АХБ-ны “Хөдөлмөр эрхлэх ур чадварыг дээшлүүлэх”...

АХБ-ны “Хөдөлмөр эрхлэх ур чадварыг дээшлүүлэх” төслийн IV бүрэлдэхүүн хэсгийн зөвлөх үйлчилгээний хүрээнд боловсруулж, хэвлэв.

АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ЧИГ БАРИМЖАА

ЕРӨНХИЙ БОЛОВСРОЛЫН СУРГУУЛИЙН АХЛАХ АНГИЙ

СУРАЛЦАГЧИЙН ДАСГАЛ АЖЛЫН НОМ

Бэлтгэсэн:Доктор Жон МакКарти, ХЭУЧДТөслийн Олон улсын зөвлөхП.Оюунаа, Ph.D., ХЭУЧДТөслийн Үндэсний зөвлөх

Хянан тохиолдуудсан: Д.Алтанцэцэг, ХЭУЧДТөслийн дэд зохицуулагчА.Гэрэл, ХЭУЧДТөслийн боловсролын мэргэжилтэн

Гарын авлагыг ашиглахтай холбоотой мэдээллийг АХБ-ны “Хөдөлмөр эрхлэх ур чадварыг дээшлүүлэх”төслийн багаас лавлана уу.

Холбоо барих хаяг:[email protected]@[email protected]

Утас:7000-20667000-2055

УЛААНБААТАР ХОТ 2018 ОН

2

ГАРЧИГӨМНӨХ ҮГ ......................................................................................................................................3

ОРШИЛ ...........................................................................................................................................4

АГУУЛГА .........................................................................................................................................5

АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ЧИГ БАРИМЖАА ОЛГОХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ МӨН ЧАНАР .............5

Товчилсон үгийн тайлбар ..............................................................................................................6

ё

ДАСГАЛ 8: ЭРЭГТЭЙ, ЭМЭГТЭЙ ХҮМҮҮСИЙН АЖИЛ ...............................................................18

ДАСГАЛ 8: ЭРЭГТЭЙ, ЭМЭГТЭЙ ХҮМҮҮСИЙН АЖИЛ (Дасгалын өөр нэг хувилбар) ............. 19

ДАСГАЛ 9: АЖИЛ, АМЬДРАЛЫН ҮҮРГЭЭ ТАНЬЖ МЭДЭХ ........................................................21

ДАСГАЛ 9A: Одоогийн амьдралын үүрэг .....................................................................................21

ДАСГАЛ 9Б: Ирээдүйн амьдралын үүрэг .....................................................................................22

ДАСГАЛ 1: Ажлын шаардлага (СОНИН СЭТГҮҮЛ ЭСВЭЛ АЖЛЫН ЗАРЫН САЙТ) .................24

ДАСГАЛ 2: МИНИЙ ХУВИЙН НАМТАР.........................................................................................24

ХУВЬ ХҮНИЙ ЧАДВАР ..................................................................................................................25

ТЕХНИК БОЛОН ПРАКТИК ЧАДВАР ............................................................................................25

ХҮМҮҮС ХООРОНДЫН БОЛОН БАГААР АЖИЛЛАХ ЧАДВАР ...................................................26

Хэл ярианы хэв шинж ....................................................................................................................27

ДАСГАЛ 4: АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТОВЧ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ..........................................................30

ДАСГАЛ 5: АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ ХҮСНЭГТ .............................................31

ДАСГАЛ 6: АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ ҮРГЭЛЖЛЭЛ .......................................31

ДАСГАЛ 7: АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ХОЁР ДАХЬ СОНГОЛТ .........................................................32

ДАСГАЛ 8: АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ГУРАВ ДАХЬ СОНГОЛТ .......................................................33

ДАСГАЛ 9: АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ДӨРӨВ ДЭХ СОНГОЛТ ........................................................33

ДАСГАЛ 11: АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ХИЙХЭД АШИГЛАХ ИНТЕРНЕТИЙН ЭХ СУРВАЛЖ – ЭХНИЙ ХЭСЭГ .........................................................................................................34

ДАСГАЛ 12: АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ХИЙХЭД АШИГЛАХ ИНТЕРНЕТИЙН ЭХ СУРВАЛЖ – ХОЁР ДАХЬ ХЭСЭГ .................................................................................................35

ДАСГАЛ 13: АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ХИЙХЭД АШИГЛАХ НОМ, ГАРЫН АВЛАГА – ЭХНИЙ ХЭСЭГ ............................................................................................................................36

ДАСГАЛ 13: АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ХИЙХЭД АШИГЛАХ НОМ, ГАРЫН АВЛАГА – ХОЁР ДАХЬ ХЭСЭГ ....................................................................................................................38

ДАСГАЛ 1: 12 ДУГААР АНГИ ТӨГССӨНИЙ ДАРААХ АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ЧИГЛЭЛ ............ 40

ДАСГАЛ 2: ТӨРИЙН ӨМЧИЙН ИХ, ДЭЭД СУРГУУЛЬД СУРАЛЦАХ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ...............40

ДАСГАЛ 3: ХУВИЙН ИХ, ДЭЭД СУРГУУЛЬД СУРАЛЦАХ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ .................................41

ДАСГАЛ 4: ТӨРИЙН ӨМЧИЙН МБС-ЫН БАЙГУУЛЛАГАД СУРАЛЦАХ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ........... 42

ДАСГАЛ 5: ХУВИЙН МБС-ЫН БАЙГУУЛЛАГАД СУРАЛЦАХ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ............................44

3

ӨМНӨХ ҮГ

“Ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагч ажил, мэргэжлээ сонгох, суралцах сургуулиа сонгох, элсэн суралцах бэлтгэлийг хангах талаар ажил мэргэжлийн зөвлөгөө үзүүлдэг үйлчилгээг бий болгох” зорилт Монгол улсын Засгийн газрын 2016-2020 оны үйл ажиллагааны хөтөлбөрт тусгагдсан. Ахлах ангийн суралцагчид уян хатан, сонголттой хөтөлбөрөөр суралцах нь ирээдүйн ажил мэргэжилд эртнээс үр дүнтэй бэлтгэхэд чухал ач холбогдолтой юм.

Суралцагчийн сонирхол, авьяас, чадвар, эрхэмлэх үнэт зүйлд тулгуурлан гүнзгийрүүлэн судлах хичээл, хөтөлбөрөө сонгоход дэмжлэг үзүүлэх, зөвлөн туслах нь хамгийн чухал. Суралцагч бүр өөрийн онцлогт тохирсон ажил мэргэжлийн төлөвлөгөөг эцэг эх, асран хамгаалагч, анги удирдсан багшийн хамт хэд хэдэн сонголттойгоор боловсруулах юм. Энэхүү төлөвлөгөө суралцагч Та бүхэнд ирээдүйн мэргэжлээ сонгож, түүнийг эзэмших хүртэлх бүхий л үйл явцыг хэрэгжүүлэхэд чиглэл болно.

Суралцагч Та бүхэнд ирээдүйн ажил мэргэжлээ зөв сонгож, чухал шийдвэр гаргахад дэмжлэг үзүүлэх зорилгоор энэхүү гарын авлагыг Азийн хөгжлийн банкны “Хөдөлмөр эрхлэх ур чадварыг дээшлүүлэх” төслийн зөвлөх үйлчилгээний хүрээнд боловсруулан хүргэж байна.

Гарын авлагад тусгасан асуулт, дасгалыг ажиллах явцад Та бүхэн ирээдүйн ажил мэргэжлийн сонголтоо зөв хийх, үүнтэй холбоотой сургалтын боломж, сонголтын талаар нухацтай эргэцүүлэн бодох хэрэгтэй гэдгийг ойлгоно. Тиймээс гарын авлагын хэсэг бүрийг анхааралтай уншиж, дасгалыг нягт нямбай хийж гүйцэтгэн бүрэн ашиглана гэдэгт итгэж байна.

Та бүхний хичээл сонголт болон цаашдын сурах үйл ажиллагаа, ажил амьдралд өндөр амжилт хүсье!

Энэхүү гарын авлагын талаарх санал, хүсэлтээ [email protected] и-мэйл хаягаар илгээнэ үү.

Сайн үйлс бүхэн дэлгэрэх болтугай.

БСШУСЯ-ны Ерөнхий боловсролын бодлогын газрын дарга, Төслийн захирал Т.НЯМ-ОЧИР

4

ОРШИЛ

Танд ахлах ангид элсэн суралцаж байгаад баяр хүргэе!Ахлах ангид дэвшин суралцсанаар та олон сонголт хийх хэрэгтэй болно. Тухайлбал:

-10, 11, 12 дугаар ангид судлах хичээл, хөтөлбөрөө сонгох, сургуулиа амжилттай төгсөх-12 дугаар ангиа төгссөний дараа боловсрол, сургалт эсвэл хөдөлмөрийн зах зээлийн

боломжуудаас сонгох-12 дугаар ангиа төгсөөд их, дээд сургууль, МБС болон бусад сургалтын төрөл,

хэлбэрээс сонгох гэх мэт

Эдгээр сонголтыг хийхэд та бүхэнд дэмжлэг зайлшгүй хэрэг болно. Танай аав ээж, ах, эгч, найз нөхөд мөн багш нар таны сонголтын талаар өөр өөрийн гэсэн хүлээлттэй байгаа. Та ч гэсэн өөрийн гэсэн хүсэл эрмэлзэл, мөрөөдөлтэй байгаа.

Ирээдүйгээ төлөвлөх нь хүн бүрийн хувьд хувийн шинж чанартай үйл ажиллагаа байдаг бөгөөд тийм ч амар зүйл биш. Ирээдүйнхээ талаар төсөөлөн бодож, түүнийгээ одоогийн нөхцөл байдалтайгаа уялдуулж төлөвлөх хэрэгтэй болно. Танд их биш ч гэсэн тодорхой мэдээлэл хэрэгтэй болно. Мэдээлэлтэй байж ухаалаг сонголт хийнэ. Ирээдүйд юу тохиолдох, нийгэм эдийн засгийн нөхцөл байдал ямар байхыг бүрэн тодорхойлох боломжгүй учраас төлөвлөгөө хэд хэдэн сонголттой хийх шаардлагатай болно. Хэрэв би эхний сонголтоо биелүүлж чадахгүй бол миний дараагийн сонголт юу байж болох вэ, ажилгүй болбол яах вэ гэдгээ үргэлж урьдчилан төлөвлөдөг байх нь чухал.

Та бүхэн олон асуулттай нүүр тулна. Заримд нь хариулж чадахгүй ч тохиолдолд гарна. Учир нь бид аливаа асуудлын талаар тэр дундаа хөдөлмөрийн зах зээл, ажил мэргэжлийн талаар хязгаарлагдмал мэдлэг, ойлголттой байдаг. Харин сургуульд сурч байхад суралцагч бүр өөрийн мэддэг зүйлээ бусадтайгаа хуваалцах боломжтой байдаг учраас тулгарсан асуултынхаа хариултыг олох боломж илүү байдаг. Ингэснээр ажил мэргэжилтэй холбоотой ухаалаг сонголт хийхэд илүү дөхөм болно. Жишээ нь та математикийн хичээлийн сурах бичиг, сургалт, гэрийн даалгавар мөн математикийн багш байхгүй байсан бол математикийн мэдлэг, чадвар эзэмшиж чадах байсан уу? Үүнтэй адил ажил мэргэжлийн сонголт хийхэд бидэнд ном гарын авлага, сонголт хийхэд чиглүүлэх сургалтын шинж чанартай үйл ажиллагаа, энэ үйл ажиллагааг удирдан зохион байгуулах багш, нийгмийн ажилтан зайлшгүй хэрэгтэй болно.

Тиймээс ажил мэргэжлийн сонголт хийх, ажил мэргэжлийн чиг баримжаа олгох үйл ажиллагаанд оролцох, ажил мэргэжлийн төлөвлөгөө хийхэд суралцагч бүрт дэмжлэг хэрэгтэй.

Ахлах ангийн суралцагчдад зориулсан энэхүү дасгал ажлын ном нь таныг багш нар болон нийгмийн ажилтантай хамтран ирээдүйн ажил мэргэжлээ төлөвлөхөд тусалж, дэмжих зорилготой юм. Багш, нийгмийн ажилтан нар ажил мэргэжлийн чиг баримжаа олгох үйл ажиллагааг анги танхимд, танхимаас гадуур болон сургуулиас гадуур зохион байгуулах замаар ажил мэргэжлийн ухаалаг шийдвэр гаргахад танд тусална. Магадгүй та өөрийн сонирхсон ажил мэргэжлийн чиглэлээр ажлын байранд зочлох, ажил хөдөлмөр эрхэлж буй хүмүүсийг ажиглах, тэдэнтэй уулзах, асуулт асуух, мөн холбогдох их, дээд сургууль, МБС-ын байгууллагад зочлох боломж гарна. Та сонирхсон ажил мэргэжлийн чиглэлээр илүү ихийг мэдэх тусам таны сонголт илүү ухаалаг байх болно. Энэ дасгал ажлын гарын авлагыг ажил мэргэжлийн чиг баримжаа олгох үйл ажиллагаа бүрт хэрэглэх шаардлагатай. Багш, нийгмийн ажилтан энэ номыг гэрийн даалгавар гүйцэтгэхдээ ч мөн ашиглахыг санал болгоно.

Мэдээж ажил мэргэжлийн чиг баримжаа нь математикийг сурахтай адилгүй. Математикийн бодлого, асуултад зөв хариулт шаарддаг бол ажил мэргэжилтэй холбоотой асуултад зөв эсвэл буруу хариулт гэж байхгүй. Харин таны онцлог, сонирхолд хамгийн сайн тохирсон хариулт л гэж байна.

Иймээс та бүхэн дор бүрнээ хичээгээрэй. Сургууль дээр зохион байгуулагдах ажил мэргэжлийн чиг баримжаа олгох үйл ажиллагаа бүрт идэвхтэй оролцоорой. Энэ бол таны ирээдүйдээ хийх маш чухал хөрөнгө оруулалт байх юм шүү!

ТАНД АМЖИЛТ ХҮСЬЕ!

5

АГУУЛГА

Энэхүү дасгал ажлын гарын авлага дээр асуултын хариултаа шууд бичиж, тэмдэглэж болно. Ийм учраас гарын авлагад бөглөх хүснэгт, тэмдэглэл хийх, хариулт бичих хоосон зай, гүйцээж бичих таавар, асуулга, уншсан зүйлийн талаар эргэцүүлж тэмдэглэл хөтлөх хүснэгтүүдийг оруулсан. Хэд хэдэн асуулгад та өөрийгөө үнэлж дүгнэх шаардлагатай болно. Ингэхдээ хариултынхаа зөв эсвэл бурууд санаа зовохоос илүүтэй өөрт чинь хамгийн сайн тохирох эсэхэд анхаарал хандуулаарай.

Түүнчлэн хавсралтуудад ажил мэргэжлийн үйл ажиллагаа зохион байгуулах үед эх сурвалж болгон ашиглах мэдээллийг оруулсан. Тухайлбал хавсралт 1-д ахлах ангийн суралцагчид түгээмэл тулгардаг ажил мэргэжлийн сонголт хийхтэй холбоотой асуудлууд, бэрхшээл болон суралцагчдын хэрэгцээг үзүүллээ.

ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТ, БҮРЭЛДЭХҮҮН

Энэхүү гарын авлага нь 10, 11 болон 12 дугаар анги тус бүрт зориулсан дасгалуудтай.

10 дугаар ангийн дасгалууд суралцагчдад ахлах ангийн хичээл болон ажил мэргэжлийн уялдааг таньж мэдэхэд боломжийг олгох бол 11 дүгээр ангид өөрийхөө чадвараа илрүүлэх, энэ чадвар нь ажил мэргэжилтэй хэрхэн холбогдохыг ойлгоход чиглэсэн дасгалуудтай. Харин 12 дугаар ангийн дасгалууд сургууль төгссөний дараа хийхийг хүсэж буй зүйлээ төлөвлөхөд дэмжиж, чиглүүлнэ.

АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ЧИГ БАРИМЖАА ОЛГОХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ МӨН ЧАНАРАжил мэргэжлийн чиг баримжаа олгох үйл ажиллагааны цөм нь төрөл бүрийн эх суравалжаас, тэр дундаа интернетээс мэдээлэл цуглуулах, судалгаа хийхэд оршдог. Тиймээс сургуулийн орчинд болон сургуулиас гадуур интернет холболттой байх нь хамгийн чухал.

Интернетийн холболт байхгүй эсвэл хурд нь муу байдаг сургуулиудын хувьд ном гарын авлага, хэвлэмэл материал зайлшгүй хэрэг болно. Сургууль номын сандаа ийм материал хэрэглэгдэхүүнтэй байх явдал ажил мэргэжлийн чиг баримжаа олгох үйл ажиллагааг үр дүнтэй хэрэгжүүлэх нэг хүчин зүйл юм.

Ахлах ангийн ажил мэргэжлийн чиг баримжаа нь дараах зорилготой. Үүнд:Өөрийн сонирхол, авьяас, чадвар, эрхэмлэх үнэт зүйлд тулгуурлан ахлах ангид судлах

хичээл, хөтөлбөрөө ухаалгаар сонгоход дэмжлэг үзүүлэхСургууль төгссөний дараах ажил мэргэжил, боловсрол, сургалтын боломж, сонголт, түүнтэй

холбоотой хэрэгцээ, шаардлагын талаар мэдлэг эзэмшүүлэхСургалт болон ажил мэргэжлийн дунд, богино болон урт хугацааны төлөвлөгөө хийх,

зорилго тодорхойлох, түүнийг хөгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлэх; Ажил мэргэжлийн шийдвэрээ хэрхэн үйл хэрэг болгон хэрэгжүүлэх, энэ шийдвэртээ

холбогдох мэдээлэл ашиглан үнэлгээ дүгнэлт өгөх, ахлах ангид хийх шилжилт болон сургууль төгссөний дараа их, дээд сургуульд сурах шилжилтээ үр дүнтэй удирдах;

Амьдралд гүйцэтгэх үүрэг, үнэт зүйлээ ажил мэргэжилтэй хэрхэн уялдахыг ойлгож ухамсарлахад дэмжлэг үзүүлэх

Ажил хөдөлмөр эрхлэх эсвэл ажилгүй нөхцөл байдалд ороход өөрийгөө бэлтгэх, түүнээс гарах арга замыг мэдэхэд туслах

Тодорхойгүй нөхцөл байдалд ухаалаг шийдвэр гаргаж сурахад дэмжлэг үзүүлэхАжил мэргэжлийн дээрх зорилт бүхий үйл ажиллагаанд идэвхтэй оролцож, энэхүү дасгал ажлын номын даалгаврыг бүрэн гүйцэтгэснээр та дараах чадамжийг эзэмшинэ. Үүнд:

6

Анги Чадамж

10 дугаар анги

9 дүгээр ангид хийсэн сонголтоо эргэн харах, дахин дүгнэх9 дүгээр ангидаа хийсэн төлөвлөгөөгөө эргэж харах, сайжруулахАжил мэргэжлийн талаар илүү бодитой ойлголттой болохИрээдүйгээ төсөөлөхАмьдралд гүйцэтгэх үүрэг, үнэт зүйлээ ажил мэргэжилтэй хэрхэн уялдахыг ойлгож ухамсарлах11 дүгээр ангид судлах хичээл, хөтөлбөр сонгох

11 дүгээр анги

10 дугаар ангидаа хийсэн төлөвлөгөөгөө эргэж харах, сайжруулахДээд боловсрол, МБС, хөдөлмөрийн зах зээлийн сонголтоо хийхАжил мэргэжлийн сонголтын боломжоо анхааралтай үнэлж дүгнэхДээд боловсрол, МБС-ын талаар түр хугацааны шийдвэр гаргахАль их сургуульд элсэх талаар түр хугацааны шийдвэр гаргах

12 дугаар анги

11 дүгээр ангид хийсэн ажил мэргэжлийн төлөвлөгөөгөө эргэж харах, сайжруулахДээд боловсролын байгууллагад суралцах өргөдөл гаргахАжил хөдөлмөр эрхлэх эсвэл ажилгүй нөхцөл байдалд ороход өөрийгөө бэлтгэхМБС-ын байгууллагад суралцах өргөдөл гаргахТодорхойгүй нөхцөл байдалд ухаалаг шийдвэр гаргах

Товчилсон үгийн тайлбарМБС- “Мэргэжлийн боловсрол, сургалт”-ын товчлол бөгөөд энэ нь техникийн боловсрол (политехник коллеж), мэргэжлийн сургалтын үйлдвэрлэлийн төв буюу МСҮТ, мэргэжлийн түр сургалтын (үсчний сургалт, тогоочийн 1 сарын сургалт гэх мэт) байгууллагуудыг багтаадаг.

7

XАНГИ

8

ДАСГАЛ 1: АХЛАХ АНГИЙН ХИЧЭЭЛ БОЛОН АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙГ УЯЛДУУЛАХ

Энэ дасгалын зорилго нь ямар ажил мэргэжил аль хичээлтэй уялдах вэ? гэдэг талаар бусад суралцагчидтай хамтран “тархины шуурга” өрнүүлэх боломж олгох юм. Энэ үйл ажиллагааг хос хосоороо гүйцэтгэх бөгөөд багш та нарт ямар нэг хичээлийн нэр өгч энэ хичээлтэй уялдаж болох ажил мэргэжлийг жагсаалт гаргах даалгавар өгнө. Тухайн хичээлтэй уялдах бүх ажил мэргэжлийг мэдэх боломжгүй учраас зарим ажил мэргэжлийг “тааж” бичих хэрэгтэй болно шүү!

Багшийн нэрлэж хэлсэн хичээлд харгалзах ажил мэргэжлийн жагсаалтыг хийсний дараа багш та нараас бичсэн жагсаалтаа бусад суралцагчдадаа танилцуулахыг хүснэ. Бусад суралцагчид таны танилцуулгыг сонссоны дараа таны бичсэн жагсаалтын талаар санал бодлоо хэлнэ. Бас өөр ямар ажил мэргэжил нэмж бичиж болохыг хэлж жагсаалтыг илүү сайжруулна.

Дараагийн хуудсанд энэ дасгалыг гүйцэтгэхэд зориулсан хүснэгт байгаа. Хэрвээ тухайн хичээлд харгалзах ажил мэргэжлийн жагсаалтыг бичиж чадахгүй байгаа бол хавсралт 1-ээс санаа аваарай!

10

ДАСГАЛ 2: АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙГ, АХЛАХ АНГИЙН ХИЧЭЭЛТЭЙ УЯЛДУУЛАХ

Энэ нь өмнөх дасгалын урвуу дасгал нь юм. Энэ удаа та тодорхой ажил мэргэжилтэй уялдах хичээлийн жагсаалт гаргана. Энэ дасгалын зорилго нь өөр өөр ажил мэргэжилтэй уялдах хичээлийн талаар бусад суралцагчидтай хамтран “тархины шуурга” өрнүүлэх замаар ажил мэргэжил болон хичээл хоорондын уялдааг таньж мэдэхэд оршино.

Юуны өмнө та хамгийн их сонирхдог ажил мэргэжлээ сонгоно. Дараа нь түүнд харгалзах хичээлийн жагсаалтыг бичнэ. Тухайн ажил мэргэжилтэй уялдах хичээлийг шууд мэдэх боломжгүй учраас заримыг нь “тааж” бичих хэрэгтэй болно.

Сонирхсон ажил мэргэжилтэй уялдах хичээлийг бичиж дууссаны дараа багш та нараас бичсэн хичээлүүдээ бусад суралцагчдадаа танилцуулахыг хүснэ. Таны бичсэн жагсаалтад бусад суралцагчид санал бодлоо хэлнэ. Бас өөр ямар хичээл нэмж бичиж болохыг хэлж жагсаалтыг илүү сайжруулах боломж олгоно.

Хэрэв интернет ашиглах боломжтой бол холбогдох вэбсайтаас ажил мэргэжлийн тодорхойлолтыг уншиж, ямар хичээлтэй уялдаж болох талаар илүү оновчтой хариулт бичиж болно. Ажил мэргэжлийн тодорхойлолт болон ангилалыг дараах вэбсайтаас үзэж болно. Үүнд:

www.mergejil.mn

http://hudulmur-halamj.gov.mn/occ

http://jobclass.ubstat.mn/ гэх мэт

Хэрэв интернет холболт байхгүй бол Монголын ажил олгогч эздийн холбооноос гаргасан “Ажил мэргэжлийн лавлах”-ыг ашиглаж болно. Та бүхэнд дэмжлэг болох үүднээс Хавсралт 1-д ямар хичээл, ямар ажил мэргэжилтэй уялдахыг харууллаа. Дараагийн хуудсанд энэ дасгалыг гүйцэтгэхэд зориулсан хүснэгт байгаа.

12

ДАСГАЛ 3: АЖИЛ МЭРГЭЖИЛ, АХЛАХ АНГИЙН ХИЧЭЭЛ БОЛОН БОЛОВСРОЛ, СУРГАЛТЫГ УЯЛДУУЛАХ

Энэ дасгалыг гүйцэтгэхдээ эхлээд хамгийн их сонирхдог ажил мэргэжлээ сонгоно. Дараа нь интернет эх сурвалж эсвэл ном, гарын авлага ашиглан энэ ажил мэргэжлийн дагуу хөдөлмөр эрхлэхэд ямар боловсролтой байх эсвэл сургалт дүүргэсэн байх ёстой талаар судалгаа хийнэ.

Судалгаа хийхдээ их, дээд сургууль, МБС-ын байгууллагын хөтөлбөрийн зорилго, тодорхойлолтыг анхааралтай уншаарай. Энэ мэдээллийг ашиглан ахлах ангийн ямар хичээл таны сонирхсон ажил мэргэжилтэй уялдахыг “таах” юм. Үүний дараа яагаад энэ хичээл уялдана гэж үзсэн шалтгаанаа тайлбарлана.

Төгсгөлд нь судалгааны үр дүнгээ бусад суралцагчдад танилцуулж, санал зөвлөмжийг нь сонсоно.

