Физика Әдістемелік нұсқау 10 · 2019-11-27 · орташа...
TRANSCRIPT
Жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математика бағытындағы 10-сынып мұғалімдеріне арналған құрал
Алматы “Мектеп” 2019
Әдістемелік нұсқау
Физика10
Б. А. Кронгарт
© Кронгарт Б. А., 2019© “Мектеп” баспасы, көркем безендірілуі, 2019
Барлық құқықтары қорғалған
Басылымның мүліктік құқықтары “Мектеп” баспасына тиесілі
Кронгарт Б. А. Физика. Әдістемелік нұсқау. Жалпы білім беретін мектептің
жаратылыстану-математика бағытындағы 10-сынып мұғалімдеріне арналған құрал. — Алматы: Мектеп, 2019. — 112 б.
3
Алғы сөз
Ұсынылып отырған әдістемелік нұсқау жалпы білім беретін мектептің жаратылыстану-математика бағытындағы 10-сыныбына арналған “Физика” оқулығының (авторлары: Б.А. Кронгарт, Д.М. Қазақбаева, О. Имамбеков, Т. Қыстаубаев) мазмұнына сәйкес жазылған.
Оқулықты жазу барысында авторлар оқушының тұлға ретінде дамуы-на, шығармашылық қабілетін шыңдау, еркін ойлап, ойын жеткізе білуге үйретумен қатар физика ғылымының оқушы өмірінен алшақ емес, онымен біте қайнасып жатқанына баса назар аударуға тырысты. Алдыға қойған басты мақсат — оқушыны өз бетінше білім алуы мен ақпарат жинап, оны жүйелеу және талдау, қорытынды жасауға үйрету. Сол себепті оқулықта физика құбы-лыстары, процестер мен заңдылықтардың мазмұны мен практикалық мәні олардың оқушы өмірінде, тұрмыста, техникада қолданылуы арқылы ашылып отырады.
Әдістемелік нұсқаулықтың авторлары оқулықтағы әр тақырып бойынша сабақ жоспарын жасауды алдына мақсат етіп қоймады. Себебі әр мұғалімнің өз оқыту тәсілі мен тәжірибесі бар және сынып оқушыларының пән бойынша дайындығы да бірдей емес.
Жиынтық бағалау тапсырмалары да сынып деңгейіне қарай құрылуы тиіс деген оймен мұғалімнің таңдауына қалдырылды.
Автор
4
Жалпы орта білім беру деңгейінін жаратылыстану-математикалық бағытындағы 10-сынып үшін “Физика” пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы
1-тарау. Жалпы ережелер
1. Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандар-тына сәйкес әзірленген.
2. 10-11-сыныптардағы физика курсын оқу мақсаты — оқушылардың ғылыми дүниетанымдық негіздерін, әлемнің жаратылыстанымдық-ғылыми бейнесін тұтастай қабылдауын, өмірде маңызды практикалық мәселелерді шешуде табиғат құбылыстарын бақылау, жазу, талдау қабілеттерін қалып-тастыру.
Мақсатқа сәйкес оқу пәнін оқытудың негізгі міндеттері:1) оқушылардың әлемнің заманауи физикалық бейнесінің негізінде жатқан
заңдылықтар мен принциптер туралы іргелі білімді, табиғатты танудың ғылыми әдістерді меңгеруіне ықпал ету;
2) оқушылардың интеллектуалдық, ақпараттық, коммуникативтік және рефлективтік мәдениетін дамытуға, физикалық экспериментті және зерттеу жұмыстарын орындау дағдыларын қалыптастыру;
3) оқу және зерттеу қызметіне жауапкершілікпен қарауға тәрбиелеу;4) меңгерген дағдыларды табиғат ресурстарын пайдалану мен қоршаған
ортаны қорғауда, қоғам мен адам өмірінің қауіпсіздігін қамтамасыз етуде қолдану.
2-тарау. “Физика” пәнінен мазмұнын ұйымдастыру
4. “Физика” оқу пәні бойынша оқу жүктемесінің көлемі:1) 10-сыныпта — аптасына 4 сағат, оқу жылында 136 сағат;5. Оқу пәнінің мазмұны 10 бөлімді қамтиды:1) механика;2) жылу физикасы;3) электр және магнетизм;4) электромагниттік тербелістер;5) электромагниттік толқындар;6) оптика;7) салыстырмалы теорияның элементтері;8) кванттық физика;9) нанотехнология және наноматериалдар;10) космология.6. “Механика” бөлімі келесі бөлімдерден тұрады:1) кинематика;2) динамика;3) статика;4) сақталу заңдары;5) сұйықтар мен газдардың механикасы.
5
7. “Жылу физикасы” бөлімі келесі бөлімдерден тұрады:1) молекулалы-кинетикалық теория негіздері;2) газ заңдары;3) термодинамика негіздері;4) сұйық және қатты денелер.8. “Электр және магнетизм” бөлімі келесі бөлімдерден тұрады:1) электростатика;2) тұрақты ток;3) әртүрлі ортадағы электр тогы;4) магнит өрісі;5) электромагниттік индукция.9. “Электромагниттік тербелістер” бөлімі келесі бөлімдерден тұрады:1) механикалық тербелістер;2) электромагниттік тербелістер;3) айнымалы ток.10. “Электромагниттік толқындар” бөлімі келесі бөлімдерден тұрады:1) толқындық қозғалыс;2) электромагниттік толқындар.11. “Оптика” бөлімі келесі бөлімшелерден тұрады:1) толқындық оптика;2) геометриялық оптика.12. “Салыстырмалы теорияның элементтері” бөлімі “Салыстырмалы тео-
рия ның элементтері” бөлімнен тұрады.
13. “Кванттық физика” бөлімі келесі бөлімнен тұрады:
1) атомдық және кванттық физика;2) атом ядросының физикасы.14. “Нанотехнология және наноматериалдар” бөлімі “Нанотехнология және
наноматериалдар” бөлімнен тұрады.15. “Космология” бөлімі “Космология” бөлімнен тұрады.16. Оқу пәнінің 10-сыныптағы базалық білім мазмұны:1) “Кинематика”. Қазіргі замандағы физиканың рөлі. Физикалық өл-
шеулер; физикалық шамалардың қателіктері; өлшеулер нәтижесін өңдеу;№ 1-зертханалық жұмыс: көлбеу жазықтық бойымен қозғалатын дененің
үдеуін анықтау;Практикалық жұмыстар: сапалық және мәтінді есептер шығару.2) Теңүдемелі қозғалыс кинематикасының негізгі теңдеулері мен ұғым-
дары; инвариантты және салыстырмалы физикалық шамалар; Галилейдің салыстырмалылық принципі; қисықсызықты қозғалыс кинематикасы; көк-жиекке бұрыш жасай лақтырылған дененің қозғалысы;
№ 2-зертханалық жұмыс: ұшу қашықтығының лақтыру бұрышына тәуел-ділігін зерттеу;
Практикалық жұмыстар: сапалық және мәтінді есептер шығару.3) “Динамика”. Күштер; күштерді қосу; Ньютон заңдары; Бүкіләлемдік
тартылыс заңы; абсолют қатты дененің инерция моменті; импульс моменті; импульс моментінің сақталу заңы және оның кеңістік қасиеттерімен байла-нысы; айналмалы қозғалыс динамикасының негізгі теңдеуі;
6
№ 3-зертханалық жұмыс: көлбеу науамен сырғанайтын дененің қозға-лысын оқып үйрену;
Практикалық жұмыстар: сапалық және мәтінді есептер шығару.4) “Статика”. Массалар центрі; тепе-теңдік түрлері.№ 4-зертханалық жұмыс: бір-біріне бұрыш жасай бағытталған күштерді
қосу.Практикалық жұмыстар: сапалық және мәтінді есептер шығару.5) “Сақталу заңдары”. Механикадағы импульс пен энергияның сақталу
заңдары және олардың кеңістік пен уақыттың қасиеттерімен байланысы;Практикалық жұмыстар: сапалық және мәтінді есептер шыгару.6) “Сұйықтар мен газдардың механикасы”. Гидродинамика. Сұйықтар мен
газдардың ламинарлық және турбуленнтік ағыстары; Үзіліссіздік теңдеуі. Бернулли теңдеуі. Көтергіш күш; Тұтқыр сұйықтың қозғалысы. Стокс фор-муласы. Денелердің қапталдай ағуы.
№ 5-зертханалық жұмыс: тұтқыр сұйықта қозғалатын кішкентай шардың жылдамдығының оның радиусынан тәуелділігін зерттеу.
Практикалық жұмыстар: эксперименттік есептер шығару; нүктенің қозғалысын компьютерлік модельдеу.
7) “Газдардың молекулалық-кинетикалық теория негіздері”. Газдар дың молекулалық-кинетикалық теориясының негізгі қағидалары және оның тәжірибелік дәлелдемелері; термодинамикалық жүйелер және термоди-намикалық параметрлер; тепе-теңдік және тепе-теңдік емес күйдегі термоди-намикалық жүйе; температура — зат бөлшектерінің жылулық қозғалысының орташа кинетикалық энергиясының өлшемі; идеал газ; газдар дың молеку-лалық-кинетикалық теориясының негізгі теңдеуі.
Практикалық жұмыстар: сапалық және мәтінді есептер шығару.8) “Газ заңдары”. Идеал газ күйінің теңдеуі; изопроцестер; изопроцестер
графиктері; Дальтон заңы;Практикалық жұмыстар: сапалық және мәтінді есептер шығару; молеку-
лалық физиканың заңын компьютерлік модельдеу.9) “Термодинамика негіздері”. Идеал газдың ішкі энергиясы; термодина-
микалық жұмыс; жылу мөлшері; жылусыйымдылық; термодинамиканың бірінші заңы; термодинамиканың бірінші заңын изопроцестерге қолдану; адиабаталық процесс, Пуассон теңдеуі; қайтымды және қайтымсыз процестер; энтропия; термодинамиканың екінші заңы; айналмалы процестер және оның пайдалы әсер коэффициенті; Карно циклі.
Практикалық жұмыстар: сапалық және мәтінді есептер шығару.10) “Сұйық және қатты денелер”. Қаныққан және қанықпаған бу; ауаның
ылғалдылығы; фазалық диаграммалар; үштік нүкте; заттың кризистік күйі; сұйықтың беткі қабатының қасиеттері; жұғу, қылтүтіктік құбылыстар; крис-талл және аморф денелер; қатты денелердің механикалық қасиеттері.
Практикалық жұмыстар: сапалық және мәтінді есептер шығару.11) “Электростатика”. Электр заряды; зарядтың беттік және көлемдік
ты ғыздығы; зарядтың сақталу заңы; Кулон заңы; электр өрісі; біртекті және біртекті емес электр өрісі; электр өрісінің кернеулігі; электр өрісінің суперпо-зиция принципі; электр өрісінің кернеулік векторының ағыны; Гаусс теорема-
7
сы; зарядтың орын ауыстыруы кезіндегі электр өрісінің жұмысы; потенциал; электр өрісінің потенциалдар айырымы; эквипотенциал беттер; біртекті электр өрісі үшін кернеулік пен потенциалдар айырымы арасындағы байланыс; электр өрісіндегі өткізгіштер мен диэлектриктер; электрсыйымдылығы; конденса-торлар; конденсаторларды жалғау; электр өрісінің энергиясы;
Практикалық жұмыстар: сапалық және мәтінді есептер шығару.12) “Тұрақты ток”. Электр тогы; тізбек бөлігіне арналған Ом заңы; өткіз-
гіштерді аралас жалғау; ток көзінің электр қозғаушы күші мен ішкі кедергісі; толық тізбек үшін Ом заңы; Кирхгоф заңдары; электр тогының жұмысы мен қуаты; Джоуль–Ленц заңы; ток көзінің пайдалы әсер коэффициенті;
№ 6-зертханалық жұмыс: өткізгіштерді аралас жалғауды оқып үйрену.№ 7-зертханалық жұмыс: ток көзінің электр қозғаушы күші мен ішкі
кедергісін анықтау.Практикалық жұмыстар: сапалық және мәтінді есептер шығару.13) “Әртүрлі ортадағы электр тогы”. Металдардағы электр тогы; асқын
өткізгіштік; жартылай өткізгіштердегі электр тогы; жартылайөткізгішті кұралдар; электролит ерітінділеріндегі және балқыламалардағы электр тогы; электролиз заңы; газдардағы электр тогы; вакуумдағы электр тогы; электронды-сәулелік түтікше;
№ 8-зертханалық жұмыс: шамның қыл сымының, резистордың және жартылай өткізгішті диодтың вольт-амперлік сипаттамасы.
№ 9-зертханалық жұмыс: Бір валентті ионның электр зарядын өлшеу.Практикалық жұмыстар: сапалық жэне мәтінді есептер шығару.14) “Магнит өрісі”. Магнит өрісі; тогы бар өткізгіштің өзара әсерлесуі,
Ампер тәжірибелері; магнит индукция векторы; дөңгелек және шексіз түзу тогы бар өткізгіштердің индукциясы; бұрғы ережесі; Ампер күші, сол қолы ережесі; Лоренц күші; магнит өрісіндегі зарядталған бөлшектердің қозғалысы; заттың магниттік қасиеттері; Кюри температуры;
Практикалық жұмыстар: сапалық жэне мәтінді есептер шығару.15) “Электромагниттік индукция”. Ампер күшінің жұмысы; магнит ағыны;
электромагниттік индукция құбылысы; электромагниттік индукция заңы; Ленц ережесі; өздік индукция; индуктивтілік; магнит өрісінің энергиясы; электр қозғалтқыш жэне тұрақты токтың электр генераторы.
Практикалық жұмыстар: сапалық және мәтінді есептер шығару.
3-тарау. Оқу мақсаттарының жүйесі
18. Бағдарламада “оқу мақсаттары” төрт саннан тұратын кодтық белгімен белгіленді. Кодтық белгідегі бірінші сан сыныпты, екінші және үшінші сан-дар бөлім және бөлімше реттін төртінші сан бөлімдегі оқу мақсатының реттік нөмірін көрсетеді. Мысалы, 10.2.1.4. кодында “10” — сынып, “2.1” — екінші бөлімнің бірінші бөлімшесі “4” — оқу мақсатының реттік саны.
19. Оқушылар білуі тиіс:
8
Бөлімдер 10-сынып
1.1 Кинематика 10.1.1.1 — қазіргі заманғы физиканың рөлі туралы пікірін айту және өз пікірін дәлелдеу
10.1.1.2 — жүйелік және кездейсоқ қателіктерді ажырата білу
10.1.1.3 — тәуелсіз, тәуелді және тұрақты физикалық шамаларды анықтау
10.1.1.4 — физикалық шамалардың өлшеу дәлдігін ескере отырып, эксперименттік зерттеудің соңғы нәтижесін жазу
10.1.1.5 — жылдамдықтың уақытқа тәуелділік графигін пайдалана отырып, теңүдемелі қозғалыс кезіндегі орын ауыстыру формуласын қорытып шығару
10.1.1.6 — сандық және графиктік есептер шығаруда кинематика теңдеулерін қолдану
10.1.1.7 — инвариантты және салыстырмалы физикалық шамаларды ажырату
10.1.1.8 — жылдамдықтарды қосу мен орын ауыстыруды қосудың классикалық заңын есеп шығаруда қолдану
10.1.1.9 — қисықсызықты қозғалыс кезіндегі траекторияның қисықтық радиусын, дененің тангенциалды, центрге тартқыш және толық үдеуін анықтау
10.1.1.10 — көкжиекке бұрыш жасай лақтырылған дененің қозғалысы кезіндегі кинематикалық шамаларын анықтау
10.1.1.11 — көкжиекке бұрыш жасай лақтырылған дененің қозғалыс траекторясын зерттеу
1.2 Динамика 10.1.2.1 — бірнеше күштің әсерінен болатын дененің қозғалысына есеп шығарудың алгоритмдерін құру
10.1.2.2 — инертті масса мен гравитациялық массаның физикалық мағынасын түсіндіру
10.1.2.3 — материалдық нүктенің гравитациялық өріс кернеулігі мен потенциялының қашықтыққа тәуелділік графигін түсіндіру
10.1.2.4 — бүкіләлемдік тартылыс заңын есептер шығаруда қолдану
10.1.2.5 — материалдық дененің инерция моменттін есептеу үшін Штейнер теоремасын қолдану
10.1.2.6 — айналмалы қозғалыс динамикасының негізгі теңдеуін есеп шығаруда қолдану
10.1.2.7 — айналмалы және ілгермелі қозғалысты сипаттайтын физи-калық шамалардың арасындағы сәйкестікті жүргізу
10.1.2.8 — дененің инерция моментін тәжірибелік әдіспен анықтау
1.3 Статика 10.1.3.1 — абсолют қатты дененің және денелер жүйеснің массалар центрін анықтау
10.1.3.2 — әртүрлі тепе-теңдікті түсіндіріу кезінде себеп-салдар бай-ланысын орнату
10.1.3.3 — күштерді қосудың заңдылығын экпременттік тексеру және күш шамасын тәжірибелік жолмен анықтау.
1.4 Сақталу заңдары 10.1.4.1 — сақталу заңдарын сандық және экпременттік есептерді шығаруда қолдану
9
1.5. Сұйықтар мен газдардың механи-касы
10.1.5.1 — сұйықтар мен газдардың ламинарлық және турбуленттік ағыстарын сипаттау
10.1.5.2 — үзіліссіздік теңдеуі мен Бернулли теңдеуін экспременттік, сандық және сапалық есептер шығаруда қолдану
10.1.5.3 — Торричели теңдеуін экспременттік, сандық және сапалық есептерді шығаруда қолдану
10.1.5.4 — экспременттің нәтижесіне әсер етуші факторларды анықтау және нәтижені жақсартудың жолдарын ұсыну
2.1 Молекулалық-кинетикалықтеорияның негіздері
10.2.1.1 — температура мен молекулалардың ілгермелі қозғалысының орташа кинетикалық энергиясының байланысын сипаттау
10.2.1.2 — идеал газ моделін сипаттау
10.2.1.3 — молекулалық-кинетикалық теорияның негізгі теңдеуін есептер шығаруда қолдану
2.2 Газ заңдары 10.2.2.1 — идеал газ күйінің негізгі теңдеуін есептер шығаруда қолдану
10.2.2.2 — тұрақты температура кезінде қысымның газ көлеміне тәуелділігін зерттеу (Бойль—Мариот заңы)
10.2.2.3 — тұрақты қысым кезінде көлемнің температураға тәуелділігін зерттеу (Гей—Люссак)
10.2.2.4 — тұрақты көлем кезінде қысымның газ температурасына тәуелділігін зерттеу (Шарль заңы)
10.2.2.5 — газ заңдарын сандық және графиктік есептер шығаруда қолдану
2.3 Термодинамика негіздері
10.2.3.1 — бір атомды және екі атомды идеал газдың ішкі энергиясының формуласын есептер шығаруда қолдану
10.2.3.2 — термодинамиканың бірінші заңын изопроцестерге және адиабаталық процеске қолдану
10.2.2.3 — идеал жылу қозғалтқышы үшін Карно циклін сипаттау
10.2.3.4 — жылу қозғалтқышының пайдалы әсер коэффициенті фор-муласын есептерді шығаруды қолдану
2.4. Сұйық және қатты денелер
10.2.4.1 — гистометрдің және психометрдің көмегімен ауаның салыс-тырмалы ылғалдылығын анықтау
10.2.4.2 — сұйықтың беттік керілу коэффициентін әртүрлі тәсілдермен анықтау
10.2.4.3 — әртүрлі қатты денелер мысалында кристалдық және аморфты денелердің құрылымын ажырату
10.2.4. — серпімді деформация кезіндегі Юнг модулін анықтау
3.1 Электростатика 10.3.1.1 — электр зарядының сақталу заңы мен Кулон заңын есептер шығаруда қолдану
10.3.1.2 — суперпозиция принциппін электр өрісінің қорытқы кернеулігін анықтау үшін пайдалану
10.3.1.3 — зарядталған жазықтың, шардың, сфераның және шексіз жіптің электр өрісінің кернеулігін анықтау үшін Гаусс теоремасын қолдану
10.3.1.4 — нүктелік зарядтын электр өрісінін потенциалы мен жұмысын есептеу
Жалғасы
10
10.3.1.5 — электростатикалық өрісте күшті және энергетикалық си-паттамаларды байланыстыратын формуланы есептер шығаруда қолдану
10.3.1.6 — гравитациялық және электростатикалық өрістерде күшті және энергетикалық сипаттамаларды салыстыру
10.3.1.7 — диэлектрдегі поляризация құбылысы мен өткізгіштердегі электростатикалық индукция құбылысына салыстырмалы талдау жасау
10.3.1.8 — конденсатор сыйымдылығының оның парметрлеріне тәуелділігін зерттеу
10.3.1.9 — конденсаторларды тізбектей және параллель жалғау фор-мулаларын есеп шығаруда
10.3.1.10 — электр өрісінің энергиясын есептеу
3.2 Тұрақты ток 10.3.2.1 — аралас жалғанған өткізгіштерден тұратын тізбек бөлігі үшін Ом заңын қолдану
10.3.2.2 — өткізгіштерді аралас жалғауды зерттеу
10.3.2.3 — электр қозғаушы күші мен кернеу көзінің әртүрлі жұмыс көзінің әртүрлі жұмыс режіміндегі (жұмыстық, бос жүріс, қысқа тұйықталу) байланысын зерттеу
10.3.2.4 — толық тізбек үшін Ом заңын қолдану
10.3.2.5 — эксперимент арқылы ток көзінің электр қозғаушы күші мен мен ішкі кедергісін анықтау
10.3.2.6 — тармақталған электр тізбегіне Кирхоф заңын қолдану
10.3.2.7 — электр тогының жұмысы, қуаты және ток көзінің пайдалы әсер коэффициеттінің формулаларын есептер шығаруда қолдану
3.3 Әртүрлі ортадағы электр тогы
10.3.3.1 — металдардағы электр тогын сипаттау және кедергінің температураға тәуелділігін талдау
10.3.3.2 — жоғары температурада асқын өткізгішті материалдарды алудың келешегін талқылау
10.3.3.3 — жартылай өткізгіштердегі электр тогын сипаттау және жартылай өткізгіш құралдарын қолдану приципін түсіндіру
10.3.3.4 — шам қысымының, резинстордың және жартылай өткізгіш диодтың вольт-амперлік сипаттамасын зерттеу
10.3.3.5 — электролиттердегі электр тогын сипаттау және электролиз заңын есептер шығаруда қолдану
10.3.3.6 — электролиз процесінде электронның зарядын эксперимент арқылы анықтау
10.3.3.7 — газдардағы және вакуумдағы электр тогын сипаттау
10.3.3.8 — электронды-сәулелік түтікшенің жұмыс істеу принципін және қолданылуын түсіндіру
3.4 Магнит өрісі 10.3.4.1 — магнит индукция векторының физикалық мағынасын за-манауи техниканың жетістіктері мен есептер шығару арқылы түсіндіру
10.3.4.2 — электр өлшеуіш құралдардың, электр қозғалтқыштың жұмыс істеу принципін түсіндіру
10.3.4.3 — токомак, циклоттын, андронды коллайнер, магниттік тордың жұмыс істеу приципін талдау және поляр шұғыласының табиғатын түсіндіру
Жалғасы
11
10.3.4.4 — зарядталған бөлшектердің қозғалысына магнит өрісінің әсерін зерттеу
10.3.4.5 — заттың магниттік материалдарды (неодны магниттер, дат-чиктер, сейсмометрлер, металл іздегіш) заманауи қолдану аймағын және олардың қолдану үрдісін талқылау
3.5 Электромаг-ниттік индукция
10.3.5.1 — электромагниттік құралдардың (электромагниттік рельс, генератор, трансформатор) жұмыс істеу принципін зерттеу
10.3.5.2 — электромагниттік индукция заңын есептер шығаруда қолдану
10.3.5.3 — механикалық және магнит өрісінің энергиялары арасындағы сәйкестікті жүргізу
10.3.5.4 — қолданыстағы электрқозғалтқыштын моделін зерттеу және Фарадай заңы мен Ленц ережесін қолданып алынған нәтижелерді пай-далана отырып дәлелді түрде түсіндіру
Жалғасы
12
“Физика” пәнінен 10-сыныптың күнтізбелік-тақырыптық жоспары 136 сағат, аптасына 4 рет
№ № Сабақтың тақырыбыСағ
саныКүні Оқыту мақсаты
1-тоқсан (30 + 2 сағат)
10.1A Физикалық шамалар және олардың өлшемдері (3 сағ)
1 1 Кіріспе. ХБ жүйесіндегі не-гізгі физикалық ша-малар және олар - дың өлшем бірлік тері
1 10.1.1.1 — қазіргі заман дағы физиканың рөлі туралы пікір айту және өз ойын дәлелдеу;10.1.1.1а — ХБ жүйесіндегі негізгі физикалық шама-лар мен өлшем бірліктерін білу: масса (кг), ұзындық (м), уақыт (с), ток күші (А), температура (K), зат мөлшері (моль), жарық күші (канде-ла); 10.1.1.1б — маңызды сандар мен ондықтар санын анық-таңыз
2 2 Физикалық шама-лардың қателіктері. Өлшеулер нәтижесін өңдеу
1 10.1.1.6 — зертханалық жұ мыс кезінде жіберілген қателіктердің себептерін бағалау және ескеру;10.1.1.2 — жүйелі және кездейсоқ қателіктерді ажы-рата алады; 10.1.1.3 — зерттеу жүргізу кезінде айнымалылар мен тұрақты шамаларды анықтау
3 3 № 1-зертханалық жұ-мыс.“Көлбеу жазықтық бойымен қозғалатын дененің үдеуін анық- тау”
1 10.1.1.4 — физикалық ша-маларды өлшеудің дәлдігіне негізделген эксперименттік зерттеулердің соңғы нәти-жесін жазып алыңыз. Нақты мәліметтердің қажеттілігін түсіндіріңіз;10.1.1.4а — эксперимент не-гі зінде орташа мәнді түсін-діріңіз;10.1.1.4б. — зертханалық жұмыс кезінде жіберілген қателіктердің себептерін баға-
13
Жалғасы
лау және ескеру; жүйелі және кездейсоқ қателіктерді ажы-рата алады;10.1.1.7 — экспериментті жақ сарту жолдарын ұсынады.
10.1 B Кинематика (8 сағ)
4-5 1-2 Теңүдемелі қозғалыс кинематикасының не гізгі теңдеулері мен ұғымдары. Инва-риантты және салыс-тырмалы физикалық шамалар.Галилейдің салыс-тырмалылық прин-ципі. Есептер шыға ру
2 10.1.1.5 — жылдамдықтың уақытқа графикалық тә-уел ділігін қолдана оты рып, дененің бірқалып ты үдемелі қозғалысымен орын ауысты-ру формуласын алу; 10.1.1.7 — инвариантты және салыстырмалы физикалық шамаларды ажыратыңыз. 10.1.1.8 — есептерді ше-шуде жылдамдық пен орын ауыстырудың классикалық заңын қолдану
6-7 3-4 Қозғалыстың тәуел-сіздік принципі. Қоз - ғалыс, дененің ауыр-лық күшінің әсе рі - мен (үш жағдай: тік, көлденең және гори-зонталь бұ рыш та қоз ғалыс). Траек то-рияның қи сықтық радиусы
2 10.1.1.6 — есептеу және графи калық есептерді ше-шуде кинематикалық тең-деулерді қолдану;10.1.1.8 — есептерді ше-шуде жылдамдық пен орын ауыстырудың классикалық заңын қолдану;10.1.1.9 — траекторияның қисықтық радиусын, қисық-тық сызықты қозғалыс ке-зінде дененің тангенциалды, нормал және толық үдеуін анықтаңыз
8 5 Теңүдемелі қозға лыс кезіндегі ауыр лық күші және ауырлық кү шінің өрісіне есеп-тер шы ғару
1 10.1.1.10 — денені көкжиекке бұрыш жасай лақтырғанда кинематикалық мән дерді анықтаңыз; 10.1.1.11 — көкжиекке бұ-рыш жасай лақтырылған де ненің траекториясын зерт-теңіз
9 6 № 2-зертханалық жұ-мыс.
1 10.1.5.4 — эксперимент нә-ти жесіне әсер ететін фак-
14
Жалғасы
“Ұшу қашық ты ғы-ның лақтыру бұ ры-шына тәуелділігін зерттеу”.
1 торларды анықтаңыз және оны жақсарту жолдарын ұсы-ныңыз
10 7 Қисықсызықты қоз- ға лыстың кинема-тикасы. Нүкте нің шеңбер бойы мен қозғалысы (бірқа - лыпты және бірқа-лыпты емес). Ай нал- малы қозғалыс. Бұ-рыш тық орын ауыс-тыру, жылдамдық, үдеу
1 10.1.1.9 — траекторияның қисықтық радиусын, қисық-тық сызықты қозғалыс ке-зінде дененің тангенциалды, нормаль және толық үдеуін анықтаңыз
11 8 Қисықсызықты және айналмалы қозғалыс есептер шешу
1 10.1.1.9 — траекторияның қисықтық радиусын, қисық-тық сызықты қозғалыс ке-зінде дененің тангенциалды, нормаль және толық үдеуін анықтаңыз
10.1.с Динамика (9 сағ)
12 1 Ньютон заңдары. Масса және күш.Есептер шығару
1 10.1.2.1 — денелерді бірнеше күштердің әсерімен орын ауыстыру кезінде есеп тер ді шешудің мүмкін алго ритм-дерін жасау;10.1.2.2 — инертті және гравитациялық массаның фи - зикалық мағынасын түсін-діріңіз
13 2 Деформация және оның түрлері. Сер-пімділік күші. Гук заңы. Созылу диаг-раммасы. Есептер шығару
1 10.1.2.1 — денелерді бір-неше күштердің әсерімен орын ауыстыру кезінде есеп-терді шешудің мүмкін алго-ритмдерін жасау
14 3 Үйкеліс күші. Ку-лон – Амонтон заңы. Есептер шығару
1 10.1.2.1 — денелерді бір-неше күштердің әсерімен орын ауыстыру кезінде есеп-терді шешудің мүмкін алго-ритмдерін жасау
15
Жалғасы
15 4 Ньютон заңдарын қол дану арқылы есеп - тер шығару.
1 10.1.2.1 — денелерді бірнеше күштердің әсерімен орын ауыстыру кезінде есеп тер ді шешудің мүмкін алго ритм-дерін жасау
16 5 Бүкіләлемдік тар-тылыс заңы. Ауыр-лық күші. Дене нің салмағы. Салмақ-сыздық және асқын жүктеме. Бүкіл әлем-дік гравитацияға есеп тер шығару
1 10.1.2.2 — инертті және гра витациялық массаның фи зикалық мағынасын түсін-ді ріңіз;10.1.2.3 — қашықтыққа ма-териалдық нүктенің грави-тациялық өрісінің кернеуімен мен потенциалының графи-калық тәуелділігін түсін ді-ріңіз; 10.1.2.4 — есеп шығаруда бүкіләлемдік тартылыс за-ңына сүйену
17 6 Абсолютті қатты де-ненің инерция мо-менті. Штайнер тео-ремасы
1 10.1.2.5 — Материалдық денелердің инерция моментін есептеу үшін Штайнер теоре-масын қолданыңыз
18 7 Импульс моменті. Импульстің сақ та-лу заңы. Айналма-лы қозғалыс дина-микасының негізгі теңдеуі
1 10.1.2.6 — Айналмалы қоз-ғалыс динамикасының негізгі теңдеуін есептерді шешуде оның әртүрлі формаларында қолданыңыз
19 8 № 3-зертханалық жұ-мыс. “Көлбеу науамен сыр-ғанайтын дененің қоз - ғалысын оқып үй ре-ну”
1 10.1.5.4 — эксперимент нә-тижесіне әсер ететін фактор-ларды анықтаңыз және оны жақсарту жолдарын ұсы ны-ңыз
20 9 ТЖБ. “Кинематика және динамика”
1
10.1. D. статика (3 сағ)
21 1 Тепе-теңдік түрлері. Тепе-теңдік шарты. Масса центрі және ауырлық центрі
1 10.1.3.1 — абсолют қатты дененің және денелер жүйе-сінің массалар центрін анық-тау
16
Жалғасы
22 2 Денелердің тепе-тең-дігіне есептер шығару
1 10.1.3.2 — әртүрлі тепе-тең-дікті түсіндіру кезінде себеп-салдар байланысын орнату;10.1.3.3 — күштерді қосудың заңдылығын эксперименттік тексеру және күш шамасын тәжірибелік жолмен анықтау
23 3 № 4-зертханалық жұ-мыс“Бір-біріне бұрыш жа сай бағытталған күштерді қосу”
1 10.1.5.4 — күштерді қосудың заңдылығын эксперименттік тексеру және күш шамасын тәжірибелік жолмен анықтау
10.1.E. Механикада сақталу заңдары (4 сағ)
24 1 Механикадағы им-пульс пен энергияның сақталу заңдары және олардың кеңістік пен уақыттың қасиет-терімен байланысы. Есептер шығару
1 10.1.4.1 — сақталу заңдарын сандық және эксперименттік есептерді шығаруда қолдану
25 2 Жұмыс. Энергия. Кинетикалық энер-гия ның теоремасы. Қуат. Потенциалдық энергия. Энергияның сақталу заңы
1 10.1.4.1 — энергияның сақ-талу заңын есептер, экспери-менттер кезінде қолдану
26 3 Есептер шығару 1 10.1.4.1 — энергияның сақ-талу заңын есептер, экспери-менттер кезінде қолдану
27 4 ТЖБ. “Механикадағы энергияның сақталу заңы”
1
10.1.F. сұйықтар мен газдардың механикасы (5 сағ)
28 1 Г и д р о д и н а м и к а . С ұ й ы қ т а р м е н газдардың ламинар- лық және турбу лент-тік ағыс тары. Үзі-ліссіздік теңдеуі. Бер нулли теңдеуі. Кө тергіш күш
1 10.1.5.1 — сұйықтар мен газдардың ламинарлық және турбуленттік ағыстарын си-паттау;10.1.5.2 — үзіліссіздік теңдеуі мен Бернулли теңдеуін экспе-рименттік, сандық және сапа - лық есептерді шығаруда қол-дану
17
Жалғасы
29 2 Тұтқыр сұйықтың қоз ғалысы. Стокс фор- муласы. Дене лерді қап талдай ағуы.
1 10.1.5.3 — Торричелли тең-деуін эксперименттік, сандық және сапалық есеп терді шы-ғаруда қолдану
30 3 № 5-зертханалық жұ-мыс. “Тұтқыр сұйықта қоз-ғалатын кішкен тай шардың жылдамды-ғының оның радиу-сынан тәуелділігін зерт теу”
1 10.1.5.4 — эксперименттің нәтижесіне әсер етуші фак-торларды анықтау және нәти-жені жақсартудың жолдарын ұсыну
31-32
4-5 Уақыт қоры 2
2-тоқсан (8 апта · 4 сағ = 32 сағ = 28 сағ + 4 сағ уақыт қоры)
10.2.A. Газдардың молекулалық-кинетикалық теориясының негіздері (6 сағ)
33-34
1-2 Термодинамика және МКТ. Демокрит пен Ломоносовтың ма-терия құрылымына көзқарастары. Моле-кулалардың масса-сы мен мөлшері. Зат мөлшері. Молярлық масса. Авогадро са-ны. Есептер шығару. Молекулалық-ки-не тикалық тео рия-ның негізгі ере же-лері және оларды тә жірибелік растау. Броундық қозғалыс. Бриджмен, Оусман, Штерн тәжірибелері
2 10.2.1 — газдардың молеку-лалық-кинетикалық теория-сының негізгі ойларын білу
35 3 Молекулалардың өза- ра әсерлесу күш-тері. Ықтимал өза- ра әсерлесу энер - гиясы. Газ тә різ ді, сұйық және қат ты денелердің құры лы-
1 10.2.1.2 — молекулалардың өзара әсерлесу сипатын си-пат таңыз; металдардың, по-ли мерлердің және аморфты денелердің мысалдарын қол-дана отырып, кристалды және кристалды емес қатты
18
Жалғасы
мы. Полимер лер. Аморфты денелер
заттардың құрылымын ажы-рата білу
36 4 Термодинамикалық жүйелер және термо-динамикалық пара-метрлер. Тепе-теңдік және тепе-теңдік емес күйдегі термоди на-микалық жүйе.Температура — зат бөлшектерінің жы-лулық қозғалы сының орташа кине тикалық энер гия сының өл-шемі
1 10.2.1.1 — температураның молекулалардың ілгерілемелі қозғалысының орташа ки не-тикалық энергиясымен бай-ланысын сипаттаңыз
37-38
5-6 Идеал газ. Газдардың молекулалық-ки не-тикалық теория сы-ның негiзгi тең деуi. Энергиялық темпера-тура. Авогадро заңы.Идеал газдың атом-дар / молекулалар са-нын есептеу. Есептер шешу
2 10.2.1.2 — идеал газдың мо-делін сипаттаңыз10.2.1.3 — есептерді шығаруда молекулалық-кинетикалық теорияның негізгі теңдеуін қолданыңыз
10.2.B. Газ заңдары (5 сағ)
39-40
1-2 Идеал газдың теңдеуі. Изопроцестер. Изо-процестер графигі. Дальтон заңы. Газ заңдарына есептер шығару
2 10.2.2.1 — есеп шығару ба-рысында идеал газ теңдеуін пайдалану;10.2.2.2 — газдың тұрақты тем-пература кезінде қысымның көлемге тәуелділігін зерттеу (Бойля–Мариотт заңы);10.2.2.3 — тұрақты қы-сым кезінде көлемнің тем-ператураға тәуелділігін зерт-теу (Гей–Люссак заңы);10.2.2.4 — тұрақты кө лем ке зінде қысымның темпера-тураға тәуелділігін зерттеу (Шарль заңы)
19
Жалғасы
41 3 Газ заңдарына есеп-тер шығару
1 10.2.2.5 — газ заңдарын есеп шығару барысында, графикалық есептерде қол-дану
42 4 Изопроцестерді зерт-теу (виртуалды экс-перимент)
1
43 5 ТЖБ. “МКТ негіздері және газ заңдары”
1
10.2.C. Термодинамика негіздері (9 сағ)
44-45
1-2 Ішкі энергия. Тер мо-динамикалық про-цестердегі жұмыс. Жылу мөлшері. Ішкі энергияны өзгерту жолдары . Жылу сый ымдылығы. Тер-мо динамиканың бі-рінші заңы. Термо - динамиканың бірін - ші заңын изопро-цестерге қолдану.Адиабаталық процесс
2 10.2.3.1 — есептерде ше-шуде бір атомды және екі атомды идеал газдың ішкі энергиясының формулаларын қолданыңыз.10.2.3.2 — термодинамиканың бірінші заңын изопроцестер мен адиабаталық процестерге қолданыңыз
46 3 Есептер шығару 1 10.2.3.2 — термодинамиканың бірінші заңын изопроцестер мен адиабаталық процестерге қолданыңыз
47-48
4-5 Жылу қозғалтқышы. Пайдалы әсер коэф-фиценті. Карно цик-лі. Жылу қозғалт-қыш тарын қолдану. Есептерді шығару
2 10.2.3.3 — Карно циклі жылу қозғалтқыштары үшін қолдану
49 6 Қайтымды және қай - тымсыз процестер. Энтропия. Тер мо ди-намиканың екін ші заңы
1 10.2.3.4 — есептерді шешу-де жылу қозғалтқышының тиімділігі формуласын қол-дану
50 7 “Меншікті жыл у - с ы й ы м д ы л ы ғ ы н анық тау”
1
20
Жалғасы
Есептер шығару.
51-52
8-9 ТЖБ. “Термодинами-ка не гіздері”.
2
10.2.D. сұйық және қатты денелер (8 сағ)
53-54
1-2 Қаныққан және қа-нықпаған бу. Ауаның ылғалдылығы.Фазалық диаграм-малар. Үштік нүкте. Заттың кризистiк күйi.Зертханалық жұ мыс. “Бөлмедегі ауаның ылғалдылығын анық-тау”
2 10.2.4.1 — гигрометр мен психрометр көмегімен салы-стырмалы ылғалдылықты анықтаңыз
55-56
3-4 Сұйықтың беткі қа-батының қасиет тері. Жұғу. Капиллярлық құбылыстар
2 10.2.4.2 — сұйықтың бет-тік керілу коэффициентін әртүрлі жолмен анықтаңыз
57-58
5-6 Кристалдық және аморф денелер. Қат-ты денелердің меха-никалық қасиеттері
2 10.2.4.3 — әртүрлі қатты заттар мысалында кристалды және аморфты денелердің құрылымын ажырата білу;10.2.4.4 — серпімді дефор-мация кезінде Юнг модулін анықтау
59 7 Есептер шығару. 1
60 8 Өздік жұмыс. “Қатты және сұйық заттар”
1
61-64
Уақыт қоры 4
3-тоқсан (11 апта · 4 сағ = 44 сағ = 40 сағ + 4 сағ уақыт қоры)
10.3. A. Электростатика (11 сағ)
65-66
1-2 Э л е к т р з а р я д ы . Зарядтың беттік және көлемдік тығыздығы. Зарядтың сақталу заңы. Кулон заңы
2 10.3.1.1 — есептерді шешуде электр зарядының сақталу заңын және Кулон заңын қолдану
21
Жалғасы
67-68
3-4 Электр өрісі. Біртекті және біртекті емес электр өрісі. Электр өрісінің кернеулігі. Электр өрісінің супер-позиция принципі. Есептер шығару
2 10.3.1.2 — электр өрісінің беріктігін анықтау үшін су-перпозиция принципін қол-даныңыз
69-70
5-6 Электр өрісінің кер-неулік векто рының ағыны.Гаусс теоремасы. За-рядтың орын ауысты-руы кезіндегі электр өрісінің жұ мысы.Потенциал. Электр өрісінің потенциал-дар айырымы
2 10.3.1.3 — зарядталған шек-сіз жазықтықтың, шар дың, сфераның және шексіз жіптің электр өрісінің кер неуін анықтау үшін Гаусс теорема-сын қолданыңыз
71-72
7-8 Зарядтың орын ауыс - тыруы ке з інд е г і электр өрісінің жұ-мы сы. Потенциал.Электр өрісінің по-тенциалдар айы-ры мы. Эквипотен-циал ды беттер. Гра- витациялық және электр өрістерінің си пат тамаларын са-лыстырыңыз. Есеп-терді шешу
2 10.3.1.4 — нүктелік заряд-тардың электр өрісінің потен-циалы мен жұмысын есептеу;10.3.1.5 — есептерді шешуде электростатикалық өрістің күштік және энергетикалық сипаттамаларына қатысты формуланы қолданыңыз;10.3.1.6 — гравитациялық және электростатикалық өріс тердің энергетикалық және энергетикалық сипатта-маларын салыстырыңыз
73-74
9- 10
Электр өрісіндегі өт-кізгіштер мен диэ-лектриктер. Есептер шығару
2 10.3.1.7 — өткізгіштердегі электростатикалық индукция және диэлектриктердегі поля-ризация құбылыстарына са-лыстырмалы талдау жүргізу
75 11 Есептер шығару. 1
10.3.В. Конденсаторлар (8 сағ)
76-77
1-2 Элек трсыйым ды-лығы. Конденсатор-лар. Конденсаторлар-ды жалғау. Есептер шығару
2 10.3.1.8 — конденсатордың сыйымдылығының оның параметрлеріне тәуелділігін зерттеу
22
Жалғасы
78-79
3-4 Конденсаторларды жалғау. Есептер шы-ғару
2 10.3.1.9 — есептер шешуде конденсаторларды тізбектей және параллель жалғау фор-муласын қолданыңыз
80 5 Есептер шығару 1 10.3.1.9 — тізбектей және па-раллель жалғау есептер шешу кезінде формуласын қолдану
81 6 Электр өрісінің энер - гиясы. Электр өрісі - нің энергия тығыз-дығы. Есептер шешу
1 10.3.1.10 – электр энергия-сын есептеу
82 7 Есептер шығару 1 10.3.1.10 — электр өрісінің энергиясын есептеңіз
83 8 Жиынтық бағалау “Электростатика не-гіздері”
1
10.3.с Тұрақты электр ток (12 сағ)
84-85
1-2 Электр тогының бо-луы шарттары. Тізбек бөлігіне арналған Ом заңы. Тізбектей және параллель жалғау. Есептер шығару
2 10.3.2.1 — тізбек бөлі гіндегі аралас өткізгіштер үшін Ом заңын қолданыңыз
86 3 Есептер шығару 1 10.3.2.1 — тізбек бөлігіндегі аралас өткізгіштер үшін Ом заңын қолданыңыз
87 4 № 6-зертханалық жұ-мыс.“Өткізгіштерді ара-лас жалғауды оқып үйрену”
1 10.3.2.2 — өткізгіштерді ара-лас жалғауды зерттеу
88 5 ЭҚК. Толық тізбек үшін Ом заңы
1 10.3.2.4 — толық тіз бек үшін Ом заңын қолда-ны ңыз; ЭҚК мен сыртқы тізбектегі кернеудің тө-мен деуі арасындағы айыр-машылықтарды түсіндіріңіз (энергия тұрғысынан)
89 6 Есептер шығару 1 10.3.2.4 — толық тізбек үшін Ом заңын қолданыңыз
23
Жалғасы
90 7 № 7-зертханалық жұ-мыс.“Ток көзінің ЭҚК мен ішкі кедергісін анықтау”
1 10.3.2.5 — ток көзінің электр қозғаушы күші мен ішкі кедергісін тәжірибе жүзінде анықтаңыз;10.3.2.3 — электр қозғаушы күші мен оның жұмысының әртүрлі режімдеріндегі кер-неу арасындағы байланыс-ты зерттеу (жұмыс режімі, қысқа тұйықталу)
91 8 Кирхгоф заңдары 1 10.3.2.6 — Кирхгоф заң дарын қолдана отырып, тізбектегі және параллель жалғанған екі немесе одан да көп ре-зис торлардың жиынтық ке-дергісін есептеу формула-сын алу үшін тармақталған тізбектерге қолданыңыз
92 9 Есептер шығару 1
93 10 Есептер шығару 1 10.3.2.6 — тармақталған тізбектерге Кирхгоф заңдарын қолданыңыз
94 11 Электр тогының жұ-мысы мен қуаты. Джоуль—Ленц заңы. Ток көзінің пайдалы әсер коэффициенті
1 10.3.2.7 — есептерді шығаруда ток көзінің жұмыс күші мен электр қозғаушы күшінің формулаларын қолданыңыз
95 12 Есептер шығару 1 10.3.2.4 — толық тізбек үшін Ом заңын қолданыңыз;10.3.2.7 — есептерді шығарған кезде жұмыс формулаларын, ток көзінің және қуаттың формулаларын қолданыңыз
Әртүрлі ортадағы электр тогы (9 сағ)
96 1 Металдардағы электр тогы. Асқын өткiзгiштiк
1 10.3.3.1 — металдардағы электр тогын сипаттау және кедергінің температураға тәуелділігін талдау;10.3.3.2 — жоғары темпе-ратурадағы асқын өткізгішті материалдарды алудың жол-дарын талқылау
24
Жалғасы
97 2 Жарт ылай өткiзгiш-тердегi электр тогы
1 10.3.3.3 — жартылай өткіз-гіштердегі электр тогын си паттау және жартылай өт кізгішті құралдардың қол-данылу принципін тү сіндіру
98 3 Жарты лай өткізгіш-тіктегі құралдар
1 10.3.3.3 — жартылай өт-кізгіштердегі электр тогын сипаттаңыз және жартылай өткізгіш құрылғылардың қол данылуын түсіндіріңіз
99 4 № 8-зертханалық жұ - мыс. “Шамның қыл - сымының, ре зистор-дың және жарты - лай өткізгішті диод - тың вольт-ам перлік сипаттамасы”
10.3.3.4 — шамның қыл сы-мының, резистордың және жартылай өткізгішті диодтың вольт-амперлік сипаттамасын зерттеу
100 5 Электролит ерiтiндi-лерiндегi және бал-қ ы л а м а л а р д а ғ ы электр тогы. Есептер шығару
1 10.3.3.5 — электролиттердегі электр тогын сипаттау және электролиз заңын есептер шы ғаруда қолдану
101 6 № 9-зертханалық жұ-мыс. “Бір валетті ионның электр зарядын өл-шеу”
1 10.3.3.6 — электролиз проце-сіндегі электронның зарядын эксперимент арқылы анықтау
102 7 Газдардағы электр тогы. Вакуумдағы электр тогы.Электронды-сәулелік түтікше. Есептер шығару
1 10.3.3.7 — газдар мен ва-куумдағы электр тогын си-паттаңыз
103 8 Есептер шығару 1 10.3.3.8 — катодты сәулелік түтіктің жұмыс принципі мен қолданылуын түсіндіріңіз
104 9 ТЖБ. “Қоршаған ор-тадағы тұрақты ток заңдары”
1
105- 108
Уақыт қоры 4
25
Жалғасы
4-тоқсан (7 апта 4 сағ = 28 сағ = 26 сағ + 2 сағ уақыт қоры)
10.4.В Магнит өрісі (12 сағ)
109 1 Магнит өрісі. Тогы бар өткізгіштің өзара әсерлесуі. Ампер және Эрстед тәжірибелері. Магнит индукция век торы. Дөңгелек және шексіз түзу тогы бар өткізгіштердің индукциясы. Бұрғы ережесі
1 10.3.4.1 — магнит индук-ция векторының физикалық мағынасын заманауи техника-ның жетістіктері мен есептер шығару арқылы түсіну
110 2 Ампер күші. Сол қол ережесі. Есептер шы-ғару
1 10.3.4.2 — ток өткізгішіне әсер ететін күш ағымдағы салмақ (ампер-салмақ) кө-мегімен магнит индукцияны өлшеу үшін қол да нылатынын түсіну
111 3 Дөңгелек және тура токтың магнит өрісі. Соленоид
1 10.3.4.1 — проблемалар-ды шешуге және қазіргі технологиялық жетістіктерге негізделген магнит индук-ция векторының физикалық мағынасын түсіндіріңіз
112 4 Магнит өрісіндегі ток тізбегі. Магнит ағыны
1 10.3.4.2 — электр құрыл-ғыларының, электр қозғалт-қыштарының жұмыс істеу прин ципін түсіндіріңіз
113 5 Есептер шығару 1 10.3.4.3 — екі параллель өт-кізгіштің токпен әсерлесуін түсіндіріп, күш бағытын анық таңыз
114- 115
6-7 Л о р е н ц к ү ш і . Электр және маг-нит өрістердегі за- рядталған бөл шек-тердің қозға лы сы
2 10.3.4.4 — зарядталған бөл-шектердің магнит өрісінің әсерін зерттеу
116-117
8-9 Есептер шығару. Масс-спектрограф. Циклотрон
2 10.3.4.3 — циклотронның, магниттік коллайдер, токо-мактың, адрон коллай дерінің әсер ету принципін талдаңыз және поляр шұғыласының таби ғатын түсіндіріңіз
26
Жалғасы
118-119
10-11
Заттың магнит өрісі. Пара-, диа-, ферро-магнетиктерКюри температурасы
2 10.3.4.5 — заттарды маг-нит тік қасиеттеріне қарай жіктеп, олардың көлемін анықтаңыз;10.3.4.6 — магниттік мате-риалдарды (неодимдік маг- ниттер, датчиктер, сейс мо-графтар, металл детектор-лар) қолданудың заманауи бағыттарын талдап, оларды қолдану тенденцияларын талқылаңыз
120 12 ТЖБ. “Магнит өрісі” 1
10.3с Электромагниттік индукция (11 сағ)
121-122
1-2 Ампер күшінің жұ-мысы. Магнит ағыны. Электромагниттiк ин-дукция құбылысы. Ленц ережесі. Есеп-тер шығару
2 10.3.5.2 — есептерді шы-ғаруда электромагниттік ин-дукция заңын қолдану
123-124
3-4 Жылжымалы өткіз-гіш тердегі ЭҚК ин-дукциясы. Есептер шығару
2 10.3.5.3 — механикалық және магниттік энергиялардың ұқсастығын қолданыңыз
125 5 Соленоидтың индук-тивтілігі
1 10.3.5.3 — механикалық және магниттік энергиялардың ұқсастығын қолданыңыз
126-127
6-7 Магнит өрісінің энер - гиясы. Магнит өрісі-нің энергия ты ғыз - дығы. Есептер шығару
2 10.4.5.3 — механикалық және магниттік энергияның ұқ састығы
128-129
8-9 Электр қозғалтқышы Генератор. Трансфор-матор
2 10.3.5.4 — Фарадей заңы мен Ленц ережесін қолдана оты-рып, электр қозғалтқышының қазіргі моделін зерттеу және алынған дәлелдерді нақты дәлелмен түсіндіру;10.3.5.1 — электромагниттік құрылғылардың (электромаг-ниттік реле, генератор, транс-форматор) жұмыс принципін талдау
27
Жалғасы
130-131
9-10 Есептер шығару 2 10.3.5.2 — есептерді шы ға-руда электромагниттік ин-дукция заңын қолдану
132 11 “Электромагниттік ин дукция”. Есептер шығару
1
133-136
Уақыт қоры 4
28
ҰзА
қ М
ерзіМ
Ді
ЖО
сп
Ар
1-т
оқса
н2-т
оқса
н3-т
оқса
н4-т
оқса
н
12
34
Кір
іспе
Физи
калы
қ ө
лш
емдер
• Ф
изи
кал
ық ш
а ма л
арды
ң қ
ате-
лік
тері.
