-DERS PLANI- DERS Görsel Sanatlar Dersi

SINIF 10. Sınıf

KONU Kommagene Uygarlığı

SÜRE 2 Ders Saati (40+40 dk)

AMAÇLAR 1. Kommagene Uygarlığı tarihi ve kültürü hakkına bilgi edinme. 2. Adıyaman Nemrut Dağındaki Kommagene Uygarlığı kalıntılarını

(Heykel, rölyef ve mimari yapıt) tanıma.

HEDEF DAVRANIŞLAR

1. Kommagene Uygarlığı hakkında bilgi sahibi olur. 2. Kommagene Uygarlığı’nın konumunu ve yerini bilir. 3. Kommagene Uygarlığı’nın kalıntılarını (Heykel, rölyef ve mimari

yapıt) tanır. 4. Kommagene Uygarlığı’nın tarihini, kültürünü ve keşfini bilir.

DERS İÇERİĞİ VE SÜREÇ

1. Öğrencilerden, konu hakkında araştırma yapmaları ve 3’er fotoğraf getirmeleri istenir.

2. Öğrencilerin edindiği bilgiler sorulur. Ve fotoğraflar incelenir. 3. Konunun anlatımı ve görsel sunumu (PowerPoint slayt) yapılır. A. Kommagene Uygarlığı tarihi anlatılır. B. Kommagene Uygarlığı kültürü anlatılır. C. Kommagene Uygarlığı keşifleri ve süreçleri anlatılır. 4. Öğrencilere konuyla ilgili sorular sorulur ve cevaplar yorumlanır. 5. Dersin başında öntest, sonunda ise sontest şeklinde ölçme ve

değerlendirme yapılır.

YÖNTEM Anlatım Yöntemi, Soru-Cevap Yöntemi, Uygulama Yöntemi

MATERYAL VE ARAÇLAR

Fotoğraflar, slayt sunum ve videolar.

ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME

1. Ön test 2. Son test

Şenol Hamza | 2016-2017

KOMMAGENE UYGARLIĞI

I.Kommagene Uygarlığı Tarihi

M.Ö. II. Yüzyılda Büyük İskender’in hükmettiği toprakların bir parçası olan uygarlık, M.Ö.290

ve M.Ö.163 yılları arasında, Selevkoslar (Seleucid) İmparatorluğu için bir satrap (beylik) olarak

bulunmuştur. Hanedan mensupları; batıda Kilikya ve kuzeyde Kapadokya bölgelerindendir. M.Ö. 163

yıllarında Selevkos İmparatorluğu çökmeye başladığında; satrap olan Ptolemais, kral öldükten sonra

bağımsızlığını ilan edip, merkezi Arsamea olan Kommagene adında bir krallık kurar (Resim 1).

Bu yeni Kurulan krallık, Fırat Nehri’nin batı kısmında bulunur. Fırat Nehri’nin sınır olarak

bulunduğu doğudaki komşusu Perslerdir. Doğu kültürüne sahip Persler, Kommagene Krallığını da bu

kültürün içinde tutmuşlardır. Krallığın batısına ise Roma İmparatorluğu bulunmaktaydı. Roma

İmparatorluğu ise batı (Helenistik) kültürünün merkez temsilcisidir. Kommagene Krallığı bu

kültüründe etkisinde kalmıştır. İki farklı kültürün tam ortasında kalan uygarlık kendine doğu-batı

sentezli yeni bir kült oluşturmuştur. Krallığın kuzey kısmında ise Ermeni Uygarlığı bulunmaktadır.

Romalıların ve Perslerin büyük gücüyle baş edecek kudrette olmayan Kommagene Krallığı çokta uzun

yıllar hüküm süremez.

Kommagene Krallığı haritası (Resim 1)

Bilinen en önemli kralları; öncü kral Samos, Mitradates I, Anthiakhos I ve Mitradates II’dir.