ТАНЫ СОНИРХОЖ БУЙ АЖИЛ МЭРГЭЖИЛД ДАРААГИЙН ШАТНЫ БОЛОВСРОЛ, СУРГАЛТ ШААРДЛАГАГҮЙ БАЙСАН Ч ЯМАР ХИЧЭЭЛ УЯЛДАЖ БОЛОХЫГ ЗААВАЛ БИЧЭЭРЭЙ! Яагаад энэ хичээл уялдана гэж үзсэн шалтгаанаа тайлбарлаарай!

Ажил мэргэжил

Заавал суралцаж, төгссөн байх хэрэгтэй

их, дээд сургууль, МБС-ын байгууллага, мэргэжлийн хөтөлбөр

Энэ ажил мэргэжил эсвэл хөтөлбөрт

хамгийн чухал хичээл

Энэ хичээл яагаад уялдах шалтгаан

13

ДАСГАЛ 4: АЖИЛ МЭРГЭЖИЛ БОЛОН БОЛОВСРОЛ, СУРГАЛТЫГ УЯЛДУУЛАХ

Энэ дасгалыг гүйцэтгэхдээ эхлээд өөрийнхөө дуртай эсвэл хамгийн их сонирхдог 3 ажил мэргэжил сонгоно. Интернет эх сурвалж эсвэл ном, гарын авлага ашиглан судалгаа хийж болно.

Сонгосон 3 ажлын тодорхойлолтыг анхааралтай уншиж, заавал суралцаж төгссөн байх шаардлагатай их, дээд сургууль, МБС-ын байгууллагын жагсаалт гаргана. Үүний дараа дараах асуудлуудын дагуу судалгаа хийнэ. Үүнд:

i.Ямар их, дээд сургууль эсвэл МБС-ын байгууллагад ямар хөтөлбөрөөр суралцах боломжтой

ii.Сургалтын хугацааiii.Сургалтын болон суралцах хугацааны бусад зардал

Дээрх мэдээллийг ашиглан дараах хүснэгтийг бөглөнө. Төгсгөлд нь хариултаа бичсэн хүснэгтээ ангийнхаа бусад суралцагчдад танилцуулж, санал зөвлөмж авна.

ТАНЫ СОНИРХОЖ БУЙ АЖИЛ МЭРГЭЖИЛД ИХ, ДЭЭД СУРГУУЛЬД СУРАЛЦАЖ ТӨГССӨН БАЙХ ШААРДЛАГА ТАВИГДДАГГҮЙ БОЛ МБС БОЛОН БОГИНО ХУГАЦААНЫ СУРГАЛТЫГ СУДЛААРАЙ.

Ажил мэргэжил

Тухайн мэргэжлийг эзэмших

ямар их, дээд сургууль, МБС-

ын байгууллагууд байгаа вэ?

Суралцах их, дээд сургууль эсвэл МБС-ын байгууллага

Сургалтын хугацаа

Сургалтын төлбөр, бусад

зардал

14

ДАСГАЛ 5: БОЛОВСРОЛ, СУРГАЛТЫН ОЛОН ЯНЗЫН БОЛОМЖИЙГ ТАНЬЖ МЭДЭХ

Та сургуульдаа ирэхдээ өөр өөр замаар явж болдог байх гэж бодож байна. Үүнтэй адил хүссэн ажил мэргэжилтэй болохын тулд элсэн суралцах их, дээд сургууль, МБС олон хэд хэдэн хэв шинж, төрөлтэй байдаг. Их, дээд сургууль, МБС-ын байгууллага төрийн өмчийн, хувийн гэсэн хэв шинжтэй, сургалт нь өдрийн, эчнээ, оройн гэсэн төрөлтэй байдаг. Ирээдүйг урьдчилан таахад бэрх учраас хүн бүр хэд хэдэн хувилбар бүхий төлөвлөгөөтэй байх хэрэгтэй. Хэрэв эхний сонголт биелэх боломжгүй бол дараагийн сонголт үргэлж бэлэн байх хэрэгтэй.

Иймээс энэ дасгалыг гүйцэтгэхдээ эхлээд нэг ажил мэргэжил сонгоно. Дараа нь энэ ажил мэргэжилтэй болохын тулд заавал суралцаж, төгссөн байх шаардлагатай их, дээд сургууль, МБС-ын боломжийг тодорхойлох юм. Ингэхдээ элсэн суралцах их, дээд сургууль эсвэл МБС, тэдгээрийн мэргэжлийн хөтөлбөрийг дараах асуудлуудыг дагуу судалж мэдээрэй. Үүнд:

-Элсэн суралцах их, дээд сургууль эсвэл МБС-ын байгууллагад эхний жил суралцах хичээлүүд

-Сонгосон мэргэжлийн хөтөлбөрийг дүүргэсэн төгсөгчдийн хөдөлмөр эрхлэлтийн статистик үзүүлэлт

-Сургалтын хугацаа болон төлбөр, бусад зардал

Дээрх мэдээллийг интернет эх сурвалж болон ном, гарын авлага ашиглан цуглуулна. Цуглуулсан мэдээллээ ашиглан дараах хүснэгтийг бөглөнө үү.

АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН НЭР:

Их, дээд сургууль, МБС-ын байгууллага,

мэргэжлийн хөтөлбөрийн нэр

Тухайн их, дээд сургууль, МБС- ын

байгууллагын эхний хичээлийн жил буюу 1 дүгээр курсад судлах

хичээлүүд

Төгсөгчдийн хөдөлмөр

эрхлэлтийн статистик үзүүлэлт

Сургалтын хугацаа

Төлбөр, бусад

зардал

1.

2.

3.

4.

15

ДАСГАЛ 6: ОЛОН ТӨРЛИЙН АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙГ ТАНЬЖ МЭДЭХ

Бидний хүсэл, сонирхолд нийцэх ажил ганцхан байх боломжгүй. Өсөж том болж, амьдралыг илүү таньж мэдэх бүр бидний сонголт өөрчлөгдөж байдаг. Ажил мэргэжлийн сонголт ч мөн өөрчлөгддөг.

Ажил мэргэжил бүр өөр өөрийн гэсэн үүрэг даалгавартай. Хүн бүр тодорхой нэг гэр бүлээс гаралтай байдаг шиг ажил мэргэжил ч гэсэн тодорхой “гэр бүл”-д харьяалагддаг. Харамсалтай нь хүмүүс ажил мэргэжлийг энэ талаас нь төдийлөн бодож тунгаадаггүй. Мэдээж бид энэ дасгал ажлыг гүйцэтгэхдээ янз бүрийн ажил мэргэжлийн “гэр бүл”-ийн талаар эргэцүүлж цаг алдахгүй. Хамгийн гол нь ажил мэргэжлүүд хоорондоо хэрхэн холбогддогийг мэдэж авах болно.

Энэхүү дасгалыг гүйцэтгэхдээ ажил мэргэжлийн ижил төстэй болон ялгаатай тал, хоорондын холбоо хамаарлын талаар эргэцүүлнэ. Энэ нь “тархины шуурга” өрнүүлэх өөр нэг хэлбэрийн дасгал юм. Ажил мэргэжлийн ялгаатай, төстэй тал болон холбоо хамаарлын талаар таамаглаж, бусдын таамаглалаас суралцах болно.

Дараах хүснэгтийн голын нүдэнд сонирхдог ажил мэргэжлээ бичнэ. Дараа нь энэ ажил мэргэжилтэй ижил үүрэг даалгавартай байх гэж таамагласан ажил мэргэжлүүдийг бичнэ. Заавал олон ажил мэргэжил байх албагүй. Боломжоороо олныг бичээрэй. Энэ дасгалыг гүйцэтгэсний дараа бусдаасаа асууж мэдэх боломж гарах учраас олныг бичиж чадахгүй байна гэж санаа зовох хэрэггүй.

Хэрэв бүр таамаглаж чадахгүй байвал хавсралт 1 болон 4-ийг ашиглаарай. Энд олон янзын ажил мэргэжлийг жагсаан бичсэн байгаа. Түүнчлэн холбогдох интернет эх сурвалж, ном гарын авлага ашиглаж болно.

17

ДАСГАЛ 7: АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ЧИГ БАРИМЖААНЫ ҮЙЛ АЖИЛЛАГААНД АШИГЛАСАН ЦАХИМ ХУУДАС (WEBSITE) БОЛОН НОМ, ГАРЫН АВЛАГЫГ ҮНЭЛЭХ

Энэ дасгал хийсэн зүйлийнхээ талаар эргэцүүлэх, ашигласан эх сурвалжаа эргэж шалгах зорилготой.

Өмнөх дасгалуудыг гүйцэтгэхдээ та нар хэд хэдэн вэбсайт болон ном, гарын авлага ашигласан. Зарим нь маш хэрэгтэй, зарим нь залхмаар, зарим нь мэдээлэл хайх эсвэл олох боломжгүй байсан байх. Жишээ нь бидний хүссэн мэдээлэл огт байхгүй, эсвэл мэдээллийн зохион байгуулалт маш муу вэбсайт эсвэл ном, гарын авлага байхыг үгүйсгэхгүй.

Одоо ажил мэргэжлийн өмнөх дасгалуудыг гүйцэтгэхдээ ашигласан эх сурвалж материалуудын жагсаалт гаргаж, эдгээрээс хамгийн хэрэгтэй эх сурвалж, төдийлөн хэрэггүй эх сурвалж, хэрэггүй эх сурвалжийн хувьд ямар мэдээлэл дутуу байсан, ямар сул тал байсан зэргийг үнэлнэ.

Энэ дасгалыг гүйцэтгэснээр анги дотроо хамгийн хэрэгтэй эх сурвалжийн жагсаалт гаргаж ажил мэргэжлийн чиг баримжаа олгох үйл ажиллагаанд ашиглах боломжтой болно.

Өөрсдийнхөө хийсэн үнэлгээ дүгнэлтийг ангийн бусад суралцагчдад танилцуулж, тэднээс бас суралцаарай!

ВЭБСАЙТ

Вэбсайтын нэр Хамгийн хэрэгтэй байсан зүйл Сул тал Бусад шүүмжлэлт санал

НОМ, ГАРЫН АВЛАГАНом, гарын авлагын

нэрХамгийн хэрэгтэй

байсан зүйлСул тал Бусад шүүмжлэлт

санал

18

ДАСГАЛ 8: ЭРЭГТЭЙ, ЭМЭГТЭЙ ХҮМҮҮСИЙН АЖИЛ

Заримдаа бид итгэл, үнэмшилдээ баригдаж шийдвэр гаргадаг. Бид итгэл үнэмшилдээ хэт баригдсанаар өөртөө “Үүнийг л хийж чадахгүй. Оролдсоны ч хэрэггүй” гэж хэлдэг. Заримдаа бусад хүн чадахгүй байгаа зүйлээ оролдоод үзэхийг санал болгодог. Тэдний хэлснээр оролдоод үзэхэд амжилт гаргах тохиолдолд цөөнгүй байдаг.

Түүнчлэн хүмүүст нийтлэг байдаг итгэл үнэмшил бидний сонголтод нөлөөлөх ч тохиолдол бий. “Энэ ажлыг зөвхөн эрэгтэй хүн л чадна” эсвэл “энэ чинь эмэгтэй хүний ажил шүү дээ”, “энэ чинь эрэгтэй хүний ажил, эмэгтэй хүнд тохирохгүй” гэсэн итгэл үнэмшил бидний зарим сонголтын боломжийг үгүй хийдэг.

Энэ дасгалыг гүйцэтгэснээр ажил мэргэжлийн талаарх тогтсон итгэл үнэмшлийг эргэн харж, эргэцүүлж, илүү өөр сонголт байж болох талаар таньж мэднэ.

Эрэгтэй хүний ажил гэж үзсэн ажил мэргэжлийн ард М, эмэгтэй хүний ажил гэж үзсэн ажил мэргэжлийн ард F, аль аль нь хийж болох ажил мэргэжлийн ард В үсгийн доогуур зурна уу! Асуулгын хариултыг анги нийтээрээ ярилцаарай!

АЖИЛ МЭРГЭЖИЛ ЭРЭГТЭЙ ЭМЭГТЭЙ АЛЬ АЛЬ НЬ

Барилгын ажилтан M F BОнгоцны үйлчлэгч M F BНийгмийн ажилтан M F BНарийн бичиг M F BБага ангийн багш M F BҮсчин M F BЗагвар өмсөгч M F BДэлгүүрийн худалдагч M F BМалын эмч M F BБиеийн тамирын багш M F BТогооч M F BЗурагчин M F BСувилагч M F BАгаарын хөлгийн инженер M F BГалт тэрэгний машинист M F BШүдний эмчийн туслах M F BУран бүтээлч M F BСонины сурвалжлагч M F BУтасны оператор M F BЦахилгаанчин M F BПрограммист M F BЭмийн санч M F BСонины редактор M F BКассчин M F BМеханик инженер M F BТагнуулын ажилтан M F BСантехникч M F BГеологич M F BБанкны теллер M F BХоол судлаач M F BХамгаалалтын ажилтан M F B

19

Ачааны машины жолооч M F BЦагдаа M F BЭсковаторын жолооч M F BАрмийн офицер M F BГрафик дизайнер M F BХуульч M F BХот тохижилтын инженер M F BРадио/ТВ мэдээний сэтгүүлч M F BУул уурхайн инженер M F BСэтгэл засалч M F BХэл ярианы согог засалч M F BНягтлан бодогч M F BХөгжимчин M F BАнгли хэлний багш M F BГагнуурчин M F BФермер M F BМоторын механик M F BҮйлдвэрийн ажилтан M F BШатахуун түгээгч M F BНисгэгч M F BМэргэжлийн тамирчин M F BМалчин M F BЭмч M F BЗочид буудлын ресепшин M F BБартендер M F BХувцас зохион бүтээгч M F BМужаан M F BЗочид буудлын үйлчлэгч M F BАрхитектор M F BХүнд машин механизмын оператор M F B

ДАСГАЛ 8: ЭРЭГТЭЙ, ЭМЭГТЭЙ ХҮМҮҮСИЙН АЖИЛ (Дасгалын өөр нэг хувилбар)

Дараагийн хуудсанд байгаа хүснэгтийн голын нүдэнд “ЭРЭГТЭЙ ХҮМҮҮСИЙН АЖИЛ” гэж бичээрэй. Харин үлдсэн нүднүүдэд зөвхөн эрэгтэй хүн хийх боломжтой гэж үзсэн ажил мэргэжлүүдийг бичнэ. Эрэгтэй хүмүүсийн ажил бичсэн хүснэгтийн дараагийн хуудсанд мөн ижилхэн хүснэгт байгаа бөгөөд голын нүдэнд “ЭМЭГТЭЙ ХҮМҮҮСИЙН АЖИЛ” гэж бичээд үлдсэн нүднүүдэд зөвхөн эмэгтэй хүн хийх боломжтой гэж үзсэн ажил мэргэжлүүдийг бичнэ. Энэ 2 хүснэгтээ ангийхандаа танилцуулж, тэдний санал, зөвлөмжийг сонсоорой!

21

ДАСГАЛ 9: АЖИЛ, АМЬДРАЛЫН ҮҮРГЭЭ ТАНЬЖ МЭДЭХБидний амьдралын хамгийн чухал зүйл юу вэ? Эрдэм ном сурах чухал уу? Эсвэл гэр бүл чухал уу? Эсвэл найз нөхөд чухал уу? Бидний сонирхож дурладаг спорт чухал уу? Эсвэл урлагийн сонирхсон төрөл чухал уу? Эсвэл бүр телевиз үзэх нь чухал уу? Эсвэл энд дурдсан зүйлүүд бүгдээрээ амьдралын хамгийн чухал зүйл үү?

Бидний ирээдүйн амьдрал ямар байх бол? Ирээдүйд эрхлэх ажил хөдөлмөр бидний амьдралын хамгийн чухал гэж үздэг тэр зүйлд хэрхэн нөлөөлөх бол?

Эхний 2 дасгал та бүхэнд одоогийн амьдралаа эргэж харах, эргэцүүлэх боломж олгоно. Бид амьдралаа хэрхэн зохион байгуулдаг, ихэнх цаг хугацааг юунд зарцуулдаг, амьдралын үүрэг чинь юу болох, ямар чадвараа ашиглаж болох, одоогийн амьдралын үүрэг хэр зэрэг ач холбогдолтой, бидний амьдралын үүрэг бусад хүмүүсийн амьдралд хэрхэн нөлөөлдөг гэх мэт зүйлийн талаар эргэцүүлээрэй!

Харин дараагийн 2 дасгал өөрийгөө 30 настай гэж бодоод энэ үеийн амьдралаа төсөөлж, таамаглах боломж олгоно. 30 насанд таны амьдралын үүрэг юу байх, энэ үед, ажил, амьдралын үүрэг хэрхэн бие биедээ нөлөөлөх талаар эргэцүүлнэ.

Дасгал бүр нэмэлт асуулттай бөгөөд эдгээр асуултад хариулахын тулд та одоогийнхоо амьдралын талаар илүү тунгаан бодох хэрэгтэй болно.

ДАСГАЛ 9A: Одоогийн амьдралын үүрэгДараах хүснэгтэд таны одоогийн амьдралын үүргийг үзүүллээ. Энэ хүснэгтийг гүйцээж бөглөнө үү. Энэ дасгалын гүйцэтгэснээр таны одоогийн амьдралын үүрэг юу болох, энэ үүрэг таны эргэн тойрны хүмүүсийн амьдралын үүрэгтэй хэрхэн холбогдохыг ойлгож мэднэ. Энд буруу эсвэл зөв хариулт гэж байхгүй.

Амьдралын үүрэг

Та ийм үүрэгтэй

юу?

Тийм/үгүй

Дунджаар 7 хоногийн

хэдэн цагийг энэ үүрэгтэй

холбоотой үйл ажиллагаанд

зарцуулдаг вэ?

Энэ үүрэгт таны хамгийн

чухал хариуцлага

юу вэ?

Ямар мэдлэг,

чадвараа ашигладаг

вэ?

Энэ үүрэг таны хувьд хэр чухал

вэ?

Охин/Хүү байх

Ах/Эгч байх

Суралцагч байх

Найз байх

Цагийн ажил гэрээрээ хиих (цалингүй)Гэрээс гадуур цалинтай цагийн ажил хийхЧөлөөт цагаараа ямар нэг зүйл хийх Ямар нэг спортын чиглэлээр тамирчин байхБүжиг, хөгжим гэх мэт урлагийн аль нэг чиглэлийн үүрэгтэй байхИргэн, сайн дурын ажилтан байхДээрх үүргээс бусад үүрэг (нэмж бичих)

22

Нэмэлт асуулт:

1.Хүний аль нэг үүрэг нөгөө үүрэгт эерэгээр эсвэл сөргөөр хэрхэн нөлөөлдөг бэ?

Эерэгээр:

Сөргөөр:

2.Та аль үүрэгтээ илүү их цаг хугацаа зарцуулмаар байна вэ?

3.Та аль үүргээ илүү их хянадаг вэ? Мөн төдийлөн хянадаггүй вэ?

Дээрх асуултын хариултын талаар хажууд сууж байгаа суралцагчтайгаа ярилцана уу.

ДАСГАЛ 9Б: Ирээдүйн амьдралын үүрэг

Та өөрийгөө 30 настай болсон байна гэж төсөөлөөрэй. Доорх хүснэгтэд өөрийнхөө 30 настай байх үеийн амьдралын үүргийг бичнэ үү. Энэ үүрэг таны эргэн тойрны хүмүүсийн амьдралтай яаж холбогдох талаар эргэцүүлээрэй. Энд зөв эсвэл буруу хариулт гэж байхгүй.

Амьдралын үүрэг

Та ийм үүрэгтэй

юу?

Тийм/үгүй

Дунджаар 7 хоногийн хэдэн цагийг энэ

үүрэгтэй холбоотой үйл ажиллагаанд

зарцуулах вэ?

Энэ үүрэгт таны

хамгийн чухал

хариуцлага юу вэ?

Ямар мэдлэг,

чадвараа ашиглах

вэ?

Энэ үүрэг таны

хувьд хэр чухал вэ?

Охин / Хүү байх

Ах / Эгч байх

Эцэг/эх байх

Найз байхЦагийн ажил гэрээрээ хиих (цалингүй)Гэрээс гадуур цалинтай цагийн ажил хийхЧөлөөт цагаараа ямар нэг зүйл хийх Ямар нэг спортын чиглэлээр тамирчин байхБүжиг, хөгжим гэх мэт урлагийн аль нэг чиглэлийн үүрэгтэй байхИргэн, сайн дурын ажилтан байхДээрх үүргээс бусад үүрэг (нэмж бичих)

Нэмэлт асуулт:

1.30 насны амьдралын үүрэг одоогийн амьдралын үүргээс ямар ялгаатай байна вэ?

2.30 насны амьдралын үүрэг бусад үүрэгт яаж нөлөөлнө гэж та бодож байна вэ?

3.30 насны амьдралын үүрэг таны ажлын үүрэгт яаж нөлөөлнө гэж та бодож байна вэ?

4.30 насандаа хүссэн ажил, амьдралтай байхын тулд одооноос эхлэн юу хийх хэрэгтэй вэ?

Дээрх асуултын хариултын талаар хажууд сууж байгаа суралцагчтайгаа ярилцана уу.

23

XIАНГИ

24

ДАСГАЛ 1: Ажлын шаардлага (СОНИН СЭТГҮҮЛ ЭСВЭЛ АЖЛЫН ЗАРЫН САЙТ)

Одоо бид ажил мэргэжлийн талаар илүү дэлгэрэнгүй судлах болно. Тодорхой ажил хөдөлмөр эрхлэхэд хэдэн төрлийн үүрэг гүйцэтгэх шаардлагатай байдаг, ажил хөдөлмөрийн бодит нөхцөл байдал ямар байдаг, ажил олгогчид хүмүүсийг ажилд авахдаа ямар чанар, чадварт түлхүү ач холбогдол өгдөг вэ гэдэг талаар судална.

Хамгийн эхлээд өдөр тутмын сонин сэтгүүл эсвэл интернет дэх ажлын зарыг анхааралтай судална. Дараа нь дасгалд өгсөн асуултад хариулна. Энэ тийм ч хялбар дасгал биш гэдгийг санаарай. Зарим асуултын хариултыг таах эсвэл мэргэжлийн вэбсайтаас мэдээлэл цуглуулж хариултаа бичих хэрэгтэй болно.

Өдөр тутмын сонин сэтгүүл (ӨНӨӨДӨР, ӨДРИЙН СОНИН гэх мэт) эсвэл вэбсайт (http://biznetwork.mn

http://hudulmur-halamj.gov.mn/job/list гэх мэт)-аас ямар нэг ажлын зар сонгоно. Энэ ажлын зарыг анхааралтай уншаад, дараах хүснэгтийг бөглөнө үү. Янз бүрийн мэдээлэл, мэдлэг, ойлголт болон таамаглалаа ашиглан дэлгэрэнгүй бөглөхийг хичээгээрэй.

АЛБАН ТУШААЛЦАЛИНАЖИЛ ҮҮРЭГ (Ажлын зар дээр хийж гүйцэтгэх ажил үүргийг тодорхой тайлбарласан байдаг, Хэрвээ тайлбар байхгүй бол холбогдох вэбсайтаас олж болно эсвэл тааж бичиж болно)АЖЛЫН НӨХЦӨЛ (жишээ нь ажлын цаг, байршил, ажлын байрны нөхцөл, хөдөө орон нутагт ажиллах, томилолтоор ажиллах тухай)

ХУВЬ ХҮНД ТАВИХ ШААРДЛАГА (жишээ нь тухайн ажлыг хийж гүйцэтгэхэд шаардлагатай хувь хүний зан чанар, чадвар гэх мэт)

БИЕИЙН ХҮЧНИЙ ШААРДЛАГА (жишээ нь тухайн ажлыг хийж гүйцэтгэхэд шаардлагатай биеийн хүчний чадвар гэх мэт)

ЭНЭ АЖЛЫГ ХИЙХЭД ШААРДАГДАХ МЭДЛЭГ, ЧАДВАР (тухайн ажлыг хийж гүйцэтгэхэд шаардлагатай мэдлэг, чадвар)

БОЛОВСРОЛ, СУРГАЛТЫН ШААРДЛАГА (ЕБС, ахлах ангид судалсан байх ёстой хичээл, МБС, их, дээд сургууль гэх мэт)

БОЛОВСРОЛ, СУРГАЛТЫН ХУГАЦАА, АГУУЛГА

СОНИН СЭТГҮҮЛ БОЛОН АЖЛЫН ЗАРЫН САЙТАД ЭНЭ ТӨРЛИЙН ХИЧНЭЭН АЖИЛ БАЙНА ВЭ?

ДАСГАЛ 2: МИНИЙ ХУВИЙН НАМТАРЯмар ч ажил хүмүүсээс тодорхой чадвар эзэмшсэн байхыг шаарддаг. Тэгвэл бид ямар чадвартай вэ?

Бид бүгд өөр өөрийн гэсэн чадвартай бөгөөд зарим хэсэг нь аль хэдийн төлөвшсөн зарим хэсгийг нь хөгжүүлэх шаардлагатай байдаг. Дараах хүснэгтэд хувь хүний, практикийн болон хүмүүс хоорондын багц чадваруудыг харууллаа. Эдгээрээс аль хэдийн эзэмшсэн гэж үзэж байгаа чадварыг (Э), хөгжүүлэх шаардлагатай байгаа чадварыг (ХШ) багананд тэмдэглэнэ үү! Эдгээрээс хамгийн сайн 5 чадвараа жагсаан бичээрэй!

25

ХУВЬ ХҮНИЙ ЧАДВАРЧадвар: Би… Э ХШ Чадвар: Би… Э ХШ

Үнэнч шударга Итгэл даасанБусдаас хараат Алиа хошинСурах хүсэл эрмэлзэлтэй Нөхөрсөг, нийтэчӨөртөө итгэлтэй Эмх цэгцтэйЗорилготой Алдаагаа хүлээн зөвшөөрдөгБүтээлч Шүүмжлэлийг хүлээн авдагУрам зориг дүүрэн, идэвхтэй Өөрийгөө чөлөөтэй илэрхийлдэгАсуудал шийдэгч Багийн тоглогчНягт нямбай, цаг баримталдаг Бие даасанПрактикийн ЭерэгЭелдэг ТайванДасан зохицохдоо сайн Аналитик Амбицтай, өсөж хөгжих дуртай Нүүрэмгий

Дээрх чадвараас хамгийн сайн “ХУВЬ ХҮНИЙ ЧАДВАР”-аа сонгож, эрэмбэлнэ үү! (1 хамгийн сайн гэх мэт доошоо эрэмбэлнэ):

1. 4.