• Ө
лш
еу н
әти ж
е лер
ін ө
ңдеу
.
Мо л
е ку л
алы
қ-к
ине т
и калы
қ т
ео-
рия н
е гіз
дер
іГаз
дар
ды
ң м
о ле к
у лал
ық-к
и не-
тикал
ық т
ео рия сы
ны
ң н
егіз
гі қ
а-ғи
дал
ары
жән
е он
ың т
әжір
ибе
лік
дә л
ел де м
елер
і.Тер
мод
ина м
и кал
ық ж
үйел
ердің
те
пе-
тең дік
жән
е те
пе-
теңдік
ем
ес к
үйлер
і.Тем
пер
атура
— з
ат
бөлш
екте
рін
ің ж
ылулы
қ
қоз
ғалы
сыны
ң о
рта
ша
кине-
тикал
ық э
нер
гиясы
ны
ң ө
лш
емі.
Идеа
л г
аз. Газ
дар
ды
ң м
оле-
кулал
ық-к
ине т
икал
ық т
еория-
ны
ң н
егіз
гі т
еңдеу
і.
Элек
трос
тати
ка
Элек
тр з
аряды
. Зар
ядты
ң б
етті
к
жән
е көл
емдік
ты
ғызд
ығы
. За-
ряд ты
ң са
қталу за
ңы
. К
улон
за ңы
.Элек
тр ө
ріс
і. Б
ір те
кті
жән
е бі
р-
тек ті
ем
ес э
лек
тр ө
ріс
і. Э
лек
тр
өрі с
і нің
кер
неу
ліг
і. Э
лек
тр ө
ріс
і-нің
супер
поз
иция п
ринципі.
Элек
тр ө
ріс
інің
кер
неу
лік
век
-то
ры
ны
ң а
ғыны
. Гау
сс т
еорем
асы
.З
арядты
ң оры
н ауы
сты
руы
кез
індег
і эл
ектр
өріс
інің
жұм
ы-
сы.
Пот
енциал
. Элек
тр ө
ріс
і нің
пот
ен циал
дар а
йы
ры
мы
. Экви
по-
тенциал
бет
тер.
Бір
текті
элек
тр
өріс
і үш
ін к
ернеу
лік
пен
пот
ен-
циал
дар
айы
ры
мы
арас
ындағ
ы
байланы
с. Э
лектр өріс
індегі
өт
кіз
гіш
тер ж
әне
диэл
ектр
икте
р.
Элек
тр сы
йы
м ды
лы
қ.
Конден
-са
торлар.
Конденса
торларды
ж
алға
у.
Элек
тр ө
ріс
інің
энер
гиясы
.
Магн
ит
өріс
іМ
агнит
өріс
і. Т
огы
бар
өтк
із-
гіш
тің ө
зара
әсер
лес
уі. А
мпер
тә
жір
ибе
лер
і.М
агнит
индукция в
екто
ры
.Д
өңге
лек
жән
е ш
ексі
з тү
зу т
огы
ба
р ө
ткіз
гіш
тің и
ндукциясы
. Бұран
да
ереж
есі.
Ам
пер
күш
і. С
ол қ
ол е
реж
есі
Лор
енц к
үш
і. М
агнит
өріс
індег
і за
рядта
лға
н б
өлш
екте
рдің
қоз
ғалы
сы.
Зат
тың м
агнитт
ік қ
асиет
тері.
Кю
ри т
емпер
атурас
ы.
Кинем
ати
ка
Бір
қал
ыпты
үдем
елі қоз
ғалы
с кинем
ати кас
ы ны
ң н
егіз
гі
теңдеу
лер
і м
ен ұ
ғым
дар
ы.
Инва
риан
тты
қ ж
әне
салы
сты
р-
мал
ы ф
изи
кал
ық ш
амал
ар.
Гал
илей
дің
сал
ыст
ырм
а лы
лы
қ
прин ципі.
Қисы
қсы
зықты
қоз
ғалы
с кине-
мат
икас
ы.
Газ
заң дары
Идеа
л г
аз к
үйін
ің т
еңдеу
іИ
зопроц
есте
р,
Бой
ль–
Мар
иот
т,
Гей
— Л
юсс
ак,
Шар
ль,
Дал
ьтон
за
ңдар
ы.
Газ
заң
дар
ын қ
олдан
ып
анал
ити
кал
ық ж
әне
граф
икті
к
есеп
терді ш
ыға
ру.
Тұр
ақты
ток
Элек
тр т
огы
. Тіз
бек б
өліг
іне
арнал
ған О
м з
аңы
. Ө
ткіз
гіш
-те
рді ар
алас
жал
ғау.
Ток
көз
інің
элек
тр қ
озға
уш
ы
күш
і м
ен іш
кі кед
ергі
сі.
Тол
ық т
ізбе
к ү
шін
Ом
заң
ы.
Кирхго
ф з
аң дар
ы.
Элек
тром
аг н
итт
ік и
ндук
ция
Маг
нит
ағы
ны
.Элек
тром
агнитт
ік и
ндукция
құбы
лы
сы.
Элек
тром
агнитт
ік и
ндук-
ция з
аңы
. Л
енц е
реж
есі.
Индукти
втіл
ік.
Маг
нит
өріс
інің
энер
гиясы
.
29
Жалғасы
12
34
Көк
жиек
ке
бұры
ш ж
асай
лақ
-ты
ры
лға
н д
енен
ің қ
озға
лы
сы.
Элек
тр т
огы
ны
ң ж
ұм
ысы
мен
қуат
ы. Д
жоу
ль
—Л
енц з
аңы
. Ток
көз
інің
ПӘК
.
Динам
ика
Күш
тер. К
үш
терді қос
у.
Нью
тон з
аңдар
ы.
Бүкіл
әлем
дік
тар
тылы
с за
ңы
.
Тер
мод
инам
ика н
егіз
дер
іИ
деа
л га
зды
ң іш
кі
энер
гия сы
. Тер
мо д
инам
и кал
ық ж
ұм
ыс.
Жы
лу м
өлш
ері,
ж
ылусы
йы
м-
ды
лы
ғы.
Тер
мод
инам
и кан
ың б
ірін
ші за
ңы
.Тер
мод
инам
и кан
ың б
ірін
ші за
ңы
н
изо
проц
есте
рге
қол
дан
у.
Адиабата
лы
қ процес
с, П
уасс
он
теңдеу
і.Қ
айты
мды
жән
е қай
тым
сыз
про-
цес
тер. Энтр
опия.
Тер
мод
инам
ика н
ың е
кін
ші за
ңы
.Ц
иклдік
процес
тер ж
әне
оны
ң
ПӘК
. К
арно
циклі.
Әртү
рлі ор
тадағы
элек
тр т
огы
Мет
алдар
дағ
ы э
лек
тр т
огы
. А
сқы
н ө
ткіз
гіш
тік. Ж
арты
лай
өт
кіз
гіш
тердег
і эл
ектр
тогы
. Ж
ар ты
лай
өтк
із гі
шті
құрал
дар
.Элек
трол
ит
ері т
інділ
ерін
дег
і ж
әне
балқы
ма л
ардағ
ы э
лек
тр
тогы
. Элек
трол
из
заңдар
ы.
Газ
дар
дағ
ы э
лек
тр т
огы
. В
а кум
-дағ
ы э
лек
тр т
огы
. Элек
трон
ды
-сә
улел
ік т
ү ті
кш
е.
ста
тика
Мас
салар
цен
трі.
Теп
е-те
ңдік
түрлер
і.
сұй
ық ж
әне
қат
ты д
енел
ерҚ
аны
ққан
жән
е қан
ықпа ғ
ан б
у.
Ауан
ың ы
л ға
л ды
лы
ғы.
Фаз
алы
қ д
иаг
рам
мал
ар,
үш
тік
нүкте
. Зат
тың к
ризи
стік
күйі.
Сұйы
қты
ң б
еткі қаб
аты
ны
ң қ
а-си
етте
рі. Ж
ұғу
, кап
иллярлы
қ
құбы
лы
с тар
Крист
алл ж
әне
амор
ф д
енел
ер.
Қат
ты д
енел
ердің
мех
ани кал
ық
қас
иет
тері.
Жұғу
, кап
иллярлы
қ қ
ұбы
лы
стар
. К
рист
алл ж
әне
амор
ф д
енел
ер.
Қат
ты д
енел
ердің
мех
аникал
ық
қас
иет
тері
30
12
34
сақта
лу
заңдары
Мех
аникад
ағы
им
пульс
пен
эн
ерги
яны
ң с
ақта
лу з
аңдар
ы
жән
е ол
арды
ң к
еңіс
тік п
ен
уақ
ытт
ың қ
а сиет
терім
ен б
ай-
лан
ысы
.А
бсол
ютт
і қат
ты д
енен
ің и
нер
-ция м
омен
ті.
Им
пульс
мо м
енті
. И
мпульс
м
омен
тінің
сақ
талу з
аңы
жән
е он
ың к
еңіс
тік қ
асиет
терім
ен
байлан
ысы
.А
йнал
мал
ы қ
оз ға
лы
с үш
ін
динам
икан
ың н
егіз
гі т
еңдеу
і.
сұй
ықта
р м
ен г
азд
ар м
ехани-
касы
Гидрод
инам
ика.
Сұйы
қта
р м
ен г
аздар
ды
ң л
а-м
инар
лы
қ ж
әне
турбу
лен
ттік
ағ
ыст
ары
.Ү
зіліс
сізд
ік т
ең деу
і.Бер
нулли т
ең деу
і.К
өтер
гіш
күш
.Тұтқ
ыр с
ұйы
қ ты
қ қ
озға
лы
сы.
Сто
кс
фор
мулас
ы.
W =
тол
ық с
ыны
ппен
жұм
ыс
G =
топ
пен
жұм
ыс
I = ж
еке
жұм
ыс
E =
оқу т
әжір
ибе
сіD
= м
ұға
лім
нің
көр
сеті
лім
і(T
) = м
ұға
лім
нің
түсі
ндір
мес
іf
= қ
алы
пта
сты
руш
ы б
ағал
ауға
мүм
кін
дік
бер
етін
әрек
ет10 =
қау
іпсі
здік
тех
никас
ы б
ойы
нш
а нұсқ
ау
31
ОрТА
МерзіМ
Ді
ЖО
сп
Ар
Физи
ка. Ж
алпы
біл
ім б
ерет
ін м
екте
пті
ң 1
0-с
ыны
бы
Физи
калы
қ ө
лш
емдер
Осы
ған д
ейін
мең
геріл
ген б
ілім
Бер
ілге
н б
өлім
7—
9 с
ыны
пта
рда
алға
н б
ілім
ге с
үйен
еді,
нақ
тырақ
айтс
ақ,
дер
екте
рді
жинау
жән
е ті
ркеу
, кес
телер
ді қ
ұрас
тыру, де
нса
улы
қты
жән
е те
хникал
ық қ
ауіп
сізд
ікті
сақ
тауды
қад
ағал
ау, қар
апай
ым
тәж
ірибе
лер
ді
жос
пар
лау
, нәт
иж
есін
бағ
алау
.
Кон
текст
Бер
ілге
н б
өлім
бас
қа
бөлім
дер
мен
мән
дес
бол
ып к
елед
і. Д
ерек
терді
жинау
жән
е ті
ркеу
, кес
телер
ді
құрас
тыру,
ден
саулы
қты
жән
е қау
іпсі
здік
ереж
елер
ін с
ақта
у,
қар
апай
ым
тәж
ірибе
лер
ді
жос
пар
лау
, нәт
иж
елер
ді
баға
лау
дағ
ды
лар
ы б
үкіл
курс
бойы
өті
ліп
, м
еңге
ріл
уі
тиіс
. О
л ү
шін
төм
ендег
і м
үм
кін
дік
тер к
өрсе
тілге
н.
Дағ
ды
лар
оқ
уш
ылар
ды
тәж
ірибе
лік
жұм
ысқ
а, ғ
ылы
ми э
ксп
ерим
ентт
ерге
дай
ындау
ға м
үм
кін
дік
бер
іп,
жар
аты
лы
стан
у-
мат
емат
ика
бағы
тындағ
ы б
арлы
қ п
әндер
бой
ынш
а ба
ғалан
ады
.Тәж
ірибе
лік
қат
елер
мен
дәл
сізд
ікте
рді
баға
лау
сан
ды
қ з
ертт
еу ж
үргі
зілге
н ж
ерде
қол
дан
ылад
ы.
Оқуш
ылар
нақ
ты д
әлел
дер
мен
бол
жам
дар
ды
ң а
рас
ындағ
ы а
йы
рм
ашы
лы
қта
рды
түсі
ну қ
ажет
.О
ры
ндалуғ
а м
індет
ті з
ертх
аналы
қ ж
ұмы
с:•
Көл
беу ж
азы
қты
қ б
ойы
мен
қоз
ғалат
ын д
енен
ің ү
деу
ін а
ны
қта
у.
Бер
ілге
н б
өлім
дег
і “Ф
изи
ка”
пән
інің
тіл
дік
мақса
ттары
Оқуш
ылар
үш
ін а
кад
емиялы
қ т
ілге
сәй
кес
тіл
дік
мақ
сатт
ың ү
лгі
лер
і тө
мен
де
беріл
ген.
пән
ді оқ
ыту
м
ақса
тыТіл
ді оқ
ыту
м
ақса
тып
әндік
лек
сика ж
әне
терм
инол
огия
Диалог
қа/ж
азу
ға қ
аж
етті
сөз
тір
кес
тері
Оқуш
ылар
ды
ң
жүйел
і ж
әне
кез
дей
соқ қ
а-те
лер
ді аж
ырат
а бі
луі.
Оқуш
ылар
жүйе-
лі ж
әне
кез
дей
соқ
қат
елер
ге а
уы
з-ш
а ж
әне
жаз
-ба
ша
аны
қта
ма
беріп
, ан
ықта
ма-
лар
ын м
ыса
лм
ен
түсі
ндір
е ал
ады
.
Өлш
ем,
қат
елік
тер,
қате сан
ау қ
а те-
лі г
і, ж
үйел
і ж
әне
кез
дей
соқ қа те
лік
-те
р,
мағ
ы нал
ы с
ан-
дар
ды
ң д
әлдіг
і.
Кез
дейсо
қ қ
ате л
ікте
р к
езде
йсо
қ с
ебеп
терді
ң к
өп-
тігі
нен
бол
ады
(те
мпер
атуран
ың,
қы
сым
ны
ң,
тұрақ
сызд
ығы
т.б
.).
Жүйел
і бо
лат
ын қ
ател
ікте
рді
болды
рм
ау ү
шін
, тә
жір
ибе
нің
ба с
ын да
микро м
етр ді те
ксе
ру к
ерек
32
Жалғасы
Бас
қа
тілдік
мақ
сатт
арды
құрас
тыру ж
әне
акад
емиялы
қ т
ілді
оқы
ту м
ен ү
йрен
уге
жат
аты
н т
ілді
үйрет
у
мақ
сатт
ары
бой
ынш
а қос
ым
ша
нұсқ
аулы
қта
р ү
шін
, ж
оғар
ыдағ
ы “
Тіл
дік
мақ
сатт
ар т
урал
ы”
қар
аңдар
.
қы
сқаш
а ш
олу
Бұл б
өлім
нің
ерек
шел
ігі —
оны
ң м
азм
ұны
қан
дай д
а бі
р н
ақты
бір
ізді
лік
пен
бер
ілм
еген
. М
ұға
лім
дер 1
0-с
ыны
пты
оқ
ыту
кез
інде
дағ
ды
лар
ды
дам
ыту
ды
қам
там
асы
з ет
у ү
шін
, оқ
ыту
ды
ң с
трат
егиялар
ын ж
оспар
лау
алды
нда
осы
м
атер
иал
ды
жақ
сы о
йлас
тырға
ны
жөн
. О
қуш
ылар
бұл д
ағды
лар
ды
жек
е ж
әне
топты
қ т
әжір
ибе
лік
жұм
ыст
ар
арқы
лы
иге
ре
алад
ы, со
ны
мен
қат
ар, ол
арды
ң ө
з нәт
иж
елер
ін с
ыны
пқа
көр
сеті
п, өл
шем
дер
ді қал
ай ж
ақса
рту
нем
есе
тәж
ірибе
лік
дер
екте
рді қал
ай қ
олдан
у к
ерек
тігі
н т
алқы
лау
ға м
үм
кін
дік
таб
а ал
ады
. Саб
ақты
ң с
оңы
нда
оқуш
ылар
ды
ң с
енім
дер
і ұлға
я т
үсе
ді, ө
йтк
ені, ә
ртү
рлі
тәж
ірибе
жұм
ыст
ары
н б
ірдей
дағ
ды
лар
да
тәж
ірибе
ж
үзі
нде
жүзе
ге а
сырад
ы.
Бағд
а р-
лам
а ға
сі
лте
ме
Оқы
туды
ң м
ақса
т тары
Ұсы
ны
латы
н о
қы
ту іс-
әрек
етте
рі
Мұғ
алім
ге а
рналға
н
ескер
тпел
ер
12
34
Кір
іспе
Физи
ка н
ың қ
азір
гі з
а-м
ан ғы
рөл
і ту
рал
ы п
ікір
айту
ж
әне
өз
ойы
ңды
дәл
елдеу
.
(G)
Сы
ны
пты
то
п та
р ға
бі
рік
тірің
із.
Мы
на
тақы
ры
пта
р б
ойы
нш
а то
пта
рға
ф
и зи
каны
ң рөлі
жайы
н да дер
екті
пік
ір лер
ін,
дәл
ел дем
е лер
ін о
рта
ға с
а-лы
п,
талқы
лау
ды
ұсы
ны
ңы
з:Ф
изи
ка
жән
е те
х ни кал
ық п
рог
рес
с.Ф
изи
ка
жән
е қор
шағ
ан о
рта
.Ф
изи
ка
жән
е кос
мон
авти
ка,
т.б
.(f
) О
қуш
ылар
А3 п
лак
аты
на
саба
қ ты
ң
қор
ы ты
н ды
сы б
ойы
нш
а през
ента
ция
нем
есе
эссе
жаз
сын.
Бұл ф
изи
кан
ың қ
азір
гі з
аман
-ғы
рөл
і ж
айлы
оқуш
ылар
ға о
й
таст
ауды
ң т
амаш
а м
үм
кін
діг
і.
Осы
тал
қы
лау
ке з
інде
оқуш
ы-
лар
да
зерт т
еу ш
ілік
дағ
ды
лар
м
ен с
ыни т
ұр ғы
дан
ойлау
қа-
лы
пта
сады
.
33
Жалғасы
12
34
Физи
кал
ық
өлш
ем дер
Жүйел
і ж
әне
кез
дей
соқ
қа т
елер
ді аж
ы рат
а бі
лу
(W)
Оқуш
ыларға
осы
2 тү
рлі
қате
-лік
терді
ай
ыра бі л
уді
үй
ретің
із.
Жүйе л
і кез
дес
етін
қат
елік
тер д
ұ ры
с нәт
иж
енің
бо
л м
ауы
на,
ал
қез
дей
соқ
қат
е нақ
тылы
қты
ң б
олм
ауы
на
әкел
іп
соқты
рад
ы. Есе
пті
к д
әлсі
здік
тер ж
үйе л
і кез
дес
етін
дәл
сізд
ікте
рдің
бір
түрі
бо-
лы
п с
анал
ады
, ал
айда
бас
қа
да к
өпте
ген
мы
салдар
бар
. Қ
ател
іктер
дің
се
беб
ін түсі
ну үш
ін
жән
е ол
арды
аза
йту
жол
ында
бағд
ар-
лам
аны
ң б
арлы
қ т
әжір
ибе
лік
саб
ақ та
ры
пай
дал
аны
лулар
ы м
үм
кін
. (I
/f)
Оқуш
ылар
ға ә
ртү
рлі
тәж
ірибе
лік
та
псы
рм
аларды
оры
ндаулары
н ұсы
-ны
ңы
з (қ
ары
н даш
ты
ң ұзы
нды
ғын
аны
қта
у, ы
ды
стағ
ы с
ұйы
қты
ң к
өлем
ін
аны
қта
у,
сы ны
пты
ң те
м пе р
ату
расы
т.
б.). О
қуш
ылар
экс п
ери м
ентт
і ор
ын да
у
кез
інде
жіб
еріл
ген ж
үйел
і кез
дес
етін
ж
әне
кез
дейсо
қ б
олат
ын қ
ател
ер т
урал
ы
жау
ап б
ере
алад
ы.
Оқуш
ылар
дың н
азар
ын қ
ұры
л-
ғыны
ң д
әлсі
здіг
і ек
і бе
лгі
мен
ж
азы
ла
ты
ны
на
а
уд
ар
у
қаж
ет,
себе
бі,
жүйел
і бо
ла-
тын (
құры
лғы
лы
қ)
дәл
сізд
ік
қайта
өлш
еу кез
інде
өлш
еу
дәлдіг
інің
н
ағы
з м
ән
інен
ауы
тқуы
мүм
кін
. А
л к
езде
йсо
қ
дәлсі
здік
тер
көп
теге
н к
ез де
й со
қ
себе
пте
рге
бай
лан
ыст
ы (
тем
-пер
атура,
қы
сым
өз г
е руім
ен,
ғим
аратт
арды
ң сі
лкі н
уім
ен,
т.б.
), олар
ды
ң әр
е кет
тері
әр
өлш
еуде
әртү
рлі
болы
п,
алды
н
ала ес
кер
ілуі
мүм
кін
ем
ес.
Кез
дейсо
қ д
әлсі
здік
терг
е өл
шей
-ті
н н
ыса
нда
рды
ң қ
а сиет
терін
е де
байланы
сты
дәл
сіз д
ікте
р
жат
ады
.
Зер
т ха н
а лы
қ
жұм
ы с.
“К өл
беу
жаз
ық т ы
қ
б ойы
мен
қоз
ғ а лат
ын
Тәу
елді
жән
е тәу
елсі
з ба қы
лау дағы
(ү
з дік
сіз)
ф
изи
калы
қ өл ш
емд ер
ді
аны
қта
у.
(Т) Н
ақты
мы
салдар
мен
тәу
елді ж
әне
тәуел
сіз
бақы
лау
дағ
ы ф
изи
кал
ық
өлш
емдер
ді қал
ай а
ны
қта
у к
ерек
еке-
нін
түсі
ндір
іңдер
.(Е
) О
қуш
ылар
ға ж
ұм
ыст
ың б
алам
алы
нұсқ
асы
н о
ры
ндау
ды
ұсы
ны
ңы
з.
Осы
дең
гейде
гі бар
лы
қ тәж
ірибе
-лер
гра
фикті
ң қ
ұ рас
тыры
луы
на
әкел
іп со
ғады
ж
әне
санды
қ
нәт
и ж
елер
:y
= m
x + c
тең
дігі
көр
сеті
п
тұрға
нда
й, те
к қ
ана
түзу
сызы
қ
34
Жалғасы
12
34
ден
енің
үдеу
ін
аны
қ та
у”.
Ұсы
ны
лға
н к
есте
бой
ынш
а тә
уел
ді,
тәуел
сіз
жән
е ба
қы
лай
тын ф
изи
ка-
лы
қ ш
амал
арды
аны
қта
п,
граф
ик
құрас
тыру.
бойы
мен
қоз
ға лат
ын г
раф
ик
алы
нуы
мүм
кін
.Граф
икті
құрас
тыру а
лды
н-
да
әр т
әжір
ибе
үш
ін т
әуел
ді,
тәуел
сіз
жән
е ба
қы
лан
аты
н а
й-
ны
мал
ылар
ды
аны
қта
у қ
ажет
.
Бас
тапқы
көр
с ет к
іш те
р
дәл
діг
іне
сүйен
е от
ы-
ры
п,
соңғы
нә т
иж
е лер
ді
жаз
у.
(W) А
бсол
ют
жән
е са
лы
сты
рм
алы
қат
елік
терді ан
ықта
у ү
шін
оқу-
шы
лар
ға К
орнф
ельд
әдіс
ін ұ
сыны
ңы
з.(E
) О
қуш
ылар
мен
дәл
сізд
ікте
рді
талқы
лау
ға қ
олдан
уға
бол
аты
н-
дай
, ағ
аш к
есін
діс
інің
ені м
ен
ұзы
нды
ғын ө
лш
еу,
кө л
е мін
есе
пте
у
сияқ ты
қар
апай
ым
тә ж
ірибе
жүр-
гізі
ңіз
. О
л ү
шін
миллим
етрлік
жән
е са
нти
мет
рлік
сы
зықш
алар
ы б
ар 2
сы
зғы
ш п
айдал
аны
ңы
з.
Кор
нф
ельд
әдіс
і бо
йы
нш
а аб
солю
т ж
әне
салы
сты
р-
мал
ы ө
лш
еу қ
ател
ікте
рін
, дәл
сізд
ікте
рін
есе
пте
у ф
орм
у-
лал
ары
:
∆x =
xx
max
min
− 2ε
=îpòx
x∆;
xор
т =
xx
max
min
+ 2.
Аға
ш к
есін
ді с
і нің
ені м
ен
ұзы
н ды
ғын ө
л ш
еу с
ияқты
қар
а пай
ым
тә ж
ірибе
де
(ша-
мам
ен 2
5 с
м-г
е 1,5
см
) са
лы
с-ты
рм
алы
қат
елік
өлш
еу
құрал
ын т
аңдау
дан
нем
есе
затт
ың к
өлем
іне
байлан
ыст
ы
екен
ін к
өрсе
туге
бол
ады
.
35
Жалғасы
10.1
B. К
инем
ати
ка
Осы
ған д
ейін
мең
геріл
ген б
ілім
7—
9-с
ыны
пта
рда
ғы: кинем
атикал
ық ш
амал
арды
аны
қта
у, қ
озға
лы
с те
ңде
улер
і, қ
озға
лы
сты
ң г
раф
икте
рі ж
әне
оны
си
пат
тау, бі
рқал
ыпты
қоз
ғалы
сты
ң ж
ылдам
ды
ғы, бі
рқал
ыпты
жән
е бі
рқал
ыпсы
з қоз
ғалы
с, ү
деу
, қоз
ғалы
сты
ң
салы
сты
рм
алы
лы
ғы.
Кон
текст
Бер
ілге
н б
өлім
алды
нғы
сы
ны
пта
рда
оқы
ған м
ехан
ика
бөлім
дер
іне
нег
із дел
ген ж
әне
жы
лдам
ды
қ,
орта
-ш
а ж
ылдам
ды
қ,
үдеу
, ж
әне
т.б.
не г
ізгі
тер
миндер
ді
терең
түсі
нуге
сүйен
еді,
кинем
атикал
ық т
еңдік
терді,
жы
лда
мды
қты
қос
у з
аңы
н, іл
геріл
емел
і қоз
ғалы
сты
ң қ
исы
қты
қ р
адиусы
н а
ны
қта
уды
, қисы
қсы
зықты
қоз
ғалат
ын
ден
енің
цен
трге
тар
тқы
ш н
орм
аль
үдеу
ін,
жан
ама
бойы
ндағ
ы т
анге
нциал
үдеу
ін қ
олдан
у м
ыса
лдар
ы.
Оры
ндалуғ
а м
індет
ті з
ертх
аналы
қ ж
ұмы
с:•
Ден
енің
ұш
у қ
ашы
қты
ғыны
ң л
ақты
ру б
ұры
шы
на
тәуел
діл
ігін
зер
ттеу
.
Бер
ілге
н б
өлім
дег
і “Ф
изи
ка”
пән
інің
тіл
дік
мақса
ттары
: О
қуш
ылар
ға а
рнал
ған а
кад
емиялы
қ т
ілге
сәй
кес
тіл
дік
мақ
сатт
ың ү
лгі
лер
і тө
мен
де
беріл
ген.
пән
ді оқ
ыту
мақса
тыО
қы
туды
ң т
ілдік
мақса
тып
әндік
лек
сика
жән
е те
рм
ино-
лог
ия
Диалог
қа-
жазу
ға
қаж
етті
сөз
ті
ркес
тер
Оқуш
ылар
жы
л дам
ды
қты
ң у
а қы
тқа
тәуел
діл
ік г
раф
и гі
н қ
олдан
а от
ыры
п,
ден
енің
түзу
сызы
қты
, бі
рқал
ыпты
үде-
мел
і қоз
ға лы
сы к
езін
дег
і ж
ыл-
дам
ды
қты
ң ф
орм
улас
ын ш
ыға
ра
алад
ы.
Есе
пте
у ж
әне
гра ф
икал
ық е
септе
рді
шы
ғару к
езін
де
кинем
атикал
ық
теңдік
терді қол
дан
а бі
лед
і.
Оқуш
ылар
инва
риан
тты
жән
е са
лы
с-ты
рм
алы
физи
кал
ық ш
амал
арды
аж
ырат
а бі
лед
і.
Орта
ша
жы
л-
дам
ды
қ,
лез
дік
ж
ылдам
ды
қ,
қоз
ғалы
сты
ң
салы
с ты
рм
алы
-ғы
, үдеу
, ор
ын
ауы
сты
ру.
... бо
лға
н
жағ
дай
да
не
болад
ы.
Нег
е ...... а
зай-
тады
.
.... б
олға
нда,
қан
дай
айы
р-
маш
ылы
қта
р
болад
ы.
36
Жалғасы
Тіл
ді
оқы
ту м
ақса
ттар
ына
сай қ
осы
мш
а ба
сшы
лы
ққа
алат
ын ж
әне
басқ
а ті
лдік
мақ
сатт
арды
қою
үш
ін ж
әне
тілді оқ
ыту
мақ
сатт
ары
бой
ынш
а қос
ым
ша
нұсқ
аулы
қта
р ү
шін
жоғ
ары
дағ
ы “
Тіл
дік
мақ
сатт
ар т
урал
ы”
кір
іспег
е қар
аңы
з.
қы
сқаш
а ш
олу
Бөл
ім о
қуш
ылар
ға 7
—9-с
ыны
пта
рда
оқы
ған к
инем
атика
бөлім
ін т
ерең
түсі
нуге
мүм
кін
дік
бер
етін
нег
ізгі
ша-
мал
арм
ен т
аны
судан
бас
талад
ы.
Үдеу
, “а
рақ
ашы
қты
қ —
уақ
ыт”
жән
е “ж
ылдам
ды
қ —
уақ
ыт”
граф
икте
рім
ен
терең
дет
іліп
оқы
тылад
ы.
“Жы
лдам
ды
қ —
уақ
ыт”
граф
игі
үдеу
ді
аны
қта
у ү
шін
қол
дан
ылад
ы.
Қоз
ғалы
спен
те
ңді
кті
ң о
лар
ды с
ипат
тайты
н т
үрлер
і то
лы
қ қ
арас
тыры
лад
ы. Д
енен
ің т
арты
лы
с өр
ісін
дегі
қоз
ғалы
сы ж
әне
еркін
тү
су ү
деу
і тә
жір
ибе
жүзі
нде
аны
қта
лад
ы. Тәж
ірибе
лер
сар
алан
ып,
қор
ыты
нды
лар
шы
ғары
лад
ы.
Бағд
ар ла-
маға
сіл
тем
еО
қы
туды
ң м
ақса
т тары
Ұсы
ны
латы
н о
қы
ту іс-
әрек
етте
рі
Мұғ
алім
ге а
рналға
н
ескер
тпел
ер
12
34
10.2
В К
ине-
мат
ика.
Жы
лда м
ды
қты
ң
уақ
ытқ
а тә
уел
діл
ік
граф
игі
нің
көм
егім
ен
түз у
сы зы
қ ты
қоз
-ға
лы
с кез
індег
і ор
ын
ауы
сты
руды
ң ф
орм
ула-
сын қ
о ры
тып ш
ыға
ру.
(T)
Оқуш
ыларға
үдеудің
уақы
тқа
тәуел
діл
ік г
раф
и гі
нің
фигу
ран
ың а
уда-
ны
жүрге
н ж
олға
тең
бол
аты
ны
н, 7-с
ы-
ны
пта
н б
ілет
індер
ін е
с ке
түсі
рулер
ін
ұсы
ны
ңы
з.О
қуш
ылар тү зу
сызы
қты
қоз ғ
а лы
с кез
індег
і ор
ын а
уы
сты
руды
ң ф
орм
ула-
сын е
септе
п ш
ыға
руы
үш
ін о
сы т
әсіл
ді
қол
дан
ыңы
з.
(G)
Оқ
уш
ыларға ден
ен
ің ж
үрген
жол
ыны
ң у
ақы
тқа
тәуел
діл
ік г
раф
игі
н
жән
е
тұ
рақ
ты
ж
ыл
дам
ды
қп
ен
қоз
ғалат
ын д
енен
ің у
ақы
тқа
тәуел
діл
ік
граф
игін
ұсы
ны
ңы
з.
Оқ
уш
ыл
ар
кине м
а ти
калы
қ те
ңдеу
ді
табу үш
ін
y = k
x +
b с
ызы
қ ты
қ т
еңдеу
ді пай
дал
а-над
ы. Со д
ан к
ейін
мұға
лім
Кей
бір
оқ
у ш
ы л
ар
көл
беу
терм
инін
е қар
аған
да
град
иен
т те
рм
инін
жиі қол
дан
ады
, се
бебі
ек
і те
рм
ин д
е рұқса
т ет
ілед
і.
Прак
тика
жүзі
нде
оқуш
ылар
тұрақты
үдеу
м
ен қозғ
алы
с кез
інде
жы
лда
мды
қты
ң у
ақы
тқа
тәуел
ділік
граф
игі
н к
өлбе
улік
ті
вер
тикаль ост
і дұры
с та
ңдау
арқы
лы
аны
қта
у к
ерек
.О
қуш
ы л
арды
ң гра ф
ик
тегі
жы
лдам
ды
қ өзг
еріс
і м
ен уа-
қы
тты
ң ө
згер
і сін
дұры
с ан
ық-
таға
ны
на көз
жет
кіз
іңіз
. О
л
үш
ін к
оорди
ната басы
нан
өтпей
тін б
ірнеш
е гр
афикті
мы
-са
л р
етін
де
көр
сеті
ңіз
.
37
Жалғасы
12
34
уақ
ыт т
ың ж
ыл дам
ды
ққа
тәуел
діл
ік
граф
игі
ндег
і көл
беу қ
озға
лы
п к
еле
жат
қан
ден
енің
үдеу
і бо
лы
п т
абы
ла-
тыны
н к
өрсе
туі ти
іс.
(I/f
) О
қуш
ылар
ға қ
озға
лы
с гр
афи к-
тері н
ің б
ірнеш
е тү
рлер
і бе
ріл
ген т
ек-
серу қ
ағаз
дар
ын т
арат
ыңы
з.
Жы
лдам
ды
қ п
ен ү
деу
дің
тең
деу
лер
ін
жаз
ып,
оры
н а
уы
сты
руды
ан
ықта
ңдар
.
Сан
ды
қ ж
әне
гра ф
и к-
тік е
септе
рді ш
ыға
ру
кез
інде
кинем
а ти кал
ық
теңдеу
лер
ді қол
да н
у.
(І) О
қуш
ылар
ға т
үзу
сызы
қты
қ
бірқал
ыпты
жән
е ай
ны
мал
ы қ
озға
лы
с үш
ін х
(t);
s(t
); v
(t) кинем
атикал
ық
теңдік
терді қол
дан
а от
ыры
п,
санды
қ
жән
е гр
афикал
ық е
септе
рді ш
ыға
руды
ұсы
ны
ңы
з.
Оқуш
ылар
бір
түзу
дің
бой
ы-
мен
түзу
сызы
қ қ
оз ға
лы
сты
ң
фор
мулал
ары
н б
ілулер
і ш
арт:
s = (v
+ v
0)t
/2;
v = v
0 +
at;
v2 =
v2 0 +
2as
;s
= v
0t
+ a
t2/2
;х =
х0 +
v0t
+ a
t2/2
.Бер
ілге
н т
ең деу
дег
і ш
а мал
ар
беріл
ген б
ағы
тқа
байлан
ыс-
ты т
аңба
сы ө
згер
іп о
тыруы
м
үм
кін
.
Инва
р и ан
т ты
жән
е са
лы
сты
р м
алы
фи зи
ка-
лы
қ ш
амал
арды
айы
ра
білу.
(T) О
қуш
ылар
ға “
Қоз
ғалы
сты
ң с
алы
с-т ы
рм
алы
лы
ғы”
тақы
ры
бын қ
айта
лау
үш
ін қ
арап
айы
м ш
ағы
н т
әжір
ибе
лер
нем
есе
вирту
алды
зер
тхан
алы
қ ж
ұ-
мы
стар
ды
оры
ндау
ды
ұсы
ны
ңы
з.(W
) И
нва
риан
тты
жән
е са
лы
сты
р м
а-лы
қ ф
изи
кал
ық ш
амал
арды
аны
қ та
у
Инва
риан
ттік
шам
алар
— с
а-нақ
жүйес
інің
таң
дау
ына
бай лан
ыст
ы е
мес
шам
алар
. (б
ар лы
қ с
анақ
жүйе с
інде
бірдей
, өз
герм
ейті
н,
тұрақ
ты).
Мы
салы
, (m
) клас
сикал
ық
мех
аникад
ағы
сал
мақ
.
38
Жалғасы
12
34
үш
ін э
скал
а тор
мен
қоз
ғалы
п б
ара
жат
қан
адам
қоз
ға лы
сын,
өзен
дег
і сп
ортш
ыны
ң,
тү зу
сызы
қты
жән
е бі
рқал
ыпты
жүріп
кел
е ж
атқан
пое
здағ
ы ж
олау
шы
лар
ды
ң қ
озға
лы
сы-
ны
ң м
ыса
лдар
ын қ
арас
тыры
ңдар
.
Eсе
пте
рді ш
ешу к
е зін
де
жы
лд ам
ды
қты
қо с
уды
ң
жән
е ор
ын а
уы
сты
руды
ң
клас
с и ка л
ық з
а ңы
н
қол
дан
у.
(W) О
қуш
ылар
ға с
алы
сты
рм
алы
қоз
ғалы
с кез
індег
і ж
ылдам
ды
қ п
ен
оры
н а
уы
сты
руды
есе
пте
уге
арнал
ған
есеп
тер ш
ешуді ұсы
ны
ңы
з.
Бір
қал
ыпты
жән
е тү
зусы
зық ты
қоз
ға лы
п к
еле
жат
қан
кем
енің
пал
уба
сындағ
ы а
дам
ны
ң қ
озға
-лы
сына
мы
салдар
кел
тірің
дер
. М
ә се л
ен,
адам
ны
ң қ
озға
лы
сы
кем
е нің
пал
у ба
сына
қа т
ыс-
ты с
алы
с ты
р м
алы
, ал
жа ғ
а ға
қа т
ыс т
ы а
бсо л
ют
болы
п т
абы
-лад
ы.
Кем
ен
ің
жағаға
қаты
сты
қ
озғалы
сы
—
салы
сты
рм
а-
лы
қоз
ғалы
с. С
әйкес
осы
қоз
-ға
лы
стар
ды
ң ж
ылда м
ды
қ та
ры
са
лы
с ты
р м
алы
, аб
солю
тты
жән
е нақ
ты б
олад
ы.
Олар өз
бір
-бір
імен
Галилей
тү
рлен
дір
улер
і ба
йлан
ыст
ы.
v ñàë =
v
àáñ +
v
àéí.
Қисы
қ сы
зықты
қоз
ғалы
с кез
індег
і қисы
қ с
ызы
қты
рад
иус,
ден
енің
тан
ген-
циал
, цен
трге
тар
тқы
ш
(T/G
) О
қуш
ыларға
қисы
қсы
зықты
қоз
ғалы
с кез
індег
і ден
е үдеу
інің
бағ
ы-
тын с
хем
а нег
ізін
де
аны
қта
уды
ұсы
ны
-ңы
з. Ж
екел
еген
жағ
дай
лар
ды
: ш
ең бе
р
бойы
мен
бір
қал
ыпты
қоз
ғалы
сты
, тү
-
Оқ
уш
ылар қ
исы
қсы
зы
қты
тр
аек то
рия б
ойы
мен
бір
қал
ыпты
қоз
ғалы
с кез
індег
і ж
ыл дам
ды
қ
векто
ры
ны
ң б
ағы
ты қ
оз ға
лы
с ба ғы
ты
ны
ң өзг
е ріс
і не
қа рай
39
Жалғасы
12
34
жән
е то
лы
қ ү
деу
ін а
ны
қ-
тау.
зу сы
зықты
бір
қал
ыпты
айны
мал
ы қ
оз -
ғалы
сты
жән
е қисы
қсы
зықты
бір
қа -
лы
пты
айны
малы
қоз ғ
алы
сты
қарас-
тырсы
н.
Оқуш
ылар
ға п
ро б
лем
алы
қ с
ұ-
рақ
тар қ
ойы
ңы
з. А
втом
обиль
бұры
лға
н
кез
де ж
ылда
мды
ғын н
еге
азай
тады
, ал
ұш
ақ, кер
ісін
ше,
оны
ұлға
йта
ды?
(I/f)
О
қуш
ыларға қ
исы
қсы
зы
қты
қоз
ғалы
с кез
індег
і тр
аекто
рияны
ң қ
и-
сықты
қ р
адиусы
н, ден
енің
тан
генциал
, цен
трге
тар
тқы
ш ж
әне
толы
қ ү
деу
ін
аны
қта
у б
ойы
нш
а са
пал
ы ж
әне
есеп
тік
тапсы
рм
алар
ұсы
ны
ңы
з.
өз г
е рет
інін
, алайда ж
ылдам
-ды
қ ты
ң ш
амас
ы т
ұрақ
ты б
олы
п
қал
аты
ны
н т
үсі
нуі
тиіс
. Ж
ыл-
дам
ды
қ век
торы
ны
ң бағы
ты
өзг
ер ге
н дік
тен,
де н
е үдеу
мен
қоз
ғалад
ы.
Осы
үдеу
цен
трге
тар
тқы
ш
деп
ата
лад
ы. Ш
еңбе
р б
ойы
мен
қоз
ғалы
сты
ң с
ипат
там
асы
н
қар
асты
ры
ңы
з.
Көк
жи ек
ке
бұры
ш
жас
ай л
ақт ы
ры
л ға
н
ден
енің
қоз
ғалы
сы
кез
індег
і кинем
а ти-
кал
ық ш
амал
арды
ан
ықта
у.
(Е)
Оқуш
ылар
дан
тен
нис
доб
ын к
әр-
зеңкег
е лақ
ты рға
н к
езде
түсу
і кей
бі-
реу
лер
дің к
әр зе
ң кег
е ти
гізе
ал м
ауы
ны
ң
себе
бін с
ұраң
ыз.
(G)
Оқуш
ылар
дан
екі
доп
тың қ
айсы
-сы
ны
ң (ті
гінен
не м
есе
көл
ден
ең) ед
енге
бі
рін
ші
құлай
тыны
н б
олж
ауы
н с
ұра-
ңы
з, с
одан
кей
ін о
лар
дың б
олж
амда
ры
н
рас
тайты
н т
ә жі р
ибе
жас
аңы
з.
(D)
Оқуш
ылар
ға б
ір у
ақы
тта:
бір
і —
ба
стап
қы
жы
лда
мды
қсы
з, т
ігін
ен е
ркін
құлап
бар
а ж
атқан
, ек
ін ш
ісі —
гор
изо
н-
таль
лақ
тыры
лға
н е
кі ден
енің
қай
сысы
бі
рін
ші құлай
тыны
тур
алы
эксп
ерим
ент
көр
сеті
ңіз
.(G
) О
қуш
ылар
ға қ
озға
лы
сты
ң т
әуел
-сі
здік
принципін
пай
дал
ана
оты
ры
п,
Бұл та
қы
ры
п тр
аекто
рияны
ң
кез
келге
н нүк тесі
нде ұш
у
ұза
қ ты
ғын,
кө т
еріл
удің
ең ж
о-ға
ры
биік
тігі
н,
ден
енің
жы
л-
дам
ды
ғын ж
әне
оны
ң қ
и сы
қ-
тық радиусы
н аны
қта
у үш
ін
қозғ
алы
сты
ң кинем
а ти
калы
қ
тең
деулерін
пай
да лануды
ң
мүм
кін
екен
ін д
әлел
дей
ді.
=
қау
іпсі
здік
тех
никас
ы ж
ө-нін
дег
і нұсқ
аулы
қта
р.
Тік
ж
әне
горизо
нта
ль қозғ
а-
лы
стар
ды
ң б
ір-б
ірін
ен т
әуел
сіз
жүрет
інін
дәл
елдеу
үш
ін о
қу-
шы
лар
ға қ
олдағ
ы а
спап
тарды
пай
дал
ануды
ұсы
ну.
40
Жалғасы
12
34
алы
нға
н н
әти ж
е лер
ді
мат
ема т
и кал
ық
тұрғы
дан
нег
іздеу
лер
ін ұ
сы ны
ңы
з.(G
) О
қуш
ыларға
топтарда ж
осп
ар-
лау
мәс
елес
ін т
ал қы
лау
ды
жән
е ба
л-
лис т
икалы
қ тапанш
ам
ен тәж
і рибе
жүргі
зуді ұсы
ны
ңы
з.
Көкж
иек
ке
бұры
ш ж
а-
сай л
ақты
ры
л ға
н д
е не н
ің
қоз
ғалы
с тр
аекто
риясы
н
зертт
еу.
(G/f
) О
қуш
ылар
ға к
өкж
иек
ке
бұры
ш
жас
ай л
ақты
ры
лға
н д
енен
ің қ
озға
лы
с тр
аекто
риясы
н т
әжір
ибе
жүзі
нде
зерт-
теуді ұсы
ны
ңы
з.
Зер
тхан
алы
қ ж
ұм
ыст
ы о
ры
н да
у
үш
ін б
ал лис т
икал
ық т
а пан
ша,
ш
а рик те
р ж
әне
т.б.
пай
далан
уға
болад
ы.
Вирту
ал зе
рт х
анал
ық ж
ұм
ыс
жүргі
зуге
бол
ады
.О
қуш
ылар
ға а
лы
нға
н б
аллис-
ти ка л
ық қ
исы
қты
қол
дан
у а
р-
қы
лы
доп
пен
ны
са нағ
а ти
гізу
ді
ұсы
нуға
бол
ады
.
10.1
с Д
инам
ика
Осы
ған д
ейін
гі м
еңге
ріл
ген б
ілім
7 ж
әне
9-с
ыны
пта
рдағ
ы д
инам
ика
— м
асса
, са
лм
ақ,
тығы
зды
қ,
инер
ция,
энер
гияны
ң с
ақта
у з
аңы
, Н
ьюто
н
заңдар
ы,
тең ә
серлі күш
, Бүкіл
әлем
дік
тар
тылы
с за
ңы
, ға
ры
шты
қ ж
ылдам
ды
қта
р.
Кон
текст
Осы
бөл
ім 7
жән
е 9-с
ыны
пта
рда
зердел
енге
н м
ехан
икан
ың н
егіз
гі м
әсел
елер
іне
нег
іздел
еді. А
талға
н т
ақы
ры
пты
ң
инж
енер
ия ж
әне
таңдал
ған м
атер
иал
ды
ң к
едер
гілер
і бе
лгі
лі бі
р с
алас
ындағ
ы ғ
ылы
ми з
ертт
еулер
үш
ін м
аңы
зы
зор. Грав
ита
циялы
қ ө
ріс
тегі
күш
тердің
жұм
ысы
қаз
ір м
атем
атикал
ық т
үрде
беріл
ген, бұ
л ұ
лтт
ық ж
әне
әлем
дік
ға
ры
шты
қ б
ағдар
лам
алар
ға б
айлан
ыст
ы қ
ызы
қты
зер
ттеу
жоб
алар
ын ұ
сынуға
мүм
кін
дік
бер
еді.
зер
тханалы
қ ж
ұмы
с:•
Бір
-бір
іне
бұры
ш ж
асай
бағ
ытт
алға
н к
үш
терді қос
у.
41
Жалғасы
“Физи
ка”
пән
інің
осы
бөл
імдег
і ті
лдік
мақса
ттары
Оқуш
ылар
ға а
рнал
ған а
кад
емиялы
қ т
ілге
сәй
кес
тіл
дік
мақ
сатт
ың ү
лгі
сі т
өмен
де
беріл
ген.