I.Mitradates, doğusunda ve batısındaki iki güçlü imparatorlukla baş edemeyeceğini bildiği için sürekli

dost kalma çabası içinde bir politika izlemiştir. Kral I. Mitradates, büyük propagandalarla Helenistik

hanedanlarla bağlantısını ilan edip, Helenistik Suriyeli Prenses VII. Laodice Tea ile evlendi. Böylede

hem doğu ile hem de batı ile kesin akrabalık kurmuş oldu. Ancak ilerleyen yıllarda Kralın damadı,

Partlar ile bir olup Roma İmparatorluğuna saldırdı. Mitradates, damadının tarafını tutunca, Roma ile

savaşmak zorunda kaldı. Ve Roma İmparatorluğu, Kommagene’yi ilhak etti.

I.Mitradates öldükten sonra yerine, oğlu Anthiakhos geçti. Anthiakhos, ataları ve babası için

Arsamea’da bir anıt mezar yaptırdı. Tanrıların Mitradates’i karşılayışını tasvir eden bir kabartma

“Tokalaşma Siteli” günümüze kadar ulaşmıştır (Resim 2).

Babası gibi Anthiakhos da Romalılarla savaşmak zorunda kaldı. Ancak Büyük Roma

İmparatorluğunun gönderdiği komutan Marcus Antonius, Kommagene Krallığını küçümseyerek

savaşınca, kazanan taraf, kalesini okçularıyla koruyan Anthiakhos oldu. Böylece Marcus Antonius’un

ordusunu bozguna uğradı. Roma bunu büyük bir aşağılanma olarak algıladı. Daha sonrasında bir

anlaşma yapılarak, zayıf bağlar güçlendirildi.

Tokalaşma Siteli (Resim 2)

Anthiakhos, bu büyük zaferin ardından kendisini tanrılarla bir tutmaya başladı. Ve ölümünden

sonra kendisinin gömülmesi için büyük bir Tümülüs yaptırmaya karar verdi. Kendini öylesine büyük

görüyordu ki, yaptırdığı anıtın iki tarafında büyük bir teras üzerindeki podyumda dört devasa

büyüklükteki tanrı heykelinin yanına, kendi heykelinin de bulunduğu bir anıt yaptırdı (Resim 3).

Anthiakhos ölünce de yerine oğlu II. Mitradates geçti.

Nemrut Dağı Anthiakhos Tümülüsü Batı Terası (Resim 3)

Anthiakhos’un oğlu II. Mitradates, babası kadar etkin bir kral olamadı. Annesi İsas ve kız

kardeşi adına günümüzde “Kadın Anıt Mezarı” olarak bilinen, “Karakuş Tümülüsü”nü inşa etti.

Tümülüs’teki sütunların üzerinde kartal heykeli olduğu için “Karakuş Tümülüsü” adını almıştır

(Resim4). Kendisi için ise “Sesönk Tümülüsü”nü yaptırmıştır.

Roma İmparatoru Vespasian, Kommagene Krallığı’na güvenmediği için M.S. 72 tarihinde,

üçüncü Kez ilhak etmiştir. Ve Kommagene Krallığı’nı, Roma İmparatorluğu’nun, Suriye’deki

topraklarına katarak, 230 yıllık Kommagene Krallığı’na son vermiştir. Adını da Eurphatasi olarak

değiştirmiştir.

Karakuş Tümülüsü (Resim 4)

Şenol Hamza | 2017

II.Kommagene Uygarlığı Keşfi

19. yüzyılın ilk çeyreğinde arkeoloji bilimi, dünyada önemli bir yer tutmaya başladı. Öyle ki her

geçen gün önemli yerler keşfediliyor ya da yeni kral mezarları bulunuyordu. Mezarlardan daha önemli

olan şeyse, hazinelerdi. İşin içine hazine girince, önemli aileler ve zengin kimseler, arkeologlara

sponsor oluyordu. Tabi ki kazılarda bulunan parçalar ve hazinelerde zengin kişilerin evlerini

süslüyordu.

İşte böylesi bir zamanda çok önemli arkeolojik kazılar ve araştırmalar yapılıyordu. 1870 yılında

Heinrich Schliemann, Truva kazılarına başladı. 1881 yılında ise Bergama Tapınağını keşfeden isim, Karl

Humann oldu. 1924 yılında da Howart Carter, Tutankhamon’un mezarını buldu. Yine ilk çeyrekte

Mezopotamya’da Asurlularla ilgili araştırmalar yapılıyor ve bu uygarlık çok büyük ilgi odağı oluyordu.