2. 5.

3.

ТЕХНИК БОЛОН ПРАКТИК ЧАДВАР

Чадвар: Би ...-д хамгийн сайн Э ХШ Чадвар: Би ...-д хамгийн сайн Э ХШ

Илтгэл, тайлан, захиа бичих Гараар эсвэл гарын доорх багаж хэрэгсэл ашиглан ажиллах

Шинэ санаа гаргах, төсөөлөх Судалгаа хийх

Зурах Материалын тухай таньж мэдэх

Дизайн гаргах, зохиох Мөнгө төгрөгийг зохицуулах

Гадаад хэлээр харилцах Ямар нэг зүйл хийх

Утсаар ярих Тоотой ажиллах

Интернетээр судалгаа хийх Хоол хийх

Машин барих Хэрэглээний програм дээр ажиллах

Бүртгэл хөтлөх Механик асуудлыг ойлгох

Мал маллах Мал амьтныг асрах

Ургамал тарих Цэцэрлэгжүүлэх

26

Дээрх чадвараас хамгийн сайн “ТЕХНИК, ПРАКТИКИЙН ЧАДВАР”-аа сонгож, эрэмбэлнэ үү! (1 хамгийн сайн гэх мэт доошоо эрэмбэлнэ):

1. 4.

2. 5.

3.

ХҮМҮҮС ХООРОНДЫН БОЛОН БАГААР АЖИЛЛАХ ЧАДВАР

Чадвар: Би ... чадна Э ХШ Чадвар: Би ... чадна Э ХШ

Бусадтай сайн ажиллах Танихгүй хүнтэй уулзах, мэндлэх

Сайн харилцах Бусдын санал бодлыг асууж, таньж мэдэх

Бусдыг удирдах, манлайлах Бусад хүмүүс сонсож байгаа эсэхэд хяналт тавих, анхаарал хандуулах

Хурал уулзалт удирдах Бүлгийн өмнө ярих

Бусдад удирдуулах Бусдын санааг дагах

Ямар нэг зөрчлийг шийдвэрлэх Бусдыг хөхүүлэн дэмжих

Бусдыг сонсохУдирдах эсвэл эрх мэдэл бүхий албан тушаалын хүнтэй сайн хамтарч ажиллах

Дээрх чадвараас хамгийн сайн “ХҮМҮҮС ХООРОНДЫН БОЛОН БАГААР АЖИЛЛАХ ЧАДВАР”-аа снгож, эрэмбэлнэ үү! (1 хамгийн сайн гэх мэт доошоо эрэмбэлнэ):

1. 4.

2. 5.

3.

ДАСГАЛ 3: ОЮУН УХААНЫ ХЭВ ШИНЖ

Хүмүүс хэд хэдэн төрлийн оюун ухааны хэв шинжтэй байдаг. Харвардын их сургуулийн сэтгэл зүйч эрдэмтэн Ховард Гарднер оюун ухааны дараах хэв шинжИйг тодорхойлсон байдаг.

Математик логикийн Хэл ярианы

Тоо тоололд сайнТуршилт хийх, асуудал шийдэх эсвэл бодлого

бодох дуртай Математикийн томьёотой ажиллах дуртайХүндэвтэр, нийлмэл бодлого бодох, асуудал

шийдэх дуртай

Үгийн хэмнэл болон утгыг тайлбарлахдаа сайнУнших, бичих, сонсох дуртайӨгүүлэг бичих, зохион бичлэг хийх дуртайҮг үсэглэх дуртай

Хөгжмийн Орон зайн

27

Хөгжмийн ая зохиохдоо сайнЯмар нэг зүйлийн хажуугаар хөгжим сонсох

дуртайХөгжим болон айзам хэмнэлтэй зүйлд дуртайЯмар нэг зүйлийг дуурайж дуу гаргах, дуулах

дуртай

Өнгө будгийг ашиглахдаа сайн Зураг, дүрслэлийн талаар бодох дуртай Мөрөөдөх, төсөөлөх дуртай Визуал таавар, газрын зураг унших дуртай

Биеийн хөдөлгөөн, тэнцвэрийн Хүмүүс хоорондын

Ямар нэг бодит зүйл, биеттэй ажиллахдаа сайн Ямар нэг зүйлд хүрэх, мэдрэх, тогших дуртай Биеийн дасгал хөдөлгөөн хийх дуртай Хөдөлгөөн болон бүжиг хийх дуртай

Бусадтай харилцахдаа сайн Бүлгээр эсвэл багаар ажиллах дуртай Зөрчилтэй асуудлын талаар анхааралтай

сонсох, түүнийг шийдэхийн тулд ажиллах дуртай

Бусдын хэрэгцээг харгалзан ажиллах дуртай

Өөр лүүгээ дотогш чиглэсэн Байгалийн

Бодох, сэтгэхдээ сайнГанцаараа ажиллах дуртайЯмар нэг зүйлийн талаар эргэцүүлж, өдрийн

тэмдэглэл хөтлөх дуртайБясалгал хийх дуртай

Орчин тойрондоо ямар нэг зүй тогтлыг олж илрүүлэхдээ сайн

Байгалиас ямар нэг зүйл цуглуулах дуртайБайгал орчинд ямар нэг ялгаатай зүйлсийг

ангилах, ялгах дуртай

Таны хувьд хамгийн сайн чадвар юу вэ? Дараах дасгалыг гүйцэтгэнэ үү!

Хүснэгт дэх чадваруудыг уншаад, ТИЙМ гэж бодож байвал √ тэмдэглэгээ хийнэ үү. Хэдэн √ тэмдэглэгээ байгааг тоолно уу.

Хэл ярианы хэв шинжӨгүүлбэр Тийм эсэх - √Би үгтэй холбоотой тоглоом тоглох дуртайБи үгийн сүлжээ, таавар таах дуртайБи заримдаа бусад хүний төдийлөн мэддэггүй үг ашигладагБи зарлал, сурталчилгааны үгийг сайн санадагБи ном унших дуртайБи математикаас илүү Монгол, Орос, Англи хэлний хичээлдээ сайнБи уншсан ном зохиол болон үзсэн киноны талаар хүмүүстэй ярилцах дуртайБи эссэ, өдрийн тэмдэглэл, өгүүллэг болон захиа бичих дуртайБи ТВ үзэхээс илүүтэй дууны үгийг сонсох дуртайБи саяхан нэг зүйлийн талаар юм бичсэн ба хүмүүст их таалагдсанБҮГД

Математик логикийн хэв шинж

Өгүүлбэр Тийм эсэх - √Би шинжлэх ухааны хөгжилд их талархалтай ханддагБи математик болон математик, тоо тооцоолол ашигладаг хичээлд дуртайБи шатар гэх мэт спортын төрөлд дуртайБи ямар нэг зүйлийн зүй тогтлыг олж, логик дарааллыг илрүүлэх дуртайБи ямар нэг зүйлийн учир шалтгааныг нээж илрүүлэх дуртайТооны нэмэх хасах үйлдлийг цээжээр бодох их амарханБи бүх зүйлд шинжлэх ухааны үндэслэл, тайлбар байдаг гэдэгт итгэдэгБусад хүн аливаа зүйлд логикгүй хандахад би дургүйБи дүн шинжилгээ хийх, ангилах дуртайБи ямар нэг асуудлын “хэрэв ... бол яах вэ” гэж бодох дуртайБҮГД

28

Орон зайн хэв шинж

Өгүүлбэр Тийм эсэх - √Би газрын зургийг их сайн уншдагБи геометрийн хичээлд дуртайМиний зүүд ихэвчлэн их тодорхой, тод байдагБи дуртай, дургүй өнгөө их сайн мэддэгБи зураг, дүрслэл ихтэй ном, сэтгүүлд илүү дуртайБи зурагт тааварт их дуртайБи сайн мэдэхгүй газар байсан ч замаа сайн олж чаддагБи цаасан дээр эрээчих, зурах дуртайБи ямар нэг зүйлийн тайлбарыг зураг дүрслэлд буулган төсөөлөхдөө сайнБи утсаараа зураг авах, видео бичлэг хийх дуртайБҮГД

Биеийн хөдөлгөөний, тэнцвэрийн хэв шинж

Өгүүлбэр Тийм эсэх - √Би спорт, бүжиг гэх мэт биеэр хийх үйл хөдөлгөөнд дуртайБи ямар нэ зүйлийг биеэр хийж сурахыг илүүд үздэгБи чөлөөт цагаараа спорт эсвэл бүжиг хийдэгБи гар урлал, технологи ашиглах, ямар нэг зүйл барьж бүтээх дуртайБи удаан хугацаанд чимээгүй сууж чаддаггүйБи ямар нэг зүйлийн талаар сурахдаа гараар хүрч, мэдэрч байж сайн сурдагМиний хөдөлгөөний эвсэл их сайнБи ямар нэг зүйлийг тайлбарлах эсвэл өөрийгөө илэрхийлэхдээ гараа ашигладагБи алхаж байхдаа эсвэл ямар нэг зүйл хийж байхдаа илүү сайн санаа олж авдагБи боломжтой л бол гадуур явж чөлөөт цагаа өнгөрөөх дуртайБҮГД

Хөгжмийн хэв шинж

Өгүүлбэр Тийм эсэх - √Би хичээл хийж байхдаа эсвэл ямар нэг зүйл хийж байхдаа гараараа эсвэл хөлөөрөө тодорхой хэмнэл товшиж байдагБи амандаа дуу аялахгүй байж чаддаггүйХөгжим миний амьдралын чухал зүйлүүдийн нэгБи ямар нэг хөгжим, аялгуу 1-2 удаа сонсоод л тогтоодогХөгжимгүйгээр миний амьдрал бүрэн бүтэн байж чадахгүйБи сайн дуулдагБи ажиллаж байхдаа хөгжим сонсох дуртайБи их олон дууны ая мэднэБи хөгжим тоглож эсвэл дуу дуулж чаднаБи хөгжмийн сонсгол сайтай, тиймээс хэн нэгэн дуулах юмуу хөгжим тоглоход шууд тааж чаднаБҮГД

Хүмүүс хоорондын хэв шинж

Өгүүлбэр Тийм эсэх - √Би багийн спортод дуртайБи ганцаараа тоглодог тоглоомоос илүүтэй олуулаа тоглодог тоглоом эсвэл хоббитой байхыг илүүд үздэгБи өөрийн мэддэг зүйлээ бусадтай хуваалцах дуртайЯмар нэг үйл ажиллагаанд би ихэвчлэн удирдан манлайлдаг

29

Хүмүүс ихэвчлэн надаас зөвлөгөө авдагБи хүмүүстэй хамт байх дуртай, олуулаа байх нь надад таатай байдагБи нэг биш нэг хэсэг дотны найзтайБи сургууль, олон нийтийн ажилд идэвхтэй оролцдогБи сургуульдаа хэд хэдэн клуб, дугуйланд явдагБи ямар нэг асуудал тулгарвал өөрөө шийдэх гэж оролдохоос илүүтэй бусадтай ярилцахыг илүүд үздэгБҮГД

Өөр лүүгээ дотогш чиглэсэн хэв шинж

Өгүүлбэр Тийм эсэх - √Би амьдралынхаа талаар эргэцүүлэх дуртайБи ганцаараа хийдэг хоббитойБусад хүн надтай санал бодлоо төдийлөн хуваалцдаггүйБи ганцаараа байх дуртайБи өөрийнхөө давуу болон сул талыг мэддэгБи бясалгал хийх дуртайБи өөрийн гэсэн амьдралын зорилго, зорилттойНадад бусад хүн дургүй байдаг ч хийхийг хүсдэг зүйл байдагБи хэн нэгэнтэй хамт ажиллахаас илүүтэй өөрийн гэсэн бизнес эрхлэхийг илүүд үздэгБи өөрийнхөө талаар илүү сайн мэдэж болох үйл ажиллагаанд дуртайБҮГД

Байгалийн хэв шинж

Өгүүлбэр Тийм эсэх - √Орчны бохирдол намайг их бухимдуулдаг учраас би орчноо бохирдуулахгүй байхыг хичээдэгБиологи миний хамгийн дуртай хичээлүүдийн нэгБи үүлний өөр өөр хэлбэршилт болон газарзүйн ялгаатай байршлыг сайн мэддэгБи амьтанд хайртайБи телевизээр байгалийн тухайн хөтөлбөр, нэвтрүүлэг үзэх дуртайБи хөдөө аялал зугаалгаар явж байхдаа байгалийн сайхан, амьтан, ургамлыг ажиглах дуртайБи гадаа ажиллах дуртайБи ургамал, модны нэрийг их сонирхдогБи ургамал тарих дуртайБи хоол хийж байхдаа бас идэж байхдаа орцыг нь үргэлж сонирхдог. Энэ орцыг хаанаас авсан, хаана тарьж ургуулсан талаар бодох дуртайБҮГД

Дээрх 8 төрлийн чадвар тус бүрд “√” тэмдэглэгээний тоо

Оюун ухааны хэв шинж √-ийн тооХэл ярианыМатематик логикийнОрон зайнБиеийн хөдөлгөөн, тэнцвэрийнХөгжмийн Хүмүүс хоорондынӨөр лүүгээ дотогш чиглэсэнБайгалийн

30

Миний оюун ухааны хамгийн хүчтэй 3 хэв шинж бол:

1.2.3.

Жич: Таны хамгийн сайн чадвар таны тархины хамгийн идэвхтэй байдаг хэсгийг илэрхийлдэг юм. Хэрэв энэ хэсгээ зөв ашиглаж чадвал та аливаа асуудалд анхааралтай хандаж, амархан ойлгож, тогтоож чадна.

Харин одоо ХАВСРАЛТ 2-ыг уншина уу. Энд оюун ухааны хэв шинж бүрт харгалзах ажил мэргэжлийг жагсаан бичсэн байгаа. Өөрийн оюун ухааны хэв шинжид хамгийн сайн тохирсон 5 ажил мэргэжлийг бичнэ үү.

ДАСГАЛ 4: АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТОВЧ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ

Энэ дасгалыг гүйцэтгэхдээ эхлээд өөрийнхөө хамгийн сайн 5 чадварыг бичнэ. Дараа нь эдгээр чадварт нийцэх ажил мэргэжлийн жагсаалт хийнэ. Дасгал бүрийн төгсгөлд өмнөх асуултын хариултад үндэслэсэн 5 ажил мэргэжлийг тодорхойлох юм.

1.Хувь хүний хамгийн сайн 5 чадвар (1 хамгийн сайн гэх мэт доошоо эрэмбэлнэ):

1. 4.2. 5.3.

Надад байдаг хувь хүний чадвар хэрэгтэй байдаг 5 ажил мэргэжил:

1. 4.2. 5.3.

3.Техник, практикийн хамгийн сайн 5 чадвар (1 хамгийн сайн гэх мэт доошоо эрэмбэлнэ):

1. 4.2. 5.3.

Надад байдаг техник, практикийн чадвар хэрэгтэй байдаг 5 ажил мэргэжил:

1. 4.2. 5.3.

4.Хүмүүс хоорондын болон багаар ажиллах хамгийн сайн 5 чадвар (1 хамгийн сайн гэх мэт доошоо эрэмбэлнэ):

1. 4.2. 5.3.

Надад байдаг хүмүүс хоорондын, багаар ажиллах чадвар хэрэгтэй байдаг 5 ажил мэргэжил:

1. 4.2. 5.3.

31

1.Миний оюун ухааны хамгийн хүчтэй 3 хэв шинж:

1. 4.2. 5.3.

Дээрх 3 хэв шинж чухал байдаг 5 ажил мэргэжил:

1. 4.2. 5.3.

Дээрх асуултуудын хариултад үндэслэн миний хамгийн их сонирхож байгаа 5 ажил мэргэжил бол:

1. 4.2. 5.3.

ДАСГАЛ 5: АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ ХҮСНЭГТ

Харин одоо сонгосон 5 ажил мэргэжил тус бүрт харгалзах боловсрол, сургалтын замнал, мэргэшлийн чиглэлийг судална.

Дараах хүснэгтийг холбогдох мэдээллийг ашиглан анхааралтай сайн бөглөнө. Хамгийн эхний багананд өмнөх дасгалаар сонгосон 5 ажил мэргэжлээ бичиж харгалзах хариултуудыг дараагийн багануудад бичнэ.

АЖИЛ МЭРГЭЖИЛ

СУРАЛЦАЖ, ТӨГССӨН БАЙХ ШААРДЛАГАТАЙ,

ИХ, ДЭЭД СУРГУУЛЬ, МБС-ЫН БАЙГУУЛЛАГА

ХААНА СУРЧ БОЛОХ ЗАРДАЛ СУРГАЛТЫН ХУГАЦАА

1.

2.

3.

4.

5.

ДАСГАЛ 6: АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨНИЙ ҮРГЭЛЖЛЭЛ

Дасгал 6-10 нь сонгосон 5 ажил мэргэжлийн дагуу нарийвчлан судалгаа хийх зорилготой. Дараах асуудлын дагуу судалгаа хийнэ. Үүнд:

o Хамгийн их сонирхож буй ажил мэргэжилo Энэ ажил мэргэжлийн үндсэн ажил үүрэг юу болохo Энэ ажил мэргэжилтэй хамгийн сайн уялдах хичээлүүдo Энэ ажил мэргэжилтэй болоход ямар их, дээд сургууль эсвэл МБС-д суралцах

32

шаардлагатай тухайo Энэ сургалтын хугацаа, төлбөр болон бусад зардалo Яагаад энэ ажил мэргэжлийг сонирхож байгаа шалтгаанo Энэ ажил мэргэжилтэй болохын тулд одооноос юу хийх ёстой талаар

Дараах дасгалуудыг ажиллахдаа интернет эх сурвалж, ном гарын авлага ашиглан судалгаа хийгээрэй! Эсвэл ангийнхаа хүүхдүүдтэй зөвлөлдөж болно.

АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ЭХНИЙ СОНГОЛТ

1. Албан тушаалын нэр

2. Үндсэн ажил үүргийг товч тайлбарлан бичнэ үү

Энэ ажил мэргэжлийг эзэмшихэд ахлах ангид ямар хичээл сонгон судлах хэрэгтэй вэ?Энэ ажил мэргэжилтэй болохын тулд ямар их, дээд сургууль эсвэл МБС-ын байгууллагад сурах хэрэгтэй вэ? 2-3 их, дээд сургууль эсвэл МБС-ын байгууллагыг бичнэ үү!.........Сургалтын хугацаа ямар байх вэ?

Сургалтын зардал ямар байх вэ?Энэ ажил мэргэжил яагаад таны чадвар, оюун ухааны хэв шинжтэй тохирно гэж бодож байна вэ?8. Энэ ажил мэргэжилтэй болоход дараах 3 алхам их чухал юм. Энд тухайн ажил мэргэжилтэй холбоотой ахлах ангид ямар хичээл сонгох, элсэлтийн шалгалтаа ямар хичээлээр өгөх, хэдэн оноо авах, өөрийгөө хэрхэн бэлтгэх гэх мэт үйл ажиллагааны алхмуудын бичиж болно. i)ii)iii)

ДАСГАЛ 7: АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ХОЁР ДАХЬ СОНГОЛТ


Үндсэн ажил үүргийг товч тайлбарлан бичнэ үү

Энэ ажил мэргэжлийг эзэмшихэд ахлах ангид ямар хичээл сонгон судлах хэрэгтэй вэ?

Энэ ажил мэргэжилтэй болохын тулд ямар их, дээд сургууль эсвэл МБС-ын байгууллагад сурах хэрэгтэй вэ? 2-3 их, дээд сургууль эсвэл МБС-ын байгууллагыг бичнэ үү!...........

Сургалтын хугацаа ямар байх вэ?

Сургалтын зардал ямар байх вэ?

Энэ ажил мэргэжил яагаад таны чадвар, оюун ухааны хэв шинжтэй тохирно гэж бодож байна вэ?

Энэ ажил мэргэжилтэй болоход дараах 3 алхам их чухал юм. Энд тухайн ажил мэргэжилтэй холбоотой ахлах ангид ямар хичээл сонгох, элсэлтийн шалгалтаа ямар хичээлээр өгөх, хэдэн оноо авах, өөрийгөө хэрхэн бэлтгэх гэх мэт үйл ажиллагааны алхмуудын бичиж болно. i)ii)iii)

33

ДАСГАЛ 8: АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ГУРАВ ДАХЬ СОНГОЛТ




Энэ ажил мэргэжилтэй болохын тулд ямар их, дээд сургууль эсвэл МБС-ын байгууллагад сурах хэрэгтэй вэ? 2-3 их, дээд сургууль эсвэл МБС-ын байгууллагыг бичнэ үү!.........Сургалтын хугацаа ямар байх вэ?




ДАСГАЛ 9: АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ДӨРӨВ ДЭХ СОНГОЛТ1. Албан тушаалын нэр



Энэ ажил мэргэжилтэй болохын тулд ямар их, дээд сургууль эсвэл МБС-ын байгууллагад сурах хэрэгтэй вэ? 2-3 их, дээд сургууль эсвэл МБС-ын байгууллагыг бичнэ үү!.........5. Сургалтын хугацаа ямар байх вэ?




ДАСГАЛ 10: АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТАВ ДАХЬ СОНГОЛТ




34

Энэ ажил мэргэжилтэй болохын тулд ямар их, дээд сургууль эсвэл МБС-ын байгууллагад сурах хэрэгтэй вэ? 2-3 их, дээд сургууль эсвэл МБС-ын байгууллагыг бичнэ үү!.........Сургалтын хугацаа ямар байх вэ?


Энэ ажил мэргэжил яагаад таны чадвар, оюун ухааны хэв шинжтэй тохирно гэж бодож байна вэ?8. Энэ ажил мэргэжилтэй болоход дараах 3 алхам их чухал юм. Энд тухайн ажил мэргэжилтэй холбоотой ахлах ангид ямар хичээл сонгох, элсэлтийн шалгалтаа ямар хичээлээр өгөх, хэдэн оноо авах, өөрийгөө хэрхэн бэлтгэх гэх мэт үйл ажиллагааны алхмуудын бичиж болно. i)ii)iii)

ДАСГАЛ 11: АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ХИЙХЭД АШИГЛАХ ИНТЕРНЕТИЙН ЭХ СУРВАЛЖ – ЭХНИЙ ХЭСЭГ

11-14 дүгээр дасгалд ажил мэргэжлийн төлөвлөгөө хийхэд ашиглах мэдээлэл цуглуулах, түүнийг үнэлэхтэй холбоотой даалгавар гүйцэтгэнэ. Энэ дасгалыг 10 дугаар ангид мөн гүйцэтгэсэн. Одоо бид өмнөх жилийг бодвол 1 жилийн туршлага хуримтлуулсан учраас эх сурвалжийг үнэлэхдээ илүү бодитой хандаж чадна.

Ажил мэргэжлийн төлөвлөгөө хийхэд ашиглах эх сурвалжийн талаар судалгаа хийх, түүнийг ашиглах, энэ төлөвлөгөө хийх мэдээллийг илүү системтэйгээр боловсруулах, энэ мэдээллийг үнэлэх чадвар нь ажил мэргэжлийн төлөвлөгөө хийхтэй холбоотой гол чадамжууд юм. Эдгээр чадамж зөвхөн ахлах ангид сурч байхад хэрэгтэй төдийгүй сургуулиа төгссөний дараа ч их чухал. Ажил мэргэжлийн төлөвлөгөө хийхэд ашиглах вэбсайтын мэдээллийн агуулга хариллцан адилгүй. Зарим нь шаардлагатай бүхий л мэдээллийг агуулсан байхад зарим нь хагас дутуу мэдээлэлтэй байдаг.

Интернет эх сурвалж ашиглан дараах хүснэгтийг бөглөнө үү.

ИНТЕРНЕТ ЭХ СУРВАЛЖ

1. Төрийн өмчийн МБС-ын байгууллага, сургуулиуд, түүнд элсэн суралцахтай холбоотой мэдээлэл бүхий вэбсайтыг жагсаан бичнэ үү!

i. ... ii. ..... iii. .... iv. ... гэх мэт2. Хувийн МБС-ын байгууллага, сургуулиуд, түүнд элсэн суралцахтай холбоотой мэдээлэл бүхий

вэбсайтыг жагсаан бичнэ үү! i. ... ii. ..... iii. .... iv. ... гэх мэт3. Төрийн өмчийн их дээд сургуулиуд, түүнд элсэн суралцахтай холбоотой мэдээлэл бүхий вэбсайтыг

жагсаан бичнэ үү! i. ... ii. ..... iii. .... iv. ... гэх мэт

35

4. Хувийн их дээд сургуулиуд, түүнд элсэн суралцахтай холбоотой мэдээлэл бүхий вэбсайтыг жагсаан бичнэ үү!

i. ... ii. ..... iii. .... iv. ... гэх мэт5. Их, дээд сургууль, МБС-ын байгууллагад суралцах тэтгэлэг болон санхүүгийн дэмжлэгийн талаарх

мэдээлэл бүхий вэбсайтыг жагсаан бичнэ үү! i. ... ii. ..... iii. .... iv. ... гэх мэт6. Тодорхой ажил хөдөлмөр эрхэлдэг хүмүүсийн ажил үүрэг болон тэдгээрт тавигдах шаардлагын

талаарх мэдээлэл бүхий вэбсайтыг жагсаан бичнэ үү! i. ... ii. ..... iii. .... iv. ... гэх мэт7. CV буюу товч намтар бичихтэй холбоотой мэдээлэл бүхий вэбсайтыг жагсаан бичнэ үү! i. ... ii. ..... iii. .... iv. ... гэх мэт8. Ажлын ярилцлагад бэлтгэхэд дэмжлэг үзүүлэх вэбсайтыг жагсаан бичнэ үү! i. ... ii. ..... iii. .... iv. ... гэх мэт9. Их, дээд сургууль, МБС-ын байгууллагыг төгсөөд ямар ажил хөдөлмөр эрхэлж болох талаарх

мэдээлэл бүхий вэбсайтыг жагсаан бичнэ үү! i. ... ii. ..... iii. .... iv. ... гэх мэт10. Ирээдүйн ажил мэргэжлийн чиг хандлага, энэ нь ажил хөдөлмөр эрхлэх боломжид хэрхэн

нөлөөлөх талаарх мэдээлэл бүхий вэбсайтыг жагсаан бичнэ үү! i. ... ii. ..... iii. .... iv. ... гэх мэт11. Их, дээд сургууль, МБС-ын байгууллагад эчнээгээр эсвэл оройгоор сурах боломжийн талаарх

мэдээлэл бүхий вэбсайтыг жагсаан бичнэ үү! i. ... ii. ..... iii. .... iv. ... гэх мэт12. Зайны эсвэл насан туршийн боловсролын талаарх мэдээлэл бүхий вэбсайтыг жагсаан бичнэ үү!i.

i. ... ii. ..... iii. .... iv. ... гэх мэт

ДАСГАЛ 12: АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ХИЙХЭД АШИГЛАХ ИНТЕРНЕТИЙН ЭХ СУРВАЛЖ – ХОЁР ДАХЬ ХЭСЭГ

Энэ дасгалд ажил мэргэжлийн төлөвлөгөө хийхдээ ашигласан вэбсайтыг үнэлнэ. Дараах хүснэгтэд төлөвлөгөө хийхэд ашиглах хамгийн сайн вэбсайтын зарим онцлог шинж чанарыг харууллаа. Эдгээр шинж чанарыг өөрийнхөө ажил мэргэжлийн төлөвлөгөө хийхэд ашигласан вэбсайтаа үнэлэхэд үнэлгээний шалгуур болгож ашиглаарай! Вэбсайтаа үнэлэхээс өмнө дараах хүснэгтийг анхааралтай уншаарай!