пән
ді оқ
ыту
мақса
тыТіл
ді оқ
ыту
мақса
тып
әндік
лек
сика ж
әне
те
рм
инол
огия
Диалог
/жазу
ға
қаж
етті
сөз
тір
кес
тері
Оқуш
ылар
қоз
ғалы
стағ
ы д
енег
е бі
рнеш
е күш
әсе
р е
ткен
кез
ін дег
і ес
епте
рді ш
е шудің
алго
ритм
дер
ін
құру.
Оқуш
ылар
:инер
т ты
жән
е гр
авита
циялы
қ
мас
саны
ң ф
и зи
кал
ық
мағ
ы нас
ын;
мат
ериялы
қ н
үк те
нің
гр
авита
циялы
қ ө
ріс
і нің
кер
неу
ліг
і м
ен п
отен
-циал
ыны
ң Ж
ер б
етін
дег
і қаш
ықты
ққа
байлан
ыс-
ты т
әуел
діл
ік г
ра ф
игі
н
түсі
ндір
е ал
ады
.
Грав
ита
циялы
қ т
ұрақ
ты,
грав
ита
циялы
қ к
үш
, те
ң ә
серлі күш
, іл
геріл
емел
і қоз
ғалы
с, а
й-
нал
мал
ы қ
озға
лы
с, и
нер
-ция м
омен
ті.
Нью
тонны
ң е
кін
ші
заңы
ндағ
ы к
үш
тең
әс
ерлі күш
бол
ып
табы
лад
ы...
Инер
тты
жән
е гр
а-ви
тациялы
қ м
асса
-лар
ұғы
мда р
ыны
ң
айы
рм
а шы
лы
ғы …
Тіл
ді оқ
ыту
мақ
сатт
ары
на
сай қ
осы
мш
а ба
сшы
лы
қ ж
әне
басқ
а ті
лдік
мақ
сатт
арды
қою
үш
ін ғ
ылы
ми т
ілді үйрет
у
мен
оқы
туға
қат
ыст
ы “
Тіл
дік
мақ
сатт
ар т
урал
ы”
қар
аңы
з.
қы
сқаш
а ш
олу
Бөл
імнің
мат
ериал
дары
прак
тикал
ық ж
ұм
ыс,
өлш
еу ә
діст
ерін
жән
е ес
епте
улер
ді н
ақты
лау
үш
ін к
өпте
ген ұ
тым
ды
мүм
кін
дік
терді қам
тиды
.Грав
ита
циялы
қ ө
ріс
тақ
ыры
бы б
ары
нш
а күрдел
і м
атем
атикал
ық е
септе
улер
жас
ауға
мүм
кін
дік
бер
еді.
42
Жалғасы
Бағ-
дарла-
маға
сі
лте
ме
Оқу
мақса
ттары
Ұсы
ны
латы
н о
қы
ту іс-
әрек
етте
рі
Мұғ
алім
ге а
рналға
н
ескер
тпел
ер
12
34
10.1
С
Дина-
мика
Қоз
ғалы
с кез
інде
ден
еге
бірнеш
е күш
әсе
р е
теті
н
есеп
тердің
шеш
у а
лго
ритм
-дер
ін қ
ұру.
(T) Н
ақты
есе
пті
шеш
удің
нег
ізін
де
оқуш
ылар
ға д
ене г
е нем
есе
ден
елер
жүйес
іне
бір не-
ше
күш
әсе
р е
те ті
н к
ездег
і ес
еп-
ті ш
ешудің
алго
ритм
ін қ
ұруды
ұсы
ну.
(I/f
) О
қуш
ылар
ға ж
еке
нем
е-се
топ
пен
жұм
ыс
жас
ау ү
шін
ден
енің
бір
неш
е күш
тің ә
серін
ен
қоз
ғалуы
кез
інде
есеп
тер ш
ешудің
ал
горитм
ін қ
ол дан
уға
арнал
ған
тапсы
рм
а ұсы
ны
ңы
з.
Ден
е қоз
ғалы
сыны
ң ә
ртү
рлі
жағ
дай
лар
ын қ
арас
тыру (үдеу
мен
ж
әне
үдеу
бол
мағ
ан к
езде)
:1) ті
гінен
;2) көл
ден
ең;
3) ш
еңбе
р б
ойы
мен
;4) көл
беу ж
азы
қ ты
қ б
ойы
мен
;5) бі
р-б
ірім
ен б
айлан
ыст
ы д
ене-
лер
дің
қоз
ғалы
сы.
Есе
пте
рді
шеш
у к
е зін
де
Бү-
кіл
әлем
дік
тар
тылы
с за
ңы
н
қол
дан
у.
Инер
тты
жән
е гр
ави та
циялы
қ
мас
саны
ң ф
изи
кал
ық м
ағы
на-
сын т
үсі
ндір
у.
(W) О
қуш
ылар
ға Б
үкіл
әлем
дік
та
рты
лы
с за
ңы
н ж
әне
еркін
түсу
үдеу
інің
физи
кал
ық
мағ
ынас
ын е
ске
түсі
руді
ұсы
ны
ңы
з.(T
) Грав
ита
циялы
қ ө
ріс
тің
кер
неу
ліг
і дег
ен ұ
ғым
ды
енгі
зіп,
аны
қта
ма
берің
із.
(f) О
қуш
ылар
ға Б
үкіл
әлем
дік
та
рты
лы
с за
ңы
на
арнал
ған с
апа-
лы
жән
е са
нды
қ е
септе
рді ш
ешуді
ұсы
ны
ңы
з.
Еге
р:
а) д
енел
ердің
өлш
емдер
і ол
ар-
ды
ң а
рақ
ашы
қты
ғым
ен
салы
сты
рға
нда
аз б
олса
;ә)
ден
елер
дің
екеу
і де
бірте
кті
жән
е ш
ар т
әріз
дес
піш
інде
болса
;б)
өза
ра
әсер
ле с
етін
шар
тәр
ізді
ден
елер
дің
бір
і —
өлш
емі м
ен м
ас-
сасы
екін
ші ден
еге
қар
аған
да
үл кен
бо
лға
н к
езде
Бүкіл
әлем
дік
тар
ты-
лы
с за
ңы
ны
ң ф
орм
улас
ым
ен н
ақты
ес
епте
у ж
үргі
зуге
бол
ады
.
43
Жалғасы
12
34
Грав
ита
циялы
қ ө
ріс
тің к
ернеу
лі-
гі —
бір
лік
гравита
циялы
қ м
асса
ға
әсер
ете
тін к
үш
пен
сипат
тала-
тын ш
ама
болы
п т
абы
лат
ыны
на
оқуш
ылар
ды
ң н
азар
ын а
удар
у.
Мат
ерияны
ң т
үр лі қас
иет
терін
көр
сете
тін,
алай
да
атал
ған ш
ама-
лар
ды
ң с
анды
қ м
әндер
і бі
рдей
бол
а-ты
н г
рав
ита
циялы
қ ж
әне
инер
тты
м
ас са
лар
ұғы
мда р
ыны
ң б
ар е
кен
ін
еске
салу.
Мат
ерия лды
қ н
үкте
нің
грав
и-
та ция ө
ріс
інде
гі к
ерне у
лі г
інің
ара қ аш
ықты
ққа тә
уел
діл
ік
граф
игі
н т
үсі
ндір
у.
(G) Грав
ита
циялы
қ к
үш
тің
ден
енің
мас
сасы
на
жән
е он
ың
Жер
бет
індег
і қаш
ықты
ққа
тәуел
ді бо
лат
ыны
н к
өру ү
шін
оқ
уш
ылар
ға г
ра в
ита
циялы
қ ө
ріс
ті
мод
ельд
еу т
әсіл
дер
ін п
ай дал
ануды
ұсы
ны
ңы
з. О
лар
мас
саны
тұрақ
ты
деп
есе
пте
п,
F к
үш
терін
ің r
ар
ақаш
ықты
ққа
тәуел
діл
ік
граф
игі
н т
ұрғы
за а
лад
ы.
Грав
ита
циялы
қ ө
зара
әсер
лес
уш
і күш
тері қад
ағал
ауды
ң н
әтиж
елер
і бо
йы
нш
а кес
те т
олты
ры
лы
п,
гра-
фик ж
асал
ады
.
10.1
D с
тати
ка
Осы
ған д
ейін
мең
геріл
ген б
ілім
Оқуш
ылар
7-с
ыны
пта
ғы ф
изи
ка
курсы
нан
күш
мом
енті
н а
ны
қта
уды
, м
асса
цен
трі ұғы
мы
н ж
әне
ден
елер
дің
теп
е-те
ңдіг
і кез
індег
і күш
мом
енті
н п
айдал
ануды
еск
е тү
сіруі
тиіс
. О
қуш
ылар
триго
ном
етриялы
қ ф
ункциялар
ды
ң
фор
мулал
ары
н п
айдал
ана
білуі ти
іс.
Кон
текст
44
Жалғасы
Осы
бөл
ім к
үш
мом
ентт
і ту
рал
ы ұ
ғым
ны
ң н
егіз
інде
әртү
рлі те
пе-
теңді
к т
үрлер
ін т
үсі
нді
ру к
езін
де с
ебеп
-сал
дарлы
қ
байлан
ыс
орнат
уға
мүм
кін
дік
бер
еді. Б
ұл б
азал
ық б
ілім
дер
оқы
туды
ң к
ейін
гі б
өлім
дер
інде
пай
дал
аны
лад
ы.
“Физи
ка”
пән
і бо
йы
нш
а о
сы б
өлім
дег
і ті
лдік
мақса
ттар
Оқуш
ылар
ға а
рнал
ған а
кад
емиялы
қ т
ілде
жаз
ылға
н т
ілдік
мақ
сатт
ың ү
лгі
сі т
өмен
де
кел
тіріл
ген.
пән
ді оқ
ыту
м
ақса
тыО
қы
туды
ң т
ілдік
м
ақса
ты
пән
дік
лек
сика
жән
е
терм
инол
огия
Диалог
/жазу
ға қ
аж
етті
сөз
тір
кес
тері
Оқуш
ылар
әр-
түрлі те
пе-
тең-
дік
түрлер
ін
түсі
ндір
у к
езін
де
себе
п-с
алдар
ға
байлан
ыс
орнат
а ал
ады
.
Оқуш
ылар
айна-
лу о
сі б
ар н
емес
е ж
оқ д
енел
ердің
теп
е-те
ңдік
ш
артт
ары
н
аны
қта
й а
лад
ы.
Күш
мом
енті
, ай
нал
у ц
ентр
і,
айнал
у о
сі,
күш
иін
і, т
епе-
теңдік
ш
артт
ары
.
Еге
р,
күш
мом
енті
... б
олса
, ден
е те
пе-
теңдік
те б
ола-
ды
.К
үш
иін
і дег
енім
із …
Еге
р к
үш
иін
і …
бол
са,
ден
е те
пе-
теңдік
те б
олад
ы.
Тіл
ді оқ
ыту
мақ
сатт
ары
на
сай қ
осы
мш
а ба
сшы
лы
қ ж
әне
басқ
а ті
лдік
мақ
сатт
ар қ
ою ү
шін
ғы
лы
ми т
ілді үйрет
у
мен
оқы
туға
қат
ыст
ы “
Тіл
дік
мақ
сатт
ар т
урал
ы”
кір
іспен
і қар
аңы
з.
қы
сқаш
а ш
олу
Оқуш
ылар
күш
мом
енті
н қ
айта
дан
қар
асты
рад
ы ж
әне
ден
енің
мас
салар
цен
трін
, ден
елер
жүйес
ін т
абу, әр
түрлі
тепе-
теңдік
түрлер
ін с
ипат
тау ү
шін
ден
елер
дің
теп
е-те
ңдік
шар
тын қ
олдан
ады
.
45
Жалғасы
Бағд
арла-
маға
сі
лте
ме
Оқу
мақса
ттары
Ұсы
ны
латы
н о
қы
ту іс-
әрек
етте
рі
Мұғ
алім
ге а
рналға
н е
скер
тпел
ер
12
34
Ста
тика
Абс
олю
т қат
ты
ден
енің
ж
әне
мат
е -рия лды
қ
ден
е лер
ж
үйес
інің
м
асса
лар
цен
трін
та
бу.
(D) Қ
оры
тқы
күш
тің ә
сері он
ың т
үск
ен
тірек
нүкте
сіне
байлан
ыст
ы е
к ен
і н м
ыса
л
арқы
лы
көр
се ті
ңіз
.(W
) О
қуш
ылар
дан
ілге
ріл
емел
і күш
қоз
ғалат
ын а
йнал
мал
ы д
енег
е м
ыса
л-
дар
кел
тіруін
сұраң
ыз,
мәс
елен
, рөл
дік
дөң
гелек
, әт
кен
шек
жән
е т.
б.(W
) О
қуш
ылар
мом
енті
нің
ереж
е ле р
ін
пай
дал
а на
оты
ры
п,
мас
са ц
ентр
ін а
ны
қ та
у
тәсі
лдер
ін қ
а рас
тыры
ңы
з. Б
ұл р
етте
абс
о-лю
т қат
ты д
ене
нем
есе
мат
ериялды
қ д
ене-
лер
жүйес
і ек
інш
і те
кті
иін
тірек
рет
інде
қар
асты
ры
луы
мүм
кін
.(I
/f) О
қуш
ылар
ға д
енел
ер ж
үйес
інің
мас
-са
лар
цен
трін
таб
уға
арнал
ған т
әжір
ибе
лік
ж
әне
санды
қ е
септе
р ш
ешуді ұсы
ны
ңы
з.
Оқуш
ылар
тер
миндер
ді (т
ірек
нүкте
сі,
күш
иін
і, а
йнал
у м
о мен
ті) дұры
с пай
-дал
анулар
ы қ
ажет
, со
ндай
-ақ о
лар
күш
әс
е рі н
ің б
ағы
тын,
осы
күш
тердің
иін
-дер
ін с
урет
те д
ұры
с көр
се те
біл
уге
жән
е ол
ар ды
ң м
омен
т тер
ін е
септе
й а
луы
тиіс
.К
үш
мом
ентт
е рін
ің ә
серін
сағ
ат т
ілін
ің
қоз
ғалы
с ба
ғыты
бой
ынш
а ж
әне
бағы
тына
қар
сы с
ипат
тай а
лу.
Иін
нің
сал
мағ
ы е
скер
ілм
ейті
н м
ы-
салдар
ды
шы
ға ру дан
бас
тауға
бол
ады
.О
қуш
ылар
ға с
у рет
те с
ол и
індер
дің
са
лм
ағы
нақ
ты б
елгі
лен
ген с
ұрақ
тар
қой
ылуы
мүм
кін
.О
сы к
езең
де
оқу ш
ы лар
тең
ескен
иін
ге
әсер
ете
тін б
ірнеш
е күш
мом
ентт
ерін
ің
прин ципін
қол
дан
а ал
уы
тиіс
.
Әртү
рлі
тепе-
теңдік
тү
рлер
ін
түсі
ндір
у
кез
інде
себе
п-с
ал-
дар
лы
қ
байлан
ыст
ы
орнат
у.
(D) Қ
озға
лм
айты
н о
сь а
йнал
асы
нда
айнал
а-ты
н д
е не л
ердің
теп
е-те
ң діг
і бо
йы
нш
а қа-
рап
айы
м т
әжі р
и бе
лер
көр
сеті
ңіз
.(W
) О
қуш
ылар
ға ә
рбі
р т
әжір
ибе
үш
ін т
ірек
нүк те
сін ж
әне
ден
е лер
дің
мас
салар
цен
трін
ан
ықта
уды
ұсы
ны
ңы
з. Ә
рбі
р ж
ағдай
ға
арнал
ған т
епе-
теңдік
ті т
ал даң
ыз.
(T) Тұрақ
ты ж
әне
тұрақ
сыз
тепе-
тең дік
ұғы
мдар
ын е
нгі
зіңіз
. Д
енен
і те
пе-
теңдік
“Нев
аляш
ка”
ойы
нш
ығы
ны
ң тұ
рақты
-лы
ғын,
тұрға
н ж
әне
ілу лі
тұрға
н қол-
шат
ырд
ың тұр
ақ ты
лы
ғын ж
әне ба
сқал
арды
қар
асты
руға
бол
ады
.О
қуш
ылар
ға д
ене л
ердің
тұрақ
тылы
ғы т
у-
рал
ы с
ұрақ
тарға
жау
ап б
еруді ұсы
ны
ңы
з,
мәс
елен
, ав
то м
о бильд
ің т
ұ рақ
тылы
ғына
қай
сысы
көб
ірек
әсе
р е
теді
— д
өңге
лек
-
46
Жалғасы
12
34
жағ
дай
ына
нем
есе
кер
ісін
ше
жағ
дай
ға
әкел
етін
айнал
у м
омен
ті п
айда
болуы
на
қар
ай т
епе-
теңдік
түрлер
ін т
үсі
ндір
іңіз
.(Е
) Теп
е-те
ңдік
ті м
асса
лар
цен
трін
ің о
рны
-на
жән
е ті
рек
нүкте
сіне
тәуел
діл
ігін
тал
дау
үш
ін о
қуш
ылар
мен
іш
ін де
суы
бар
жән
е су
ы ж
оқ ә
р тү
р лі піш
індег
і ы
ды
с тар
ды
ң
тұрақ
тылы
ғын т
ал қы
лаң
ыз.
тердің
ара қ
ашы
қты
ғы н
емес
е м
асса
лар
цен
трін
ің о
рны
ма?
Тәж
і ри бе
-лік
жол
-м
енкүш
тер
ша м
асы
н
аны
қ-
тау ж
әне
күш
терді
қос
у з
аңы
н
эксп
е ри-
мен
т тік
те
ксе
ру.
(W) О
қуш
ылар
мен
теп
е-те
ңдік
жағ
-дай
лар
ындағ
ы к
үш
терді қос
у з
аңы
н
талқы
лаң
ыз.
(I/f
) О
қуш
ылар
ға т
епе-
теңдік
жағ
дай
ында
тең ә
сер лі күш
тің н
өл ге
тең
екен
ін т
әжі-
рибе
жүзі
нде
дәл
ел деу
ге б
олат
ын т
апсы
рм
а бе
рің
із.
Жұм
ыст
ы о
ры
ндау
бар
ысы
нда
оқуш
ылар
күш
тер ді қос
уды
ң в
ек то
рлы
қ д
иаг
рам
-м
алар
ын с
ызу
лар
ы ж
әне
қор
ытқ
ы к
үш
тіан
ықта
улар
ы қ
ажет
. Бұл н
әти ж
ені
тәж
іри бе
лік
жол
мен
өлш
енге
н м
әнм
ен
салы
сты
ру ж
әне
тәж
ірибе
ні ж
ақса
рту
ж
олдар
ын ұ
сынулар
ы қ
ажет
.
=
қауіп
сізд
ік те
хникасы
ж
өнін
дег
і кең
есте
р.
10.1
E с
ақта
лу
заңдары
Осы
ған д
ейін
гі м
еңге
ріл
ген б
ілім
7-с
ыны
пта
н —
энер
гия ж
әне
оны
ң с
ақта
лу,
айнал
у з
аңдар
ы т
урал
ы б
аста
пқы
мәл
імет
тер.
9-с
ыны
пта
н —
им
пульс
, им
пульс
тің с
ақта
лу з
аңы
, се
рпім
ді ж
әне
серпім
сіз
соқты
ғысу
лар
.
Кон
текст
Осы
бөл
ім 9
-сы
ны
пта
тан
ысқ
ан м
ехан
ика
бөлім
інде
қар
асты
ры
лға
н и
мпульс
ұғы
мы
на
нег
іздел
ген.
Мұнда
им
-пульс
бар
ынш
а те
рең
ірек
қар
асты
рад
ы.
47
Жалғасы
“Физи
ка”
пән
і бо
йы
нш
а о
сы б
өлім
дег
і ті
лдік
мақса
ттар:
Оқуш
ылар
ға а
рнал
ған а
кад
емиялы
қ т
ілге
сәй
кес
тіл
дік
мақ
сатт
ың ү
лгі
сі т
өмен
де
беріл
ген.
пән
ді оқ
ыту
м
ақса
тыО
қы
туды
ң т
ілдік
м
ақса
тып
әндік
лек
сика ж
әне
терм
инол
огия
Диалог
/жазу
ға қ
аж
етті
сөз
тір
кес
тер
Оқуш
ылар
есе
п-
тік ж
әне
эксп
е-рим
ентт
ік е
сеп-
терді ш
ешу
ке з
інде
сақта
лу
за ңы
н қ
олдан
а ал
ады
.
Оқуш
ылар
им
-пульс
тің ж
әне
энер
гияны
ң с
ақта
лу
заңы
н к
өрсе
теті
н
эксп
ерим
ент т
ерді
талдап
, ол
арға
қор
ыты
нды
шы
ғара
алад
ы.
Күш
им
пульс
і,
им
пульс
тің ө
згер
у
жы
лдам
ды
ғы,
им
пульс
м
омен
ті,
им
пульс
м
омен
тінің
сақ
талуы
, ай
нал
мал
ы қ
оз ға
лы
с-ты
ң к
ине т
икал
ық э
нер
-ги
ясы
.
Біз
сер
пім
ді ж
әне
серпім
сіз
соқты
ғысу
ға
дей
інгі
жән
е ол
ардан
кей
інгі
кинет
икал
ық
энер
гияны
есе
пте
дік
… .
Эксп
ерим
ент
кинет
и кал
ық э
нер
гия э
нер
-ги
яны
ң б
асқа
да
түрін
е тү
рлен
е ал
аты
ны
н
көр
сетт
і… .
Им
пульс
тің к
ез к
елге
н с
оқты
ғысу
лар
да
сақта
лат
ыны
на
қо р
ыты
нды
шы
ғара
ала-
мы
з… .
Тіл
ді оқ
ыту
мақ
сатт
ары
на
сай қ
осы
мш
а ба
сшы
лы
қ ж
әне
басқ
а ті
лдік
мақ
сатт
арды
қою
үш
ін ғ
ылы
ми т
ілді үйрет
у
мен
оқы
туға
қат
ыст
ы “
Тіл
дік
мақ
сатт
ар т
урал
ы”
қар
аңы
з.
қы
сқаш
а ш
олу
Бөл
імді
Нью
тон з
аңдар
ын о
қудан
бас
тайм
ыз
жән
е им
пульс
пен
кинет
икал
ық э
нер
гияны
ң а
йы
рм
ашы
лы
ғын
аны
қта
йм
ыз.
Оқуш
ылар
им
пульс
тің в
екто
р е
кен
ін (ал
энер
гия ө
зінің
бар
лы
қ п
ішін
дер
інде
скал
яр б
олы
п т
абы
ла-
ды
) тү
сінге
ні м
аңы
зды
. И
мпульс
ті m
v рет
інде
аны
қта
у ж
әне
қор
ытқ
ы к
үш
тің и
мпульс
тің ө
згер
у ж
ылдам
ды
ғына
тең е
кен
ін к
өрсе
ту. Ө
зара
әсер
лес
етін
екі ден
енің
қар
апай
ым
жүйед
е қол
дан
ылат
ын, кей
іннен
кез
кел
ген т
ұйы
қ
жүйег
е ж
алпы
лан
аты
н Н
ьюто
нны
ң ү
ш з
аңы
нан
им
пульс
тің с
ақта
лу з
аңы
н қ
оры
ту қ
ажет
. Ө
зара
әсер
лес
у ж
әне
соқты
ғысу
принципін
қол
дан
у ж
әне
көп
теге
н с
анды
қ м
ыса
лдар
кел
тіру. Бұл б
өлім
де
энер
гияны
ң с
ақта
лу з
аңы
ден
елер
дің
тек
ілге
ріл
емел
і қоз
ғалы
сына
ғана
емес
, ай
нал
мал
ы қ
озға
лы
сында
да
қол
дан
ылад
ы.
48
Жалғасы
Бағд
а р-
лам
аға
сі
лте
ме
Оқу
мақса
т тары
Ұсы
ны
латы
н о
қы
ту іс-
әрек
етте
рі
Мұғ
алім
ге а
рналға
н е
скер
тпел
ер
12
34
10.1
E
Са қ
талу
заңдар
ы
10.2
.4.1
Сан
ды
қ ж
әне
тә ж
і-ри бе
лік
есе
пте
рді
ше ш
у к
е зін
де
сақ та
лу з
аң дар
ын
қол
дан
у.
(Т)
Оқуш
ыларм
ен им
пульс
жән
е эн
ерги
я ұғы
мдары
н,
им
пульст
ің
жән
е эн
ерги
яны
ң с
ақта
лу з
аңдар
ын
қай
талау
.(D
) Ж
азы
қты
қта
ден
елер
дің
жы
л-
дам
ды
қтары
әр
түрлі
болаты
ны
н
тәж
ірибе
не г
ізін
де (
мас
салар
ы ж
әне
рад
иуст
ары
бір
дей
тұта
с дөң
гелек
пен
ш
еңбе
р көл
беу ж
азы
қты
қты
ң
бойы
мен
дом
алап
түс
еді) к
өрсе
теміз
. Д
емек
, ден
елер
дің п
отен
циал
дық энер
-ги
ясы
ны
ң б
ір б
өліг
і те
к і
лге
ріл
емел
і қоз ғ
а лы
сты
ң ки нет
икалы
қ эн
ер-
гиясы
на
ғана
айнал
ып қ
ойм
айды
, со
-ны
мен
бір
ге а
йнал
мал
ы қ
озға
лы
с ты
ң
кине т
икал
ық энер
гиясы
на
да а
йнал
а-ды
. Қ
атты
ден
елер
дің а
йнал
мал
ы қ
оз-
ғалы
сыны
ң к
и не т
икал
ық э
нер
гия сы
ұғы
мы
н е
нгі
зудің
қаж
етті
ліг
і ту
ын-
дай
ды
. (Т
) О
қуш
ылар
мен
бір
ге а
йнал
мал
ы
қоз
ғалы
сты
ң к
и нет
икал
ық э
нер
-ги
ясы
ны
ң ф
ормул
асы
н ш
ыға
ру ж
әне
инер
ция м
омен
ті ұ
ғымы
н е
нгі
зу.
Сақ
талу з
аңдар
ыны
ң т
ұйы
қ ж
үйел
ерде
жұ-
мы
с іс
тейті
нін
оқу ш
ылар
ға е
скер
тіңіз
.А
йнал
мал
ы қ
озға
лы
с ты
ң к
инет
икал
ық э
нер
гиясы
— д
енен
ің а
йнал
уы
на
байлан
ыст
ы
энер
гиясы
.Д
енен
ің ай
нал
мал
ы қозғ
алы
сыны
ң нег
із-
гі к
инем
атикал
ық с
ипат
там
алар
ы —
оны
ң
бұры
шты
қ ж
ыл дам
ды
ғы ж
әне
бұры
шты
қ
үдеу
і.
Айналм
алы
қозғ
а лы
с ты
ң негі
згі
дина-
микал
ық с
ипат
там
алар
ы —
инер
ция м
омен
ті
жән
е L и
мпульс
мом
енті
.
Оқуш
ылар
ға ә
ртү
рлі
піш
індег
і ден
елер
дің
инер
циялы
қ м
о мен
т тер
і көр
сеті
лге
н к
есте
ұсы
ны
ңы
з.
49
Жалғасы
12
34
(І) О
қуш
ылар
ға д
енел
ердің
күрде-
лі (б
ір у
ақы
тта
іл ге
ріл
емел
і ж
әне
айнал
мал
ы) қоз
ғалы
сына
арнал
ған
санды
қ е
септе
р ш
ешуді ұсы
ны
ңы
з.
Энер
гияны
ң с
ақта
лу з
аңы
сияқты
, им
пульс
м
омен
тінің
сақ
талу з
аңы
да
таби
ғатт
ың
фундам
ента
льд
і за
ңы
бол
ып т
абы
лад
ы.
Мат
е рия лы
қ д
ене-
лер
дің
инер
ция
мом
енті
н е
септе
уүш
ін Ш
тейнер
тео
-рем
асы
н п
айдал
ану.
(Т) О
қуш
ылар
ға Ш
тейнер
тео
ре м
а сы
қор
ы ты
нды
сын ұ
сы ны
ңы
з.(W
) Тақ
ыры
пты
тек
серу ж
әне
бе кіт
у
үш
ін м
ына
сұрақ
тарды
тал
қы
лаң
дар:
1.
Мат
ериялы
қ нүкте
нің
инер
ция
мом
енті
дег
енім
із н
е?2.
Ден
енің
мас
са ц
ентр
інен
өте
тін
оськ
е қат
ыст
ы ж
і ңіш
ке
шең
бердің
, ті
к ц
илиндрдің
, дөң
гелек
тің,
шар
-ды
ң ж
әне
тік б
і лік
тің и
нер
ция м
о-м
енті
қал
ай е
сеп те
лед
і?(І
) О
қуш
ылар
мен
кез
кел
ген о
ське
қа т
ыст
ы д
ене
инер
циясы
мо м
енті
н
аны
қта
у ү
шін
(м
әсел
ен,
оны
ң б
ас
нүк
тесі
ар қ
ылы
өте
тін о
ське қат
ыст
ы L
ұз
ын ды
қта
ғы тік
бұр
ыш
ты б
ілік
үш
ін)
Ште
йнер
те
ориясы
н пай далануға
ар
нал
ған т
апсы
рма
оры
н да
ңы
з.
Қат
ты д
енен
ің и
нер
ция м
омен
ті
Eсе
пте
рді ш
ешу
ке з
інде
түрлі ф
ор-
мулал
а рда ғ
ы а
йнал
-м
алы
қоз
ғ а лы
с
Практи
када көбі н
есе
бір
қа лы
пты
ем
ес а
йнал
мал
ы қ
озға
лы
с кез
дес
еді.
Оны
си
паттау үш
ін бұры
шты
қ
жы
лдам
ды
қты
ң өзг
еру ш
апш
аң-
дығы
н с
ипат
тайты
н ш
ама
бұры
шты
қ
үдеу
енгі
зілед
і.
Тәж
ірибе
көр
сет к
ен де
й, оқ
ушы
лар
бұр
ыш
тық
жы
лдам
ды
қты
ң,
күш
мом
ен ті
нің
жән
е им
-пульс
мом
енті
нің
век
торлы
қ с
ипат
там
асы
ту
рал
ы ұ
ғым
дар
ды
қиы
ндар
ды
мең
геред
і.
Сонды
қтан,
осы
бөлім
ді
зердел
еу үш
ін
50
Жалғасы
12
34
тың д
ина м
и ка н
ың
нег
ізгі
тең
деу
ін
қол
дан
у.
(W/Т
) Түрлі
піш
ін дер
дег
і ай
нал
ма-
лы
қозғ
алы
с ди на м
икасы
ны
ң не-
гіз г
і теңдеуін
ің қоры
ты
нды
сын
көр
сеті
ңіз
.M
= J
ε, м
ұнда
L —
им
пульс
мом
енті
.
M =
∆ ∆L t, мұн
да L
— и
мпул
ьс м
омен
ті.
(Т)
Импул
ьс м
омен
тінің
сақ
талу
за-
ңы
н т
ұжы
рымда
ңы
з (е
гер,
ал ∆
L =
0
жән
е J
ε =
con
stM���
=0
) ж
әне
осы
за
ңды
дәл
елдей
тін м
ыса
лдар
кел
ті-
рің
із (г
ирос к
оп
, зы
ры
лдауы
қ,
мән
ерлеп
сы
р ға
нау
).(f
) Оқуш
ылар
ға д
инам
икан
ың н
е гіз
гі
теңдеу
інің
қол даны
луы
на сә
йкес
ес
епте
р ш
ешуді ұсы
ны
ңы
з.
мүмкін
дігі
нш
е көп
уақ
ыт
бөлу,
мы
салда
р м
ен
есеп
терді
көб
ірек
қар
асты
ру (
нем
есе
мұны
сы
ны
пта
н т
ыс
саба
қта
рда
жас
ау) қаж
ет.
Ілге
ріл
мел
і ж
әне
айнал
мал
ы
қоз
ғалы
стар
ды
си
пат
тайты
н ф
изи
-кал
ық ш
ама л
арды
ң
арас
ын дағ
ы ұ
қса
с-ты
қта
рды
аны
қта
у.
(G)
Оқуш
ылар
ға і
лге
ріл
емел
і ж
әне
айналм
алы
қозғ
алы
старды
си
пат-
тайты
н ш
а ма л
арды
ң ж
әне
олар
ды
су
рет
тейті
н з
аңдар
ды
ң а
ра с
ын дағ
ы
ұқса
с ты
қ та
рды
таб
уды
ұсы
ну.
Ілге
ріл
мел
і қоз
ғалы
сА
йнам
алы
қоз
ғалы
с
12
v—
сы
зықты
қ ж
ыл-
дам
ды
қ
ω—
бұры
шты
қ ж
ыл-
дам
ды
қ
av t
=∆ ∆
— с
ызы
қты
қ
үдеу
ε=
∆ ∆v t—
бұр
ыш
тық
үдеу
Ата
лға
н т
ақы
ры
п м
ең ге
ру н
егіз
гі ұ
ғым
дар
ы
жақ
сы
түсін
у ж
әне еск
е сақ
тау үш
ін
ілге
ріл
емел
і қозғ
алы
сты
ң ф
орм
улалары
-м
ен са
лы
сты
ру ұсы
ны
лады
. Іл
геріл
емел
і қозғ
алы
сты
ң динам
икасы
ден
е үдеу
інің
ту
ындау
себ
епте
рін
зер
дел
ейті
ні
жән
е он
ың
бағы
ты м
ен м
әнін
аны
қ та
уға
мүм
кін
дік
бе-
ре т
іні оқ
уш
ылар
ға м
әлім
. Н
ьюто
нны
ң е
кін
ші
заңы
үдеу
дің
шам
ала-
ры
мен
бағ
ыт т
ары
ны
ң д
енен
ің і
л ге
ріл
емел
і қоз
ғалы
с кез
індег
і күш
іне
жән
е м
асса
сына
тәуел
діл
ігін
аны
қта
йды
. А
йнам
алы
қоз
ға-
лы
сты
ң дина м
икасы
бұры
ш ты
қ үдеу
дің
51
Жалғасы
12
34
Жал
ғасы
12
m —
мас
саI
—
и
не
рц
ия
мом
енті
pmv
=—
им
пульс
LI
=ω
— и
мпульс
м
омен
ті F
— к
үш
M —
күш
мом
енті
Fp t
=∆ ∆
ML t
=∆ ∆
F= m
aM
= I
ε
Ek = mv2 2
Ek = Iω
2
2
A =
F8S
A =
Mϕ
пай
да
болу с
ебеп
терін
зер
ттей
ді.
Айнам
а-лы
қоз
ғалы
сты
ң н
егіз
гі т
еңдеу
і бұ
ры
шты
қ
үде
удің
ден
енің
күш
мом
енті
не
жән
е инер
ция
мом
енті
не
тәуел
діл
ігін
аны
қта
йды
.
Д
енен
ің и
нер
ция
мом
енті
н э
ксп
ери-
мен
ттік
әдіс
пен
ан
ықта
у.
(Е/f
) О
қуш
ылар
ға д
енен
ің и
нер
ция
мо м
ентін
эк
спер
и м
ентік
әд
іспен
ан
ықта
уды
ұсы
ны
ңы
з.
Эксп
ерим
ентт
ік ж
ұ м
ыст
ы о
ры
ндау
бар
ы-
сында
мы
нал
арды
оры
н дау
қаж
ет:
1. Ж
оспар
лау
.2. М
үм
кін
дік
ті б
ағал
ау.
3. Д
ерек
тер ж
инау
.4. Д
ерек
терді өң
деу
.5. Қ
оры
тынды
шы
ғару.
6. Қ
ател
ікте
рді ба
ғалау
.
52
10.1
F с
ұйы
қта
р м
ен г
азд
арды
ң м
еханикасы
Осы
ған д
ейін
гі м
еңге
ріл
ген б
ілім
7-с
ыны
п —
мас
са,
салм
ақ,
тығы
зды
қ,
инер
ция,
бірқал
ыпты
қоз
ғалы
сты
ң ж
ылдам
ды
ғы,
бірқал
ыпты
жән
е бі
рқал
ыпты
ем
ес қ
озға
лы
стар
, үдеу
, сұ
йы
қта
ғы г
идрос
тати
кал
ық қ
ысы
м, ат
мос
фер
алы
қ қ
ысы
м, А
рхим
ед з
аңы
, П
аскал
ь за
ңы
.9-с
ыны
п —
Нью
тон з
аңдар
ы,
тең ә
серлі күш
.
Кон
текст
Осы
бөл
ім 7
жән
е 9-с
ыны
пта
рда
зердел
енге
н м
ехан
икан
ың б
өлім
дер
іне
нег
іздел
еді.
Мұнда
сұйы
қта
рды
ң
қоз
ғалы
сын т
алдау
ды
жең
ілдет
етін
қар
апай
ым
физи
кал
ық м
одел
ь (и
деа
л с
ұйы
қ) ен
гізі
лед
і ж
әне
пай
дал
аны
лад
ы.
Ата
лға
н м
одел
ьдің
қол
дан
у ш
егін
тал
қы
лау
маң
ызд
ы (м
ыса
лы
, сұ
йы
қта
р ш
ыны
мен
де
сығы
ла
ма
жән
е үйкел
істі
қай
кез
де
ескер
меу
ге б
олад
ы). Б
ұл қ
олдан
ылат
ын ф
изи
кал
ық м
одел
ьдер
дің
арты
қш
ылы
ғын ж
әне
кем
шіл
ікте
рін
қар
асты
руға
мүм
кін
дік
бер
еді.
зер
тханалы
қ ж
ұмы
с:•
Тұтқ
ыр с
ұйы
қта
қоз
ғалат
ын к
ішкен
тай ш
ар ж
ылдам
ды
ғыны
ң о
ны
ң р
адиусы
на
тәуел
діл
ігін
зер
ттеу
.
“Физи
ка”
пән
інің
осы
бөл
імдег
і ті
лдік
мақса
ттары
:О
қуш
ылар
ға а
рнал
ған ғ
ылы
ми т
ілге
сәй
кес
тіл
дік
мақ
сатт
ың ү
лгі
сі т
өмен
де
беріл
ген.
пән
ді оқ
ыту
м
ақса
тыТіл
ді оқ
ыту
м
ақса
тып
әндік
лек
сика ж
әне
те
рм
инол
огия
Диалог
/жазу
ға қ
аж
етті
сөз
тір
кес
тері
Оқуш
ылар
сұ
йы
қ та
р м
ен
газд
арды
ң
лам
инар
лы
қ
жән
е ту
рбу
лен
т-ті
к а
ғындар
ын
сипат
тай а
лад
ы.
Оқуш
ылар
қим
а ай
ны
ма-
лы
түті
гіндег
і су
ағы
ны
н қ
а-дағ
алай
оты
ры
п,
мән
мәт
індег
і те
рм
индер
ді пай
-дал
ана
алад
ы.
Жы
лдам
ды
қ,
қы
сым
, ағ
ын-
да ғ
ы о
рта
, сұ
йы
қ,
идеа
л
сұй ы
қ,
ағы
н,
ағы
н ш
ығы
ны
/ж
ыл дам
ды
ғы,
қы
сым
айы
р-
ма ш
ылы
ғы,
көл
ден
ең қ
им
а-ны
ң а
удан
ы,
ток с
ызы
ғы,
тұтқ
ырлы
қ,
ла м
инар
лы
қ
жән
е ту
рбу
лен
ттік
ағы
стар
.Бер
нулли т
ең деу
і, Т
орричел
-ли ф
орм
улас
ы,
үзі
ліс
сізд
ік
тең деу
і.
Ағы
с ж
ылдам
ды
ғы ұ
лға
йға
н к
езде
қы
сым
аз
аяды
.А
ғыст
ың к
өлем
дік
қим
асы
түті
к ті
ң б
арлы
қ
бөлік
терін
де
тұрақ
ты б
олад
ы.
Түті
кті
ң б
ары
нш
а ж
іңіш
ке
бөліг
інде
ағы
с ж
ылдам
ды
ғы ж
оғар
ы,
ал қ
ысы
м т
өмен
бо-
лад
ы.
Түті
кті
ң к
өл ден
ең қ
им
асы
ны
ң а
удан
ы а
за-
юы
на
байлан
ыст
ы,
ағы
с ж
ылдам
ды
ғы а
р-
тады
.Түті
кті
ң к
е ңі р
ек б
өліг
інен
жің
ішке
бөлі г
іне
өткен
кез
де
қы
сым
аза
йға
нды
қта
н,
сұйы
қ
жы
лдам
аға
ды
.
53
Жалғасы
Ғы
лы
ми т
ілді
оқы
туға
жән
е үйрет
уге
жат
аты
н б
асқа
тілдік
мақ
сатт
ар қ
ұру ж
әне
тілді
оқы
ту м
ақса
ттар
ы б
о-йы
нш
а қос
ым
ша
нұсқ
аулы
қта
р ж
асау
үш
ін ж
оғар
ыда
беріл
ген “
Тіл
дік
мақ
сатт
ар т
урал
ы”
кір
іспен
і қар
аңы
з.
қы
сқаш
а ш
олу
Сұйы
қты
ң а
ғысы
турал
ы н
егіз
гі к
өрін
істе
р д
емон
страц
иялар
, м
ыса
лдар
жән
е м
одел
ьдеу
арқы
лы
енгі
зілуі ти
іс.
“Идеа
л с
ұйы
қ”
дег
ен а
бстр
акті
лі ұғы
мды
енгі
зу с
ұйы
қта
р м
ен г
аздар
ды
ң қ
озға
лы
сыны
ң з
аңды
лы
ғын а
ны
қта
уға
м
үм
кін
дік
бер
еді. А
ғыс
сызы
қта
ры
, “л
аминар
лы
қ”
жән
е “т
урбу
лен
ттік
ағы
с” ұ
ғым
дар
ы б
ұл м
одел
ьдің
қол
дан
ылу
шег
ін а
ны
қта
уға
көм
екте
седі. О
сы ұ
ғым
дар
мен
мод
ельд
ердің
, со
ндай
-ақ э
нер
гияны
сақ
тау ж
әне
айнал
у з
аңы
ны
ң
нег
ізін
де с
ұйы
қта
р м
ен г
азда
рды
ң л
аминар
лы
қ қ
озға
лы
сы ү
шін
Бер
нулли т
еңде
уін
жән
е Тор
ричел
ли ф
орм
улас
ын
алуға
бол
ады
. Сұйы
қта
рды
ң н
ақты
ағы
стар
ын с
ипат
тау ү
шін
жән
е Бер
нулли з
аңы
н п
рак
тикад
а қол
дан
у ү
шін
идеа
л с
ұйы
қ м
одел
ін п
айдал
анға
н о
ры
нды
.
Бағ д
арла-
маға
сіл
т ем
е О
қу
м
ақса
т тары
Ұсы
ны
латы
н о
қы
ту іс-
әрек
етМ
ұғалім
ге а
рналға
н
ескер
тпел
ер
12
34
10.1
F
Сұйы
қ та
р
мен
газ
дар
-ды
ң м
ехан
и-
кас
ы.
10.2
.5.1
Сұйы
қта
р
мен
газ
-дар
ды
ң л
а-м
инар
лы
қ
жән
е ту
рбу
-лен
ттік
ағ
ыст
ары
н
сипат
тау.
(D) Түті
ннің
қар
а пай
ым
дем
он-
стра ц
иясы
(м
ыса
лы
, ж
а-ры
қ ж
әне
өші р
ілге
н ш
амнан
) ба
стап
қы
лам
и нар
лы
қ а
ғы ст
ы
көр
сете
ді, с
одан
кей
ін т
урбу
-лен
т тік
ағы
сқа
жал
ғаса
ды
, со
л
кез
де
түті
н де
көб
ірек
шы
ға
баст
айды
. К
ран
нан
аққан
суды
ң
ағы
сы д
а ағ
ыст
ың е
кі тү
рін
көр
сете
алад
ы —
ағы
с ж
ылдам
-ды
ғы ұ
лға
йы
п ж
атқан
кез
де
кран
нан
аққан
су р
адиал
ды
қ
ағы
н т
урбу
лен
ттік
ке
айнал
ады
.
Лам
инар
лы
қ (тұ
рақ
ты) ж
әне
тур бу
лен
ттік
ағ
ыс т
ар ды
ң а
рас
ындағ
ы а
йы
рм
ашы
лы
қты
тү
сіндір
у қ
а жет
. М
ұны
мы
нан
дай
мы
сал дар
ды
ң
көм
егім
ен ж
асау
ға б
олад
ы. Л
аминар
лы
қ а
ғыс-
тың т
урбу
лен
ттік
ке
өту ш
артт
ары
н а
ны
қ та
у
үш
ін Р
ей нол
ьдс
саны
ен гі
зілед
і:R
e = ρ
vr/η
,м
ұнда
ρ —
сұйы
қ ты
ң т
ығы
зды
ғы,
v —
ағы
сты
ң
орта
ша
жы
лдам
ды
ғы,
η —
сұйы
қты
ң т
ұтқ
ыр-
лы
ғы,
r —
ағы
сқа
қат
ыса
тын з
атты
ң ө
лш
емі
(мы
салы
, сұ
йы
қта
қоз
ғалат
ын ш
арды
ң
диам
етрі нем
есе
сұйы
қты
қам
титы
н қ
ұбы
рды
ң
диа м
етрі).
54
Жалғасы
12
34
Еге
р аэр
одинам
и ка лы
қ құбы
р
қол
же т
імді
болса
, ба
ры
нш
а күр-
дел
і зе
ртт
еулер
де
жүргі
зу ге
бо-
лад
ы.
(G)
Видео
ны
көрге
ннен
кей
ін
оқуш
ылар
ға с
ұйы
қта
р а
ғы сы
ны
ң
екі тү
рін
сал
ыст
ыруды
, кес
те н
е-м
есе
“Вен
н д
иаг
рам
мас
ын”
жас
ау-
ды
ұсы
ны
ңы
з.О
қуш
ылар дайы
н далға
н м
ате
-риал
ды
көр
сете
ді, ө
зара
ба ға
лау
ж
үргі
зеді.
10.2
.5.2
—
тәж
і ри бе
-лік
, са
нды
қ
жән
е са
па л
ы
есеп
терді ш
е-ш
у к
езін
де
үзі
ліс
сізд
ік
теңдеу
ін ж
әне
Бер
нулли
теңдеу
ін
қол
дан
у.
(D)
Оқуш
ылар
ды
кран
нан
ағы
п
жат қан су
ды
бақы
лап кө руді
сұраң
ыз
(ла м
инар
лы
қ а
ғы с т
ы с
ақ-
тауға
ты
ры
сыңы
з).
Оқуш
ы лар
ға
мы
над
ай с
ұрақ
қой
ы ңы
з: с
ұйы
қ-
тың ба
ғаны
нег
е ж
іңіш
кер
еді?
Сұр
аққа
жа у
ап б
еру
үш
ін б
еріл
ген
уақ
ыт
ара л
ығы
нда
ағы
п ө
теті
н
су к
өлем
інің
бір
дей
бол
уы
қаж
ет
екен
ін т
үсі
нуі ти
іс.
(Т)
Оқуш
ылар
ға Б
ернулли т
ең-
деу
ін қ
оры
тпай
, тү
сін дір
уге
ты
-ры
сыңдар
.
Сұйы
қта
р м
ен г
аз дар
ды
ң қ
озға
лы
сына
арнал
ған
бағы
ттал
ған е
сеп те
рді
шеш
уге
ерек
ше
көң
іл б
өлу
қаж
ет.
10.2
.5.3
Тәж
і ри бе
-лік
, са
нды
қ
жән
е са
пал
ы
есеп
терді
(f) Оқуш
ылар
ға е
септе
рді
Бер
нул-
ли т
еңдеу
ін п
айдал
ана
оты
ры
п
шеш
уді ұсы
ны
ңы
з.(E
) Тор
ричел
ли ф
орм
улас
ын т
ек-
серу ү
шін
оқуш
ы лар
ға б
еріл
ген
Оқуш
ылар
саң
ы лау
дан а
ғып ж
ат қан
сұйы
қ а
ғы-
сыны
ң ж
ыл дам
ды
ғы о
сындай
биік
тікте
н т
үсі
п
жат
қан
ден
е ж
ылда
мды
ғына
тең к
елет
інін
е көң
іл
бөлет
ін ш
ыға
р.
Бұл п
отен
циал
дық э
нер
гияны
ң
кинет
икал
ық энер
гияға
түр
лен
уімен
түс
ін ді
ріл
еді.
55
Жалғасы
12
34
шеш
у к
езін
де
Тор
ричел
ли
фор
мулас
ын
қол
дан
у.
ци линдрдің
(т
өм
енгі
бөліг
інде
белгі
лі
бір д
иам
етрде
гі с
а ңы
лау
ы
бар)
ағы
п ж
атқан
сұй
ық а
ғы сы
ны
ң
көлем
дік
ж
ылдам
ды
ғын зе
рде-
леу
ді
ұсы
ны
ңы
з. С
у а
ғысы
ны
ң
жы
л да
мды
ғын есе
п те
у үш
ін ү
зіліс
-сі
з дік
тең
деуін
пай
далан
ыңы
з.(G
) О
қуш
ылар
ға с
ұйы
қты
ң а
ғу
жы
лда
мды
ғыны
ң б
иік
тікке
тәуе
л-
діл
ігін
аны
қтауға
м
үм
кін
дік
бе
рет
ін қ
арап
айы
м т
әжі р
ибе
лер
ж
үргі
зуді ұсы
ны
ңы
з.
Тәж
ірибе
жүргі
з ген
нен
кей
ін о
қу-
шы
лар
ағы
с ж
ыл да
мды
ғыны
ң h
тә
уел
діл
ігін
ің г
раф
игі
н ж
асай
ды
. Граф
ик коор ди натаны
ң (h
—
са
ңы
лау
ды
ң ү
стін
дег
і сұ
йы
қты
ң
биік
тіг
і) басы
нан өтет
ін түзу
сы
зық т
үрін
де
болуы
тиіс
.
Тәж
ірибе
көр
не к
і бо
лу ү
шін
сұйы
қ ты
ң т
үсі
н
өзге
рту
кер
ек, де
мек
сұй
ықты
ң б
иік
тігі
өзг
ерге
нін
эк
спер
им
ентт
і ф
о то
ға тү
сіріп
алуға
болады
. Ф
отос
у рет
те т
үті
кте
гі с
ұйы
қты
ң б
иік
тігі
н ж
әне
оны
ң а
ғу ұ
зақты
ғын к
өруге
бол
ады
.
10.2
.5.4
—
тә ж
і р и бе
нің
нәт
иж
есін
е әс
ер е
теті
н
фак
торлар
ды
ан
ық та
у ж
әне
оны
жақ
сарту
ж
ол дар
ын
ұсы
ну.
(E/f
) О
қуш
ылар
ға т
ұтқ
ыр с
ұйы
қ-
тағы
(с
ұйы
қ са
бын,
глицер
ин,
желім
) әртүрлі
ди
ам
етрдегі
ме талл ш
арларды
ң қозғ
алы
с ж
ылдам
ды
ғын өлш
еу арқы
лы
Р
ейноль дс
саны
н тә
жір
ибед
ен
аны
қта
уды
ұсы
ны
ңы
з.О
қуш
ыл
ардан
тәж
і ри
бен
ің
нәт
иж
есін
е әс
ер е
теті
н ш
амал
ар-
ды а
ны
қта
уды
жән
е он
ы ж
ақса
рту
ж
олдар
ын ұ
сынуды
сұраң
ыз.
