرفت بر حق عرف است و لذا بھ صلح با مردمان می انجامد کھ مردمان ،صلح با خرافات و دروغگوئی و ریاکاری مردمان است .

انس�ان م�ین دلی�لھتر ھستند . بھ ئاسنت ھا بھ لحاظ عقل اخالقی و اخالق عقالنی تماما ریاکاری و نمایش وت ق�ل، حک�معا عقل گرا از سنت ھا دور می شود و بھ آن پشت می کند و لذا مطرود عامھ ق�رار م�ی گی�رد زی�ر

بھ صداقت می کند و سنت ھا حکم بھ ریا می نمایند ، حکم بھ امری کھ مفھوم نیست. نھ�ائی درجماعت ،ریا و خرافھ از عناصر ذاتی سنت محسوب می شوند . بھ ھمین دلیل عقالنیت و ص�دق وت

. نقطھ مقابل سنت قرار می گیرند ودر مجموع انقالبیگری و آنارشیزم را پدید می آورند ی م�ی گذش�تگی و گردھم�ائی ودوس�ت –سنت ھ�ا م�یخ ھ�ای دی�ن خ�دا در می�ان بش�رند ک�ھ بش�ر را ب�ھ از خ�ود

دازد ین می پ�ردکشانند ھر چند کھ بشر فقط بواسطھ ھمین عناصر تاریخی و ماندگار دین است کھ بھ نبرد با ت خ�دا م�یر ع�ین ح�ال س�نوفساد و فتنھ ھا می کند. بھ ھمین دلیل ھر س�نتی را ض�د س�نت خ�دا م�ی ی�ابیم ود

ده ی�ن خ�دا ش�یابیم . این سنت ھا کھ سر نخ ھای ارتب�اط ب�ا خ�دا ب�وده اب�زاری ب�رای فری�ب م�ردم وجن�گ ب�ا د است .

جنبۀ دیگری از ماھیت ضد دینی سنت ھا مربوط بھ مسئلھ عادت و سھویت در نف�س بش�ر اس�ت . ھم�انطور وند و از طرف�ی دگ�ر خداون�د نم�ازگزاران س�ھوی را کھ مثال در ق�رآن مؤمن�ان ب�ھ اقام�ھ ص�لوة دع�وت م�ی ش�

د یاب�دشمنان دین می خواند . بنابراین ھر سنتی بھ دو دلیل ماھیتی ضد دینی و ضد اخالقی و تب�اه کنن�ده م�ی : ریا و سھو! مکر و جھل ! تزویر و تقلی�د! ھ�ر چن�د ک�ھ ای�ن دو از ھ�م ج�دا ناش�دنی ھس�تند زی�را تزوی�ر ب�ھ

د و تقلید ھم بھ نیت تزویر . یعنی مکر و جھل دو روی س�کھ کف�ر بش�رند . ھم�انطور شیوۀ تقلید عمل می کنع�ذاب آور و تب�اه ب�ر اھل�ش مش�تبھ س�اختھ اس�ت. س�نت ھ�ای رام�زمن اس�ت ک�ھ ام�ر کھ حماقت ھمان ریای

کننده کھ بشر درعین نفرت از آنھا ھیچ راه گریزی ھم از این سنت ھا ندارد نمادھای حماق�ت ھ�ای اجتم�اعیان�ھ ای�ن س�نت ھ�ا را قخی بشرند . و ھر چند وقت یک پیامبر ی�ا حکیم�ی ظھ�ور م�ی کن�د و ماھی�ت احمیتار –

رسوا ساختھ و جامعھ ای را می رھاند و این ھا ھمان سنت شکنان تاریخن�د ک�ھ روزی س�نت آفرین�ان ت�اریخ ار نسیان وحماقت نگش�تھ ا کھ قدرت سنت آفرینی دارند و حق سنت ھا را درک می کنند ودچھبوده اند. ھمان

اند می توانند سنت ھا را بشکنند. آن قدرتی کھ سنت را می شکند نھ انکار و طعن و لعن و اھانت ب�ھ س�نت

١١

بلکھ قدرت درک ذات سنت است یعنی معرفت بر سنت هللا در بشر. ھم�انطور آن ق�درتی ھ�م ک�ھ س�نتی را بن�ا نند و سنت شکنان ھ�م عارف�ان . پ�ذیرش ھ�یچ ام�ری می نھد از عشق بر هللا است . پس سنت گزاران عاشقا

از جان��ب غی��ر نم��ی توان��د ب��ھ ق��وت عق��ل و اس��تدالل باش��د . س��نت پ��ذیری از تعب��د و عش��ق اس��ت ن��ھ تعق��ل و حقیقت عرفانی ھر سنتی فقط در جریان شکس�تھ ش�دنش رخ م�ی نمای�د . و ای�ن ھم�ان واقع�ھ مصلحت . ولی

ی�ر و ام�ام رخ م�ی دھ�د ک�ھ ب�ھ مثاب�ۀ شکس�تن ک�ل ش�ریعت بعن�وان ای است کھ در عرفان اسالمی تحت امر پای مؤمن�ان بدانی�د ک�ھ ھ�ر چی�زی را غ�ایتی اس�ت و « کارخانھ سنت اس�ت و مص�داق ای�ن ک�الم عل�ی (ع) ک�ھ

» ج کنید.ودای حقوق اسالم بھ غایتش برسید واز آنجا برای خدا خرا بااسالم را ھم غایتی است . پس شما کارخان�ھ س�نت اس�ت یعن�ی خ�روج از ت�اریخ و زمانی�ت و م�دنیت و ق�دمت اس�ت ورود ب�ر این ھمان خروج از

وج��ود ش��دنی من و یگ��انگی اس��ت یعن��ی دش��» ف��رد«خلق��ت جدی��د و حادث��ۀ قیام��ت وج��ودی. ای��ن ھم��ان واقع��ۀ . و در دی��ن ھ��م رس��یدن ب��ھ آخ��رت و تجاودان��ھ و ف��وق جھ��انی. ای��ن واقع��ھ ھم��ان مقص��ود خ��دا از خلق��ت اس��

ن ابدی سنت می باشد کھ امامان و عارفان کامل اسوه ھ�ای آن م�ی باش�ند . اتھ�ام یااست و این پاآخرالزمان خروج از دین والحاد وارتداد ای�ن یگان�ھ ش�ده گ�ان از جان�ب س�نت پرس�تان ب�دین لح�اظ مفھ�وم اس�ت . انس�ان

ی م�ی باش�د ک�ھ در معرفت اس�الم» خلیفۀ خدا« کامل خود جمال سنت خدا در جھان است و این ھمان معنای ھم�ان راه رس�یدن ب�ھ خ�دا و در مق�ام او » راه« بھ معن�ای » دین« غایت دین او در عالم ارض بوده است .

ان سنت است یعنی س�نت ھم�ان راه خداس�ت مقرار گرفتن و جانشین او شدن در عالم ارض است . این راه ھت و فرا س�نت م�ی باش�د و بلک�ھ جم�ال و لذا کسی کھ بھ او رسید و بر جای او قرار گرفت از سنت خارج اس

اس�ت یعن�ی ھم�ان س�نت ن�اب یعن�ی کم�ال وجم�ال و غای�ت آن » راه«سنت و کمال راه است . وج�ودش ھم�ان سنتی کھ پیامبران خدا برای بشر بھ ارمغ�ان آورده بودن�د . او ح�ق س�نت و گ�وھرۀ س�نت اس�ت ن�ھ مجموع�ۀ

وتفریط شده و چھ بسا اصال واژگونھ گردیده است .سنن انبیاء کھ در طول تاریخ بواسطھ مردمان تحریف از ک��ھ س��نت ھم��ان موجودی��ت در جھ��ان و زم��ان اس��ت و دی��ن خ��دا ھ��م بعن��وان یک��ی یمدر آغ��از مقال��ھ گفت��

ن ھ از زم�امخلوقاتش و بلکھ بعنوان عالیترین مخلوق خدا ، موجودی در جھان و زمان است ولی انس�انی ک�دی�ن ( ھب� ھ�م نی�ازییگر از س�نت ھ�م ب�ی نی�از اس�ت ھم�انطور ک�ھ خ�دا وجھان ( مادیت ) پاک شد و رھید د

ارتب�اط و سنت) ندارد. زیرا کھ فرد است و احد و صمد است .و سنت ھمان جاذب�ھ تجم�ع بش�ر و نی�ز تجم�ع پراکن�ده کل مخلوقات جھان است در بستر زمان . و بھ ھمین دلیل است کھ ظھ�ور جھ�انی ام�ام موج�ب نش�ر(

ودی موجودات می شود و ذات خود بخودی ھر چی�زی عی�ان م�ی گ�ردد و جم�ال ذات ھ�ر موج�گی و فردیت ) ن اس�ت و ان عرصھ قیام�ت اس�ت ک�ھ عرص�ھ تفری�د و تجری�د وتوحی�د آدم و عالمی�امآشکار می آید . و این ھ

ی .لپایان عمر زمان و سنت و قدمت و موجودیت ارتباطی واجتماعی و مدنی وملکودر گران س�نت خ�داءدا و بخص�وص پی�امبران ص�احب رس�الت و ش�ریعت جملگ�ي احی�ابطور مثال پی�امبران خ�

امبران براین پی�میان بشر بوده اند درست آنگاه كھ این سنت ھا در میان بشر تحریف و تبدیل شده است . بن�اق ح�سنت ھا خدا براي این احیاگري در مرحلھ نخست سنت ھاي قدیم را مي شكستند و آنگاه از خرابات این

ك��ھ رد ك��آن��را آش��كاركرده و دوب��اره آن��را ب��ر پ��ا م��ي نمودن��د . ھم��انطور ك��ھ حض��رت مس��یح در زم��اني ظھ��ور فس�اد رائیل ب�ھشریعت موسي در میان بني اسرائیل تماما تحریف و بلكھ وارونھ شده بود و ل�ذا ق�وم بن�ي اس�

وس�ي را ش ك�ل ش�ریعت مكشیده شده بود و دچار صدھا تفرقھ و عداوت گشتھ بود و لذا مسیح در آغ�از ك�ار. س�ت ب�داردبھ كناري گذاشت و گفت ھر كھ مي خواھد كھ زنده و رستگار شود بھ من ایمان آورد و م�را دو

ھ ك��در حقیق�ت مس�یح ذات و گ�وھره س�نت خ��دا و ش�ریعت موس�ي را عری�ان نم�ود ك��ھ ھم�ان محب�ت ب�ود چ�را مت لح و س�الصتا انسانھا بتوانند با شریعت و سنت ھدفي جز گرد ھم آوردن افراد و گروھھاي بشري ندارد

یح ح�ق در كنار یكدیگر زن�دگي كنن�د و اس�اس چن�ین تجم�ع و تم�دني چی�زي ج�ز محب�ت نیس�ت . بن�ابراین مس�و خ�ود سنت را آشكار كرد و آنگاه بر این ح�ق یكب�ار دگ�ر س�نت و ش�ریعت مس�خ ش�ده موس�ي را احی�اء ك�رد

س�نت ون�ھ برجس�تھ و مش�ھور از ی�ك انس�ان س�نت ش�كن قرباني ای�ن احی�اگري ش�د . بن�ابراین مس�یح ی�ك نمو آفرین است .

١٢

»ماده و معنای مدرنیزم «

نفس�انی و یاس�ت . ب�ھ معن�ای چی�زی ب�اطن» ب�ت « در فرھنگ کاربرد عامیانھ غرب دقیقا بھ معن�ای » مد« ان ھم�ظھ�وری محس�وس و مجس�م و قاب�ل پرس�تش در آوردن: تع�ین بخش�یدن . و ای�ن ھوذھنی را ب�ھ عرص�

» م�درنیزم «بدین ترتی�ب خلق نمودن می باشد . یبرون افکنی معنا در ماده است و بدین لحاظ ھمسان معنای تب�دیل سیاس�ی ب�ھ معن�ا –فنی و یا یک نظام اقتصادی –ھمچون یک مکتب فکری و یا یک دستگاه علمی

اراده بھ مادیت بیرونی است : ظھور اراده ! ک بی�ان یکی از محوری ترین موضوعات است و می�زان و غای�ت ی�» مد« نیز در قلمرو علم منطق اروپائی

و ی�ا دددر ھ�ر ام�ری بحس�اب آی�د ھمچ�ون ی�ک ع� یکامل منطقی کھ بتواند بصورت یک عالمت پایدار و یقین یس�تم ع�ینمعادلھ ریاضی. ھمانطور کھ ریاضیات ، غایت منطق مدرن می باشد و فلسفۀ ریاض�یات در ق�رن ب

عن�ای م) ب�ھ modality» (م�د« و منطق بھ عنوان یک عل�م ب�دیھی گردی�د. و درای�ن فلس�فھ منطق نھائی وباش�د . تعادل و تساوی ابدی دو امر است کھ در قلمرو دان�ش ک�اربردی ع�ین ھمس�انی ای�ده و واقعی�ت م�ی

ال ی ک�امحقق�تفقط در فلسفھ مدرن ریاضیات کھ توسط برتراند راسل و وایتھد تکمیل وتدوین شد فلسفھ ھگل » . ایده ھمان واقعیت است « ی اثبات گردید کھ گلمنطقی یافت و گوئی ایده آلیزم محض ھ

نس�ان م�ی ھم�انی اس�ت ک�ھ ب�ھ معن�ای یگ�انگی ظ�اھر و ب�اطن ا –و تحقق منطق ای�ن ربدین لحاظ مدرنیزم قلمک�ھ معناس�ت ین ب�دانشد . گویا کھ اراده ونفس بشری در قلمرو مدرنیزم تبدیل بھ مادۀ محض می شود و ابا

ھ ک�خل�ق ش�ود تبدیل بھ اشیاء می گردد مخصوصا آنگاه کھ یک انسان بیو الکترونیکی کامل ( رب�ات)انسان بشر شود . یعنی درست ھمان باشد و ھمان کند کھ بشر اراده می کند. بتواند عامل ارادۀ

باشد. می« = » ست کھ خدایش قۀ ریاضیات اطلدر واقع می توان گفت کھ مدرنیزم ھمان عرصۀ سلطنت م

عن�ای آش�کار ) در زبان یونانی اس�ت ک�ھ ب�ھ م Tecno» ( تکنو«این معنای مذکور دقیقا بیان وتحقق واژۀ

ا و م��ادهس��ازی و ب��رون افکن��ی و عری��ان نم��ودن م��ی باش��د . و ب��ھ ھم��ین دلی��ل م��درنیزم وتکنول��وژیزم ، معن�� . یکدیگرند و بدون تکنولوژی ، مدرنیزم ممکن نیست

خی�ر ھ ق�رون ابا توجھ بھ مفاھیم مذکور م�ی ت�وان گف�ت ک�ھ م�د و م�درنیزم مطلق�ا پدی�ده ای جدی�د و مرب�وط ب�

وفت�ھ اس�ت نیست بلکھ از دوران ابزار سازی و کشف آتش ونخستین علوم و فنون ابتدائی بشر آغازیدن گر داد م�ثال را م�ورد بح�ث ق�رار مزنیرفقط م�ی ت�وان دقیق�ا ب�ر حس�ب ان�واع ودرج�ات رش�د تکنول�وژی پدی�دۀ م�د

ومدرنیزم عصر حجر، م�درنیزم عص�ر آت�ش ،م�درنیزم عص�ر مکانی�ک، م�درنیزم عص�ر ب�رق و الکترونی�ک ر رنیزم عص�شیمی و اتم و کوانتوم و الی آخر . مدرنیزم عصر بیوالکتروشیمی ، مدرنیزم عصر ژنتی�ک ،م�د

ژم اس��ت : لح�اظ فلس��فھ وج�ودی ھم�ان تکنول�وژیرادیواکتی�و، م�درنیزم عص�ر لی�زر و ...... پ��س م�درنیزم ب�ھ مکتب اصالت تکنو!

بشری از ھمان دوران کودکی بااسباب بازی سازی خود وارد عصر مدرنیزم می شود.ھر در واقع

» دم��« نش��ان دادی��م ھ��ر پدی��ده ای در ع��الم ھس��تی ی��ک » س��نت«ونی��ز اینک��ھ ھم��انطور ک��ھ درب��ارۀ معن��ای ردار و زمان وارد شده و دارای سنت می شود یعنی دارای ص�فات و ک� است کھ برگردونھ » بت «است،یک

نمود و ھویت . ان ھستی در ذاتش جھان مدرنیزم است و این مدرنیزم خداوند است البتھ ب�ی نی�از از تکنول�وژی جھبنابراین

ن ) است : بشو! و شد» ( کن فیکون « و ھر واسطھ وابزار و مادۀ اولیھ ای. مدرنیزم خداوند ھمان قاعدۀ « پ��س م��درنیزم . » ش��دن« حت��ی ب��ی نی��از از لحظ��ھ ای زم��ان ب��رای ان و رخ نم��ودن ھم��انم��اراده ک��ردن ھ

از ماده و زمان وابزار و تکنیک قبلی بی نیاز است ولی ب�ا رخ نم�ودنش ک�ل م�اده و زم�ان و کم�ال » ھستی

١٣

میدھ�د ت�ا م�درنیزم مخلوقی�ت خ�ود تکنیک و دانش را برای بشر بھ ارمغان می آورد و بھ بشر این امکان را را بھ محک زند.

ارق خ�فق�ط ب�ھ ای�ن یک�ی دو ق�رن اخی�ر تعل�ق یافت�ھ اس�ت فق�ط بخ�اطر س�رعت » م�درنیزم« پس اگر اصطالح

ص��اعد تالع��اده و ب��ی س��ابقھ رش��د آن ب��وده ک��ھ م��دیون رش��د خ��ارق الع��اده و تص��اعدی تکنول��وژی اس��ت وای��ن ونھ�ا خی�ر میلیاھ می ش�ود تع�داد اختراع�ات و اکتش�افات ای�ن ن�یم ق�رن مستمرا شدیدتر می شود تا جائیکھ گفت

م�رو ش�ر در قلیخ بوده است . وای�ن ب�دان معناس�ت ک�ھ بربرابر کل اختراعات واکتشافات علمی بشر در کل تاب�ھ خرزم�ان ،سقوط آزاد مدرنیزم خود قرار گرفتھ است و بھ غایت زمانی�ت اراده خ�ود م�ی رس�د یعن�ی ب�ھ آ

اراده از حیط�ھ اریخ و نی�ز ب�ھ پای�ان ارادۀ خ�ود . و حت�ی ام�روزه ش�اھدیم ک�ھ اختراع�ات جدی�د، دیگ�رپایان تر ح��ال وامی��ال و برنام��ھ ریزیھ��ای بش��ر خ��ارج ش��ده واز ارادۀ بش��ری نی��ز س��بقت جس��تھ اس��ت . یعن��ی بش��ر د

ن ال گذش�تدر ح� جاماندن از ارادۀ خویشتن است یعنی در تاریخ ساقط شده و جامانده است و زمان از س�رش است .