36

АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ХИЙХЭД АШИГЛАХ ХАМГИЙН САЙН ВЭБСАЙТЫН ЗАРИМ ШИНЖ ЧАНАР

БҮРЭЛДЭХҮҮН ШИНЖ ЧАНАР

1.АГУУЛГА Агуулга нь уялдаатай, тогтмол шинэчлэгддэг

2.ТӨЛӨВ Видео бичлэг, клип, олон нийтийн мэдээлэлтэй холбогдох боломжтой, материал хэвлэх боломжтой

3.ХЭРЭГЛЭХЭД ХЯЛБАР Мэдээлэл оновчтой, системтэй, суралцагч, эцэг эх болон бусад хэрэглэгчид хэрэглэхэд хялбар

4.УДИРДЛАГА Хайлт хийхэд хялбар, дотоод холботолтууд нь сайн

5.ГАР УТСААР ҮЗЭХ БОЛОМЖТОЙ Гар утсаар дамжуулан хэрэглэх боломжтой

6.УНШИХАД ХЯЛБАР Хэрэгтэй агуулгыг богино хугацаанд сонгож харах боломжтой

7.ХУРД Хуудсуудыг хурдан ачаалдаг

8.ХОЛБОО БАРИХ Холбоо барих мэдээлэлтэй

Дээрх шинж чанарыг ашиглан вэбсайтад үнэлгээ хийнэ үү. Ингэхдээ хамгийн хэрэгтэй гэж үзсэн 5 вэбсайтыг тодорхойлж яагаад чухал гэж үзсэнээ тайлбарлана уу!

ВЭБСАЙТЫН НЭР ВЭБ ХОЛБОЛТЫН ХАЯГ ЯАГААД ЧУХАЛ ГЭЖ ҮЗСЭН ШАЛТГААН1

2

3

4

5

ДАСГАЛ 13: АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ХИЙХЭД АШИГЛАХ НОМ, ГАРЫН АВЛАГА – ЭХНИЙ ХЭСЭГ

13, 14 дүгээр дасгалд ажил мэргэжлийн төлөвлөгөө хийхдээ ашигласан ном, гарын авлагын талаар судалгаа хийж, үнэлэх даалгавар гүйцэтгэнэ. Ном, гарын авлагын агуулга харилцан адилгүй. Ажил мэргэжлийн төлөвлөгөө хийхэд шаардлагатай бүх мэдээллийг агуулсан ном ч байна. Эсвэл мэдээлэл нь дутуу ном, гарын авлага ч байна. Ном, гарын авлагын үнэлгээ өмнө хийсэн вэбсайтын үнэлгээтэй ижил асуултуудтай.

НОМ, ГАРЫН АВЛАГА

1. Төрийн өмчийн МБС-ын байгууллага, сургуулиуд, түүнд элсэн суралцахтай холбоотой мэдээлэл бүхий вэбсайтыг жагсаан бичнэ үү!

i. ... ii. ..... iii. .... iv. ... гэх мэт2. Хувийн МБС-ын байгууллага, сургуулиуд, түүнд элсэн суралцахтай холбоотой мэдээлэл бүхий

вэбсайтыг жагсаан бичнэ үү! i. ... ii. ..... iii. .... iv. ... гэх мэт

37

3. Төрийн өмчийн их дээд сургуулиуд, түүнд элсэн суралцахтай холбоотой мэдээлэл бүхий вэбсайтыг жагсаан бичнэ үү!

i. ... ii. ..... iii. .... iv. ... гэх мэт4. Хувийн их дээд сургуулиуд, түүнд элсэн суралцахтай холбоотой мэдээлэл бүхий вэбсайтыг жагсаан

бичнэ үү! i. ... ii. ..... iii. .... iv. ... гэх мэт5. Их, дээд сургууль, МБС-ын байгууллагад суралцах тэтгэлэг болон санхүүгийн дэмжлэгийн талаарх

мэдээлэл бүхий вэбсайтыг жагсаан бичнэ үү! i. ... ii. ..... iii. .... iv. ... гэх мэт6. Тодорхой ажил хөдөлмөр эрхэлдэг хүмүүсийн ажил үүрэг болон тэдгээрт тавигдах шаардлагын

талаарх мэдээлэл бүхий вэбсайтыг жагсаан бичнэ үү! i. ... ii. ..... iii. .... iv. ... гэх мэт7. CV буюу товч намтар бичихтэй холбоотой мэдээлэл бүхий вэбсайтыг жагсаан бичнэ үү! i. ... ii. ..... iii. .... iv. ... гэх мэт8. Ажлын ярилцлагад бэлтгэхэд дэмжлэг үзүүлэх вэбсайтыг жагсаан бичнэ үү! i. ... ii. ..... iii. .... iv. ... гэх мэт9. Их, дээд сургууль, МБС-ын байгууллагыг төгсөөд ямар ажил хөдөлмөр эрхэлж болох талаарх

мэдээлэл бүхий вэбсайтыг жагсаан бичнэ үү! i. ... ii. ..... iii. .... iv. ... гэх мэт10. Ирээдүйн ажил мэргэжлийн чиг хандлага, энэ нь ажил хөдөлмөр эрхлэх боломжид хэрхэн

нөлөөлөх талаарх мэдээлэл бүхий вэбсайтыг жагсаан бичнэ үү! i. ... ii. ..... iii. .... iv. ... гэх мэт11. Их, дээд сургууль, МБС-ын байгууллагад эчнээгээр эсвэл оройгоор сурах боломжийн талаарх

мэдээлэл бүхий вэбсайтыг жагсаан бичнэ үү! i. ... ii. ..... iii. .... iv. ... гэх мэт12. Зайны эсвэл насан туршийн боловсролын талаарх мэдээлэл бүхий вэбсайтыг жагсаан бичнэ

үү!i. i. ... ii. ..... iii. .... iv. ... гэх мэт

38

ДАСГАЛ 13: АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ТӨЛӨВЛӨГӨӨ ХИЙХЭД АШИГЛАХ НОМ, ГАРЫН АВЛАГА – ХОЁР ДАХЬ ХЭСЭГ

Ажил мэргэжлийн төлөвлөгөө хийхдээ ашигласан хамгийн хэрэгтэй гэж үзсэн 5 ном, гарын авлагаа бичнэ үү. Энэ ном, гарын авлагыг хаанаас авч ашигласан, яагаад хамгийн хэрэгтэй гэж үзсэнээ тайлбарлаарай!

ХАМГИЙН ХЭРЭГТЭЙ 5 НОМ, ГАРЫН АВЛАГА

НОМ, ГАРЫН АВЛАГЫН НЭР

ХААНААС ОЛЖ АВЧ БОЛОХ ТУХАЙ

ЯАГААД ХЭРЭГТЭЙ ГЭЖ ҮЗСЭН ШАЛТГААН

1

2

3

4

5

39

XIIАНГИ

40

ДАСГАЛ 1: 12 ДУГААР АНГИ ТӨГССӨНИЙ ДАРААХ АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ЧИГЛЭЛ

Та одоо төгсөх ангид суралцаж байна. Ажил мэргэжлийн төлөвлөгөөгөө эцсийн байдлаар хийх цаг болжээ. Бид бүх боломжийг эргэн дүгнэж, ажил мэргэжил, боловсрол, сургалтын боломжоос өөрт чинь хамгийн сайн тохирох 5 ажил мэргэжлийг сонгох болно. Дараах хүснэгтэд хамгийн сайн тохирно гэж үзсэн 5 боломжийг бичнэ үү! Яагаад хамгийн сайн тохирно гэж үзсэнээ тайлбарлаарай!

БОЛОМЖХАМГИЙН САЙН ТОХИРОХ 5 АЖИЛ МЭРГЭЖИЛ (√-ээр

тэмдэглэнэ үү)СОНГОЛТЫН ШАЛТГААН

1.Хөдөлмөр эрхлэх /ажилгүй байх

2. Зайны сургалт болон насан туршийн боловсрол, сургалтын төв

3.Төрийн болон хувийн МБС-д эчнээ эсвэл оройгоор сурах4. Төрийн болон хувийн их, дээд сургуульд эчнээ эсвэл оройгоор сурах5. Төрийн өмчийн МБС-д өдрөөр сурах

6. Хувийн МБС-д өдрөөр сурах

7. Төрийн өмчийн их, дээд сургуульд өдрөөр сурах8. Хувийн их, дээд сургуульд өдрөөр сурах

9.Бусад

ДАСГАЛ 2: ТӨРИЙН ӨМЧИЙН ИХ, ДЭЭД СУРГУУЛЬД СУРАЛЦАХ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ

Хэрэв өөрт чинь хамгийн сайн тохирох 5 чиглэлийн нэг нь төрийн өмчийн их, дээд сургуульд өдрөөр суралцах гэж үзэж байгаа бол та мэргэжлийн хөтөлбөрийн талаар нарийвчилсан судалгаа хийх хэрэгтэй болно. Судалгааг дараах асуудлуудын дагуу хийнэ. Үүнд:

o Таны сонирхсон ажил мэргэжлийн чиглэлээр сургалт явуулдаг төрийн өмчийн ямар их дээд сургуулиуд байдаг тухай

o Сургалтын хугацаа, төлбөр болон бусад зардалo Сонирхсон ажил мэргэжлийн чиглэлийн ямар хөтөлбөр байдаг, энэ хөтөлбөрийг

дүүргэсний дараа ажил хөдөлмөр эрхлэх боломж ямар байдаг талаарo Энэ хөтөлбөрт элсэн суралцахын тулд ямар шалгалт өгөх, ямар амжилт үзүүлэх ёстой

тухайo Яагаад энэ хөтөлбөр танд хамгийн сайн тохирно гэж үзэж байгаа шалтгаанo Хэрэв таны эхний сонголт биелэх боломжгүй бол дараагийн сонголт юу байж болох

талаар судалгаа хийнэ.

41

Дараах хүснэгтийг бөглөнө үү.

1. Миний хамгийн их сонирхож байгаа ажил мэргэжил________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________2. Энэ ажил мэргэжилтэй болохын тулд элсэн суралцах 2-3 их, дээд сургуулийн нэрийг бичнэ үү!

1. .........................2. .........................3. .........................

3. Дээрх их, дээд сургуульд суралцах мэргэжлийн хөтөлбөрийн нэрийг бичнэ үү! … … …

4. Сонгосон хөтөлбөрөөр суралцах хугацаа: ……..жил………сар5. Сургалтын төлбөр: 1 багц цагийн төлбөр…….., хичээлийн нэг жилийн төлбөр

(дунджаар)................., нийт төлбөр..............6. Сурах бичиг, ном, гарын авлага гэх мэт бусад зардал ...........................................7. Гэрээсээ хол сурах бол орон байр болон хоолны зардал..................................….8. Сургуулиа төгсөөд ажил хөдөлмөр эрхлэх боломж (тухайн сургуулийн хөтөлбөрийн эсвэл оюутны

хөдөлмөр эрхлэлтийн албанаас энэ мэдээллийг авч болно) ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________9. Тухайн сургуулийн төгсөгчийг ажилд авдаг 2-3 ажил олгогч (тухайн сургуулийн хөтөлбөрийн

эсвэл оюутны хөдөлмөр эрхлэлтийн албанаас энэ мэдээллийг авч болно)1. ...........................2. ...........................3. ...........................

10. Энэ их дээд сургуулийг төгсөөд дараах ажил хөдөлмөр эрхлэх боломжтой болно. Үүнд: ................. ............... ................

11. Энэ сургуульд элсэн суралцахын тулд ямар шалгалт өгөх, хэдэн оноо авсан байх ёстой вэ?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________12. Энэ сургуульд сурах 2 шалтгааныг бичнэ үү!

1. ….2. ….

13. Хэрэв энэ сургуульд орж чадахгүй бол дараагийн сонголт юу байх вэ?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

ДАСГАЛ 3: ХУВИЙН ИХ, ДЭЭД СУРГУУЛЬД СУРАЛЦАХ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ

Хэрэв өөрт чинь хамгийн сайн тохирох 5 чиглэлийн нэг нь хувийн их, дээд сургуульд өдрөөр суралцах гэж үзэж байгаа бол та мэргэжлийн хөтөлбөрийн талаар нарийвчилсан судалгаа хийх хэрэгтэй болно. Судалгааг дараах асуудлуудын дагуу хийнэ. Үүнд:

o Таны сонирхсон ажил мэргэжлийн чиглэлээр сургалт явуулдаг хувийн ямар их дээд сургуулиуд байдаг тухай



тухайo Яагаад энэ хөтөлбөр танд хамгийн сайн тохирно гэж үзэж байгаа шалтгаан

42

o Хэрэв таны эхний сонголт биелэх боломжгүй бол дараагийн сонголт юу байж болох талаар судалгаа хийнэ.


1. Миний хамгийн их сонирхож байгаа ажил мэргэжил________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________2. Энэ ажил мэргэжилтэй болохын тулд элсэн суралцах 2-3 их, дээд сургуулийн нэрийг бичнэ үү!

1. .........................2. .........................3. .........................



(дунджаар)................., нийт төлбөр..............6. Сурах бичиг, ном, гарын авлага гэх мэт бусад зардал ...........................................7. Гэрээсээ хол сурах бол орон байр болон хоолны зардал..................................….8. Сургуулиа төгсөөд ажил хөдөлмөр эрхлэх боломж (тухайн сургуулийн хөтөлбөрийн эсвэл оюутны

хөдөлмөр эрхлэлтийн албанаас энэ мэдээллийг авч болно) ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________9. Тухайн сургуулийн төгсөгчийг ажилд авдаг 2-3 ажил олгогч (тухайн сургуулийн хөтөлбөрийн



11. Энэ сургуульд элсэн суралцахын тулд ямар шалгалт өгөх, хэдэн оноо авсан байх ёстой вэ?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________12. Энэ сургуульд сурах 2 шалтгааныг бичнэ үү!

1. ….2. ….

13. Хэрэв энэ сургуульд орж чадахгүй бол дараагийн сонголт юу байх вэ?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

ДАСГАЛ 4: ТӨРИЙН ӨМЧИЙН МБС-ЫН БАЙГУУЛЛАГАД СУРАЛЦАХ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ

Хэрэв өөрт чинь хамгийн сайн тохирох 5 чиглэлийн нэг нь төрийн өмчийн МБС-ын байгууллагад өдрөөр суралцах гэж үзэж байгаа бол та мэргэжлийн хөтөлбөрийн талаар нарийвчилсан судалгаа хийх хэрэгтэй болно. МБС-ын байгууллага гэдэгт политехник коллеж, мэргэжлийн сургалт, үйлдвэрлэлийн төв, болон түр сургалт ордог гэдгийг санаарай! Энэ чиглэлийн судалгааг дараах асуудлуудын дагуу хийнэ. Үүнд:

o Таны сонирхсон ажил мэргэжлийн чиглэлээр сургалт явуулдаг төрийн өмчийн МБС-ын ямар байгууллагууд байдаг тухай

o Сургалтын хугацаа, төлбөр болон бусад зардал

43

o Сонирхсон ажил мэргэжлийн чиглэлийн ямар сургалт байдаг, энэ сургалтыг төгссөний дараа ажил хөдөлмөр эрхлэх боломж ямар байдаг талаар

o Элсэн суралцахын тулд ямар шалгалт өгөх, ямар амжилт үзүүлэх ёстой тухайo Яагаад энэ МБС-ын байгууллага танд хамгийн сайн тохирно гэж үзэж байгаа шалтгаанo Хэрэв таны эхний сонголт биелэх боломжгүй бол дараагийн сонголт юу байж болох



1. Миний хамгийн их сонирхож байгаа ажил мэргэжил________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Энэ ажил мэргэжлийг эзэмшихийн тулд суралцах төрийн өмчийн 2-3 МБС-ын байгууллагын нэрийг бичнэ үү!1. .........................2. .........................3. .........................

3. Дээрх МБС-ын байгууллагад суралцах мэргэжлийн чиглэлийг бичнэ үү! … … …

4. Сургалтын хугацаа: ……..жил………сар5. Сургалтын төлбөр: хичээлийн нэг жилийн төлбөр (дунджаар)................., нийт төлбөр..............6. Сурах бичиг, ном, гарын авлага гэх мэт бусад зардал ...........................................7. Гэрээсээ хол сурах бол орон байр болон хоолны зардал..................................….8. МБС-ын байгууллагад суралцаж төгсөөд ажил хөдөлмөр эрхлэх боломж (тухайн сургуулийн

оюутны хөдөлмөр эрхлэлтийн алба эсвэл орон нутгийн Хөдөлмөрийн хэлтсээс энэ мэдээллийг авч болно)

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

9. Тухайн сургалтын байгууллагын төгсөгчийг ажилд авдаг 2-3 ажил олгогч (тухайн оюутны хөдөлмөр эрхлэлтийн алба эсвэл орон нутгийн Хөдөлмөрийн хэлтсээс энэ мэдээллийг авч болно)1. ...........................2. ...........................3. ...........................

10. Энэ сургалтын байгууллагыг төгсөөд би дараах ажил хөдөлмөр эрхлэх боломжтой болно. Үүнд: ................. ............... ................

11. Энэ сургалтын байгууллагад элсэн суралцахын тулд бүрэн дунд боловсролын төгсөлтийн шалгалтад ямар амжилт үзүүлсэн байх ёстой вэ?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

12. Энэ сургалтын байгууллагад сурах 2 шалтгаан:1. ….2. ….

13. Хэрэв энэ сургалтын байгууллагад орж чадахгүй бол дараагийн сонголт юу байх вэ?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

44

ДАСГАЛ 5: ХУВИЙН МБС-ЫН БАЙГУУЛЛАГАД СУРАЛЦАХ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ

Хэрэв өөрт чинь хамгийн сайн тохирох 5 чиглэлийн нэг нь хувийн МБС-ын байгууллагад өдрөөр суралцах гэж үзэж байгаа бол та мэргэжлийн хөтөлбөрийн талаар нарийвчилсан судалгаа хийх хэрэгтэй болно. МБС-ын байгууллага гэдэгт политехник коллеж, мэргэжлийн сургалт, үйлдвэрлэлийн төв, болон түр сургалт ордог гэдгийг санаарай! Энэ чиглэлийн судалгааг дараах асуудлуудын дагуу хийнэ. Үүнд:

o Таны сонирхсон ажил мэргэжлийн чиглэлээр сургалт явуулдаг хувийн МБС-ын ямар байгууллагууд байдаг тухай

o Сургалтын хугацаа, төлбөр болон бусад зардалo Сонирхсон ажил мэргэжлийн чиглэлийн ямар сургалт байдаг, энэ сургалтыг төгссөний

дараа ажил хөдөлмөр эрхлэх боломж ямар байдаг талаарo Элсэн суралцахын тулд ямар шалгалт өгөх, ямар амжилт үзүүлэх ёстой тухайo Яагаад энэ МБС-ын байгууллага танд хамгийн сайн тохирно гэж үзэж байгаа шалтгаанo Хэрэв таны эхний сонголт биелэх боломжгүй бол дараагийн сонголт юу байж болох



1. Миний хамгийн их сонирхож байгаа ажил мэргэжил________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________2. Энэ ажил мэргэжлийг эзэмшихийн тулд суралцах хувийн 2-3 МБС-ын байгууллагын нэрийг бичнэ

үү!1. .........................2. .........................3. .........................




________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

9. Тухайн сургалтын байгууллагын төгсөгчийг ажилд авдаг 2-3 ажил олгогч (тухайн оюутны хөдөлмөр эрхлэлтийн алба эсвэл орон нутгийн Хөдөлмөрийн хэлтсээс энэ мэдээллийг авч болно)1. ...........................2. ...........................3. ...........................

10. Энэ сургалтын байгууллагыг төгсөөд би дараах ажил хөдөлмөр эрхлэх боломжтой болно. Үүнд: ................. ............... ................

45


________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________12. Энэ сургалтын байгууллагад сурах 2 шалтгааныг бичнэ үү!:

1. ….2. ….


ДАСГАЛ 6: ТӨРИЙН ЭСВЭЛ ХУВИЙН ИХ, ДЭЭД СУРГУУЛЬД ЭЧНЭЭГЭЭР ЭСВЭЛ ОРОЙГООР СУРАЛЦАХ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ

Хэрэв өөрт чинь хамгийн сайн тохирох 5 чиглэлийн нэг нь төрийн өмчийн эсвэл хувийн их, дээд сургуульд эчнээгээр эсвэл оройгоор суралцах гэж үзэж байгаа бол та мэргэжлийн хөтөлбөрийн талаар нарийвчилсан судалгаа хийх хэрэгтэй болно. Судалгааг дараах асуудлуудын дагуу хийнэ. Үүнд:

o Таны сонирхсон ажил мэргэжлийн чиглэлээр сургалт явуулдаг төрийн өмчийн эсвэл хувийн ямар их дээд сургуулиуд байдаг тухай



тухайo Яагаад энэ хөтөлбөр танд хамгийн сайн тохирно гэж үзэж байгаа шалтгаанo Хэрэв таны эхний сонголт биелэх боломжгүй бол дараагийн сонголт юу байж болох



1. Миний хамгийн их сонирхож байгаа ажил мэргэжил________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________2. Энэ ажил мэргэжлийг эзэмшихийн тулд суралцах төрийн өмчийн эсвэл хувийн 2-3 их, дээд

сургуулийн нэрийг бичнэ үү!1. .........................2. .........................3. .........................



(дунджаар)................., нийт төлбөр..............6. Сурах бичиг, ном, гарын авлага гэх мэт бусад зардал ...........................................7. Гэрээсээ хол сурах бол орон байр болон хоолны зардал..................................….

46

8. Сургуулиа төгсөөд ажил хөдөлмөр эрхлэх боломж (тухайн сургуулийн хөтөлбөрийн эсвэл оюутны хөдөлмөр эрхлэлтийн албанаас энэ мэдээллийг авч болно)

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________9. Тухайн сургуулийн төгсөгчийг ажилд авдаг 2-3 ажил олгогч (тухайн сургуулийн хөтөлбөрийн



11. Энэ сургуульд элсэн суралцахын тулд ямар шалгалт өгөх, хэдэн оноо авсан байх ёстой вэ?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________12. Энэ сургууль эсвэл коллежид сурах 2 шалтгааныг бичнэ үү!

1. ….2. ….

13. Хэрэв энэ сургууль эсвэл коллежид орж чадахгүй бол дараагийн сонголт юу байх вэ?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

ДАСГАЛ 7: ТӨРИЙН ЭСВЭЛ ХУВИЙН МБС-ЫН БАЙГУУЛЛАГАД ЭЧНЭЭГЭЭР ЭСВЭЛ ОРОЙГООР СУРАЛЦАХ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ

Хэрэв өөрт чинь хамгийн сайн тохирох 5 чиглэлийн нэг нь төрийн өмчийн эсвэл хувийн МБС-ын байгууллагад эчнээгээр эсвэл оройгоор суралцах гэж үзэж байгаа бол мэргэжлийн хөтөлбөрийн талаар нарийвчилсан судалгаа хийх хэрэгтэй болно. МБС-ын байгууллага гэдэгт политехник коллеж, мэргэжлийн сургалт, үйлдвэрлэлийн төв болон түр сургалт ордог гэдгийг санаарай! Энэ чиглэлийн судалгааг дараах асуудлуудын дагуу хийнэ. Үүнд:

o Таны сонирхсон ажил мэргэжлийн чиглэлээр сургалт явуулдаг төрийн өмчийн эсвэл хувийн МБС-ын ямар байгууллагууд байдаг тухай

o Сургалтын хугацаа, төлбөр болон бусад зардалo Сонирхсон ажил мэргэжлийн чиглэлийн ямар сургалт байдаг, энэ сургалтыг төгссөний

дараа ажил хөдөлмөр эрхлэх боломж ямар байдаг талаарo Элсэн суралцахын тулд ямар шалгалт өгөх, ямар амжилт үзүүлэх ёстой тухайo Яагаад энэ МБС-ын байгууллага танд хамгийн сайн тохирно гэж үзэж байгаа шалтгаанo Хэрэв таны эхний сонголт биелэх боломжгүй бол дараагийн сонголт юу байж болох



47

1. Миний хамгийн их сонирхож байгаа ажил мэргэжил________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Энэ ажил мэргэжлийг эзэмшихийн тулд эчнээгээр эсвэл оройгоор суралцах 2-3 МБС-ын байгууллагыг бичнэ үү!1. .........................2. .........................3. .........................




________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________9. Тухайн МБС-ын байгууллагын төгсөгчийг ажилд авдаг 2-3 ажил олгогч (тухайн оюутны хөдөлмөр

эрхлэлтийн алба эсвэл орон нутгийн Хөдөлмөрийн хэлтсээс энэ мэдээллийг авч болно)1. ...........................2. ...........................3. ...........................