Прак
тикад
а лам
и нар
лы
қ а
ғыст
ың т
урбу
лен
ттік
ағ
ыс қ
а тү
рлен
уін
Рей
нол
ьдс
саны
1000-н
ан а
сқан
уақ
ытт
а ға
на
оры
н а
лад
ы.
Еге
р а
ғыс
бұзы
лса
, ау
ысу
Рей
нол
ьдс
саны
ны
ң б
ары
нш
а тө
мен
гі с
а-ны
нда
оры
н а
луы
мүм
кін
. Тұтқ
ыр с
ұйы
қта
ғы д
енел
ердің
түсу
уақ
ыты
н
нақты
рақ аны
қтау үш
ін видео
түсі
ріл
імді
пай
дал
ануға
бол
ады
.
56
10.2
А М
олек
улалы
қ-к
инет
икалы
қ т
еорияны
ң н
егіз
дер
і
Осы
ған д
ейін
гі м
еңге
ріл
ген б
ілім
7-с
ыны
п: қат
ты д
енел
ерді
ң, сұ
йы
қта
р м
ен г
азда
рды
ң қ
асиет
тері, Б
роу
нды
қ қ
озға
лы
с, д
иф
фуз
ия, қат
ты д
енел
ерді
ң,
сұйы
қта
р м
ен г
аздар
ды
ң қ
ысы
мы
.
8-с
ыны
п: ж
ылу б
еріл
у,
жы
лулы
қ т
епе-
теңдік
, га
зды
ң м
олек
улал
ық-к
ине т
икал
ық м
одел
і.9-с
ыны
п: Н
ьюто
н з
аңдар
ы ж
әне
им
пульс
тің с
ақта
лу з
аңы
.
Кон
текст
Газ
ды
ң м
акрос
коп
тық қ
асиет
терін
түсі
ндір
у ү
шін
қы
сым
ны
ң т
ерм
одина м
икал
ық п
арам
етрлер
і ж
әне
жек
еле-
ген б
өлш
екте
рдің
қоз
ғалы
сын с
ипат
тайты
н ф
изи
кал
ық ш
амал
ар а
рқы
лы
тем
пер
атура
енгі
зілед
і. О
қуш
ылар
м
акрос
коп
тық қ
ұбы
лы
стар
ды
қоз
ғалы
сты
ң к
лас
сикал
ық з
аңдар
ыны
ң ж
әне
жүйен
ің м
икроб
өлш
екте
рін
ің ө
зара
әсер
лес
уін
ің н
егіз
інде
түсі
ндір
уге
бол
ады
. Бұл т
әсіл
газ
дар
ды
ң м
олек
улал
ық-к
инет
икал
ық т
еориясы
ны
ң н
егіз
гі
теңдеу
ін қ
оры
ту к
езін
де
іске
асы
ры
лад
ы.
“Физи
ка”
пән
інің
осы
бөл
імдег
і ті
лдік
мақса
ттары
Оқуш
ылар
ға а
рнал
ған а
кад
емиялы
қ т
ілге
сәй
кес
тіл
дік
мақ
сатт
ың ү
лгі
сі т
өмен
де
беріл
ген.
пән
ді оқ
ыту
м
ақса
тыТіл
ді оқ
ыту
м
ақса
тып
әндік
лек
сика ж
әне
терм
инол
огия
Диалог
/жазу
ға қ
аж
етті
сөз
тір
кес
тері
Оқуш
ылар
идеа
л г
азды
ң
мо д
елін
сипат
-та
й а
лад
ы.
Оқуш
ылар идеа
л
газ д
ың м
одел
ін с
и-
пат
тай а
лад
ы ж
әне
оны
ң н
ақты
газ
дан
айы
рм
аш
ылы
ғын
айта
алад
ы (ты
ңда
у
жән
е сө
йлеу
дағ
ды-
лар
ы).
Газд
ың м
олек
улалы
қ-
кинет
икал
ық т
еориясы
.И
деал
газ
дың тео
риялы
қ
мод
елі.
Нақ
ты г
аздар
.Тер
мод
инам
икал
ық п
а-рам
етрлер
. М
икро
жән
е м
акроп
арам
етрлер
.
Нақ
ты г
аздар
мо л
екула
мен
ато
м дар
ды
ң
көп
теге
н с
аны
нан
тұрад
ы.
Ден
едег
і ат
омдар
мен
мол
екулал
ар ү
зіліс
сіз
қоз
ғалад
ы ж
әне
олар
ды
ң а
рас
ында
өзар
а әс
ерлес
у к
үш
тері ба
р.
Идеа
л г
аз ж
ағ дай
ында
бөлш
екте
р а
рас
ында
өзар
а әс
ерлес
у к
үш
тері бо
лм
айды
.Д
енен
і құрай
тын а
том
дар
ды
ң н
емес
е м
олек
улал
арды
ң к
өлем
і ы
ды
сты
ң к
өлем
імен
са
лы
с ты
руға
кел
мей
тіндей
аз.
Идеа
л г
аз м
оде-
лін
де
бөлш
екте
р м
ен ы
ды
сты
ң қ
а бы
рға
лар
ы
ара с
ындағ
ы б
арлы
қ с
оқты
ғысу
лар
сер
пім
ді деп
ес
еп те
лед
і.
57
Жалғасы
қы
сқаш
а ш
олу
“Тем
пер
атура”
жән
е “ж
ылулы
қ т
епе-
теңдік
” дег
ен ұ
ғым
дар
ды
қар
асты
рға
ннан
кей
ін о
қуш
ылар
МК
Т н
егіз
інде
тем
пер
атура
мен
орта
ша
кинет
икал
ық э
нер
гияны
ң а
рас
ындағ
ы б
айлан
ыст
ы а
ны
қта
йды
, со
ндай
-ақ М
КТ-н
ың
нег
ізгі
тең
деу
ін б
ілед
і.
Тіл
ді оқ
ыту
мақ
сатт
ары
на
сай қ
осы
мш
а ба
сшы
лы
қ ж
әне
басқ
а ті
лдік
мақ
сатт
арды
қою
үш
ін ғ
ылы
ми т
ілді үйрет
у
мен
оқы
туға
қат
ыст
ы “
Тіл
дік
мақ
сатт
ар т
урал
ы”
кір
іспен
і қар
аңы
з.
Бағ д
арла-
маға
сіл
-те
ме
Оқы
ту
мақса
т-та
ры
Ұсы
ны
латы
н о
қы
ту іс-
әрек
етер
іМ
ұғалім
ге а
рналға
н
ескер
тпел
ер
12
34
10.2
А
Мол
е ку -
лал
ық-
кинет
и-
кал
ық
теор
ия-
ны
ң н
егі з
- дер
і.
10.3
.1.1
—
мол
екула-
лар
ды
ң
ілге
рі-
лем
елі
қоз
ғ алы
-сы
ны
ң
орта
ша
кинет
и-
кал
ық
энер
гия-
сым
ен
тем
пе-
рат
у-
ран
ың
байла-
ны
сын
сипат
тау.
(W) Оқуш
ылар
ға М
КТ-н
ың н
егіз
гі
ереж
елер
ін қ
алы
п та
сты
руд
ы ж
әне
олар
ды
тәж
ірибе
лік
нег
іздем
еге
кел
тіруді ұсы
ны
ңы
з.(Е
) О
қуш
ылар
мен
бі
рге
Ш
терн
тәж
іри бе
сі т
урал
ы в
идео
жаз
баны
қар
аңы
з ж
әне
газ
күйін
дег
і м
о-лек
улал
ар ө
те ж
оғар
ы ж
ыл дам
-ды
қпен
қоз
ғалат
ыны
н к
өрсе
тіңіз
.(G
) С
ыны
пты
топ тарға
нем
е-
се ж
ұп та
рға
бір
ікті
ріп
оларға
м
олек
у ла л
арды
ң ж
ылулы
қ қ
озға
-лы
сыны
ң о
рта
ша
кине т
и кал
ық
энер
гиясы
мен
те
мпер
ату
раны
ң
байлан
ысы
н д
әлел
дейті
н т
әжір
ибе
ж
үргі
зуді ұсы
ны
ңы
з.
Молек
улаларды
ң ж
ылулы
қ қозғ
а лы
сы,
Броунды
қ
қоз
ғалы
с ж
әне
диф
фузи
я —
бұ лар
ды
ң б
әрі
әртү
р лі
физи
кал
ық қ
ұ бы
лы
стар
екен
іне
наз
ар а
удар
ыңы
з.
Қы
зған
кез
де
де н
е лер
дің
ұлға
ю қ
асиет
і ту
рал
ы б
ұры
н
өткен
мат
ериал
дарды
оқу ш
ылар
мен
бір
ге е
с ке
түсі
рің
із.
Тем
пер
атуран
ың а
бсол
ют
нөл
інің
бол
уы
ден
е те
мпе р
а -ту
рас
ыны
ң ж
әне
оны
ң б
өлш
екте
рін
ің қ
озға
лы
сыны
ң
ки не т
икал
ық эн
ер ги
ясы
ны
ң ар
а сы
ндағ
ы ба
йлан
ыс
аны
қта
лға
ннан
кей
ін т
үсі
ндір
ілуі м
үм
кін
. Ц
ельс
ий, Ф
арен
гейт
жән
е Рем
ер т
емпер
атур
алы
қ ш
кал
а-ла р
ындағ
ы р
епер
лік
нүкте
лер
дің
еркін
таң
дал
ғаны
на,
ал
Кел
ьвин ш
кал
асы
бой
ынш
а 0 K
реп
ерлік
нүкте
сі —
ден
едег
і м
олек
улаларды
ң іл
геріл
емел
і қозғ
алы
сы
тоқта
п қ
алат
ын т
емпер
атура
екен
іне
наз
ар а
удар
айы
қ.
58
Жалғасы
12
34
(G) Сы
ны
пты
топ
тарға
жән
е ж
ұп-
тарға
бір
ікті
ріп
олар
ға ә
р тү
рлі
типте
гі т
ер м
о мет
р лер
дің
кө м
егі-
мен
жән
е әс
ер е
ту п
ринципін
еск
е тү
сіруді ұсы
ны
ңы
з.(I
) О
қуш
ыларм
ен бір
ге те
рм
о-
мет
рді
қолдан ж
аса
п көрің
дер
ж
әне
әртү
рлі
тем
пе р
а туралы
қ
шка л
алар
ды
ң п
айда
болуы
тар
и-
хы
н е
ске
түсі
рің
із.
Тем
пер
атуран
ың “
абсо
лю
т нөл
” ұғы
мы
н т
үсі
ндір
іңіз
.(W
) Тем
пер
атуран
ың б
өлш
екте
р
қозғ
алы
сыны
ң орта
ша
кине т
и-
калы
қ эн
ерги
ясы
мен
ба
йланы
-сы
н о
қуш
ылар
мен
тал
қы
лаң
ыз
жән
е м
олек
улаларды
ң орта
ша
квад ратты
қ ж
ылдам
ды
ғыны
ң
тем
пер
атурам
ен б
айлан
ысы
ны
ң
фор
мулас
ын б
ерің
із.
(f)
Оқуш
ылар
ға т
емпер
атура
ша-
мас
ын т
емпер
атуран
ың б
ір ш
ка-
лас
ынан
екін
шіс
іне
ауы
сты
руға
ж
әне
МК
Т-н
ың н
егіз
гі е
реж
елер
ін
нег
іздеу
ге арналға
н та
псы
рм
а-
лар,
молек
улаларды
ң орташ
а квад ратт
ық ж
ылдам
ды
қта
ры
н
есеп
теу ге
арнал
ған е
септе
р ұ
сы-
ны
ңы
з.
Оқуш
ылар
ды
ң н
азар
ын ж
ылдам
ды
қ п
ен к
инет
икал
ық
энер
гиялар
әр тү
р лі ек
енін
е на з
ар а
уда р
у қаж
ет. Сон
дық-
тан д
енед
егі
мол
е кулал
арды
ң ж
ылу лы
қ қ
озға
лы
сын
сипат
тау ү
шін
орта
ша
кинет
и кал
ық э
нер
гия ұ
ғым
ын
енгі
зеді.
Оқуш
ылар
ға W
k =
3kT
/2 ф
орм
улас
ын қ
оры
тпай
-ақ
беруге
бол
ады
.
59
Жалғасы
12
34
10.3
.1.2
идеа
л
газд
ың
теор
иялы
қ
мод
елін
си
пат
тау
(W)
Оқуш
ылар
ға г
аздар
ды
ң м
о-ле к
у лалы
қ-к
ине т
икалы
қ тео
-риясы
ны
ң н
егіз
гі е
реж
елер
ін, со
-да
н к
ейін
иде
ал газ
дың т
еориялы
қ
мод
елін
ің м
әнін
тү сі
ндір
іңіз
.
Иде
ал г
аз м
ыса
лы
нда
оқуш
ылар
ға и
деал
иза
ция м
ен м
о-де
льд
еу м
икро д
үниен
ің ф
изи
ка л
ық п
роц
есте
рін
түсі
нуд
і ж
еңіл
дет
уге
мүм
кін
дік
бер
етін
ін к
өрсе
ту қ
ажет
.
10.2
В Г
аз
заңдары
Осы
ған д
ейін
мең
геріл
ген б
ілім
8-с
ыны
п: га
здар
ды
ң қ
асиет
тері, г
аз қ
ысы
мы
, p
= F
/A.
Кон
текст
Осы
бөл
ім и
деа
л г
аз к
үйін
ің ж
әне
оны
ң ж
екел
еген
құбы
лы
стар
ыны
ң, яғн
и м
акрос
коп
тық п
арам
етрлер
дің
бір
еуі
(тем
пер
атура,
қы
сым
нем
есе
көл
ем) өз
геріс
сіз
қал
аты
н п
роц
есте
рін
ің т
еңдеу
лер
ін ш
ыға
ру ү
шін
МК
Т-н
ың н
егіз
гі
теңдеу
ін п
айдал
анад
ы.
зер
тханалы
қ ж
ұмы
стар:
•И
зоте
рм
иал
ық п
роц
есті
зер
ттеу
. •И
зоба
рал
ық п
роц
есті
зер
ттеу
.
“Физи
ка”
пән
інің
осы
бөл
імдег
і ті
лдік
мақса
ттары
Оқуш
ылар
ға а
рнал
ған ғ
ылы
милы
қ т
ілге
сәй
кес
тіл
дік
мақ
сатт
ың ү
лгі
сі т
өмен
де
беріл
ген.
60
Жалғасы
пән
ді оқ
ыту
мақса
тыО
қы
туды
ң т
ілдік
мақса
тып
әндік
лек
сика ж
әне
терм
инол
огия
Диалог
қа ж
азу
ға қ
аж
етті
сөз
ті
ркес
тері
Оқуш
ылар
тұр
ақты
те
мпер
атур
а кез
інде
га
з көл
емін
ің қ
ысы
мға
тә
уелді
ліг
ін з
ертт
ей
алад
ы (Бой
ль—
Мар
иот
т за
ңы
).
Оқуш
ылар тұ
рақты
те
м-
пер
атура
кез
інде
көл
емнің
қы
сым
ға т
әуел
діл
ігін
зер
т-теу бой
ынш
а тәж
іри
бе
нәт
иж
елер
ін ж
әне
граф
ик-
терді V(p
) си
пат
тай а
лад
ы.
Идеа
л г
аз.
Газ
көл
емі.
Газ
қы
сым
ы.
Газ
тем
пер
атурас
ы.
Изо
терм
иялы
қ про-
цес
с.И
зоте
рм
а.
Идеа
л г
азды
ң о
сы м
асса
сы ү
шін
…
.. га
з көлем
і …
… те
мпер
ату
ра
кез
індег
і қы
сым
ға т
әуел
ді.
Қы
сым
ұлға
йға
н к
езде
көл
ем…
..проц
есті
ң г
раф
игі
……
….. а
талад
ы.
Ғы
лы
ми т
ілді
оқу ж
әне
үйрет
уге
жат
аты
н б
асқа
тілдік
мақ
сатт
а құру ж
әне
тілді
оқы
ту м
ақса
ттар
ы б
ойы
нш
а қос
ым
ша
нұсқ
аулы
қта
р ж
асау
үш
ін ж
оғар
ыда
беріл
ген “
Тіл
дік
мақ
сатт
ар т
урал
ы”
кір
іспен
і қар
аңы
з.
қы
сқаш
а ш
олу
Газ
дар
ды
ң қ
асиет
тері тә
жір
ибе
арқы
лы
зер
дел
енед
і.
Бағд
арлам
аға
сі
лте
ме
Оқу
мақса
ттары
Оқы
ту іс-
әрек
етте
рін
ің т
үрлер
іМ
ұғалім
ге а
рналға
н
ескер
тпел
ер
12
34
10.2
ВГаз
заң
дар
ыЕсе
пте
рді ш
ыға
ру к
езін
де
иде
ал г
аз к
үйін
ің т
ең де
уін
қол
дан
у.
(W)
Оқуш
ылар
ға М
КТ-н
ың нег
ізгі
те
ңдеу
ін е
ске
түсі
руді
жән
е га
з қы
-сы
мы
на
әсер
ете
тін м
икрос
коп
тық
парам
етрлер
ді
(молек
ула м
асс
асы
, м
олек
улалар қозғ
алы
сыны
ң ж
ыл-
дам
ды
ғы) ай
туды
ұсы
ны
ңы
з.Тәж
ірибе
бар
ысы
нда
өлш
енет
ін м
үм
-кін
мак
роп
арам
етрлер
ге (га
зды
ң т
ем-
пер
атурас
ы,
көл
емі,
қы
сым
ы ж
әне
масс
асы
) қалай өтуге
болаты
ны
н
талқы
лаң
ыз.
Газ
қы
сым
ыны
ң p
= n
kT т
ең-
деу
інен
(б
ұл ж
ерде
n – м
о-
лек
улалар концен
трациясы
) идеа
л га
з күйін
ің тең
деу
ін
шы
ғары
ңы
з:pV
/ T
= ν
R, м
ұнда
ν – д
енен
ің
мөл
шер
іν
= 1
мол
ь бо
лға
н ж
ағдай
да,
pV /
T =
R,
мұнда
R =
8,3
1 Д
ж/
K ·
мол
ь–1
болад
ы.
61
Жалғасы
12
34
(I)
Оқуш
ыларға
М
КТ
-ны
ң нег
ізгі
те
ңдеу
інен
идеа
л г
аз к
үйін
ің т
еңдеу
ін
өз б
етім
ен ш
ыға
руды
ұсы
ны
ңы
з.(W
,Е)
Газ
ды
ң б
ірдей
мас
сасы
на
(жа-
бық ы
дыс)
күй
тең
деуі
pV /
T =
con
st
түрін
е әк
еп с
оғуы
мүм
кін
екен
ін т
ә-ж
ірибе
арқы
лы
көр
сеті
ңіз
. (I
/f)
Оқуш
ылар
ға и
деа
л г
аз к
үйін
ің
теңде
уі а
рқы
лы
шеш
уге
болат
ын е
сеп-
тер б
ерің
із.
Газ
ды
ң к
өлем
і, қ
ысы
мы
жән
е те
м пе р
атур
асы
ны
ң а
рас
ында
ғы
бай лан
ыст
ы з
ертт
еу ү
шін
кө-
лем
і өзг
еруі
мүм
кін
жаб
ық ы
дыс
пай
дал
ануға
бол
ады
. М
ұн дай
ас
пап
тың (
сильф
он ны
ң)
сурет
і тө
мен
де
бе ріл
ген.
Тұрақ
ты т
емпер
атура
ке-
зінде
газ
көлем
інің
қы
-сы
мға
тәу
елді
ліг
ін з
ертт
еу
(Бой
ль—
Мар
иот
т за
ңы
);
(G) Оқуш
ылар
топ
тарда
жұм
ыс
жас
ай
оты
ры
п, тұ
рақ
ты т
емпер
атура
кез
інде
га
з қы
сым
ыны
ң к
өлем
ге т
әуел
діл
ігі
турал
ы бо
лж
ам ай
тады
(и
деа
л га
з күйін
ің т
еңдеу
і нег
ізін
де)
.(W
) О
қуш
ылар
ға т
ұрақ
ты т
емпер
а-ту
ра
кез
інде
идеа
л г
аз к
өлем
і м
ен
қы
сым
ыны
ң м
атем
атикал
ық т
әуел
-діл
ігін
шы
ғаруды
ұсы
ны
ңы
з.
(Бой
ль—
Мар
иот
та з
аңы
ны
ң қ
оры
тын-
ды
сы).
(Е/f
) Тұр
ақты
тем
пер
атур
а кез
інде
газ
-ды
ң о
сы м
асса
сы ү
шін
оны
ң қ
ысы
мы
өз
герге
н ж
ағдай
да
газ
көл
емін
ің ө
з-ге
ру т
әуел
діл
ігін
тәж
ірибе
де
тексе
ру
үш
ін а
спап
тар п
айдал
аны
ңы
з.
Изо
терм
иялы
қ п
роц
есте
р г
аз
қор
шағ
ан о
рта
мен
жы
лу а
лм
а-су
жән
е ж
ылулы
қ т
епе-
теңдік
ор
нау
үш
ін у
ақы
т қаж
ет. И
зо-
терм
иялы
қ с
ығы
лу н
емес
е ұл-
ғаю
қор
шағ
ан о
рта
мен
жы
лу
алм
асуға
жал
ғаса
ды
.
62
Жалғасы
12
34
Бұл т
әжір
ибе
ні оқ
уш
ылар
өзд
ері ж
а-са
йды
. О
қуш
ылар тә
жір
ибен
ің нәт
иж
есін
гр
афик а
рқы
лы
тек
серу қ
ажет
.Тұр
ақты
қы
сым к
езін
де газ
көл
емін
ің т
емпер
атурағ
а тә
уелді
ліг
ін зер
ттеу
(Гей
—Л
юсс
ак з
аңы
).
(W)
Таб
иға
ттағ
ы ж
әне
техникад
ағы
қар
апай
ым
мы
салдар
арқы
лы
Гей
—Л
юсс
ак за
ңы
н түсі
ндір
іңіз
. О
қу-
шы
лар
дан
тұрақ
ты қ
ысы
м к
езін
де
газ
көл
емін
ің т
емпер
атурағ
а тә
уел
-діг
іне
теңдеу
ш
ыға
руы
н ж
әне
бұл
тәуел
ділік
ті p
(V), p
(T) ж
әне
V(T
) тү
р лі
коо
рдинат
алар
ында
граф
ик а
рқы
лы
бе
йнел
енуін
сұраң
ыз.
Плас
тика
жән
е рез
еңке
ыды
с-тарда ж
аса
лға
н қарапайы
м
тәж
ірибе
лер
де
тұрақ
ты қ
ысы
м
рет
інде
атм
осф
ерал
ық қ
ысы
м
қар
асты
ры
лад
ы. Оқуш
ылар
дың
наз
ары
н ы
ды
стар
ды
ң ж
абы
қ
болуы
на
ауда
рға
н ж
өн, өй
ткен
і га
з за
ңдар
ы г
азды
ң б
ірдей
мас
-са
лар
ы қ
арас
тыры
лад
ы.
63
Жалғасы
12
34
(Е)
Гей
—Л
юсс
ак з
аңы
н р
аста
у ж
әне
V(T
) тә
уел
діл
ік г
раф
игі
н ж
асау
үш
ін
оқуш
ылар
ға э
ксп
ерим
ент
жүргі
зуді
ұсы
ны
ңы
з.(І
/f)
Гей
—Л
юсс
ак з
аңы
н р
аста
йты
н
мы
салдар
кел
тірің
із.
Тұрақты
көлем
кез
інде
қы
сым
ны
ң г
азды
ң т
емпе-
рату
расы
на тә
уел
діл
ігін
зе
ртт
еу (Ш
арль
заңы
).
(D)
Шар
ль
заңы
н т
ексе
ру
үш
ін в
ир-
туал
ды а
нимац
ияны
пай
далан
ыңы
з. (T
) гр
афигі
н т
алда
у ж
әне
жас
ау ү
шін
оқу-
шы
лар
ға экра
ннан
дер
екте
р ұс
ыны
ңы
з.(І
/f) О
қуш
ылар
ға о
ны
тұрм
ыст
а ж
әне
техникад
а қол
дан
уға
қат
ыст
ы м
ыса
л
кел
тіруді ұсы
ны
ңы
з.
Еге
р м
аном
етрлері
бар ар-
най
ы құрал
бо
лм
аса,
Ш
арль
заңы
на
тәж
ірибе
жүргі
зу қ
иы
н,
сонды
қта
н в
ирту
алды
жұм
ыст
ы
пай
дал
ануға
бол
ады
.Еге
р м
ұға
лім
дер
екте
р ұ
сынса
, оқ
уш
ылар
ды
ң б
ұл д
ерек
терді
өңдеу
ге ж
әне
күтіл
ген ара-
қат
ынас
тарды
тек
серуге
айта
р-
лы
қта
й м
үм
кін
дік
тері
бола-
ды
. С
ондай-а
қ дер
ектер
дің
нәт
иж
елер
қат
елік
терін
е әс
ерін
ес
кер
уге
, дәл
дік
пен
нақты
м
әнді ан
ықта
уға
қол
айлы
мүм
-кін
діг
і бо
лад
ы.
Сан
ды
қ ж
әне
граф
икті
к
есеп
терді
шеш
у кез
інде
газ
заңдар
ын қ
олдан
у.
(W) Оқуш
ылар
ға б
арлы
қ п
роц
есте
рді
ң
граф
икте
рін
p(V
), p
(T)
нем
есе
V(T
) бі
рдей
коо
рдинат
алы
қ ж
азы
қты
қта
ұсы
нуға
бол
аты
ны
н к
өрсе
тіңіз
.(І
) О
қуш
ылар
ға б
ірнеш
е изо
хор
алы
қ,
изо
терм
алы
қ,
изо
барал
ық,
диа г
рам
-м
алар
ды
ң к
өлем
нің
тем
пер
атуран
ың
қы
сым
ны
ң е
ң ү
лкен
мән
іне
сәйкес
кел
етін
граф
икте
рді өз
бет
імен
аны
қ-
тауды
ұсы
ны
ңы
з.
Газ
заңдары
сы
зықты
қ/т
үзу
ж
әне
кер
і пропорционалды
қ
сияқты
арақ
аты
нас
тарды
тек
-се
ру ү
шін
жақ
сы д
ерек
терм
ен
қам
там
асы
з ет
еді.
p 1V
1 =
p2V
2 =
…= p
nV
n н
емес
е p n
Vn =
con
st.
64
Жалғасы
12
34
(f) О
қуш
ылар
ға сан
дық ж
әне гр
афикті
к
есеп
терді ш
ешуді ұсы
ны
ңы
з.
10.2
C –
Тер
мод
инам
ика н
егіз
дер
і
Осы
ған д
ейін
мең
геріл
ген б
ілім
. 8-с
ыны
п: ж
ылу м
өлш
ері, м
енш
ікті
жы
лусы
йы
мды
лы
ғы,
газд
ың ж
ұм
ысы
, пай
дал
ы ә
сер к
оэф
фициен
ті.
10-с
ыны
п: те
мпер
атура
шкал
асы
, га
з за
ңдар
ы,
мол
екулал
ық-к
инет
икал
ық т
еория.
Кон
текст
Оқуш
ылар
тер
мод
инам
икан
ың б
ірін
ші
жән
е ек
інш
і за
ңдар
ым
ен т
аны
сады
. Б
ұл з
аңдар
кез
кел
ген ж
ылу
қозғ
алтқ
ыш
тары
ж
ұм
ысы
ны
ң нег
ізін
е ж
ата
ды
ж
әне
кез
кел
ген ж
ылу қозғ
алтқ
ыш
ыны
ң пайдалы
әс
ер
коэ
фф
ициен
тінің
тео
риялы
қ м
әнін
шек
теудің
бар
екен
ін к
өрсе
туге
мүм
кін
дік
бер
еді. О
қуш
ылар
да
энер
гияны
са
қта
у ж
әне
жы
лу м
ашинал
ары
ны
ң м
акси
мал
мүм
кін
пай
дал
ы ә
сер к
оэф
фициен
ті т
урал
ы т
үсі
нік
қал
ыпта
сады
. О
қуш
ылар
энер
гети
кал
ық с
аяса
т пен
жаң
а те
хнол
огиялар
проб
лем
асы
н т
алқы
лай
ды
. Ж
ергі
лік
ті э
лек
тр с
танса
-сы
на
бару о
қуш
ылар
ға а
талға
н т
ақы
ры
пты
ң м
әнм
әтін
ін ж
ақсы
түсі
нуге
көм
екте
седі.
“Физи
ка”
пән
інің
осы
бөл
імдег
і ті
лдік
мақса
ттары
Оқуш
ылар
ға а
рнал
ған ғ
ылы
ми т
ілге
сәй
кес
тіл
дік
мақ
сатт
ың ү
лгі
сі т
өмен
де
беріл
ген.
пән
ді оқ
ыту
м
ақса
тыТіл
ді оқ
у м
ақса
тып
әндік
лек
сика ж
әне
терм
инол
огия
Диалог
қа ж
азу
ға қ
аж
етті
сөз
ті
ркес
тері
Оқуш
ылар
есе
пте
рді
ш
ешу к
езін
де
жы
лу
қозғ
алтқы
шы
ны
ң
ПӘК
ф
орм
уласы
н
қол
дан
а ал
ады
.
Оқуш
ылар
жы
лу қ
оз-
ғал т қ
ы ш
ы н
ың
П
ӘК
100%
тең
бол
а ал
май
-ты
ны
н ау
ызш
а тү
с ін-
дір
у ү
шін
Сэн
ки д
иаг
-
Жы
лу қ
озға
лтқ
ыш
ыпайдалы
әс
ер коэф
фи-
циен
ті;
ішкі эн
ерги
я;
жы
лу;
Жы
лу қ
озға
лтқ
ыш
ыны
ң п
айдал
ы ә
сер
коэ
ффициен
ті.
Энер
гия ... н
әтиж
есін
де ж
оғал
ады
.Ж
ылу қозғ
алтқ
ыш
ы эл
ектр
қоз ғ
алт-
қы
шқа
қар
аған
да ұ
тымды
емес
, өй
ткен
і ...
65
Жалғасы
рам
масы
н пайдалана
ала ды
(с
өй
леу ж
әне
тың дау
дағ
ды
лар
ы)
жұм
ыс;
те
рм
одинам
и каны
ң бі
-рін
ші за
ңы
; те
р м
одинам
икан
ың е
кін
-ш
і за
ңы
.Тіл
ді о
қы
ту м
ақса
ттар
ына
сай қ
осы
мш
а ба
сшы
лы
қ ж
әне
басқ
а ті
лді
к м
ақса
ттар
ды қ
ою ү
шін
ғы
лы
ми т
ілді
үйрет
у
мен
оқы
туға
қат
ыст
ы. “Т
ілдік
мақ
сатт
ар т
урал
ы”
кір
іспен
і қар
аңы
з.қ
ысқ
аш
а ш
олу
Тақ
ыры
пта
энер
гияны
түрлен
дір
у ж
үйел
ерін
е м
ыса
л р
етін
де
жы
лу қ
озға
лтқ
ыш
тары
зер
дел
енед
і ж
әне
түрлі
изо
проц
есте
рге
жән
е ж
ылу қ
озға
лтқ
ыш
тары
на
қол
дан
ылға
н т
ерм
одинам
икан
ың б
ірін
ші
жән
е ек
інш
і за
ңдар
ы
қар
асты
ры
лад
ы, со
ндай
-ақ н
ақты
жән
е идеа
л ж
ылу м
ашинал
ары
ндағ
ы П
ӘК
ұлға
йту
айы
рм
ашы
лы
ғы ж
әне
ПӘК
ар
тты
ру ж
олдар
ы т
үсі
ндір
ілед
і.
Бағд
арлам
аға
сі
лте
ме
Оқу
мақса
ттары
Оқы
ту іс-
әрек
етте
рін
ің
түрлер
іМ
ұғалім
ге а
рналға
н
ескер
тпел
ер1
23
410.2
. С Т
ерм
о дина м
и-
ка
нег
іздер
іЕ
сеп
терді
шеш
у
ке зі
нде бір
атом
-ды
жә н
е ек
і ат
омды
и
деал газдар ды
ң
ішкі
энер
гиясы
ны
ң
форм
уласы
н қол-
дан
у;
изо
пр
оц
естер
ге
жән
е адиаба
талы
қ
про цес
ке
терм
оди-
нам
икан
ың б
ірін
ші
заңы
н қ
олдан
у.
(W)
Тер
мод
инам
икан
ың н
е-гі
згі
ұғы
мдар
ын:
ішкі
энер
-ги
я ны
, ж
ылу
мөл
шер
ін, ж
ылу
беріл
уді
жән
е он
ың т
үрлер
ін
қай
талаң
ыз.
(Т, G
) Оқуш
ылар
ға б
ір а
том
ды
жән
е ек
і ат
омды
иде
ал г
азды
ң
ішкі эн
ерги
ясы
ны
ң ф
орм
ула-
сын ш
ыға
руды
ұсы
ны
ңы
з.Ж
алпы
жағ
дай
да
ішкі
энер
-ги
яны
ң ф
ормул
асы
мы
на тү
рде
жаз
ылат
ыны
н т
үсі
ндір
іңіз
.
U =
i 2 ν
RT
Оқуш
ылар
ға г
азды
ң іш
кі эн
ерги
ясы
н
есеп
теуге
ар нал
ған с
апал
ы,
есеп
тік
жә н
е гр
а фикті
к е
септе
р ұ
сыны
лад
ы.
66
Жалғасы
12
34
(I/f
) О
қуш
ылар
ға и
деа
л г
аз-
ды
ң іш
кі эн
ерги
ясы
ны
ң ф
ор-
мулас
ы а
рқы
лы
шеш
уге
бол
а-ты
н е
септе
р б
ерің
із.
(Е)
Оқуш
ылар
ға з
ат ты
ң м
ен-
шік
ті
жы
лусы
йы
м ды
лы
-ғы
н а
ны
қта
уға
зер
тхан
алы
қ
жұм
ыс
жас
ауды
ұсы
ны
ңы
з.
Жұм
ыс
бары
сында
алы
нат
ын д
ағ-
ды
лар:
өлш
енге
н ж
әне
есеп
тел
-ге
н м
әндер
үш
ін үті
рден
кей
інгі
бе
лгі
лер
дің сан
ын а
ны
қта
у, ө
лш
емде
р
мен
есе
пте
улер
дің қ
ател
ерін
бағ
алау
.
Тер
мод
инам
икан
ың
бірін
ші
заңы
н и
зо-
процест
ерге
ж
әне
адиаб
атал
ық п
роц
ес -
терге
қол
дан
у.
(Т)
Бір
қат
ар вирту
алды
тә
-ж
і рибе
көр
сеті
ңіз
жән
е оқ
у-
шы
лар
дан
әрбі
р ж
ағдай
ды
ң
нәт
иж
есін
де
тер
модина м
и-
кан
ың б
ірін
ші за
ңы
н қ
оры
тып
шы
ғары
ңы
з.(D
) Вел
осипед
сор
ғысы
н а
лы
п,
оны
кам
ерағ
а қос
ыңы
з. О
ны
те
з үрлеп
, со
рғы
ны
ң т
ем пе-
ра турасы
ны
ң ж
әне
ондағы
ау
аны
ң а
йта
рлы
қта
й ұ
лға
й-
ғаны
н т
абу ү
шін
оқуш
ылар
ды
шақ
ыры
ңы
з.А
уаны
со
рғы
мен толты
ру
тем
пер
атуран
ың е
леу
лі
дәр
е-ж
еде
арту
ына
әкеп
соқ
пай
ды
.(D
) Ауа
шақ
пағ
ыны
ң к
өмег
імен
ад
иаб
атал
ық с
ығы
лу к
езін
де
тем
пер
атуран
ың а
рту
ын к
өр-
сеті
ңіз
.
Жұм
ыс ж
әне газға әсер ететін
сы
рт қ
ы к
үш
тердің
жұм
ысы
A=
–A
′ ар
ақат
ынас
ында
болат
ыны
на
наз
ар
аудар
ыңы
з.
Тер
мод
инам
икан
ың 1
-заң
ын м
ына
түрде
жаз
уға
бол
ады
: ∆U
= Q
– А
.Тер
модинам
иканы
ң бір
інш
і за
ңы
ж
ылу п
роц
есте
рі
үш
ін э
нер
гияны
ң
сақта
лу з
аңы
бол
ып т
абы
лат
ыны
на
наз
ар а
удар
ыңы
з.В
елос
ипед
сор
ғысы
н к
өрсе
туді
изо
-те
рм
иялы
қ ж
әне
адиаб
атал
ық п
ро-
цес
терді
ажы
рат
а бі
лу ү
шін
пай
да-
лан
уға
болад
ы. А
лға
шқы
лар
тұр
ақты
іш
кі
тем
пер
атураны
ұст
ап тұру
үш
ін қ
орш
аған
орта
мен
жы
лу а
л-
масу
ды
қам
тиды
. К
ейін
гілер
те
з ж
асал
ғанды
қта
н, қор
шағ
ан о
рта
мен
ж
ылу алм
асу
болм
айды
, га
зды
ң
67
Жалғасы
12
34
(I/f)
О
қуш
ыларға
изо
тер-
миялы
қ ж
әне
адиабата
лы
қ
сығы
лу үш
ін қ
ысы
мны
ң к
өле м
- нен
тәу
елділ
ігін
ің г
раф
игі
н
құруды
жән
е ос
ы г
раф
икте
р
бойы
нш
а га
зды
ң ж
ұм
ысы
н с
а-лы
сты
ры
п к
өруді ұсы
ны
ңы
з.
(G/f)
И
зопроц
естер ж
әне
адиаб
атал
ық п
роц
есте
р ү
шін
оқуш
ыларға
∆U
, Q
ж
әне
А
мән
дер
інің
кес
телер
ін ж
асау
-ды
ж
әне
алы
нға
н нәт
иж
ені
талдау
ды
ұсы
ны
ңы
з.
тем
пер
атурас
ы ж
асал
ған ж
ұм
ыст
ың
нәт
иж
есін
де
өзге
ред
і.О
қуш
ыларға
тер
модинам
иканы
ң
бірін
ші
заңы
н қ
олдан
уға
арнал
ған
сапал
ы, са
нды
қ ж
әне
граф
икті
к е
сеп-
тер ж
әне
әртү
рлі ж
ылу
проц
есте
рін
ің
ПӘК
ұсы
ны
лад
ы.
Идеа
л ж
ылу қ
оз -
ғалт қ
ыш
ы ү
шін
К
арно
циклін
си-
пат
тау.
(Т)
Оқуш
ылар
ға б
у қ
озға
лт-
қы
шы
турал
ы в
иде
оны
қар
ау-
ды
жән
е он
ың ж
ұм
ысы
бар
ы-
сында
энер
гияны
ң т
үр лен
уі
мәс
елел
ерін
тал
қы
лау
ды
ұсы
-ны
ңы
з.
(I)
Оқуш
ыларға
ж
ылу қоз-
ғалтқ
ыш
ыны
ң ж
ұм
ыс
істе
у
принципін
тал
қы
лау
ды
жән
е эн
ерги
я а
ғыны
ны
ң с
ызб
асы
н
сызу
ды
ұсы
ны
ңы
з.
Еге
р о
қуш
ылар
Сэн
ки д
иаг
рам
ма-
сым
ен (ж
ылу қозғ
алтқы
шы
ны
ң
жұм
ыс
істе
у п
ринципі) т
аны
с бо
л-
са,
оны
жы
лу қ
озға
лтқ
ыш
тары
ны
ң
түрлі
типте
рін
дег
і, м
ыса
лы
, бу
ма-
ши нас
ындағ
ы,
жы
лу э
лек
тр с
тан-
сасы
ндағ
ы ж
әне
іште
н ж
ану қоз-
ғалтқы
штары
ндағы
эн
ерги
яны
ң
түрлен
у т
иім
діл
ігін
тал
қы
лау
үш
ін
пай
дал
ануға
бол
ады
.
68
Жалғасы
12
34
Есе
пте
рді
шеш
у к
е-зі
н де
жы
лу қ
оз ға
лт-
қы
шы
ны
ң П
ӘК
фор
-м
улас
ын қ
олдан
у.
(G)
Оқуш
ылар
ға ж
ылу қ
оз-
ғал
т қ
ыш
ын
а
мы
сал
дар
кел
тірің
із:
ішкі
жану қоз-
ғалт қ
ыш
ы, ж
ылу
элек
тр с
тан-
са сы
, бу
маш
инас
ы ж
әне
т.б.
О
қуш
ылардан осы
м
аш
и-
на лардағы
эн
ерги
я “ш
ығы
- н ы
ны
ң”
себеп
тер
ін талқы
-лау
ды
сұраң
ыз.
(T)
Пайдалы
қуатт
ы алуға
арналға
н құры
лғы
рет
інде
жы
лу қ
озға
лтқ
ыш
ы ұ
ғым
ын
жән
е ж
ылу п
роц
есте
рін
ің ө
ту
бағы
тын айқы
ндайты
н за
ң
рет
інде
терм
одинам
иканы
ң
2-з
аңы
н е
нгі
зіңіз
.(T
) Н
ақты
жән
е идеа
л ж
ылу
қоз
ғалтқ
ыш
тары
ны
ң П
ӘК
(h)
есеп
теу үш
ін оқуш
ылардан
мы
на
теңдеу
ді ж
азуды
:
ηη
==
−−
T
Q
T
T1
2
1
12
1
,
жән
е осы
ф
орм
улаларды
қолдануға
арналға
н түрлі
дең
гейдег
і ес
епте
рді
шеш
уді
сұраң
ыз.
(f) Ж
ылу
қоз
ғалтқ
ыш
тары
ны
ң
ПӘК
ес
епте
уге
ба
йланы
сты
тү
рлі сұ
рақ
тар қ
ойы
ңы
з.
Оқуш
ылар оты
н эн
ерги
ясы
н пай-
даланбайты
н түрлен
дір
гіш
тер
дің
П
ӘК
қар
аған
да,
жы
лу қ
озға
лт қ
ыш
-та
ры
ны
ң П
ӘК
әдет
те а
йта
рлы
қта
й
төм
ен е
кен
ін б
ілет
ін б
олад
ы.
69
10.2
D с
ұйы
қ ж
әне
қатт
ы д
енел
ер
Осы
ған д
ейін
мең
геріл
ген б
ілім
7-с
ыны
п: деф
орм
ация,
деф
орм
ацияны
ң т
үрлер
і, қ
атаң
ды
қ,
плас
тикал
ық,
Гук з
аңы
.8-с
ыны
п: сұ
йы
қ ж
әне
қат
ты д
енел
ердің
мол
екулал
ық қ
ұры
лы
мы
мен
қас
иет
тері, ы
лға
лды
лы
қ.
Кон
текст
Оқуш
ылар
бөл
імді
зер
делеу
ді қ
аны
ққан
жән
е қан
ықпағ
ан б
улар
ұғы
мда
ры
н қ
арас
тыруд
ан ж
әне
ауан
ың с
алы
сты
р-
мал
ы ы
лға
лды
лы
ғын а
ны
қта
удан
бас
тайды
. Сұйы
қта
р ү
шін
оқуш
ылар
кап
иллярлы
қ қ
ұбы
лы
стар
қар
асты
рад
ы
жән
е бе
ттік
кер
ілу к
оэф
фициен
тін т
әжір
ибе
арқы
лы
аны
қта
йды
. М
етал
дар
ды
ң,
әйнек
пен
пол
им
ерлер
дің
м
ехан
икал
ық қ
асиет
тері
олар
ды
ң м
икрос
коп
тық қ
ұры
лы
мдар
ы (
мол
екулал
арды
ң к
рист
алды
қ т
оры
/ам
орф
ты/
ұзы
н т
ізбе
кте
рі) е
скер
іле
оты
ры
п т
үсі
ндір
ілед
і.
“Физи
ка”
пән
інің
осы
бөл
імдег
і ті
лдік
мақса
ттары
Оқуш
ылар
ға а
рнал
ған ғ
ылы
ми т
ілге
сәй
кес
тіл
дік
мақ
сатт
ың ү
лгі
сі т
өмен
де
беріл
ген.
пән
ді оқ
ыту
мақса
тыТіл
ді оқ
у м
ақса
тып
әндік
лек
сика ж
әне
тер-
минол
огия
Диалог
қа/ж
азу
ға
қаж
етті
сөз
тір
кес
тері
Оқуш
ылар бет
тік
кер
ілу
коэ
фф
ициен
тін т
үрлі тә
сіл-
дер а
рқы
лы
аны
қта
й а
лад
ы.
Оқуш
ылар
:бе
ттік
кер
ілуді ж
әне
ка п
ил-
лярлы
қ құбы
лы
сты
көр-
сете
тін қ
арап
айы
м т
әжір
и-
бел
ерді
сипаттай алады
, бе
ттік
кер
ілу
коэ
фф
ициен
тін
аны
қта
йты
н т
әжір
и бе
ні
си-
пат
тай а
лад
ы (
сөйлеу
жән
е ты
ңдау
дағ
ды
лар
ы).
Бет
тік к
еріл
у;
сұйы
қты
ң беттік
керіл
у
коэ
фф
ициен
ті;
жұғу
;ж
ұқпай
тын с
ұйы
қта
р;
кап
иллярлы
қ қ
ұбы
лы
стар
.
Еге
р с
ұйы
қ б
етке
жұқса
, ...
Жұқпайты
н бет
ке
тү-
сеті
н с
у т
амш
ысы
...
Бет
тік к
еріл
у к
оэф
фи-
циен
тін а
ны
қта
у ү
шін
…
әдіс
і пай
дал
аны
лад
ы.
Ғы
лы
ми т
ілді
оқы
туға
жән
е үйрет
уге
жат
аты
н б
асқа
тілдік
мақ
сатт
ар қ
ұру ж
әне
тілді
оқы
ту м
ақса
ттар
ы б
о-йы
нш
а қос
ым
ша
нұсқ
аулы
қта
р ж
асау
үш
ін ж
оғар
ыда
беріл
ген “
Тіл
дік
мақ
сатт
ар т
урал
ы”
кір
іспен
і қар
аңы
з.
қы
сқаш
а ш
олу
Зат
тың ү
ш а
грег
атты
қ к
үйі ж
әне
затт
ың о
сы а
грег
атты
қ к
үйлер
дег
і қас
иет
тері қар
асты
ры
лад
ы. А
уан
ың с
алы
с-ты
рм
алы
жән
е аб
солю
т ы
лға
лды
лы
ғы, сұ
йы
қты
ң б
етті
к қ
абат
ыны
ң қ
асиет
тері ж
әне
кап
иллярлы
қ қ
ұбы
лы
стар
дег
ен ұ
ғым
дар
енгі
зілед
і.
70
Жалғасы
Оқу
бағд
арла м
а-
сына с
іл те
ме
Оқы
туды
ң м
ақ-
сатт
ары
Ұсы
ны
латы
н о
қы
ту іс-
әре к
етте
рі
Мұғ
алім
ге а
рналға
н е
скер
тпел
ер
12
34
10.2
D
Сұй ы
қ ж
әне
қа т
т ы
ден
елер
.
Ги
гр
ом
етр
ж
ән
е пси
хром
етр ар қы
-лы
ауаны
ң са
л ы
с-ты
рм
алы
ы
л ға
л ды
-лы
ғын а
ны
қта
у.
(T)
Қарап
ай
ым
тәж
іри
бере-
лер
дің
нег
ізін
де
қан
ық қан
жән
е қан
ықпағ
ан б
у д
еген
ұғы
мдар
ды
тү
сіндір
у.
(W)
Абс
олю
ттік
жән
е са
лы
сты
р-
мал
ы ы
лға
лды
лы
қ дег
ен ұғы
м-
дар
ды
енгі
зіңіз
. А
уан
ың с
алы
с-ты
рм
алы
ылға
лды
лы
ғы м
ә нін
ің
маң
ызд
ылы
ғын ж
ә не
оны
тәж
ірибе
арқ
ылы
ан
ық
тау тәсіл
дерін
оқ
уш
ы лар
мен
тал
қы
лаң
ыз.
(Е
) О
қуш
ылар
ға ау
аны
ң са
лы
с-ты
рм
алы
ылға
лды
лы
ғын п
сихро-
мет
рдің
көм
егім
ен ө
л ш
еу ді
ұсы
-ны
ңы
з.
Ауад
а пар
циал
ды
қ қ
ысы
мы
атм
о с-
фер
аны
ң қ
ысы
мы
на
үлес
қос
аты
н с
у
булар
ы ә
рдай
ым
бол
ады
. К
еңіс
тікті
қан
ыққан
булар
ды
ң қ
ысы
мы
тем
-пер
атурағ
а тә
уел
ді ек
енін
жән
е ос
ы
тем
пер
атура
кез
інде
өзг
еріс
сіз
қал
а-ты
ны
н а
тап ө
ткен
жөн
.
Бет
тік к
еріл
у к
оэф
-ф
и циен
тін т
үр лі
тә-
сілдер
мен
аны
қ та
у.
(D)
Бет
тік к
еріл
уді
жән
е кап
ил-
лярлы
қ құбы
лы
сты
көрсе
теті
н
қар
апай
ым
тәж
ірибе
лер
көр
сеті
-ңіз
.(W
) Бет
тік к
еріл
у,
кап
иллярлы
қ
құб
ылы
с ж
әне ж
ұғу
деге
н ұ
ғ ым да
р-
ды
аны
қта
ңы
з, о
сы э
фф
ек ті
лер
дің
көр
іну м
ехан
изм
ін м
олек
улал
ық
дең
гейде
қар
аңы
з.(E
) О
қуш
ыларға
түрлі
тем
пе-
рат
урал
ардағ
ы с
уды
ң б
етті
к к
ері-
Түрлі
сұйы
қта
рды
ң б
етті
к к
еріл
у
коэ
фф
ициен
тін а
ны
қта
уға
бол
ады
. Б
етті
к к
еріл
у к
үш
інің
сұйы
қ п
ен
қат
ты д
енен
ің б
етін
бөл
іп т
ұрат
ын
сызы
қты
ң ұ
зынды
ғына
тәуел
діліг
ін
зертт
ейм
із.
Бұл ү
шін
сез
імта
л д
и-
нам
омет
рден
жән
е сұ
йы
ғы б
ар к
ю-
ветт
ен т
ұрат
ын қ
ұры
лғы
пай
дал
а-нам
ыз.