ف�اھیمی حات و مپایان فلسفھ ،پای�ان تم�دن، پای�ان ت�اریخ وامث�الھم تمام�ا اص�طال ،معضالتی ھمچون پایان علمنامن�د ک�ھ مابع�د از م�درنیزم) م�ی» ( پست مدرن « قرن بیستمی است کھ بیانگر عصر جدیدی است کھ آنرا

زی�ابی ش�ات در اراز آن درک نم�ی کنن�د و فق�ط اس�یر اغتشاسفھ غربی مطلقا چنین معنائی را البتھ علما و فالآن ب�ر از پ�س» پس�ت م�درن « خویشند و ابطالھائی کھ ھ�یچ ن�ام دیگ�ری ج�ز واژۀ گن�گ و بازیچ�ھ ای مث�ل

ید . آ نمی

ی اضح وحت وبراستی این بیانگر غایت حماقت و پریشانی علما و فالسفھ معاصر غرب است کھ حتی تعریفی یک�ی از س�نت ھ�ر پدی�ده ای ک�ھ» . پس�ت م�درن « مدرنیزم ھم ارائھ نداده اند تا چھ رسد ب�ھ نیمھ واضح از

ک��ی از ینامی��ده م��ی ش��ود و نی��ز ھ��ر پدی��ده ای ھ��م ک��ھ » م��درن « دی��رین و خاص��ھ دین��ی را باط��ل س��ازد یھ��اس�ت پ ومدھای مدرنیزم را پوچ و ب�ی اث�ر س�ازد پس�ت م�درن نامی�ده م�ی ش�ود. ب�دین ترتی�ب اص�طالح م�درن

مان مکتب ھ» اصالت پوچی و نفھمی «مدرن ھر دو بیانگر ابطال و پوچی و افسار گسیختگی است و گویا س�رگردان پست مدرنیزم است. ھر چھ کھ نھ سنتی باشد و نھ مدرن و ی�ا مخل�وطی پ�وچ از ھ�ردو باش�د و ی�ا

ن ع�رش . در واق�ع ای�می شود و بھ ع�رش کم�ال ق�رار م�ی گی�رد » پست مدرن « بین این دو باشد ملقب بھ الق چیزی جز جن�ون و مکت�ب اص�الت ب�ی اراده گ�ی نیس�ت : ھن�ر پس�ت م�درن ، دیپلماس�ی پس�ت م�درن ، اخ�

ھ دارای ن ، جنگھای پست مدرن و نیز کاالھای پست مدرن و آدمھای پست مدرن . فقط کافیست ک�درپست م شوی . خوانده» پست مدرن « ھیچ معنا و انگیزه و ھدف واراده ای نباشی تا

ت�ی ارادۀ حھمانا عرصھ غلب�ھ ارادۀ تکنول�وژی ب�ر ارادۀ بش�ر اس�ت » پست مدرنیزم « واقعیت این است کھ

ت ک آدم پس�ی�دانشمندان و سیاستمداران جھانی . مثال کسی کھ پشت یک دستگاه کامپیوتر نشستھ در واق�ع ر اینج�ا مختل وبازیچ�ھ اس�ت . دمغز و اراده و احساس و وجدان وحواس و ھوش او بکلی مدرن است زیرا

است کھ بر صاحبش فرمان می راند. » بت« یا » مد«راد ب�ود م�ی شده باشد انسان پست مدرن است . انسان مدرن ھنوز در مق�ام انسانی کھ مرید محض تکنولوژ

ی باش�د م�و مدھا و بت ھایش را تحت فرمان خود داشت . این تفاوت بین سنت مدرنیزم و سنت پست م�درن . اھرا ظ�ک�افر و پس طبق بحثی کھ دربارۀ سنت داشتیم بایستی سنت ضد سنت خدا را کھ ھمان سنت باطنا

یم . ش�ری ب�دانبمؤمن است و از راه خدا برعلیھ خدا بھره می جوید را ھمان مدرنیزم در دورانھای گوناگون نج�ا ک�ھ آاز وض�عیت اس�ت . ت�ا مھر کامپیوتری کھ برای رفع شکیات نماز بکار میرود یک نمون�ھ محس�وس

ی وک عرف�انمثال ی�ک آدم الکترونیک�ی و ی�ا مش�ابۀ ژنتیک�ی بج�ای خ�ود ف�رد نم�از بخوان�د و حت�ی س�یر و س�ل نماید .

١٤

ی روی ب�ھاز زمانیکھ بشر توانست وس�یلھ ھ�ائی بس�ازد ک�ھ س�ریعتر از خ�ود او ک�ار کن�د عم�ر م�درنیزم س�نت . پایان گرفت و نطفھ ھای پست مدرن بستھ شد

مان زاندن در بھ نظر ما انسانی ترین معنای پست مدرن ھمانا عقب ماندن بشر از ارادۀ خویشتن است : جام

ه اس�ت ، ! گوئی کھ روح بشری از تنش جدا شده و بھ پیش میرود و ت�ن او ج�ا م�ی مان�د و دیگ�ر س�اقط ش�دعرص�ھ اس�ت . ای�ن ھم�ان تنی کھ فقط یک اسباب بازی دیوان�ھ اس�ت ، اس�باب ب�ازی ای ک�ھ ک�وکش در رفت�ھ

پست مدرن است .

ی��ابیم ک��ھن و پس��ت م��درن و نیزتف��اوت ای��ن دو را فق��ط در ذات س��رعت و ش��تاب دردربن��ابراین بای��د معن��ای م��یس�ت : امری مربوط بھ جوھرۀ ذاتی تکنولوژی می باشد و اصال تکنولوژی چیزی ج�ز تکنول�وژی س�رعت ن

س بھ ماده و کاال و صورت وکردار . سرعت تحقق اراده ، سرعت تبدیل ایده و احسارسطو تا ادر حقیقت کاملترین فیلسوف مدرن و مدرنیزم کسی جز ھگل نیست . گر چھ ھمھ فالسفھ غرب از

ق�ین نم�ود یھ بھ ق�وۀ دان�ش و ف�ن و ھنرھ�ا ، بش�ر کھگل را بایستی فالسفھ مدرن نامید ولی فقط در عصری اه کام�ل فلس�فھ م�درنیزم کام�ل م�ی ش�د و مب�دل ب�ھ ی�ک دس�تگ کھ می تواند بھ آرم�ان خ�ود برس�د م�ی بایس�تی

ول ط�د کھ در فلسفی می گشت . بھ ھمین دلیل فلسفھ ھگل را تنھا فلسفھ ای دارای یک سیستم کامل می داننس�ارت تاریخ بشر پدید آمده است و سیس�تم فلس�فی را ھمچ�ون ی�ک ماش�ین کام�ل ممک�ن نم�وده اس�ت و ب�ا ج

ذھن ھمان واقعیت است و واقعیت ھمان ذھنیت است . تمام اعالن می دارد کھ :

ت و بی�ان ی تمام�ا مت�رادف اس�رت و مدرنیت�ھ ام�س�نپس واضح است کھ بھ لحاظ معنا و ماھیت و عملکرد ، ن�ب تن�اقض ع واقعھ ای واحد در دو فرھنگ اسالمی و مسیحی است . عربی و التین . و عینا ھم�ان تف�اوت و

م�ل ای ب�س تأرن�د ک�ھ ج�گ. والبتھ کھ تفاوتھا و تعارضات کالم�ی خ�ود و اقع�ھ ای دواوزوم و انگور می باشد و منتف�یاس�ت برجستھ ای از تضاد بین اف�راد و اق�وام وتمدنھ کھ صورتمی باشند و نمی توان این تضاد را

.طور کھ براستی ھمھ فلسفھ ھا چیزی جز انواع فلسفۀ کالم و زبان نیستند نعبث دانست . ھمارس�تی پترک سنت و مدرنیتھ در وادی عمل ھمان فرمالیزم نفس بشر است کھ نام دگرش ھمان ب�ت فصل مش

ذھبی زم غی�ر م�می باشد. حتی اگر بگوئیم کھ سنت ھمان فرمالیزم مذھبی و کھن است و مدرنیتھ نی�ز فرم�الی ن سنت گرائیھما تکنولوژیکی –خی یتار –وجدید است بیانی سطحی ارائھ کرده ایم . مدرنیتھ ادامھ طبیعی

ا در ت ودان�ش و ھنرھ�ا و سیاس�ت ھ�نعاست . سنت صنعتی ! صنعت در خدمت سنت ! این خادم س�اختن ص�ش�یوه و جھت استمرار و احیای سنت ھا البتھ در ھ�ر تم�دنی و در ھ�ر ش�رایط زم�انی واقتص�ادی و فرھنگ�ی

مانی�ت زور ک�ھ س�نت تمام�ا نطص خود را عرضھ می کن�د. ای�ن تف�اوت و فاص�لۀ زم�انی اس�ت . ھم�اامرحلھ خن�ان ک�ھ آاست . تمام اختالفات فرھنگ معاصر غربی و ش�رقی در ای�ن فاص�لھ زم�انی اس�ت . ب�ھ ھم�ین دلی�ل

ذات الف�ی درای اختن�ن�د ای�ن اختالف�ات را س�طحی م�ی یابن�د و ب�ھ معرتاریخ را درک می کنند و بھ ی�اد م�ی آوت�ھ غ�رب دریاف گیرن�د . ھم�انطور ک�ھ در چن�د دھ�ۀ اخی�ر تم�دنو باورھا نمی انگارن�د و ل�ذا ج�دی نم�ی تمدنھا

ف ان�د برط�راست کھ تضاد بین خود وسائر تمدنھا را از طریق کمکھای مالی وتکنولوژیکی بھ آسانی م�ی توا ک�ھ ران کاری سازد و حتی تروریزم را کھ شدیدترین برخورد بین سنت و مدرنیتھ است از میان بردارد. ھم

ای�ن دین طریقوی کرد وبا چین کمونیست . وامروزه با جھان اسالم آغاز کرده است . و بمثال غرب با شور فاصلھ زمانی را می کاھد و سنت را عین مدرنیزم می سازد.

یش�ھ اش ب�ھ رمی نامند . ای�ن واژۀ الت�ین در » Tradition« را » سنت« و اما در فرھنگ معاصر غرب

وط ب��ھ تج��ارت جھ��انی ک��اال را خ��اطر نش��ان م��ی کن��د ک��ھ اس��اس معن��ای تج��ارت ومعامل��ھ اس��ت و عص��ر مرب��ت سنت ھا . زیرا مبادالت فرھنگی ملل فق�ط در قلم�رو الاقتصادی و مادی دوران انتقال سنت ھاست و نھ اص

ت است کھ بھ ساده ترین وطبیعی ترین شکل در قلم�رو نیازھ�ای غری�زی عم�ل م�ی کن�د. و ام�روزه نی�ز رتجا

١٥

یک تمدن مدرن ھمان تجارت آزاد و ب�ازار آزاد اس�ت ک�ھ بایس�تی مس�تمرا آزادت�ر و می بینیم کھ شعار درجۀنمای�د و Tradeاس�ی و فرھنگ�ی را بش�کند ت�ا س�نت ھ�ا را یو ھ�ر م�رز سھمھ جانبھ تر و ب�ی مرزت�ر گ�ردد

جھانی سازد . پس مدرنیزم کھ در عمل اقتصادی خ�ود ھم�ان مکت�ب اص�الت تج�ارت آزاد جھ�انی اس�ت ادام�ھ سنت است و بھ معنای جھانی شدن س�نت ھاس�ت ھم�انطور ک�ھ در فص�ل اول ای�ن کت�اب نش�ان دادی�م . یطبیع

پس می بینیم کھ مدرنیزم ھمان جھانیت معاملھ بین ابزارھائی است کھ ب�ھ س�نت ھ�ا امک�ان فرم�الیزم جھ�انی ک�ی ب�رای رف�ع یلکترونب�رای مس�لمانان دس�تگاھھای اھ�ا می دھد . مثال وقتی می بینیم کھ ژاپنی ھا وآلم�انی

انگی ب�ین س�نت و م�درنیزم را در ھس�تھ مرک�زی آن یعن�ی عب�ادات ش�اھدیم و گ�ی نماز می سازند ای�ن شکیات جای ھیچ بحث واعتراض و تناقضی نمی ماند .

نت و س�ن باقیس�ت ک�ھ براس�تی ای�ن جن�گ خ�ونین ک�ھ تح�ت عن�وان تقاب�ل با ای�ن بح�ث ام�ا ای�ن س�ئوال ھمچن�ا

ھ نیده ب�ھ چ�بق�ا ب�ھ چ�الش کش�ا عتن�ازاست وکل ملل و دول را بعنوان مح�وری ت�رین ام�ر مدرنیتھ در جریانست حماقت ا گی بغایت احمقانھ است و یا بغایت زرگری؟ این جنگ در عوام مظھر اشدنمعنائی است ؟ آیا ج

ت�ھ گرف و بین دول و شرق و غرب ھم مظھر اشد جنگ زرگری و مکر تمام عیار است کھ عوام را ھ�م ب�ازینفس گ اما دراست وکل این دعوا را بھ نام دین و جنگ دینی بین اسالم و مسیحیت برگزار می کند. این جن

یش�رفت و در خدمت یگانھ سازی ھر چھ سریعتر و شدیدتر کفر ونف�اق اس�ت . کف�ری ک�ھ بن�ام تم�دن و پخود ول از مقدس�ات مش�غ دف�اععلم وآزادی مش�غول جاودان�ھ س�ازی س�نن خ�ویش اس�ت و نف�اقی ک�ھ تح�ت عن�وان

میرس�اند ھمین کار است . این جنگ زرگری این عناوین را علیرغم میل داعیانش ھر چ�ھ س�ریعتر ب�ھ غای�تن�ی ( و رسوا می س�ازد ونش�ان م�ی دھ�د ک�ھ فرم�الیزم دین�ی وعلم�ی ھ�ر دو یک�ی اس�ت ھم�انطور ک�ھ دان�ش ف

ط��ن تی و س��نت گراس��ت و از بن��ی و دی��ن فن��ی وفرمالیس��یدان��ش ص��نعت گ��را و فرمالیس��تی) ادام��ھ دان��ش دان انس� ییم�انبا آن سرجنگ دارد . ھمانطور ک�ھ ب�ی افروپاشی وناکامی شریعت فرمالیستی سربرآورده و لذا

م�ان ھ ھ�ای فاض�لھ علم�ی وفن�ی و فلس�فی و سیاس�ی ش�د ک�ھ ھدین�درب�ارۀ بھش�ت اخ�روی منج�ر ب�ھ پی�دایش ما ھم�ان ی ت�وان فھ�م نم�ود ک�ھ مدرنیت�ھ ذات�بھشت فرمالیستی است ،بھشت مدرن ! پ�س واض�ح ت�ر از ای�ن نم�

روپ�ا ند. در اسنت گرائی است بھ ھمین دلیل ھمھ انواع سنت ھا باالخره دی�ر ی�ا زود تس�لیم م�درنیزم م�ی ش�وھ ک��ھ ک��ل س��نت پرس��تی مس��یحی تس��لیم م��درنیزم ش��ود. نھض��ت ل��وتر و آنچ�� ق��رن بط��ول انجامی��د ت��ا الاق��ل س��ھ

ط�ی م�ی طف این تبدیل وتسلیم است. ای�ن ام�ر در ش�رق س�ریعتررنسانس نامیده می شود سرآغاز و نقطھ ع شود زیرا حجت غربی اش وجود دارد واین راه بواسطھ غرب ھموار شده است .

ک�ن افص�از ارسطو ت�ا ھگ�ل ش�اھد س�یر تکام�ل م�درنیزم در قلم�رو اندیش�ھ ھس�تیم و اندیش�ھ ھم�واره ج�اده

ظ�یم ب�ر عل بزرگ�ان ای�ن اندیش�ھ ھم�واره در نب�ردی فرھنگ و اقتصاد و سیاست ودانش است و بھ ھمین دلی�کنیم کھ باید فھم ران سنتی بوده و چھ بسا محاکمھ و لعن شده وحتی بھ قتل ھم رسیده اند . وگعلیھ اندیشھ

ال عم�دۀ لی�ل ک�ھ م�ثدتضاد ذاتی نیستند بلکھ اتفاقا دال بر ھم ذاتی ان�د درس�ت ب�ھ ھم�ین جنگھا نھ تنھا نشانھ ا د ذات�ی ب�تاریخ بین شاھان رخ داده است واین ب�دان دلی�ل نیس�ت ک�ھ ای�ن ش�اھان دارای تض�ا جنگھای بزرگ

االخره اینک�ھ ب� وھ درست بالعکس . نبرد امثال گالیلھ با پاپ نی�ز از ھم�ین ن�وع اس�ت کیکدیگر بوده اند و بلی��را س ب��ود زاقلی��د ھ رأی ص��ادر فرم��ود . نب��رد گالیل��ھ ب��ا ارس��طو ول��در ق��رن بیس��تم جن��اب پ��اپ ب��ھ تبرئ��ھ گالی

یرا س�یحی پ�ذات مھی�دستگاه اعتقادی کلیس�ا پ�س از قرنھ�ا ب�االخره توانس�تھ ب�ود فلس�فھ ارس�طو را بعن�وان الدر ش�ھ ب�ود .گران مدرن پیدا شده ب�ود و ب�از ھ�م طال�ب م�درنتر ش�دن اندی شھشود و اینک یکی دیگر از اندی

ک�ھ م�ثال ع�ده در جری�ان ب�وده اس�ت . ھم�انطورقلمرو فرھنگ و فلسفھ ھای اجتماعی و سیاسی نیز ھم�ین قا را تکفی�ر ح�الج و مول�ویی�ا کھ عین القضاة ھم�دانی استدرجھان اسالم امروزه دیگر بندرت یک فقیھ قادر

ن�درت بودن�د ب ، مدرن ش�دهکھ قرنھا زودتر از دوران حاکمیتنماید درحالیکھ در دوران آن اندیشمندان مدرن ز ب�ھ ی چون شبلی نیرمت تصدیق آن بزرگان را داشت و بلکھ صوفی شھیحتی یک عارف و صوفی ھم شھا

حالج ، سنگ انداخت .