10. Энэ МБС-ын байгууллагыг төгсөөд би дараах ажил хөдөлмөр эрхлэх боломжтой болно. Үүнд: ................. ............... ................


________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________12. Энэ сургалтын байгууллагад сурах 2 шалтгааныг бичнэ үү!:

1. ….2. ….


ДАСГАЛ 8: ЗАЙНЫ ЭСВЭЛ ЦАХИМ СУРГАЛТАД СУРАЛЦАХ ТӨЛӨВЛӨГӨӨ

Хэрэв өөрт чинь хамгийн сайн тохирох 5 чиглэлийн нэг нь зайны болон цахим сургалтад суралцах гэж үзэж байгаа бол энэ талаар нарийвчилсан судалгаа хийх хэрэгтэй болно. Энэ чиглэлийн судалгааг дараах асуудлуудын дагуу хийнэ. Үүнд:

o Таны сонирхсон ажил мэргэжлийн чиглэлээр сургалт явуулдаг зайны болон цахим сургалтын ямар төвүүд байдаг тухай

o Сургалтын хугацаа, төлбөр болон бусад зардалo Энэ сургалтыг төгссөний дараа ажил хөдөлмөр эрхлэх боломж ямар байдаг талаарo Элсэн суралцахын тулд ямар шалгалт өгөх, ямар амжилт үзүүлэх ёстой тухай

48

o Яагаад энэ сургалт танд хамгийн сайн тохирно гэж үзэж байгаа шалтгаанo Хэрэв таны эхний сонголт биелэх боломжгүй бол дараагийн сонголт юу байж болох



1. Миний хамгийн их сонирхож байгаа ажил мэргэжил________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________2. Энэ ажил мэргэжлийг эзэмшихийн тулд суралцах 2-3 зайны болон цахим сургалтын нэрийг бичнэ

үү!1. .........................2. .........................3. .........................

3. Дээрх зайны болон цахим сургалтад суралцах мэргэжлийн чиглэлийг бичнэ үү! … … …

4. Сургалтын хугацаа: ……..жил………сар5. Сургалтын төлбөр:..............6. Сурах бичиг, ном, гарын авлага гэх мэт бусад зардал ...........................................7. Гэрээсээ хол сурах бол орон байр болон хоолны зардал..................................….8. Зайны болон цахим сургалтаа төгсөөд ажил хөдөлмөр эрхлэх боломж (орон нутгийн

Хөдөлмөрийн хэлтсээс мэдээлэл авч болно) ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________9. Зайны болон цахим сургалтын төгсөгчийг ажилд авдаг 2-3 ажил олгогч (орон нутгийн

Хөдөлмөрийн хэлтсээс мэдээлэл авч болно)1. ...........................2. ...........................3. ...........................

10. Энэ сургалтаа төгсөөд дараах чиглэлээр ажил хөдөлмөр эрхлэх боломжтой болно. Үүнд: ................. ............... ................

11. Энэ сургалтад элсэн суралцахын тулд бүрэн дунд боловсролын төгсөлтийн шалгалтад ямар амжилт үзүүлсэн байх ёстой вэ?

________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________12. Энэ төвд сурах 2 шалтгааныг бичнэ үү!

1. ….2. ….

13. Хэрэв энэ төвд суралцаж чадахгүй бол дараагийн сонголт юу байх вэ?________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

ДАСГАЛ 9: ОРОН НУТАГТАА ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭХ – ҮЙЛИЙН СУДАЛГАА

Энэ дасгалыг 12 дугаар ангийн бүх суралцагч гүйцэтгэх хэрэгтэй. 12 дугаар анги төгсөөд юу сонгож байгаагаас үл шалтгаалан бүгд ажил хөдөлмөр эрхэлдэг. Тиймээс дараах асуудлын талаар “тархины шуурга” өрнүүлэх, таамаглах, эзэмшсэн мэдлэг, чадвараа ашиглан судалгаа хийх зайлшгүй шаардлагатай. Үүнд:

o Орон нутаг, үндэсний хэмжээнд эсвэл олон улсын түвшинд сонирхож байгаа ажил мэргэжлийн чиглэлээр хөдөлмөр эрхлэх боломжийн талаарх мэдээллийг хаанаас олж болох

49

o Ингэж хөдөлмөр эрхлэх талаар мэдээлэл хайхад юу хамгийн чухал, энэ мэдээллийг хэнээс асууж мэдэж болох

o Мэдээллээ олсны дараа хийх алхмууд юу байхo Хэрэв энэ ажилдаа орж чадахгүй бол дараагийн сонголт юу байж болох


ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭЛТ

Миний хамгийн их сонирхож байгаа ажил мэргэжил бол:__________________________________________________________________________________Орон нутгийн түвшинд сонирхсон ажил мэргэжлийн чиглэлээр дараах салбаруудад хөдөлмөр эрхлэх боломжтой (сонгосон салбарын доогуур зурж тэмдэглэнэ). Үүнд:

1. МАЛ МАЛЛАХ2. ФЕРМИЙН БОЛОН ХӨДӨӨ АЖ АХУЙ ЭРХЛЭХ3. ЦЭЦЭРЛЭГЖҮҮЛЭЛТ4. УУЛ УУРХАЙ5. БАРИЛГА (иргэний барилга, зам, усны шугам сүлжээ, ус, хог хаягдал, эрчим хүчний)6. ХУДАЛДАА (дэлгүүр)7. АЖ ҮЙЛДВЭР (үйлдвэр, инженерийн байгууламж, хэвлэлийн компани гэх мэт)8. МЭДЭЭЛЛИЙН ТЕХНОЛОГИ (вэб, cloud, мэдээллийн бааз, сүлжээ гэх мэт)9. САНХҮҮГИЙН БАЙГУУЛЛАГА (банк, даатгалын компани, санхүүгийн брокер гэх мэт)10. САЙН ДУРЫН БОЛОН ОЛОН НИЙТИЙН БАЙГУУЛЛАГА11. ТЭЭВЭР (автобус, такси, жижиг тээврийн хэрэгсэл, тээврийн компани, галт тэрэг гэх мэт)12. НИЙГМИЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭ (эмнэлэг, нийгмийн халамжийн байгууллага, орон нутгийн,

шуудан гэх мэт)13. БОЛОВСРОЛ, СУРГАЛТЫН БАЙГУУЛЛАГА (цэцэрлэг, бага сургууль, дунд сургууль, МБС,

их, дээд сургууль гэх мэт)14. АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛ (зочид буудал, ресторан, кафе, дэн буудал гэх мэт)15. СПОРТ16. БУСАД МЭРГЭЖЛИЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭ (амралт, сувилал, нотариат гэх мэт )

Эдгээр ажил мэргэжлийн талаар мэдээлэл цуглуулах дараах эх сурвалжууд байна (сонгосон эх сурвалжийн доогуур зурна уу): Үүнд:

Орон нутгийн өдөр тутмын сонин, сэтгүүл Ажил олгогч Гэр бүл Хөрш Найз нөхөд Төрийн бус байгууллага Орон нутгийн Хөдөлмөрийн хэлтэс Орон нутгийн захиргааны албан хаагчид Орон нутгийн удирдах ажилтан Номын сан Интернет Багш Мэдээллийн лавлах Орон нутгийн радио Орон нутгийн телевиз

Сонирхсон ажил мэргэжлийн чиглэлээр хөдөлмөр эрхлэхийн тулд дараах 3 үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх хэрэгтэй. Тухайлбал сонгосон ажил мэргэжилтэй холбогдох хичээл судлах, элсэлтийн шалгалтаа энэ хичээлээр амжилттай өгөх гэх мэт.

i. … ii. … iii. …

Хэрвээ сонирхсон ажил мэргэжлийн чиглэлээр хөдөлмөр эрхэлж чадахгүй бол дараагийн сонголт юу байх вэ?

50

ДАСГАЛ 10: ХУВИАРАА ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭХ

Энэ дасгалыг 12 дугаар ангийн бүх суралцагч гүйцэтгэх хэрэгтэй. Та ямар албан байгууллага эсвэл аж ахуйн нэгжид ажилд орох тухай бодохоос гадна өөрөө бие дааж ажил хөдөлмөр эрхлэх тухай бодож байсан уу? Хувиараа аж ахуй эрхлэх тухай бодож байсан уу? Хувиараа хөдөлмөр эрхлэхээр шийдсэн бол энэ нь таны зан чанар, хандлага, төлөвшилд тохирох уу?

Дараах сорилыг гүйцэтгээд үр дүнг нь шалгаарай. Энэ бол өөрийн үнэлгээний сорил. Энд зөв эсвэл буруу хариулт гэж байхгүй.

Дараах хүснэгтэд хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчийн зарим онцлог шинж чанар, зан төлөв, хандлагыг харууллаа. Хүснэгтэд үзүүлсэн шинж чанар, зан төлөв, хандлага өөрт чинь хэр зэрэг төлөвшсөн байгааг 1 (хамгийн бага)-ээс 10 (хамгийн өндөр) хүртэлх оноогоор үнэлнэ үү.

Шинж чанар Зан төлөв, хандлага Таны оноо

1. Өөрийнхөөрөө хийх!Хэрэв би ямар нэг ажил хийвэл юу хийхээ хүнээр заалгахаас илүүтэй өөрийнхөөрөө хийхийг илүүд үзнэ.

2. Ямар нэг хязгаар үгүй! Хэрэв би ямар нэг ажил хийвэл бусдаас илүү шаргуу бас уртасгасан цагаар ажиллах болно

3.Хариуцлагыг өөрөө үүрнэ!Миний хувьд ирээдүйд хийх хамгийн сайхан ажил бол бүх хариуцлагаа өөрөө бүрэн үүрдэг ажил байхсан

4. Олон талт ажил үүрэгтэй! Би нэгэн зэрэг олон янзын ажил үүрэг гүйцэтгэхдээ маш сайн

5. Шийдвэр гаргах Би хамгийн чухал шийдвэрийг богино хугацаанд оновчтой гаргадаг

6. Санаачлага Би их олон зүйлийг санаачилж чаддаг

7. Цөхрөлтгүй оролдох Би хэцүү ажилтай таарвал үр дүнг нь гартал цөхрөлтгүй оролддог

8. Цагийн менежмент Би цаг сайн баримталдаг

9. Өөртөө найдах Төвөгтэй нөхцөл байдалд зөв шийдвэр гаргахдаа өөрийн зөн совин, чадвартаа найддаг

10.Амжилтгүй байдлаа удирдах Хэрвээ ямар нэг зүйлд амжилтгүй байвал амжилтад хүргэх өөр арга замыг хайдагНИЙТ ОНОО

Энэхүү дасгал нийтдээ 100 оноотой бөгөөд хэрэв 85 оноо авсан бол та хувиараа хөдөлмөр эрхлэх боломжтой юм. Харин 85-аас бага оноо авбал өөр олон янзын ажил мэргэжлээс сонгохыг санал болгомоор байна.

ДАСГАЛ 11: ӨӨРИЙГӨӨ СУРТАЛЧЛАН ТАНИУЛАХ

Бидэнд тулгардаг бэрхшээлийн нэг нь ажилд орох өргөдөл, CV буюу товч намтар бичих, эсвэл ажлын ярилцлагад өөрийгөө танилцуулах байдаг. Энэ бэрхшээл нь олон янзын шалтгаантай байдаг. Тухайлбал хүн өөртөө итгэх итгэлгүйгээс ийм бэрхшээлтэй тулгарч болно. Харин хамгийн гол шалтгаан бид өөрийгөө, өөрийнхөө чадварыг, амжилтаа бусдад таниулах талаар төдийлөн сайн бэлтгэгдээгүй байдагтай холбоотой. Үүнийг хэн ч бидэнд зааж байсангүй.

Иймээс энэ дасгал 12 дугаар ангийн бүх суралцагчдад өөрийнхөө талаар таньж мэдэх, өөрийгөө бусдад аман эсвэл бичгэн хэлбэрээр танилцуулах боломж олгоно. Юуны өмнө 11 дүгээр ангид хийсэн чадвартай холбоотой зарим нэг дасгалын үр дүнг ашиглая. Дараа нь өөрсдийн

51

амжилтыг тодорхойлох сорилыг гүйцэтгэнэ. Төгсгөлд нь өөрийгөө танилцуулах танилцуулга хуудсыг хийнэ.

Та 11 дүгээр ангид сурч байхдаа хувь хүний, техникийн болон хүмүүс хоорондын хамгийн сайн 5 чадвараа тодорхойлсон. Дараах хүснэгтийг дахин бөглөөд 11 дүгээр ангид тодорхойлсон чадваруудтайгаа харьцуулаарай. Зарим чадварын эрэмбэ өмнөх жилийнхээс өөрчлөгдсөн байж болно эсвэл огт өөр шинэ чадвартай нэмж орж ирсэн байж болно.

ЧАДВАР1.Миний хувь хүний хамгийн сайн 5 чадвар түвшин (1 хамгийн сайн гэх мэт доошоо эрэмбэлнэ):1. 4.2. 5.3.

2.Миний техникийн болон практик хамгийн сайн 5 чадвар (1 хамгийн сайн гэх мэт доошоо эрэмбэлнэ):1. 4.2. 5.3.

3.Миний хүмүүс хоорондын хамгийн сайн 5 чадвар (1 хамгийн сайн гэх мэт доошоо эрэмбэлнэ):1. 4.2. 5.3.

АМЖИЛТӨнөөг хүртэл үзүүлсэн зарим амжилтаа тодорхойльё! Амжилт нь олон янз байна. Хувь хүний, багийн, практикийн, техникийн, урлаг уран сайхны, спортын амжилт, гэр бүлийн хүрээний, баг, бүлэг нөхөрлөлийн, орон нутгийн, улсын хэмжээний амжилт, сургуулиас гадуурх үйл ажиллагааны эсвэл сургалтын амжилт байж болно. Дараах асуултад хариулж үзүүлсэн амжилтынхаа талаар эргэцүүлнэ үү.

1. Хамгийн их бахархдаг сургуулиас гадуурх үйл ажиллагааны амжилтынхаа талаар бичнэ үү!______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

2. Хамгийн их бахархдаг сургалттай холбоотой амжилтынхаа талаар бичнэ үү!______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

3. Ямар нэг асуудлыг шийдэхэд тусалсан тодорхой нөхцөл байдлын талаар бичнэ үү!______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

4. Таны хийсэн зүйлийн төлөө хэн нэгэн таныг магтаж байсан нөхцөл байдлын талаар бичнэ үү!______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

5. Өөртөө тавьсан зорилгодоо яаж хүрсэн нөхцөл байдлын талаар бичнэ үү!______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

6. Таны үргэлж бахархаж байдаг амжилт юу вэ?______________________________________________________________________________________________________________________________________________________

52

ӨӨРИЙГӨӨ ТАНИЛЦУУЛ!

Өмнөх дасгалын ЧАДВАР болон АМЖИЛТ хэсгийн хариултыг ашиглан өөрийгөө бусдад танилцуулах 1 хуудас танилцуулга бэлтгэнэ үү! Энэ хуудас нь 12 дугаар анги төгсөөд МБС, их, дээд сургуульд элсэн суралцах эсвэл ажил хөдөлмөр эрхлэхэд өөрийгөө бусдад “сурталчлах” хэрэгсэл болно гэдгийг санаарай.

Дараах загварыг ашиглан “танилцуулгын” хуудас бэлтгэж болно. Үүнд:

НЭР:

12 ДУГААР АНГИ ТӨГСӨӨД ЭЛСЭН СУРАЛЦАХЫГ ХҮСЭЖ БУЙ ИХ, ДЭЭД СУРГУУЛЬ, МБС-ЫН БАЙГУУЛЛАГА ЭСВЭЛ ХИЙХИЙГ ХҮСЭЖ БУЙ АЖИЛ ХӨДӨЛМӨР:

ТАНЫГ ХЭН ГЭДГИЙГ ХАМГИЙН САЙН ИЛЭРХИЙЛЭХ НЭГ ӨГҮҮЛБЭР ЭСВЭЛ УРИА:

ХҮССЭН ИХ, ДЭЭД СУРГУУЛЬ ЭСВЭЛ МБС-ЫН БАЙГУУЛЛАГАД СУРАХ ЭСВЭЛ АЖИЛ ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭХТЭЙ ХОЛБООТОЙ ДАВУУ ТАЛАА (ЧАДВАР, АМЖИЛТ) БУСДАД ТАЙЛБАРЛАНА УУ! Их, дээд сургууль, МБС-ын байгууллага эсвэл ажил олгогч яагаад таныг элсүүлэх эсвэл ажилд авах ёстой вэ гэдгийг тайлбарлана.

ДАСГАЛ 12: АЖИЛГҮЙ НӨХЦӨЛ БАЙДЛЫГ УДИРДАХ

Энэ дасгалыг 12 дугаар ангийн бүх суралцагч гүйцэтгэх хэрэгтэй. Амьдрал үргэлж бидний хүссэнээр байдаггүй. ЕБС, их, дээд сургууль, МБС эсвэл зайны сургалтаа төгсөөд цалин сайтай, тогтвор суурьшилтай ажиллах боломжтой, ажлын сайн нөхцөлтэй ажил хөдөлмөр эрхлэхийг бүх хүн хүсдэг. Гэхдээ хөдөлмөр эрхлэлтийн бодит нөхцөл байдал үүнээс нэлээд ялгаатай.

Ажилгүйдэл бол шинээр ажил хөдөлмөрийн гараагаа эхэлж байгаа залуучууд эсвэл ажил хөдөлмөр эрхэлж байгаад ямар нэг шалтгаанаар ажлаас гарсан иргэдийн амьдралд тулгардаг амьдралын нэг асуудал юм. Ийм учраас бид энэ нөхцөл байдлыг зөв удирдах бэлтгэлтэй байх хэрэгтэй. Энэ дасгалын зорилго нь ажилгүйдлийн талаар эргэцүүлэн бодох, энэ нөхцөл байдлаар гарах арга замаа тодорхойлж сурахад оршино. Ажилгүй болвол өөрийгөө хэрхэн удирдах, энэ нөхцөл байдлаас гарахын тулд бидний эргэн тойрны хүмүүс, олон нийтийн сүлжээ, тэдгээрийн үйл ажиллагаа болон амьдралаа хэрхэн зохион байгуулах талаар мэддэг байх шаардлагатай. Судалгаанаас харахад хүмүүст ажилгүйдлээс гарахад тусалдаг 3 хүчин зүйл байдаг. Үүнд:

Олон нийтийн сүлжээг мэддэг байх

Амьдралын зорилго, утга учиртай байх

Зохион байгуулалттай байх

ОЛОН НИЙТИЙН СҮЛЖЭЭ

Бид ямар нэг байдлаар нийгэм, олон нийтийн нэг хэсэг болж байдаг. Үүнд гэр бүл, найз нөхдийн сүлжээ, хөршүүд, тэдний найз нөхдийн сүлжээ гэх мэт. Бид нийгэмд хүмүүсийн дунд амьдардаг учраас тодорхой давуу талтай. Сэтгэл санааны эрүүл байх нь амьдралд тулгарсан бэрхшээлийг даван туулахад маш чухал зүйл. Тийм учраас гэр бүл, найз нөхөд, хөршүүдтэйгөө нөхөрсөг харилцаа холбоотой байх хэрэгтэй. Тэд олон нийт хараахан мэдээгүй ажлын зарын талаар мэдээлэл, зөвлөгөө өгч чадна. Гэр бүлийнхээ болон айл хөршийн орчинд илүү идэвхтэй байх

53

хэрэгтэй. Энэ нь таныг хувь хүн талаасаа, хүмүүс хоорондын харилцаанд, техникийн болон практик чадвараа хөгжүүлэх боломжийг олгодог!!!

Өөрийнхөө эргэн тойронд, холбоо харилцаатай байдаг хүмүүсийн талаар эргэцүүлж, дараах хүснэгтийг бөглөнө үү.

МИНИЙ СҮЛЖЭЭ ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ХУГАЦАА

АМЬДРАЛЫН ЗОРИЛГОТОЙ БАЙХ

Бидний амьдрал өөр өөрийн гэсэн утга учиртай. Энэ нь бидний зан төлөв, сайхан амьдрал болон сэтгэл зүйн эрүүл байдлыг хангах итгэл үнэмшил, үнэт зүйл болж байдаг. Цалинтай, цалингүй ямар ч ажил амьдралын утга учрыг тогтвортой байлгахад тусалдаг. Тиймээс орон нутгийн бүлэг нөхөрлөл, төрийн бус байгууллагад өөрийн сонирхлын дагуу сайн дурын ажил хийх, эсвэл олон нийт, сайн дурын үйл ажиллагаанд тогтмол идэвхтэй оролцдог байх хэрэгтэй. Ийм үйл ажиллагаанд оролцсоноор таны амьдрал илүү утга учиртай болно. Бас хувь хүний, хүмүүс хоорондын, техникийн болон практик чадвараа тасралтгүй хөгжүүлэх боломж олдоно. Хэрэв боломжтой бол ямар нэг сургалтад хамрагдддаг байх хэрэгтэй. Орон нутгийн насан туршийн боловсролын сургалтын төвд очиж үйл ажиллагаа, сургалттай нь танилцаж болно. Хэрэв интернетэд холбогдох боломжтой бол үнэгүй онлайн сургалтад хамрагдаж болно. Түүнчлэн орон нутгийн хөдөлмөрийн хэлтэстэй үргэлж холбоотой байх шаардлагатай. Хөдөлмөрийн хэлтсээр дамжуулан олон янзын сургалтад хамрагдах боломжтой байдаг. Орон нутгийн ажил олгогчдын ажлын байрны мэдээлэл тогтмол авч байхыг хичээх хэрэгтэй.

Харин одоо ямар төрийн бус байгууллага, сайн дурын байгууллагад хандаж болох, богино хугацааны сургалтын ямар боломжууд байж болох, орон нутгийн хөдөлмөрийн хэлтэс, насан туршийн боловсролын сургалтын төвд яаж хандаж болох талаар эргэцүүлж дараах хүснэгтийн дагуу хэрэгжүүлэх үйл ажиллагааны төлөвлөгөө хийнэ үү.

БАЙГУУЛЛАГА ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ҮЙЛ АЖИЛЛАГАА ХЭРЭГЖҮҮЛЭХ ХУГАЦАА

Жишээ нь:Орон нутгийн Хөдөлмөрийн хэлтэс

Хөдөлмөрийн хэлтсийн хөдөлмөр эрхлэлтийн үйлчилгээний ажилтантай уулзаж, ажлын байрны талаар асууж мэдэх

2018 оны 7 сарын 3

54

ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТТАЙ БАЙХ

Бид амьдралынхаа өдөр, долоо хоног, сар, жил бүрийг өөр өөрийн гэсэн арга замаар зохион байгуулж байдаг. Зохион байгуулалттай байх нь биднийг сайхан, утга учиртай амьдрахад тусалдаг. Ерөнхий боловсролын сургууль, МБС, их дээд сургуулиуд бидэнд амьдралаа зохион байгуулалттай байлгах, сайн дурын, спортын болон урлаг уран сайхны үйл ажиллагаанд оролцох зохион байгуулалтыг хийх нөхцлийг бүрдүүлж өгдөг. Ажилгүй байх үед илүү их зохион байгуулалттай байх хэрэгтэй. Гэхдээ бүх асуудлаа толгой дааж шийдэх шаардлагатай болсон үед зохион байгуулалттай байх нь нэлээд хэцүү. Энэ нь хувиараа хөдөлмөр эрхлэх, цаг хугацаагаа өөрөө удирдахтай яг адил зүйл!

Иймээс энд өөрийгөө бэлтгэхийн тулд яг одоо өдрийн, 7 хоногийн, сарын үйл ажиллагаагаа хэрхэн зохион байгуулах талаар эргэцүүлж, үүнийхээ дагуу төлөвлөгөө хийнэ. Цаг хугацааг зохицуулдаг байх нь хамгийн чухал амьдрах чадвар. Иймээс бүх зүйлээ цагт нь хийхийг хичээгээрэй. Ингэвэл цалинтай ажил хийх боломж нэмэгдэнэ гэсэн үг.

ӨДӨР ТУТМЫН ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТ

7 ХОНОГ БҮРИЙН ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТ

САР БҮРИЙН ЗОХИОН БАЙГУУЛАЛТ

55

ХАВСРАЛТ 1 АХЛАХ АНГИЙН ХИЧЭЭЛ БОЛОН АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН УЯЛДАА

Дараах хүснэгтэд ахлах ангийн хичээлд харгалзах ажил мэргэжлийн жишээг үзүүллээ. Мэргэжлийн боловсрол, сургалтын мэргэжлийн хөтөлбөрт ахлах ангид сонгон судлах хичээлийн шаардлага байдаггүй учраас бүх суралцагчид элсэн суралцах боломжтой. Ажил мэргэжлийн илүү дэлгэрэнгүй жагсаалтыг суралцагчийн гарын авлагыг дагалдах АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ЖАГСААЛТ-аас үзнэ үү.