Динам
омет
рдің
сер
іппес
іне
түрлі
ұзы
нды
қта
ғы с
ым
дар
ды
ке-
зе
кпен
қос
ып о
тырам
ыз
жән
е ос
ы
71
Жалғасы
12
34
луін
әр
түрлі
тәсі
лдер
мен
: та
м-
шы
лар
ды
ң т
үзі
луі
әдіс
імен
, ка-
пил лярдағ
ы с
ұйы
қты
ығы
су ә
ді-
сім
ен ж
ә не
бас қ
а лар
ым
ен ө
лш
еуді
ұсы
ны
ңы
з.
сым
дар
ды
сұйы
қты
ң б
етін
ен б
өліп
ал
уға
қаж
етті
күш
ті ө
лш
ейм
із.
Әртүрлі
қатты
де-
нелер м
ысалы
нда
кри
сталды
қ ж
ән
е ам
орф
ты д
енел
ердің
құры
лы
мы
н а
жы
ра-
та б
ілу.
(G/
W) Зер
тхан
ада
түрлі м
а тер
иал
-дар
ды
ң к
ең с
пек
трі н
ің ү
лгі
лер
ін
берің
із ж
әне
оқуш
ы лар
ға м
ате-
риал
дар
ды
олар
ды
ң қ
асиет
терін
е сә
йкес
топ
тауға
ты
ры
су а
р қы
лы
өз
дер
інің
сап
алы
қад
а ғал
аулар
ын
жаз
а от
ыры
п, ол
арды
бақ
ылау
ды
/ со
зуды
/сы
нды
руды
ұсы
ны
ңы
з.(G
) (Е
) Топ
тардағ
ы о
қуш
ы лар
ды
әр
үлгі
нің
физи
кал
ық қ
асиет
терін
зе
рдел
ей о
тыры
п (м
ыса
лы
, ты
ғыз-
ды
ғы/қ
атаң
ды
ғы/б
ерік
тігі
/ сы
рт-
қы
түрі
жән
е т.
б.),
олар
ды
5—
10
минут
қад
ағал
ауы
н с
ұ раң
ыз.
(I)
Түрлі
матер
иалдарды
ң қа-
с иет
тер
ін түсі
ндір
у үш
ін оқу-
шы
лардан
м
еталдарды
ң,
по-
ли
мерлердің
ж
әне әй
нек
тің
/ке р
а м
иканы
ң (а
морф
ты
құры
-лы
мдар
) құры
лы
мы
н ө
з бе
тім
ензе
ртт
еу ж
үргі
зуін
сұраң
ыз.
Бұл ж
ерде
екі м
ақса
т ба
р. Оны
ң б
ірі
оқуш
ылар
ды м
атер
иал
дарды
ң т
үрлі
типте
рім
ен т
аны
сты
ру ж
әне
олар
ды
қас
иет
тері бо
йы
нш
а аж
ырат
уға
бо-
лат
ыны
н к
өрсе
ту б
олы
п т
абы
лад
ы:
•ты
ғызд
ық;
•қат
тылы
қ;
•бе
рік
тік.
Екін
шіс
і, м
атер
иал
дар
ды
ң қ
а сиет
-те
рі
микроқ
ұры
лы
мы
на
байлан
ыс-
ты е
кен
ін к
өрсе
тум
ен т
үсі
ндір
ілед
і.Ү
лгі
лер
түрлі м
етал
дар
ды
, әй
нек
ті,
кер
ам
иканы
, полиэт
илен
ді,
кау -
чукті
қам
туға
тиіс
. Әрбі
р м
атер
иал
үш
ін ү
лгі
рет
інде
ны
сандар
да
(мы
-са
лы
, м
етал
л с
ым
, м
етал
л п
лас
тина,
бл
ок) бе
ріл
уге
тиіс
жән
е, к
ем д
еген
-де,
әрбі
р м
атер
иал
ды
ң б
ірер
үлгі
сі
сыну ға
ж
әне
созы
луға
қабіл
етті
бо
луға
тиіс
. М
атер
иал
дар
ды
ң т
үрін
е қар
ай қ
ор-
ғау к
өзіл
дір
ікте
рі/
қол
ғапта
р т
алап
ет
ілуі м
үм
кін
.
72
Жалғасы
12
34
Зер
ттеу
дің
нәт
и ж
елер
і бо
йы
нш
а пос
тер ж
асау
жән
е құру.
Сер
пім
ді
деф
орм
а-
ция кез
індег
і Ю
нг
мод
улін
аны
қта
у.
(E)
Қай
тым
ды
жән
е қай
тым
сыз
проц
есте
рдег
і өз
геріс
терді көр
сету
үш
ін о
қуш
ылар
ға р
езең
кен
і ж
әне
пол
иэт
илен
ді
созу
арқы
лы
тәж
і-рибе
лер
жас
ауды
ұсы
ны
ңы
з.(D
) Оқуш
ылар
ға б
олат
сы
мды
соз
у
диаг
рам
мас
ы ж
асал
ған в
идео
ны
көр
уді
ұсы
ны
ңы
з ж
әне
сыны
пқа
осы
тәу
елділ
ікті
ң (
мех
аникал
ық
кер
неу
дің
сал
ыст
ырм
алы
ұза
руға
тә
уел
діл
ігі)
граф
игі
н з
ердел
еуді
тапсы
ры
ңы
з.
Бұл т
әжір
ибе
азд
аған
деф
орм
ация-
лар
кез
інде
бұл с
ызы
қты
қ т
әуел
-діл
ік (
Гук з
аңы
), к
ейін
нен
плас
-ти
кал
ық д
ефор
мац
ия о
ры
н а
л ға
н
кез
де
сызы
қты
қ е
мес
тәу
ел діл
ікке
айнал
аты
ны
н к
өр се
теді.
(G)
Топ
тардағ
ы о
қуш
ылар
ға т
із -
бекте
й ж
әне
параллел
ь ж
ал ға
у
кез
інде
серіп
пен
ің ж
алпы
қат
аң-
ды
ғыны
ң ө
згер
ісін
зер
т теу
ді
ұсы
-ны
ңы
з.(G
) О
қуш
ыларға
Ю
нг
модулін
аны
қта
у бо
йы
нш
а зе
ртх
аналы
қ
жұм
ыс
жас
ауды
ұсы
ны
ңы
з.
Рез
еңке
жән
е полиэт
илен
си
яқ-
ты п
олим
ерлер
дің
ұза
рға
н к
ез дег
і тәр
тіб
і қы
зықты
ж
әне
молек
у-
лаларды
ң ұзы
н тіз
бек
терін
ің
қарапайы
м м
одел
ін ес
кер
е оты
-ры
п,
түсін
ікті
болуы
м
үм
кін
.С
ер п
імділ
ік ж
ән
е п
роп
ор ц
ио-
налды
қ ш
екті
ң арасы
нда айы
р-
ма ш
ылы
қ ж
аса
уға
болады
. Б
ұл
жоғ
а ры
жүкте
мел
ер к
езін
де
шағ
ын
сызы
қты
қ ем
есте
рдің
ар қа сы
нда
көр
інуі м
үм
кін
. Сы
м ны
ң д
иам
етрін
өл
шеу
үш
ін о
қу ш
ылар
ды
ң м
икро-
мет
р п
айдал
ануы
қаж
ет б
олад
ы.
Юнг
мод
улін
аны
қта
у ү
шін
мы
на-
лар
ды
пай
дал
ануға
бо
лад
ы:
диа-
мет
рлер
і нем
есе
ұзы
нды
қта
ры
әр-
түрлі, б
ірде
й м
атер
иал
дан ж
ас ал
ған
сым
дар; әр
түрлі м
атер
иал
дан (бі
рақ
бі
рдей
мөл
шер
дег
і) ж
асал
ған с
ым
-дар
нем
есе
рез
еңке
жгу
т.
73
10.3
A Э
лек
трос
тати
ка
Осы
ған д
ейін
мең
геріл
ген б
ілім
8-с
ыны
п:
атом
ны
ң қ
ұры
лы
сы,
элем
ента
р э
лек
тр з
аряды
, ден
енің
элек
трлен
уі, з
арядты
ң е
кі
тегі
, ден
елер
ді
элек
трлен
уі
проц
есін
түсі
ндір
у,
Кулон
заң
ы,
элек
тр ө
ріс
і, э
лек
тр ө
ріс
інің
кер
неу
ліг
і, э
лек
тр ө
ріс
інің
күш
сы
зықта
ры
.9-с
ыны
п: та
рты
лы
с құбы
лы
сы,
грав
ита
циялы
қ к
үш
тер,
Бүкіл
әлем
дік
тар
тылы
с за
ңы
.
Кон
текст
10-с
ыны
пта
өте
тін э
лек
тром
агнет
изм
бөл
імін
ің б
асы
. Тар
ау е
кі
нег
ізгі
ұғы
мға
нег
іздел
ген:
элек
тр з
аряды
ж
әне
элек
тр ө
ріс
і. О
л э
лек
тром
агнитт
ік ө
ріс
тер т
еориясы
мен
оны
одан
әрі
зертт
еуге
нег
із ж
асай
оты
ры
п,
оқуш
ылар
ды
ң б
ұры
н а
лға
н э
лек
тр з
аряды
мен
өріс
інің
қас
иет
тері
турал
ы б
ілім
дер
ін т
олы
қты
рад
ы.
Элек
тр
өріс
інің
тео
риясы
ны
ң г
рав
ита
циялы
қ ә
діс
імен
ұқса
сты
ғын п
айдал
ана
оты
ры
п, бо
лаш
ақта
физи
кан
ы т
ерең
ірек
зе
ртт
еу ү
шін
оқуш
ылар
ға қ
ажет
ті т
ұж
ыры
мдам
алы
қ н
егіз
ді дай
ындай
ды
. Бұл т
арау
да
зертт
елге
н ұ
ғым
дар
тех
-никад
а, т
ехнол
огияда,
элем
ента
р б
өлш
екте
р ф
изи
кас
ында,
Жер
дің
кей
бір а
тмос
фер
алы
қ э
лек
тр қ
ұбы
лы
стар
ын
түсі
нуде
кең
інен
қол
дан
ылад
ы,
мы
салы
, най
заға
й.
Осы
тарауд
ағы
“Ф
изи
ка”
пән
інің
тіл
дік
мақса
ттары
Төм
енде
тілдік
мақ
сат
үлгі
сі о
қуш
ылар
ға а
рнал
ған т
иіс
ті ғ
ылы
ми т
ілм
ен б
еріл
ген.
пән
ді оқ
ыту
мақса
ты
Тіл
ді оқ
ыту
мақса
тып
әндік
лек
сика ж
әне
те
рм
инол
огия
Диалог
қа /
хат
үшін
пайдалы
сөз
ті
ркес
терін
ің с
ериясы
Оқуш
ылар
біл
еді:
элек
тр өрі
сінің
кер
неу
ліг
інің
әс
ерін
аны
қта
у ү
шін
супер
-поз
ициялар
принципін
қол
-дан
уды
.
Оқуш
ылар
жас
ай б
ілед
і:А
ттас
жән
е әр
атта
с ек
і за
-р ядта
р ү
шін
күш
тер ж
е лі-
сін с
алуды
(та
қта
ға), б
ас қа
оқу ш
ыларм
ен өз
сыз б
а-
лар
ын т
алқы
лау
ды (сө
й леу
ж
әне
тыңдау
дағ
ды
лар
ы),
со
дан
кей
ін о
сы а
лы
н ға
н
Өріс
терді
супер
поз
ициялау
принципі, н
үкте
лік
зар
яд-
тың ө
ріс
кер
неу
ін,
элек
тр
өріс
інің
кер
неу
ліг
інің
ба-
ғыты
.
Өріс
күш
ті,
егер
...
Өріс
әлсі
з, е
гер ...
Алы
нға
н өріс
кер
неу
і ба ғы
т талады
..
. ж
әне
есеп
телед
і ...
Супер
поз
ициялар
прин-
ципі ... бі
лдір
еді.
74
Жалғасы
зарядта
рды
ң эл
ектр
өрі-
сінің
кер
неу
ін а
н ы
қ та
уы
.Элек
тр ө
ріс
інің
нүкте
лік
за
ряды
кер
неу
і си
пат
- та
йды
... б
ұл .
.. т
әуел
ді
жән
е …
тәуел
сіз.
Бас
қа
тілді
к м
ақса
ттар
ды ж
әне
акад
емиялы
қ т
ілді
оқы
ту м
ен ү
йрет
уге
қат
ыст
ы т
ілді
к о
қы
ту м
ақса
ттар
ы т
урал
ы
қос
ым
ша
нұсқ
аулар
ды
құру ү
шін
жоғ
ары
дағ
ы “
Тіл
дік
мақ
сатт
ар т
урал
ы”
кір
іспе
бөлім
інен
қар
аңы
з.
қы
сқаш
а ш
олу
Оқуш
ылар
элек
трос
тати
кал
ық қ
ұбы
лы
стар
ды
бақ
ылай
ды
, ол
арды
элек
тр з
аряды
мен
жас
алға
н э
лек
тр ө
ріс
інің
тү
сініг
і нег
ізін
де
қал
ай т
үсі
ндір
уге
жән
е си
пат
тауға
бол
аты
ны
н ү
йрен
еді, о
ң ж
әне
теріс
зар
ядта
ры
кер
неу
лік
ве
кто
рлар
ын б
ейнел
ейді, с
ондай
-ақ ө
ріс
тің к
ез к
елге
н н
үкте
сінде
заряд ж
үйес
інің
қор
ытқ
ы к
ернеу
лік
век
торы
н
көр
сете
ді, қоз
ғалм
айты
н з
арядт
алға
н б
өлш
екте
рге
элек
тр ө
ріс
і күш
терін
ің ә
серлер
ін б
ақы
лай
ды ж
әне
түсі
нді
ред
і.
Бағд
арлам
аға
сі
л те
ме
Оқу
мақ са
т тары
саба
қта
ғы ұ
сыны
латы
н қ
ызм
ет
түрлер
іМ
ұғалім
ге а
рналға
н
ескер
тпел
ер
12
34
10.3
А Элек
тр
өріс
і Есе
пте
рді ш
ешуде
элек
тр з
аряды
ны
ң
сақта
лу з
аңы
н ж
әне
Кулон
заң
ын қ
олдан
у.
(D)
Ден
енің
эл
ектрлен
уін
ің әр
-түрлі
жолдары
н,
зарядталған
жән
е за
рядта
лм
аған
элек
тром
етр
ара сы
ндағы
за
рядта
рды
ң қайта
бө
лін
уін
көр
сеті
ңіз
.(W
) О
қуш
ыларға
әр
түрлі
жағ-
дайлар
дағы
элек
трлен
у м
ехан
изм
ін
түсі
ндір
уге
шақ
ы ры
ңы
з.(f
) Элек
тр з
аряды
ны
ң с
ақта
у ж
әне
Кулон
заң
ына
есеп
тер ш
ыға
ры
ңы
з.
Бас
қа
екі за
ряд ә
ртү
рлі үш
інш
і за
рядқа
әсер
ете
тін к
үш
ті т
а-буға
арналға
н түрлі
тапсы
р-
маларды
ұсы
ну;
зарядта
рды
ң
әртүрлі
конф
игу
рациялары
н
қар
асты
ру: бі
р т
үзу
дің б
ойы
мен
, үш
бұры
ш тө
бесі
нде
жән
е т.
б.
Зар
ядта
р ж
үйес
інде
тепе-
теңдік
ж
ағдай
лар
ын қ
арас
тыру.
Элек
тр өріс
інің
кер
-неу
ліг
ін а
ны
қта
у ү
шін
су
пер
поз
ициялар
прин-
ципін
қол
дан
у.
(D) Ж
оғар
ы в
ольт
ты к
ернеу
көз
інің
көм
егім
ен н
үкте
лік
көз
ден м
айда
ғы
жар
ма
бөлш
екте
рін
ің қ
озға
луы
н
Тех
никал
ық қ
ауіп
сізд
ік е
реж
е сі
турал
ы е
сте
ұст
ау. Бұл э
ксп
ери-
мен
тті т
ек м
ұғал
ім ған
а ж
асай
ды.
75
Жалғасы
12
34
көрсе
ту.
Жұм
ыст
ың нәт
иж
есін
іс
теу т
әжір
ибе
сін т
ақта
ға ж
азу.
(I)
Оқуш
ыларға
Д
. М
аксв
еллдің
күрдел
і эл
ектр
өріс
терін
ің күш
сы
зықта
ры
н қ
ұру ә
діс
імен
тан
ыс-
тыру.
(f)
Оқуш
ылар
ды
екі
нүкте
лік
за-
рядт
ан қ
ұрал
ған э
лек
тр ө
ріс
інде
тор
дай
ындас
ын ж
әне
осы
тор
арқы
лы
ат
тас
жән
е әр
атт
ас з
арядта
лға
н
зарядт
арды
ң к
үш
сы
зықта
ры
н қ
ұру
кер
ек.
(W)
Оқуш
ылардан өріс
тің
күш
сы
зықта
ры
н
• е
кі
бірдей
зар
ядта
лға
н н
үкте
лік
за
рядта
р• е
кі әр
атт
ас з
арядт
алға
н н
үкте
лік
за
рядта
р,
•өр
істе
рді
ң с
упер
поз
ициялар
прин-
ципін
ен, эл
ектр
өріс
інің
кер
неу
ліг
ін
граф
икал
ық т
үрде
сал
уды
сұраң
ыз.
(G) Оқуш
ылар
ға элек
трос
тати
кал
ық
өріс
терді
ң с
упер
поз
иция п
ринципін
қол
дан
у а
рқы
лы
бір
қат
ар т
апсы
р-
мал
ар о
ры
ндау
ды
ұсы
ны
ңы
з.
Оқуш
ылар
зар
ядта
рды
ң с
упер
-пози
циялар принципі
қандай
екен
ін т
үсі
нуі
кер
ек.
Оқуш
ы-
лар
дан
осы
нүкте
дег
і әр
бір з
а-ряд ты
ң кер
неу
сы
зығы
н көр-
сет кен
сы
зба ж
аса
уды
ж
әне
кер
неу
дің
пай
да
болға
н в
екто
-ры
н су
рет
теуді
талап ет
у ке-
рек
, со
дан
кей
ін е
септі
шеш
уге
кір
ісуге
бол
ады
.
Гаусс
те
орем
асы
н за
-ряд та
лға
н ж
азы
қ ты
қ-
тың, ш
арды
ң, сф
еран
ың
(T)
Элек
тр өріс
ін си
паттайты
н
физи
кал
ық ш
аман
ы ен
гізі
ңіз
—
эл
ектр
өріс
і кер
неу
ліг
і ве
кто
ры
ны
ң
Тео
рем
аны
қор
ыты
нды
сын б
еру-
ге б
олад
ы.
76
Жалғасы
12
34
жән
е ш
ексіз
ж
іптің
эл
ектр өріс
інің
кер
-неу
ліг
ін а
ны
қта
у ү
шін
қол
дан
у;
N а
ғыны
жән
е эл
ектр
лік
зар
ядты
ң
бетк
і ты
ғызд
ығы
ны
ң ұ
ғым
ы.
(T) Гау
сс т
еорем
асы
н қ
олдан
ылуы
н
есеп
тер
ді
шеш
у м
ыса
лдары
нда
көр
сеті
ңіз
:1.
Бет
тік т
ығы
зды
қ +
σ б
іркел
кі
зарядта
лға
н ш
ексі
з ж
азы
қ в
акуум
-да
шы
ғары
лға
н э
лек
трос
тати
кал
ық
өріс
тің E
кер
неу
ліг
ін а
ны
қта
ңы
з.2.
E ө
ріс
інің
кер
неу
ліг
ін а
ны
қта
у:
1)
пар
аллел
ь плас
тинал
ар а
рас
ын-
да;
2)
плас
тинал
ардан
ты
с. Е
гер,
өріс
бе
тіндег
і за
ряд ты
ғызд
ығы
+ σ
екі
шек
сіз
пар
аллел
ь плас
ти-
нал
арм
ен ж
асал
са,
плас
тинал
арға
пер
пен
дикуляр с
ызы
қ а
рқы
лы
кер
-неу
өзг
еріс
інің
граф
игі
н қ
ұры
ңы
з.
3. Ц
илиндр
піш
інді
ден
енің
бір
кел
-кі за
рядта
лға
н э
лек
тр ө
ріс
інің
кер
-неу
ліг
ін ж
әне
шек
сіз
түзу
сы
зықты
ан
ықта
ңы
з.
Оқуш
ыларға
Гаусс
теорем
а-
сын қолдану арқы
лы
ес
епте
р
шеш
удің
алго
ритм
ін б
еру п
ай-
дал
ы.
1 ж
әне
2 т
ипті
есе
пте
рді
бүкіл
сы
ны
ппен
бір
ге ш
ешу.
Жақ
сы
оқ
иты
н оқ
уш
ыл
ар
үш
ін м
ынадай тапсы
рм
алар-
ды
ұсы
нуға
кер
ек:
q, 2q,
3q
за ряд та
ры
ба
р 3 бі
ркел
кі
за-
ряд тал ға
н бір
-бір
іне парал-
лел
ь орналасқ
ан ж
азы
қты
қ.
Шеткі
жазы
қты
қтардан ор-
тасы
на әс
ер ет
етін
күш
тер
ді
аны
қта
ңы
з. Ә
рбі
р ж
азы
қты
қты
ң
әртү
рлі
жағ
ынан
алы
нға
н ө
ріс
кер
неу
іліг
інің
сы
збас
ын қ
ұрас
-ты
ры
ңы
з.
Элек
тр ө
ріс
інің
жұ м
ы-
сын ж
әне
пот
енциал
ын
есеп
теу;
(W)
Оқуш
ылар
ға э
лек
тр ө
ріс
інің
сы
зы
ғы
ны
ң бой
ым
ен зарядты
ж
ыл ж
ыту
арқы
лы
бір
текті
элек
тр
өріс
і нің
ж
ұм
ысы
н,
осы
өріс
ке
пер
пен
дикуляр, ос
ы ө
ріс
тің ж
олда-
ры
на
қар
аған
бұры
шта
, ос
ы ө
ріс
тегі
траек
тория бойы
нш
а ес
ептеу
ді
сұраң
ыз.
Оқуш
ылар
ға т
ұйы
қ к
онту
рды
ң
бой
ым
ен
н
өлге тең
ж
ұм
ыс
істе
йті
н ө
ріс
тер п
отен
циал
деп
ат
алат
ыны
на
наз
ар а
удар
ыңы
з.О
қуш
ыларға
нүкте
лік
за
ряд-
тарды
ң (
шы
ғысс
ыз)
өріс
індег
і
77
Жалғасы
12
34
(T)
Элек
тр өріс
інің
ж
ұм
ысы
н
пот
енция лы
н е
септе
рдің
нег
ізін
де
оқуш
ылар
ды
өріс
тегі
зар
ядта
рды
ң
пот
енциал
энер
гиясы
, пот
енциал
ы,
пот
енциал
дар
жән
е эк
випот
енциал
бе
ттер
дің
ұғы
мдар
ын т
үсі
ндір
у.
(D) М
ұнда
қар
апай
ым м
одел
ь пай
да-
лы
. Екі ш
арды
ң о
рта
сына
серіп
пен
і қой
ып, сы
ғайы
қ. Еге
р с
із о
сы к
үйде
ж
үйен
і ұст
ап т
ұрға
н к
үш
терді
алы
п
таст
асаң
ыз,
онда
серіп
пе
ашы
лад
ы
да,
шар
лар
ұш
ып к
етед
і. С
ерпім
ді
күш
тің
ж
ұм
ыс іс
теу ш
ам
асы
, сы
ғылға
н с
еріп
пел
ердің
ықти
мал
эн
ерги
ясы
ж
әне
шарларды
ң ки-
не т
икал
ық э
нер
гиясы
турал
ы с
ұ-
рақ
тар қ
ойы
ңы
з. А
ттас
нүкте
лік
за
рядта
р ө
зара
әсер
лес
кен
кез
дег
і ж
ағда
йды
тал
даңы
з. О
қуш
ылар
екі
атта
с за
рядта
р ж
үйес
інің
де,
сы
-ғы
лға
н с
еріп
пе
сияқты
пот
енциал
эн
ерги
ясы
бол
аты
ны
н т
үсі
нуі
кер
ек
жән
е бұ
л э
нер
гия к
өп, бо
лға
н с
айы
н
зарядта
ры
бір
-бір
ін т
арта
ды
.О
қуш
ыларға
ойш
а эк
спер
им
ент
жүргі
зуге
ш
ақы
ры
ңы
з: эк
спер
и-
мен
тте
атта
с за
рядта
рды
ң о
рны
на,
әр
атт
ас з
арядта
рды
алы
ңы
з. Б
ұл
жағ
дай
да
бір-б
ірін
ен т
ебіл
етін
за-
зарядта
рды
ң п
отен
циял э
нер
ги-
ясы
н е
септе
у ү
шін
фор
мулан
ы
ұсы
ну.
78
Жалғасы
12
34
рядта
рды
ж
ою
ж
ұм
ыст
ы эл
ектр
өр
істі
ң к
үш
терім
ен е
мес
, сы
ртқ
ы
күш
терм
ен о
ры
ндал
уы
кер
ек.
(T)
Элек
тр потен
циал түсі
ніг
ін
шек
сізд
ікте
н б
аста
п о
сы ө
ріс
тегі
нүкте
ге д
ейін
жал
ғыз
сынақ
за-
ряды
н ж
ылж
ыту үш
ін сы
ртқы
күш
терге
қаж
ет ж
ұм
ыст
ар р
етін
де
енгі
зіңіз
.
(T)
Элек
тр поте
нциал тү
сініг
іне
аны
қта
ма бе
рің
із (б
ір за
рядты
ң
ықти
мал
энер
гиясы
). П
отен
циал
ды
өлш
еу б
ірліг
ін е
нгі
зіңіз
(Д
ж/К
л).
(I)
Оқуш
ылар
ға н
үкте
лік
зар
ядта
н
қаш
ықты
қты
артты
ра оты
ры
п
пот
енциал
ды
ң а
йы
ры
мы
ны
ң с
ыз-
басы
н с
ызу
ын ш
ақы
ры
ңы
з.
(G)
Оқуш
ыларға
өріс
тер
ді,
по-
тен
циалы
өріс
тег
і за
рядтарды
ң
энер
гиясы
н ж
әне
т.б
. аны
қтау
үш
ін б
ірқат
ар е
септе
улер
ді ш
ешуді
сұраң
ыз.
Есеп
тер
ді
шеш
уде
эл
ек
тро стати
кал
ық
өріс
тің э
нер
гети
кал
ық
сипат
там
алар
ын ж
әне
күш
терін
байланы
с -
(W)
Пот
енциал
дар
айы
ры
мы
мен
эл
ектр өріс
інің
кер
неу
ліг
і ара-
сындағы
байланы
с ф
орм
уласы
н
шы
ғары
ңы
з.
Оқуш
ылар
“кер
неу
” ж
әне
“кер
-неу
ліг
і” ұғы
мдары
н аж
ырата
бі
луі кер
ек.
79
Жалғасы
12
34
Элек
тростати
калы
қ
өріс
тің э
нер
гети
кал
ық
сипат
там
алар
ын ж
әне
күш
терін
байланы
с-
ты
раты
н ф
орм
уланы
қол
дан
у.
(G)
Оқуш
ылар топтарға
бір
ігіп
В
енн д
иаг
рам
мас
ын с
алад
ы ж
әне
екі
шам
а да
кең
істі
кті
ң б
еріл
ген
нүкте
сіндег
і эл
ектр
өріс
інің
си
-пат
там
алар
ы б
олы
п т
абы
лат
ыны
н
қоры
ты
нды
лайды
. А
расы
ндағы
ай
ырм
ашы
лы
қта
рды
аны
қта
йды
. Сод
ан к
ейін
бей
не
рол
икті
қар
айды
да
Вен
н д
иаг
рам
мас
ындағ
ы қ
ате-
лер
ді т
олы
қты
рад
ы н
емес
е тү
зете
ді.
Мы
нандай т
үрлі ес
епте
рді ш
ешед
і.
1.
60 кВ
/м кер
неу
і ба
р бі
рте
кті
эл
ектр
өріс
інде
5 н
Кл з
аряд о
рна-
лас
тыры
лға
н.
20 с
м м
одульг
е те
ң
қозғалы
с к
үш
сы
зы
қтары
ны
ң
ба ғы
тым
ен 60°
бұры
ш құрайды
. Ө
ріс
ж
ұм
ысы
н,
зарядты
ң ж
әне
өріс
тің ө
зара
әсер
лес
уін
ің ы
қти
мал
эн
ерги
ясы
н ж
әне
баст
апқы
жән
е со
ңғы
нүкте
лер
інің
арасы
ндағы
кер
неу
ді
табу.
Осы
ес
епті
те
ріс
за
ряд ж
ағдай
да
деп
қар
асты
ры
п
сұрақ
тарға
жау
ап б
ерің
із.
2.
Элек
трон
200В
нүкте
ден
300В
поте
нциялы
бар нүкте
ге эл
ектр
өр
ісін
де
оры
н а
уы
сты
рды
. Элек
-тр
он ны
ң к
инет
икал
ық э
нер
гиясы
н,
оны
ң п
отен
циал
ды
қ э
нер
гиясы
ны
ң
өзге
руін
жән
е ал
ын ға
н ж
ылдам
-
Іс ж
үзі
нде
“нүкте
потен
циа-
лы
” ем
ес “п
оте
нциал айы
ры
-м
ы”
ұғы
мы
н ж
иі
пайдала на-
ты
нды
ғына,
ал эл
ектр өріс
і кер
неу
інің
век
торы
пот
енциал
ы
төм
ендет
уге
бағы
тталға
ны
на
оқуш
ылар
ды
ң н
азар
ын а
удар
ту
кер
ек.
Зар
яд о
ры
н а
уы
сты
ру к
езін
де
элек
тр өріс
інің
ж
ұм
ысы
ны
ң
жән
е осы
за
рядты
ж
ылж
ыту
кез
інде
сы
ртқ
ы к
үш ж
ұмы
сыны
ң
қат
ынас
ына
ерек
ше
наз
ар а
уда-
ры
ңы
з.
80
Жалғасы
12
34
ды
қты
таб
ыңы
з. Э
лек
трон
ны
ң б
ас-
тапқы
жы
лдам
ды
ғы н
өлге
тең
.
Грав
ита
циялы
қ ж
әне
элек
трос
тати
кал
ық
өріс
тердің
сипат
там
а-лар
ын с
алы
сты
ру.
(f)
Оқуш
ыларды
гр
авита
циялы
қ
жән
е эл
ектрост
атикалы
қ өріс
-те
рдег
і ұқса
сты
қта
р м
ен а
йы
рм
а-ш
ылы
қта
р к
есте
сін қ
ұруға
үйрет
у.
Оқуш
ылар
ға т
аны
с В
енн д
иаг
рам
-м
асы
н п
айдал
ануға
бол
ады
.
Кес
теде
мы
нан
дай
мән
дер
көр
-се
тілуі кер
ек:
1. Э
лек
трлік
жән
е гр
авита
циялы
қ
өріс
тердің
көз
дер
і.2.
Нүкте
лік
зар
ядта
рды
ң ж
әне
нүкте
лік
мас
саны
ң ө
зара
әсер
-лес
у к
үш
і.3.
Элек
тр ж
әне
грав
ита
циялы
қ
өріс
тердің
күш
сипат
там
алар
ы
(фор
мула
мен
бағ
ыты
).4.
Элек
тр ж
әне
грав
ита
циялы
қ
өріс
терді
ң э
нер
гети
кал
ық с
и пат
-та
мал
ары
.5.
Грав
ита
циялы
қ ж
әне
элек
тр
өріс
тердег
і пот
енциал
дар
энер
-ги
я сы
.6.
Бұл ө
ріс
пот
енциал
дар
ыны
ң
қа ш
ық ты
ққа
тәуе
лді
лік
кес
тесі
н
құр
у.
Өтк
ізгі
ште
рдег
і эл
ектр
о ста
тикал
ық
индукция қ
ұбы
лы
с-та
ры
на
жән
е диэл
ектр
икте
рдег
і пол
яриза
цияға
са-
лы
сты
рм
алы
тал
дау
ж
үргі
зеді.
(D) (W
) “М
иға
шаб
уы
л”
әдіс
і.1) Элек
тр ө
ріс
інің
өтк
ізгі
шке
әсер
ін
көр
сеті
п, эл
ектр
өріс
іне
өткіз
генде
өтк
ізгі
ште
не
болаты
ны
ту
ралы
бо
лж
ам
ын ұсы
ны
ңы
з. Соңы
нда,
“Элек
тр ө
ріс
інде
гі ө
ткіз
гіш
” инду
к-
циялы
қ ү
зіндіс
ін қ
арап
шы
ғыңы
з ж
әне
талқы
лаң
ыз.
Нег
ізгі
ұғы
мдар:
зарядта
р,
элек
трос
тати
кал
ық и
ндукция,
экви
пот
енциал
ды
бет
тер,
пол
яриза
циялы
қ з
арядта
р,
81
Жалғасы
12
34
Мет
алл өтк
ізгі
шті
ң поте
нциалы
қалай
бөлін
еді?
“Зарядталған
өткіз
гіш
пот
енциал
ы”,
“Ө
ткіз
гіш
бо
йы
ндағ
ы п
отен
циал
ды
ң т
үсу
і”,
“Фарадей
то
ры
”, “К
ольбе
то
ры
” ви
део
сын к
өру.
2)
Элек
тр ө
ріс
іне
диэл
ектр
икте
рді
орнал
асты
рға
н к
езде
не
болад
ы?
Оқуш
ылар
бұл
сұр
ақты
тал
қы
лай
ды
жән
е өз
жау
абы
н ұ
сынад
ы. А
яқта
л-
ғаннан кей
ін м
ұға
лім
“Э
лектр
өріс
індег
і диэл
ектр
икте
р” видео
ф
раг
мен
тін қ
арау
ды
жән
е та
лқы
-лау
ды
ұсы
над
ы.
(I)
Әрі
қарай,
әрқайсы
сы ж
еке
элек
тр ө
ріс
індег
і өт
кіз
гіш
тер м
ен
диэл
ектр
икте
рді
ң т
әрті
бін с
ипат
тау
кер
ек.
диэл
ектр
лік
пол
яриза
циясы
.О
қуш
ылар
ға т
ірек
ұғы
мдар
ды
кес
теге
жаз
уды
ұсы
ны
ңы
з.
Конденса
торды
ң сы
-й
ым
ды
лы
ғы
н он
ың
па р
амет
рлер
іне
тәуел
-діл
ігін
зер
ттеу
.
(G)
Оқуш
ылар
ды
топ
та о
сы д
ене-
нің
элек
тр з
аряды
н а
ны
қта
у м
үм
-кін
діг
ін си
патт
айты
н қандай да
бір ф
изи
кал
ық ш
аман
ы е
нгі
зуге
бо
лат
ыны
на
жән
е осы
ш
аман
ың
нег
е ба
йлан
ыст
ы е
кен
ін б
олж
ауды
та
лқы
лау
ға ш
ақы
ры
ңы
з.
(T)
Талқы
лауды
ң нег
ізін
де
бір
-лік
өтк
ізгі
шті
ң э
лек
тр с
ыйы
м ды
-лы
ғыны
ң ф
орм
улас
ын е
нгі
зіңіз
:
Мәс
елен
і қойм
ас
бұры
н,
оқу-
шы
лар
ға “
бос
ыды
сты
ң с
ыйы
м-
дылы
ғы б
ар м
а ж
әне
осы
ыды
сқа
қан
ша
сұйы
қты
қ қ
ұю
ға б
ола-
ды
” дег
ен с
ұрақ
қа
жау
ап б
еруді
ұсы
нуға
болады
. Б
ұл ж
ауап-
тар өтк
ізгі
шті
ң за
ряд ж
инау
қаб
ілет
і ту
рал
ы м
әсел
ені
шеш
у
үш
ін қ
олдан
у м
үм
кін
.
82
Жалғасы
12
34
С =
q ϕ
жән
е кон
ден
сато
рда
С =
q U
.
Содан кей
ін ш
арды
ң эл
ектр
лік
сыйы
м ды
лы
ғы С
= εR k
жән
е ж
азы
қ
кон
ден
сато
р ү
шін
фор
мулан
ы е
сеп-
теп ш
ыға
ры
ңы
з: С
=
εε0S
d(G
) О
қуш
ылар
топ
та ж
ұм
ыс
жа-
сайды
.В
идео
үзі
нділ
ерді ж
оспар
бой
ынш
а қар
ау ж
әне
талқы
лау
:1)
Кон
ден
сато
р,
кон
ден
сато
р қ
ұ-
ры
лы
сы.
2)
Кон
ден
сато
рды
ң с
ыйы
мды
лы
ғы
нег
е ба
йлан
ыст
ы.
3)
Оқш
аулан
ған б
ір ғ
ана
зарядсы
з өт
кіз
гіш
тің с
ыйы
мды
лы
ғы б
олуы
м
үм
кін
бе?
4)
Кон
ден
сато
рды
қал
ай ж
асау
ға
болад
ы?
5) К
онден
сато
рлар
қай
да
қол
да н
ы-
лад
ы?
6)
Конден
сато
рларды
ң тү
рлер
ін
атаң
дар
.
Элек
тр сы
йы
мды
лы
қ ф
орм
у-
лас
ынан
шы
ғаты
ны
элек
трлік
сы
йы
мды
лы
қ те
к өтк
ізгі
шті
ң
геом
етриялы
қ өлш
емдер
імен
ж
әне
ол орналасқ
ан орта
ны
ң
диэл
ектр
лік
тұ
рақты
лы
ғым
ен
ғана
аны
қта
лад
ы.
Элек
трлік
сы
йы
мды
лы
қты
ен-
гіз г
еннен
кей
ін,
оқуш
ылар
Ф,
мкФ
, нФ
, пФ
арас
ындағ
ы б
ай-
ланы
сын біл
етін
іне
көз
жет
-кіз
іңіз
.
Есе
пте
рді ш
ешуде
кон
-ден
сато
рлар
ды
тіз
бек-
тей ж
әне па рал лель
(G) Оқуш
ылар
ға т
ізбе
кте
й ж
әне
па-
рал
лел
ь ж
алға
нға
н к
онде
нса
тор лар
үш
ін б
алам
алы
элек
тр с
ыйы
мды
лы
-
През
ента
циялар
ды
бағ
алау
кри-
те рийлер
і ту
рал
ы о
қуш
ылар
мен
ал
ды
н а
ла
сөйлес
у.
83
Жалғасы
12
34
қос
уға
жал
ғауға
фор
му-
лан
ы қ
олдан
у.
ғын ес
ептеу
ге арналға
н ф
ор м
у-
лал
арды
шы
ғаруға
жән
е пре з
ента
-цияны
дай
ында
у м
ен қ
орға
уды
жән
е өз
ара
баға
лау
жүргі
зуді ұсы
ны
ңы
з.(I
) О
қуш
ылар
ға к
онден
сато
рлар
ды
ті
з бек
тей ж
әне
пар
аллел
ь ж
алға
уға
ар
нал
ған б
алам
алы
элек
тр с
ыйы
м-
ды
лы
ғын е
септе
уге
шақ
ыры
ңы
з.
Элек
тр өріс
інің
эн
ер-
гиясы
н е
септе
у.
(D)
Сы
йы
мды
лы
ғы
үлк
ен к
он-
ден
сато
рды
(5
0 нем
есе
100 м
кФ
) к
ерн
еуі
5—
10 В
тұрақ
ты
ток
көзі
нен
қалта
қолш
ам
ы арқы
лы
за
рядта
ңдар.
Жары
қ ш
ам
ы ж
ы-
пы
лы
қта
йды
(күйіп
кет
пес
үш
ін к
ер-
неу
ге қ
ажет
ті в
ольт
шам
ды
таң
дау
қаж
ет). З
арядт
алға
н к
онде
нса
торды
ң
элек
тр эн
ерги
ясы
қы
зды
ры
лға
н
тал ш
ық
ты
ң іш
кі
эн
ерги
ясы
на
өтеді.
К
онденса
торды
за
рядтау
кез
інде
кер
неу
көз
ін а
зайта
оты
ры
п,
тәж
ірибе
ні бі
рнеш
е рет
қай
талаң
ыз.
Ш
амны
ң ж
арқы
рау
ыны
ң ө
згер
ісін
байқаңы
з, ол аза
яды
. Н
еғұрлы
м
аз
сыйы
мды
лы
қтағы
конденса
-торды
бас тапқы
кернеу м
әнін
е дей
ін з
арядта
ңы
з. Ж
ары
қты
ң ж
ар-
қы
рау
ын е
скер
е от
ыры
п,
зарядта
л-
ған конден
саторды
ң қуаты
кер
-неу
көзі
не
жән
е конден
сато
рды
ң
Еге
р о
сы э
ксп
ерим
ентт
і ж
асау
ға
мүм
кін
дік
бол
мас
а, “
зарядта
лға
н
кон
ден
саторды
ң эн
ерги
ясы
” бе
йнер
оликті
көр
уге
кең
ес б
ерің
із.
Ерек
ше
наз
арды
мы
нан
дай
тап
-сы
рм
алар
ға а
удар
у к
ерек
:Ток
көз
іне
қос
ылға
н з
арядта
лға
н
кон
ден
сато
рды
ң э
нер
гиясы
қал
ай
өзге
ред
і, е
гер:
A)
плас
тинал
ар а
рас
ындағ
ы қ
а-ш
ық ты
қты
3 е
се а
зайтс
а;B
) плас
тина
аудан
ын 4 ес
е ұл-
ғайт с
а;C) кон
ден
сато
рды
ң а
стар
лар
ыны
ң
арас
ына
май
орнал
асты
рса
ше.
84
Жалғасы
12
34
сыйы
м ды
лы
ғына
байлан
ыст
ы б
ола-
тыны
турал
ы қ
оры
тынды
жас
аңы
з.(W
) Оқуш
ылар
мен
бір
ге з
арядт
алға
н
конден
саторды
ң қуаты
на арнал-
ған ф
орм
улан
ы з
арядты
ң к
онден
-са
тордағ
ы q
(U) кер
неу
іне
тәуел
діл
ік
кес
тесі
н п
айдал
ана
оты
ры
п ш
ыға
-ры
ңы
з.(G
) О
қуш
ылар
ға з
арядта
лға
н к
он-
ден
са то
рды
ң э
нер
гиясы
н, кон
ден
са-
торд
ы за р
ядт
аға
кез
де бөл
інет
ін ж
ылу
мөл
шер
ін е
септе
уге
шақ
ыры
ңы
з.
85
10.3
В Т
ұрақты
элек
тр т
огы
Осы
ған д
ейін
мең
геріл
ген б
ілім
8-с
ыны
п:
тұрақ
ты т
ок к
өздер
і; т
ізбе
к б
өліг
і үш
ін О
м з
аңы
; эл
ектр
тог
ыны
ң ә
сері;
элек
тр с
ызб
алар
ыны
ң
элем
ентт
ері ж
әне
олар
ды
ң б
елгі
лен
уі; ө
ткіз
гіш
тердің
тіз
бекте
й ж
әне
пар
аллел
ь ж
алға
у;
элек
тр т
огы
ны
ң э
нер
-ги
ясы
мен
қуат
ы;
Дж
оуль—
Лен
ц з
аңы
.
Кон
текст
Осы
тар
ауды
ң т
ақы
ры
пта
ры
мен
8-с
ыны
пта
н т
аны
ссы
ңдар
, со
нды
қта
н с
абақ
ты ж
оспар
лау
ды
ң н
егіз
і ба
р. Д
еген
-м
ен,
оқуш
ылар
элек
тр т
ізбе
кте
рін
жинау
жән
е ол
арды
ң с
ипат
там
алар
ын з
ертт
еу ү
шін
көп
мүм
кін
дік
терге
ие
болад
ы. Ф
изи
ка
жән
е ба
сқа
да
жар
аты
лы
стан
у ғ
ылы
мдар
ы б
ойы
нш
а курст
ың б
арлы
қ б
өлік
терін
е сә
йкес
кел
етін
дер
екте
рді ж
инау
мен
жаз
у ж
әне
жос
пар
лау
бой
ынш
а прак
тикал
ық д
ағды
лар
үш
ін м
үм
кін
дік
тері бо
луы
кер
ек.
Кер
неу
бөл
ікте
рм
ен ж
ұм
ыс
істе
у о
қу с
хем
асы
н ж
әне
шеш
імдер
ді қаб
ылдау
схем
алар
ын ұ
сынад
ы.
зер
тханалы
қ ж
ұмы
с:•
Өтк
ізгі
ште
рді ар
алас
жал
ғауды
оқы
п ү
йрен
у.
• Ток
көз
інің
элек
тр қ
озға
уш
ы к
үш
і м
ен іш
кі кед
ергі
сін а
ны
қта
у.
Осы
тарауд
ағы
“Ф
изи
ка”
пән
інің
тіл
дік
мақса
ттары
Төм
енде
оқуш
ылар
ға а
рнал
ған т
ілдік
мақ
сат
мы
салы
тиіс
ті ғ
ылы
ми т
ілм
ен к
елті
ріл
ген.
пән
ді оқ
ыту
м
ақса
ты
Тіл
ді оқ
ыту
мақса
тып
әндік
лек
сика ж
әне
терм
инол
огия
Диалог
қа/ж
азу
ға қ
аж
етті
сө
з ті
ркес
тері
Оқуш
ылар
бі
-лед
і:өткіз
гіш
тер
ді
арал
ас ж
ал ға
у
арқы
лы
тіз
бек
бө лі г
іне
үш
ін
Ом
заң
ын қ
ол-
дан
уды
.
Оқуш
ылар ж
аса
й бі-
ле д
і:
Ом
заң
ын т
олы
қ ж
әне
тізб
ек б
өліг
і үш
ін қ
ұра-
ла ды
, өтк
ізгі
ште
рдің
ті
збек
тей ж
әне
пар
ал-
лел
ь ж
алға
уды
есе
пте
у-
лер
ді ж
үргі
зе а
лад
ы.
Өтк
ізгі
ште
гі т
ок к
үш
і, ө
ткіз
гіш
ұш
та-
ры
нда
кер
неу
дің
түсу
і, ө
ткіз
гіш
ке д
ер-
гісі
, О
м з
аңы
.
Тіз
бек бө
ліг
іне
арнал
ған
ток к
үшін
е ту
ра
проп
орцио-
нал
ды
... .
Аралас
жалға
у кез
ін дег
і ті
збек
тің ж
алпы
кед
ергі
сі
... .
86
Жалғасы
Бас
қа
тілді
к м
ақса
ттар
ды қ
ұру ж
әне
ғылы
ми т
ілді
оқы
ту м
ен ү
йрет
уге
қат
ыст
ы т
ілді
к о
қы
ту м
ақса
ттар
ы т
урал
ы
қос
ым
ша
нұсқ
аулар
ды
жоғ
ары
дағ
ы “
Тіл
дік
мақ
сатт
ар т
урал
ы”
кір
іспе
бөлім
інен
қар
аңы
з.
қы
сқаш
а ш
олу
Оқуш
ылар
элек
тр т
ізбе
кте
рін
ің с
ипат
там
алар
ын қ
айта
лау
ды
жән
е әр
түрлі
өткіз
гіш
тердің
элек
тр қ
асиет
терін
та
лқы
лау
ды
бас
тайды
. Элек
тр қ
озға
уш
ы к
үш
і (Э
ҚК
) м
ен т
ізбе
кте
гі п
отен
циал
дар
айы
ры
мы
ны
ң а
рас
ындағ
ы
нақ
ты ш
екте
уді
алға
ннан
кей
ін,
оқуш
ылар
аккум
улято
р а
рқы
лы
өті
п ж
атқан
ток
қа
шек
теуді
қар
асты
рад
ы.
Бұл Э
ҚК
мен
аккум
улято
р н
емес
е ба
тарея
қы
сқы
шы
ндағ
ы к
ернеу
арас
ындағ
ы б
айлан
ысқ
а әк
елед
і. К
үрдел
і сы
збал
ар К
ирхго
ф з
аңдар
ы б
ойы
нш
а ес
епте
лед
і.
Бағд
арла-
маға
сіл
тем
е О
қу
м
ақса
ттары
Ұсы
ны
латы
н о
қы
ту іс-
әрек
ет те
рі
Мұғ
алім
ге а
рналға
н е
скер
тпел
ер
12
34
10.3
Тұрақ
ты т
ок
тіз б
ек те
рі
Өтк
ізгі
ш-
тер дің
ара-
лас
жал
ғау
кез
індег
і ті
з бек
бө-
лі г
і үш
ін
Ом
заң
ын
қол
дан
у.
(W) Н
егіз
гі ф
ормул
алар
мен
“Тұр
ақты
то
к”
тақы
ры
бы б
ойы
нш
а ұғы
мда
рды
қай
талаң
ыз.
(E/G
) Д
емонст
рац
иялы
қ тә
жі р
ибе
ж
үргі
зіңіз
.1. Т
ок к
үшін
ің ө
ткіз
гіш
тің к
едер
гісі
не
тәуе
лділ
ігін
зер
ттеу
.Ток
көз
інен
, әр
түрлі
кед
ергі
сі б
ар
рез
ис т
орлар
дан
, ам
пер
мет
рлер
ден
, ж
алға
с ты
руш
ы с
ым
дар
дан
тұрат
ын
тізб
екті
құрас
тыры
ңы
з.2. Ток
күш
інің
кер
неу
ге т
әуел
діл
ігін
зе
ртт
еу.
Айны
мал
ы к
ернеу
ді то
к к
өзін
ен, ре-
зист
ордан
, ам
пер
мет
рден
, во
льт
мет
р
Оқуш
ылар
ға а
мпер
мет
р м
ен в
ольт
мет
рді
элек
тр т
ізбе
гіне
қос
у т
урал
ы е
реж
ені
еске
салу.
Оқуш
ылар
ға т
ок к
үш
і, к
ернеу
фор
мулас
ын,
тізб
ек б
өліг
і үш
ін О
м з
аңы
н, өт
кіз
гіш
терді
ң
тізб
екті
жән
е пар
аллел
ь ж
алға
уды
ң б
ала-
мал
ы е
септе
уге
арнал
ған ф
орм
ула
турал
ы
еске
салу.
87
Жалғасы
12
34
жән
е ж
алға
сты
руш
ы сы
мдарм
ен
тұрат
ын т
ізбе
кті
құрас
тыры
ңы
з.(G
) О
қуш
ылар
ға а
рал
ас ж
а л ға
на т
ын
өткіз
гіш
тердің
әр тү
р лі дең
гейлі та
п-
сырм
асы
н ұ
сыны
ңы
з.
Өтк
із гі
ш те
р-
дің
ар
а лас
жал
-ға
у ды
зе
рт т
еу.