Kommagene Krallığı’nın bulunması da işte tam bu döneme denk geldi. 1881 yılında Alman

Demiryolu Mühendisi Karl Sester, Nemrut Dağı denilen bir dağın tepesinde Asurlulara ait olduğunu

düşündüğü devasa büyüklükteki heykellerden haberdar oldu. Hemen Berlin’e bir mektup yazarak,

Prusya Bilimler Akademisine gönderdi. Sester mektubunda; “Anadolu’nun doğusunda, Nemrut

denilen bir bölgede, 2150m yükseklikte, Asurlulardan kalma devasa heykellerden bahsediyordu.”

Akademinin bir anda ilgisini çeken mektup, bölgeye araştırma yapmak için, en başarılı üye sıfatıyla

Otto Puchstein’ı gönderdi. 30 Nisan 1882’de Anadolu’ya ulaşan Puchstein, Karl Sester ile birlikte 4

Mayıs’ta, tam 2 ay sonra Nemrut Dağındaki bölgeye ulaştı.

Nemrut Dağı Tümülüsü Doğu Terası (Resim 5)

Otto Puchstein ve Karl Sester, terasa ulaştıklarında bir podyum üzerinde devasa büyüklükteki

5 heykel ile karşılaştılar. Bu heykellerin başsız uzunlukları 10 metreden fazlaydı. Yerdeki heykel başları

ise 2 ila 2.50 metre uzunluğundaydı (Resim 5). Otto Puchstein, büyük bir heyecan ile heykelleri

incelemeye başladı. Figürleri incelerken birinin sol elinde bir topuz olduğunu fark etti. Bu heykelin

Yunan Tanrısı Herakles olabileceğinden şüphelendi. Araştırmaya devam ederken heykelin hemen

arkasında Yunanca yazıtların olduğunu gördü. Bu yazıtların çevirilerini yapınca, Bu heykellerin

Asurlulara ait olmadığını hemen anladı. Bu heykeller başka bir uygarlığa aitti. Ama, kimdi bu uygarlık?

Daha önce bölgede Hititlerin varlığından haberdardılar. Heyecanla araştırmalarında devam etti.

İnceleme yaparken tepenin diğer tarafına giden bir yol fark etti. Bu yolu takip ettiğinde arkada bir

teras daha olduğunu gördü. Burada da aynı heykeller yer alıyordu. Diğer taraftaki kırık-dökük

okunmayan yazıtları, buradakilerle birleştirdi. Tamamına yakınını çevirmeyi başaran Puchstein, büyük

bir keşif yaptığını fark etti.

Yazıtlara göre Kommagene Krallığı olarak bilinen bu uygarlık kralı Anthiakhos’un yaptırdığı

tümülüsteki heykeller ise soldan sağa şu şekildedir;

Anthiakhos I: Kommagene Kralı ve Tümülüs’ün sahibi.

Kommagene: Kommagene Krallığı’nı temsil eden Tanrıça.

Zeus - Oromasdes: Yunan baş tanrısı Zeus ve Pers Ahura Mazda özdeşi.

Apollon – Mitras – Helios – Hermes: Yunan – Pers ışık ve güneş tanrıları, Yunan haberci tanrı.

Herakles – Artagnes – Ares: Yunan yarı insan yarı tanrı Herkül ve Pers - Yunan savaş tanrıları.

Aynı zamanda bu beş Yunan ve Pers tanrılarının sağ ve sol yanlarında; gökyüzünü simgeleyen

kartal ve Yeryüzünü simgeleyen aslan heykelleri bulunmaktadır.

Milyonlarca kireçtaşından oluşturulmuş 50m’den daha yüksek olan, Nemrut Tümülüsü’nün

doğu ve batı terasındaki heykeller birbirinin aynısıdır. Doğu terası doğu Pers kültürünü temsilen, batı

terası ise batı Yunan kültürünü temsilen yapılmıştır. Doğu – batı sentezini gösteren en güzel ve tek

yapıttır.