Монгол хэл, бичиг, уран зохиол

ЗАХИРГААНЫ АЖИЛНарийн бичиг

ЗАР СУРТАЛЧИЛГАА, МАРКЕТИНГЗар сурталчилгааны мэргэжилтэнСурталчилгаа, маркетингийн менежерМаркетингийн мэргэжилтэнОлон нийттэй харилцах ажилтан

СОЁЛЫН ӨВ, УЛАМЖЛАЛНомын санчНомын сангийн ажилтанАрхивийн ажилтанТүүхчМонгол хэл, эх бичиг судлаач

БОЛОВСРОЛ, СУРГАЛТМонгол-гадаад хэл судлаачСургуулийн өмнөх боловсролын багш-арга зүйч, судлаачБага ангийн багшСоёл, урлагийн багшДуу хөгжмийн багшДунд ангийн Монгол хэл, уран зохиол, монгол-англи хэл, Казак хэл-уран зохиолын багш, Их дээд, сургууль, коллежийн Монгол хэл, уран зохиолын багшСургуулийн нийгмийн ажилтанМБС-ын Монгол хэл, уран зохиол, монгол-англи хэлний багш

Сэтгэл судлаач, сэтгэл зүйчГадаад хэлний орчуулагчЭрүүл мэндийн багшДүрслэх урлаг дизайны багш

УРЛАГ, УРАН САЙХАНДуучин ЖүжигчинБүжигчин Радио нэвтрүүлэгчТВ-ийн сэтгүүлч, хөтлөгч, нэвтрүүлэгч, зураглаач, найруулагчУтга зохиол судлаач-шүүмжлэгчУрлаг судлаачОлон улсын сэтгүүлчЖүжиг, киноны зураг дизайнЖүжгийн зохиолч

ЭРҮҮЛ МЭНДЭрүүл мэндийн бүх ажилтанБиеийн тамир-спортын, эрүүл мэндийн дасгалжуулагч, менежерЭмчилгээний биеийн тамирын мэргэжилтэн, хөдөлгөөн засалч

ТӨР, ОРОН НУТГИЙН ЗАХИРГААЗасгийн газар, орон нутгийн захиргааны ажилтан болон цагдаа, батлан хамгаалах, цагаачлал, тагнуул гэх мэт

ЗОЧЛОХ ҮЙЛЧИЛГЭЭ, АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛКафены ажилтанРестораны ажилтанТогоочЗочид буудлын ресепшинЗочид буудлын ажилтанҮдэшлэг, уулзалт зохион байгуулагчЗөөгчЖуулчны агентЖуулчны хөтөчОлон улсын аялал жуулчлалын ажилтанОрчуулагч-аялал жуулчлал

ХУУЛЬ, ЭРХ ЗҮЙХуульчШүүгчШүүхийн ажилтан

ТЭЭВЭРОнгоцны үйлчлэгч

ХЭВЛЭЛ МЭДЭЭЛЭЛЗохиолч РедакторСэтгүүлчБичээчБиеийн тамирын сэтгүүлч

ХУВИАРАА ХӨДӨЛМӨР ЭРХЛЭХ

МатематикХөдөө аж ахуй, Бизнес, Эдийн засаг, Инженер, Архитектур, Барилга,Боловсрол, сургалт, Засгийн газар, Төрийн захиргаа, Батлан хамгаалах, Эрүүл мэнд, Дэд бүтцийн засвар, угсралт, Шинжлэх ухаан, Тээврийн

салбар гэх мэт

Физик, Бизнес судлал, Мэдээллийн технологийн ажил мэргэжлийг үзээрэй.Эдгээр мэргэжлийг эзэмшихэд математикийн

өөр өөр түвшний чадамж шаардлагатай болдог.


56

ФизикХӨДӨӨ АЖ АХУЙ, ОЙЖУУЛАЛТ, ЦЭЦЭРЛЭГЖҮҮЛЭЛТХАА-н машин механизмийн операторчХАА-н цахилгаан хангамжийн инженер, техникийн ажилтанГидромеханикч Хөдөө аж ахуйн инженерМал, амьтны эмчОйн инженерЦэцэрлэгжүүлэлтийн ажилтан

АРХИТЕКТУР, ДИЗАЙНАрхитектурАрхитектурын техникийн ажилтан Интерьер дизайн

БАРИЛГАИргэний ба үйлдвэрийн барилгын инженерБарилгын бүтээц эдлэлийн технологичБарилгын материал үйлдвэрлэлийн технологичБарилгын менежментийн мэргэжилтэнБарилгын модон хийцийн технологийн инженер, техникийн ажилтан, мужаанАвто замын барилгын инженерСантехникийн инженерИнженерийн байгууламжийн инженерУсны барилга, байгууламжийн инженер, техникийн ажилтанХалаалт, агаар сэлгэлтийн инженер, техникийн ажилтан

ХООЛ, ХҮНСХоол үйлдвэрлэл, үйлчилгээний технологичХүнсний биотехнологич, микробиологич, хүнсний хими технологич

БАТЛАН ХАМГААЛАХГал сөнөөгчАрмийн офицерНисэх техникийн инженер, техникийн ажилтанАгаарын хүчний офицерТагнуулын ажилтанЦэргийн инженерийн алба (цэргийн барилга, гинжит машины алба, хуягт танк, артиллерийн команд, зэвсгийн,

холбооны, радио техникийн, цэргийн байр зүй, цэргийн тоног төхөөрөмжийн гэх мэт)Цэргийн абга мэргэжилтэн

БОЛОВСРОЛ, СУРГАЛТДунд сургуулийн физикийн багшИх дээд сургууль, коллежийн физикийн багшМБС-ын физикийн багшКомпьютер-програм хангамж, мэдээлэл зүйн багшХимийн багшХими-байгал шинжлэлийн багшЭкологи-химийн багшФизик-электроникийн багшИнженер багш

ИНЖЕНЕРАгаарын хөлгийнХимийн Цахилгааны Электроникийн Байгаль орчны Үйлдвэрийн экологийнАвто машин ашиглалтАвто аж ахуйнУсны нөөц, экологийн, ус хангамжийн, усны цэвэрлэгээнийХаягдал боловсруулах технологийнХийн дамжуулалт хангамжЦаг уурынКомпьютерийнХарилцаа, холбооны Металл судлал технологийнМатематик инженерчлэлИнженерийн процессын загварчлалМебель, модон эдлэлийн

Бүх төрлийн механикийнИнженерчлэл техникийн ажилтан, механик (бүх төрлийн)

ЭРҮҮЛ МЭНДЭмнэлгийн тоног төхөөрөмж ашиглалтийн инженерРентген шинжээчЭмнэлгийн лабораторийн техникчХоол судлаачОрчны эрүүл ахуйн ажилтан

УУЛ УУРХАЙ Уул уурхайн машин тоног төхөөрөмжийн инженер

Уул уурхайн ашиглалтын технологич Уул уурхайн цахилгаан тоног төхөөрөмж ашиглалтын инженерГеологич, гидреологичУсны эрэл хайгуулын инженерГазрын тосны хадгалалт, тээвэрлэлт, газрын тосны өрөмдлөг, олборлолт, хайгуулын өрөмдлөгийн инженер, технологичАшигт малтмалын эрэл хайгуулын, баяжуулалтын инженерГеодези, геодезийн мэдээлэлзүйЭдэлбэр газрын кадастр, зураглалын инженерУул уурхайн маркшейдэр

МЭДЭЭЛЭЛ ХАРИЛЦАА, ТЕХНОЛОГИКомпьютерийн програм хангамжийн инженер, техникийн ажилтанМэдээллийн системийн ажилтанКомпьютерийн техник хангамжийн инженер, техникийн ажилтанКомпьютерийн удирдлагатай систем, систем хамгаалалын инженер, техникийн ажилтанХолбооны сүлжээ, холболтын технологи, оптик холбооны инженерМэдээллийн технологи, мэдээллийн сүлжээ, мэдээлэл хэмжлийн электроникУтасгүй холбоо, телевизийн техник, технологичЭлектрон системийн инженер

ДЭД БҮТЭЦЦахилгааны болон химийн үйлдвэрийн операторчОператорчУс цэвэрлэх үйлдвэрийн операторчСэргээгдэх эрчим хүчний инженер, техникийн ажилтан

ЗАСВАР, УГСРАЛТОнгоцны засварын инженерИнженерчлэлийн машинистҮйлдвэрлэлийн засвар, угсралтын инженер, техникийн ажилтан

57

Хөргөх төхөөрөмж, агаар сэлгэлтийн инженер, техникийн ажилтанЗасварын үйлдвэрлэлТехнологи, машины электрон засварчин АЖ ҮЙЛДВЭРҮйлдвэрлэлийн автоматжуулалт инженер, техникийн ажилтанҮйлдвэрийн операторМетал судлалын ажилтанХүнс үйлдвэрлэлийн технологич, машин аппарат, Электроник засварХүнс үйлдвэрлэлийн технологиОйн үйлдвэрлэлийн инженер, техникийн ажилтанНэхмэлийн үйлдвэрлэлийн инежер, технологийн ажилтан

Оёдлын үйлдвэрлэлийн технологийн инженер, техникийн ажилтанХэвлэлийн үйлдвэрлэлийн технологийн инженерАрьс ширэн бүтээгдэхүүний үйлдвэрлэлийн технологийн инженер, техникийн ажилтанДулааны цахилгаан станцийн инженер, техникийн ажилтан

ШИНЖЛЭХ УХААНХоол хүнсний технологичБиотехнологичШүүхийн шинжээчЭмнэлгийн лабораторийн шинжээчГеологичГеофизикч, хэрэглээний геофизикч

Радио физикчОдон орон судлаачШинжлэх ухааны техникийн ажилтанХими технологи, материал судлал, шинэ материалын химийн технологи, Нефть бүтээгдэхүүний химийн технологиХимич, физикчЦөмийн технологи,

ТЭЭВЭРОнгоцны нисгэгч


Хими

ХӨДӨӨ АЖ АХУЙ, ОЙЖУУЛАЛТ, ЦЭЦЭРЛЭГЖҮҮЛЭЛТХАА, ойжуулалт, цэцэрлэгжүүлэлтийн техникийн ажилтанХөдөө аж ахуй, ойжуулалт, цэцэрлэгжүүлэлтийн шинжээч, судлаачФермерХөдөө аж ахуйн хортонтой тэмцэх ажилтанУргамал хамгаалал, хорио цээрийн үнэлгээчинХөрс судлал, агрохимичБайгаль орчны шинжээчОйн шинжээчОйжуулагчОй хамгаалагч

МАЛ, АМЬТАН ХАМГААЛАХХАА-н биотехнологиМал эмнэл зүйЖижиг амьтны мал эмнэл зүй, мал эмнэлгийн эм зүйМал эмнэлгийн ариун цэврийн хяналт үнэлгээний ажилтанЗоо-инженер технологиХАА-н биотехнологи, мах-сүү үйлдвэрлэлийн технологи, бэлчээр тэжээл судлалын ажилтанХАА-н бүтээгдэхүүний чанар, үнэлгээний ажилтан АгрономиАгнуурын биологиУргамлын нөөц, биотехнологи

Мал, амьтан хамгаалах, арчлах ажилтанМал, амьтны эмч

БОЛОВСРОЛ, СУРГАЛТДунд сургуулийн химийн багшИх дууд сургааль, коллежийн химийн багшМБС-ын химийн багш

ИНЖЕНЕРХимийн инженерБайгаль орчны инженерЭкологи, байгаль хамгаалалын инженер

ЭРҮҮЛ МЭНДСувилагчИх эмчБио-анагаах ухааны эмчУламжлалт анагаах ухааны эмчШүдний эмчШүдний эмчийн туслахШүдний техникчРентген шинжээчЭмнэлгийн лабораторийн техникчНийгмийн эрүүл мэндийн эмчЭм зүйч, эм найруулагчХоол судлаачОрчны эрүүл ахуйн ажилтанНүдний эмчХөдөлгөөн засалчЭх баригчЛабораторийн техникчДүрс оношлогооны техникчНүүр амны техникч

Бариа засалчЭмгэг судлаачБага эмчХорт хавдар судлаач

ЗОЧЛОХ ҮЙЛЧИЛГЭЭ, АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛТогоочЗочид буудал, рестораны менежер

ДЭД БҮТЭЦХог хаягдал, усны инженерБайгаль орчны инженерБайгаль хамгаалал экологи, газрын менежерУс цэвэрлэх үйлдвэрийн операторОператор

АЖ ҮЙЛДВЭРХимийн бүтээгдэхүүний ажилтанХимийн инженерСүү, сүүн бүтээгдэхүүний ажилтанНэхмэлийн үйлдвэрлэлийн химийн технологиНефтийн бүтээгдэхүүний химийн технологиМеталл боловсруулалтын ажилтанХуванцар бүтээгдэхүүний ажилтанХуванцар бүтээгдэхүүний техникийн ажилтанАрьс, ширний үйлдвэрлэлийн инженер, техникийн ажилтан

58

Хэвлэлийн үйлдвэрлэлийн инженер, техникийн ажилтанХүнсний технологичМатериал судлал

УУЛ УУРХАЙУул уурхайн инженерАшигт малтмал уул уурхайн баяжуулалтын инженер,

техникийн ажилтан

ШИНЖЛЭХ УХААНБиохимичБиотехнологичХимичХүнсний технологичШүүхийн шинжээчЭмнэлгийн лабораторийн

шинжээчМикробиологичШУ-ны техникийн ажилтан

АЮУЛГҮЙ БАЙДАЛГал сөнөөгч


Дизайн технологи

ЗАР СУРТАЛЧИЛГАА, МАРКЕТИНГ Зар сурталчилгааний мэргэжилтэнЗар сурталчилгаа, маркетингийн менежерМаркетингийн мэргэжилтэнОлон нийттэй харилцах ажилтанВэбсайтын дизайнер

АРХИТЕКТУР, ДИЗАЙНАрхитектурч/Архитектурын техникчИнтерьер дизайнерНэхмэл эдлэлийн дизайнерМодон эдлэлийн дизайнерАрьс ширэн эдлэлийн дизайнерЗагвар зохион бүтээгчГрафик дизайнерМэдээллийн сангийн дизайнерХот чимэглэлийн дизайнер

БАРИЛГАБарилгын менежерСантехникчХийн түлшний ажилтанТавилгын дизайнер, мужаанБудагчин, дотоод засалчин

ДИЗАЙНХүүхэлдэйн киноны зураглаачЗураачТогоочХувцас загварын дизайнерГрафик дизайнер

Гоёл чимэглэлийн дизайнерЗурагчинУран барималч

БОЛОВСРОЛ, СУРГАЛТДунд сургуулийн дизайн технологийн багшБага ангийн зургийн багшИх дээд сургууль, коллеж, МБС-ын дизайн технологийн багш

УРЛАГ, УРАН САЙХАНСтудийн захирал (Кино, ТВ, Театрын)Гэрлийн техникчРедакторКамерийн операторНүүр хувиргагчНайруулагчНайруулагчийн туслахҮзэсгэлэнгийн техникч

ҮСЧИН, ГОО САЙХАНШивээсчинҮсчинГоо сайханч

ЭРҮҮЛ МЭНДБио-анагаах ухааны инженерБио-анагаах ухааны техникчГоо сайхны мэс засалчХоол судлаач

ЗОЧЛОХ ҮЙЛЧИЛГЭЭ, АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛКафены ажилтан

Рестораны ажилтанТогоочЗочид буудлын ажилтанУулзалт, үдэшлэг зохион байгуулагчЗөөгч

АЖ ҮЙЛДВЭРШилний техникчШил зүсэгч, шилэн фасадны ажилтанХувцас үйлдвэрлэлийн техникчХэвлэлийн техникийн ажилтанМеталл боловсруулах үйлдвэрийн техникийн ажилтанХэв гаргагчҮйлдвэрлэлийн дизайн

ХУДАЛДАА, АРИЛЖААХувцасны худалдаачинГуталны худалдаачинЦэцэгний худалдаачинМахны худалдаачин

ШИНЖЛЭХ УХААНХүнсний технологич

ХЭВЛЭЛ, МЭДЭЭЛЭЛРедакторСэтгүүлчХэвлэлийн дизайнер, зураач


Нийгмийн тухай мэдлэг

ЗАХИРГААНЫ АЖИЛБүртгэлийн ажилтан

ЗАР СУРТАЛЧИЛГАА, МАРКЕТИНГМаркетингийн мэргэжилтэнОлон нийттэй харилцах

ажилтан

ОЛОН НИЙТИЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭНутгийн удирдлагын менежерХотын удирдах ажилтанАжил мэргэжлийн зөвлөх

Олон нийтийн ажилтан, зөвлөхОлон улсын харилцааны ажилтанСэтгэл зүйчХүний нөөцийн менежерБизнесийн сэтгэл судлаачНийгмийн ажилтан

59

Нийгмийн халамжийн ажилтанЗалуучуудын асуудал хариуцсан ажилтанОршуулгын ажлын менежер, ажилтанЛам

СОЁЛЫН ӨВ, УЛАМЖЛАЛНомын санчНомын сангийн ажилтанАрхивийн ажилтан

ХЭВЛЭЛ МЭДЭЭЛЭЛСэтгүүлчГадаад хэлний орчуулагч

БОЛОВСРОЛ, СУРГАЛТДунд сургуулийн нийгмийн ухааны багшГүн ухааны багшФилософи-улс төр судлалын багшНийгэм судлал”эрх зүйн багшИргэншил судлаач багшСоциологи, нийгэм судлалын багшИх дээд сургууль, коллежийн нийгмийн ухааны багшТБМС-ын нийгмийн ухааны багш

ТӨР, ОРОН НУТГИЙН ЗАХИРГААТөрийн захиргааны ажилтанУлс төр судлал

Сонгуулийн ажилтанБодлого боловсруулагчБодлогын шинжээчОнцгой байдлын ажилтанЗахиргааны ажилтан

САНХҮҮ, БАНКБүх төрлийн нягтлан бодогчБанкны ажилтанСанхүүгийн зөвлөхСанхүүгийн брокерСанхүүгийн менежерТатварын байцаагчДаатгалын байгууллагын ажилтан Олон улсын банк, санхүүгийн мэргэжилтэнОлон улсын худалдаа, бизнесийн ажилтанГааль, татварын ажилтан, хяналтын мэргэжилтэн

ЭРҮҮЛ МЭНДНийгмийн эрүүл мэндийн ажилтан

ЗОЧЛОХ ҮЙЛЧИЛГЭЭ, АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛЗочид буудал, ззоогийн газрын мэргэжилтэнЗоогийн газрын менежерИнгербизнесийн мэргэжилтэнКафе, рестораны ажилтанТогоочЗочид буудлын ажилтанУулзалт, үдэшлэг зохион байгуулагч

ЗөөгчАялал жуулчлалын мэргэжилтэн, агентЖуулчны хөтөч

ХУУЛЬ, ЭРХ ЗҮЙШүүгчХуульчБүх төрлийн эрх зүйчШүүхийн ажилтанШүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ажилтан

ЭДИЙН ЗАСАГ, БИЗНЕСБүх төрлийн эдийн засагчХөдөлмөрийн эдийн засагХүний нөөцийн менежерБизнесийн эдийн засагчХөдөлмөрийн бизнесийн менежер

ШИНЖЛЭХ УХААНСоциологичГүн ухаанч, филосоифч,Улс төр судлаачГэр бүл судлаачТүүх, иргэншил судлаач УРЛАГ, УРАН САЙХАНСоёл, урлагийн менежерСоёл судлал

АЮУЛГҮЙ БАЙДАЛЦагдааШоронгийн ажилтанБие хамгаалагч


Англи, орос хэлХӨДӨӨ АЖ АХУЙ, ОЙЖУУЛАЛТ, ЦЭЦЭРЛЭГЖҮҮЛЭЛТХАА-н фермерОйжуулалт, цэцэрлэгжүүлэлтийн мэргэжилтэн, ажилтан

ЗАХИРГААНЫ АЖИЛНарийн бичгийн даргаБүртгэлийн ажилтанБичээч

ЗАР СУРТАЛЧИЛГАА, МАРКЕТИНГЗар сурталчилгааний мэргэжилтэн, ажилтанСурталчилгаа, маркетингийн ажилтанМаркетингийн мэргэжилтэнОлон нийттэй харилцах ажилтан

ОЛОН НИЙТИЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭНутгийн удирдлагын менежерХотын удирдах ажилтанОлон нийтийн ажилтан, зөвлөхОлон улсын харилцааны ажилтанНийгмийн ажилтан

СОЁЛЫН ӨВ, УЛАМЖЛАЛАнгли хэлтэй орны соёл судлалНомын санч

60

Номын сангийн ажилтанАрхивийн ажилтан

БОЛОВСРОЛ, СУРГАЛТМонгол-англи хэлний багшДунд сургуулийн англи хэлний багшИх дээд сургууль, коллежийн англи хэлний багшМБС-ын англи хэлний багш

МЭДЭЭЛЭЛ ХАРИЛЦАА, ТЕХНОЛОГИКомпьютер-гадаад хэлний мэргэжилтэнКомпьютер, дизайн

УРЛАГ, УРАН САЙХАНДуучинЖүжигчин

ТӨР, ОРОН НУТГИЙН ЗАХИРГААГадаад харилцааны ажилтанОлон улсын хамтын ажиллагааны удирдлага, ажилтанЦагаачлалын ажилтанТагнуулын ажилтанЗахиргааны ажилтан

ШИНЖЛЭХ УХААНХэл судлаач

СоциологичГүн ухаанч, филосоифч,Улс төр судлаачАрхеологи-Англи хэл

ЭДИЙН ЗАСАГ, БИЗНЕСБизнесийн менежмент, эдийн засагчБарилгын менежементХүний нөөцийн менежментЖижиг дунд үйлдвэрлэлийн менежементТээвэр, логистикийн менежементУул уурхайн менежементМэдээллийн системийн менежементОлон улсын бизнесийн эдийн засагОлон улсын худалдааны мэргэжилтэн

САНХҮҮ, БАНКБүх төрлийн нягтлан бодогчХудалдаа, гаалийн удирдлагын менежерОлон улсын даатгалын байгууллагын ажилтан Олон улсын банк, санхүүгийн мэргэжилтэнОлон улсын худалдаа, бизнесийн ажилтанТатвар, нягтлан бодох

бүртгэлийн мэргэжилтэнГааль, татварын ажилтан, хяналтын мэргэжилтэн

ЗОЧЛОХ ҮЙЛЧИЛГЭЭ, АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛЗочид буудал, рестораны менежер, ажилтанТогооч, кафены ажилтанУулзалт, үдэшлэг зохион байгуулагчЗөөгчАялал жуулчлалын менежерАялал жуулчлалын агентЖуулчны хөтөч

ТЭЭВЭРАгаарын замын удирдлагын хянагчОнгоцны үйлчлэгчНисгэгч

ХЭВЛЭЛ, МЭДЭЭЛЭЛЗохиолчРедакторСэтгүүлчРадио, телевизийн хөтлөгч, зураглаач, найруулагчОрчуулагч


Газарзүй

ХӨДӨӨ АЖ АХУЙ, ОЙЖУУЛАЛТ, ЦЭЦЭРЛЭГЖҮҮЛЭЛТФермерМалчинОйжуулалт, цэцэрлэгжүүлэлтийн ажилтан

БАРИЛГА, БАЙГУУЛАМЖБарилгын орчны шинжээч, байцаагчГазрын албаны мэргэжилтэн

СОЁЛЫН ӨВ, УЛАМЖЛАЛАрхивчинТүүхч

БОЛОВСРОЛ, СУРГАЛТДунд ангийн газарзүй, байгал шинжлэлийн багшИх дээд сургууль, коллеж, МБС-ын газарзүй, багал шинжлэлийн багш

ТӨР, ОРОН НУТГИЙН ЗАХИРГААБодлого боловсруулагчБодлогын аналистСонгооульт ажилтанХот төлөвлөлтийн ажилтанОрон нутгийн засаг захиргааны ажилтанОнцгой байдлын менежментийн ажилтанГадаад харилцааны ажилтанТагнуулын ажилтан

ЗОЧЛОХ ҮЙЛЧИЛГЭЭ, АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛБайгалийн болон спортын аялал жуулчлалын менежерЗочид буудал, ззогийн газрын удирдах ажилтан, менежерКафены ажилтанРестораны ажилтанТогоочЗочид буудлын ажилтанУулзалт, үдэшлэг зохион

байгуулагчЗөөгчАялалын хөтөч, агент

ДЭД БҮТЭЦГазар зохион байгуулалтын мэргэжилтэн, кадастрын ажилтанХот ба бүс нутаг төлөвлөлтийн мэргэжилтэнХүрээлэн буй орчны мэргэжилтэнБайгаль ашиглалт, хяналт үнэлгээний мэргэжилтэнБайгаль орчныг гаднаас тандан судлал, газарзүйн мэдээллийн системийн мэргэжилтэнБайгал хамгаалал, экологийн менежэр

ЭДИЙН ЗАСАГ, БИЗНЕСАялал жуулчлалын эдийн засагчАялал жуулчлалын менежемент

61

УУЛ УУРХАЙУул уурхайн инженер, менежер, ГеологичНефть, хий, шатах ашигт малтмалын эрэл хайгуулын инженер, техникийн ажилтан

ШИНЖЛЭХ УХААНГеологичГеофизикчБайгаль орчны судлаач эрдэмтэнБайгаль орчны инженер


Биеийн тамир, эрүүл мэнд

ХӨДӨӨ АЖ АХУЙ, ОЙЖУУЛАЛТ, ЦЭЦЭРЛЭГЖҮҮЛЭЛТФермерМалчинФермерийн ажилтанОйжуулалт, цэцэрлэгжүүлэлтийн ажилтан

ОЛОН НИЙТИЙН АЖИЛХог хаягдлын ажилтан

БАРИЛГАБарилгын ажилтанЗам байгуулалтын ажилтанЗам барилгын машин механизмын оператор/Машины операторМужаанЗам засвар, угсралтын ажилтанБарилгын шат угсрагч

ДээвэрчинГэрийн мужаанЧулуучин

БАТЛАН ХАМГААЛАХАгаарын цэргийн мэргэжилтэнАрмийн офицерЦагдааГал сөнөөгч

БОЛОВСРОЛ, СУРГАЛТБага ангийн биеийн тамирын багшДунд ангийн биеийн тамирын багшИх дээд сургууль, коллеж, МБС-иын биеийн тамирын багш

ЭРҮҮЛ МЭНДСпортын эмчилгээний бариачХөдөлгөөн засалч

Ажлын байрны засалч

СПОРТ, АЯЛАЛ, ЗУГААЛГАМэргэжлийн тамирчинБөхАялал зугаалгын хөтөчХувийн дасгалжуулагчФитнессийн багшАялал, зугаалгын координаторСпортын дасгалжуулагч

ТЭЭВЭРАгаарын тээврийн ачаа ачигчЗам тээврийн жолоочАгуулахын ажилтанАчаа ачигч


Бизнес судлал

ЗАХИРГААНЫ АЖИЛДуудлагын төвийн ажилтанХэрэглэгч/Тээврийн ажилтанӨгөгдөл мэдээлэлийн ажилтанОффисын менежерТөслийн туслах ажилтанРесепшин ажилтанНяравНарийн бичигНягтлан бодогч

СУРТАЛЧИЛГАА, МАРКЕТИНГМаркетингийн мэргэжилтэнОлон нийттэй харилцах ажилтанХудалдааны төлөөлөгч