(W)
Тіз
бекті
жән
е пар
аллел
ь ж
ал-
ғанға
н, 6 р
езист
орда
н т
ұрат
ын эл ек
тр
тізб
егін
ің с
хем
асы
ойлап
та б
ы ңы
з.(G
) Топ
та ө
ткіз
гіш
тердің
тіз
бекте
й
жән
е пар
аллел
ь ж
алға
ну ер
ек ш
е-лік
терін
тал
қы
лау
. Тұрм
ыст
а ж
әне
техникад
а эл
ектр
тіз
бекте
рі
өткіз
-гі
ште
рін
ің ж
алға
ну т
үрлер
ін п
айда-
лан
уды
тал
қы
лау
.(E
/G
) О
қуш
ыларға
өткіз
гіш
тер
і ара лас
жалға
нға
н бер
ілге
н сұ
лба
бойы
нш
а бі
рнеш
е ті
збек
терді құрас
-ты
руды
, әр
бір б
өліг
іне
ток к
үш
і м
ен
кер
неу
ін ж
әне
жал
пы
өлш
еуді, ә
рбі
р
бөліг
і үш
ін О
м з
аңы
ны
ң о
ры
нда
луы
н
тексе
руді ұсы
ны
ңы
з.(f
) Еге
р т
ок к
өзі
А ж
әне
В,
В ж
әне
С,
C ж
әне
D,
A ж
әне
D н
үкте
лер
і ар
асы
нда
тіз
бекте
й ж
алға
нға
н б
олса
, ті
збек
бөл
ігін
ің ж
алпы
кед
ергі
сін
аны
қта
ңы
з. С
әйкес
інш
е рез
ист
орлар
кед
ергі
сі R
1 =
1 О
м,
R2 =
2 О
м,
R3 =
= R
4 =
4 О
м б
олы
п т
абы
лад
ы.
Оқуш
ылар с
өйлем
ді аяқта
сын:
Өтк
ізгі
ште
рді пар
аллел
ь ж
алға
ғанда
...
Өтк
ізгі
ште
рді ті
збек
тей ж
алға
ғанда
...
Мұға
лім
өтк
ізгі
ште
рін
ің ж
алға
ғанда
тізб
ек
элем
енті
жас ы
р ы
лға
н ж
әне құралдар
көр
сет к
ішім
ен қ
о с ы
лу ә
діс
ін т
абу қ
а ж ет
“қ
ара
жәш
ікті
ң”
эксп
ерим
ента
лды
тап
сыр-
мал
ары
н п
айдал
ана
алад
ы.
88
Жалғасы
12
34
(G) Топ
та ө
ткіз
гіш
терді
ң а
рал
ас ж
ал-
ғауға
бай
лан
ыст
ы е
септе
р ш
ыға
ру.
ЭҚ
К м
ен т
ок
кө з
і ар
а сы
н-
да ғы
айы
р-
ма ш
ы лы
қ ты
зе
рт т
еу.
(D)
Ток
көз
і ті
збек
тей б
ір,
екі
жән
е үш
шам
дар
үш
ін э
лек
тр э
нер
гиясы
н
берет
ін к
ейбі
р қ
арап
айы
м с
ұлба
лар
ы
көрсе
ту.
Шам
ны
ң са
ны
н ар
тты
ру
арқы
лы
кед
ер гі
сі ж
әне
шам
ны
ң
жан
у ж
ары
қты
ғы т
ө мен
дей
ді.
(T)
Бір
лік
оң з
арядты
ң қ
озға
лы
сы
бойы
нш
а сы
ртқ
ы к
үште
рді
ң ж
ұмы
сы
рет
інде
ЭҚ
К ұ
ғым
ын е
нгі
зу
E = А
бөгд
е/q.
(T)
Оқуш
ылар
ға “
Элек
трос
тати
ка”
та
р ау
ыны
ң к
ернеу
аны
қта
мас
ын е
с-те
р ін
е са
лу:
U= А
эл/q
.(E
) ЭҚ
К ж
әне
поте
нциал
дар
ай
ы-
ры
мы
ұғы
мдар
ын т
олы
қты
ру ү
шін
Қар
апай
ым
дем
онст
рац
ия м
ынал
арды
сап
а-лы
көр
сете
алад
ы.
•А
ккум
улято
рлар
элек
тр э
нер
гиясы
н ж
ет-
кіз
еді.
•Ш
амда
р (ж
әне
тізб
екті
ң б
асқа
элем
ентт
ері)
элек
тр э
нер
гиясы
н б
асқа
энер
гия т
үрлер
іне
түрлен
дір
еді.
•К
ернеу
ток
көз
інен
алы
нға
н қ
уат
пен
бай
-лан
ыст
ы.
89
Жалғасы
12
34
вольтм
етр (т
ұй
ық
ж
ән
е аш
ық
тізб
егі) к
өмег
імен
тіз
бекте
гі к
ернеу
ді
өлш
еңіз
.
То лы
қ тіз
-бе
к ү
ш ін
Ом
за
ң ы
н қол-
дан
у.
(T) Тол
ық т
ізбе
к ү
шін
Ом
заң
ын о
қу-
шы
лар
мен
бір
ге т
ақта
ға қ
оры
тып
шы
ға ры
ңы
з.(G
) О
қуш
ылар
топ
та ж
ұм
ыс
істе
йді
Сұрақ
тарға
жау
ап б
еред
і:Қ
ысқ
а тұ
йы
қта
луды
ң қ
андай
екен
ін
түсі
н дір
іңіз
.(f
) Қ
ысқ
а тұ
йы
қта
лу с
алдар
ыны
ң
қан
дай
жән
е од
ан қ
алай
қор
ғау к
е-рек
тігі
н б
ағал
аңы
з.
Нег
ізгі
ұғы
мдар
:то
лы
қ т
ізбе
к,
тізб
ек б
өліг
і үш
ін О
м з
аңы
, сы
ртқ
ы ж
әне
ішкі кед
ергі
.
ЭҚ
К ж
әне
ток к
өзін
ің
ішкі ке д
ер-
гісі
н т
әж і -
ри бе
жү-
зінде
ан ы
қ-
тау.
(W) О
қуш
ылар
ға с
абақ
тың ж
абды
қ-
тары
н д
айы
ндаң
ыз.
(E)
Оқуш
ыларм
ен ЭҚ
К ж
әне
ток
көз
інің
іш
кі кед
ергі
сін е
септе
у ү
шін
қан
дай ф
орм
ула,
шам
амен
өлш
еу к
е-рек
жән
е ш
аман
ы е
септе
у к
ерек
тігі
ту
рал
ы т
алқы
лаң
ыз.
Оқуш
ылар
тәж
ірибе
лер
ді
сипат
тал-
ғандай
оры
ндай
ды
.О
қуш
ылар
кес
тені то
лты
рад
ы, ес
еп-
теу лер
шы
ғарад
ы,
қор
ыты
нды
жа-
сайды
.
Тех
никал
ық қ
ауіп
сізд
ік е
реж
елер
і бо
йы
нш
а нұсқ
аулы
қ ж
үргі
зу.
Нег
ізгі
тер
миндер
мен
ұғы
мдар:
сыртқ
ы к
үш
тердің
жұм
ысы
, сы
рт қ
ы ж
әне
ішкі
кед
ергі
, сы
ртқ
ы ж
әне
ішкі
тізб
ек
бөліг
і, қ
уат
көз
інің
элек
тр қ
озға
уш
ы к
үш
і,
толы
қ т
ізбе
к ү
шін
жән
е ті
збек
бөл
ігі
үш
ін
Ом
заң
ы.
Мұға
лім
то
бында
тәж
ірибе
нәт
и ж
елер
ін
тұж
ыры
мдай
ды
жән
е оқ
уш
ылар
мен
бір
ге
қоры
тынды
ж
аса
йды
. Ток көзі
нің
ЭҚ
К
жән
е он
ың іш
кі кед
ергі
сі о
сы т
ок к
өзі үш
ін
тұрақты
бо
лы
п та
былады
ж
әне
сыртқ
ы
тізб
ек к
едер
гісі
не
тәуел
ді ем
ес.
90
Жалғасы
12
34
Кирх го
ф
ере ж
е лер
ін
тар м
ақ та
л-
ған э
лек
тр
тіз б
ек те
рін
е қол
дан
у.
(I)
Бір
неш
е ток көзд
ері
мен
тар-
мақ
талға
н т
ізбе
кте
рден
тұрат
ын т
із-
бекті
ң сұ
лба
сын қар
асты
ру.
Сұлба
К
ирхго
ф е
реж
елер
іне
сәйкес
кел
есі E,
R
, I,
r м
әндер
ін қ
амти
ды
.(f
) О
қуш
ылар
ға К
ирхго
ф е
реж
елер
ін
оқуш
ылар
ды
ң қ
анш
алы
қты
жақ
сы
түсі
ніп
, қол
дан
а ал
аты
ны
н б
аға л
ау-
ды
ң т
үрлі
сұлба
лар
ы б
ар ұ
қса
с та
п-
сырм
а ұсы
нуға
бол
ады
.
Оқуш
ыларды
ң наза
ры
н то
к бағы
т та
ры
н
таң дау
ға ж
әне
кон
турлар
ды
айнал
ып ө
туге
ау
дар
у.
Ток
көз
і қу а -
т ы ны
ң с
ырт-
қы
ке д
ер гі
ге
тәуел
ді л
і гін
зе
ртт
еу.
(W) Ток
көз
і қуа
тты
ң сы
ртқ
ы к
едер
гіге
тә
уел
діл
ігін
аны
қта
уды
ң т
әсіл
дер
ін
оқуш
ылар
мен
тал
қы
лау
, қан
дай ш
ама
тәуел
сіз,
тәу
елді бо
лы
п т
абы
лат
ыны
н
аны
қта
у.
(I)
(E)
Оқуш
ылар
жек
е ж
ұм
ыс
жос
-пары
н құраст
ырады
ж
әне
өлш
еу
құрал
дар
ыны
ң к
өрсе
ткіш
терін
алад
ы
да ө
лш
еу д
ерек
терін
өңде
йді
жән
е p
(R)
граф
игі
н с
алад
ы.
Тех
никал
ық қ
ауіп
сізд
ік е
реж
елер
і бо
йы
нш
а нұсқ
аулы
қ ө
ткіз
у.
Бақ
ылау
сұрағ
ы р
етін
де
мы
нан
дай
есе
пті
ұсы
нуға
бол
ады
: R
2 ж
әне
R3 р
езист
орлар
ын-
да
бөлін
ген р
2/р
3 қ
уат
тары
ны
ң қ
аты
нас
ы
қан
дай
?
Зер
тханалы
қ ж
ұм
ыст
арды
ң құрал-ж
аб-
дықта
ры
: то
к к
өзі, р
еост
ат, ам
пер
мет
р, во
ль-
тмет
р,
кіл
т, ж
ал ға
ғыш
сы
мдар
.
91
10.3
с Ә
ртү
рлі ор
тадағы
элек
тр т
огы
Осы
ған д
ейін
мең
геріл
ген б
ілім
8-с
ыны
п: м
етал
дарда
ғы э
лек
тр т
огы
; ж
арты
лай
өтк
ізгі
ш д
иод
тарды
ң , т
ермист
орлар
дың ж
әне
фот
орез
ист
орлар
дың
әсер
ету
принципі.
Кон
текст
Бұл т
арау
да
мет
алдар
, ж
арты
лай
өтк
ізгі
ште
р,
газд
ар,
элек
трол
ит
еріт
інділ
ері
жән
е ва
куум
дағ
ы э
лек
тр т
огы
ағ
ысы
ны
ң ш
ығу
тег
і м
ен м
ехан
изм
і зе
ртт
елед
і. Д
ерек
терді
жинау
жән
е ж
азу,
құры
лы
мы
мен
вол
ьт-а
мпер
лік
си
пат
там
алар
ын т
алдау
да
тәж
ірибе
лік
дағ
ды
лар
ын д
амы
ту ү
шін
мүм
кін
дік
терді
қам
там
асы
з ет
у қ
ажет
. Бұл
тақы
ры
пты
зер
ттеу
элек
трот
ехника,
элек
трон
ика,
нан
отех
нол
огия ж
әне
т.б.
сал
алар
ыны
ң ә
рқай
сысы
нда
үлкен
м
аңы
зға
ие.
зер
тханалы
қ ж
ұмы
стар:
• Ш
амны
ң қ
ылсы
мы
ны
ң,
рез
ист
орды
ң ж
әне
жар
тылай
өтк
ізгі
ш д
иод
тың в
ольт
-ам
пер
лік
сипат
там
асы
.• Б
ірва
лен
тті ион
ны
ң э
лек
тр з
аряды
н ө
лш
еу.
Осы
тарауд
ағы
“Ф
изи
ка”
пән
інің
тіл
дік
мақса
ттары
Төм
енде
тілдік
мақ
сатт
ың м
ыса
лы
оқуш
ылар
ға а
рнал
ған а
кад
емиялы
қ ғ
ылы
ми т
ілм
ен к
елті
ріл
ген.
пән
ді оқ
ыту
мақса
ты
Тіл
ді оқ
ыту
мақса
ты.
пән
дік
лек
сика ж
әне
те
рм
инол
огия
Диалог
қа /
жазу
ға
қаж
етті
сөз
тір
кес
тері
Оқуш
ылар
біл
еді:
тұрақ
ты
тем
пература-
да,
ва к
у ум
ды
қ д
иод
тың,
газ д
ар дағы
ж
әне эл
ек-
троли
ттердегі
ток
ты
ң,
жар
тылай
өтк
ізгі
ш д
иод
-пен
жән
е қы
зды
ру ш
амы
-м
ен м
еталл өткіз
гіш
тің
во
льт
-ам
пер
лік
сипат
там
а-лар ы
н гр
аф
ика түрін
де
бей
не л
ейді
жән
е түсі
н-
дір
е ді.
Оқуш
ылар
жас
ай а
лад
ы:
тізб
екте
рді
ң ә
ртү
рлі ком
-пон
ентт
ерін
ің э
лек
тр с
и-
пат
там
алар
ын т
үсі
ндір
у
үш
ін г
раф
ик те
рді та
лдау
(с
өйлеу
дағ
ды
лар
ы).
Вол
ьт-а
мпер
лік
сипат
там
а;м
еталдар,
элек
тролиттер
, га
здар,
вакуум
дағы
ж
әне
жарты
лай өтк
ізгі
ште
рдег
і за
ряд т
асы
мал
дау
шы
лар
.ж
арты
лай өткіз
гіш
диод;
тран
зист
ор, те
рм
ист
ор, ф
ото-
рез
ист
ор. Элек
трол
ит;
терм
о ж
әне
фот
оэм
исс
ия;
қы
зды
ру ш
амдар
ы;
тура
проп
орцион
алды
;
Мет
алл ө
ткіз
гіш
I ү
ш ін
то
к к
үш
і м
етал
дар
, эл
ек-
тро литтер,
газд
ар,
ва-
куум
ж
ән
е ж
арты
лай
өткіз
гіш
тердег
і за
ряд т
а-сы
мал
дауш
ылар
ға т
ікел
ей
проп
орцион
алды
...бо
лы
п
табы
лад
ы.
Жарты
лай өтк
ізгі
ште
гі
дио д
тың б
ір б
ағы
тта
өт-
кіз
гіш
тігі
— б
ұл ... н
егіз
-дел
ген.
92
Жалғасы
сызы
қты
, сы
зықты
тура,
тікел
ей ж
әне
кер
і то
к.
Өйтк
ені
тем
пер
ату
расы
..., о
нда
кед
ергі
сі ...
Граф
ик сы
зықты
ем
ес,
себе
бі .
.. .
.. ө
ткіз
гіш
і бо
-лы
п т
абы
лад
ы.
Граф
ик с
ызы
қты
қ т
әуел
-ді
лік
ті к
өрсе
теді
, се
бебі
...
Бас
қа
тілдік
мақ
сатт
арды
құру ж
әне
акад
емиялы
қ т
ілді оқ
ыту
мен
үйрет
уге
қат
ыст
ы т
ілдік
оқы
ту м
ақса
ттар
ы
турал
ы қ
осы
мш
а нұсқ
аулар
ды
жоғ
ары
дағ
ы “
Тіл
дік
мақ
сатт
ар т
урал
ы”
кір
іспе
бөлім
інен
қар
аңы
з.
қы
сқаш
а ш
олу
Оқуш
ылар
элек
тр т
ізбе
кте
рін
ің с
ипат
там
алар
ын қ
айта
лау
дан
, әр
түрлі ор
тадағ
ы э
лек
тр т
огы
ны
ң в
ольт
-ам
пер
лік
си
пат
там
алар
ын т
алқы
лау
дан
бас
тайды
. О
л ф
отор
езист
ор,
терм
ист
орды
ң э
лек
тр к
едер
гісі
н з
ертт
еу а
рқы
лы
ж
үред
і. О
қуш
ылар
қар
апай
ым
тіз
бекте
рді құру ү
шін
рез
ист
орлар
мен
, ф
отор
езист
орлар
мен
жән
е те
рм
ист
орлар
-м
ен к
ернеу
ді бө
лу с
ұлба
лар
ын п
айдал
анад
ы.
Бағд
арла-
маға
сі
лте
ме
Оқу
мақса
ттары
Ұсы
ны
латы
н о
қы
ту іс-
әрек
етте
рі
Мұғ
алім
ге а
рналға
н е
с ке р
т пел
ер
12
34
Мет
алдар
дағ
ы
элек
тр т
огы
н с
ипат
-та
у ж
әне
кед
ергі
нің
те
м пе р
а ту
раға
тә
-уел
діл
ігін
тал
дау
.
(G)
(W)
Алы
нға
н б
ілім
нег
ізін
де
оқуш
ы лар
ға м
етал
дарда
ғы т
окты
ң
бағы
тын т
үсі
ндір
етін
гипот
езан
ы
ұс ы
ну ға
(э
лек
тронды
қ тео
рия)
шақ
ыру.
Мет
ал да
рды
ң ө
т кіз
гіш
тігі
нің
элек
-тр
онды
қ т
ео рия сы
н т
әжір
и бе
лік
рас
тауды
оқуш
ы лар
мен
тал
қы
лау
.Топ
пен
жұм
ыс
істе
у.
Нег
ізгі
ұғы
мдар
мен
тер
миндер
:эл
ектр
өтк
ізгі
шті
гі, ж
о ға р
ы ө
ткіз
гіш
тік,
ке д
ер гі
нің
тем
пер
атуралы
қ коэ ф
фи-
циен
ті,
өткіз
гіш
тің ш
ек те
улі кед
ергі
сі.
Жоғ
ары
өтк
ізгі
шті
гін қ
ол дан
у а
ясы
:—
элек
тр э
нер
гети
ка
(орам
дар
мен
ка-
бель д
ерді ж
о ғар
ы ө
ткіз
уш
ілер
);—
тран
спор
т (м
агнитт
і ж
ас ты
қ ты
пой
ыз)
ж
әне
т.б.
93
Жалғасы
12
34
1. Риккен
ің т
әжір
ибе
сі.
2.
Стю
арт
пен
Тол
мен
нің
тәж
іри-
белер
і.(E
) Ө
ткіз
гіш
кед
ергі
сінің
тем
пе-
рат
урағ
а тә
уел
діл
ігін
зер
ттеу
. (T
) М
еталл құры
лы
мы
кед
ергі
-лер
інің
тем
пер
атурад
ан (
қы
зды
ру
шам
ы ж
ағдай
ында)
қал
ай ө
згер
е-ті
нін
оқуш
ылар
мен
тал
қы
лаң
ыз.
Т
әжір
ибел
ердің
нәт
иж
елер
інен
қор
ыты
нды
лар
жас
аңы
з.(G
) О
қуш
ылар
жұппен
мет
алды
ң
жоғ
ары
өтк
ізгі
шті
гін қ
олдан
уды
ң
нег
ізгі
сал
алар
ы т
урал
ы п
рез
ента
-циялар
дай
ындай
ды
.
Жар
тылай
өтк
із гі
ш-
терде
гі э
лек
тр т
огы
н
сипат
тау ж
әне
жар
-ты
лай
өтк
із гі
ш қ
ұ-
р ы
л ғы
ларды
ң қол -
дан ы
луы
н т
үс і
н ді
ру.
(W)
Оқуш
ылар
мен
кел
есі
сұрақ
-та
рды
тал
қы
лаң
ыз.
1.
Жар
тылай
өтк
ізгі
ште
рге
жат
а-ты
н х
им
иялы
қ э
лем
ентт
ерді
ата-
ңы
з.
2.
Жар
тылай
өтк
ізгі
ште
р м
ен м
е-та
л дар
ды
ң ө
ткіз
гіш
тігі
қал
ай е
рек
-ш
е лен
еді?
3. Элек
трон
ды
қ т
үсі
нік
тердің
нег
і-зі
н де
мет
алда
р м
ен ж
арты
лай
өт к
із-
гіш
тер к
едер
гісі
нің
тем
пер
а ту рағ
а тә
уелді
лік
граф
икте
рін
түсі
нді
рің
із.
Нег
ізгі
ұғы
мдар
:1. n-т
ипті
жар
тылай
өтк
ізгі
ште
рде
нег
ізгі
та
сым
алдауш
ылар эл
ектр
ондар болы
п
табы
лад
ы,
сонды
қта
н о
лар
элек
трон
ды
өт
кіз
ум
ен а
йнал
ыса
ды
;2.
р-т
ипті
жар
тылай
өтк
ізгі
ште
рде
нег
ізгі
та
сым
алдауш
ы кем
тікте
р бо
лы
п та
бы-
лад
ы,
сонды
қта
н олар
ды
ң өтк
ізгі
шті
гі
– к
емті
кті
нег
ізгі
жән
е нег
ізгі
ем
ес т
ок
тасы
мал
дау
шы
лар
;3.
p-n а
уы
суы
, ж
арты
лай
өтк
ізгі
ш д
иод
, бі
р ж
ақты
диод
өтк
ізгі
шті
гі,
тран
зист
ор.
94
Жалғасы
12
34
4. р
-ти
пті
жар
тылай
өтк
ізгі
ште
рде
н
n-т
ипті
жар
тылай
өтк
ізгі
ште
рдің
ай
ырм
ашы
лы
ғы н
еде?
5.
Жар
тылай
өтк
ізгі
ште
рдег
і кер
-неу
ге ток
күш
і қал
ай тәу
елді
бо л
а ды
?6.
Жар
тылай
өтк
ізгі
ште
р ү
шін
Ом
за
ңы
оры
ндал
а м
а?Талқы
лау нег
ізін
де
оқуш
ыларға
ж
арты
лай
өтк
ізгі
ште
рдег
і өтк
із-
гіш
тігі
н ө
згер
ту ж
олдар
ы т
урал
ы
гипот
езан
ы б
еруді ұсы
ны
ңы
з.
Жарты
лай өткіз
гіш
ттің
өзі
ндік
ж
әне
қос
алқы
өтк
ізгі
шті
гінің
сипат
ын қ
арас
-ты
ру.
Қы
зды
ру ш
ам
ын,
рез
ист
орды
ж
әне
жар
тылай
өтк
ізгі
ш
ди
одты
ң
вол
ьт-
ам пер
лік
сипат
та-
мал
ары
н з
ертт
еу.
(G) (E
). Қ
ызд
ыру ш
амы
жән
е ж
ар-
тылай
өтк
ізгі
шті
диод
тың в
ольт
-ам
пер
лік
сипат
там
асы
н з
ертт
еу.
1-т
апсы
рм
а.
Ток көзі
нің
бағы
тталға
н кер
-неу
, ам
пер
мет
р,
вольт
мет
р,
шам
-дар ж
әне ж
алғағы
ш сы
мдар-
мен
тіз
бекте
й ж
алға
нға
н э
лек
тр
тізб
егін
құры
ңы
з. Қ
ызд
ыру ш
амы
талш
ығы
ны
ң вольт-а
мперлік
си
пат
там
асы
н қ
ұрас
тыры
п,
тал-
даң
ыз.
2-т
апсы
рм
а.
Элек
тр ті
збег
ін ам
пер
мет
рм
ен,
вольт
мет
рм
ен,
рез
ист
орм
ен ж
әне
жал
ғаст
ырғы
ш с
ым
дар
ым
ен т
із-
бекте
й ж
алға
нға
н т
ок к
өзін
ен ж
и-
наң
ыз.
Рез
ист
орды
ң в
ольт
-ампер
-
Тех
никал
ық қ
ауіп
сізд
ік е
реж
елер
і бо
-йы
нш
а нұсқ
аулы
қта
н ө
ткіз
у.
Зер
ттеу
дің а
лды
нда
оқуш
ылар
мен
қан
дай
шам
алар
тәу
елді, қ
андай
тәу
елсі
з бо
лы
п
санал
аты
ны
тур
алы
, ал
қан
дай б
ақы
лау
ға
алы
нат
ын т
алқы
лаң
ыз.
Ток
көз
інің
кер
неу
мән
ін ө
згер
ту а
рқы
лы
ам
пер
мер
дің
жән
е во
льт
мет
рдің
5 н
емес
е од
ан д
а көп
көр
сетк
іште
рін
алы
ңы
з.
Қы
зды
ру ш
амы
жән
е ж
арты
лай
өт-
кіз
гіш
диод
ток
күш
інің
кер
неу
ге с
ы-
зықты
қ е
мес
тәу
елділ
ігін
көр
сете
ді.
Ж
арты
лай
өтк
ізгі
ш д
иод
қос
ылу
пол
яр-
лы
ғына
байлан
ыст
ы т
үрлі
өткіз
гіш
тігі
ба
р е
кен
ін к
өрсе
теді.
95
Жалғасы
95
12
34
лік
сипат
там
асы
н қ
ұрас
тыры
ңы
з ж
әне
талдаң
ыз.
3-т
апсы
рм
а.
Элек
тр т
ізбе
гін т
ізбе
кте
й ж
ал ға
н-
ған к
ернеу
, ам
пер
мет
р, во
льт
мет
р,
жар ты
лай өткіз
гіш
диод ж
әне
жал
ғағы
ш с
ым
дар
мен
жал
ғанға
н
ток к
өзін
ен қ
ұры
ңы
з.Ж
арты
лай
өтк
ізгі
ш д
иод
тың в
ольт
- ам
пер
лік
сипат
там
асы
н қ
ұр ас
ты-
р ы
ңы
з ж
әне
талдаң
ыз.
Элек
тролитт
ердег
і эл
ектр
тог
ын с
ипат
-та
у ж
әне
есеп
терді
шеш
у к
езін
де
элек
-тролиз
заңдары
н
қол
дан
у.
(E, W
) Топ
тағы
оқуш
ылар
екі эл
ек-
трод
ты м
ыс
сульф
аты
ны
ң е
ріт
ін-
діс
іне
сіңір
іп,
олар
ды
ток
көз
іне
қосы
п,
элек
тролизг
е тәж
іри бе
жүргі
зеді.
Нәт
иж
елер
ді қор
ыты
нды
лау
жән
е са
лы
сты
рудан
кей
ін э
лек
трол
из
кез
інде
элек
тродта
рда бө
лін
ген
зат м
асс
асы
ны
ң процес
тің
өту
уақы
ты
на байланы
сы туралы
қор
ыты
нды
жас
ау.
(G) Оқуш
ылар
ды э
лек
трол
из
құбы
-лы
сын талқы
лауға
ш
ақы
рады
ж
әне
оны
қолдану са
лалары
н
ұсы
на д
ы.
Бір
інш
і құрға
қ т
ұз
бен с
уда
өткіз
гіш
тік
болмау
ын к
өрсе
тіп, со
дан к
ейін
бір
те-б
ірте
тұ
з қос
ып,
элек
трлік
шам
жар
ығы
ны
ң
жар
ық ж
анат
ыны
н к
өрсе
тіңіз
.Тех
никал
ық қ
ауіп
сізд
ік е
реж
елер
і бо
-йы
нш
а нұсқ
аулы
қта
н ө
ткіз
у.
Нег
ізгі
ұғы
мдар:
элек
трол
ит,
элек
трол
итт
ік д
исс
оциац
ия-
лан
у, и
он, ион
ды р
еком
бинац
ия, эл
ектр
о-лиз,
Фар
адей
заң
ы.
Әрб
ір топ
үш
ін, э
ксп
еримен
т (1
0 мин, 1
5 мин,
20 м
ин) уақ
ыты
н а
ны
қта
уға
бол
ады
.Элек
трол
итт
і ж
олм
ен б
ір м
етал
ды
ң б
етін
тү
рлі
жұқа
қаб
атпен
(никел
ьдеу
, хром
-дау
, м
ысп
ен қ
апта
у ж
әне
т.б.
) қап
тайды
. Бұл б
ерік
жаб
ын м
етал
ды
кор
роз
иядан
қор
ғайды
.Элек
трол
изд
і пай
дал
ануды
үй т
апсы
р-
мас
ын р
етін
де
беруге
бол
ады
, то
пта
рда
оқуш
ылар
през
ента
циялар
дай
ындай
ды
.
96
Жалғасы
12
34
Элек
троли
з про-
цес
інде
элек
трон
заряды
н тә
жі р
и бе
ж
үзі
нде
аны
қ та
у.
(G
) (E
) О
қуш
ылар
дан
элек
трол
из
құбы
лы
сын зе
ртт
еуді
сұраңы
з,
тәж
ірибе
нег
ізін
де
элек
трон
зар
я-
ды
н а
ны
қта
ңы
з.
Тех
никал
ық қ
ауіп
сізд
ік е
реж
елер
і бо
-йы
нш
а нұсқ
аулы
қта
н ө
ткіз
у.
Тәж
ірибе
ге м
асса
сы 5
0 г
мы
с су
льф
аты
, 600 г
су,
1 А
ток
күш
і, 3
0 м
ин у
ақы
т қаж
ет.
Тәж
ірибе
жүргі
зген
нен
кей
ін э
лек
трод
тар
элек
тр п
лита
сыны
ң ү
стін
де
кеп
тіріл
еді.
Элек
трон
ды
қ з
арядты
ған
а ем
ес, со
н дай
-ақ
шек
теулі
зарядты
: эл
ектр
он з
аря ды
-ны
ң о
ны
ң м
асса
сына
қат
ынас
ын а
ны
қ та
ум
аң
ызды
. Э
лек
трохи
ми
ялы
қ эк
ви
-ва
лен
ттің
өлш
ем б
ірліг
і —
кг/
Кл.
Бұл
біл
ім ядролы
қ ф
изи
каны
м
еңге
руде
оқуш
ылар
үш
ін п
айдал
ы б
олад
ы.
зер
ттеу
ге қ
аж
етті
жабд
ықта
р:
ток к
өзі, з
ертх
анал
ық а
мпер
мет
р,
кіл
т,
рео
стат
, эл
ектр
олитт
ік в
анна,
көм
ірте
к
элек
трод
тары
, м
ыс
сульф
аты
ны
ң е
ріт
ін-
діс
і (C
uSO
4),
тар
азы
, са
лм
ақта
р.
Газд
ағы
ж
әне
ва-
куум
дағы
эл
ектр
тогы
н с
ипат
тау.
(G) Топ
та т
алқы
лау
:1-т
оп.
Газ
дар
дағ
ы т
окты
ң п
айда
болу с
ебеп
терін
зер
ттей
ді.
2-т
оп.
Вак
уум
дағ
ы т
окты
ң п
айда
болу с
ебеп
терін
зер
ттей
ді.
Оқуш
ылар
бей
неф
ильм
ді өз
бет
ін-
ше
көр
еді
жән
е од
ан қ
оры
тынды
ж
аса
йды
, ж
азб
алар,
сызб
алар
жас
айды
.
Нег
ізгі
ұғы
мдар:
газд
ы и
ондау
, га
зды
раз
ряд,
терм
оэлек
-тр
онды
эм
исс
ия, за
рядта
лға
н б
өл ш
екте
р
көз
і.Оқуш
ылар
дың н
азар
ын т
абиға
тта,
тех
ни-
кад
а, к
үнде
лік
ті ө
мір
де газ
ды р
азряды
ны
ң
қол
дан
ылуы
на
наз
ар а
удар
ыңы
з.Ө
зін-ө
зі р
азрядта
у м
ына
жағ
дай
лар
да
бақы
лан
ады
:
97
Жалғасы
12
34
Тал
қы
лау
ды
ң н
әтиж
елер
і през
ен-
тация т
үрін
де
рәс
імдел
еді
жән
е кей
іннен
өза
ра
баға
лау
жүргі
зіліп
, қор
ы ты
нды
лан
ады
.Ө
з бе
тінш
е м
ынан
дай
ес
епте
рді
шы
ғару:
1. Вак
уум
дағы
диод
та е
ң к
өп а
нод
-ты
ток
50 м
А. Әрбі
р с
екунд с
айы
н
като
дта
қанш
а эл
ектр
он ұш
ып
шы
ғады
?2.
5 к
В к
ернеу
мен
жед
елдет
ілге
н
элек
трон
дарды
ң ш
оғы
ры
аст
арлар
-ды
ң о
рта
сында
жаз
ық к
онде
нса
тор
орта
сына ж
әне
оға
н параллел
ь ұш
ып ш
ыға
ды
. К
онден
сато
рды
ң
ұзы
нды
ғы 10 см
, пласт
иналар
арас
ындағ
ы қ
ашы
қ ты
қ —
10 м
м.
Элек
трондар қандай м
иним
ал
кер
неу
де
конден
сато
рдан
ұш
ып
шы
қпай
ды
?
жан
аты
н —
күндіз
гі ж
ары
қ ш
амдар
да;
ұш
қы
н —
най
заға
йда;
тәж
— э
лек
тр э
нер
гиясы
ны
ң ш
ығы
ны
нда
эл
ектр
офильт
рлер
де;
доғ
а —
дән
екер
леу
кез
інде,
сы
нап
шам
-дар
ында.
2-е
септі
шеш
у кез
інде
элек
тронны
ң
қоз
ғалы
сы к
өлбе
у б
ұры
ш ж
асай
лақ
ты-
ры
лға
н д
енен
ің қ
озға
лы
сына
ұқса
с ек
енін
ес
кер
іңіз
.
Элек
трон
ды
-сәу-
лел
ік т
үті
кті
қол
-дану м
ен ж
ұм
ыс
істеу п
ри
нц
ип
ін
түсі
ндір
еді.
(W)
Оқуш
ылар
мен
“Элек
трон
ды
-сә
улел
ік тү
тікш
е (Э
СТ)”
та
қы
-ры
бында
бейнеф
ильм
ін қ
арау
.(G
) О
қуш
ылар
мен
кел
есі
сұрақ
-та
рды
тал
қы
лаң
ыз:
• ЭСТ н
еден
тұрат
ыны
н а
таңы
з.•
ЭСТ н
еге
арнал
ған?
Әр о
қуш
ыға
арнал
ған Э
СТ с
урет
інің
қағ
аз
үлгі
сін а
лды
н-а
ла
дай
ындаң
ыз.
Тан
ысы
п
болға
н с
оң о
қуш
ылар
нег
ізгі
бөл
ікте
рім
ен
таны
сады
.ЭСТ қ
олдан
ылад
ы:
э
лек
трлік
сигн
алдар
ды
бай
қау
үш
ін
осциллог
раф
тарда;
тел
едидар
қаб
ылдағ
ыш
ында
(кинес
-коп
та)
98
Жалғасы
12
34
Оқуш
ылар
сур
ет с
алуд
ы а
яқта
йды
ж
әне ЭСТ н
егіз
гі бөл
імде
рін түс
і нед
і.(f
) Мат
ериал
ды бек
іту
үшін
“Әрт
үрлі
орта
дағы
элек
тр т
огы
” та
қы
ры
бы
бойы
нш
а та
псы
рмал
арды
ұсы
ну.
(f)
Оқуш
ылар
ды
нег
ізгі
ток
та-
сым
алдауш
ылары
, токты
ң өту
ерек
шелік
тері,
ш
ам
аларды
ң
функцион
алды
қ т
әуел
діл
ігі, қ
ол-
дан
у ж
әне
т.б.
турал
ы а
қпар
атты
ж
инақ
тайты
н “
Әртү
рлі
орта
дағ
ы
элек
тр т
огы
” та
қы
ры
бы б
ойы
нш
а кес
тені ая
қта
уға
шақ
ыры
ңы
з.
к
омпью
тер м
онито
ры
мен
рад
иол
ока-
торда.
Бұл ж
алпы
лау
мат
ериал
ды
сал
ыст
ыруға
ж
әне
талдау
ға м
үм
кін
дік
бер
еді
10.4
А М
агн
ит
өріс
Осы
ған д
ейін
мең
геріл
ген б
ілім
8-с
ыны
п:
элек
тр т
огы
, то
к б
ағы
ттар
ы,
I = q
/t;
I = U
/R;
P =
IU
фор
мулал
ары
, м
агнит
құбы
лы
стар
ы,
күш
сы
зықта
ры
арқы
лы
өріс
терді ұсы
ну.
10-с
ыны
п: то
лы
қ т
ізбе
кке
бөліг
іне
арнал
ған О
м з
аңы
, эл
ектр
тог
ыны
ң ж
ұм
ысы
жән
е қуат
ы, әр
түрлі ор
тадағ
ы
элек
тр т
огы
.
Кон
текст
Бұл т
арау
да
8-с
ыны
п ф
изи
ка
курсы
ны
ң ж
алға
сы б
олы
п т
абы
лат
ын м
агнит
өріс
ті с
ипат
тайты
н ф
изи
кал
ық
шам
алар
енгі
зілед
і. Т
арау
да
қар
асты
ры
лат
ын п
арал
лел
ь ж
әне
токта
рды
ң ө
зара
әсер
і көп
теге
н э
лек
тром
агнитт
і тү
рлен
дір
гіш
тердің
, м
ыса
лы
, эл
ектр
қоз
ғалтқ
ыш
тары
ны
ң ж
ұм
ыс
істе
уі үш
ін ш
ешуш
і м
әнге
ие.
Маг
нит
өріс
інің
за
рядта
лға
н б
өлш
екте
р ш
оғы
ры
на
әсер
і эл
емен
тар б
өлш
екте
рдің
физи
кас
ында
(үдет
кіш
тер,
мас
сспек
тром
етр-
лер
) да
маң
ызд
ы.
99
Жалғасы
Осы
тарауд
ағы
“Ф
изи
ка”
пән
інің
тіл
дік
мақса
ттары
:Төм
енде
оқуш
ылар
ға а
рнал
ған т
ілдік
мақ
сатт
ың м
ыса
лы
тиіс
ті а
кад
емиялы
қ ғ
ылы
ми т
ілм
ен к
елті
ріл
ген.
пән
ді оқ
ыту
мақса
ты
Тіл
ді оқ
ыту
мақса
тып
әндік
лек
сика
жән
е те
рм
инол
огия
Диалог
қа /
жазу
ға қ
аж
етті
сөз
ті
ркес
терді
Оқуш
ылар
біл
еді:
магн
ит өріс
інде
қозғ
а-
ла т
ын з
арядта
лға
н б
өл-
шек
терге
әсе
рін
зер
ттеу
ді.
Оқуш
ылар
жас
ай а
лад
ы:
маг
нит
өріс
інің
тар
апы
нан
то
гы б
ар ө
ткіз
кіз
гіш
ке
әсер
ететін
күш
тің
ба ғы
ты
н
түсі
ндір
у ү
шін
сол
қол
ере-
жес
ін қол дан
а ды
(с
өйлеу
ж
әне
тыңдау
дағ
ды
лар
ы).
Сол
қол
ереж
есі
маг
нит
өріс
інің
бағ
ы-
ты,
ток ө
ткіз
гіш
і.
Сол қолды
ң бас
барм
ағы
..
. көр
сете
ді.
Сол қолды
ң сұ
қ са
уса
ғы ..
. көр
сете
ді.
Сол
қол
ды
ң о
рта
ңғы
сау
сағы
...
көр
сете
ді.
Бас
қа
тілдік
мақ
сатт
арды
құру ж
әне
акад
емиялы
қ т
ілді оқ
ыту
мен
үйрет
уге
қат
ыст
ы т
ілдік
оқы
ту м
ақса
ттар
ы
турал
ы қ
осы
мш
а нұсқ
аулар
ды
жоғ
ары
дағ
ы “
Тіл
дік
мақ
сатт
ар т
урал
ы”
кір
іспе
бөлім
інен
қар
аңы
з.
қы
сқаш
а ш
олу
Маг
нит
өріс
інің
таб
иға
тын т
алдағ
аннан
кей
ін, оқ
уш
ылар
ға м
агнит
индукция в
екто
ры
ны
ң м
одулін
өлш
еу ү
шін
то
кпен
өтк
ізгі
шке
әсер
ете
тін к
үш
тің қ
алай
пай
дал
аны
лат
ыны
н к
өрсе
теді. Б
ұл м
агнит
индукция в
екто
рды
ң –
Тес
ла
өлш
ем б
ірліг
ін е
нгі
зу ү
шін
қол
дан
ылад
ы. Ө
ткіз
гіш
терде
әсер
ете
тін т
огы
бар
күш
тер F
А =
BIl
sin
α ф
орм
у-
лас
ы б
ойы
нш
а зе
ртт
елді. Е
ркін
қоз
ғалат
ын з
арядта
лға
н б
өлш
екте
рдің
шоғ
ыры
на,
мы
салы
, эл
ектр
онды
-сәу
лел
і тү
тікке
әсер
ете
тін к
үш
тер;
Fл =
qB
vsin
α ф
орм
улас
ы б
ойы
нш
а ес
епте
лед
і ж
әне
бөлш
екте
р ш
оғы
ры
ны
ң т
рае
к-
ториясы
н т
үсі
ндір
у ж
әне
болж
ау ү
шін
қол
дан
ылад
ы.
Одан
кей
ін о
қуш
ылар
фер
ром
агнет
икте
рді
пай
дал
ануға
ер
екш
е наз
ар а
удар
а от
ыры
п,
затт
арды
ң м
агнитт
ік қ
асиет
терін
зер
ттей
ді.
100
Жалғасы
Бағд
арлам
аға
сі
лте
ме
Оқу
мақса
ттары
саба
қта
ғы ұ
сыны
латы
н
қы
змет
түр
лер
іМ
ұғалім
ге а
рналға
н е
скер
тпел
ер
(оқы
ту ә
діс
тем
есі бо
йы
нш
а)
12
34
10.4
Маг
нит
өріс
і.10.4
.4.1
м
агн
ит ин-
дукция век
торы
ны
ң
физи
калы
қ м
ағы
на-
сын т
үсі
ндір
у.
(D/T
) Қ
арапайы
м дем
он-
стра цияларды
ң көм
егі м
ен
маг
нит
өріс
інің
қас
иет
тері
турал
ы о
қуш
ылар
ды
ң е
сіне
түсі
рің
із.
Мы
салы
: ф
ерром
агнитт
ік д
е-нел
ер м
ен элек
тр м
агнит күш
і ол
арқы
лы
өте
тін т
ок к
үш
іне
байлан
ыст
ы е
кен
іне
дем
он-
страц
ия ж
асау
үш
ін т
ұрақ
ты
маг
нитт
ер м
ен м
агнитт
ерді
пай
дал
ану.
Кіш
кен
тай м
аг-
нит тіл
шес
ін м
агн
ит өріс
сы
зықта
ры
н көрсе
ту ж
әне
Жер
дің
маг
нит
өріс
ін з
ерт-
теу үш
ін қалай қолдануға
бол
аты
ны
н
көр
сетің
із.
Қор
ы ты
нды
сында,
тог
ы б
ар
өткіз
гіш
тің
айналасы
нда
маг
нит
өріс
і (Э
рст
ед т
әжі р
и-
бесі
) ж
асай
тыны
н к
өрсе
тіңіз
.(D
) Тог
ы б
ар ө
ткіз
гіш
тердің
өз
ара
әсер
лес
у к
үш
ін ұ
зын
созы
лға
н с
ым
дарды
пай
дала-
на
оты
рып (А
мпер
тәж
ірибе
сі)
көр
сеті
ңіз
. Тұрақ
ты т
ок с
ым
-
Маг
нит
өріс
терді
ң г
раф
икал
ық с
урет
і үш
ін м
агнит
индукция с
ызы
қта
ры
қол
дан
ылад
ы.
Оқ
уш
ыларға м
агн
ит и
ндук
ци
я
сызы
қ та
ры
ны
ң басы
да,
аяғы
да
жоқ
екен
ін е
скер
тіп,
олар
әрқаш
ан
тұйы
қталға
н болаты
ны
на наза
р
аудар
ыңы
з.О
қуш
ыларға
қазі
ргі
тех
никалы
қ
же т
істік
тер
(м
агн
иттік
ж
аст
ық-
ша лардағы
поез
д,
ам
орф
ты ж
әне
нан
окрист
алды
қ ж
ұм
сақ м
агнитт
і м
атер
иал
дар
жән
е т.
б.)
турал
ы п
ре-
зента
циялар
дай
ындау
ды
ұсы
ну.
Тәж
ірибе ж
үзі
нде тогы
бар өт-
кіз
гіш
тері м
агнит
өріс
ін ж
асай
тыны
аны
қта
лға
н,
оны
м
агн
ит
өріс
інде
қоз
ғалта
тын н
емес
е деф
орм
ациялай
-ты
н т
огы
бар
өтк
ізгі
шке
күш
әсе
р
етед
і деп
бол
жау
ға б
олад
ы.
Оқуш
ылар
“ат
тас”
ток
тарды
ң т
ар-
тылат
ыны
на,
ал ә
р а
ттас
ток
тары
теб
ілет
інін
е таң қалуы
м
үм
кін
. К
үш
тің б
ағы
тын т
үсі
ндір
е от
ыры
п,
“оң қ
ол”
жән
е “с
ол қ
ол”
ереж
есін
қол
дан
ыңы
з.
101
Жалғасы
12
34
дар
ар
қы
лы
өтк
енде,
олар
өтк
ізгі
ште
гі то
к ба
ғыты
на
байлан
ыст
ы т
арты
лад
ы н
е-м
есе
тебі
ле
баст
айды
. Б
ұл
бағы
тты
со
л қол ер
ежес
і ар
қы
лы
бол
жау
ға б
олад
ы.
(E)
Қарапайы
м тә
жір
ибе
ні
жүзе
ге а
сыруға
бол
ады
: то
к
өтет
ін сы
мды
тұр
ақты
маг
нит
өріс
терін
ің а
рас
ына
орнал
ас-
тырад
ы.
Ток
тың б
ағы
тына
байлан
ыст
ы с
ым
да
маг
нит
өріс
іне
тарты
лады
нем
есе
одан
теб
ілед
і. Е
рек
ше
наз
ар
аудар
у к
ерек
, тә
жір
ибе
лер
бары
сы
нда
ан
ық
тал
ды
: м
агн
ит өріс
інің
тогы
бар
өтк
ізгіш
ке
әсер
ететін
күш
інің
өткіз
гіш
тің
бел
-се
нді бө
ліг
інің
(то
к э
ле м
енті
) ұзы
нды
ғына
шы
ғары
лат
ын
ток к
үш
іне
қат
ынас
ы т
ұр ақ
-ты
шам
а бо
лы
п қ
алад
ы.
Дем
ек,
бұл ш
аман
ы м
агнит
өріс
інің
сипат
там
асы
рет
інде
пай
дал
ануға
бол
ады
, яғн
и
BF Il
=.
Өтк
ізгі
ште
рдің
өза
ра
әсер
лес
у к
үш
і сы
мнан өткен
кез
де
пайда бола-
ды
. Б
ұл м
атер
иал
ды
ң з
арядта
лға
н
бөлш
екте
рін
ің ө
зара
әсер
лес
у к
үш
і ем
ес,
токтарды
ң өза
ра әс
ерлес
у
күш
і ек
енін
нақ
тылаң
ыз.
Ток
ба-
ғы ты
на оң за
рядталға
н бөлш
ек-
тер
дің
қозғ
алы
сы қабы
лданады
, ал
эл
ек
трон
дарды
ң
қозғал
ыс
бағы
ты о
сыға
н қ
арам
а-қар
сы е
кен
ін
оқуш
ылар
ды
ң е
сіне
салу м
аңы
зды
бо
лы
п т
абы
лад
ы. Сол
қол
ереж
есі оң
за
рядт
алға
н б
өлш
екте
рді
ң қ
озға
лы
сы
үш
ін ж
арам
ды
.F
A =
BIl
sin
α т
әжір
ибе
ден
алы
нға
н
фор
мул
ада
жал
ғыз то
к а
ғыны
өті
лет
ін
өткіз
гіш
тің б
ірлік
ке ұз
ынды
ғына
әсер
ет
етін
күш
тің қ
аты
нас
ы ө
згер
мей
-ті
нін
ата
п ө
ткен
жөн
. Д
емек
, бұ
л
шам
а м
агнит
өріс
інің
сипат
там
асы
бо
лы
п т
абы
лад
ы. Оны
маг
нит
индук-
ция в
екто
ры
деп
ата
ған.
“Маг
нит
өріс
і. Т
әжір
ибе
лер
” бе
йне
фильм
. Онда
маг
нет
изм
, маг
нит
өріс
і,
“оң қ
олм
ен о
рай
ұст
ау”
ере ж
есі, с
ол
қол ер
ежес
і нег
ізгі
тәж
і ри бел
ер
көрсе
тілге
н,
индукция құбы
лы
сы
жән
е өз
дік и
нду
кция қ
арас
тыры
лға
н.
102
Жалғасы
12
34
(T)
(D)
Сапалы
дең
гейде,
өт кіз
гіш
тің
активті
бөлі-
гінің
ұзы
нды
ғына,
ондағ
ы
ток күш
іне ж
әне м
агн
ит
өріс
індег
і өт
кіз
гіш
ке
Ам
пер
күш
інің
тә
уел
діл
ігін
көр-
сету қаж
ет.
Оқуш
ыларды
F
A =
ВІ∆
lsin
α ф
орм
улас
ына
әкелің
із.
Ам
пер күш
інің
ба
ғы ты
н т
абу ү
шін
“со
л қ
ол”
ереж
есі қол
дан
ылад
ы.
(f) М
агнит
инду
кция в
екто
ры
м
ен α
бұры
шы
ны
ң т
огы
бар
өт
кіз
гіш
тері
не әс
ер ете
тін к
үш-
терд
і есе
пте
у үш
ін F
A =
BIl
sin
α
форм
уласы
бо
йы
нш
а ес
еп-
теу т
апсы
рм
алар
ын ұ
сыну.
Маг
нит
индукция в
ек то
ры
н
өлш
ем
бір
ліг
ін ен гіз
іңіз
1 T
л =
1 Н
/(м
· A
). Е
кі
сым
-ны
ң т
үсу
інен
сақ
тану к
ерек
се
бебі
бұл қ
ысқ
а тұ
йы
қ та
лу-
ға ә
кел
уі бо
луы
мүм
кін
.B
= F
/ I
l.
Элек
тр өлш
еуіш
құ-
рал да ры
ны
ң,
элек
тр
қоз
ғалтқ
ыш
тары
ны
ң
(D)
Магн
ит өріс
інде
тогы
ба
р к
атуш
кан
ың а
уы
тқуы
н
көр
сеті
ңіз
. Бұл ш
арт
маг
нит
электр ж
үйесі
нің
эл
ектр
103
Жалғасы
12
34
әсер
ет
у принципін
тү
сін дір
у.
өлш
еу құралдары
на ж
әне
тұрақ
ты т
ок э
лек
тр т
огы
на
эксп
ерим
ент
жүргі
зе ала-
сы
з.