Puchstein, incelemelerine devam ettikçe daha fazla bulguya rastlıyordu. Tümülüsün her

yönünden ve her açısından mükemmel bir manzaraya sahip olan 2150m yüksekliğindeki bu eşsiz

yapıt,

Dünya’nın en yüksek konumunda yer alan,

Dünyanın en yüksek tümülüsü,

Benzersiz Doğu – Batı kültür sentezine sahip

Bu mükemmel yapıt kuşkusuz en önemli arkeolojik çalışmalardandır. Ancak Puchstein, bu

eşsiz mabedin megaloman bir kral tarafından yapıldığından başka bi özelliği olmadığını düşünerek

araştırmalarına son vermiştir.

İlk araştırmalar bunlarla sınırlı kalmıştır. Fakat çok uzun bir süre geçmeden yeni araştırmalar

başlatılmıştır. İkinci keşif, 1883 yılında Akademinin daha tecrübeli ismi olan Karl Humann, yeni

araştırmalar ve kazılar yapmak için bölgeye gönderilmiştir. Aynı yıl İstanbul Arkeoloji Müzesi’nin

Müdürü olan Osman Hamdi Bey, bölgeye kendi keşif gezisini düzenler (Resim 6). Kazı çalışmalarında

Pers ve Makedon ataları tasvir eden, beş büyük tanrı heykelinin alt kısmında 70’ten fazla kabartma

bulurlar.

Osman Hamdi Bey (Resim 6)

Bir süre kazılar ve araştırmalar devam eder. Ancak olumsuz şartlar sebebiyle kazılara son

verilir.

1947 yılında Amerikalı bir kadın arkeolog olan Theresa Goell, üçüncü bir keşif düzenler.

Üstelik bütün hayatını bu kazı ve araştırmalara adar. 1953 yılında Theresa Goell 52 yaşınayken,

Amerikan Doğu Araştırma Okulundan sponsorluk alır. Türkiye’nin doğusunda kazılara liderlik eden ilk

kadın arkeolog ünvanını almıştır.

Theresa Goell’e yardımcı olan bir başka Alman arkeolog ise, iki yıl öncesinde Anthiakhos’un

babası Mithradates’in Kahta Çayı üzerindeki Arsameia Ören Yerindeki anıt mezarını bulmuştur.

Kommagene Krallığının merkezi olarak bilinen Arsameia’da, Mitras Steli ve Anthiakhos ve Herakles

“Tokalaşma Steli” bulunmaktadır (Resim 2). Bu stelin önünde Anadolu’daki bilinen en büyük Grekçe

yazıt bulunmaktadır. Yazıtın bulunduğu yerden başlayan 158m uzunluğunda bir tünel bulunmaktadır

(Resim 7).

Nemrut Tümülüsü’ndeki ilk buluntu, doğu terasındaki, Anthiakhos heykelinin başı olmuştur.

Daha sonra Anthiakhos’un tanrılar tarafından karşılanışını tasvir eden, batı terasındaki kabartmalar

bulunmuştur.

Kuzey terasında ise henüz tamamlanmamış kaideler ve steller bulunmaktadır. Bu kısımda

180m uzunluğunda bir tören alanıda bulunmaktadır. Bir ateş sunağı ve anında da aslan heykeli

bulunmaktadır.

Arsameia Mithradathes Tümülüsü (Resim 7)

Bölgenin güneybatısında kalan Adıyaman-Kahta girişinde bulunan, Kommagene Kralı II.

Mithradates tarafından Annesi İsas ve kız kardeşi adına yaptırılmış anıt mezar bulunmaktadır.

Çevresindeki sütunların üzerinde bulunan kartal heykellerinden dolayı buraya “Karakuş Tümülüsü”

adı verilmiştir (Resim 4). Doğu, batı ve güney kısımlarında dörder sütun varken, günümüze doğuda iki,

batı ve güneyde birer sütun kalmıştır. Doğu sütunlarının üzerinde aslan ve kartal kalıntıları, batıdaki

sütunun üzerinde tokalaşma steli ve yerde aslan heykeli başı bulunmaktadır.