ХӨДӨӨ АЖ АХУЙ, ОЙЖУУЛАЛТ, ЦЭЦЭРЛЭГЖҮҮЛЭЛТХөдөө аж ахуйн худалдааны ажилтанФермер, фермерийн менежерМал ах ахуйн менежерОйжуулалт, цэцэрлэгжүүлэлтийн менежер, ажилтан

АВТОМОТИВАвто машины худалдааны ажилтанХудалдааны төлөөлөгч

БОЛОВСРОЛ, СУРГАЛТДунд сургуулийн бизнес судлалын багшСургуулийн захиралИх дээд сургууль, коллеж, МБС-ын бизнес судлалын багш

САНХҮҮ, БАНКНягтлан бодогчБанкны ажилтанСанхүүгийн зөвлөхСанхүүгийн брокерСанхүүгийн менежерТатварын байцаагчДаатгалын байгууллагын ажилтан

ТӨР, ОРОН НУТГИЙН ЗАХИРГААТөрийн захиргааны менежер Сонгуулийн ажилтанБодлого боловсруулагчБодлогын шинжээч

Захиргааны ажилтан

МЭДЭЭЛЛИЙН ТЕХНОЛОГИМэдээллийн технологийн худалдааны ажилтан

ЗӨВЛӨХ ҮЙЛЧИЛГЭЭХүний нөөцийн зөвлөхТөслийн захирал, удирдагч, дэд захиралГүйцэтгэх захиралМенежментийн зөвлөхХудалдааны ханган нийлүүлэлтийн ажилтанАжилтан сонгон шалгаруулах мэргэжилтэн

АЖ ҮЙЛДВЭРБүтээгдэхүүний менежер

ЭД ХӨРӨНГИЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭХөрөнгийн зах зээлийн брокерҮл хөдлөх хөрөнгийн менежер, ажилтанҮл хөдлөх хөрөнгийн худалдааны ажилтанҮл хөдлөх хөрөнгийн үнэлгээний ажилтан

62

ЭД ХӨРӨНГИЙН ҮЙЛЧИЛГЭЭХөрөнгийн зах зээлийн брокерҮл хөдлөх хөрөнгийн менежер, ажилтанҮл хөдлөх хөрөнгийн худалдааны ажилтанҮл хөдлөх хөрөнгийн үнэлгээний

ажилтанХУДАЛДАА, АРИЛЖААХудалдааны менежерБорлуулалтын менежер

ТЭЭВЭРИмпорт, экспортын ажилтан

Зам тээврийн менежерТөмөр замын тээврийн менежерАгаарын тээврийн менежер


Биологи

ХӨДӨӨ АЖ АХУЙ, ОЙЖУУЛАЛТ, ЦЭЦЭРЛЭГЖҮҮЛЭЛТХөдөө аж ахуй, ойжуулалт, цэцэрлэгжүүлэлтийн инженер, техникийн ажилтанХөдөө аж ахуй, ойжуулалт, цэцэрлэгжүүлэлтийн инженер, шинжээч, ажилтанФермерХөдөө аж ахуйн хортонтой тэмцэх ажилтанХАА-н фермерийн мэргэжилтэн, менежерБайгал орчны шинжээч, судлаачОйн шинжээч, судлаач

МАЛ, АМЬТАН ХАМГААЛАХХАА-н биотехнологичМал эмнэл зүйчЖижиг амьтны мал эмнэл зүй, мал эмнэлгийн эм зүйчМал эмнэлгийн ариун цэврийн хяналт үнэлгээний ажилтанЗоо-инженер технологичХАА-н биотехнологи, мах-сүү үйлдвэрлэлийн технологич, бэлчээр тэжээл судлаачХАА-н бүтээгдэхүүний чанар, үнэлгээний ажилтан АгрономичАгнуурын биологичУргамлын нөөц, биотехнологичМал, амьтан хамгаалах, арчлах ажилтанМал, амьтны эмч

Амьтан хамгаалагч, Зоо паркийн менежер, ажилтан

БОЛОВСРОЛ, СУРГАЛТДунд сургуулийн биологи, байгаль шинжлэл, эрүүл мэндийн багшИх дээд сургууль, коллеж, МБС-ын биологийн багш

ЭРҮҮЛ МЭНДСувилагчЭмчБио-анагаах ухааны эмчУламжлалт анагаах ухааны эмчШүдний эмчШүдний эмчийн туслахШүдний техникчРентген шинжээчЭмнэлгийн лабораторийн техникчНийгмийн эрүүл мэндийн эмчЭм зүйч, эм найруулагчХоол судлаачОрчны эрүүл ахуйн ажилтанНүдний эмчХөдөлгөөн засалчЭх баригчЛабораторийн техникчДүрс оношлогооны техникчНүүр амны техникчЭмгэг судлаачБага эмчХорт хавдар судлаач

ЗОЧЛОХ ҮЙЛЧИЛГЭЭ, АЯЛАЛ ЖУУЛЧЛАЛЗочид буудал, рестораны менежерТогооч

ДЭД БҮТЭЦБайгаль орчин, экологи, усны инженер, мэргэжилтэнУсны техникийн ажилтан, оператор

АЖ ҮЙЛДВЭРМах, махан бүтээгдэхүүний хяналтын мэргэжилтэнХоол хүнс боловсруулалтын байцаагчХүнсний технологич

ШИНЖЛЭХ УХААНХэрэглээний биологичОй судлаач БиотехнологичБиологич, генетик судлаач, ургамал судлаач, шувуу судлаач, амьтан судлаач, Хүнсний технологичШүүх эмнэлгийн шинжээчЭмнэлгийн лабораторийн шинжээчМикробиологичШУ-ны техникийн ажилтан


ТүүхЗАХИРГААНЫ АЖИЛБүртгэл хөтлөгчНарийн бичигБичээч

ӨВ СОЁЛ, УЛАМЖЛАЛНомын санчНомын сангийн ажилтанАрхивийн ажилтанТүүхчТүүх аялал жуулчлалАялал жуулчлалын менежер

Жуулчны хөтөчЖуулчны агентМузейн ажилтанКуратор

БОЛОВСРОЛ, СУРГАЛТДунд сургуулийн түүх, нийгэм судлалын багшТүүх аялал жуулчлалын багшИх дээд сургууль, коллежийн түүхийн багшМБС-ын түүхийн багш

УРЛАГ, УРАН САЙХАННайруулагч (Радио, ТВ, Театр)

ТӨРИЙН ЗАХИРГААБодлого боловсруулагчБодлогын шинжээчСонгуулийн ажилтанГадаад харилцааны ажилтанЗахиргааны ажилтан

63

Ш̀ИНЖЛЭХ УХААНТүүхчАрхеологич, антропологичНийгэм соёлын антропологич

АЮУЛГҮЙ БАЙДАЛТагнуулын ажилтан

БУСАДОлон улсын харилцааны ажилтанАрхеологи-гадаад хэлГадаад хэлАнгли хэлний орчуулагч


Мэдээллийн технологиМэдээллийн технологи хөдөлмөрийн бүх салбарын ажил мэргэжилд хэрэглэгдэж байна. Ялангуяа дараах ажлуудад МТ хэрэгтэй. Вэб хөгжүүлэгчБизнесийн аналистМэдээллийн сангийн ажилтанСүлжээний ажилтанПрограммист

Компьютерийн сүлжээний архитектурч, дизайнерКомпьютер хангамжийн мэргэжилтэнМэдээллийн хамгаалалтын шинжээчПрограм хөгжүүлэгчХэрэглээний програм хөгжүүлэгчМэдээллийн системийн

менежерСистемийн програм хангамжийн инженерВэб мастерВэб админНисгэгчГалт тэрэгний машинист


Хөгжим, бүжиг, драм

Хүүхэд харах үйлчилгээний ажилтанБага ангийн дуу хөгжмийн багшДунд ангийн дуу хөгжмийн багшИх дээд сургууль, коллежийн хөгжим, бүжиг, драмын багшМэргэжлийн хөгжимчин, бүжигчин, жүжигчин

Студийн захирал (Радио, ТВ, Театр гэх мэт)Захирал (Кино, ТВ, Радио)Уран сайхны удирдаач, найруулагчЖүжиглэх урлагийн ажилтанКино, видеоны репакторКамерийн операторХэвлэл мэдээллийн найруулагч

Найруулагчийн туслахРадио, ТВ-ийн нэвтрүүлэгч, хөтлөгчДууны техникч


64

ХАВСРАЛТ 2ОЮУН УХААНЫ ХЭВ ШИНЖ БА АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН УЯЛДАА

Дараах хүснэгтэд оюун ухааны хэв шинжтэй холбоотой ажил мэргэжлүүдийг үзүүллээ.

Хэл ярианы Математик логикийн Орон зайн Биеийн хөдөлгөөн, тэнцвэрийн

ЖүжигчинХошин шогч Театрын шүүмжлэгчДрамын багш Хэвлэлийн редактор ТүүхчЦагаачлалын албаны ажилтан Сэтгүүлч Хуульч Номын санч Маркетингийн зөвлөх Мэдээний нэвтрүүлэгч Яруу найрагч Улс төрчОлон нийттэй харилцах албаны ажилтанДуучин Дуу зохиогч Хэл ярианы засалч Багш Орчуулагч, тайлбарлагч Зохиолч

Нягтлан бодогчТуслах техникч АудиторХимич Компьютерийн аналистКомпьютерийн техникчПрограм хангамжийн инженер Өгөгдөл мэдээллийн баазын дизайнер Мөрдөн байцаагчЭдийн засагчЦахилгаанчин ИнженерХуульч Тээвэр зуучлалын ажилтанМатематикчКомпьютерийн сүлжээний аналистЭмийн санчФизикчЭмчБүтээгдэхүүн төлөвлөгчСудлаачЭрдэмтэнСтатистикч

Хөнгөн атлетикчАрхитектурчЗураачПрограм хангамжийн инженер БүжигчинЦахилгаанчинИнженерХүүхэлдэй киноны ажилтанГрафик арт ажилтанБарилгын интерьер дизайнерЗурагчинСантехникчЦагдаагийн ажилтанМеханикчАялал зугаалгын хөтөчЗураачНисгэгчБарималчинЦэргийн албан хаагчСтратегийн төлөвлөгчСудалгааны ажилтанХүнд машины жолоочХот тохижилтын төлөвлөгчВэб мастер

ЖүжигчинХөнгөн атлетикчМужаанБарилгын ажилтанКомпьютер тоглоомын дизайнерГар урлалын ажилтанБүжигчинБүжгийн багшСпортын эмчГал сөнөөгчОйчинФитнесийн дасгалжуулагчМалчинГоёл чимэглэлийн ажилтанМеханикБиеийн тамирын багшСэтгэл засалчЦагдаагийн ажилтанАялал зугаалгын мэргэжилтэнЦэргийн албан хаагчМэс засалчСпортын дасгалжуулагч

Хөгжмийн Байгалийн Хүмүүс хоорондын Өөр лүүгээ дотогш чиглэсэн

Чих хамар хоолойн эмч Хөгжмийн удирдаачБие даасан уран бүтээлч Жүжигчин Хөгжмийн шүүмжлэгчХөгжмийн продакшны мэргэжилтэнХөгжмийн багшХөгжимчинОркестрийн хөгжимчинХөгжийн удирдаач Төгөлдөр хуур хөглөгчДуучинХөгжмийн зохиолчХөгжмийн редакторХэл ярианы согог засалч Дуу оруулагчХоолойны дасгалжуулагч

Агаарын чанарын мэргэжилтэн Малын бага эмчАнтропологичАстрофизикчУргамал судлаачБайгал орчны инженер, ЭрдэмтэнБиологичФермчинОйжуулагчЦэцэрлэгчГеологичЭмийн ургамал судлаачМалчинГазрын ландшафтийн мэргэжилтэнБайгалийн зурагчинМалын бага эмчАгрономичУс ашиглалтын инженерБайгал орчны ажилтанХөтөчМал зүйч

ЖүжигчинЗахиргааны ажилтанАгаарын хөлгийн ажилтан Харилцааны ажилтанЗуучлагчЭмчАялалын чиглүүлэгчХэрэглэгчийн албаны ажилтанХурлын төлөөлөгчХөдөлмөр эрхлэлтийн ажилтанЗочид буудлын ажилтанХүний нөөцийн ажилтанСэтгүүлчСувилагчУлс төрчМаркетингийн мэргэжилтэнСэтгэл зүйчШашны тэргүүнРестораны ажилтанХудалдааны ажилтанНийгмийн ажилтанБагшСургагчАялалын зөвлөхЗөөгч

ЖүжигчинЗураачЗөвлөхБүжигчинМөрдөн байцаагчЭмчЦагаачлалын албаны ажилтанТагнуулын ажилтанСэтгүүлчХөгжимчинСувилагчФилософичЦагдаагийн ажилтанПрограм төлөвлөгчУран бүтээлч Сэтгэл зүйчСудлаачУран барималчЖижиг бизнес эрхлэгчМэргэ, төлөгчЭрүүл мэндийн зөвлөхФизик эмчилгээний эмчЗохиолч

65

ХАВСРАЛТ 3АХЛАХ АНГИЙН СУРАЛЦАГЧДЫН АЖИЛ МЭРГЭЖИЛТЭЙ ХОЛБООТОЙ АСУУДЛУУД

Суралцагчдад ажил мэргэжилтэй холбоотой тулгардаг асуудлуудыг мэдэх нь тэднийг ирээдүйн ажил мэргэжил, боловсрол, сургалтын талаар ухаалаг шийдвэр гаргахад дэмжлэг үзүүлэхэд хэрэгтэй байдаг. Түүнчлэн эдгээр асуудлуудын дагуу ажил мэргэжлийн чиг баримжааны төлөвлөгөө хийхэд чухал юм.

_______________________________________________________________________________

Нэр: Нас: Анги: Огноо:

Заавар: Дараах хүснэгтийг уншаад өөрт тулгарсан асуудлын өмнөх дугаарыг дугуйлна уу. Дараа нь дугуйлсан асуудал бүрийг эргэж хараад, хамгийн чухал гэж үзсэн 5 асуудлын доогуур зурна уу!

Хэсэг A: Сургуультай холбоотой асуудал

Хэсэг Б: Шийдвэр гаргахтай холбоотой асуудал

Хэсэг Г: МБС, дээд боловсролын сургалтын

байгууллагатай холбоотой асуудал

1. Сонгон судлах хичээл, хөтөлбөрөө зөв сонгох

2. Дургүй хичээл, хөтөлбөр сонгох

3. Сонгосон хичээлдээ амжилт үзүүлж чадахгүй байх

4. Тухайн хичээлийг яагаад сонгох ёстойгоо ойлгохгүй

5. Яагаад сургуульд үргэлжлүүлэн суралцах ёстойгоо ойлгохгүй

6. Миний чадвар юу болохыг мэдэхгүй

7. Миний сонирхож байгаа ажил юу болохыг мэдэхгүй

8. Хувь хүний чадвараа мэдэхгүй байх

9. Практик чадвараа мэдэхгүй байх

10. Миний эрхэмлэдэг үнэт зүйл юу болохыг мэдэхгүй

1. Ирдээүйгээ төсөөлж чадахгүй2. Ажлын тухайн мэдээлэл олж

чадахгүй3. МБС-ын тухай мэдээлэл олж

чадахгүй 4. Дээд боловсролын талаар

мэдээлэл олж чадахгүй5. Цагийн ажил олж чадахгүй6. Бусад………………………

1. Сургуулиас одоо гарах уу эсвэл 12 дугаар ангиа төгсөх үү гэдгээ мэдэхгүй

2. Манай эцэг эх, багш миний өмнөөс шийдвэр гаргаад байдаг

3. Шийдвэр гаргаж чадахгүй4. Ажил мэргэжил, сургалтын

төлөвлөгөөний агуулга юу байж болохыг мэдэхгүй

5. Ямар ажил хийх тухай шийдвэр гаргаж чадахгүй

6. Яаж амьдрах тухай шийдвэр гаргаж чадахгүй байгаа

7. Сургууль төгсөөд өдрийн сургалтанд хамрагдах уу эсвэл эчнээ сурах уу гэдгээ шийдэж чадахгүй

8. Бусад …………………..

Хэсэг В: Гэр бүлтэй холбоотой асуудал

1. Ажил мэргэжлийн сонголтынхоо талаар эцэг эхтэй ярьж, ойлголцож чаддаггүй

2. Эцэг эхийнхээ хийсэн сонголтыг дагахаас өөр аргагүй байдаг

3. Гэрт хичээл хийхэд хэцүү4. Эцэг эх ажил мэргэжлийн талаар

зөвлөж чаддаггүй5. Миний сонголт эцэг эхийн

сонголт зөрчилддөг6. Бусад…………………………..

1. Ямар сургалтууд байдгийг мэдэхгүй

2. Энэ сургалтыг ямар сургалтын байгууллагууд зохион байгуулдагийг мэдэхгүй

3. Сургалтын агуулга юу болохыг мэдэхгүй

4. Энэ сургалтанд хамрагдаад амжилттай сурч чадах эсэхээ мэдэхгүй

5. Энэ сургалтыг төгсөөд ажилд орох боломж ямар байдгийг мэдэхгүй

6. Энэ сургалтын хугацаа болон зардлыг мэдэхгүй

7. Элсэж ороход хэцүү эсэхийг мэдэхгүй

8. Энэ сургалтанд хэзээ, яаж хүсэлт гаргахаа мэдэхгүй

9. Бусад……………….

66

Хэсэг Д: Ажил хөдөлмөртэй холбоотой асуудал1. Ажил хаанаас яаж хайдгийг мэдэхгүй2. Орон нутгийн хөдөлмөрийн хэлтэс хаана байдгийг мэдэхгүй3. Ажилд яаж өргөдөл гаргахыг мэдэхгүй4. Өргөдлийн маягт яаж бөглөхийг мэдэхгүй5. CV яаж бичихийг мэдэхгүй6. Хэнээс тодорхойлолт авахаа мэдэхгүй7. Ажил олгогчтой хэрхэн холбоо барихыг мэдэхгүй8. Ажлын ярилцлагад хэрхэн бэлтгэхийг мэдэхгүй9. Ажлын ярилцлагад яаж хувцаслах ёстойг мэдэхгүй10. Ажлын ярилцлагын асуултад яаж хариулахыг мэдэхгүй11. Ярилцлага дээр ямар асуулт асуух ёстойг мэдэхгүй12. Ажлын саналаас яаж татгалзахыг мэдэхгүй13. Ажилд ороход саад болох хувийн мэдээллийн талаар мэдэхгүй14. Бусад………………………………………….

ДЭЭРХ АСУУДЛЫГ ШИЙДЭХ АРГА ЗАМ

1.Миний хамгийн их тулгамдаад байгаа асуудал бол

……………………………………………………………………………………………………………………

2.Хамгийн том асуудал бол

……………………………………………………………………………………………………………………

3.Хамгийн түрүүнд хийх зүйл бол

……………………………………………………………………………………………………………………

4.Дараа нь хийх зүйл бол

……………………………………………………………………………………………………………………

5.Гуравдугаарт хийх зүйл бол

……………………………………………………………………………………………………………………

6.Эдгээр асуудлыг шийдэхэд надад туслах хүмүүс бол

……………………………………………………………………………………………………………………

7.Асуудал шийдэхэд хэрэгтэй мэдээлэл нь

……………………………………………………………………………………………………………………

8.Энэ мэдээллийг хайж олох эх сурвалж бол

……………………………………………………………………………………………………………………

9.Эдгээр асуудлыг шийдэж дуусах хугацаа нь

……………………………………………………………………………………………………………………

10.Асуудлыг шийдсэн байдлаа эргэн харж дүгнэх, эргэцүүлэх хугацаа нь

……………………………………………………………………………………………………………………

67

ХАВСРАЛТ 4

ҮНДЭСНИЙ АЖИЛ МЭРГЭЖЛИЙН ЖАГСААЛТ

Энэхүү жагсаалтын эх сурвалж нь 2008 оны “Үндэсний ажил мэргэжлийн ангилал, тодорхойлолт – ҮАМАТ 08” болно1. Мэргэжлийн нэгж бүлгийн тодорхой жишээ ажил мэргэжлийг дээрх номноос үзнэ үү. Үндэсний ажил мэргэжлийг үндсэн, дэд, бага болон нэгж бүлгээр ангилж жагсаасан байдаг.

Дэд бүлэг Бага бүлэг Нэгж бүлэг

I. МЕНЕЖЕР

1. Хууль тогтоогч, удирдах албан тушаалтан, гүйцэтгэх захирал

1. Хууль тогтоогч, удирдах албан тушаалтан

Хууль тогтоогч, Төрийн байгууллагын удирдах албан тушаалтан, Орон нутгийн Засаг дарга, захирагч, бусад удирдах ажилтан, Улс төр, олон нийт болон ТББ-ын удирдах албан тушаалтан

2. Захирал, гүйцэтгэх захирал

Захирал, гүйцэтгэх захирал, Дэд захирал, орлогч дарга

2. Захиргаа, арилжааны менежер

1. Бизнес, үйлчилгээ, захиргааны менежер

Санхүүгийн менежер, Хүний нөөцийн менежер, Бодлого, төлөвлөгөөний менежер, Бизнес, үйлчилгээ, захиргааны менежер, Зар сурталчилгаа, олон нийттэй харилцах менежер, Судалгаа, хөгжлийн менежер

3. Үйлдвэрлэл, төрөлжсөн үйлчилгээний менежер

1. ХАА, ой, загас агнуурын үйлдвэрлэлийн менежер

ХАА, ой, загас агнуурын үйлдвэрлэлийн менежер, Загас үржүүлэгч, загасны аж ахуйн менежер

2. Үйлдвэр, уурхай, барилга угсралт, хангамж түгээлтийн менежер

Үйлдвэрийн менежер, Уурхайн менежер, Барилга угсралтын менежер, Хангамж, түгээлт болон холбогдох менежер

3. Мэдээлэл холбоо, технологи үйлчилгээний менежер

Мэдээлэл холбоо, технологийн үйлчилгээний менежер

4. Мэргэшсэн үйлчилгээний менежер

Хүүхэд асрах үйлчилгээний менежер, Эрүүл мэндийн үйлчилгээний менежер, Настанг асрамжлах үйлчилгээний менежер, Нийгмийн халамжийн менежер, Боловсрол, сургалтын менежер, Банк, санхүү, даатгалын үйлчилгээний менежер, Бусад үйлчилгээний менежер

4. Зочид буудал, худалдаа болон холбогдох бусад үйлчилгээний менежер

1. Зочид буудал, рестораны менежер Зочид буудлын менежер, Рестораны менежер

2. Жижиглэн, бөөний худалдааны менежер Жижиглэн, бөөний худалдааны менежер

3. Бусад үйлчилгээний менежер

Соёл, спорт, амралтын төвийн менежер, Бусад менежер

II. МЭРГЭЖИЛТЭН

1. Шинжлэх ухаан, инженерийн мэргэжилтэн

1. Биет бодис, гео судлалын мэргэжилтэн

Физикч, одон орон судлаач, Цаг уурч, Химич, Геологич, геофизикч

2. Математикч, статистикч Математикч, статистикч

3. Байгалийн ухааны мэргэжилтэн

Биологич, ургамал судлаач, амьтан судлаач, болон холбогдох бусад мэргэжилтэн, Фермер, ойн болон загасны аж ахуйн зөвлөх, мэргэжилтэн, Байгаль хамгааллын мэргэжилтэн

1 Энэхүү номыг Нийгмийн хамгаалал, хөдөлмөрийн яам (НХХЯ - тухайн үеийн нэр), Монголын ажил олгогч эздийн холбоо болон Олон улсын хөдөлмөрийн байгууллага хамтран боловсруулж, 2010 онд НХХЯ-ны Сайдын 16 дугаар тоот тушаалаар баталж, хэвлүүлсэн байдаг.