Ам
пер к
үш
ін есеп-
теу үш
ін таразы
ны
ң бір
ш
етін
е те
ңес
тіру ү
шін
жұқа
сым
ны
ң ш
ағы
н б
өлш
екте
рін
пай
дал
ануға
бол
ады
.(G
) О
қуш
ыларға элек
тр
қоз ғ
алтқы
шы
ны
ң ж
ұм
ыс
істе
у п
ринципін
сипат
тауға
ш
ақы
ры
ңы
з.
Тұрақ
ты
маг
нит
Элек
тро-
маг
нит
Щет
ка
Ток
тар
азы
лар
ыны
ң к
өмег
імен
маг
-нит
индукция в
екто
ры
ны
ң ш
амас
ын
өлш
еуге
бол
ады
.
Маг
нит
өріс
інің
қоз
ға-
лы
с тағ
ы з
арядта
лға
н
бөлш
ектерге
әс
ерін
зе
ртт
еу.
(D)
Элек
трон
ды
сәу
лел
і ка-
тодты
түті
кш
едег
і эл
ектр
он-
ды
сәу
лен
ің а
уы
тқуы
н к
өр-
сетің
із.
Еге
р ауы
тқи
ты
н
катуш
касы
ны
ң ток күш
і ұлға
яты
н болса
, эл
ектр
он
Оқуш
ылар м
агн
ит
өріс
індег
і то
к
өткіз
гіш
іне әс
ер ететін
күш
тің
іш
індегі
за
рядтарға
әс
ер ететін
күш
пен
бай
лан
ыст
ы е
кен
ін т
үсі
нуі
кер
ек.
104
Жалғасы
12
34
трае
кто
риясы
ны
ң қ
исы
қты
қ
рад
иусы
аз
аяды
. Элек
трон
траектори
ясы
ны
ң қи
сы
қ
сызы
ғы ө
ріс
тің м
агнит
ин-
дук циясы
ны
ң ж
әне
элек
тр
өріс
інің
кер
неу
інің
өзг
еруін
е ба
йлан
ыст
ы.
Осы
ндай
қоз
ғалтқ
ыш
қал
ай
жұм
ыс
істе
йті
нін
көр
сеті
ңіз
.(G
) Оқуш
ылар
ды о
сы д
емон
с-тр
ацияларды
то
пта
тү
сін-
дір
уге
шақ
ыру.
(D/E
) Ж
абды
қты
ң с
аны
жет
-кіл
ікті
бо
лға
нда,
ток са
л-
мағ
ын т
ұрақ
ты м
агнит
өрі-
сінде
өткіз
гіш
ке
әсер
ете
тін
кіш
кен
е күш
ті ө
лш
еу ү
шін
құрас
тыруға
жән
е қол
дан
уға
бо
лад
ы.
(E)
Еге
р о
сы з
ертт
еуді
жүр-
гізу
ге а
рнал
ған ж
аб ды
қта
р
жоқ
бол
са,о
қуш
ылар
ға з
ерт-
хан
алы
қ ж
ұм
ыст
ың в
ирту
ал
нұсқ
асы
н ұ
сыны
ңы
з.(G
) М
агнит
өріс
індег
і бө
л-
шек
тердің
қоз
ғалы
сын
Зарядта
лға
н бөлш
екте
рдің
қозғ
а-
лы
сына
жән
е то
к өт
кіз
гіш
ке
әсер
ет
етін
күш
арас
ындағ
ы б
айлан
ыст
ы
Лор
енц к
үш
і F
A =
qB
vsin
α ф
орм
у-
ласы
н түсі
ндір
у үш
ін қолдануға
бо
лад
ы.
Лор
енц к
үшін
ің б
ағы
ты б
өлш
екте
рді
ң
заряды
оң б
олса
, со
л ж
ақты
ң е
ре-
жес
імен
аны
қта
лад
ы, ег
ер б
өлш
екті
ң
заряды
те
ріс
болса
, онда күш
тің
бағы
ты қ
арам
а-қар
сы б
ағы
тта
өзге
-ред
і.Л
орен
ц к
үш
терін
ің ж
ұм
ысы
нөл
ге
тең е
кен
ін д
әлел
дең
із,
яғн
и м
агнит
өріс
жұм
ыс
жас
амай
ды
.
105
Жалғасы
12
34
прак ти
када қолдану ту
ра-
лы
през
ен тацияларды
да-
йы
ндау
ды
топ
оқуш
ылар
ын
ұсы
ны
ңы
з.
(f)
Оқуш
ылар
ға з
арядта
лға
н
бөлш
екте
рге
әсе
р е
теті
н к
үш
-ті
есе
пте
уді ж
әне
трае
к то
р ия-
ны
ң қисы
қты
қ радиусы
н,
бөлш
екте
рді
ң қ
аты
нас
у к
ез е -
ңін
жән
е бұ
ран
дан
ың қ
ада-
мы
н е
септе
уді сұ
раң
ыз.
Қоз
ғалм
айты
н з
арядт
арға
әсе
р е
теті
н
күш
бөл
шек
тердің
жы
лдам
ды
ғына
пер
пен
дикуляр б
олға
нды
қта
н, за
ряд-
талға
н бөлш
ектер
дің
қозғ
алы
сы
трае
к то
риясы
шең
бер б
олы
п т
абы
-лад
ы, со
нды
қта
н Л
орен
ц к
үш
терін
ің
жұм
ысы
нөл
ге т
ең, яғн
и б
ұл ж
ағда
йда
м
агнит
өріс
і ж
ұм
ыс
жас
амай
ды
.Б
ұл қ
ысқ
а бе
йнед
е ес
кі
ЭСТ т
еле-
дида
рлар
ында
ғы с
урет
тің м
агнит
өр і -
сі нің
бол
уы
арқы
лы
қал
ай қ
озға
ла-
тыны
көр
сеті
лге
н.
Циклот
рон
, м
агнитт
і тұ
зақ,
током
ак,
адро-
никалы
қ коллайдер
әс
ерін
ің принц
ипін
та
лдау ж
әне
өріс
тің
таби
ғаты
н т
үсі
ндір
у;
Зат
тарды
ң м
агнитт
ік
қас и
еттер
іне
сәйкес
ж
ікте
у ж
әне
оларды
қолдану салалары
н
аны
қта
у.
(G)
Оқуш
ылар
ды
топ
қа
бі-
рік
тіріп
, циклот
рон
, м
аг нит-
ті
тұза
қ,
током
ак,
ад ро-
ни калы
қ коллайдер
қағи
-дасы
н үйреніп
, интернет
ре сурстары
н п
ай
дал
ан
а от
ы ры
п,
өріс
тің т
абиға
тын
түсі
н дір
іңіз
. О
қуш
ылар
дан
кіш
і гір
ім през
ентациялар
жасауды
ж
ән
е оларды
ң
жұм
ысы
н қ
орға
уды
сұраң
ыз.
(E)
Оқуш
ыларды
эл
ектр
о-
магн
иттер
дің
ж
инағы
нан
эле м
ент тер
ді
пайдаланы
п
қар
апай
ым элек
тр м
агнит т
ер-
ді ж
инау
ға ш
ақы
ры
ңы
з ж
әне
оны
қол
дан
ыст
а те
ксе
рің
із.
Топты
қ ж
ұм
ыст
ы ұйы
мдаст
ыру
кезі
нде әр
топ үш
ін алды
н-а
ла
тапсы
рм
аны
дай
ындау
кер
ек ж
әне
олар
ды
зер
ттеу
жұм
ыст
ары
н б
ағал
ау
крите
рийлер
ін қ
амта
мас
ыз
ету қ
а-ж
ет. К
үш
ті м
агнитт
ік ө
ріс
терді қол
-дан
у м
ыса
лдар
ы:
• о
сциллос
коп
;• к
инес
коп
;• м
асс-
спек
трог
раф
;• қ
арап
айы
м б
өлш
екте
рді
үде
ткіш
тер
(циклот
рон
, бе
татр
он,
синхрот
рон
, кол
лай
дер
).
106
Жалғасы
12
34
Ток
көз
дер
імен
жұм
ыс
іс те
у
кез
інде
оқуш
ылар
ға қ
ауіп
-сі
здік
шар
алар
ын с
ақта
уды
ес
кер
тіңіз
.(W
) Д
иа
жән
е пар
амаг
ник-
терм
ен б
ірге
эксп
ерим
ентт
ері
бар видео
ны
көрің
із.
Оқу-
шы
лар
мен
диа-
, пар
а ж
әне
фер
ром
агнет
икте
рде
гі зат
тар-
ды
ң к
ласси
фи
кац
иясы
н,
олар
ды
ң ф
ерром
агнет
кал
ар-
дан
пар
амаг
нитк
е ф
азал
ық
көш
іріл
уін
тал
қы
лаң
ыз.
(D)
Кю
ри нүктесі
нің
өту
кез
інде
фер
ром
агн
етаны
ң
маг
нитт
ік қ
асиет
терін
ің ө
з-ге
руін
көр
сеті
ңіз
. К
өрсе
тілім
м
ыса
лдар
ы р
есурст
арда
көр
-се
тілге
н.
(G)
Дем
онст
рац
иядан
кей
ін
оқуш
ылар
дан о
сы қ
ұбы
лы
сты
та
лқы
лау
ды
сұраң
ыз.
Тақы
ры
пты
те
рең
зе
ртт
еу
үш
ін ф
ерром
агнет
гист
ер ез
и -
сінің
ж
ібін
қарас ты
р ы
п,
түсі
ндір
іп,
маг
нит
жұм
сақ
жән
е маг
нит
қат
ты м
а тер
иал
- дар арасы
ндағы
айы
рм
а-
шы
лы
қта
рды
аны
қта
ңы
з.
Қаж
ет б
олса
, эл
ектр
омаг
нит
күш
іне
әсер
ет
етін
ф
акто
рларды
ң ш
ағы
н
зертт
еуін
е ай
нал
уы
үш
ін б
ұл ж
ұм
ыс-
ты т
ерең
дет
уге
бол
ады
:• ұ
зынды
қ б
ірліг
індег
і ор
ам с
аны
;• т
ок к
үш
і;• ө
зек.
Оқуш
ылар
бар
лы
қ м
агнит
өріс
терді
ң
тұрақ
ты м
агнитт
ердің
іш
інде
қоз
ға-
лы
с тағ
ы з
арядты
ң а
рқас
ында
пай
да
болға
ны
н ж
әне
маг
нит
күш
тер дің
қоз
ғалы
стағ
ы з
арядта
лға
н б
өлш
ек-
тер дің
трае
кто
риясы
ны
ң т
абиға
тына
әсер
ете
тінін
түсі
нуі кер
ек.
Оқуш
ылар
диа
нем
есе
пар
амаг
не-
тикке
тиес
ілі бо
лу ж
ұпта
сқан
нем
есе
жұп т
аспағ
ан э
лек
трон
дарды
ң б
олуы
-на
байлан
ыст
ы е
кен
ін т
үсі
нуі кер
ек.
107
Жалғасы
Маг
нит
мат
ериал
дар
-ды
(н
еодим
алы
м
аг-
ни
ттер,
датчи
ктер,
сей
с м
огр
аф
тар,
ме-
талл д
етек
торлар
) пай
-да лануды
ң за
ма науи
бағы
ттары
н талдау
жән
е ол
арды
ң қ
ол да-
ны
лу а
йм
ағы
н т
алқы
-лау
.
(G) О
қуш
ылар
ды
маг
нит
ма-
териал
дар
ды
қол
дан
уға
бай
-лан
ыст
ы ғ
ылы
ми т
ақы
ры
п-
тарм
ен қ
амта
мас
ыз
ету.
Оқуш
ылар
ды
индуст
риядағ
ы,
мед
и-
ци нал
ық м
ақса
ттар
дағ
ы ж
әне
т.б.
м
агнит
жән
е м
агнит
мат
ериал
дар
ды
қол
дан
уды
ң ә
ртү
рлі
мүм
кін
дік
тері
турал
ы ш
олуды
дай
ындау
ға ш
ақы
-ры
ңы
з.Оқуш
ылар
топ
пен
жұм
ыс іс
тейді
жән
е ф
липчар
ттар
дағы
ойлар
ын к
өрсе
теді
. Ж
обан
ы қ
орға
удан
кей
ін о
қуш
ылар
әз
ірлен
ген б
аға л
ау к
рите
рийлер
іне
сәйкес
тұса
уке с
ерлер
ге ө
зара
баға
лау
ж
үргі
зеді.
10.4
B. Элек
тром
агн
итт
ік и
ндук
ция
Осы
ған д
ейін
мең
геріл
ген б
ілім
8-с
ыны
п: м
агнит
өріс
і; к
үш
сы
зықта
ры
мен
өріс
терді көр
сету
; тұ
рақ
ты м
агнит
өріс
інің
жән
е то
гы б
ар ө
ткіз
гіш
өр
ісін
ің с
урет
і. 1
0-с
ыны
п: м
агнит
өріс
і, Ф
арад
ейдің
тәж
ірибе
сі,
Лен
ц е
реж
есі, м
агнит
өріс
інің
энер
гиясы
.
Кон
текст
8-с
ыны
п ф
изи
ка
кур
сыны
ң ж
алға
сы б
олы
п т
абы
лат
ын о
сы б
өлім
де э
лек
тром
агнитт
ік и
нду
кция қ
ұбы
лы
сын с
ипат
-та
йты
н ф
изи
кал
ық ш
амал
ар е
нгі
зілге
н. Элек
тр э
нер
гиясы
н г
енер
ацияны
түсі
ндір
у ү
шін
бөл
імде
қар
асты
ры
лға
н
өздік
индукция,
индукция т
огы
жән
е м
агнит
өріс
інің
энер
гиясы
турал
ы ұ
ғым
дар
қаж
ет.
Осы
тарауд
ағы
“Ф
изи
ка”
пән
інің
тіл
дік
мақса
ттары
:Төм
енде
тілдік
мақ
сат
үлгі
сі о
қуш
ылар
ға а
рнал
ған т
иіс
ті а
кад
емиялы
қ т
ілм
ен б
еріл
ген.
пән
ді оқ
ыту
м
ақса
тыТіл
ді оқ
ыту
мақса
тып
әндік
лек
сика ж
әне
тер-
минол
огия
Диалог
қа/ж
азу
ға қ
аж
етті
сөз
ті
ркес
тері
Оқуш
ылар
біл
еді:
есеп
терді
шы
ға -
Оқуш
ылар
ж
асай
бі
-ле д
і:Л
енц е
реж
есі.
Элек
тром
агнитт
ік и
нду
кция.
Индукциялы
қ т
окты
ң …
бағы
ттар
ы
бар.
108
Жалғасы
ру да
элек
тро-
маг
нит т
ік и
н-
дук ция з
аңы
н
қол
дан
у.
индукциялы
қ т
ок
кү ш
інің
бағ
ыты
н
түсі
н дір
у ү
шін
Лен
ц
ере ж
есін
қол
дан
у
(сөй
леу
жән
е ты
ңдау
дағ
ды
лар
ы).
Өзд
ік и
ндукция.
Индукти
втіл
ік.
Өзд
ік и
ндукция т
огы
... к
езін
де
жа-
салад
ы.
Бас
қа
тілдік
мақ
сатт
арды
жән
е ғы
лы
ми т
ілді
оқы
ту м
ен ү
йрет
уге
қат
ыст
ы т
ілдік
оқы
ту м
ақса
ттар
ы т
урал
ы
қос
ым
ша
нұсқ
аулар
ды
құру ү
шін
жоғ
ары
дағ
ы “
Тіл
дік
мақ
сатт
ар т
урал
ы”
кір
іспе
бөлім
інен
қар
аңы
з.
қы
сқаш
а ш
олу
Маг
нит
өріс
ін з
ертт
еген
нен
кей
ін “
Элек
тром
агнитт
ік и
ндукция”
бөлім
ін о
қуға
кір
істі
к.
Осы
бөл
імнің
ба-
сында
индукциялы
қ т
ок а
лу ү
шін
Фар
адей
тәж
ірибе
лер
і; и
ндукциялы
қ т
ок б
ағы
тын т
үсі
ндір
етін
Лен
ц
ереж
есі
қар
асты
ры
лад
ы.
Бөл
імнің
соң
ында
өздік
индукция з
ертт
елед
і, э
лек
тром
агнитт
ік ж
әне
мех
аникал
ық
құбы
лы
стар
ды
ң а
рас
ында
ұқса
сты
қ а
ны
қта
лад
ы.
Бағд
арлам
аға
сі
лте
ме
Оқу
мақса
ттары
Ұсы
ны
латы
н о
қы
ту іс-
әрек
етте
рі
Мұғ
алім
ге а
рналға
н е
скер
тпел
ер
(оқы
ту ә
діс
тем
есі бо
йы
нш
а)
12
34
10.4
B Э
лек
тром
аг-
нитт
ік и
ндукция
Есеп
терді
шеш
уде
элек
тром
агнитт
ік и
н-
дукц
ия за
ңы
н қол-
дан
у.
(E/D
) Ф
арад
ей т
әжір
ибе
сін
тұра
қты
маг
нитп
ен к
өрсе
тіңіз
ж
әне оқ
ушы
лар
дан оры
нда
уын
сұраң
ыз.
(E/D
) О
қуш
ылар
ға э
лек
тро-
маг
нит
рет
інде
қол
дан
ы ла-
ты
н м
агн
иттег
і өзе
кш
ені
екін
ші кат
уш
кам
ен а
уы
сты
-ру ды
сұраң
ыз.
Бұл к
атуш
а-ны
сез
імта
л г
аль в
а но м
етрге
қос
ылға
н ү
л кен
кат
уш
кал
ар-
Осы
мақ
сатқ
а ж
ету ү
шін
оқуш
ы лар
-м
ен ж
үргі
зілге
н т
әжір
ибе
не г
із ін
де
тақы
ры
пты
ң т
еориялы
қ к
омпо н
ент-
терін
қар
асты
руға
бол
ады
.Тәж
ірибе
ні
балал
ар өзд
ері
жүзе
ге
асы
р ад
ы, ол
ар э
ксп
ерим
ентт
ің н
әти-
жел
ерін
тал
дай
ды
.
109
Жал
ғасы
12
34
ды
ң і
ші н
е ор
нал
асты
ры
ңы
з.
Элек
тро-
маг
ниті
қос
ып-ө
шір
-ге
н к
езде,
гал
ьван
омет
рдің
ті
л ш
е ау
ытқ
иды
.(D
) Элек
тром
агн
иттік
ин-
дук ция қ
ұбы
лы
сын а
йнал
ық
гал
ь ван
ом
етр
ге
нем
есе
сезі
мта
л а
мпер
мет
рге
қос
ыл-
ған ұзы
н бо
с сы
м ар
қы
лы
көр
сету
. Сы
м ды
күш
ті м
аг-
нит т
ің с
ызы
қта
ры
на
пер
пен
-дикуляр ж
ылж
ыты
ңы
з (м
ы-
салы
, нео
дим
дік
м
агн
иті
ң
по л
юст
ерін
ің а
рас
ында
) ж
әне
тілш
енің
ауы
т қуы
н қ
адағ
а-лаң
ыз.
Тәж
ірибе
ге с
үйен
е от
ыры
п,
оқуш
ылар
ға г
альв
аном
етрді
ң
тілш
елер
інің
ауы
тқу
себе
пте
-рі ту
рал
ы қ
оры
тынды
жас
ау-
ға к
еңес
бер
іңіз
.Элек
тром
агнитт
ік и
нду
к ция-
ны
ң Ф
арад
ей з
аңы
жоғ
ары
да
көр
сеті
лге
н т
әжір
ибе
лер
не-
гізі
нде
қор
ыты
нды
лаң
ыз.
(T) М
агнит
ағы
ны
ны
ң т
ұж
ы-
р ы
мдам
асы
н осы
конту
рға
ен
гізі
лге
н м
агнит
өріс
індег
і күш
сы
зықта
ры
рет
інде
ен -
Сы
ны
ппен
эксп
ерим
ентт
ердің
нәт
и-
жел
ерін
та
лқы
лаңы
з ж
әне
баст
ы
мәс
елел
ерге
наз
ар а
удар
ыңы
з:• и
нду
кциялы
қ т
ок м
агнит
ағы
ны
өз -
герге
нде
пай
да
болад
ы;
• еге
р өт
кіз
гіш
кон
тур
өріс
сы
зықта
рға
пар
аллел
ь өт
се,
индукциялы
қ т
ок
пай
да
болм
айды
.• Э
ҚК
инду
кциясы
маг
нит
ағы
ны
ны
ң
өзге
ру ж
ылдам
ды
ғына
байлан
ыст
ы;
• м
агнит
өріс
арқы
лы
тұйы
қ ц
иклде
пайда болаты
н индукциялы
қ то
к
бұл т
ок т
уды
рға
н м
агнит
ағы
ны
ны
ң
өзге
ріс
іне
қар
сы т
ұрад
ы.
110
Жал
ғасы
12
34
гізі
п,
оқуш
ылар
ды
м
агнит
ағы
ны
Ф =
BSco
sα ф
орм
у ла-
сын а
лам
ыз.
Маг
нит
ағы
ны
-ны
ң ө
л шем
бір
лігін 1
Вб = 1
Тл
× ×
1 м
2 ен
гізі
ңіз
.(D
) Тұрақ
ты ө
зекш
е м
аг нит-
тің м
агнит
өріс
інің
үл гі
сін
көр
сету
үш
ін т
емір
үгі
н ді-
лер
ін п
айдал
а ны
ңы
з.Б
ірлік
аудан арқы
лы
пер
-пен
дикуляр к
есіп
өте
тін к
үш
сы
зықтары
ны
ң са
ны
м
аг-
нит
өріс
інің
индукциясы
на
проп
орцио н
ал.
(D) Оқуш
ылар
ға Ж
ерді
ң м
аг-
нит
өріс
інің
ағы
ны
мен
біз
ге
қан
дай
бұ
ры
шпен
бұ
ры
ла-
тыны
н ө
лш
еуге
шақ
ы ры
ңы
з.
1 м
2 а
удан
бір
ліг
і ар
қы
лы
өтет
ін м
агн
ит ағы
ны
ны
ң
көлден
ең ж
әне
вер
тикаль
құрау
шы
лар
ыны
ң м
әндер
ін
қол
дан
ыңы
з.(f
) М
агн
ит индукция м
ен
маг
нит
ағы
нны
ң а
рас
ында
ғы
байлан
ыст
ы т
үсін
у үш
ін е
сеп-
теу т
апсы
рм
алар
ын қ
ол да-
ны
ңы
з. М
ыса
лы
, Ф
= В
Sco
sα
фор
мулас
ын п
айдал
ана
оты
-
Фор
мулад
ағы
α б
ұры
шы
— м
агнит
индукция век
торы
м
ен қалы
пты
бе
тіне
дей
інгі
бұры
ш е
кен
іне
наз
ар
аудар
ыңы
з.М
ұнда
ағы
н с
у м
ен м
агнит
ағы
ны
ар
асы
нда
ұқса
сты
қты
жас
ау ү
шін
пай
дал
ы б
олад
ы.
Өзе
кш
елі
маг
ниті
нем
есе
солен
оиды
жан
ындағ
ы к
үш
сы
зықта
ры
м
агн
ит
ағы
ны
ты
ғыз-
дығы
ны
ң (күш
жел
ісін
ің т
ығы
з ды
ғы)
қал
ыпты
ағы
ннан
(м
ыса
лы
, сұ
йы
қ
ағы
ны
нан)
аж
ырату
үш
ін пайда-
лан
уға
бол
ады
.Ф
арад
ей з
аңы
н с
апал
ы т
үсі
ну қ
ажет
. А
лай
да,
оқуш
ылар
ЭҚ
К м
ен м
аг-
нит
ағы
ны
ны
ң ө
згер
у ж
ылдам
ды
ғы
арас
ында
ғы қ
ары
м-қ
аты
нас
ы т
урал
ы
тұж
ыры
мда
ма
жас
ауға
қаб
ілет
ті б
олу
кер
ек.
• А
ғын ж
ылда
мды
ғын екі ес
е көб
ейту
индукциялы
қ Э
ҚК
екі ес
елей
ді;
• К
атуш
кал
ардағ
ы о
рам
сан
ын е
кі
есе
көб
ейту
индукциялы
қ Э
ҚК
екі
есе
ұлға
юы
на
алы
п к
елед
і;
111
Жал
ғасы
12
34
ры
п, В
жән
е S ә
р тү
рлі м
әнде
-рім
ен т
үрлі бұ
ры
ш та
рда
ғы Ф
м
агнит
ағы
ны
ны
ң м
әндер
ін
аны
қта
ңы
з, с
оны
мен
қат
ар
солен
оидте
әр түрлі
орам
а са
ны
бар
маг
нит
ағы
ны
ны
ң
Ф ш
амас
ын т
абу к
ерек
.(D
) Тұрақ
ты м
агнитп
ен ж
а -
б ық с
ақинан
ың ө
зара
әсер
-лесу
дің
класс
икалы
қ тә-
жі р
ибе
сін көр
сету
(р
е сурс-
тарда
ғы б
ейнел
ерді
қар
аңы
з).
Мұнда ек
і қы
зықты
әс
ер-
лер
ді
көр
сету
ге б
олад
ы ж
ә-не оқуш
ылардан оларды
тү сі
ндір
іп бер
уін
сұ
рауға
бо
лад
ы:
•Н
еодим
маг
ниті
н т
ік м
ыс
құбы
ры
на
түсі
рің
із —
мы
с ф
ерром
агн
иттік
м
атер
иал
емес
екен
іне
қар
амас
тан,
ол
өте
баяу т
үсе
ді.
•Тәж
ірибе
ні
көр
сеті
ңіз
: ци-
линдрлік
нео
дим
алы
қ м
аг-
нит,
көл
беу
тікбұ
ры
шты
алю
-м
иний та
қта
йш
а бойы
мен
сы
рға
най оты
ры
п,
шет
іне
жақ
ындағ
анда
бұры
лад
ы.
• м
агн
ит
ағы
ны
ны
ң ек
і ес
елен
уі
индукциялы
қ Э
ҚК
екі ес
елей
ді.
Лен
ц е
реж
есін
пай
дал
ана
оты
ры
п,
мы
с тү
тікш
есін
де
магн
итт
ің ба
яу
төм
ендеу
ін,
кер
ісін
ше
бағы
тта
маг
-нит
өріс
інің
пай
да б
олуы
н т
үсі
нді
руг
е бо
лад
ы.
Есе
пте
рді
таңдағ
ан к
езде,
оқуш
ы-
ларды
ң ж
еке
қабі
лет
терін
ес
кер
е от
ыры
п,
әртү
рлі
дең
гейдег
і та
псы
р-
мал
арды
ұсы
ну қ
ажет
.
112
Жал
ғасы
12
34
(T)
Маг
нит
өріс
індег
і өт
етін
өткіз
гіш
индук циясы
ны
ң
ЭҚ
К п
айда
бол
у се
бебі
н қ
арас
-ты
ру ж
әне
олар
ға ө
здіг
інен
фор
мул
аны
шы
ғаруд
ы ұ
сыну:
= B
vlsi
nα.
(G)
Оқуш
ылар
ға т
оппен
жұ-
мы
с іс
теу үш
ін эл
ектро-
маг
нит т
ік и
ндукция з
аңы
н
қол да нуды
ң са
нды
қ ж
әне
сапал
ы е
септе
рін
ұсы
ну.
Элек
тром
агнитт
ік қ
ұ-
ры
лғы
ларды
ң (э
лек
-тром
агн
итті
рел
е,
ге нератор)
әсер ету
прин ципін
тал
дау
.
(G) Оқуш
ылар
ды т
опқа
бі рік
-ті
ріп
, м
одел
ь нем
есе
ма к
ет
нег
ізін
де
элек
трлік
өл ш
еу
құралдары
ны
ң,
элек
тро-
маг
нитт
ік р
елел
ердің
, ге
не-
рато
рларды
ң ж
ұм
ыс
істе
у
прин ципім
ен т
аны
сыңы
з.Топ
ж
ұм
ысы
ны
ң н
әтиж
елер
і қор
-ға
луы
қаж
ет п
рез
ента
циялар
тү
рін
де
ұсы
ны
луы
мүм
кін
. Б
ағал
ау к
рите
рийлер
ін а
л-
ды
н а
ла
айту
қаж
ет.
113
Жалғасы
12
34
Механикалы
қ ж
әне
маг н
иттік
эн
ерги
я-
лар
арас
ында
ғы ұ
қса
с-ты
қты
таб
у.
(D)
(T)
Өздік
и
ндук
ци
я
құбы
лы
сын к
өрсе
теті
н т
әжі-
ри белер м
ен видеоларды
көр
сету
. М
агнит
индукция-
сы в
екто
ры
ны
ң м
одулі
бұл
өріс
ті ж
асай
тын т
ок к
үш
іне
пропорционал ек
енін
оқу -
шы
лар
ға т
үсі
ндір
іңіз
. Сон
-да конту
рдағы
(и
ндукти
в-
тілік
) то
к к
үш
і м
ен м
аг нит
ағы
ны
н байланы
сты
ру ш
ы
пропорционал
ды
қ коэф
фи-
циен
тін
ен
гізу
ге болады
.(G
) М
асса
— и
ндукти
втіл
ік,
жы
лдам
ды
қ —
ток
күш
і ш
а-мал
ары
арқ
ылы
мех
аникал
ық
жән
е м
агнит
энер
гиясы
ны
ң
арасы
ндағы
ш
ам
алар ды
ұқ
сас ты
ғы
н оқ
уш
ыларға
аны
қта
уы
н с
ұра ң
ыз.
114
Жалғасы
12
34
(I) Элек
тром
агнитт
ер, эл
ек тр
қ
озғал
тқ
ыш
тар,
эл
ек
тр
құ ры
лғы
лары
н,
қы
зды
ру
шам
дар ы
ны
ң,
сол
ен
ои
д
пар
а мет
рін
ің,
оны
ң и
ндук-
тив ті
лік
өзе
кш
е ж
әне
өріс
эн
ер ге
тикасы
ны
ң ж
ұм
ыс-
тары
кез
інде
энер
гияны
ң
түрлер
іне
ауы
сты
ры
п,
сапа-
лы
тап
сырм
алар
ды
бер
іңіз
.О
қуш
ыларға
кинет
икалы
қ
энер
гия W
mv
k=
2
2 ж
әне
маг
-
нит
өріс
і эн
ерги
ялары
ны
ң
арас
ында
ғы ұ
қса
сты
қты
таб
у
үш
ін е
септе
у та
псы
рм
алар
ын
берің
із.
Кон
турды
ң и
ндукти
втіл
ігі
деп
кон
-ту
рды
ң нем
есе
кату
шканы
ң іш
кі
қа с
иет
терін
сипат
тайты
н ж
әне
кон
-ту
рдағ
ы б
ір т
окпен
құры
лға
н м
аг-
нитт
ік а
ғыны
мен
аны
қта
лат
ын м
әнге
наз
ар а
удар
ыңы
з.С
оны
мен қатар инерц
ия салда-
ры
нан дене өзд
ігін
ен тез
арада
жы
лдам
ды
ғын өзг
ерте
алм
айты
-ны
сияқты
, өз
дік
индукция қ
ұбы
- лы
сыны
ң а
рқас
ында
кат
уш
кад
ағы
эл
ектр
тог
ы ө
зінің
мән
ін д
ереу
өз -
герте
алм
айды
. L к
онту
рды
ң и
ндук-
тивті
ліг
і m
ден
е м
асс
асы
си
яқ ты
бі
рдей
рөл
атқ
арад
ы.
Тиіс
інш
е, д
енен
ің к
инет
икал
ық э
нер
-ги
ясы
мен
ток
тың м
агнит
өріс
інің
эн
ер ги
ясы
арас
ында
ұқса
сты
қ б
ар.
Физи
кал
ық т
әжі-
ри бе
(4 с
ағат
).Ф
арадей
заң
ы м
ен
Лен
ц ер
ежес
ін пай-
дал
аны
п,
элек
тр қ
оз-
ғалтқ
ыш
ыны
ң әсер
ету м
одел
ін зе
рт т
еу,
алы
нға
н н
әтиж
елер
ді
түсі
ндір
у.
(G)
Оқуш
ыларды
топпен
элек
тр қ
озға
лтқ
ыш
ын ж
оба-
лап
құру ү
шін
шақ
ыры
ңы
з.(I
) Ф
арад
ей з
аңы
мен
Лен
ц
заңы
ны
ң к
өмег
імен
индук-
цияланға
н ЭҚ
К пайда бо-
луы
н т
үсі
ндір
уді ұсы
ны
ңы
з.
Элек
тром
агн
итт
ік индукция за
ңы
элек
тр қ
озғалтқ
ыш
тары
ны
ң әр
түрлі
конст
рукциялары
н ж
аса
уға
м
үм
кін
дік
бер
ді.
Олар
ды
ң г
енер
а-то
рлар
мен
ұқса
с ай
нал
мал
ы э
лек
тро-
магн
иттік
өріс
тер
дің
арқа сы
нда
өзар
а әс
ерлес
етін
жы
лж
ым
алы
ро-
тор м
ен ст
атор құры
лғы
сы бар.
Элек
тр қоз
ғалтқ
ыш
ыны
ң те
к ст
а-
тор орам
ы арқы
лы
эл
ектр тогы
өт
кіз
ілед
і. Р
отор
ды
ң м
агнит
өріс
іне
115
Жалғасы
12
34
(I/f)
О
қуш
ыларға
аним
а-
ция ж
әне
бейне к
лип те
р дің
көм
егім
ен та
псы
рм
а ларды
ор
ындау
ға ш
ақы
ры
ңы
з.
әсер
ете
тін м
агнит
ағы
ны
н т
уды
ра-
ды
. Н
әтиж
есін
де
қоз
ғалтқ
ыш
біл
ігін
ай
нал
ды
рат
ын к
үш
пай
да
болад
ы.
Элек
тр қозғ
алтқ
ыш
ын құру үш
ін
мат
ериал
дар
мен
құрал
дар
ы д
айы
н-
дауд
ы ж
әне
қоз
ғалтқ
ыш
жұм
ысы
ны
ң
принципі бо
йы
нш
а бі
лім
ін т
ексе
руд
ің
алды
н а
ла
сұрақ
тары
н д
айы
ндау
ды
ұсы
нам
ыз.
116
қысқА МерзіМДі ЖОспАр
сабақтың тақырыбы Энергетикалық температура. Авогадро заңы.
Осы сабаққа арналған оқыту мақсаттары
1. Тәжірибе МКТ негізгі теңдеуін әртүрлі формада қолдануды үйрену;
2. p nm v=1
3 0
2 және pV = nkT формулаларын са-
лыс тыру және молекуланың орташа кинетикалық энергиясы Т температураға пропорционал екенін қорыту.
сабақтың мақсаты Оқушыларға шығармашылық жұмыс үшін жағдай жасау.
Бағалау критерийлері Барлық оқушылар: орташа және жеткілікті дең-гейдегі мәселелерді шешеді, МКТ теңдеуін түрлі формаларда қолдана біледі.Көптеген оқушылар: энергетикалық температу-расының мағынасын біледі, оны абсолют темпера-тураның өлшем бірлігіне айналдыра алады.Кейбір оқушылар: Авогадро заңының мәнін түсінеді.
Тілдік мақсаттар Материалды талқылау кезінде сөйлеу және тыңдау дағдыларын дамыту.
құндылықтарды да-мыту
Оқушының шығармашылық қабілеттерін дамыту және өз білімін қорыту және жүйелеу мүмкіндігін қалыптастыру.
пәнаралық байла-ныс
Химия.
Алдын ала бар білім Заттық құрылымының негізгі принциптерін біледі, Менделеев кестесімен таныс.
сабақтың барысы
сабақтың кезеңдері сабақтағы жоспарланған іс-әрекеттер
сабақтың басы5 мин
Ұйымдастыру кезеңі.Тақырып бойынша ауызша сауалнама.Үй тапсырмасын тексеру.
сабақтың ортасы30 мин
Тұрақты көлемдегі газ термометрін градуирлеу үш ін тем ператураның екі мағынасында (мыса лы, 0°C және 100°C) қысымды өлшеуге болады. Графикте p
0 және p
100 нүктелерін қойып, олардың арасында
тікелей сызық сызуға болады. Осылайша градуирлеу графигін қолдана отырып қысымның басқа мәніне сәйкес келетін температураны анықтауға болады.
117
Жалғасы
Графикті төменгі қысымды аймаққа қолдану арқы лы газ қысымы нөлге тең болатындай кейбір “гипоте ти калық” температураны анықтауға болады.Тәжірибе көрсеткендей, бұл температура –273,15°C және ол газдың қасиеттеріне байланысты емес. Тәжірибеде нөлдік қысыммен салқындату арқылы газды алуға болмайды, себебі өте төмен температура кезінде барлық газдар сұйық немесе қатты күйге өтеді.
Ағылшын физигі Уильям Кельвин (Томсон) 1848 жылы жаңа температура шкаласын (Кельвин шка-ласы) салу үшін газ қысымының нөлдік нүктесін қолдануға кеңес берді. Бұл шкалада температура бірлігі Цельсий шкаласымен бірдей, бірақ нөлдік нүкте ауысады:
TК = TС + 273,15.
ХБ жүйесінде Кельвин шкаласындағы температу-раның өлшем бірлігін кельвин деп аталып K әріпімен белгілеу алынған. Мысалы, бөлме температурасы T
С = 20°С Кельвин шакаласында T
К = 293,15 K.
Кельвин шкаласы абсолют температура шкаласы деп аталады. Бұл физикалық теорияларды құру кезінде ең қолайлы болып көрінеді.Кельвин шкаласын екі нүктеге — мұздың балқу нүктесіне және Цельсий шкаласы сияқты қалыпты атмосфералық қысым кезінде судың қайнау нүкте-с іне байлаудың қажеті жоқ.Температураның абсолют нөлі деп аталатын газдың нөлдік қысымы нүктесіне қосымша, тағы бір негізгі нүктені қабылдау жеткілікті. Кельвин шкаласы осындай нүкте ретінде судың үштік нүктесі (0,01°C) температурасын қолданады, онда барлық үш фаза тепе-тең (мұз, су және бу) болып келеді. Кельвин шкаласы бойынша үштік нүкте температурасы 273,16 K деп есептеледі.
118
Жалғасы
Газ термометрлері тәжірибеде қолдану үшін қолайсыз: олар басқа термометрлерді калибрлеу үшін дәлдік стандарт ретінде пайдаланылады.Осылайша, тұрақты V көлемдегі ыдыста сиретілген газдың қысымы оның абсолют температурасына тікелей пропорционал өзгереді, екінші жағынан, тәжірибе көрсеткендей, тұрақты көлем V және температура T кезінде газ қысымы осы ыдыстағы заттың V көлеміне тікелей пропорционалды түрде өзгереді.
pNV
NN V
nN
nA A
= = ,
мұндағы N – ыдыстағы молекулалар саны, NА – Аво-гадро тұрақтысы, n = N/V – молекулалар концентра-циясы (яғни, ыдыс көлемі бірлігіндегі молекулалар саны). Осы қосындыларды біріктіргенде осылай жазуға болады:
p = nkT,мұндағы k — барлық газ үшін тұрақты өлшем. Оны молекулалық-кинетикалық теорияны құрас-тырушылардың бірі, австрия физигі Л. Больцманның құрметіне Больцман тұрақтысы деп атайды. Больц-ман тұрақтысы – физиканың негізгі тұрақтыларының бірі. Ол ХБ жүйесінде мынаған тең:
k = 1,38·10–23 Дж/K.
p = nkT қатынасын газдардың молекулалық-ки-нетикалық теориясының негізгі теңдеуімен салыс-тыра отырып, сіз мынаны аласыз:
E kTk =3
2 .Газ молекулаларының хаостық қозғалысының орта-ша кинетикалық энергиясы абсолют темпера тураға тікелей пропорционалды. Осылайша, температура молекулалардың қозғалы-сының орташа кинетикалық энергиясы ның өлшемі болып табылады.Молекуланың ілгерілемелі қозғалысының орта-ша кинетикалық энергиясы оның массасына бай ланысты емес екенін атап өткен жөн. Сұйық-та немесе газда хаосты броундық бөлшектердің массасы броундық бөлшектерінің массасы-нан кіші массасы бар жеке молеку лаға ұқсас орташа кинетикалық энергияға ие. Бұл қо-
119
Жалғасы
рытынды ыдыстағы газдар дың қоспасы болған кезде, молекулалары әртүрлі массаға ие болған жағдайда қолданылады. Тепе-теңдік жағдайында түрлі газдардың молекулалық қоспаның температурасы-мен анықталған орташа кинетикалық энергиясына ие. Ыдыс қабырғаларына қатысты газдар қысымы қоспасы әр газдың ішінара қысымының қосындысы болады:
p = p1 + p
2 + p
3 + … = (n
1 + n
2 + n
3 + …)kT,
мұндағы n1, n
2, n
3, …қатынасы – молекулаларының
концентрациясы. Бұл қатынас XIX ғасырдың басында орнатылған молекулялық-кинетикалық теорияның Дальтон заңын көрсетеді: химиялық әсерлесетін газдардың қоспасындағы қысым олар-дың жеке қысымдарының қосындысына тең.
сабақтың соңы5 мин
Сабақ соңында оқушылармен кері байланыс орна-тып, қорытындылайды.
Дифференциация — сіз қаншалықты кө-мек көрсете аласыз? Неғұрлым қабілетті оқушылардың алдын-да қандай талаптар қоясыз?
Сыныпты бірнеше топ-қа біріктіру ар қы лы қойылған мақ сат тар ға мықты оқушы лар дың өздеріне жетуді қам та-масыз ету. Әр топ ал дын-да сабақ мақ сат тарының бірін есептеу міндетін қою.
Сабақтың мақсаты/оқыту мақсаты шынайы бол ды ма? ОМ барлық оқушылар жетті ме? Егер жоқ болса, неліктен? Сабақта дифференциа-ция дұ р ыс жүргізілді ме? Сабақтың кезеңдері орындалды ма? Сабақта тақырыптан ауытқулар болды ма және қандай?
Бағалау – мате -риал дың оқушы лар-мен қан ша лықты қорытылғанын қалай тексеруді жоспарлай-сыз?
Бағалауды ауызша тек-серу, мысалдарды өздік шешу және өзара байла-ныс арқылы жүргізу.
Сабақ туралы ойлау-да нақты бөлімді қол-даныңыздар. Сабақ ту-ралы сол жақ бағандағы маңызды сұрақтарға жа-уап беріңіздер.
Бағалау.Сабақтың қандай екі аспектісі жақсы өтті (оқыту мен оқу туралы ойлаңыз)?1.2.Сабақты қалай жақсартуға болады (оқыту мен оқу туралы ойланыңыз)?1. 2.Сабақ барысында сынып туралы және жеке оқушылардың жетістіктері / қиын-дықтары туралы нені таптым, кейінгі сабақтарда қайсысына мән берілу керек?
120
сабақтың тақырыбы Ішкі энергия. Ішкі энергияны өзгерту тәсілдері. Механикадағы және термодинамикадағы жұмыс.
Осы сабаққа арнал-ған оқыту мақсат-та ры
— Ішкі энергияны жүйенің күйі анықтайтын және оның жүйенің молекулаларымен байланыс-ты кинетикалық және потенциалдық энергияның кездейсоқ бөліну шамасы ретінде көрінетінін түсіну;— Газды пайдалану қағидасын, оны есептеу әдістерін түсіну, газды жұмыс денесі ретінде пайдалану тура-лы мысалдар келтіріңіз.
сабақтың мақсаты Жаңа материалды түсіндіру, оқу лықтың ресурста-рын көбірек қолдану.
Бағалау критерийлері Барлық оқушылар: ішкі энергияны өзгертудің 2 тәсілін біледі.Көптеген оқушылар: ішкі энергияны өзгертудің 2 тәсілін түсіндіреді және суреттейді.
Тілдік мақсаттар Материалды талқылау кезінде сөйлеу және тыңдау дағдыларын дамыту.Пәндік лексика және терминология: температура температура temperature
жылу энергиясы теплавая энергия heat energy
жылу сыйымдылық теплоемкость heat capacity
жылу берілу теплопередача heat transfer
жылу теплота heat
жану жылуы теплота горения heat of combustion
булану жылуытеплота парообра-зования heat of vapo riza tion
балқу жылуы теплота плавления heat of fusion
құндылықтарды да-мыту
Оқушының шығармашылық қабілеттерін дамыту және өз білімін қорыту және жүйелеу мүмкіндігін жалғастыру.
пәнаралық байланыс
Химия.
Алдын ала бар білім Зерттеу құрылымының негізгі принциптерін білу, Менделеев кестесі.
сабақтың барысы
сабақтың кезеңдері сабақта жоспарланған іс-әрекеттер
сабақтың басы5 мин
Ұйымдастыру кезеңі.Сәлемдесу, сабаққа оң көңіл күймен ыңғайлану.“Миға шабуыл” әдісі арқылы сабақтың тақырыбына жетелеу.
121
Жалғасы
сабақтың ортасы30 мин
Осы тақырып бойынша презентацияларды қарау, изопроцестерге термодинамиканың І заңын талдау және қолдану арқылы тақтадағы мәселелерді шешу мысалдары.Термодинамика — жылулық құбылыстардың ғы-лымы. Материалдың молекулалық құрылымы тура-лы тұжырымдарға негізделген молекулалық-кинети-калық теориядан айырмашылығы термодина мика изотермиялық процестердің жалпы заңдарынан және макроскопиялық жүйелердің қасиеттерінен пайда болады. Термодинамиканың қорытындылары эксперименталдық фактілердің жиынтығына негіз-деледі және кейбір заттардың термодинамика сы молекулалық-кинетикалық үлгілерді өз тұжырым-дарын бейнелеу үшін қолданса да, материяның ішкі құрылымын білуімізге байланысты емес.Термодинамиканың ең маңызды тұжырымдарының бірі — дененің ішкі энергиясы. Барлық макрос-копиялық денелердің ішіндегі энергияны қамтиды. Молекулалық-кинетикалық теория тұр ғы сы-нан, заттың ішкі энергиясы барлық атомдар мен молекулалардың кинетикалық энергиясынан және олардың өзара әсерлесуінің потенциалдық энер гия-сынан тұрады. Атап айтқанда, идеал газ дың ішкі энергиясы үздіксіз және кездейсоқ изотермиялық қозғалыстағы барлық газ бөлшектерінің кинети-калық энергиясының қосындысына тең. Бұл көп-теген эксперименттермен расталған Джоуль заңын қорытындылайды. Идеал газдың ішкі энергиясы оның температурасына ғана байланысты және кө-лемге байланысты емес.Идеал газдардың ішінде өзінің физикалық қасиеттері бойынша қарапайым болып табылатын газ — бір атомды газ (гелий, неон, аргон және т.б.). Бір атомды идеал газдың ішкі энергиясы:
U N kT RTA= =3
2
3
2
деп берген дұрыс.Егер сыртқы күштер жұмыс істейтін болса (оң немесе теріс), дененің ішкі энергиясы өзгеруі мүмкін. Мыса-лы, егер газ поршень астында цилиндрдегі поршень арқылы сығылса, онда сыртқы күштер А газындағы кейбір оң жұмыстар жасайды. Сонымен қатар, газ тарапынан поршеньге әсер ететін қысым күші A = –A’ жұмыс істейді. Егер газ көлемі аз көлемде ∆V өзгерсе, онда газ pS∆x = p∆V жұмысын орындай
122
Жалғасы
ды, мұндағы p — газ қысымы, S — поршеньнің ауда-ны, ал ∆x — оның қозғалысы. Ұлғаю кезінде газдың жұмысы оң болады, ал сығылған кезде ол теріс.
p
p
V1 V
2V|←∆V→|0
(1)
(2)
∆A=p∆V
Жұмыс диаграммадағы (p, V) процестің графигіндегі ауданы сандық мәнге тең. Жұмыстың шамасы бастапқы күйден соңғы жағдайға көшу қалай бай-ланысты. Газды (1) күйден (2) күйге ауысатын үш түрлі процестер бейнеленген. Барлық үш жағдайда газ жұмыс жасайды.
(1)
0
(2)
V2VV
1
p1
p2
p(1)
0
(2)
V2VV
1
p1
p2
p (1)
0
(2)
V2VV
1
A
p1
p2
p (1)
0
(2)
V2VV
1
p1
p2
p
A
сабақтың соңы5 минут
Сабақты қорытындылау. Рефлексия.
Дифференциация — сіз қаншалықты кө-мек көрсете аласыз? Не ғұрлым қабілетті оқу шылардың алдын-да қандай талаптар қоясыз?
Бағалау — материалдың оқушылармен қаншалықты қорытылғанын қалай тексеруді жоспарлайсыз?
Ресурстар.Денсаулық және қауіпсіздік техникасын сақтау.
Сыныпты бірнеше топқа бөлу арқы лы қойылған мақ сат тар-ға оқушы лар дың өз-деріне же ту ді қам-тамасыз ету. Әр топ-
Бағалауды ауызша тексеру, мысалдарды өздік шешу және өзара байланыс арқылы жүргізу.
123
Жалғасы
алдын да сабақ тың мақсат тарының бірін есептеу міндетін қою.
сабақтыңтақырыбы
Электр заряды. Зарядтың сақталу заңы.Кулон заңы. Электр өрісінің суперпозиция принципі
Осы сабаққа арнал-ған оқыту мақ сат тар
— “Электр зарядының” физикалық мағы насын түсіну және дененің зарядын анықтау;— Зарядталған денелер байланысы кезінде зарядтың сақ талу заңын қолдану;— Кулон заңын білу және қолдану; — Суперпозиция принципін білу және қолдану.
сабақтың мақсаты Жаңа материалдарды игеруді қамтамасыз ету, оқулық ресурстарын және электронды ресурстардың көмегімен тақырыптарды түсіндіру.
Бағалау критерийлері
Барлық оқушылар: электрлендіру түрлерін, заряд-тардың сақталу заңын, Кулон заңын біледі.Көптеген оқушылар: зарядтардың өзара әсерлесуін түсінеді, олардың өзара әсерлесуін сипаттай алады.
Тілдік мақ сат тар Материалды талқылау кезінде сөйлеу және тыңдау дағдыларын дамыту.пәндік лексика және терминология:
Заряд Заряд Charge
Кулон заңы Зкон Кулона Coulombs law
Зарядталған Заряженный Charged
Электр заряд ы-ның сақ талу заңы
Закон сохра не ния элек три ческого за-ряда
The law of conserva-tion of electric charge
құндылықтарды да-мыту
Оқушының шығармашылық қабілеттерін дамытуды және өз білімін қорыту және жүйелеу мүмкіндігін жалғастыру.
пәнаралық бай ла ныс
Химия.
Алдын ала барбілім
Электрлену, зарядтар.
сабақтың барысы
сабақтың кезеңдері сабақта жоспарланған іс-әрекеттер
124
Жалғасы
сабақтың басы5 мин
Ұйымдастыру кезеңі. Сабақтың басында “История электричества” филь-мін көру.