Bölgedeki bir başka önemli kalıntı ise, “Aslanlı horoskop”tur (Resim 8). Dünyanın en eski

horoskopu olarak bilinen Nemrut Dağı’ndaki Aslanlı Horoskop’un üzerindeki yıldızların, göksel

cisimlerin bir anlık konumunu tasvir ettiği anlaşıldı. UNESCO’nun Dünya Kültür Mirası Listesi’nde yer

alan ve Kommagene Krallığı döneminden kalan iki bin yıllık Nemrut Dağı’ndaki Aslanlı Horoskop

üzerinde yıldızlar ve hilal bulunuyor. Nemrut Dağında araştırma yapan yerli ve yabancı bilim adamları,

Aslanlı Horoskop üzerindeki yıldızların önümüzdeki 25 bin yılda bir görülen astrolojik olayı

simgelediğini belirtiyor.

2150 metre yükseklikteki devasa heykellerin bulunduğu Nemrut Dağı’nda sağa doğru yürüyen

aslan figürünün bulunduğu horoskop, 175 santim boyunda ve 240 santim genişliğinde, 0.47 santim

kalınlığındaki kabartmalı taş levhadan oluşuyor. Kum taşından yapılan Aslanlı Horoskop’un üzerindeki

aslan figürünün boynunda bir hilal, gövdesinde 8 ışınla karakterize edilmiş 19 yıldız bulunuyor.

Aslanın sırtında ise 16, ışınlı 3 büyük yıldız yer alıyor. Yanlarındaki yazıda bunların Mars, Jüpiter ve

Merkür olduğu belirtiliyor. Aslanlı Horoskop, 1955 yılında yapılan araştırmalar sonucu 7 Temmuz 62

yılını yani, Kral Anthiokhos’un doğum tarihini gösterdiği düşünülüyor. Aslanlı Horoskop’un

Kommageneliler için çok kutsal sayıldığı, bir dini kitabe olarak korunduğu biliniyor. Aslanlı

Horoskopun göksel cisimlerin bir anlık konumlarını tasvir ettiği kaynaklar tarafından belirtildiği

öğrenildi.

Aslanlı Horoskop (Resim 8)

Nemrut Dağı’nın batı terasında bulunan Aslanlı Horoskop, 2003 yılında Nemrut Dağı’nın

kuzeyine yapılan Geçici Restorasyon Evi’ne taşındı. Geçici Restorasyon Evi’nde saklanan Aslanlı

Horoskop, ziyaretçilere gösterilmiyor.

Bölgedeki önemli bir diğer yapıt ise Kahta ve Sincan’ı birbirine bağlayan, Kahta Çayı

üzerindeki Cendere Köprüsüdür (Resim 9). Adıyaman’a 55 km uzaklıkta ve Karakuş Tümülüsü’nün

kuzeydoğusundadır. Kahta çayının en daraldığı kesimde iki ana kaya üzerinde her biri 10 ton

ağırlığındaki 92 iri kesme taştan yapılan bir büyük kemer ve doğu tarafındaki küçük bir tali kemerden

oluşur. 120 metre uzunluğunda ve 7 metre genişliğinde olan köprü, dünyanın en büyük kemerli 2.

Roma yapımı köprüdür. Samsat’ta karargah kuran XVI. Roma Lejyonu tarafından İ.S. 200’ün başında

inşa edilen köprünün giriş ve çıkışlarında sütunlar bulunmaktadır. Köprü ve yapımı hakkında bilgiler

içeren kitabelerden, köprünün Roma hükümdarı Septumus Severus’a ve Romalılar tarafından

askerlerin anası olarak anılan eşi Julia Domna adına yaptırıldığı anlaşılmaktadır.