١٦

درنیزم است چرا كھ عرصھ ظھور خداست كھ غایت این مجھان ھستي عرصھ مدرنیزم بھ مفھوم كامل كلمھ چی�زي خ بش�راریو كاملترین این مد و بت در قیامت كبري رخ مي نماید و آن واقعھ لق�اء هللا اس�ت . و ك�ل ت�

خت ای��ن ج��ز ت��الش ب��راي رس��یدن ب��ھ ای��ن ب��ت و م��د نیس��ت . ك��ھ پی��امبران خ��دا آورن��دگان آداب و احك��ام ش��نانب�رد ان ھمان�امدبودند و امامان و عارفان ھم خود محل تجلي این بت تلقي م�ي ش�وند . نب�رد ب�ین كف�ر و ایم�

لم�ي و وش�ي ظ�اھري و اب�زاري و عبین دو راه و روش متفاوت براي رسیدن بھ این بت و مد مطلق اس�ت رردد گ�اكام م�ي نفني و روشي باطني و معنوي و عرفاني كھ البتھ روش كافرانھ بھ ناكامي و انھدام میرسد و

دف اس�ت اي ای�ن ھ�. پس از این دیدگاه نبرد بین سنت و مدرنیتھ نبرد بین راه و روش منافقانھ و كافرانھ ب�رس�ت ب�ازاري ا مدھاي قدیم و جدید است یعني نبردي كامال زرگري و. در حقیقت ھمھ جنگھا بر سر بت ھا و

ري و بین صاحبان انواع این بت ھا ، بت ھاي دس�تي و ب�ت ھ�اي ص�نعتي و ب�ت ھ�اي م�ذھبي و ب�ت ھ�اي ھن�ن ب�ت آش�ود ت�ا كھ نھایتا ھمھ این جنگھا منجر بھ نابودي ھمھ ان�واع ای�ن ب�ت ھ�ا و م�دھا م�ي علمي و ... .

س�ت ك�ھ . پس اینك درك مي كنیم كھ عص�ر پس�امدرنیزم ھم�ان عص�ر خراب�ات م�دھا و ب�ت ھامطلق رخ نماید اریخی�ت وآخرالزمان ھم نامیده مي شود كھ بھ معناي پایان عم�ر س�نت نی�ز م�ي باش�د چ�را ك�ھ س�نت ھم�ان ت یس�م ام�امزمانیت است كھ منط�ق فلس�في ای�ن خراب�ات ھم�ان نیھیلیس�م اس�ت ك�ھ از بط�ن ای�ن خراب�ات و نیھیل

ھ ك�ل ای�ن ك�بت ھمھ بت ھا و مد ھمھ مدھا آشكار مي شود . كھ این مقدم�ھ قیام�ت كب�ري اس�ت زمان بعنوان كارگاه بت یعني كائنات برچیده مي شود .

١٧

»پیشگامان اندیشۀ مدرنیزم «

ادی دادن ب�ھت�ی واقعی�ت م�ب�ھ معن�ای تجس�م بخش�یدن ب�ھ اراده وای�ده ھ�ا و آرمانھ�ای بش�ر و ح» مدرنیتھ « را »خ�دا « د احساسات و امیال ناخودآگاه آنجا بھ اوج کمال میرسد و ذاتش را متجل�ی م�ی س�ازد ک�ھ بخواھ�

ھ�دف این ھم�انسازد و تجسد بخشد و در واقع ذات متافیزیک را در فیزیک درک نماید و حتی ببیند و یعیندرن بای��د گف��ت ک��ھ نخس��تین و ک��املترین انس��انھای م��و آرم��ان ذات��ی ومح��وری عرفانھ��ا ب��وده اس��ت . پ��س

اس�ت ک�ھ » خودشناس�ی« ومدرنترین اندیشھ ھا را بایستی در عارفان و عرفان جستجو نمود کھ بانی مکتب ا ت�صر وداھا تا ھند باستان وع سیوسنماز یونان باستان واز عصر سقراط تا چین باستان و عصر الئوتز و

م�ی ب�انی آن ان اسالمی میرسیم کھ عل�ی (ع)اربردی ترین عرفانھا یعنی عرفبھ کاملترین و واضح ترین و ککی یافیزرنیزم مت�باشد .و اینان بنیانگزاران مدرنیزم از قلب اشد دین و شریعت ھا ھس�تند یعن�ی پی�امبران م�د

ن�اب و م ذات�ی وین م�درنیزاو متافیزیک مدرن . بدین لحاظ بایستی ھمھ فالسفھ و دانشمندان دیگر را مقلدان ب را ھ��م کام��ل ب��دانیم وپی��روان ن��اخلف آن . ھم��انطور ک��ھ م��ی ت��وان عموم��ا روحانی��ت قش��ری و من��افق م��ذاھ

پیروان ناخلف انبیای الھی دانست کھ بانیان سنت بر روی زمین ھستند.

ر رات نف�س بش�اگر مدرنیزم را ھمان برون افکنی باطن نفس بشر بدانیم و ھمان ارادۀ بھ ظھ�ور بخ�وانیم ذاد . و ای�ن ش�را بھ پشت آسمان افکندند و لذا ھم�ھ دس�تھا بس�وی آس�مان دراز » خدا« برون افکنی نموده و

یر م�ی زی پیدایش س�نت اس�ت ک�ھ ب�ر ش�ریعت ھ�ا اس�توارند و در ق�وانین ش�رع تأوی�ل وتفس�کواقعھ ھستھ مر شوند.

ھ ح�امالن وک�ریج پدی�د آمدن�د بت�د ،آن مذھب وتمدن مذھبی اجلولی عارفان ھر مذھبی در نیمھ دوم عمر و رف�ان ک�ھ بشری بودند و بشر را دعوت بھ خ�دای خ�ودی نمودن�د و گوی�ا ای�ن عا» خود« در » خدا« کاشفان

او را ب�اھمان مخلصین و کامالن و واص�الن ھ�ر م�ذھبی ھس�تند توانس�تھ بودن�د ک�ھ بخ�دای آس�مانی برس�ند وو ظھر کم�المند . یعنی عارفان ھر مذھبی در واقع خود بھ زمین آورند و خود تجسم خدا بر روی زمین باش

انی�ان مقصود آن مذھب محسوب می شوند و لذا سنت شکنان ھر مذھبی و شھدای کمال و حق آن مذھب و بی��د از اقتص��ادی ب��ھ پی��روی و تقل –ھن��ری –سیاس��ی –فن��ی –م��درنیزم آن م��ذھب . پ��س ک��ل م��درنیزم علم��ی

ت ورزی�ده غفل�» خ�دا« ستھ مرکزی ذات مدرنیزم عرفان یعنی وج�ود مکتب عارفان پدید آمده است ولی از ھم�انطور ھئیدن�د . و آنرا بھ نسیان سپردند و لذا بھ لحاظ اعتقادی و بی�ان فلس�فی و علم�ی بت�دریج ب�ھ کف�ر گرا

ا را ج خ�ود خ�دیت آن مذاھب پدید آمد و توسعھ یافت بت�درینکھ آئین تاریخی ھر مذھبی کھ تحت الشعاع روحاذھبی ب�ی م�ان سپرد و فقط بھ پرستش آداب واط�وار ش�رعی پرداخ�ت ول�ذا بس�اط نف�اق را گس�تراند و بھ نسی

ران ب�ھ را پی�امبمغز و روح گردید و لذا ھر پیامبر جدیدی را نفی وعداوت نمود و چھ بسا بھ قت�ل رس�انید زی� یاد آورندگان خدا در بشر بودند .

عارف درن ھمانیز مفھوم است . پس یک انسان کامال و حقا مبنابراین رابطۀ دیالکتیکی سنت و مدرنیزم ن

رض اس�ت ک��ھ خ�دا در ع��الم ا دھ اس��وه و م�ک�( در م�ذھب ھن�دو ) م��ی باش�د اوت��ارکام�ل ب�ھ معن��ای ام�ام و ی�ا ان دقانھ ھم�مقصود دین انبیای الھی بوده است یعنی مقصود ذاتی سنت نبوت ھا . پس م�درنیزم حقیق�ی وص�ا

مس�ائل ع�ارف کام�ل اس�وۀ عین�ی آن م�ی باش�د. ب�ھ ھم�ین دلی�ل ب�ھ لح�اظ منطق�ی و تعبی�ر کمال سنت است کھ ی م�درنیزممدرن ھیچ ادبیاتی ھمچون ادبیات عرفانی بیانگری محسوس نمی آید . در قلم�رو اوج گی�رجھان

ی در ذب عرف�انعامیانھ و بی مغز دیگر بیانھای علمی و فلسفی پاسخگو نیستند. این ھمان علل گرایشات ک�ا ت . نسل ھای جدید مدرنیتھ می باشد و نیز سوء استفاده از ادبیات عرفانی بر علیھ شریعت و سن

ک��ور و ک��افر و ب��ی ول��ی بھرح��ال و حت��ی علی��رغم م��درنیزم عامیان��ھ ح��اکم ب��ر جھ��ان ک��ھ م��درنیزمی تقلی��دی و حرک��ت اس��ت و خداس��ت خ��واه ن��اخواه بس��وی ح��ق عرف��ان و عرف��ا و انس��ان کام��ل وام��ام و ن��اجی موع��ود در

زم آخرالزم�ان اس�ت ک�ھ ب�ھ ق�ول پی�امبر اس�الم و امام�ان یباالخره آنرا تصدیق خواھد نمود. و این ھمان م�درن

١٨

فس�خ و از می�ان رف�تن ش�ریعت یعن�ی س�نت خواھ�د ب�ود . و ای�ن ھم�ان دی�ن اس�ت ک�ھ ب�ھ عرصھصدر اسالم ک�ھ ھم�ھ م�ذاھب در انتظ�ارش حقش می رس�د و بش�ریت را ب�ھ ح�ق ملح�ق م�ی کن�د. ظھ�ور ن�اجی آخرالزم�ان

ھستند ھمان ظھور کامل و ذاتی مدرنیزم است یعنی ظھور ذات سنت و شریعت و مذھب .

» درن م�پس�ت « پس یک عارف کامل بھ مثابۀ جمال غایت مدرنیزم و لذا بانی عرصھ ای است ک�ھ ام�روزه و در قلم�ر ت و لذا این عرص�ھسنامیده می شود کھ ھمان جھان فروپاشی فرمالیزم و بت پرستی علمی بشر ا

مک�اتبی و مرج اخالقی و بی ھویتی و پوچی پرس�تی نیس�ت . و در قلم�رو ھنرھ�ا ب�انی جعوام چیزی جز ھرت ھن�ری آن ک�ھ غای� زم انجامیدهیم و سورئالیزم و امثالھم بوده است کھ تماما بھ نیھیلزچون دادائیزم و کوبی

ن�ی ش�ده اقتص�اد ب�انی مافیاھ�ای جھ�ان اس�ت ک�ھ ام�روزه علاس�ت . در قلم�رو » س�تره بآ« م بھ مکتب وموسس�ت پ« ھ�انی اند.در قلمرو سیاست ھ�م ب�انی ماکی�اولیزم عری�ان و مفتخران�ھ م�ی باش�د . اینھ�ا نش�انھ ھ�ای ج

در قلمرو بی معرفتی و ارادۀ بھ قدرت است کھ بھ جنون و جنایت می گراید . » مدرن

١٩

»مان اندیشۀ پست مدرن پیشگا«

ال پس واضح است ک�ھ عرص�ۀ پس�ت م�درن ب�ھ لح�اظ معن�ای حقیق�ی ب�ا ظھ�ور ام�ام آخرالزم�ان ک�ھ مظھ�ر کم�ب ران�ۀ م�ذھعم�ر م�درنیزم ک�ھ س�نت کاف رامدرنیزم ذاتی است آغاز م�ی ش�ود و واقعیت�ی جھ�انی م�ی یاب�د زی�

اھم امیان�ھ ب�عست و لذا عمر سنت و مدرنیزم تاسنت برپاست مدرنیزم ھم کافر ا رااست بسر خواھد آمد . زی بسر می رسد ، عمر مدرنیزم سنتی و سنت مدرن .

م�رگ وی رسیدند اخیر در غرب پدید آمدند کھ از قلب مدرنیزم بھ بیدارولی متفکران بزرگی در این دو سدۀ

ود آمدن�د و ک�ور بخ�ومدرنیزم را ھمچون مرگ سنت و شریعت درک کردند . اینان از قلب م�درنیزم عامیان�ھ رنیت�ھ درف�ت نف�س ب�ھ غای�ت فک�ری مدرنھ از بطن دین عرفانی ( ھمچون عارف�ان ق�دیم ). این�ان بواس�طھ مع

ردن�د . درککش�ف نمودن�د و ب�ھ جھانی�ان عرض�ھ خود رسیدندو لذا برزخی عظیم را بھ لحاظ اندیشھ و اخالق ش�تن روی�د ، انیم�ارکس ، نیچ�ھ ، ف :می پ�ردازیم اینجا بھ چند تن ازمحوری ترین این کاشفان برزخ مدرنیتھ

ذا س�تند و ل�ن بھ مثابۀ ابطال گران اندیش�ۀ م�درنیزم بواس�طھ منط�ق و دان�ش م�درن ھراو ھوسرل . این متفک ند. الش کشیدان را صادقترین متفکران جھان مدرن دانست کھ کل جھان مدرن و ارکانش را بھ چینبایستی ا

کارل مارکس :

مع فلس�فی رین فیلسوف جھانی است و تنھا کسی است کھ بھ معنای واقع�ی ی�ک نظ�ام ج�التھگل کامگفتیم کھ می باشد لذا» ھستی« است ھمانطور کھ ذات عرفان بر » بایستی « پدید آورد . واز آنجا کھ ذات فلسفھ بر

فھ ب�ھ ن�دی فلس�بقس�یم و نفاق فلس�فی اس�ت وت مفلسفھ ذاتا ایده آلیزم است و فلسفھ غیر ایده آلیستی یک توھپای�ان ش�انھ ھ�اینک�اذب اس�ت ک�ھ البت�ھ خ�ود از جمل�ھ مدو دستھ ایده آلیزم و رئالیزم ( ماتریالیزم )یک تقسی

فلسفھ و نخستین زنگ اخطار انحطاط مدرنیزم می باشد کھ از قلمرو اندیشھ آغاز شده است .خی لیزم تاریدستگاه فلسفی ھگل بھ ماتریاھمانطور کھ مارکس اعتراف وادعا می کند کھ از واژگون سازی

الری اژگون س�اوولذا فلسفھ سوسیالیزم رسیده است ما نیز این نکتھ را می افزائیم کھ این واژگون سازی و گ�ر خ�دایاا ردر ذات فلسفھ حضور داشتھ کھ در کمال آن یعنی فلسفھ ھگل بھ کمال ظھور رس�یده اس�ت . زی�

ق�وانین ونسبت ب�ھ ذات س خود دیالکتیک بایستی دارای طبع دیالکتیکی فلسفھ ھگل ھمان دیالکتیک است پا و ماتری���الیزم م���ارکس ک���ھ تمام��� خ���ودش باش���د . و ل���ذا فلس���فھ م���ارکس نتیج���ۀ طبیع���ی فلس���فھ ھگ���ل اس���ت

س�فھ را ک�ھ فلاست چ� ی ابزاری ( فرمالیستی ) است نتیجۀ دیالکتیکی ایده آلیزم مطلق و کامل ھگلرتاریخیگا ھ فلس�فھ رک�فیلسوفی اس�ت یناملترکھگل و دیالکتیکش نیز تماما تاریخی است و در واقع ھگل نخستین و

ھ ھگل در ایت فلسفتماما بر تاریخ استوار نموده وتاریخ را تجلی خدائی دانستھ کھ ھمان دیالکتیک است . غ« ھ ای�ن ک�اس�ت » مطل�ق« متجلی شده کھ بی�ان » وم نمود شناسی ر« مھمترین و ماندگارترین اثرش یعنی

فھومترین ھمان روح محض یا خداست کھ در عین حال مطلق ترین بیانھا را پدی�د آورده اس�ت و ن�ام» مطلق« ت ن اثر گف�یخ کتابت محسوب می شود تا آنجا کھ خود ھگل ھم در اواخر عمرش درباره ایراثر ادبی در تا

» فھمد کھ چھ نوشتھ ام. یدم ولی حاال فقط خدا میآن موقع کھ می نوشتم می فھم

حاص��ل و ب��ر آین��د » مطل��ق«در فلس��فھ ھگ��ل ھم��ان ذات انس��ان اس��ت و ل��ذا ای��ن » مطل��ق« در واق��ع ام��ر آگ��اھی نامی��ده ک��ھ ب��ھ مثاب��ۀ –ب��ا خ��ودش م��ی باش��د ک��ھ خ��ود ھگ��ل آن��را خ��ود ش��ھدی��الکتیکی روی��اروئی اندی

بھ ذات خود اندیشھ برسد ب�ھ خ�دا ور ھگل این است کھ چون اندیشھ می باشد . منظ» اندیشھ را اندیشیدن «ای��ن ھم��ان واقع��ھ ای اس��ت ک��ھ فلس��فھ و » . یگان��ھ« ب��ھ » روح مح��ض «ب��ھ » مطل��ق « رس��یده اس��ت ب��ھ

٢٠

ران�دازد یعن�ی تع�ین و بفلسفیدن یعنی اندیشیدن کامل را بھ ذات خودش می کشاند تا ذات�ش را ب�رون افکن�د و تاریخیت ) جاودانھ کند . –ت مخشد و تبدیل بھ سنت ( قدتجسم و فرم و مد ب

ارد وھ بر آن کی بر آن وارد نمی شود و گوئی قرار نیست بدین لحاظ ھگل برآستانھ عرفان قرار می گیرد ول

. ا و لیزم مح�ضآشود زیرا رسالتی دگر دارد و آن ختم نمودن فلسفھ است با بھ کمال رسانیدن آن یعنی ایده ا ک�ھ ھم�انربھ اوج قداست رس�انید و ع�ین عرص�ھ ظھ�ور اراده خداون�د نم�ود و ل�ذا پرون�دۀ ت�اریخ تاریخ را

مدرنیزم وفرمالیزم و سنت گرائی بود بست و آرشیو نمود.