68

4. Инженер (компьютер технологиос бусад)

Аж үйлдвэрийн инженер, Иргэний барилга, байгууламжийн инженер, Байгаль орчны инженер, Механик инженер, Химийн инженер, Уул уурхайн бүх төрлийн инженер, Бусад инженер

5. Цахилгаан, компьютер технологийн инженер

Цахилгааны инженер, Компьютерийн инженер, Телехолбооны инженер

6. Архитектурч, дизайнер, төлөвлөгч, зурагзүйч, байрзүйч

Барилгын архитектурч, Газар зохион байгуулалт, кадастр, Бүтээгдэхүүн , хувцасны дизайнер, Хот байгуулалт, тээврийн хөдөлгөөний төлөвлөгч, Зурагзүйч, байр зүйч, График, мултимедиа дизайнер

2. Эрүүл мэндийн мэргэжилтэн

7. Хүний их эмч Ерөнхий эмч, Нарийн мэргэжлийн эмч8. Сувилахуй, эх барих

мэргэжилтэн Сувилагч, Эх баригч

9. Уламжлалт анагаах ухаан

Уламжлалт анагаах ухааны эмч, сувилагч, уламжлалт анагаах ухааны бариач, домч, засалч

10. Яаралтай тусламжийн эмч Яаралтай тусламжийн эмч, сувилагч

11. Малын эмч Малын эмч

12. Эрүүл мэндийн бусад мэргэжилтэн

Нүүр амны эмч, Эм зүйч, Эрүүл ахуйч эмч, ариун цэврийн мэргэжилтэн, Нөхөн сэргээх эмчилгээний эмч, Хоол тэжээлийн мэргэжилтэн, хоолны арга зүйч, Сонсголын мэргэжилтэн, хэлний согог засалч, Хараа зүйч, хараа хэмжигч, Эрүүл мэндийн бусад мэргэжилтэн

3. Багшлах мэргэжилтэн

13. Их дээд сургуулийн багш Их дээд сургуулийн багш

14. МБС-ын багш МБС-ын байгууллагын багш15. Дунд боловсролын

багш Дунд сургуулийн багш

16. Бага болон сургуулийн өмнөх боловсролын багш

Бага ангийн багш, Цэцэрлэгийн багш, сурган хүмүүжүүлэгч

17. Бусад багшлах мэргэжилтэн

Боловсролын арга зүйч, Тусгай хэрэгцээт боловсролын багш, Гадаад хэлний багш, Дуу хөгжмийн багш, Соёл, урлагийн багш, Мэдээллийн технологийн багш, Бусад багш

4. Бизнес, захиргааны мэргэжилтэн

1. Санхүүгийн мэргэжилтэн

Нягтлан бодогч, Санхүү хөрөнгө оруулалтын зөвлөх, Санхүүгийн шинжээч

2. Захиргааны мэргэжилтэн

Удирдлагын аналист, шинжээч, Бодлого, төлөвлөгөөний мэргэжилтэн, Хүний нөөц, ажил мэргэжлийн зөвлөх, Сургалтын болон хүний нөөцийн хөгжлийн мэргэжилтэн

3. Борлуулалт, маркетинг олон нийттэй харилцах мэргэжилтэн

Зар сурталчилгаа, маркетингийн, Олон нийттэй харилцах, Техникийн болон эмнэлгийн борлуулалтын (МХТ-с бусад), Мэдээлэл, холбооны технологийн борлуулалтын мэргэжилтэн

5. Мэдээлэл технологи, холбооны мэргэжилтэн

1. Програм хангамж, хэрэглээний програм зохиогч, шинжээч

Мэдээллийн системийн шинжээч, Програм зохиогч, Вэб, мультмедиа зохиогч, Хэрэглээний програм зохиогч, Бусад мэргэжилтэн

2. Өгөгдлийн сан, сүлжээний мэргэжилтэн

Өгөгдлийн сангийн дизайнер, админ, Системийн админ, Компьютерийн сүлжээний мэргэжилтэн, Бусад мэргэжилтэн

6. Хууль, нийгэм, соёлын мэргэжилтэн

1. Эрх зүйн мэргэжилтэн Эрх зүйч, хуульч, Шүүгч, Бусад эрх зүйн мэргэжилтэн

2. Номын санч, архивч, музейн мэргэжилтэн

Архивч, музейн мэргэжилтэн, Номын санч, бусад мэргэжилтэн

69

3. Нийгэм, шашны мэргэжилтэн

Эдийн засагч, Социологич, антропологич, археологич, Философич, улс төр судлаач, түүхч, Сэтгэл зүйч, Нийгмийн ажилтан, зөвлөх, Шашны мэргэжилтэн

4. Зохиолч, сэтгүүлч, хэл шинжээч

Зохиолч болон холбогдох нийтлэлч, Сэтгүүлч, Орчуулагч, хэлмэрч, бусад хэл шинжээч

5. Уран бүтээлч, жүжигчин

Дүрслэх урлаач, зураач, Хөгжмийн зохиолч, хөгжимчин, дуучин, Бүжиг дэглэгч, бүжигчин, Кино тайз болон холбогдох найруулагч, Жүжигчин, Радио, телевиз, бусад мэдээллийн хэрэгслийн нэвтрүүлэгч, хөтлөгч, Бусад уран бүтээлч

III. ТЕХНИКЧ БОЛОН ТУСЛАХ/ДЭД МЭРГЭЖИЛТЭН

1. Шинжлэх ухаан, инженерийн туслах, дэд мэргэжилтэн

1. Инженер техникийн ажилтан, техникч

Хими, физикийн техникч, иргэний барилгын, цахилгааны, механикийн, химийн, уурхай, металлургийн, зурагзүйн болон бусад инженер техникийн ажилтан

2. Уурхай, үйлдвэр, барилга угсралтын байцаагч

Уурхайн, үйлдвэрийн, барилга угсралтын байцаагч, хянагч

3. Технологи, процесс, чанар шалгагч, техникч

Цахилгаан үйлдвэрлэлтийн төхөөргийн оператор, шатаагч зуух, ус цэвэрлэх байгууламжийн оператор, химийн процессийн төхөөрөмжийн оператор, нефть, хий, цэвэрлэх төхөөргийн оператор, металл үйлдвэрлэлийн процесс хянагч, болон бусад оператор, хянагч

4. Амьд байгалийн ухааны техникч болон бусад дэд мэргэжилтэн

Амьд байгалийн ухааны техникч (анагаахаас бусад), ХАА-н техникч, ойн аж ахуй, цэцэрлэгжүүлэлтийн техникч

5. Усан онгоц, агаарын хөлгийн хянагч, техникч

Усан онгоцны инженер, усан онгоцны тавцангийн ажилтан, чиглүүлэгч, агаарын хөлгийн нисгэгч, бусад дэд мэргэжилтэн, агаарын хөдөлгөөний хянагч, агаарын хөдөлгөөний аюулгүйн техникч

2. Эрүүл мэндийн туслах, дэд мэргэжилтэн

1. Анагаахын болон эм зүйн техникч

Эмчилгээ, оношлогооны төхөөрөмжийн техникч, эмчилгээ, эмгэг судлалын лабораторийн техникч, эм зүйн техникч, туслах, эмчилгээ, хиймэл шүдний техникч

2. Сувилахуй болон эх барихуйн туслах, дэд мэргэжилтэн

Сувилагчийн туслах, эх баригчийн туслах

3. Уламжлалт анагаах ухааны туслах, дэд мэргэжилтэн

Уламжлалт анагаах ухааны туслах, дэд мэргэжилтэн

4. Мал эмнэлгийн туслах, дэд мэргэжилтэн Мал эмнэлгийн техникч, туслах, малын бага эмч,

5. Эрүүл мэндийн бусад туслах

Нүүр амны эмчилгээний туслах, эмчлэгч, эмчилгээний тэмдэглэл, эрүүл мэндийн мэдээллийн ажилтан, өрхийн эрүүл мэндийн ажилтан, харааны шилний ажилтан, шил олгогч, нөхөн сэргээх эмчилгээний техникч, туслах, эмчилгээний туслах ажилтан, эрүүл ахуйн байцаагчийн туслах ажилтан, яаралтай тусламсжийн туслах ажилтан болон бусад туслах ажилтан,

3. Бизнесийн болон захиргааны туслах, дэд мэргэжилтэн

1. Санхүүгийн туслах, дэд мэргэжилтэн

Үнэт цаас, санхүүгийн брокер, диллер, зээлийн мэргэжилтэн, нягтлан бодох бүртгэлийн туслах, статистикийн мэргэжилтэн, хөрөнгийн үнэлгээчин, хохирол тодорхойлогч

2. Борлуулалт, худалдан авалтын агент, брокер

Актуарч, борлуулалтын төлөөлөгч, худалдан авагч, борлуулалтын брокер

70

3. Бизнес үйлчилгээний агент

Илгээмжийн агент, клирингийн ажилтан, хурал, зөвлөгөөн, үзэшлэг, уулзалт зохион байгуулагч, хөдөлмөр эрхлэлтийн агент, ажилд зуучлагч, үл хөдлөх хөрөнгийн агент, менежер, болон бусад

4. Захиргааны туслах, дэд мэргэжилтэн

Албаны зааварлагч, хуулийн нарийн бичгийн дарга, захиргааны нарийн бичгийн дарга, анагаахын нарийн бичгийн дарга, бүртгэлийн ажилтан

5. ЗГ-ын хэрэгжүүлэгч, тохируулагч агентлагийн ажилтан

Хил, гаалийн байцаагч, улсын татвар, акцизын албаны ажилтан, нийгмийн даатгал, тэтгэвэр, тэтгэмжийн ажилтан, тусгай зөвшөөрөл хариуцсан ажилтан, цагдаагийн байцаагч, мөрдөн байцаагч, болон бусад

4. Хууль, нийгэм, соёл болон тэдгээртэй холбогдох туслах, дэд мэргэжилтэн

1. Хууль, нийгэм, шашны ажилтан

Эрх зүйн ажилтан, нийгмийн ажилтан, шашны асуудал эрхэлсэн дэд мэргэжилтэн

2. Биеийн тамир, спорт, фитнессийн ажилтан

Тамирчин, спортын тоглогч, дасгалжуулагч, зааварлагч, фитнес чийрэгжүүлэлтийн ажилтан, хөтөлбөрийн удирдагч

3. Соёл урлаг, хүнсний технологийн ажилтан

Фото зурагчин, интерьер дизайнер, галлерей, музейн, номын сангийн ажилтан, тогооч, соёл урлагийн бусад дэд мэргэжилтэн

5. Мэдээлэл, холбооны техникч

1. Мэдээлэл, холбооны технологи ажиллагаа болон хэрэглэгчдэд туслах техникч

Хэрэглэгчийн туслах ажилтан, сүлцээ, системийн техникч, вэб техникч

2. Телехолбоо, өргөн нэвтрүүлгийн техникч

Өргөн нэвтрүүлэг, дуу, дүрс бичлэгийн техникч, телехолбооны инженерийн техникч

IV. ОФФИС, ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ АЖИЛТАН

1. Албан оффис, үйлчилгээний ажилтан

1. Оффисын ажилтан Оффисын үндсэн ажилтан2. Нарийн бичгийн дарга Нарийн бичгийн дарга3. Компьютерийн

операторч Бичээч, баримт мэдээлэл оруулагч, операторч

2. Хэрэглэгчдэд үйлчлэх ажилтан

1. Теллер, мөнгө хураагч, холбогдох бусад ажилтан

Банкны теллер, дилер, тоглоомын газрын ажилтан, барьцаалан зээлдэгч, мөнгө зээлдүүлэгч, өр барагдуулагч, холбогдох бусад ажилтан

2. Хэрэглэгчийг мэдээллээр хангах ажилтан

Аялал жуулчлалын зөвлөгч, аялалын газрын ажилтан, холбоо барих мэдээллийн төвийн ажилтан, телефон холбоочин, зочид буудлын хүлээн авагч, лавлах төвийн ажилтан, хүлээн авагч, зах зээл судлаач, болон бусад

3. Тооцоолол, материал бүртгэлийн ажилтан

1. Тооцооллын ажилтанНягтлан бодох, данс бүртгэлийн ажилтан, статистик, санхүү, даатгалын ажилтан, цалингийн бүртгэлийн ажилтан

2. Материал бүртгэл, тээврийн ажилтан

Материалын нөөцийн ажилтан, үйлдвэрлэлийн ажилтан, тээврийн диспетчер

3. Оффисын бусад туслах ажилтан

1. Оффисын бусад туслах ажилтан

Номын сангийн ажилтан, шуудан зөөгч, ангилах ажилтан, кодлогч, редактор, бичээч, олшруулагч, хүний нөөцийн туслах ажилтан, болон бусад

V. ХУДАЛДАА, ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ АЖИЛТАН

1. Хувийн үйлчилгээний ажилтан

1. Аялал, жуулчлалын үйлчлэх ажилтан, кондуктор, хөтөч

Аялал, жуулчлалын үйлчлэх ажилтан, үйлчлэгч, нийтийн тээврийн кондуктор, хөтөч

2. Тогооч Тогооч 3. Бармен, зөөгч Бармен, зөөгч4. Үсчин, гоо сайханч,

холбогдох бусад ажилтан

Үсчин, гоо сайханч, маникюр, педикюр

71

5. Байр, байшин, гэр ахуйн үйлчилгээний ажилтан

Байгууллагын цэвэрлэгээ, ахуй хариуцсан ажилтан, гэрийн үйлчлэгч болон бусад

6. Хувь хүний үйлчилгээний бусад ажилтан

Зурхайч, мэргэч, бараа бологч, оршуулга зохион байгуулагч, чандарлагч, гэрийн тэжээвэр амьтан маллагч, жолооны багш болон бусад

2. Борлуулалтын ажилтан

1. Гадаад орчинд, захын ажилтан Мухлаг, захын ажилтан, гадаа хоол, хүнс худалдагч

2. Дэлгүүрийн худалдагч Дэлгүүрийн эзэн, менежер, худалдааны туслах ажилтан

3. Кассчин, тасалбар борлуулагч Кассчин, тасалбар борлуулагч

4. Борлуулалтын бусад ажилтан

Загвар өмсөгч, бараа танилцуулагч, захиалгаар, дуудлагаар, утсаар худалдаа эрхлэгч, захиалга авагч, үйлчилгээний цэгийн ажилтан, хүнсний лангууны ажилтан, болон бусад

3. Хувь хүн асрах ажилтан

1. Хүүхэд асрах ажилтан, багшийн туслах Хүүхэд асрагч, туслах багш

2. Эмнэлгийн сувилгааны ажилтан

Э мнэлгийн сувилгааны ажилтан, гэрээр хүн асрах ажилтан болон бусад

4. Хамгаалах үйлчилгээний ажилтан

1. Хамгаалах үйлчилгээний ажилтан

Аврагч, цагдаа, шоронгийн хуяг, хамгаалалтын албаны ажилтан

VI. ХӨДӨӨ АЖ АХУЙ, ОЙ, ЗАГАС АГНУУРЫН АЖИЛТАН

1. Зах зээлд чиглэсэн ХАА-н мэргэшсэн ажилтан

1. Зах зээлд чиглэсэн ажилтан

Тариаланч, ногоочин, мод, бут ургуулагч, цэцэрлэгжүүлэлтийн ажилтан

2. Малчин, амьтан маллагч

Малчин, сүү, цагаан идээ боловсруулагч, шувууны аж ахуйн ажилтан, зөгий үржүүлэгч, болон бусад амьтан маллагч

3. Газар тариалан, мал амьтан хослон эрхлэгч Газар тариалан, мал амьтан хослон эрхлэгч

2. Зах зээлд чиглэсэн ой, загасны аж ахуй, ан агнуур эрхлэгч

1. Ойн аж ахуй, холбогдох бусад ажилтан Ойн аж ахуй, холбогдох бусад ажилтан

2. Загасны аж ахуйн ажилтан, анчин, гөрөөчин

Усны ургамал ургуулагч, загасны аж ахуйн ажилтан, загас үржүүлэгч, анчин

3. Өрхийн хэрэгцээт амь зуулгын фермер, загасчин, анчин, холбогдох бусад ажилтан

1. Өрхийн хэрэгцээт газар тариалангийн фермер Газар тариалан эрхлэгч

2. Өрхийн хэрэгцээт мал аж ахуйн фермер Малчин

3. Өрхийн хэрэгцээт тарилан, мал аж ахуй хосолсон фермер

Мал аж ахуй, газар тариалан эрхлэгч

4. Өрхийн хэрэгцээт загасчин, анчин Загасчин, ургамал, самар, жимс түүгч

VII. ҮЙЛДВЭРЛЭЛ, БАРИЛГА, ГАР УРЛАЛ, ХОЛБОГДОХ АЖИЛ ҮЙЛЧИЛГЭЭНИЙ АЖИЛТАН

1. Барилга түүнтэй холбогдох мэргэжлийн ажилтан

1. Барилгын араг бүтээц, түүнтэй холбогдох мэргэжлийн ажилтан

Барилгачин, өрлөгчин, чулуучин, чулуу зүсэгч, бутлагч, сийлбэрчин, бетончин, бетон гадаргуу өнгөлөгч, барилга угсралтын мужаан, болон бусад

2. Барилгын гүйцэтгэгч болон түүнтэй адилтгах бусад мэргэжлийн ажилтан

Дээвэрчин, шалчин, өнгөлгөөчин, шаварчин, засалчин, тусгаарлагч, шилчин, сантехник, хоолой угсрагч, агааржуулалт, агаар сэлтгэлтийн механик

3. Будагчин, барилгын цэвэрлэгээний болон холбогдох бусад ажилтан

Будагчин, будаг шүршигч, лакдагч, барилгын бүтээцийн цэвэрлэгч болон бусад

72

2. Металл, машин механизм, холбогдох мэргэжлийн ажилтан

1. Нимгэн төмөр, барилгын металл хийцийн мэргэжилтэн, хэв цутгагч, холбогдох бусад ажилтан

Хэв цутгагч, гагнуурчин, нимгэн төмөрчин, металл хийц бэлтгэгч, угсрагч, хүнд, овортой эдлэхүүн зөөгч, оосорлогч

2. Дпархан, гараар давтах болон шахуургын дархан, холбогдох бусад ажилтан

Дархан, гараар давтах болон шахуургын дархан, багажны дархан, металлын машин механизм суурилуулагч, металл зүлгэгч, багаж ирлэгч

3. Машин, механизмын механикч, засварчин

Моторт тээврийн хэрэгслийн механикч, тохируулагч, агаарын хөлгийн хөдөлгүүрийн механикч, тохируулагч, ХАА, аж үйлдвэрийн машин механизмын механикч, тохируулагч, унадаг дугуйн засварчин

3. Гар урлал, хэвлэлийн ажилтан

1. Гар урлалын ажилтан

Нарийн хийцтэй багаж үйлдвэрлэгч, засварчин, хөгжмийн зэмсэг үйлдвэрлэгч, хөглөгч, эрдэнийн чулуу, үнэт металлын ажилтан, ваар, шавар эдлэлийн ажилтан, шилэн эдлэл хийгч, зүсэгч, өнгөлөгч, хаяг, зарлал, гоёл чигмэглэлийн зураач, будагч, сийлбэрч, зураг хээ гаргагч, модоор гар урлалын зүйл хийгч, даавуу, арьс, бусад материалаар гар урлалын зүйлс хийгч, болон бусад гар урлаач

2. Хэвлэлийн ажилтан Хэвлэхийн өмнөх ажиллагааны техникч, хэвлэгч, дэвтэрлэх ажилтан

4. Цахилгаан, цахим техникч

1. Цахилгаан төхөөрөмж суурилуулагч, тохируулагч

Барилгын болон бусад цахилгаанчин, бахилгаан төхөөрөмжийн механикч, цахилгаан шугам тавигч

2. Цахим техникч, телехолбооны механикч, тохируулагч

Цахим механикч, засварчин, мэдээлэл холбооны технологийн сул хүчний шугамын хэрэгсэл тавигч, тохируулагч

5. Хүнс үйлдвэрлэгч, мод боловсруулагч, хувцас бусад хийцийн зүйл хийгч, холбогдох мэргэжлийн ажилтан

1. Хүнс үйлдвэрлэгч, холбогдох бусад мэргэжлийн ажилтан

Мах, загасны худалдаачин, хоол, хүнс бэлтгэгч, гурилан бүтээгдэхүүн бал бурам, бусад амттан үйлдвэрлэгч, сүү, цагаан идээ боловсруулагч, жимс, жимсгэнэ, ногоо хүнсний бусад зүйл даршлагч, хүнсний зүйл, ундаа амтлагч, зэрэглэл тогтоогч, тамхи үйлдвэрлэгч

2. Мод боловсруулагч нарийн мужаан, холбогдох бусад мэргэжлийн ажилтан

Мод боловсруулагч, нарийн мужаан, мод боловсруулах машин суурилуулагч, операторч

3. Хувцас оёх болон холбогдох бусад мэргэжлийн ажилтан

Загвар гаргагч, үслэг эдлэл, малгай хийгч, хувцас болон бусад төрлийн эд зүйлийн үлгэр гаргагч, хувилагч, эсгүүрчин, оёдолчин, хатгамалч, тавилганы бүрээс хийгч, ангийн үс, арьс шир боловсруулагч, гуталчин, холбогдох бусад ажилтан

4. Бусад үйлдвэрлэл, үйлчилгээ, урлалын эд зүйл хийгч, холбогдох ажилтан

Усан доорх төхөөрөмжийн ажилтан, тэсэлгээчин, бүтээгдэхүүн зэрэглэгч, шалгагч, ариутгагч, хортон шавьж, хогийн ургамал устгагч, болон бусад

VIII. ТӨХӨӨРӨМЖ, МАШИН МЕХАНИЗМЫН ОПЕРАТОР, ЗАСВАРЧИН

1. Машин механизм, төхөөрөмжийн оператор, угсрагч

1. Уурхайн болон эрдэс боловсруулах суурь машины оператор

Далд ба ил уурхайчин, оператор, эрдэс, чулуулаг боловсруулах төхөөрөмжийн оператор, цооног өрөмдөгч, цемент бусад эрдэс бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэлийн машины оператор

2. Металл боловсруулах, эцсийн бүтээгдэхүүний суурь машины оператор

Металл боловсруулах төхөөрөмжийн, металл өнгөлөх, цайрдах, бүрэх машины оператор

73

3. Химийн болон фото зургийн бүтээгдэхүүний машины оператор

Химийн бүтээгдэхүүний машины оператор, фото зургийн машин ажиллуулагч

4. Резин, хуванцар, цаасан бүтээгдэхүүний машины оператор

Резин, хуванцар, цаасан бүтээгдэхүүний машины оператор

5. Нэхмэл, үслэг эдлэл, арьс ширэн бүтээгдэхүүний машины оператор

Утас бэлтгэх, томох, ээрэх, нэхэх, сүлжих, оёдлын машины оператор, угаах, чанах, будах, цайруулах, сэгсрэх, цэвэрлэх, толбо арилгах, хатаах, үслэг эдлэл, арьс шир бэлтгэх, гутал бусад ижил төрлийн машин, угаалгын машины болон бусад машины оператор

6. Хоол хүнс, бусад төрлийн хүнсний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх машины оператор

Хоол хүнс, бусад төрлийн хүнсний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх машины оператор, үр тариа боловсруулах үйлдвэрлэлийн оператор

7. Мод боловсруулах, цаас үйлдвэрлэх машины оператор

Модны зутан, цаас үйлдвэрлэх төхөөрөмжийн оператор, мод боловсруулах төхөөрөмжийн оператор,

8. Бусад суурь машин, төхөөрөмжийн оператор

Шил болон керамик зуухны, уурын хөдөлгүүр, уурын тогооны, савлах, юүлэх, хаяглах болон холбогдох бусад машины оператор

2. Угсрагч 9. Угсрагч Машин механизм угсрагч, цахилгаан, цахим төхөөрөмж угсрагч болон бусад угсрагч

3. Жолооч, хөдөлгөөнт төхөөргийн оператор

1. Зүтгүүрийн машинч, холбогдох ажилтан

Зүтгүүрийн машинч, төмөр замын бэхэлгээчин, дохиочин, шилжүүлэгч

2. Машин, тэргэнцэр, бүхээгт тэрэг, мотоциклийн жолооч

Мотоциклийн, машин, такси болон бүхээгт тэрэгний жолооч

3. Хүнд даацын машин, автобусны жолооч

Автобус, троллейбус, трамвай, хүнд даацын машин, том тэрэгний жолооч, зөөврийн ферм, ойн төхөөргийн, газар шороо, зам засварын болон түүнтэй адилтгах машины оператор, кранист, өргөгч цамхаг түүнтэй адилтгах машин, бусад өргөх, татах төхөөрөмжийн оператор

4. Усан онгоцны тавцангийн баг, түүнд холбогдох ажилтан

Усан онгоцны тавцангийн баг, түүнд холбогдох бусад ажилтан

IX. ЭНГИЙН АЖИЛ МЭРГЭЖИЛ

1. Цэвэрлэгч, туслагч

1. Гэр, зочид буудал, албан оффисын цэвэрлэгээний ажилтан

Гэр ахуйн цэвэрлэгээний ажил эрхлэгч, туслагч, зочид буудал, албан оффис, бусад байгууллагын цэвэрлэгч, туслагч

2. Машин, цонх, хувцас угаалга, бусад гар цэвэрлэгээний ажил

Гар аргаар угаагч, индүүдэгч, хатаагч, тээврийн хэрэгслийн цэвэрлэгч, цонх угаагч, бусад цэвэрлэгээний ажилтан

2. ХАА, ой, загас, агнуурын ажил

1. ХАА, ой, загас, агнуурын ажил

Үр тарианы, малын, мал, тарилан хосолсон фермийн ажилтан, цэцэрлэгжүүлэлтийн, ойн аж ахуйн, загасны болон усны аж ахуйн ажилтан

3. Уул уурхай, барилга угсралт, үйлдвэр, тээвэр, агуулахын ажил

1. Уурхайн болон барилгын ажил

Уурхай, карьерийн, иргэний барилгын туслах, барилга угсралтын туслах ажилтнууд

2. Үйлдвэрийн ажил Гараар савлах, баглах ажилтан, үйлдвэрийн бусад ажилтан

3. Тээвэр, агуулахын ажил Дугуй, тэргэнцэр жолоодогч, тэрэгчин, ердийн хөсөгчин, ачаа зөөгч, тавиур дүүргэгч

4. Хүнс бэлтгэлийн туслах ажил

1. Хүнс бэтгэлийн туслах ажил

Түргэн хоол бэлтгэх ажилтан, гал тогооны туслах ажилтан

74

5. Гадаа орчин дахь худалдаа, үйлчилгээний ажил

1. Гадаа орчин дахь худалдаа, үйлчилгээний ажил

Гадаа орчин дахь худалдаа, үйлчилгээний ажил

2. Гадаа орчин дахь мухлаг, лангуу ажиллуулагч (хоол хүнснээс бусад)

Гадаа орчин дахь мухлаг, лангуу ажиллуулагч (хоол хүнснээс бусад)

6. Бусад энгийн ажил

1. Хог хаягдалын ажилтанХог хаягдал, түүнийг дахин боловсруулах, хог хаягдал цуглуулах ажилтан, хог хаягдал ангилагч, хог хаягдал цэвэрлэгч, адилтгах ажил эрхлэгч

2. Бусад энгийн ажил

Илгээмж хүргэгч, зарлага, ачаа тээш зөөгч, түр ажил эрхлэгч, тоолуурын заалт тэмдэглэгч, автоматаас мөнгө хураагчаас мөнгө цуглуулагч, бараа, бүтээгдэхүүн нэмж хийгч, ус зөөгч, түлээ түүгч болон бусад холбогдох ажилтан

X. БАТЛАН ХАМГААЛАХ, ЗЭВСЭГТ ХҮЧНИЙ АЖИЛ МЭРГЭЖИЛ

1. Зэвсэгт хүчний зэрэг, цол бүхий офицер

1. Зэвсэгт хүчний зэрэг, цол бүхий офицер

Захирагч, штабын дарга, албад, тасгийн дарга, зэвсэгт хүчний жанжин штаб

2. Зэвсэгт хүчний ахлагч 1. Зэвсэгт хүчний ахлагч Удирдах албан тушаалын ахлагч, гүйцэтгэх албан

тушаалын ахлагч

3. Зэвсэгт хүчний зэрэглэлийн бусад ажил мэргэжил

1. Зэвсэгт хүчний зэрэглэлийн бусад ажил мэргэжил

Ерөнхий цэрэг, инженер, холбоо, хими, зэвсэг, зенит, артиллер

АХБ-ны “Хөдөлмөр эрхлэх ур чадварыг дээшлүүлэх”...

Documents