Cendere Köprüsü (Resim 9)

KOMMAGENE KRALLIĞINDAN KALAN ÖNEMLİ KALINTILAR

1. Nemrut Dağı Anthiakhos Tümülüsü

2. Nemrut Dağı Anthiakhos Tümülüsü Anthiakhos Başı

3. Nemrut Dağı Anthiakhos Tümülüsü çok sayıda kabartma

4. Nemrut Dağı Anthiakhos Tümülüsü 5 Tanrı heykeli

5. Arsameia Ören Yeri Mithradathes Tümülüsü

6. Arsameia Ören Yeri Tokalaşma Steli

7. Arsameia Ören Yeri Anadolu’nun en uzun Grek yazıtı

8. Karakuş Tümülüsü

9. Aslanlı Horoskop

10. Sesönk Tümülüsü

11. Cendere Köprüsü ve 4 sütun yazıtları

Ön Test Cevap Anahtarı

1-D, 2-A, 3-B, 4-C, 5-A

(Her soru 20 puandır)

Son Test Cevap Anahtarı

1-A, 2-B, 3-C, 4-C, 5-B, 6-B, 7-A

(4.soru 10 puan, diğerleri 15 puandır)

Şenol Hamza | 2017

ADI, SOYADI:

SINIFI:

NUMARASI:

TARİH:

ÖN TEST

1. AŞAĞIDAKİLERDEN HANGİSİ KOMMAGENE KRALLIĞININ SINIR KOMŞULARINDAN DEĞİLDİR?

A) ROMA İMPARATORLUĞU B) PERSLER C) ERMENİLER D) MISIRLILAR

2. AŞAĞIDAKİ İSİMLERDEN HANGİSİ KOMMAGENE KRALLARINDAN BİRİSİDİR?

A) MİTRATADES II B) MARCUS ANTONIUS C) ARSEMES D) KERİM ABDUL CABBAR

3. AŞAĞIDAKİLERDEN HANGİSİ KOMMAGENE KRALLIĞININ MERKEZİDİR?

A) ADIYAMAN B) ARSEMEA C) SURİYE D) ATİNA

4. AŞAĞIDAKİ HAYVANLARDAN HANGİSİ ANITLARDA KULLANILMAMIŞTIR?

A) ASLAN B) KARTAL C) YILAN D) HİÇBİRİ

5. TÜMÜLÜS NE DEMEKTİR?

A) ANIT MEZAR B) EV C) KRALIN SAĞ KOLU D) SARAY

ŞENOL HAMZA | 2017

ADI, SOYADI:

SINIFI:

NUMARASI:

TARİH:

SON TEST

1. KOMMAGENE KRALLIĞI AŞAĞIDAKİLERDEN HANGİSİYLE SAVAŞMIŞTIR?

B) ROMA İMPARATORLUĞU B) ASURLULAR C) HİTİTLER D) PERSLER

2. KOMMAGENE KRALLIĞI KAÇ YIL HÜKÜM SÜRMÜŞTÜR?

B) 150 YIL B) 230 YIL C) 1000 YIL D) 1500 YIL

3. NEMRUT DAĞINDAKİ TÜMÜLÜSÜ HANGİ KRAL YAPTIRMIŞTIR?

B) SAMOS B) MITRADATES C) ANTIOKHUS D) ACHILEUS

4. NEMRUT DAĞINDAKİ TÜMÜLÜSÜN BATI TERASINDA KAÇ TANE TANRI HEYKELİ VARDIR?

B) 3 B) 4 C) 5 D) 6

5. KARAKUŞ TÜMÜLÜSÜNDEKİ SÜTUNLARDA HANGİ 2 HAYVANIN HEYKELİ VARDIR?

B) YILAN VE KURBAĞA B) ASLAN VE KARTAL C) KEDİ VE FARE D) YILAN VE KARTAL

6. MİTRADATES’İN MEZARINDAKİ KABARTMANIN ADI NEDİR?

A) SELAMLAŞMA STELİ B) TOKALAŞMA STELİ C) KARAKUŞ STELİ D) İNGİLİZ STELİ

7. KOMMAGENE KRALLIĞINI HANGİ İMPARATORLUK SONLARDIRMIŞTIR?

A) ROMA B) PERS C) MAKEDONYA D) SURİYE

ŞENOL HAMZA | 2017