خ را پ��س زی��ن پ��س ب��رای ی��ک فیلس��وف دیگ��ر ک��اری ب��اقی نم��ی مان��د ج��ز ای��ن ک��ھ از ت��اریخ ف��را رود و ت��اریوج اخی ک�ھ در واقع سرنوشت بشر را دگرگون سازد و از مسیر طبیعی تاریبراندازد و بر آن غلبھ کند و در

ایس�تی ی�کبستم و تناقض ، مقدس شده بود ، خارج سازد و در واق�ع ت�اریخی دگ�ر بیافرین�د.ولی ت�اریخ م�ی ر انتظ�اردور کامل را زده باشد یعن�ی ب�ھ کم�ون نخس�تین بازگش�ت نم�وده باش�د پ�س ان�دکی دگ�ر م�ی بایس�ت د

ھ وز اندیش�ین ھم�ان زمین�ھ و معن�ای ک�ل فلس�فھ مارکس�یزم و سوس�یالیزم اس�ت . و ای�ن نخس�تین ب�رماند. و اا رر و ذات پست مدرن از بطن فلسفھ غرب است کھ عینا بھ معنای اندیشۀ فائق آم�دن ب�ر ت�اریخ اس�ت و بش�

ھ��ا اس��تاز اس��ارت تاریخی��ت ( س��نت) نج��ات دادن. ت��اریخیتی ک��ھ در قلم��رو و دان��ش و ف��ن و ھنرھ��ا و سیا ن�دارد دل بھ یک مد جاودان�ھ م�ی ش�ود ک�ھ چ�اره ای ج�ز ن�ابود ش�دن در خ�ودش رمبواقتصاد سرمایھ داری

ت ری از پس�زیرا بی ذات اس�ت چ�ون انس�ان را از قل�م انداخت�ھ اس�ت . ب�دین معناس�ت ک�ھ اوم�انیزم بی�ان دیگ�فلس�فھ د . یعن�ینتظار خ�دائی دارمدرنیزم می شود کھ انسان را مظھر ذات و مطلق و خدا می داند و از ا و ا

مارکس یک فلسفھ جامع اومانیستی است .

رن�ھ گه ای�م و البتھ مارکس را بعنوان یک نمونھ برجستھ در قلمرو آغازگران پس�ت م�درنیزم م�دنظر ق�رار دادب�ھ ن�را م�وده و آو نویرباخ بر مارکس تقدم دارد و مارکس از اندیشھ آنھ�ا اس�تفادۀ تم�ام ن فیختھ کسانی چون

نیس�تی و کمال رسانیده است . بدین لحاظ مارکس یک نابغھ ھمھ فن حریف فلس�فھ اس�ت و ھم�ھ عناص�ر اوما) بک�ار پست مدرنیتۀ موجود در سائر فلس�فھ ھ�ا را بخ�دمت گرفت�ھ ودر جھ�ت واژگ�ون س�اختن ت�اریخ ( س�نت

در می�ان اس�ت خاص�ھگرفتھ است . بدین لحاظ ما معتقدیم کھ براستی م�ارکس و مارکس�یزم ھرگ�ز فھ�م نش�ده ات ذدانس�ت . بھ نسبت می توان اگزیستانسیالیزم را عمیق ترین فھم اروپ�ائی از مارکس�یزممارکسیست ھا .

ره و نیم�ھ ک�ا فلسفھ مارکس اساسا در میان متفکران غیر اروپائی درک شده است و با این ح�ال ای�ن ادراک�ی جانبھ و ناقص و تحریف شده می باشد. بس یک

رآمد ز تاریخ بتاریخ ھگل کھ در مارکس بھ کمال مدرنیزم ارتقاء یافت و از آنجا بھ جستجوی خروج افلسفھ

م�ی باش�د انیت و ت�اریخیگریدلیل دیگری بر ھم ذاتی سنت و مدرنیزم جدید است کھ بستر واحدش ھمان زمھ اش�د ب�یابیھ�ا ق�ی و ارزن دلیل این مدرنترین و جامعترین فلسفھ غرب ( فلسفھ ھگل) در نت�ایج اخالیم. بھ ھ

» حکومت «و کال » شاه« خی میرسد مثل نظریھ ای کھ در این فلسفھ یسنت پرستی و قداست سنت ھای تارس�یح م�ی را سایھ خدا می داند و نھایتا پاپ و دس�تگاه کلیس�ای منق�رض ش�ده را ھ�م مح�ل حکوم�ت عیس�ی م

. و اس�تھ اس�تقلب مدرنترین اندیش�ھ ھ�ا برخ خواند. یعنی بھ اصطالح ارتجاعی ترین و سنتی ترین نتایج ازت و فق�ط تاکنون ھرگز چنین تناقضی عظیم در فلسفھ ھگل، مورد بحث و بررسی و توضیح قرار نگرفتھ اس�

ون افس�وس قدان فلسفی اخیر در مشاھدۀ چنین تناقضاتی ابراز حیرت وافسوس می کنن�د ک�ھ ای�تبرخی از منین اشد و ھمباصال کل راز و ذات فلسفھ وعدم فھم جھان مدرن می حیرت دال بر عدم فھم کل فلسفھ ھگل و

امر موجب فھم نشدن مارکسیزم بوده است و لذا سوسیالیزم .

٢١

خ ک�ل ت�اری اگر مدینۀ فاضلۀ مارکس ( کمونیزم) محقق می شد نھ تنھا کل فلسفھ م�ارکس غل�ط م�ی ب�ود بلک�ھی دن غل�ط م�این ب�دان معن�ا اس�ت ک�ھ اص�ال اندیش�ی بشر غلط و ناحق می بود یعنی کل بشریت غلط می بود و

خ . رکت تاریحبود زیرا اندیشیدن ھمان کارخانھ فرمالیزم و مدرنیزم و تولید سنت ھاست و ابزارھا و کل

اب طل�وع کمونیزم خود بخود پدید می آید ھمانطور کھ ھر روز صبح درست بھ موق�ع آفت�« مارکس می گفت ؟عن�ائی اس�ت ممنظر فلس�فھ ت�اریخ وت�اریخ اندیش�ھ و تولی�د س�نت واب�زار ب�ھ چ�ھ آیا کمونیزم از» . می کند

ک�رده شھ را آغازاواخر عمرش اصال از یاد برد کھ از کجا اندی درمشکل مارکس در این امر بود کھ او تمام جری��ان و ل�ذا معض�لھ ع��دالت اجتم�اعی ومس�اوات موج�ب ک��وری او ب�ر ک�لب�ود و ب�رای چ�ھ اندیش��یده ب�ود .

انس�ت وب�ادفلسفی در خود او شد و این نسیانی عظیم و عجیب بود. او خود اخ�الق و فرھن�گ را روبن�ا م�ی فلس�فھ اینحال خودش ھ�م ب�ھ پرس�تش یک�ی از روبن�ای اخ�الق اجتم�اعی یعن�ی ع�دالت پرداخ�ت و از زیربن�ای

وخ تم�دن دایش ت�اریتاریخش غافل شد. این زیربنا ھمانا معضلھ از خ�ود بیگ�انگی انس�ان ب�ود ک�ھ موج�ب پی�ق�ی ارکس اخالم�ابزار سازی و مالکیت و ستم گردیده بود. او ھمین امر را فراموش کرد . بدین لحاظ فلس�فھ

گوئی رکسترین فلسفھ ھا در کل تاریخ غرب است درست برخالف ادعای فلسفی اواخر عمرش . براستی ماانگی بیگ� –ود ز یاد برده بود یعن�ی راز از خ�ی کھ کافر شده بود یعنی اصل را ائاکھ رجعت موسی بود، موس

انسان را کھ ھمان کفر انسان است .

ھ پ�یش ب�اگر فلسفھ اقتصاد سیاسی مارکس محقق می ش�د ھم�انطور ک�ھ در روس�یھ ت�ا ب�ر آس�تانھ ای�ن تحق�ق ھ ص�ن�د در عررفت ودرست آنگاه کھ می بایست رخ میداد باطل گردید، معنایش این می بود کھ انسان می توا

ود و ل��ذا بیگ��انگی اش جاودان��ھ و س��عادتمند اب��دی ش��ود وای��ن ابط��ال الفب��ای فلس��فی م��ارکس م��ی ب�� –از خ�ود چ�ھ ت ھگل�ی وابطال کل تاریخ واندیشھ و حقیقت ویگانگی چھ از دیدگاه محض فلسفی و چھ از دیدگاه الھی�ا

از دیدگاه حق انسانی و ذاتی بشر. اش�ید و ح�قپو ف�رو م�ی در م�ی آم�د تا ھمانجائی کھ بھ فعل در آمد فلسفھ مارکس می بایست پدید می آمد و

و سیس�تفلسفھ مارکس ھمین بود. فلسفھ مارکس در ذات فلسفی اش پیروز شد واین پی�روزی را ھ�یچ مارکھ م�ارکس غیر مارکسیستی در نیافت ولی بدون شک روح مارکس دریافتھ و پیروز شده اس�ت . آن آفت�ابی ک�

ی م�ارکس ش رانوید داد پس از مارکسیزم رخ می دھد یعنی پس از ابطال فلسفھ سیاس�مد نظر داشت وطلوعنبی�ای ا. این واقعھ فقط ھم مختص فلسفھ ومارکسیزم نیست مختص ھ�ر حقیقت�ی اس�ت از جمل�ھ حقیق�ت دی�ن

الھی کھ درست د رجھانی شدن کفر و انکار دین خدا رخ میدھد و پیروز می گردد .

فردریک نیچه :

و ریش�ھ نیچھ نیز یک نمونھ مشھور ویک اوج معروف مدرنیتھ است کھ پست مدرنیزم را فتح باب م�ی کن�دق�ی ر از اخالو کی یرکھ گارد و شوپنھاور دارد . نیچھ نیز چون مارکس علیرغم ادعایش یک�ی دیگ� فیختھ در

س�ت منتھ�یاو چ�ون مس�یح ترین فلسفھ ھا را در عرصۀ پایان فلسفھ پدی�د آورد و س�یمائی پیامبرگون�ھ دارد مسیحی کافر .

ارکس و م�ک�ل فلس�فھ چرا موسی و عیسی در تجلی آخرالزمانی خود کافرند در م�ارکس و نیچ�ھ . ب�ھ لح�اظی

نیچھ حاصل نبرد عظیم آنان با دین موسی وعیسی است ، با سنت موسی و عیسی ! فۀ عمل�ی منک�ر ھ�ر چ�ھ س�نت ! ول�ی فلس�این است آن رازی کھ این دو قدیس مدرن را کافر کرده است یعنی

و ی ع�ادلترکھ از این نبرد پدید می آید از موسی ھم موسوی تر و از عیسی نیز عیسوی تر اس�ت . از موس� از عیسی عاشق تر .

٢٢

س�یح منکھ چ�را نیچھ در بسیاری از آثارش علنا عاشق بودن مسیح را بھ چالش می گیرد و نقد می کند از ای

ھ ت در نقط�عن نمود. بھ ھمین دلیل مسیح را ھمچون سقراط مظھر انحطاط می نامد درس�روحانیت یھود را لض�د مس�یح را مقابل قاعده و قانون و فرمالیزم و س�نت گرائ�ی و در واق�ع م�درنیزم ت�اریخی . ب�ھ ھم�ین دلی�ل

ی و جل�ت و تتمدن و ضد غرایز و حیات می داند چرا کھ ب�ھ بش�ر مج�ال بالن�ده گ�ی و ارادۀ ب�ھ ظھ�ور و ق�در یعنی مجال مد شدن و تاریخی و ابدی شدن . برون افکنی نمیدھد

ی رستی ازل�ت پمبھ اشد تاریخ پرستی تا سرحد قدنیچھ نیز چون مارکس از فرط عداوت با تاریخیت ( سنت)

یون�ان تم�دننیچ�ھ نی�ز ب�ھ پرس�تش ون اولیھ واحیای این کم�ون . ومکشیده می شود . مارکس بھ پرستش کنس�ان م�درنی سلطھ خدایان . مارکس خود را نخستین کمونیست واقعی نامید یعنی نخس�تین اقلمرو وباستان

س�ت ن نیھیلیعت کرده است ( بھ لح�اظ ذھن�ی) . و نیچ�ھ ھ�م خ�ود را نخس�تین و ک�املتریجکھ بھ کمون اولیھ رعب�ث مستی و ھ خدایاروپا نامید کھ اسوۀ باستانی اش یکی از خدایان یونان باستان است بنام دیونیزوس ک

یچھ را ارکس و نبارۀ مانی و خیام ایرانی ھستند . بدین لحاظ بایستی موپرستی است . گوئی این دو رجعت دش�دند ک�ھ در نوس�ان ش�دید ب�ین س�نت و مدرنیت�ھ مول�د اندیش�ھ ایین انس�ان م�درن دانس�ت ک�ھ ردی�الکتیکی ت�

تلر . الین وھیا بھ غایت خود کشانیدند امثال استقھارترین دیکتاتورھای تاریخ را پدید آورد کھ تاریخ ر

فھ�م نم�ی سیمای مخوف پست مدرن در قلمرو اندیشھ ای کھ ذات مدرنیزم و سنت را درک نکرده وتاریخ را ت اس�ت ول�یفقط توجیھات متف�اوکند در کسانی چون پولپوت و مالمحمد عمر بھ گونھ ای دیگر رخ میدھد .

س�نت در قال�ب ای وی�ژه ی نمونھ ای آگاھتر است . و آیت هللا خمینی نیز نمونھعمل یکسان می باشد . گاند رسانیدن اسالمی است . و راز شکست ھمھ این مصلحین وانقالبیون بزرگ کھ خواه ناخواه موجب بھ غایت

ق حا دارای رسنت و مدرنیتھ گشتھ اند و عصر پست مدرن را فراھم نموده اند این است کھ سنت و مدرنیتھ س�نت یخواس�تندردی واحد نیافتھ وادامھ تاریخی یکدیگر نفھمیده اند . امثال م�ارکس و نیچ�ھ مکو ذات وعمل

ند مدرنیت�ھ ن�ی خواس�ترا براندازند ولی مدرنیتھ را دچار ابطال ساختند وامثال گاندی و پولپوت و آیت هللا خمیل ر دو مش�غوس�اختند . ای�ن دو دس�تھ ھ�را براندازند وبا کل سنت بھ بن بست رس�یدند وس�نت را دچ�ار ابط�ال

انجام وظیفھ ای واحد بودند ناخود آگاه . ی ی و جھ��انرال میخواھن��د س��نت و م��درنیزم را یگان��ھ س��ازند و در قلم��رو عمل��ی جھ��انب��ن لیادمنو ام��ا اندیش��

مغول انج�اذات فرمالیزم را منھدم می سازند . پس این دستھ سوم نی�ز ھ�م جھ�ت ب�ا ان دو دس�تھ مش� سازی، پس ھمھ مأمور و معذورند . . ھمان وظیفھ اند ناخودآگاه

الب�ی یھای انقخود این تضاد بین سنت و مدرنیتھ در عین حال کھ تضاد غیر واقعی است علت العل�ل ای�دئولوژپ�وچ ی پاشد وو انقالبات مدرن است کھ نھایتا در ھمین تضادی کھ پس از پیروزی خودنمائی می کند فرو م

. البات استزمینۀ پست مدرنیزم است کھ محصول بر حق این انقالبات و فروپاشی انقن پوچی می گردد . ای پس طبیعی است کھ پیامبر این فروپاشی ھا نیچھ باشد .

د ب�ر علی�ھ د در نب�رنبرد نیچھ بر علیھ مدرنیزم جدید اروپا کھ او را مبدل بھ پی�امبر انحط�اط و آنارش�یزم نم�و

و ف�رم و بد و ذاتش عیان می گردد چرا کھ زن مظھر ذات و روح مرد است و م�دجلوه ای ذاتی می یا»زن«ھ ک�ھ ھر جا ھمانطور کصورت باطن ابدی مرد است . این دو نبرد یکی است ، نبرد بر علیھ مدرنیزم وزن !

ظھ�ور است ظرف آن زن است ، چھ مد لباسی باشد و چھ مدل اتوموبیل وی�ا حت�ی م�دل» مد« سخن بر سر ن . زز مرد کھ نبردش بر علیھ غریزۀ مردانگی او را ھمجنس گرا می سازد یعنی زن صفت ضد و برو

فط��ری فروپاش��ی ش��وروی ب��ود تس��لیم نش��دن زن در ام��ر انح��الل –ذات��ی –فلس��فی آنچ��ھ ھ��م ک��ھ عل��ت العل��ل

. پ�س زی جامعھ کمونیستی باش�د یعن�ی جامع�ھ منھ�ای خ�انواده کمالکیت عاطفی بود کھ می بایست ھستھ مر

٢٣

داد چ��ون حاض��ر نش��د ک��ھ ب��ت ( م��د) نباش��د و از قلم��رو ب��ود ک��ھ مدین��ۀ فاض��لھ م��ارکس را شکس��تزن ای��ن ب�االخره چن�ین خواھ�د ک�رد ھم�انطور ک�ھ پ�س از یپا بھ عرصھ پست مدرن بگذارد ول� ومدرنیزم خارج شود

اه زن ش�کل فروپاشی ش�وروی ش�اھدش ھس�تیم ک�ھ بزرگت�رین مافی�ا و تج�ارت جھ�انی خری�د و ف�روش دلبخ�ویافت��ھ اس��ت وانح��الل خ��انواده را پ��ی ری��زی م��ی کن��د. و ای��ن ھم��ان مس��ئلھ پی��روزی م��ارکس پ��س از ابط��ال

مارکسیزم است .

»س�الومھ ل�و «مادر ھر سنتی است نابود سازد و ب�ا کھ اھی نمود تا سنت ازدواج را کنیچھ نیز تالش جانب�ھ م ش�د و تاقرار سازد و سالومھ در این امر پیشگاای افالطونی ( عشق غیر متعھد) بر بقول خودش رابطھ

. دام�ھ دادو فروی�د ا ریلکھو رودین آخر عمرش این نھضت پست مدرن را در رابطھ با نوابغی چون نیچھ وا س�نت ردی ک�ھ ب�ولی نیچھ در نیمھ راه برید و رھبانیت پیشھ ساخت تا بتواند سنت را احیاء کن�د در ح�ین نب�

دیس و ی�اقض عظیم برای دیوانھ ساختن نیچھ کفایت می کرد .توصیفی ھمچون کافر می کند. ھمین یک تناق ین س�نت وب�بقول اقبال الھوری ، دلی مؤمن و ذھنی کافر، بیانگر ای�ن تن�اقض عظ�یم در نیچ�ھ اس�ت تن�اقض

ھگ�ل ل دن ( بق�ومدرنیتھ ، تناقض بین مبدأ و معاد تاریخ ، تناقض بین قدیم و حادث ، تناقض بین بودن و ش. (

ست ک�ھ اپس می بینیم کھ این تناقض در نوابغی چون نیچھ موجب چنان جنون وابطال عظیمی شد پس سھل تر بروز کند. در جوامع و توده ھای عامی بدتر از این و تراژیک

و یخ در قلم�رواضح تر گردد . بدون شک آین�ده ت�ار» لوسالومھ«در اینجا الزم است کھ قدر عظیم و تاریخی م�ارکس وبس�یار برت�ر از نیچ�ھ حق پست مدرن ، قدر این زن بزرگ را درک خواھد کرد و مقامش را ثبوت

ت�ر نباش�د کم در عرصھ حق جوئی در مقامی اگر برتر از مریم مجدلیھوفروید قرار خواھد داد این زن بزرگ ھ تالء ب�نیست . او اسوۀ کامل وم�درن ی�ک زن ص�احب ھوی�ت و ع�ارف و ش�جاع اس�ت ک�ھ توانس�ت ب�دون اب�

انی ن�زدرن ش�ود. در نوردد و پھلوانی منحصر بفرد در جھان پست مابطال و فساد ، قلمرو مدرنیزم را تماما ومھ از . لوس�ال چون روزالوکز آمبروک و سیمون دوبوار در مقامی بسیار پائین تر و عامیانھ تر قرار دارن�د

نی نھ و ب�اطد اس�ت . او در واق�ع معل�م س�رخافاتحان طراز اول و سربلند ھویت پست مدرن زن در تاریخ جدیوند ش�لکھ است کھ خ�دایان اندیش�ھ وھن�ر پس�ت م�درن محس�وب م�ی یروید و رفکسانی چون نیچھ و رودین و

م ن�ام ح�وای دو آینده و پست مدرن حکیمان�ھ از وی بعن�وان خ.سالومھ را بایستی الھ پست مدرن نامید. تاریھ�ویتی کھ در ب�رزخ انتق�ال ب�ھ پس�ت م�درن ب�رای خ�ود در جس�تجوی د. و لیکن مرد ساالری مدرنرخواھد ب

گ�ر اس�ت ودمھمل است ھنوز شھامت درک وتصدیق این نوع زنان را ندارد . تاریخ آینده جھان کھ ت�اریخی س�اس ح�وا بشری دگر بھ بار می آورد کھ کل سنت ومدرنیتھ را با قدرت وحکمت کامل پشت سر م�ی نھ�د برا

رنیت�ھ در نگی و مدکھ تاریخ گذشتھ تا بھ امروز تاریخی تماما مردانھ بوده است . مردا بنا می شود ھمانطورکس�انی ،امری واحد است . بانی پست مدرن ذاتی و برح�ق ،زن خواھ�د ب�ود وھر دو صورت قدیم و جدیدش

ریش�ھ گ ورچون لوسالومھ یکی از بانیان آن در مغرب زمین است . و اما ای�ن ن�وع زن�ان در جھ�ان اس�الم ن�انی ادی�م . زدای قدیمی تر دارند ھمانطور کھ عرفان اس�المی را ب�انی پس�ت م�درنیزم کام�ل نامی�دیم و نش�ان

پس�ت م�درن ة العین از نخستین بانیان انس�ان وتم�دنراھره ق( ھمسر مزدک) و رابعھ عدویھ و طخرمھچون م و تک��و زین��ب و ش��ھربانو و تم��ی باش��ند . و چ��ون ان��دکی ب��ھ عق��ب ت��ر روی��م زن��انی چ��ون خدیج��ھ و فاطم��ھ

ب�ا عارفان�ھ نرجس خاتون را خواھیم یافت و مریم مجدلیھ را . و مردان خردمند و ع�ارف فق�ط در رابط�ھ اید. ج�ات یابن�چنین زنانی قادرند کھ از قلمرو ھستی شکن ( سنت شکن) مدرنیتھ تاریخی خود خارج شوند و ن

را ام�ام ر عرصھ ظھورش زنان ھستند از ھم�ین روس�ت زی�اینکھ بیشترین و مخلص ترین یاران امام زمان دھ نی خدایگون�رم و فن ، انس�افو زمان جمال انسان پست مدرن است ، انسانی رھا شده از مادیت و تاریخیت

.

٢٤

رد ک�ی ھ�ر چ�ھ رسید و آنرا عین سنت ازل�ی یاف�ت ول� شھنیچھ بعنوان انسان مدرنی کھ بھ غایت مدرنیزم اندیاتش س�ت و زحم�ای نیافت و بھ برزخی عظیم گرفتار آمد ، آئینھ عبرتی برای کل جھانیان از این تناقض رھای

وتھ اس�ت . ارد شده و او را شھید تناقض ب�ین س�نت و مدرنیت�ھ س�اخودر این قلمرو بھ میراث ابدی بشریت یابد.ئی ھیچ انسان حق جوئی نمی تواند بھ نیچھ نرسد و نیچھ را درک نکند و سپس از این برزخ رھا

زیگموند فروید :

ن را از فروید نخستین انسانی در تاریخ است کھ تالش نمود ک�ھ ب�ر اس�اس دان�ش مح�ض و منھ�ای دی�ن ، دی�م�ان و ای�ن ھ اعماق فطرت و ذات بشر استخراج نماید و در واقع ھر انسانی را مبدل بھ ناجی خودش س�ازد

ب��ھ وب��ھ اوج شکس��ت وافس��رده گ��ی و پ��وچی رس��ید ھ��دف و آئ��ین روانک��اوی ب��ود ک��ھ فروی��د بن��ایش نھ��اد وا نی�ه از دبیماری عجیبی کھ گوئی سرطان فک بود مبتال گشت و سی و اندی ب�ار دچ�ار جراح�ی ش�د و ب�االخر

رفت .

ی س�نت یخی ) ب�ھ احی�اردر واقع فروید نیز ھمچون نیچ�ھ و م�ارکس خواس�ت ب�ا نف�ی کام�ل س�نت ( م�ذھب ت�ا ش��ری زن��دهی اروپ��ا و ش��کوفائی م��درنیزم ، دی��ن را از اعم��اق ذات اف��راد ببپ��ردازد و در عص��ر اوج ب��ی دین��

ش�دهمفھ�وم ن وجاری سازد . بدین لحاظ فروید نیز ھمچون مارکس و نیچھ و بلکھ بمراتب شدیدتر از این دو –رنیس�تی است و فقط در تکھ پاره ھ�ائی از نظری�ات روانک�اوی م�ورد بح�ث ونق�د و بررس�یھای ابلھان�ھ ومد

تی قرار گرفتھ است . فرمالیسندیش��ۀ ت��ر از او پدی��ده ای اعج��اب آور اس��ت ک��ھ عق��ل فرمالیس��تی و ا یدفروی��د نی��ز مث��ل نیچ��ھ و حت��ی ش��د

ی م�ی را ض�رور مدرنیستی را از بنیاد می لرزاند و تعری�ف ک�امال ن�وینی از انس�ان وت�اریخ و ماھی�ت اندیش�ھ سازد کھ بیانگر شخصیت واندیشۀ فروید باشد .

ن ن�د ک�ھ ای�ازفاتحان ناک�ام جھ�ان پس�ت م�درن اس�ت امث�ال فروی�د و م�ارکس و نیچ�ھ بم�ا م�ی آموز فروید نیزش�د ، ی توانن�دجھان جدید و پیش روی کھ کل جھانیان بر آستانھ اش سرگردان ودیوانھ اند و بر آن وارد نمن�ھ علمی و درنیزمبواسطھ عقل مدرنیتھ از نوع قدیم و جدیدش گشوده نخواھد شد . نھ بواسطھ سنت و نھ م

انید . جنایت رھ ا گشود و بشر را از برزخ ابطال و جنون وربا مخلوطی از این د و نمیتوان این جھان برتر

و فروی��د ف��ی الواق��ع دع��وی ن��اجی گ��ری و پی��امبری داش��ت ھم��انطور ک��ھ نیچ��ھ و م��ارکس .این��ان نخس��تینن کس�ت این�اب�ھ جھانی�ان منتق�ل نمودن�د . ششدیدترین لرزه ھای ذات پس�ت م�درن را در انس�ان ب�روز دادن�د و

ش�ریت م�ی برا انجی�ل آین�ده » چنین گفت زرتشت« عین رسالت شان بوده است . نیچھ در آن واحد کھ کتاب فس�یر وتق�دیرتس حی�رت آور و قاب�ل معرفی می کند و این سخنی ب�» دجال« نامد درجائی دیگر علنا خود را

ه ر ب�رآوردس�نداشتھ است . این جنونھا کھ از اوج نبوغ خودشناسی است کھ در تاریخ بشر ھرگز سابقھ ایب ای اجتن�اھ�دال بر وض�عی ک�امال جدی�د در انس�ان معاص�ر اس�ت ک�ھ ق�بال س�ابقھ نداش�تھ اس�ت . این�ان حج�ت ان ک�ھ آخرالزم� ناپذیر عبور از مدرنیزم و غلبھ بر تاریخیت ھستند و راه را بسوی ظھور امام زم�ان و ن�اجی

ریت بھ جھان پست مدرن است ھموار می کنند . حامل بشاینان اسوه ھای یک لحظھ مانده بھ خدا ھستند . و ھمانطور ک�ھ در عرف�ان اس�المی مقام�ات س�یر ال�ی هللا را

نزلش ھمان ابلیس و ابل�یس شناس�ی اس�ت و ھ�زار مبھ ھزار منزل تشبیھ کرده اند کھ نھصد و نود و نھمین در آن واحد کافر قدیس ھستند ، ناجی دجال مانند. ابلیسی خدایگونھ ، حق�ی در نزل خداست . لذا اینانممین

اوج ابطال وابطالی کھ عین حق می نماید . بدون درک این بزرگان راھ�ی ب�رای خ�روج از ای�ن ب�رزخ ممک�ن

٢٥

ت نیست . این�ان را بایس�ت ذات�ا ش�ناخت . نظری�ات مرب�وط ب�ھ ای�ن بزرگ�ان ام�وری ثانوی�ھ م�ی باش�ند . ش�ناخ وجود این انسانھا در رأس رسالت آنان قرار دارد .

ن�ای برا بعن�وان س�نگ زی�ر » Eros« نک�اوی س�خن بگ�وئیم بایس�تی ااگ�ر بخ�واھیم ب�ر اس�اس ک�ل آئ�ین رو

ھ ک�ل میکن�د مکتب فکری اودرک کنیم کھ الھۀ انرژی حیاتی می باشد کھ در غریزۀ جنسی تجسم یافتھ و عم�ھ یخی) آن ھم�ان ج�نس مخ�الف اس�ت ول�ی چ�ون فروی�د م�رد اس�ت و مث�ل ھم�رصورت م�د یافت�ھ وس�نتی ( ت�ا

ا ص�ورت ان م�ی دان�د و ل�ذردمردان جھان مدرن اسیر مدرنیتھ مردانھ خویش است لذا جنس را فقط ج�نس م�ندیش�ھ او را نیز زن می یابد کھ جنس دوم تلقی می شود کھ این خود از علل اصلی شکس�ت ا ersoبیرونی

. و ابطال آئین اوستت�ی یاب�د ذا ش�دۀ ان�رژی حی�اتی م�ی هفروید از آنجائی کھ آلت جنسی مرد را عین تجسم بیرون�ی وب�رون افکن�د

ز نھ�ان بودن جنس اول را در زن درک نمی کند ونمی فھمد کھ زن چون اندرونی است و آل�ت جنس�ی اش نی� باش�ند و ن ب�انی اش م�یعیان است و این مدرنیتھ و ذات غریزی مدرنیزم است ک�ھ م�ردا گیاست آلت مردان

زن را م�ین دلی�للذا تاریخ بشر تماما مردانھ می نماید و گوئی زن اصال وجودی خارجی نداشتھ اس�ت . ب�ھ ھی کن�د ک�ھ ب�ر اس�اس عق�ده حق�ارت اخت�ھ گ�ی بن�ا م�محکوم بھ اختھ گی ذاتی می داند و ک�ل روانک�اوی زن را

اش�د . بمردان�ھ م�ی -مدرنیس�تی –یدا فرمالیس�تی یک روانکاری بی ریشھ و ش�داساسا خالف واقع است و ر اس�ارت د یخی م�رد اس�ت یعن�یریعنی راز ابطال وشکست فروید و آئ�ین او ھمان�ا اس�ارت او در م�درنیزم ت�ا

ز ھمچ�ون مردانگی کھ عین اسارت در تاریخ اس�ت و ل�ذا راھ�ی ب�ھ خ�روج نم�ی یاب�د . ھ�ر چن�د ک�ھ فروی�د نی� وظھ�ر س�تم ماریخی وتاریخیگری است و تمام�ا ت�الش م�ی کن�د ت�ا ت�اریخ را مارکس دارای یک بینش کامال ت

ب�ھ ل�ی راھ�یجل�وه دھ�د و مجھل و جنون و خرافھ بداند و ک�ل دی�ن و باورھ�ای دین�ی را از بنی�اد باط�ل و ت�وھھ فسادی بخروج از تاریخ نمی یابد و ھمچون مارکسیزم کھ منجر بھ ستمی مضاعف شد فرویدیزم ھم منجر

ب�ھ لح�اظ جنس�ی واخالق�ی ش�د وھ�ر کس�ی را تح�ت تربی�ت خ�ود مب�دل ب�ھ ش�یطان خ�ودش نم�ود ون�ھمضاعف پیامبر وناجی .

زی تب�اه س�ا فروید میخواست اخالق دینی را نجات دھد ول�ی ھمانق�در ھ�م ک�ھ وج�ود داش�ت را تب�اه ک�رد . ای�نی. رنیزم م�ذھب( س�نت) و م�د رسالتی برای بھ غایت رسانیدن ت�اریخ وتاریخی�ت، البتھ در ذات رسالت او بود

لم�ی عاومیخواست اخ�الق م�ذھبی را م�درن کن�د یعن�ی علم�ی کن�د ھم�انطور ک�ھ م�ارکس میخواس�ت ع�دالت را ه دوج رس�انیاسازد . ھمانطور کھ نیچھ میخواست قداست و نبوت را علمی کند. ولی این ھ�ر س�ھ عل�م را ب�ھ

د ، ود س��اختنآن گ��وھرۀ ت��اریخی م��درنیزم را ن��اب د و پ��وچ س��اختند یعن��ین��و عق��ل و مدرنیت��ھ را ب��ھ کم��ال بردم ن�وین فرم�الیز واندیشھ گرائی بت پرستانھ ای کھ دونام بظاھر متضاد دارد : سنت وتجدد ! فرمالیزم قدیمی

: فرمالیزم احکامی و فرمالیزم عقالنی.

عل�م « م�ی توان�د ب�ھ آگاھی بر غرایز حیاتی و خاصھ جنسی اش –فروید معتقد بود کھ انسان از طریق خود نج�ات یاب�د و خ�ودش پی�امبر خ�ودش گ�ردد. او برسد و لذا از عقده ھا وامراض و جباریت ھای مذھب » تقوا

ھمھ امراض روان�ی بش�ر را حاص�ل عق�ده ھ�ای جنس�ی او م�ی دانس�ت یعن�ی عق�دۀ ان�رژی حی�اتی. و ل�ذا ھم�ھ ت ب�دین لح�اظ او ی�ک ع�ارف ب�ود بدبختی ھای بشر را حاصل عدم معرفت بر غریزۀ جنسی خودش م�ی دانس�

ب�ود ک�ھ » یون�گ«تربیت نمود کھ مشھورترینش بی آنکھ توانستھ باشد بھ یقین شھودی برسد . او مریدانی نھایتا از مکتب واصول مرادش منحرف شد ولی بنظ�ر م�ا توانس�ت ب�ھ ن�وعی ن�ھ چن�دان عارفان�ھ و کارس�از،

ئین روانکاوی را بسوی خرافھ گرائی ش�رقی کش�انید و مدرنیزم حاکم بر فروید را بشکند و عقالنیت محض آره و رؤیاھ�ا را بن��ا نھ��اد ک��ھ ن��وعی رجع�ت ب��ھ س��نت ب��ود ون��ھ خ��روج از طومکت�ب تعبی��ر وتفس��یر وتأوی��ل اس��

از بدین ترتیب نھ تنھا تقوی و مذھب ، علمی و عقلی و فنی و مدرن نش�د بلک�ھ بس�یار خراف�ی ت�ر مدرنیزم . دی گش��ت . ای��ن اف��راط وتف��ریط ب��ین س��نت و مدرنیت��ھ ، ذات��ی اندیش��ھ گ��ری م��ذھب ق��رن ھیج��ده ون��وزده م��یال

٢٦

فرمالیستی است و شرقی وغربی نمی شناسد . سنت گرائی بر اساس امر و حکم دین و یا بر اس�اس عق�ل و اختیار بشری : اینست کل دعوا و تناقض بین سنت و مدرنیتھ !

ادموند ھوسرل :

ت اس�ت و ک آلمانی نابغھ وج�دی در قلم�رو جھ�اد ب�ر علی�ھ م�درنیزم وس�نھوسرل نیز ھمچون آن سھ دیگر ی «ی مکت�ب راه خروج می جوید . او یک ریاضی دان فیلس�وف ب�ود از تب�ار کس�انی چ�ون اقلی�دس . او را ب�ان

وس�ت :ھای�دگر،ام�دار و پی�رو مکت�ب او می نامند کھ کل اگزیستانسیالیزم ق�رن بیس�تم اروپ�ا» پدیده شناسی و بوبر. تیلیخو رسارت و مارسل یاسپرس ،

ھ چگون�ھ ھوسرل فریب جادوئی و المتناھی منطق و اندیشھ منطق�ی و فرمالیس�تی بش�ر را درک ک�رده ب�ود ک�د ش�د ک�ھ ت و معتق�ذات عریان پدیده ھا ( فرم ھا ) را در حجاب می دارد . او نیز بر آستانھ عرفان قرار داش�

راد و ھن�ری و فرھنگ�ی بش�ر ب�ر اس�اس دی�الوگ س�قراطی ب�ین م�ھ�ای علم�ی و فن�ی و ه حقیقت اشیاء و پدیدر را از مرید کھ ھمان جریان کاھش منطقی است رخ می نماید واین ھمان اشراق وترانس�دانس اس�ت ک�ھ بش�

اسارت و افسون فرمالیزم مدرن نجات می بخشد . نط�ق ماه خروج�ی از ترانسدانس کھ محوری ترین موض�وع اگزیستانسیالیزمھاس�ت ب�ھ معن�ای ی�افتن رمکتب

راھم ف�فرمالیستی ح�اکم ب�ر اندیش�ھ ذات�ی بش�ر اس�ت . ھوس�رل درس�ت ب�ھ س�بک آک�ادمی افالط�ون تش�کیالتی ر را در منطق�ی بش� بھ برزخ افتاد . بھرحال دانش اروپائی وکال دانشساخت کھ اصال توفیقی نیافت و او نیز

انی وفس��فیلن��ی نم��ود . و ب��ر ھم��ین اس��اس ش��رف انحط��اط یاف��ت و در واق��ع م��رگ حتم��ی م��درنیزم را پ��یش بیرگ ای�ن م�آنارشیست پدید آمدند کھ تماما بطرزی واکنش�ی دش�من تم�دن غ�رب ش�دند و ن�اقوس –ست ینیھیل

گ�ر از دمون�ھ ای تمدن را بھ صدا در آورند کھ از مشھورترین این فالسفھ اشپنگلر می باشد و یونگر . این نک�ھ نمی کن�د ت و لذا جز ابطال و برزخ آفرینی نتیجھ ای دگر حاصلبرخورد وجنگ مدرنیستی با مدرنیزم اس

البتھ این نیز دارای حقی است کھ در مقاالت قبل ذکرش رفت .

ب��ھ ھ��ائی از نب��رد ب��ین انس��انھا و جنفرم��الیزم (ب��ت پرس��تی ) س��نتی و فرم��الیزم ص��نعتی در حقیق��ت ب��ین نب��رد ی��ی و اجتم��اعی حاص��ل از اص��الت ابزارگرا –ص��ادی بش��ریت نیس��ت بلک��ھ نب��رد ب��ین اب��زار ھ��ا و ش��رایط اقت

ش مص�نوعات وفرمالیزم است .نبرد بین انسان وشرایط حاصل از فرمالیزم طبع بشر است . نبرد ب�ین انس�ان ل نمای�د ع و تس�ھی. این نبرد در ذاتش در جستجوی راه رھائی از این نبرد است تا این دورۀ انتقالی را تس�ری

اد و ی ک�ھ اف�رود. درک ذاتی این نبرد منجر بھ خ�تم ای�ن نب�رد م�ی ش�ود. و بمیزان�ومنجر بھ انھدام بشری نشند . ت�الش ه می س�ازاقوام تالش می کنند این نبرد رامقدس و ذاتی واعتقادی سازند آنرا بی پایان و تباه کنند

رین س�ود ی بیشتالمکارانھ و کامال سیاسی است کھ میخواھد در این دوران انتق یبرای تقدیس این نبرد تالشس�ت باط�ل نی واقتصادی اقتداری را از آن خود سازد . این نبرد ب�ین دی�ن و ب�ی دین�ی نیس�ت ، نب�رد ب�ین ح�ق س�انی و ض�د ان بلکھ یک نبرد صرفا طبق�اتی و امپریالیس�تی اس�ت و ن�ھ تنھ�ا قداس�تی ن�دارد بلک�ھ نب�ردی پلی�د

است . می سازد ظی بر بطالت این نبردی کھ خود را مقدسامثال ھوسرل ونیچھ ومارکس تا حدودی ھر یک بھ لحا

تاختن�د ب�ر م س�نتی)زآگاه شده بودند . بھ ھمین دلیل این متفکران بھ ھمان میزان کھ بر سنت گرائی ( فرمالیرد را ب�ھ زند و نب�مدرنیزم ( فرمالیزم صنعتی) نیز تاختھ اند تا بیھوده گی و بطالت این قداس�ت را آش�کار س�ا

دش دچ�ار ن بکشانند کھ نبردی آگاھی بخش است . ب�ھ ھم�ین دلی�ل حت�ی م�ارکس ک�ھ نھایت�ا خ�وحریم اصلی آبق��اتی آگ��اھی ط –ابط�ال آن حقیقت��ی ش��د ک�ھ خ��ودش واض��ح نم��وده ب�ود ، راز نھ��ائی ظھ��ور کم�ونیزم را خ��ود

پرولتریا می دانست و نھ نبرد کور و غریزی طبقاتی .

٢٧

ت ت�ا راه نج�اآگاھی ذاتی ک�ھ ش�اگرد ھوس�رل ب�ود نھای –مکتب خود ھاید گر یکی از مھمترین ادامھ دھندگان س مھ��م ب�از فرم�الیزم ص�نعتی را ف��ائق آم�دن ب�ر متافیزی��ک فلس�فی م�ی دانس��ت و تح�ت ھ�ین عن��وان مق�االتی

بط�ن فیزیک ازھ او تلقی می شود. ھایدگر کھ مدرنیزم صنعتی را قلمرو ظھور متاارائھ نمود کھ اساس فلسفم ب�ھ ھ�ش�انھ را نی نمود نشانۀ پایان فلسفھ و پایان و تمدن فرمالیستی بشر می دانست و این فیزیک تعبیر م

ام��ل مثاب��ۀ ی��ک پی��روزی عظ��یم و ھ��م ی��ک ت��راژدی ب��زرگ م��ی دانس��ت ک��ھ م��ی توان��د بش��ریت را ب��ھ انھ��دام کرای و ب� ی�دادبکشاند. ولی از آنجا ک�ھ ب�اور دین�ی در ھای�دگر ریش�ھ ای نداش�ت و مع�ارف م�ذھبی را بھ�ائی نم

ی را ب�ھ فھم� )معنا و معادی دینی متصور نبود نتوانست ک�ل ای�ن واقع�ھ ( م�درنیزم ص�نعتی ، انسان و جھان ، عاص�ر غ�ربمبرساند . و با این حال در میان ھمھ متفکران المذھب وبی تف�اوت ب�ھ م�ذھب در ت�اریخ ییقین

م�ین دلی�لھصھ اسالمی نرسید و ب�ھ ھیچکس چون ھایدگر در روند طبیعی عقل فلسفی بھ مفاھیم دینی و خان�د ش�ان میدھمتفکران اسالمی بیش از سائر اندیش�مندان ق�ادر ب�ھ درک فلس�فھ ھای�دگر ش�ده و ب�ھ آن عالق�ھ ن

ھ در نند خاص�کده می ھزیرا در غایت فلسفھ ھایدگر نشانھ ھائی بسیار شبیھ بھ قیامتی در معارف قرآنی مشاۀ آت�ش د مھدی موعود را ت�داعی م�ی کن�د ک�ھ ق�رار اس�ت ای�ن ک�رکھ عین وجو» چوپان « نظریۀ معروف بھ

گرفتھ و از مدار ھستی خارج شده را دوباره بھ مدارش بازگرداند و خاموش کند.

راق ( در فلس��فھ ش��یخ اش��» ل ن��وری ک�ھی« و » مث��ل افالط��ونی « ھوس��رل بس��یار ش�بیھ ای��دۀ یپدی�ده شناس��فی فلس� –یک�ی از مھمت�رین جریان�ات علم�ی . س�ت ا» وح�دت وج�ود« سھروردی ) است و بی�انی م�درن از

روپ�ا را کھ بخ�ش عظیم�ی از متفک�ران ومحقق�ان و فالس�فھ و علم�ای ا» حلقھ وین « قرن بیستم موسوم بھ و وس��رلگ��رد ھ��م آورد ت��ا عل��وم و خاص��ھ عل��وم انس��انی را متح��د س��ازند تح��ت ت��أثیر فلس��فھ پدی��ده شناس��ی ھ

انش غربی داده شده بود وافولش را پیش بینی میکرد. اخطاری بود کھ از جانب ھوسرل بھ د

ب را ن م�درن غ�ردیسی کل تم�لیر انگھاین تالش ھوسرل ھمچون تالش آرنولد توین بی مورخ و فیلسوف شھ تم�ام ک�مواجھ با مرگ حتمی ساختھ و راه خروج و نجاتش را پ�یش روی م�ی نھ�د . ول�ی تجرب�ھ نش�ان داد

ب درنیزم غ�رم�کھ بر سرعت انحطاط م�درنیزم اف�زود و اص�وال رھب�ران م�دنیت ا بیھوده بود و بلھلحاین راه ھ ای بت�ھ واقع�این اخطارھا را بھ سخره گرفتند و ھمین سخره موجب تسریع و تشدید افول مدرنیزم شد کھ ال

رب رااز یستی می باشد ک�ھ راه نج�ات نظ�ام م�درن غ�ستکرار ھمان سوسیالیزم مارکبر حق و مفھوم است و ورط��ھ یک��ی اس��تکاپیت��الیزم نش��ان می��داد . ب��دین لح��اظ ماھی��ت فک��ری و انس��انی ای��ن متفک��ران ب��زرگ تمام��ا

یده واح�د رس� لویت جنبھ ھای گوناگون مدرنیزم اس�ت و گرن�ھ جملگ�ی ب�ھ درکووتفاوتھا فقط در ترجیح و ان ناک�ام م ناجی�انھ�ادر حک�ھ می توان�د بش�ریت را ن�ابود کن�د . ل�ذا ھم�ھ ایک بود مبودند و آن درک افول مدرنیز

یعن�ی .ات دھن�د زم تلقی می شوند . اینان عموما می خواستند مدرنیزم را با حفظ بقای ت�اریخی اش نج�نیمدرقتی و ن�د ی�ا م�ودرواقع اینان برای بش�ر طال�ب تب�دیل ذات�ی در نف�س نبودن�د و ل�ذا راه ح�ل ھ�ائی ک�ھ ارائ�ھ کرد

س�بت ار کام�ل نو بھ ھمین دلیل پیروانشان را بھ ع�داوت و انک�تسکینی بود و یا نتیجۀ معکوس بھ بار آورد ب���ھ مکت���ب آن���ان کش���انید و پدی���ده ھ���ائی ھمچ���ون سوس���یالیزم ض���د سوس���یالیزم و اگزیستانس���یالیزم ض���د

ھ یزم را ب�اگزیستانسیالیزم واومانیزم ض�د اوم�انیزم رخ نم�ود ک�ھ عرص�ھ اش�د ابط�ال و ب�رزخ اس�ت ک�ھ م�درنھ اس�ت پ�س آئ�ی م�درن و س�رعقل آم�دن مدرنیت� –از بخ�ود یند . اینھا انواعبراندازی می کشا –غایت خود

س�ت ک�ھ بش�ر ا براندازی جبری منجر شود و ای�ن ی�ک ق�انون ذات�ی در نف�س –طبیعی است کھ بھ انواع خود ب�ھ دید نسبتشفلسفھ ھای اروپائی قادر بھ درک آن نبودند و این عدم درک موجب گمراھیھا و بد بینی ھای

ا ھس�تند ھ�یھیلی�زم نمدرن بانیان عقالئی یشد و نیھیلیزم را بھ بار آورد . یعنی ھمھ این ناجیگریھا عقالنیت –خ�ود حال آنکھ آنھا در چھ�ارچوب عق�ل فلس�فی خ�ود چن�ین منظ�وری نداش�تند ج�ز نیچ�ھ ک�ھ ب�دین لح�اظ از

اس�ت و »ب�رزخ « ان ح�قم�آگاھی بسیار برتری برخوردار بود و برای نیھیلیزم حق�ی عظ�یم قائ�ل ش�د ک�ھ ھ» یلی�زمنیھ« ان خود را ب�ا کم�ال افتخ�ار ، ک�املترین نیھیلیس�ت اروپ�ا لق�ب داد درحالیک�ھ ب�رای س�ائر متفک�ر

اساسا یک فحش فلسفی تلقی می شود و نوعی تکفیر وارتداد روشنفکری است .

٢٨

ن آی ش�د ول�ی ھنری و علمافالطون قرن بیستم اروپا نامید کھ مولد دھھا مکتب فلسفی و ھوسرل را بایستی

ی ات من�ع م�بر منطق و ریاضی رارصن خودرا از ااچیزی کھ او میخواست نشد . ھمانطور کھ افالطون پیرو» جمھ�وری« می نمود ودعوت بھ عشق و وجود محض و باطن گرائی می ک�رد. و در واق�ع اث�ر مش�ھورش

ی ) نش�انح مدین�ھ فاض�لھ اش ( جمھ�وریک اثر دیالکتیکی و واژگون ساالری فلسفی است و گویا او با ط�ر» ک�یم ح« باش�د خ�ود هداد کھ چنین بھشتی ناممکن است زیرا اگر ھمھ ش�رایط اجتم�اعی و فک�ری ھ�م آم�اد

ت ن�د. حکوم�ک(فیلسوف ) کھ باید رھبری این جمھوری را بر عھده گیرد سرباز می زند و خود را تبرئھ می ع��دالت و ثب��ات کنن��ده ھم��ین ام��ر اس��ت ک��ھ ی��ا م��ردم زی��ر ب��ارعل��ی ( ع) ھ��م اتحمیل��ی –پ��نج س��الھ و اجب��اری

خی می�ت ت�اریمعنویت نمیروند و یا حک�یم . واگ�ر ھ�ر دو ھ�م زی�ر ب�ار رون�د ب�از ھ�م نج�اتی رخ نم�ی دھ�د . اھن سفانھ چن�یبس جدی متفکران اسالمی باشد کھ متأ ثلی بدین لحاظ می باشد کھ بایستی مورد بحعحکومت

ر تاریخی�تبعنوان یک بدشانسی ت�اریخی تلق�ی م�ی کنن�د و نم�ی توانن�د حق�ایق آن�را دنیست و آن حکومت را مدرن بشر ھم درک کنند .

( رانس�دانستپیروان ھوسرل ھر یک شعبھ ای از باطن گرائی مکتب او را ادامھ دادن�د ب�دون آنک�ھ ب�ھ مق�ام

) رف�ت و ھس�تی ف�ی النفس�ھ» ( وجود مطل�ق« ادراک بیواسطھ ) رسیده باشند . ھایدگر بھ سراغ –اشراق اف�ت . یبران�دازی را –رفت و مکتب اصالت شکس�ت و خ�ود » تراژدی «نیستی را یافت. یاسپرس بھ سراغ

ی توجی�ھ رف�ت و تقریب�ا چی�زی نیاف�ت اال تع�ابیری س�نتی ب�را» رابط�ھ « واص�الت » عش�ق« مارسل بس�راغ ن رف�ت و در تن�اقض ذات�ی ب�ی» آزادی« شکست و ن�اممکن ب�ودن عش�ق . س�ارتر ھم�ان یکراس�ت ب�ھ س�راغ

پی گ�ری وھستی و بایستی ، پوچ شد و نیھیلیزم اخالق�ی نیچ�ھ را ب�ھ عم�ل کش�انید و ت�ا س�رحد تق�دیس روس�درنیزم ت بھ پیش رفت . این�ان مھمت�رین حواری�ون ھوس�رل بودن�د ک�ھ ض�ربات مھ�م ب�ر پیک�ر م�یجنون و جنا

محس�وب م�ی ش�وند ول�ی ھیچک�دام بوض�وح درب�ارۀ» ض�د روش�نفکری« وارد نمودند وجملگی ب�انی مکت�ب عظیم باقی ماندند. یذات مدرنیزم کھ ھمان تکنولوژیزم است سخن نگفتند و در تردید وترس

ر س�اخت بھرحال شعاع فلسفھ ھوسرل از طریق حواریونش کل نھضت روشنفکری اسالمی را ھم شدیدا متأث

الم جھ�ان اس� رس�والن اندیش�ھ پس�ت م�درن از اروپ�ا ب�ھ ون دکھ در رأس آن اقبال و شریعتی قرار دارن�د . ای�ط�ن از بیع�ی ھستند . این اندیشھ ھنوز نمی توانست (ھمانطور کھ تاب�ھ کن�ون ھ�م نتوانس�تھ اس�ت ) بط�ور طب

ط�ش ھ�ر چ�ھعجوامع اسالمی رخ نماید زیرا ھنوز پروسھ مدرنیزم را بھ س�امانی نرس�انیده ب�ود و بلک�ھ در آور ش�ھر) حی�رت. بھ ھمین دلیل اندیشھ اقبال و شریعتی مولد یک اتوپیای ( آرمان تر شدن بوده است مدرن

قع�ھ ای�ن وا. آوردھائی جدید و بی سابقھ پدی�د ات و تناقضات وسوء تفاھممونامفھوم و افسانھ ای شد وتوھئولوژیکی دی�ا –سیاس�ی –اقتص�ادی –مولد انقالبات عظیمی شده است ولی انقالباتی افسانھ ای و نھ علمی

اش�د . بئولوژی دی�او ضد علمی است پس ذاتا نمی تواند مولد کیئولوژیدزیرا اندیشھ پست مدرن ذاتا ضد ایوم ت�ر و کھ بواسطھ ش�ریعتی ط�رح ش�د روز ب�ھ روز ن�امفھ» تدوین ایدئولوژی اسالمی « نظریۀ موسوم بھ

ون انداخت�ھرا ب�ھ تن�اقض وابط�ال و جن� امری محال می آید و ھمھ پی�روانشکھ موھومتر گشتھ است تا آنجا ست ارنخاستھ است . بھ ھمین دلیل شاید از ھیچ اندیشھ ای در تاریخ معاصر جھان تا این حد ضد و نقیض ب

روھھ�ائی ض�د ش�د و از طرف�ی دیگ�ر گ» والیت مطلق�ھ فقی�ھ « . این اندیشھ از طرفی زیر بنای نوینی برای رد.والیت فقیھ ھمچون فرقان را پدید آ و

ر ن دلی��ل داندیش��ھ ھ��ای پس��ت م��درن ذات��ا ض��د تاریخن��د و ض��د م��دنیت ت��اریخی و فرمالیس��تی بش��رند . ب��ھ ھم��ی م و تش�یعشریعتی ھم ضدیتی بس جدید و بکر بر علیھ کل تاریخ و مخصوصا ت�اریخ موس�وم ب�ھ ت�اریخ اس�ال

ت . یکی از محصوالت این ضدیت با تاریخ اس» مذھب ضد مذھب « ریھ ظمی یابیم. ن

٢٩

وده ش درک نم�زی تاریخ راه می یاب�د و ل�ذا ت�اریخ را در ذات�کاندیشھ پست مدرن بھ لحاظی دگر بھ ھستھ مر ذا ت�اریخبشری کھ مولود تاریخند ضد ارزش م�ی ش�وند و ل� یمی یابد و لذا ھمھ ارزش ھا شوآنرا ضد ھدف

ز اندیش�ھ اب�رای نخس�تین ب�ار ضد تاریخ رخ می نماید . حق ابط�ال : ای�ن ھم�ان حقیقت�ی ن�وین اس�ت ک�ھ فق�ط اس�تعاره ھای پست مدرن رخ نموده کھ ارزشی فراسوی نیک و بد است . این حقیقت البت�ھ در وادی ش�عر و

ن ھ ب�ھ زب�اک�و مثال و حکایت در عرفان اسالمی از قدمتی عظیم و اسطوره ای برخوردار است ولی از آنج�ا عرف��ان اعی پدی��د نی��اورده اس��ت . ای��ن اندیش��ھ درخاص��ان و ب��ھ لب��اس راز بی��ان ش��ده ھرگ��ز مس��ئولیت اجتم��

ف�ر کشده است ک�ھ وادی فراس�وی س�نت و مدرنیت�ھ م�ی باش�د ک�ھ فراس�وی » خط سوم « اسالمی موسوم بھ جی�ھ ی�ده و تووایمان و نیک و بد است و لذا استخراج اخالقی بر ای�ن اس�اس ھم�واره منج�ر ب�ھ نیھیلی�زم گرد

درن ھم�ان جریان�ات موس�وم ب�ھ درویش�ی گ�ری اس�ت . ھیپ�ی گ�ری م�فاسد بوده است کھ یک مث�ال ت�اریخی م بروز اجتماعی و جھانی ھمان واقعھ است .

گ�ر امث�البھ لحاظی می توان گفت کھ اندیشھ پست مدرن ھمان ظھور عامیانھ و جھانی عرف�ان اس�ت . پ�س ا

اگ�ر م باش�د.س�تی قاب�ل فھ�اقبال و شریعتی را در آن واحد ھ�م ع�ارف م�ی ی�ابیم و ھ�م اگزیستانسیالیس�ت ، بای ولوی عص�رممل است . نیچھ ھمان أاقبال تالش میکند نیچھ و مولوی را ھمسان جلوه دھد کاری بس قابل ت

د در چ��ھ م�درنیزم اس��ت . ب�ھ ھم��ین دلی��ل براس�تی ی��ک انس��ان متفک�ر نم��ی توان��د تص�ور کن��د ک��ھ ن�اجی موع��وت ومھ�دوی» نج�ات« تن�اقض در اندیش�ھ صورتی ظھور خواھ�د ک�رد. ھم�ین معض�لھ یک�ی از مس�ائل مح�وری

ج�ین و ک�اله را بایس�تی باش�لوار» ادبو« یک کارگردان ھندی در جائی گفتھ است کھ ظھور دگر بارۀ است . ح��وری ک��ابوی در انتظ��ار باش��یم . س��یمای ظ��اھری و منطق��ی امث��ال اقب��ال و ش��ریعتی ھ��م یک��ی از مس��ائل م

وااین عش�ق می کند کھ مثالکس�ی ک�ھ از پی�امبر و ائم�ھ ب�شخصیت و آرای آنھاست کھ مردم را دچار تناقض خن م�ی ارادت سخن می گوید چرا صورتش را سھ تیغھ می تراشد و ک�راوات م�ی زن�د و ب�ھ زب�ان ک�افران س�

ن ھ و س�خناگوید . این نیز یکی از معضالت اندیشھ پست م�درن در می�ان عام�ھ اس�ت . ای�ن مس�ئلھ در اندیش�دی از ن�ابو ضور دارد . مثل ھمین نکتھ کھ یک چوپان بایستی جھ�ان م�درن راامثال ھوسرل و ھایدگر ھم ح

برھاند.

ژاد آنچ��ھ ک��ھ مرب��وط ب��ھ جھ��ان اس��الم و خاص��ھ تش��یع م��ی ش��ود و ب��ر م��دار مھ��دویت گ��ردش میکن��د مس��ئلھ ن��ئی ک�ھ در است کھ مثال بایستی از نس�ل محم�د (ص) باش�د و ب�ا ھم�ان نش�انھ ھ�ا» ناجی« وتاریخیت وجودی

ب�ودائیزم در یھ�ود و مس�یحیت و» انتظ�ار ن�اجی« وایات شیعھ نقل شده است . مشابھ ھمین امر در مذھب ررن پس�ت م�د« ھم وجود دارد کھ کل این اعتقاد را با خودش بھ بن بست و تناقض می ان�دازد . ول�ی اگ�ر ذات

ش�ود . بھت�ر درک م�ییخ بودن درک ش�ود ای�ن مس�ائل نی�ز ریخ بودن و بلکھ ضد تاربھ معنای فراسوی تا» ز م�ی توان�د ا را از قلمرو تاریخ و نژاد خارج کرده و می گوید ک�ھ ای�ن ن�اجی» ناجی« موالی رومی مسئلھ

ھر نسلی از جملھ نسل عمر ھم باشد .

آلبرت انیشتن :

ای�ن پنجم��ین نابغ��ۀ عرص��ۀ پس��ت م��درن ع��الوه ب��ر تف�اوتی عظ��یم ک��ھ ب��ا آن چھ��ارنفر دگ��ر دارد ول��ی از ھم��ان اندیش�ھ پس�ت م�درن فرھن�گ آری�ائی ھخانواده و نژاد است یعنی آلمانی ( آریائی) است . و اینکھ چرا کارخان

د . نز م�ی باش�ی�در اروپا بوده است . و ھمھ این بانیان پست مدرنیزم آلمانی اند و اکثرشان یھودی االص�ل نان را م�ی ت�وان ب�ھ زع�م ق�رآن اس�تمرار بھ غیر از نیچ�ھ م�ابقی ای�ن نواب�غ از تب�ار بن�ی اس�رائیل ھس�تند . این�

٣٠

حکیمان بنی اسرائیل دانست ھر چند ک�ھ ھم�ھ اینھ�ا در عص�ر خودش�ان از جان�ب ن�ژاد و م�ذھب رس�می خ�ود مورد لعن و ارتداد قرار گرفتند و الاقل مطلوب نژاد خود نبوده اند .

کس ب�ھ ل و نیچ�ھ و م�ارنسیالیس�ت یھ�ود اس�ت ک�ھ تح�ت ت�أثیر ھوس�رامارتین بوبر نی�ز ی�ک فیلس�وف اگزیستن ب�ر تدوین و احیای عرفان موسوی بر اساس تورات پرداخت و سعی نمود کھ یک جامعۀ کوچک پست مدر

د و تحق�قارض�اء نمای� ھ�ممدینھ ھای فاضلۀ م�درن را ھاساس تعلیمات موسی پدید آورد کھ در عین حال ھمھ ای شکیل فرقتجرت نمود در آنجا موفق بھ لیم مھاشبخشد . او کھ قبل از جنگ دوم جھانی از آلمان بھ اور

م�ود و شد کھ براساس سوسیالیزم اقتصادی و ریاضت اخالقی نوعی جامع�ھ عرف�انی م�درن را ط�رح ری�زی ن ون خ�اری در چش�م ای�ن حکوم�ت زیس�ت وچ�بعد ھا در قلب حکومت اس�رائیل ھمچ�ون جزی�ره ای کوچ�ک و

د یش�د ی تف�اوتیشھ پست مدرن است کھ ب�ھ لح�اظیانیان اندھمانجا مرد . این یھودی آلمانی نیز یکی دگر از با م�درنیزم ر وسنتی بودن اندیشھ اوست . گوئی او سعی نمود ت�ا س�نت –با سائرین داشت و آن شدیدا دینی

ین�ی و بر روی یک خ�ط وس�طی ب�ھ ص�لح واتح�اد برس�اند و در ع�ین ح�ال در قل�ب م�درنیزم احی�اءگر تق�وای د یقیق امرن لحاظ بررسی شخصیت واندیشھ و زندگی این مرد بزرگ برای اھل تحمعرفت اشراقی باشد . بدی

س�المی ازابس مھم می باشد کھ متأسفانھ ھنوز مورد توجھی قرار نگرفت�ھ اس�ت . ای�ن ام�ر ب�رای متفک�ران در تن�اقض مس�لمانان روش�نفکر اس�ت ک�ھ آن�ان را یدین� دبرخوردار است چرا کھ بیانگر دراھمیت دو چندان

وی و سنت و مدرنیتھ بھ ھالکت و پوچی کشانیده است . بھرحال حکم�ت چ�ھ موس�وی باش�د و چ�ھ عیس�بین ور ک�ھ چھ محمدی و علوی دارای ذات�ی یگان�ھ اس�ت و آن دین�ی و الھ�ی ب�ودن و فط�ری ب�ودن اس�ت . ھم�انط

أم�ل تم�ل و تح بیشترین پیروان بوبر در فلسطین نھ یھودیھا بلکھ مس�لمانان بودن�د و ای�ن نکت�ھ ای ب�س قاب�ل اساس�ا درھ اندیشھ ب�وبر در اروپ�ا ھ�م اص�ال م�ورد توج�ھ یھودیھ�ای غ�رب ق�رار نگرف�ت وکاست . ھمانطور

میان مسیحیان مورد استقبال قرار گرفت و بھ نقد و بررسی وتفسیر گذاشتھ شد .

انی ل�وم انس�و ع و اما انیشتن یک فیزیک دان و محقق علوم تجربی و ریاضی بود و مطلقا ک�اری ب�ا فلس�فھن�ھ ب�ود رو دانش فنی و فیزیک نظ�ری دارای ھ�وش و ت�وجھی حکیمالمو ادبیات و سیاست نداشت ولی در ق

ارد . ریاض�یاتی د عرفانی تلقی می شود ھر چند کھ بی�انی ک�امال –ھ اساسا فلسفی کو لذا بھ نظریھ ای رسید ب نم�ود وعی ق�رار گی�رد نظ�ر فالس�فھ را جل�ت عام و خاص بیش از آنکھ مورد توجھ علمای طبیسبینظریھ ن

بھ سرعت بھ حریم اندیشھ ھای فلسفی وارد شد و بخشی از فلسفھ مدرن گردید.

س وی�ا س�پر این یھودی سرگردان از قلب اشد مدرنیزم اروپا یعنی آلم�ان برخاس�ت و معاص�ر ھای�دگر و ب�وبر بمب اتمی کل اندیشھ اش را بسوی تولید ھکاست و گوئی سخنگوی اشد فرمالیزم مدرنیستی این تمدن است

و بھ ناگاه متوجھ شد کھ موجب نابودی نسل بشر گشتھ است . یدکشان

وح�دت « ریاض�یاتی وح�دت وج�ود اس�ت ت�ا آنج�ا ک�ھ نھایت�ا در تئ�وری –نظریۀ نس�بت در ص�دد اثب�ات علم�ی ا ثبات تو قوه جاذبھ بین کراقرار است تا یگانگی معنای علمی میدانھای مغناطیسی درون ھستھ اتم » کبیر

شود. خود انیشتن البت�ھ مطالع�ات فلس�فی ھ�م داش�تھ و ب�ھ اعت�راف خ�ودش فق�ط فلس�فھ اس�پینوزا را ک�ھ ی�ک ریاضیاتی ساختن –وحدت وجودی یھود است قبول دارد . بھ بیان دیگر انیشتن آگاه و ناآگاه در صدد علمی

ظ��اھر و ب��اطن جھ��ان ھس��تی ، یعن��ی بی��ان فرمالیس��تی ( فلس��فھ اس��پینوزا ب��وده اس��ت ، یعن��ی اثب��ات یگ��انگیمدھا ( اشیاء ) . این بھ لحاظی ھمان بیان علمی بت پرستی است ، بت پرستی ومدرنیسیتی ) جھان فرم ھا

انسان ومدرن صنعتی کھ می خواھد ارادۀ بھ ظھور و تجسم را تبدیل بھ قدرتی نماید کھ اجتناب ناپذیر باشد ند . بمب اتمی این کار را بھ ثمر رسانید . و امروزه کل تم�دن بش�ری ب�ر روی زم�ین ابکشرا ھم بھ پرستش

تحت فرمان بمب ھای ھستھ ای انجام وظیفھ می کن�د : وظیف�ھ تب�دیل معن�ا ب�ھ ب�ت ! بم�ب ھس�تھ ای ی�ک ب�ت و اعظم است کھ دیگر صامت و بی خاصیت و بازیچھ بشر نیست بلکھ بشر سازنده اش را تحت فرم�ان دارد

بھ پرستش می کشاند . این ھمان کمال مدرنیزم تاریخی است . اینکھ مثال می بین�یم ک�ھ حکومتھ�ای اس�المی

٣١

س�نت و مدرنیت�ھ را ینیز تا چھ حدی برای رسیدن بھ این سالح مرگبار تالش می کنند می توان یگ�انگی ذات�ی توانن�د نظری�ۀ نس�بیت را فھ�م درک کرد . و اینکھ بقول خود انیش�تن ش�رقی ھ�ا خیل�ی بھت�ر از غرب�ی ھ�ا م�

ھس�تند » ام�ر« نمایند . یعنی سنت بھتر از مدرنیزم می تواند حق ذاتی بمب را بفھم�د زی�را س�نت ھ�ا قلم�رو ،امر بھ پرستش !

E= mc2 مامی�ت تبیان ریاضیاتی برون افکنی مطلق و اشد م�درنیزم اندیش�ھ از بط�ن م�ادۀ جھ�ان اس�ت ک�ھ

ون ر جرمی چنرژی محض می کند. و بیان واضح این فرمول انیشتن آن است کھ ھماده (فرم ) را تبدیل بھ اس ی شود. پبھ سرعت مجذور نور برسد بھ انرژی کامل بدل می شود یعنی انرژی نھان ماده برون افکنده م

ر دن س�رعتی م ھمان غایت س�رعت اس�ت . و فق�ط چن�یزدر اینجا نیز می بینیم کھ مدرنیزم در کمال تکنولوژیر دتوانس�تھ ولوژی است کھ از انسان پیشی می گیرد و بر او مسلط می گ�ردد و ت�ازه ھن�وز ای�ن فرم�ول نتکن

و هم�دی پدی�د آ تحقق کامل یابد و با استفاده نس�بی از ای�ن فرم�ول اس�ت ک�ھ رآکتورھ�ای اتم�ی قلمرو تکنولوژل�وژی م�ان تکنوزق�ب مان�ده از بمب اتمی را بوجود آورده اند و انسان را در زمان جا گذاش�تھ ان�د . انس�ان ع

ژیکی . م می باش�د ، انس�ان اس�یر و ب�رده و پ�وچ ش�ده س�رعت تکنول�واھمان انسان پست مدرن در معنای عز ھ ثقل�ی ایعنی انسان تحت الشعاع کاالھ�ای تولی�دی ای�ن تکنول�وژی اس�ت ک�ھ پ�وچ و ھ�یچ گردی�ده و مب�دل ب�

فکن��ی ا. ای��ن تکنول��وژی در واق��ع موج��ب ب��رون الس��افلین م��ی ش��ود و ت��ازه ای��ن آغ��از ک��ار اس��ت لدرک اس��فای�ن می�ان این برون افکنی موجب میان تھی گشتن انسان است . ونفسانی انسان تکنولوژیکی نیز می شود

یوان�ھ دتھی شدن بھ معنای بی زمان شدن است کھ بصورت بی سنت شدن رخ می نماید ، بی اخ�الق ش�دن ، شدن .

ست و ی�ا ون افکنی می شود ( تزکیھ نفس ) کھ موجب نوری شدن انسان اانسان یا بواسطھ معرفت نفس بر

س�یاه ک ی�ل شدن انسان اس�ت ک�ھ نھایت�ا مب�دل ب�ھ یبواسطھ ابزارھای دست ساز خودش کھ موجب سیاه و ثقلم�ت ظی کن�د : بھ لحاظ معنا کھ پدیده ای تمام�ا بلعن�ده اس�ت ک�ھ از آن ن�وری عب�ور نم� دچالھ فضائی می شو

مطلق !

م ب�ھ و را م�تھابھرحال انیشتن در اواخر عمرش بھ ناگاه بخود آمد و از کل دانش وتمدن کناره کشید و ھم�ھ ھی��ت و جن��ون نمودن��د حت��ی بس��یاری از دانش��مندان ک��ھ ش��اگردانش محس��وب م��ی ش��دند . زی��را او درب��اره ما

وای��ن معرف��ت نف��س .درس��تی ک��ل دان��ش اروپ��ائی تردی��د ک��رده ب��ود و ب��ھ عرف��ان گ��رایش یافت��ھ ب��ود یعن��ی ب��ھ ی را درک آئی یک انسان تماما مدرن است ک�ھ ب�ھ قلم�رو پس�ت م�درن وارد ش�ده و ای�ن واد –سرآغاز بخود

می کند و لذا از برزخ و تباھی و سیاھی آن می رھد .

ری و ع�ارف ودج�ال : انس�ان ن�ود : ی�مانپس واضح است کھ در قلم�رو پس�ت م�درن دو ن�وع انس�ان رخ م�ی س��ت اانی ب��ھ بش��ر روی آورده ھ��نی ! بھرح��ال در دوران��ی ک��ھ پس��ت م��درن بص��ورت واقع��ھ ای جانس��ان ظلم��ا

مان��د و بانس�ان متوس��ط ممک�ن نیس��ت یعن��ی انس�ان مطلق��ا لحظ�ھ ای ھ��م نم��ی توان�د معم��ولی و بیط�رف ب��اقی طل��ق ی مبانس�ان ی�ا مجب��ور اس�ت ع��ارف ش�ود و ی�ا ھ��الک گ�ردد. ای�ن عرص��ۀ انتخ�ا» . بم�ن چ��ھ ؟ « بگوی�د ن دو قط�بباری است . فقط در چنین دورانی است کھ اختی�ار ع�ین جب�ر م�ی گ�ردد . گ�وئی انس�ان در می�اواج

و تخ�اب کن�دبغایت قدرتمن�د مغناطیس�ی لحظ�ھ ای ھ�م مج�ال در می�ان مان�دن را ن�دارد و بایس�تی ب�ھ ی�ک آن انخ�دا ی�ا لص اس�ت :جذب یکی از این دو قطب شود . بھ لحاظ دینی این دو قطب ھمان کفر محض و ایمان خا

ھمچ�ون شیطان ! بودن یا نبودن ! ھر کھ انتخ�اب نکن�د انتخ�اب م�ی ش�ود و ج�ذب قط�ب ظلم�انی م�ی گ�ردد و م�ان ھالک�تبھ مصرف می رسد و چون تفالھ اتمی دفع می گردد و ای�ن ھماده اولیھ ای در جھان تکنولوژی

ابدی است .

٣٢

ت ، عص�ر ش��کافتن ھس�تھ مرک��زی م�اده ( م��ددر بی�ان تکنول�وژیکی عص��ر پس�ت م��درن ھم�ان عص��ر ات�م اس��د نف�س خ�و زیکبودند تا ھستھ مر هھستی ) . عارفان قدیم کھ نخستین انسانھای پست مدرن بودند موفق شد

را بشکافند و بخدا در خود برسند و نور حق را آشکار سازند . جب��را د و قیامتش��انانس��انھائی ع��امی ک��ھ در عص��ر ش��کافتن ات��م ب��ر وادی پس��ت م��درن جب��را وارد م��ی ش��ون

ود ی�ۀ نف�س خ�برپامی شود ( عیان گشتن نھان ھا ) ھمچون تفالھ ھای اتمی ب�ھ تشعش�ع مرگب�ار رادی�و اکتیوت c2ی ن�ور (ند مظھر ن�ورعلافمی پردازند . وفقط آنان کھ بواسطھ نور معرفت نفس اتم نفس خود را می شک

ن آق�رآن در ولبق�ر می کنند کھ آن ن�ور خداس�ت و می شوند و مجذور نوریعنی نورالنور را از خود آشکا ) می گردد. عبش مشعشرنور روز زمین بھ

س��تژی پس��ت م��درن در جھ��ان ب��وده ال��وآلم�ان مھ��د ظھ��ور اندیش��ھ ودان��ش و فلس��فھ وھن��ر و سیاس��ت وتکنو

ھ ھ ب�اس�ت ک� »ایده آلی�زم «کمال فلسفھ مدرنیزم نیز بوده است کھ موسوم بھ فلسفۀ ورھمانطور کھ مھد ظھفھ باس�تان اس�ت و ب�ی تردی�د بایس�تی آلم�ان را وارث تم�ام عی�ار فلس�» اراده ب�ھ ظھ�ور مطل�ق«معنای فلسفھ

ر تردی�د د وندۀ فاض�لھ . ب�ین�زم ب�ود و ل�ذا فلس�فھ ھ�ای مدیھ�ور فلس�فھ ات�ومظونان دانست کھ نخستین مھ�د یھ اس��ت ک��ھ ب��ر روی زم��ین داش��تای��ن اندیش��ھ ( م��درنیزم) کانونھ��ای دگ��ری یدورانھ��ای ماقب��ل از تم��دن یون��ان

دن تان ، تم�امروز بر اثر مکاشفات باستان شناسی بر ما آشکار می شود مثل تمدن چین باستان ، مصر باس�فروپاش�یده وم رسیده بین النھرین و نیز تمدن مایا در آمریکا. کھ ھمھ اینھا بھ تعبیر قرآن ، بھ کمال مدرنیز

ھ�انی ش�ده نمیرس�د ک�ھ ھیچک�دام از ای�ن تم�دنھای منق�رض ش�ده ، جاند . ولی بر اساس ت�اریخ باس�تان بنظ�ر اس�ت . باشند و گوئی فقط تمدن یون�ان اس�ت ک�ھ در ط�ی ای�ن دو ھ�زار س�ال بص�ورت تم�دنی جھ�انی در آم�ده

ه از اقیمان�دعص�ارۀ ب و گوئی فقط در این دوره است کھ انسان جھانی بھ تمام معنا امک�ان ظھ�ور یافت�ھ اس�ت نھای منقرض شده را نیز با خود داراست . سائر نژادھا و تمد

ونانی�ت ویونیز بنظر میرسد کھ رھبری حاکم بر این دوران در قلمرو جھ�ل و کف�رش در دس�ت اتح�ادی ب�ین

م ک��ورو بن��ی اس��رائیل ق��رار دارد ک��ھ اتح��ادی ب��ین کف��ر عری��ان و کف��ر نھ��ان اس��ت یعن��ی رھب��ری پس��ت م��درنیزنون جدی�د ک�ا ذھبی و سنت کافرانھ علمی حاصل آمده است ک�ھ در عص�رکافرانھ از اتحاد بین سنت منافقانھ م

ازی بران�د – فرھنگی این اتحاد آلمان بوده اس�ت . واقع�ھ نازیس�م ک�ھ حاص�ل کام�ل ای�ن اتح�اد ب�ود دچ�ار خ�ود سدر پ� هھ دوب�ارک�ذاتی فرمالیزم و اراده بھ ظھور گردید کھ از بطن آن انفج�ار آمریک�ا و اس�رائیل پدی�د آم�د

ی انجام�د م�بران�دازی –بھ اتحاد نوینی رسیده اس�ت ک�ھ البت�ھ ای�ن اتح�اد پس�ت م�درن ھ�م ب�ھ اش�د خ�ود پرده ھمانطور کھ آن اتحاد کھ بھ جنگ جھانی دوم انجامید حاصل غایت مدرنیزم اندیشھ بود.

ھا در ھم�کال جنگھای جھانی و خاصھ جنگ دوم محل ظھور انفجاری پست م�درنیزم م�ی باش�د و ای�ن ام�ر رک ی�عھ دچار قلمروھای علمی و فلسفی و سیاسی وادبی و ھنری و اقتصادی شاھدیم . ولی آلمان در این واقگر ث�ال ھای�دبرون افکنی عظیم مدرنیستی گردید و لذا مھد ظھور بکرترین اندیشھ ھای پست مدرن شد ک�ھ ام

گ دوم ر ای�ن جن�دباشند . زیرا و یا سپرس وانیشتن و تیلیخ و فروم از جملھ پییشتازان این واقعھ نوین می» ( ح�ض ماندیش�ھ وج�ود « بود کھ آلم�ان از یونانی�ت و یھودی�ت فرمالیس�تی من�زه ش�د و مح�ل ظھ�ور کام�ل

اگزیستانسیالیزم ) گردید : وجود منھای صفات ( فرم و مدرنیزم ) .

٣٣

»اسالم و پست مدرنیزم « وم�رج ان�ھ اش در عم�ل زن�دگی عین�ی آنارش�یزم، ھ�رجپس پست مدرنیزم امروزه در جھ�ان ودر قلم�رو عامی

حس�اس افتخ�ار و ت ھاست آنھم توأم ب�ا ایاخالقی ، جنون ، پوچی و انواع عذاب و رسوائیھا و ابطالھا و جنا جھانی . کھ رھبری این وضعیت در غرب و خاصھ آمریکا قرار دارد . رسالت

دف ذات�ی ھ�بعنوان » تقوا« است کھ برخاستھ از »پنھان شدن « سنت در معنای محوری اش ھمانا امر بھ

خ ز بھش�ت ردین است ھمانطور کھ آغاز نبوت با زشت دیدن عورت بود کھ در آدم و حوا بھ ھنگام خ�روج ا» ب�ت « داد و با امر حجاب ( مخفی نمودن عورت با ب�رگ درخت�ان ) آغ�از ش�د. و ای�ن ھم�ان پنھ�ان س�ازی

ز ام�ر (پوش�ش ) ک�ھ برخاس�تھ ا بی این حجالمحسوب می شود. و» د ضد م« وجود بشر بود کھ واقعھ ای بیع�ی ول�ی طش�د و ای�ن س�رآغاز م�درنیزم اس�ت ک�ھ ادام�ھ » ب�ت آرائ�ی « بھ تقوا ب�ود بت�دریج خ�ود مب�دل ب�ھ

کافرانۀ سنت تقواست . پنھ�انو و این بت آرائ�ی ( م�درنیزم ) ک�ھ در عص�ر تکنولوژیھ�ا ب�ھ کم�ال رس�ید ک�ھ ا ی�ن ھم�ان غای�ت س�نت

را ذات�ی اش سازی وجود بود با کل ذات راھی کھ آمده بود دچار بن بست و تض�ادی الینح�ل گردی�د و انگی�زۀز ھ بھش�ت ایاف�ت چ�را ک�ھ ب�ھ لح�اظ فرمالیس�تی ھ�م توانس�تھ ب�ود ک� یاز دست داد و بتدریج گرایش بھ عری�ان

کش�ف حج�اب ذات�ی را م�ی یاف�ت ک�ھدست رفتھ را در مادیت جھان احیا سازد و ل�ذا گ�وئی دوب�اره ای�ن اج�ازۀ نماید .

ن . و د یعن�ی زامروزه نیز شاھدیم در ذات معضلھ سنت و مدرنیتھ و نبرد بین این دو مسئلھ حجاب قرار دار

اس��وۀ » نز« ک�ل دع��وا نھایت��ا ب�ر س��ر ای��ن ام�ر اس��ت ک��ھ آی��ا زن بایس�تی محج��وب باش��د و ی�ا عری��ان . زی��را ن�د زن دلی�ل وج�ود زن و وج�ود خ�دا در اندیش�ھ دین�ی ھ�ووی یکدیگر وجودی مد و بت مرد است و ب�ھ ھم�ین

وئی ی کنن�د . گ�مردان ھمان کفرشان تلقی شده است و لذا مردان حق ندارند از اراده زنان پی�روذاتی ستی رپب باش�د و بت ) خاکی خدای مرد است . پس این مسئلھ کھ آی�ا زن بای�د در حج�ا –کھ زن ھمان صورت ( مد

ان این مسئلھ است کھ آیا خداوند باید ھمچنان غیبی باشد و یا آشکار شود. یا عریان، بی

رس�الۀھزا کھ بنظر ما در تعبیر قرآنی و دینی ھمان عص�ر آخرالزم�ان و قلم�رو روز پنج�اهعصر پست مدرن ت عن�اوینی اس�ت . ای�ن واقع�ھ ک�ھ در ق�رآن تح�» واقعھ « قیامت است ھمان عصر لقاء هللا در سلسھ مراتب

ر مراح�ل دآم�ده ک�ھ جملگ�ی بی�ان جل�وه ھ�ائی از آخرالزم�ان » واقع�ھ « و » الس�اعھ « و » قیامت « ون چعی�ان گوناگون است و عصر ظھور نھان ھا و اسرار است ک�ھ انس�ان و زم�ین ھم�ھ ذخی�ره ھ�ای پنھ�انش را

ا ھم بھ رت ھا ھ عمر شریعکمی سازد ( بواسطھ دانش و فنون و ھنرھا ) خواه ناخواه عصر عریانی ھاست تن�اب ری�انی اجعپایان میرساند و این واقعھ توسط پیامبر اکرم ( ص) وائمھ اطھار پیشگوئی شده است . این

حدۀ ھ نفس واناپذیر است کھ ھمھ طبقات نفس بشری را یعنی ھمھ طبقات کفر بشری را بھ فعل می آورد تا بع�ۀ ای�ن واق مای�د ولق�اء هللا ممک�ن م�ی ش�ود. وبشر برسد و در آن مقام است کھ برون افکنی کام�ل رخ م�ی ن

باشد . می نھائی مصادف با ظھور ناجی بھ عنوان جمال واحدۀ پروردگار در عالم ارض ی از ائم��ھ اطھ��ار م��رز ب��ین ح��ق و باط��ل ب��ھ م��وئی بن��د اس��ت وت��ا آنج��ا ک��ھ تدر چن��ین دوران��ی ب��از طب��ق روای��ا

ان کام�ل ق�ادر ب�ھ تش�خیص آن نیس�تند و ھم�ین ام�ر تشخیص امام و دجال ھم بھ م�وئی بن�د اس�ت و ج�ز عارف�موجب بروز اشد تفرقھ ھا و تنازعات و جنگھا و آنارش�یزم و ابطالھ�ا و اف�راط و تف�ریط ھاس�ت . ای�ن واقع�ھ فقط در روابط بین افراد و گروھھا رخ نمیدھد بلکھ در اعماق اندیشھ و احساس وتشخیص ھر فردی نیز در

ذا انتخاب را تا سرحد محال می کشاند و برزخ را امری جھانی و اجتن�اب ناپ�ذیر جریان است کھ عقالنیت و لده و ک�ل وج�ود را در ب�ر م�ی گی�رد و ینھ طبقات نفس و اجتماعات بشری کش�امی کند یعنی نیھیلیزم را بھ ھم

س�انیت انتخاب نھائی دربارۀ ھر امری رامنجر بھ انتخاب بین بودن و نبودن می سازد . و در اینجاس�ت ک�ھ ان

٣٤

ان خودنمائی می کند. این واقعھ حشر بشری را ( مدنیت ) در حالیکھ بھ مبھ اشدش در ھر دوسوی کفر و ایاوج رسانیده بھ نشر ( تفرید و تنھائی ) می کشاند : جمع تنھایان ! این واقعھ نی�ز در ق�رآن پ�یش بین�ی ش�ده

ارش را بھ دوش کش�د و ی�ا ب�ار خ�ود را و باست کھ : در آن ھنگام ھیچکس نمی تواند دیگری را یاری دھد بر دیگران نھد و ......

بت ھا (رفرمھاست یپست مدرنیزم عرصھ فروپاشی قداست و ارزش فرم ھاست . ولذا انسان بمیزانی کھ اس

» صفر« ستی ) دچار انحالل قدرت اندیشھ وتشخیص وانتخاب می شود و بھ وضعیترفرمالیزم ، ظاھر پ –ی م�رفت�اری عال محض روانی می گردد و این انفعال اراده موجب بروز اشد ناھنجاریھایمی رسد ودچار انف

از انی�ان نم�جگردد یعنی جنون و جنایت . در این دوره ش�اھد ب�روز پدی�ده ھ�ائی حی�رت آور از بش�ر ھس�تیم : ، ت ش�ھای تروریس�یخوان ، عاش�قان ش�کنجھ گ�ر، رب�ا خ�واران مھرب�ان وخیرات�ی ، پزش�کان آدمک�ش ، کش

ور ب�ود مرتاضان تبھکار، امپراط�وری ھ�ای دروی�ش مس�لک ، م�ادران فرزن�د ک�ش و و........... و ای�ن ظھ� نبود است ،ظھور یگانگی !

م��ی نچ�ون اس�الم و مخصوص�ا تش��یع دارای مع�ارفی ب�رای درک واقع�ۀ پس�ت م�درنیزم یھ�یچ مکت�ب و م�ذھبریت را ھن�د و بش�ر این قیام�ت راه نج�ات را نش�ان دباشد و لذا فقط از متفکران مسلمان این توقع میرود تا د

رھبری کنند .

رین س�خن بیھ�وده ت�» چ�ھ بای�د ک�رد ؟ « در این دورانی ک�ھ در س�رآغازش ق�رار داری�م دیگ�ر س�خن درب�ارۀ ج�ز .عرصھ را غیر قابل جبران م�ی کن�د و خسران این دھائی مضاعف می گردگھاست و موجب تشنج وجندش بای�د ی دیگر باقی نمانده است ھر کس�ی خ�ورو حقوق این واقعھ واشاعھ آن کا درک و معرفت بر اصول

دن ن�ور ز افکن�ج�ی ھ�دایت و نج�ات دیگ�ران نیس�ت ابداند وتصمیم بگیرد کھ چ�ھ م�ی کن�د و دگ�ر کس�ی را ی�ارر کبی�ر ھ�م ب�اقی نمان�ده اس�ت . و مھمت�رین بخ�ش ای�ن ک�ا» عرف�ان « معرفت بر این واقعھ . یعنی کاری ج�ز

ن ن م�وی ب�یآیک و تمیز دادن عرفان واقعی از عرفان نمایشی و منافقانھ است و ای�ن ھم�ان نش�ان دادن تفکط بھرح�ال فق� ورا از دجال ھا تمیز می دھد وانتخاب بر حق را ممکن می س�ازد . حق و باطل است کھ امام

ادرس�ت .نب درست و چ�ھ بواسطھ نور معرفت بر این واقعھ است کھ اصال انتخابی ممکن می شود چھ انتخا ھ�ل معرف�تای�ن ب�رزخ را ط�ی م�ی کن�د و از ھالک�ت میرھ�د . انس�ان ا ربھرحال آنکھ انتخاب م�ی کن�د س�ریعت

تی انسانھا را در این انتخاب یاری دھد و این یک یاری عرفانی است . سبای . -علی (ع) » دوزخی جز بی معرفتی نیست «

پش�ت ب�ام ي ھاي ذات بشر است . خداي عرصھ سنت در اعماق ذھن وایده خدا منشأ و ذات ھمھ برون افكن ات دوزخ آسمانھا در حجاب است ولي خداي عرصھ مدرنیزم در تكنولوژیھا خودنم�ائي م�ي كندك�ھ ھم�ان طبق�

ابودي اس�تكامپیوتر و ای�دز م�ي انجام�د ك�ھ قلم�رو انحط�اط و ن�و تاست كھ غایتش بھ بمب نوتروني و رباع ی�ا ان�وا م زمان اس�ت وامدرنیزم در انسانھا متجلي مي شود كھ یا عارف واصل و امولي خداي عرصھ پسا

دجالھا .اگون ھاي گون تاریخ بشر از زمان ھبوط آدم تا بھ امروز سراسر تاریخ مدرنیزم است یعني تاریخ بت پرستي ودان�ھ وی�زي جابشري . و این تالشي براي احیاي دگر باره بھشت بر روي زمین است زیرا در بھشت ھر چ

روحاني و الھي و قابل پرستش بود .ل قط�ھ مقاب�و اما آنچھ كھ سنت و مذھب نامیده مي شود در امر تقوي و ش�ریعت ھ�ا خودنم�ائي م�ي كن�د در نامر انطور كھاین مدرنیزم و بت پرستي قرار داشتھ است كھ امر بھ پنھان كردن بھشت و وجود خدا دارد ھم

ریخ نبرد دیالكتیكي بین این دو جریان است . بھ حجاب مي كند و كل تابت پرستي ھاي آغازین تاریخ كھ در سراسر جھان رواج داشت با ھجوم پیاپي انبیاي الھي در خاورمیانھ بر

پدی�د آم�د ك�ھ دوره روي زمین بر افتاد و عرصھ ط�والني و س�یاھي از خداپرس�تي آس�ماني در سراس�ر جھ�ان ن قرون وس�طاي اروپاس�ت . نمون�ھ دگ�ر آن از ق�رن دوم ھج�ري ت�ا چن�د ق�رن خونباري بود كھ یك نمونھ از آ

٣٥

اخیر در جھان اسالم بود زیرا انبی�اي الھ�ي دع�وت ب�ھ اطاع�ت از رس�والن و اولی�اي خ�دا م�ي نمودن�د ك�ھ ب�ھ مثابھ بت ھاي انساني بودند ولي حكومتھاي جب�ار ب�ھ حمای�ت مالی�اني ك�ھ از خ�داي مح�ض پش�ت ب�ام آس�مان

ردند مؤمنان را قتل عام نمودند.حمایت مي كر ب�ط بط�الن تاریخ اسالم سرآغاز عرصھ پسامدرنیزم است كھ ھمانا ظھور اولیاء و عرفا مي باش�د و ای�ن خ�

م��درنیزم ص��نعتي و عص��ر حج��ري تلق��ي م��ي ش��ود .بن��ابراین واض��ح اس��ت ك��ھ ذات س��نت پرس��تي ب��ر مح��ور خداپرستي خیالي و آسماني است .

ص�نعتي و مدرنیتھ در عص�ر م�ا ھم�ان نب�رد ب�ین پرس�تش خ�داي آس�ماني و ب�ت ھ�اي بنابراین نبرد بین سنتوازه س�ت ك�ھ درااست و این نبرد بین كفر و نفاق است كھ تنھا راه نجات از این نب�رد رس�یدن ب�ھ ام�ام زن�ده

م�ین ب�ر زورود بھ دوره پسامدرن مي باشد یعني ظھور خ�دا در انس�ان . و ظھ�ور دگ�ر ب�اره بھش�ت ب�ر روي ور وجود امام زمان ھدف و غایت ذاتي پسامدرنیزم است . مح