сабақтың ортасы30 мин
Ньютон механикасындағы дененің гравитациялық массасы сияқты, электродинамикада заряд тұжы-рым дамасы — негізгі тұжырымдама. Электр заря-ды — бөлшектердің немесе денелердің қасиеттерінің электромагниттік күш әсеріне енуін сипаттайтын физикалық өлшем. Электр заряды q немесе Q әріптерімен белгіленеді. Барлық белгілі тәжірибелік фактілердің жиынтығы келесі қорытындыларды жасауға мүмкіндік береді.Оң және теріс деп шартты түрде аталатын екі түрлі электр заряды бар. Зарядтар бір денеден екіншісіне (мысалы, тікелей байланыс кезінде) берілуі мүмкін. Дене массасына қарағанда электрлік заряды нақты дененің бөлінбес бөлшегі болып табылады. Аттас зарядтар тебіледі, әр аттас зарядтар тарты-лады. Бұл сондай-ақ электромагниттік күштер мен гравитациялық күштер арасындағы негізгі ай ыр машылықты көрсетеді. Табиғаттың негізгі заң дарының бірі болып – тәжірибемен анықталған элек трлік зарядтың сақталу заңы болып табылады.Оқшауланған жүйеде барлық заряд тардың алгеб-ралық қосындысы тұрақты:
q1 + q
2 + q
3 + ... + qn = const.
Заманауи тұрғыдан заряд тасымалдаушылар болып қарапайым бөлшектер болып табылады. Барлық қарапайым денелер оң зарядталған про-тондар, теріс зарядталған электрондар және бей-тарап бөлшектер — нейтронды қамтитын атом-дардан тұрады. Протондар мен нейтрондар атом ядроларының бір бөлігі болып табылады, электрон-дар атомдардың электрон қабығын құрайды. Протон мен электронның электр зарядтары модуль бойынша е қарапайым зарядтармен бірдей және тең.Бейтарап атомда ядродағы протон саны қабықтағы электрондардың санына тең. Бұл сан атом нөмірі деп аталады. Заттың атомы бір немесе бірнеше электрон-нан айырылып қалуы, болмаса қосымша электронды алуы мүмкін. Мұндай жағдайларда бейтарап атом оң немесе теріс зарядталған ионға айналады.
125
Жалғасы
Қарапайым зарядтардың бүтін санынан тұрағанда ғана заряд бір денеден екіншісіне ауыса алады. Осы-лайша, дененің электр заряды — дискретті мәнге ие:q = ne, n = 1, 2, 3… Көптеген тәжірбелер негізінде Кулон заңы тұжырым-далды.Қозғалыссыз зарядтардың өзара әсерлесу күш тері заряд модульдері өнімі бойынша тікелей пропор-ционалды және олардың арасындағы қа шықтыққа
кері пропорционалды: F kq q
r=
⋅1 2
2.
Өзара әсерлесетін күштер Ньютонның үшінші заңына бағынады. Қозғалыссыз электрлік зарядтардың өзара байла-нысын электростатикалық немесе кулондық байла-ныс деп атайды. Кулондық байланысты оқытатын электродинамиканың бөлімін электростатика деп атайды.Кулон заңы нүктелік зарядталған денелер үшін тиімді. Егер зарядталған денелердің мөлшері олар-дың ара сын дағы қашықтыққа қарағанда әлде қайда аз болған жағдайда Кулонның заңы орындалады.Кулон заңындағы k коэффициенті бірліктер жүйе-сінің таңдауына байланысты болады. Халық аралық бірліктер жүйесінде зарядтық өлшем бірлігі — ку-лон (Кл).Кулон — 1с ішінде 1А күші бар өткізгіш көлденең қимасы арқылы өтетін заряд. Ток күші (ампер) бірлігі ұзындық, уақыт және масса өлшем бірлік-терімен бірге негізгі өлшем бірлік болып табылады. k коэффициентін ХБ жүйесінде келесі түрде жазы -
лады: k =1
4 0πε, мұндағы ε
о= 8,85·10–12Кл2/(Н·м2) –
электр тұрақтысы.ХБ жүйесінде заряд e мынаған тең: e ≈ 1,6·10–19 Кл.Кулондық өзара әсерлесу күштері суперпозициялар принципіне бағынады.Егер зарядталған дене бірнеше зарядталған дене-лермен бір мезгілде өзара әсерлессе, онда осы де-неге әсер ететін қорытқы күш осы дененің барлық басқа жүктелген денелерінен келетін күштердің векторлық қосындысына тең.Төмендегі суретінде суперпозициялар принципін үш зарядталған дененің электрстатикалық өзара әсерлесу мысалымен түсіндіріледі.
126
Жалғасы
Барлық денелерде берілген (тіркелген) зарядтар-ды бөлу кезінде кез келген екі дене арасындағы электростатикалық өзара әсерлесу күші басқазарядталған денелердің болуына байланысты емес екенін суперпозиция принципінде бағынады.F F F= +12 21.
сабақтың соңы5 мин
Өткен тақырыпты түсіну деңгейі бойынша тәжірибеге дейін және кейін ой бөлісу.
Дифференциация — сіз қаншалықты кө-мек көрсете аласыз? Неғұрлым қа бі летті оқушы лар дың алдын-да қан дай талаптар қоясыз?
Сыныпты бірнеше топ-қа біріктіру ар қы лы қойылған мақ саттарға жақсы оқу шылардың өз деріне же ту ді қам-тамасыз ету. Әр топ ал-дын да са бақтың мақсат-тарының бірін есептеу мін детін қою.
Сабақтың көрінісі.Сабақтың мақсаты/оқы-ту мақсаты шынайы болды ма? ОМ барлық оқушылар жетті ме? Егер жоқ болса, неліктен? Са-бақта дифферен циация дұрыс жүр гізілді ме?Сабақтың кезеңдері са-тылары орындалды ма? Сабақта тақырыптан ауытқу лар болды ма және қандай?
Бағалау — ма те-риал дың оқушы-лармен қаншалықты қорытылғанын қалай тексеруді жоспарлай-сыз? ресурстар.Денсаулық және қауіп сіздік техника-сын сақтау.
Бағалауды ауызша тек-серу, мысалдарды өздік шешу және өзара байла-ныс арқылы жүргізу.
Сабақ туралы ойлауда нақты бөлімді қолда-ныңыздар. Сабақ тура-лы сол жақ бағандағы маңызды сұрақтарға жа-уап беріңіздер.
Бағалау.Сабақтың қандай екі аспектісі жақсы өтті (оқыту мен оқу туралы ойлаңыз)?1.2.Сабақты қызықты өткізуге не көмектесе алар еді (оқыту мен оқу туралы ойланыңыз).1. 2.
Сабақ барысында сынып туралы және жеке оқушылардың жетістіктері / қиындықтары туралы нені таптым, кейінгі сабақтарда қайсысына мән берілу керек.
127
сабақтың тақырыбы Электр өрісі. Электр өрісінің күші. Электр өрісінің күш сызықтары. Суперпозиция принципі
Осы сабаққа арналған оқыту мақсаттары
— Электр өрісінің тұжырымдамасын күш өрісінің мысалы ретінде түсіндіру.— Белгіленген нүктелік оң зарядына әсер ететін күш ретінде электр өрісінің беріктігін анықтау.
сабақтың мақсаты — Электр өрісінің қасиеттерін зерттеуде элек тро ста-тиканың негіздерін қайталау;— Оқушылармен бірге Кулон заңындағы мәселелерді шешу әдістемесін, бір зарядтың кернеуін есептеуді және зарядтау жүйесін есептеуді үйрену.
Тілдік мақсаттар Сөздік және сөз тіркестерінің мысалдарын қоса алғанда, тіл мақсаттарын анықтаңыз.пәндік лексика және терминология:
Кулон заңы Закон Кулона Coulombs law
Заряд Заряд Charge
Зарядталған Заряженный Charged
Электр заряды-ның сақталу заңы
Закон сохранения элек три ческого за-ряда
The law of conser vation of electric charge
Электр өрісінің кернеулігі
Напряженность электрического поля
Еlectric field strength
Суперпозиция принципі … анықтайды.Электр өрісінің кернеулігі … анықтайды.
құндылықтарды да-мыту
Оқушының шығармашылық қабілеттерін дамыту және өз білімін қорыту және жүйелеу мүмкіндігін жалғастыру.
пәнаралық байланыс Алгебра.
Алдын ала бар білім “Вектор”, “вектордың модулі” түсінігі. Қолданыстағы білімді белсендіру үшін өмірден мысалдар келтіріңіз.
сабақтың барысы
сабақтың кезеңдері сабақта жоспарланған іс-әрекеттер
сабақтың басы5 минут
Сабақтың басында мыналарға мән берген жөн:— оқушылар назарының теңдігіне;— оқушылармен бірігіп сабақтың мақсаты/оқыту мақса тын анықтау; — сабақ соңындағы оқушылардың “дамудың жақын кеңістігін” анықтау.
128
Жалғасы
сабақтың ортасы30 мин
Сабақта әңгімелесу барысында оқушылармен бірге талқыланады, онда оқушылар сабақтың негізгі бөлігін түсінуге талпынады.Сабақ барысында оқушыларда ақпаратты оқу және өңдеу, тәжірибелік жұмыс (күш пен кернеудің жал-пы векторын анықтау) арқылы білім мен дағдылар қалыптасады.Біркелкі оң зарядталған шардың жанында электро-статикалық өрісті көрсететін қарапайым анимация көрсету.
сабақтың соңы5 мин
Оқушылардың өзін-өзі бағалауы және өзара ба-ғалауы үшін тақырыпты қорытындылау. Кері бай-ланыс:— Нені білдім, нені үйрендім? — Не түсініксіз болып қалды? — Немен жұмыс жасау керек?
ресурстар.Электронды тақта, компьютер.
Дифференциация — сіз қанша лық ты кө-мек көр сете ала сыз?
Бағалау — материалдың оқушылармен қаншалықты қорытылғанын қалай тексеруді жоспарлайсыз?
Неғұрлым қабілетті оқушылардың алдын-да қандай талаптар қоясыз?
ресурстар.Денсаулық және қауіпсіздік техникасын сақтау
Оқушының жеке қа білеттерін ескере отырып оқу мате-риалдары мен ре-сурстарын таңдау кезінде, оқушыға жеке қолдау көр сету.
Бағалауды анықтамалық тізім, өзін-өзі шешетін мысалдар мен өзара тексерулердің көмегімен атқару
ресурстар.Вектормен байланысты физикалық тапсырмалар (қол — жинақталатын векторлар, бас — қосынды нәти жесі)
Сабақтың көрінісі.Сабақтың мақсаты/оқы ту мақсаты шы-найы болды ма? ОМ барлық оқу шы лар жетті ме? Егер жоқ болса, не ліктен? Са-бақта дифференциа-ция дұрыс жүргізілді ме?
Сабақ туралы ойлауда нақты бөлімді қолданыңыздар. Сабақ туралы сол жақ бағандағы маңызды сұрақтарға жауап беріңіздер.
129
Жалғасы
Тақырыптан ауыт-қулар болды ма және қан дай?
Бағалау.Сабақтың қандай екі аспектісі жақсы өтті (оқыту мен оқу туралы ойлаңыз)?1.2.Сабақты жақсартуға не көмектесе алады (оқыту мен оқу туралы ойланыңыз)?1. 2.Сабақ барысында сынып туралы және жеке оқушылардың жетістіктері / қиындықтары туралы нені таптым, кейінгі сабақтарда қайсысына мән берілу керек?
сабақтың тақырыбы
Электр өрісінің жұмысы зарядты біркелкі өріске және нүктелік заряд өрісіне ауыстыру.Потенциал. Электр кернеуі мен потенциалдар айырымы арасындағы байланыс. Эквипотенциалды беттер.
Осы сабаққа арналған оқытудың мақсаттары
— Электр өрісінің жұмысы туралы түсінік, электр өрісіндегі зарядтың потенциалдық энергиясын білу;— Электр өрісінің нүктесіндегі потенциалды бірліктің оң зарядты шексіздіктен берілген нүктеге орын ауыстыру жұмысы ретінде анықтау;
— Кернеу минус белгісімен потенциалдың градиентіне тең екенін түсіндіру.
Оқу мақсаты Жаңа материалды игеруді қамтамасыз ету.
Бағалау критерилері
— Кез келген нүктеде электр өрісінің потенциалды анық-тайды, қарқындылық минус белгісімен потенциалдың гра-диентіне тең екенін түсіндіреді.
Тілдік мақсаттар
Оқушылар: — мұғалімнің сұрақтарына жауап беру (сөйлеу және тыңдау дағдылары);
— есептерді шешудің әдіснамасын; шешім алгоритмін құра алады (сөйлеу және тыңдау дағдылары).
құндылық-тарды дарыту
Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту және білімдерін жалпылау және жүйелеу қабілеттерін қалыптас-тыру жұмыстарын жалғастыру.
пәнаралық байланыс
Математика, тілдер: қазақ, орыс, ағылшын тілі.
130
Жалғасы
АКТ қолдану дағдылары
Презентация.
Алдын ала бар білім
Жұмыс, электр өрісі, күш, заряд, орын ауыстыру, энергия.
сабақтың барысы
Уақыт бойынша
бөліп жоспарлау
сабақта жоспарланған іс-әрекеттер ресурстар
сабақтың басы
Ұйымдастыру кезеңі:— оқушының назарын аудару сабақтың мақсатын анық тау / СО;— оқушылардың «проксимальды даму аймағын», сабақтың соңына қарай күтуін анықтау.
сабақтың ортасы
Жаңа сабақты меңгеру.Q заряды қозғалғанда оған өріс тарапынан күш әсер етеді. Сондықтан электр өрісіндегі зарядталған дене энергияға ие болады. Қарама-қарсы зарядтары бар үлкен металл пластинкалар біркелкі потенциалдық өрісі жасайды. Бұл өріс тұрақты күшпен заряд бой-ынша әсер етеді. Оң зарядты q теріс зарядталған пластинадан 2-нүктеден 1 нүктеге орын ауыстырған кездегі өріс жасаған жұмыс d
2 < d
1, осы формула
бойынша анықтайды:A = Fq(d
1 – d
2) (1)
1 және 2 нүктелері бірдей электр желісінде орна-ласқан.Кулондық күштердің жұмысы траек торияның фор-масына байланысты емес.Заряд жабық жол бойымен қозғалғанда кез келген электростатикалық өрістің жұмысы әрқашан нөлге тең болады. Бұл қасиеті бар өрістер потенциал деп аталады. Потенциалы күштердің жұмысы қарама-қарсы белгімен алынған потенциалдық энергияның өзгерісіне тең:
A = –∆Wp (2)Біртекті электростатикалық өрістегі зарядтың потенциалдық энергиясы:
Wp = Eqd (3)Потенциалдық энергияның нөлдік деңгейі өздігі-нен таңдалады, сондықтан физикалық мағына потенциалдық энергияның өзі емес, заряд бастапқы күйден соңғы күйге ауысқанда өрістің жұмысымен анықталады.
131
Жалғасы
Электр өрісінің күш сызықтары потен циалдық энергияның төмен бағытын көрсетеді. Егер өріс оң жұмыс жасаса, онда өрістегі зарядталған бөлшектің потенциалдық энергиясы азаяды және сонымен бірге энергияның сақталу заңына сәйкес оның кинетикалық энергиясы өседі, яғни бөлшек үдей қозғалады. (Электрон түтіктеріндегі электрондардың үдеуі). Керісінше, теріс жұмыс кезінде потенциалдық энергия өседі, ал кинетикалық энергия азаяды, яғни бөлшек баяулайды.
Ауырлық күшінің аналогиясы
4.10 сурет
потенциал. потенциалдар айырымы.Потенциал (ϕ) – бұл электростатикалық өрістің энергетикалық сипаттамасы болып табылатын және зарядтың потенциалдық энергиясының осы зарядқа қатынасына тең скаляр шама:
ϕ = W
q
p
0
(4)
Потенциал өрістің осы нүктесінде q зарядының потенциалдық энергиясын анықтайды. Практикалық маңыздылығы — бұл нүктенің өзіндегі потенциал емес, потенциалдың өзгеруі немесе потенциал-дар айырымы, ол потенциалды нүктенің нөлдік деңгейін таңдауға байланысты емес.
132
Жалғасы
Екі нүкте арасындағы потенциалдардың айырымы (кернеу) зарядты бастапқы нүктеден осы зарядқа соңғысына ауыстырған кезде электростатикалық өріс жұмысының қатынасына тең:
ϕ1 – ϕ
2 =
Aq
(5)
потенциалдар айырымы дегеніміз егер 1 Кл за-рядты бір нүктеден екінші нүктеге электр өрісінде орын ауыстырған кезде 1 Дж-да жұмыс жасау. Оның өлшем бірлік вольт (В); 1В = 1Дж/1Кл.Кернеу. Біртекті өріс кернеулігі мен кернеулігі арасындағы байланыс.Е біртекті өріс кернеулігі мен U потенциал айыры-мы арасындағы байланыс мынадай:
U = E∆d (6)Егер потенциал мүлдем өзгермесе, онда өріс кернеулігі нөлге тең.
ХБЖ электр өріс кернеулігінің бірлігі — вольт/ метр (1 В/м). Біртекті электр өрісінің кернеулігі дегеніміз онда 1 м қашықтықтағы кернеулігі сызы-ғындағы екі нүкте арасында 1 В потенциалдар айыр масының пайда болуын айтады.
Электростатикалық өрістің эквипотенциал бетінің тең потенциалдары бар нүктелердің геометриялық орны деп аталады.Эквипотенциалды беттер, сондай-ақ күш желілері сияқты кеңістікте өрістің таралуын сипаттайды.Эквипотенциалды беттің әрбір нүкте сінде кер-неу векторы осы бетке перпендикуляр және потенциалдың кемуіне қарай бағытталған.Эквипотенциалды беттер ешқашан қиылыспайды.
Электростатикалық өрісте кез келген өткізгіштің беті эквипотенциалды болып табылады. Одан басқа, өткізгіш ішіндегі барлық нүктелер бірдей потенциалға ие, өйткені өткізгіш ішіндегі өріс
133
Жалғасы
кер неулігі нөлге тең. Зарядтың эквипотенциал беті нің бойымен орын ауыстырған кезде өрістің жұмы сы нөлге тең.
сабақтың соңы
Оқушылардың өзін-өзі бағалау және өзара бағалау тақырыбы бойынша тірек конспектісін жазу.Кері байланыс:— Не білдім, не үйрендім?— Не түсініксіз қалды?— Не үшін жұмыс істеу қажет?
Элек-трондық тақта, ком-пьютер
Дифференциация. Балаға қалай қолдау көрсетуді жоспарлап отырсыз? Неғұрлым қабілетті оқушыларға қандай міндеттер қоюды жос-парлап отырсыз?
Бағалау. Оқушының оқу деңгейін қалай тексеруді жоспар-лап отырсыз?
Денсаулық және қауіпсіздік техни-касы.
Дифференциация тапсырманы таңдауда, нақты оқушыдан күтілетін нәтижеде, оқушыға жеке қолдау көрсеті леді, оқу-шылардың жеке қабі лет терін ескере отырып, оқу материалда-ры мен ресурстарын таңдаудайды
Бағалау тірек кон-спект, мысалдар-ды жеке жұмыс ар-қылы шешу және өзара тексеру ар-қылы жүзеге асы-рылады
Векторлармен бай-ланысты физикалық жаттығулар (қолдар-жинақталатын век-торлар, ал басы-қосу нәтижесі)
Сабақтың рефлексиясы. Сабақтың мақсатына жетті ме?Егер жоқ болса, неге? Сабақтың кезеңдері сақталды ма? сабақ жоспарынан қандай ауыт-қулар болды және неге?
Бұл бөлімді сабақ туралы ойлану үшін пайдаланыңыз. Сол бағаннан сабақ туралы ең маңызды сұрақтарға жауап беріңіз.
қалыптастырушы бағалау.Сабақтың қандай екі аспектісі жақсы өтті (оқыту және оқыту туралы ойланыңыз)?1:2:Сабақтың жақсаруына не ықпал етуі мүмкін (оқыту және оқыту туралы ойланыңыз)?1: 2:Мен сабақ кезінде жекелеген оқушылардың сыныбы немесе жетістіктері/қиындықтары туралы не анықтадым, не үшін келесі сабақтарға назар ауда-ру қажет?
134
сабақтың тақырыбы
Толық тізбек үшін Ом заңы. Есептер шығару.
Осы сабаққа арналған оқытудың мақсаттары
— Толық тізбек үшін Ом заңын білу және қолдану;— Тұрақты температура кезінде металл өткізгіштің, жар-тылай өткізгіш диодтың және қыздыру шамының вольт-амперлік сипаттамаларын графикалық түрде көрсету және түсіндіру.
Оқу мақсаты — Зерттелген бөлім бойынша алынған білімді жинақтау. — Бұрын зерттелген материалды екінші рет ұғыну. “Тұрақты токтың электр тізбектері” фронтальды сұрау және практикалық тапсырмаларды шешу арқылы материалды түсінудің тереңдігі мен саналы дәрежесін анықтау.
Бағалау критерилері
— Қарапайым схеманы жинай алады;— Вольт-ампер сипаттамасын салыстыра алады, айырмашы-лықтарды анықтайды;— Алынған деректерді талдайды, I(U) тәуелділік кестесін жасайды.
Тілдік мақсаттары
Электр тогы Электрический ток electricity
Кернеу Напряжение voltage
Ток күші Сила тока amperage
Кедергі Сопротивление resistance
Ток тығыздығы Плотность тока current density
Ток көзінің электр қозғаушы күші (ЭҚК)
Электродвижущая сила источника тока (ЭДС)
The electromotive force of the power source
Өткізгіштің меншікті кедергісі
Удельное сопротивлении проводника
Resistivity conductor
Өткізгіштің ұзындығы Длина проводника The length of the conductor
Өткізгіштің көлденең қимасының ауданы
Площадь поперечного сечения
Sectional area
Ом заңы Закон Ома Ohm's law
құндылық-тарды дары-ту
Өмір бойы оқыту, құрмет, ынтымақтастық, ашықтықпәнге танымдық қызығушылығын дамыту, формулаларды есте сақтаудың ұтымды әдісін жаттықтыру
пәнаралық байланыс
Математика, химия.
Алдын ала бар білім
8-сынып: тұрақты ток тізбектері; U = IR; Ом заңы; электр сипаттамалары; тізбектің шамаларын; схемалар; электр энергиясы және қуаты; термисторлар және фоторезисторлар.
135
Жалғасы
сабақтың барысы
Уақыт бо-йынша бөліп жоспарлау
сабақта жоспарланған іс-әрекеттер ресурстар
Сабақтың басы Ұйымдастыру кезеңі.Жұмыс парағы 3-4 сабақ. (Оны толтырудың түсініктемесі).
Тарату ма-териалы
Сабақтың ор-тасы
Тұрақты ток көзі бар тізбектің бөлігі үшін Ом заңы:
I = Eϕ ϕ1 2− +R
,
ϕ1 – ϕ
2 + E = U тізбек бөлігіндегі кернеу, R —
тізбек бөлігіндегі кедергі
R
E BrA
Толық тізбек үшін Ом заңы.Толық тізбектегі токтың күші тізбектің сыртқы және ішкі бөлігіндегі кедергілердің жиынтығына көздің электр қозғаушы күшінің қатынасына тең.
I = E
R r+,
R — тізбектің сыртқы бөлігінің электр кедергісі, r — тізбектің ішкі бөлігінің электр кедергісі.
E r
R
қысқа тұйықталу.Толық тізбек үшін Ом заңы бойынша берілген ток көзі бар тізбектегі ток күші R сыртқы тізбегінің кедергісіне ғана байланысты болады. Егер ток көзінің полюстеріне өткізгішті R << r кедергісімен жалғаса берсе, онда тек ток көзінің ЭҚК және оның кедергісі тізбектегі ток күшінің мәнін анықтайтын болады.Бұл ток күшінің мәні осы ток көзі үшін шекті болып табылады және қысқа тұйықталу тогы деп аталады.
136
Жалғасы
I = E
r
Кестенің толтырылуын және оны оқушылармен бірге талқылауын тексеру
R r R+rI=E/(R+r)
U = Ir
U = E – U
Қоры тынды
Ке-миді
Тұ-рақ-ты
Ке-миді
Ар-тады
Ар-тады
Ке-миді
Кернеу сыртқы және ішкі бө л ік тер арасын-да бөл і неді
Кө- бе йе-ді
Тұ-р ақ-ты
Ар-тады
Ке -ми ді
Ке-миді
Арта-ды
Кернеу сыртқы және ішкі бө л ік тер арасын-да бөл і неді
R → ∞
Тұ-р ақ-ты
∞ 0 0 E Тізбек тұй ық та лып ЭҚК өлш е неді
Тұ-рақ-ты
Ке- м иді
Ке-миді
Ар-тады
Ке-миді
Арта-ды
Кернеу сыртқы және ішкі бө л ік тер арасын-да бөл і неді
R → 0
Тұ-рақ-ты
→ r → E/r
→ E → 0 Қысқа тұйықталу I=E/ r
Сабақтың соңы Кері байланыс.
Білемін Білдім Сұрақ туындады
Сабақтың мақсатын қайталау.Есептер шығару:
1. Егер тізбектің жалпы кедергісі 4R тең болса, Rx табыңдар. (Жауабы: 3R)
2. Суреттен I1, I
2, I
3 ток күштерін есептеңдер.
(Жауабы: I1 = 6A; I
2 = 4 ; I
3 = 2 A)
137
Жалғасы
3. Тізбек бөлігіндегі кернеуі 50 В ток көзіне қосылған үш тізбекті қосылған өткізгіштерден тұрады. Бірінші өткізгіштің кедергісі 2 Ом, екінші 6 Ом, ал үшінші кернеу 10 В. Өткізгіштердегі ток күшін, үшінші өткізгіштің кедергісін және бірінші және екінші өткізгіштердегі кернеуді табыңдар.
1. 4,5 В тең ЭҚК бар ток көзі, тізбектегі ток күші және 3,5 Ом кедергісі бар резистордың сыртқы тізбегіне қосылған кезде 1 Ом ішкі кедергісін есептеңдер.А. 1А. Б. 2А. В. 0,5А.2. Егер R
1 = 1 Ом, R
2 = 4 Ом болса, ток көзінің
ЭҚК табыңдар. I = 1 А.А. 6В. Б. 5В. В. 4В.3. Шамдарды ЭҚҚ 4,5 В вольтметр элементтерді батареяға қосқан кезде кернеуі 3 В, ал амперметр ток күші 0,2 А көрсетті.А.2 Ом. Б. 4 Ом. В. 7,5 Ом.Тапсырмаларды тексеру: 1-А; 2-Б; 3-В
сабақтың рефлексиясы. Сабақтың мақсаты нақты болды ма? Барлық оқушылар сабақтың мақсатына жеттіме?
Бағалау. Оқу шы-лардың материалды меңгеру деңгейін қалай тексеруді жо-спарлайсыз?
Денсаулық және қауіпсіздік техни-касын сақтау.
Түрлі деңгейлі есептер. Есептерді бағалау Көзге арналған — оқушылар сы нып-тарындағы тәртіп ережелері, физми-нуткалар, физи-ка кабинетіндегі қауіпсіздік техни-касы қағидалары.
Сабақтың мақсаты / мақсаты шынайы болды ма? Барлық оқушылар ҚО-ға жетті ме?Сабақтың жоспарынан қандай ауытқулар болды және неге?
138
Жалғасы
Ортақ бағалау.Сабақтың қандай екі аспектісі жақсы өтті (оқыту және оқу туралы ойланыңыз)?1:2:Сабақтың жақсаруына не ықпал етуі мүмкін (оқыту және оқу туралы ойлан)?1: 2:Мен сабақ кезінде сынып немесе жекелеген оқушылардың жетістіктері/қиындықтары туралы не анықтадым, келесі сабақтарға назар аудару қажет?
сабақтың тақырыбы:
Адиабатта процесі. Практикалық жұмыс.
Осы сабаққа арналған оқытудың мақсаттары
— Өз идеялары мен гипотезаларын тексеру әдістерін білу;— Адиабатта және изотермиялық процестердің графиктерін ажырату.
сабақтың мақсаты
— Адиабатта процесін білу;— Адиабатты және изотермиялық процестердің айырма-шылықтарын білу; — Изотермиялық, изобарлық және изохорлық процестердің графиктерін біледі.
Бағалау критерийлері
— pV, pT және VT координаталарының әртүрлі жүйелерінде изотермиялық, изобарлық және изохорлық процестердің графиктерін құрастырады;— Изотермиялық, изобарлық және изохорлық процестердің кестесі бойынша жүйелердің термодинамикалық пара-метрлеріне талдау жүргізеді.
Тілдік мақсаттары
Оқушылар: — қатты затты балқытуға және сұйықты қайнатуға арналған бөлшектің (кинетикалық) моделі қалай анықталатынын ауызша түсіндіру үшін диаграммаларды пайдалану (сөйлеу және тыңдау дағдылары).пәндік лексика және терминология. — (кинетикалық) бөлшектер моделі; қатты денелер, сұйықтар, газдар; микроскопиялық; макроскопиялық; жылу энергиясы кинетикалық энергия; дене.Диалог / хат үшін пайдалы сөз тіркестер.Жылыту... бөлшектердің кинетикалық энергиясын артты-рады. Бөлшектер ретсіз қозғалады...
құндылық-тарды дарыту
Интерактивті тәжірибенің нәтижелерін өңдеу барысында оқушылар сыни және логикалық ойлауды дамытады. Топпен және жеке жұмыс нәтижелерін талқылау кезінде басқаның
139
Жалғасы
пікіріне құрмет, өз ойларын білдіру және құрбыларымен және сыныптастарымен тиісті түрде қарым-қатынас жасау қабілеті дамиды.
пәнаралық байланыс
Пәнаралық байланыс математикамен, графиктермен жұмыс.
Алдын ала бар білім
Газ заңдары
сабақтың барысы
Уақыт бойынша
бөліп жоспарлау
сабақта жоспарланған іс-әрекеттер ресурстар
Сабақтың басы
Газ заңдарын қайталау.
Сабақтың ортасы
Адиабаттық процесс теориясы.Изопроцесстер графиктерін құру.(T/I) Бұл қызметті газ заңдарын жалпылау немесе идеал газ теңдеуінің салдары ретінде көрсетуге болады. Сондай-ақ, оқушыларды тес-тілеу түрінде өткізуге болады, мысалы, кестеде идеал газ теңдеуін пайда ла ныңыз:— тұрақты температура кезінде идеал газдың берілген массасына арналған көлемнің қысымға тәуелділігі. (I) Оқушыларды изотермиялық және адиаба-тикалық сығу үшін қысымға тәуелділіктің гра-фигін салуды сұраңыз. Изопроцестер мен адиабатта процесінің гра-фиктерін салыстыру.Графикалық есептерді шешу.
Тапс ыр-малары бар қос ым-шалар.
Сабақтың соңы
Қорытынды шығару, түсініксіз мәселелерді талқылау. Үй тапсырмасы.
Дифференциация — сіз көбі рек қолдау көрсетуді қалай жоспар-лай сыз? Сіз неғұрлым қабілетті оқушылардың алдына қандай міндеттер қоясыз?
Бағалау — оқу шы- лардың ма териал-ды меңгеру дең-гейін қалай тексе - руді жоспарлай-сыз?
Денсаулық және қауіпсіздік техни-касын сақтау.
Оқушылар біледі: — Газ изопроцестерінің гра фик-терін біледі және түсінеді.
(1) Алдыңғы сауал-наманы мұғалім мен оқушылар бағалайды;
Пайдаланылатын физ минуттар және белсенді қызмет түр лері.
140
Жалғасы
Изопроцестер графиктерін құра-ды. Изопроцестер гра фиктері бейне-ленген есептер және оларды ади-абаттан айырма шылығы біледі.
(2) Тақтадағы мұ-ғаліммен жұмысы;(3) кейіннен өзара бағалай отырып, топтарда жұмыс іс теу.
Сабақ бойынша рефлексия.Сабақтың мақсаты / түсінікті бол-ды ма? Барлық оқушылар ҚО-ға жетті ме?Егер жоқ болса, неге?Сабақтың уақытша кезеңдері өтті ма?
Бұл бөлімді сабақ туралы ойлану үшін пайдаланыңыз. Сол бағаннан сабақ туралы ең маңызды сұрақтарға жауап беріңіз
сабақтың тақырыбы:
ХБ жүйесіндегі негізгі физикалық шамалары және олардың өлшем бірліктері.№ 1-зертханалық жұмыс. “Серіппенің қаттылығын зерттеу”.
Осы сабаққа арналған оқытудың мақсаттары
— ХБ жүйесіндегі негізгі физикалық шамаларын және олар-дың өлшем бірліктерін білу;— Нақты деректерді алу қажеттілігін түсіну; орта арифме-тикалық мәнді (mean) түсіну; өз идеялары мен гипотезала-рын тексеру әдістерін жоспарлау және әзірлеу; практикалық жұмыстарды жүргізу кезінде қателіктерді бағалау және есепке алу; экспериментті жақсарту жолдарын ұсыну.
сабақтың мақсаты
Негізгі өлшем бірліктерін қайталау және туынды бірліктерді құру.— Гук заңын зертханалық зерттеу жолымен механиканың қайталануын қамтамасыз ету.
Бағалау критерийлері
1. Негізгі өлшем бірліктерін біледі, алынған өлшем бірлік-терін ХБЖ-ға жаза алады.2. Талдау — практикалық жұмыс жүргізгенге дейін потен-циалдың айырымын бағалау.3. Бағалау — критерийлерін анықтағаннан кейін олар қалай жоюға немесе қолайлы деңгейге дейін төмендетуге баға беруі тиіс.4. Коммуникация — егер тәуекелдер қолайлы деңгейге дейін төмендетілмесе, эксперименттің жалғасуын талқылайды.
Тілдік мақсаттары
Лексика мен фразеология мысалдарын қоса алғанда, тілдік мақсаттарды анықтаңыз.Пәндік лексика және терминология:
масса масса mass
уақыт время time
141
Жалғасы
ұзындық длина length
ток күші сила тока amperage
температура температура temperature
заттар саны количество вещества amount of substance
жарық күші сила света the power of light
құндылық-тарды дарыту
Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытуды жалғастыру және олардың өз білімдерін жүйелендіру және жалпылай білуін қалыптастыру.
пәнаралық байланыс
Физика және информатика.
АКТ қолдану дағдылары
Зертханалық жабдықтар.
Алдын ала бар білім
Негізгі шамаларды, жүйелік өлшем бірліктерін, ХБ жүйе-сінде құру себебін білу.Гук заңы және серпімді деформациялардың қасиеттері.
сабақтың барысы
Уақыт бойынша
бөліп жоспарлау
сабақта жоспарланған іс-әрекеттер ресурстар
сабақтың басы Ұйымдастыру кезеңі:— оқушылардың назарына аудару;— оқушылармен бірге сабақтың мақса тын анықтау/ЦО;— оқушылардың "жақын даму аймағын" анықтау, сабақ соңында күту.
Өмірлік жағ дай-лардағы фото-суреттер.
сабақтың ортасы
Материал оқушылармен бірге әңгіме барысында талқыланады, онда оқушылар сабақтың негізгі ойларын түсінуге қол жеткізе алады. Қызмет барысында оқушыларда ақпа ратты талдау және өңдеу, практи ка лық жұмыс арқылы білім мен дағды қалыптасады және дамиды (серіп пенің қаттылығын анықтау).
1. Интернет2. Штатив, қатаңдығы белгісіз серіппелер, жүк жиын-тығы, сызғыш.
сабақтың соңы Оқушылардың өзін-өзі бағалау және өзара бағалау тақырыбы бойынша тірек конспектісін көрсету және шолу:— Не білдім, не үйрендім?— Не түсініксіз қалды? — Немен жұмыс істеу қажет?
Эле ктрон-ды тақта , компьютер
142
Жалғасы
Дифференциация — сіз көбірек қолдау көрсетуді қалай жоспар-лайсыз? Сіз неғұрлым қабілетті оқушылардың алдына қандай міндеттер қоясыз?
Бағалау — оқушы-лардың материалды меңгеру деңгейін қа-лай тексеруді жос - парлайсыз?
Денсаулық және қауіпсіздік тех-никасын сақтау.
Дифференциация таңдау түрінде көрсетіледі. Оқушылардың жеке қабілеттерін ескере оты рып, оқу материалдары мен ресурс тарын іріктеуде, оқушыға жеке қолдау көрсетуде.
Бағалау тірек кон-спектісінің көме гі-мен жүргізіледі.
Мысалдар мен өз ара векторлармен бай-ла нысты.
Рефлексия.Сабақтың / мақсаты түсінікті бол ды ма? Барлық оқушылар ҚО-ға жетті ме?Егер жоқ болса, неге?Сабақта дифференциация дұрыс өткізілді ма? Сабақтың уақытша кезеңдері өт ті ма? Сабақтың жоспарынан қандай ауытқулар болды және неге?
Бұл бөлімді сабақ туралы ойлану үшін пайдаланыңыз. Сол бағаннан сабақ ту ралы ең маңызды сұрақтарға жауап беріңіз.
Жалпы бағалау.Сабақтың қандай екі аспектісі жақсы өтті (оқыту және оқу туралы ой-ланыңыз)?1:2:Сабақтың жақсаруына не ықпал етуі мүмкін (оқыту және оқу туралы ойлан)?1: 2:Мен сабақ кезінде сынып немесе жекелеген оқушылардың жетістіктері/қиындықтары туралы не анықтадым, келесі сабақтарға назар аудару қажет?
143
“ФИзИКАлық ШАМАлАр МеН өлШеМДер” ЖИыНТық БАғАлАУ №1 зерТхАНАлық ЖҰМыс “серіппеНің қАТАңДығыН
АНықТАУ”
Ұзақтығы 40 минБарлық ұпай 30
Жұмыстың мақсаты: Тәжірибе үшін қолданылатын құрал 1-сурет берілген. Суретте көрсе-
тілгендей серіппені орнатыңыз. Серіппенің қалпын өзгертпеңіз. Тәжірибе жүргізу ыңғайлылығы үшін метрлік сызғыштың күйін реттей аласыз.
1-сурет
Өлшеу қателігін ескере отырып, сіздің барлық өлшем нәтижелерін жа-зы ңыз.
(a) (і). Серіппенің төменгі шетіне 10 г жүк іліп қойыңыз және партаның бетінің арасында D0 в мм тік қашықтықты өлшеңіз
d0 = мм. [1]
(іі) Белгілеңіз, 1-суретте, арақашықтығые d0, өлшеген. [1]
(b) бөліктігі нәтижесі төмендегі кестеге жазыңыз. Шаманың өлшем бірліктерін ХБЖ беріңіз.
1. Осы 10г жүкке әсер ететін ауырлық күшінің көлемін есептеңіз. F = mg (g = 0,01 Н/г)2. Жүк массасының мәнін және ауырлық күшін кестеге жазыңыз. 3. Серіппенің төменгі шеті мен партаның беті арасындағы жаңа d қа шық-
тығын өлшеңіз.4. l = d
0 – d теңдеуі арқылы серңппенің созылуын есептеңіз.
5. Кестеге мәнін жазыңыз.6. Жүктерді қолданып қайталаңыз 10 г, 20 г, 30 г, 40 г, 50 г.
m/г F/Н d0/м d/м l/м
[2]
144
(c) X осьте Y және F осьте график құру үшін сіздің нәтижелеріңізді пайда-ланыңыз.
(d) Графиктен G градиентін анықтаңыз. G = [3](e) Графикте мұны қалай жасағанын көрсетіңіз. Есептеулер жүргізіңіз.
G =
(f) G градиентті, сандық қатынаста, 1/k тең, мұнда k серіппе үшін тұрақты шама.
k серіппесінің тұрақты шамасын есептеп өлшем бірліктерін көрсетіңіз.Сіз пайдаланатын жабдықтың дәлдігін ескере отырып, осы эксперимент
үшін қажетті сандар санына жауап беріңіз.
k = өлшем бірлік [2]
(і) Кестені пайдалана отырып, G градиентінің ең жоғарғы мәні мен ең төменгі мәнін табыңыз ∆G
∆G = (Gmax
– Gmin
)/2 [3]
(іі) Графикте Gmax
және Gmin
анықтаңызСеріппенің қаттылығын анықтаудағы абсолютті қателігі ∆k = ∆G [2](ііі) Салыстырмалы қателікті есептеңіз: k
Ek = (∆k/k)100% [1]
Қателікті және маңызды сандарды есепке ала отырып жауап жазыңыз [2](g) Серіппенің серпімділігі мен ұзындығының тәуелділігін F = a l + b
теңдеуі түрінде беруге болады, мұнда а және b тұрақты шамалар. (і) Тәжірибе нәтижелері бойынша а және b мәндерін анықтаңыз және
олардың өлшем бірліктерін жазыңыз. a = ....................................... b = .................................... [2]1. Маңызды фигура ережесін қолдана отырып, келесі сандарды есептеңіз:
a) 33,3 × 25,4b) 33,3 – 25,4c) – 1,2d) 44,4–1
2. Келесі кестедегі шамалардың негізгі сандарын анықтаңыз:
Ұзындық (cм) Негізгі фигуралар саны
17,87
0,4730
17,9
0,473
1001
0,47
1,001
1,000
2,0 · 1010
1000
145
5. Оқушылар қашықтықты бірнеше рет өлшейді. Көрсеткіштер 49,8 см-ден 50,2 см-ге дейін. Бұл өлшем қалай жазылады:
A) (49.8 ± 0.2) cм;
B) (49.8 ± 0.4) cм;
C) (50.0 ± 0.2) cм;
D) (50.0 ± 0.4) cм.
[Жиыны: 30]
3-тоқсан БОЙыНША ЖИыНТық БАғАлАУ (ұзақтығы 40 мин) Барлық 50 ұпай
1. Өріс кернеулігі, нүктеде 36 нКл зарядымен жасалған, диэлектрлік өткізгіштігі бар диэлектрикте 9 см қашықтыққа зарядтан алыстап, 2 тең болды (k = 9 · 109 Н м2 /Кл2).
A) 18 · 102 В/м;
B) 2 · 104 В/м;
C) 8 · 104 В/м;
D) 2 · 103 В/м.
[1]
2. Электростатикалық өріс екі оң нүктелік зарядпен құрылған (1-сурет.). В нүктесінде Е кернеулік векторы қандай бағыт бар? (Көрсеткіштің нөмірін көрсетіңіз.)
A) 1;
B) 2;
C) 3;
D) 4.
[1]3. 2-суретте ол конденсатор астарларындағы
электрон көрсетілген. Электрон қозғалатын траекторияның нөмірін таңдаңыз.
A) 1;
B) 2;
C) 3;
D) 4.
[1]
4. Конденсатордың әр астарында заряд 4 есе өсті. Оның сыйымдылығы қалай өзгереді?
12
3
4
+
–
v
α
2-сурет
146
А) өзгермейді;
В) 2 есе артады;
С) 4 есе азаяды;
D) 4 есе артады.
[1]
5. Зарядтары бар төрт кішкентай бірдей металл доп q
1 = q, q2 = q, q
3 = 2q және q4 = –2q, шаршының ұшында орналасқан (3-сурет). Үшінші және төртінші шарлар әсерлескеннен кейін және бұрынғы қашықтыққа қайта орналасты, қалған зарядтар жағынан квадрат орталығына орналастырылған зарядқа әсер ететін күш қанша рет өзгерді? [7]
6. Екі көлденең пластина арасында, ауадағы тепе-теңдікте зарядталған май тамшысы бар. Тамшының заряды 5 · 10–16 Кл. Пластиналар арасындағы электр өрісінің кернеулігі 200 кВ/м болса, тамшы массасын анықтаңыз. g = 10 м/с2.
[4]
7. Екі заряд q1 = –4 нКл және q
2 = 9 нКл 20 см қашықтықта орналасқан.
а) Зарядтар арасындағы ортадағы нүктеде электр өрісінің кернеулігін табыңыз.
[3]
ә) Күшін анықтау, бір заряд екінші зарядқа әсер етеді q1 = –2 нКл, 40 см
қашықтықта орналасқан, сол зарядтан оң зарядқа қарай.
[3]
8. Өткізгіш пен диэлектрикті электростатикалық өріске орналастырады.
(а) Өткізгіш пен диэлектриктің ішіндегі зарядпен не болғанын түсіндіретін суретті салыңыз.
Өткізгіш Диэлектрик
[2]
(b) Диэлектриктің поляризациясының пайда болу себебін түсіндіріңіз
[2]
Барлығы: 25 балл
+q
+q –2q
+2q
+q1
3-сурет
147
Ұпай қою схемасы
№ Жауабы Ұпай Қосымша ақпарат
1 В 1
2 B 1
3 D 1
4 A 1
5 1) Электр өрісінің кернеулігі векторларын құру, +q, +2q, –q, –2q зарядтарын q
1 заряды орналасқан
А нүктесімен қосатын сызық бойымен бағытталған.2) “Параллелограмм” векторларын қосу ережесін қолданады және нәтижелі векторды табады.Кернеуліктің қорытынды векторын құрастырады.3) Қорытынды кернеуліктің модулін табады:
Е1 = 3Е
12
4) Зарядтың сақталу заңын қолданады және зарядтың жаңа мөлшерін табады q’+ q’= +2q + + (–2q) = 0. q’ = q’= 0 5) Электр өрісінің кернеулігі векторларын жасай-ды. +q, –q, q’ = 0, q’ = 0 зарядтарды q
1 заряды
орналасқан А нүктесімен қосатын сызық бойымен бағытталған.6) қорытынды кернеуліктің модулін табады:
Е1 = Е
12
7) Арақатынас: F
F1
2
= q E
q E
1 1
1 1
3 2
2 = 3
1
1
111
11
+q
+q –2q
+2q
+q1
EI
+q
+q
q'=0
q'=0
+q1
EII
6 Суретте тамшыға әсер ететін күштерді дұрыс бейнелейді және ауырлық күшін және электр күшін анықтау үшін формулаларды жазады (кернеу түсінігін пайдаланады) және тепе-теңдік шарты есеп шартын пайдалана отырып жазады: mg = Eq.
Тамшының массасын көрсетеді: m = Eq
g.
Тамшы массасының мәнін есептейді: 10 нг.
1
111
7 Суретте шарларға әсер ететін күштер бейнеленген.Сипаттаймыз: q
ж= 2q, тогда q = q
ж/2
Шарлардың тепе-теңдік шартын жазады:Tsina = F
эл
Tcosa = mg – FA, мұндағы FA, = ρ
оgV
Осыдан tga = 0
F
gV gVρ − ρýë
Кулон заңын жазамыз Fэл =
kq q
r
1 2
2 =
2æ
24
kq
r
Онда заряд: qж = 2r
( )ρ ρ πε α− 034
3
R
k
tg
Зарядталған шардың бастапқы зарядының мәнін есептейді: 1,86 мкКл.
1
11111
148
Жалғасы
8 Өткізгішті электр өрісіне орналастырған кезде бос зарядтар өткізгіштің бетіне жылжытылады: солға-теріс, оңға-оң. Осының арқасында қысқа мерзімді ток пайда болады.Жолсеріктің ішінде өріс жоқ. Электростатикалық индукция құбылысы.Диэлектрикада электр өрісінің әсерінен поля-ризацияланған зарядтар өріс бойынша бағдар-ланады. Өткізгіштің ішінде электр өрісі бар. Поляризация құбылысы.
1
1
11
+ + + ++ + + ++ + + ++ + + +
-
-
-- -
- --
-
--
--
--
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
+
- - --
-
-- -
--
--- -
--
- -
--
E0
E=E0+E'=0
+ –
+ –
+ –
+ –
+ –
-
+
-
+-
+-
+
-
+ -+
- +
- +
- +
-+
- + -+
- + -+
- + -+
- + -+
- ++ –
+ –
+ –
+ –
+ –
-+
149
«Кинематика» тақырыбы бойынша жиынтық бағалау
Оқыту мақсат тары 10.1.1.4 — физикалық шамаларды өлшеудің дәлдігіне негізделген эксперименттік зерттеулердің соңғы нәтижесін жазып алыңыз.10.1.1.6 — кинематикалық теңдеулерді шешкенде дизайн және графикалық тапсырмалар қолданыңыз. 10.1.1.8 — есептерді шешуде жылдамдық пен орын ауыстырудың клас сикалық заңын қолдану.10.1.1.9 — қисықсызықты қозғалыстағы дененің траекториясы, тангенциаль және нормаль үдеу радиусын анықтаңыз.10.1.1.11 — көкжиекке бұрыш жасай лақтырылған дененің траек-ториясын зерттеңіз.
Бағалау критерийлері Оқушы:• Реттік есептеулерде өлшеулер үшін орынды ондық жерлерді таңдауды қолданады.• Есептерді шешу үшін векторлық дағдыларды қолданады.• Кинематикалық шамаларды анықтау үшін графиктерді қолданады және графиктің өзін сипаттайды.Есептерді шешу кезінде қисықсызықты жолмен қозғалатын дененің центрге тартқыш үдеуін және бұрыштық параметрлерін табуға фор-мулаларды қолданады.• Көкжиекке бұрышпен лақтырылған дененің қозғалысын сипаттай-ды және оның математикалық сипаттамасын орындайды.
Ойлау дағдыла рының деңгейлері
Қолдану; жоғары тапсырыс дағдылары
Орындау уақыты 25 мин
Тапсырма.1. Төмендегі суретте температураның бастапқы және соңғы мәндері
белгіленген Цельсий шкаласындағы термометр көрсетілген. Бастапқы
температураСоңғы
температура
Жауабыңызды қателіктерді ескере отырып белгілі бір санды жазыңыз._________________________°С.
2. Көлік жүргізушісі вагондардың арақашықтығы 20 м болғанда, тірке-мелерді (вагон) 90 км / сағ жылдамдықпен басып оза бастайды, ал машиналар арасындағы қашықтық 15 м болғанда, озып өтіп, алдыңғы қатарға өтеді. Көліктің ұзындығы — 4 м, тіркеме — 16 м.
(b) вагондардың салыстырмалы жылдамдығын анықтаңыз. (c) 72 км/сағ жылдамдықпен қозғалатын тіркемені басып озу үшін
автокөлікке кеткен уақытты анықтаңыз. 3. Автобус түзу сызықты жылдамдықпен қозғалады. Автобус жылдам-
дығының уақытқа тәуелділік графигі төменде көрсетілген.
150
4
5
6
7
8
9
10
10 20 30 40 50 60 70 80
3
2
1
0
0
Жылдамдықм/с
Уақыт
Алғашқы 40 секундта автобустың жүріп өткен жолын есептеңіз. Жүрілген жол = ….......................................... м 40 секундтан 80 секундқа дейінгі қашықтық 315 м құрайды, автобустың
80 сек орташа жылдамдығын есептеңіз.Орташа жылдамдық = ......................................... м / с(с) Автобустың қозғалысын сипаттаңыз: (i) 40 секундтан 70 секундқа дейін?_______________________________________________________________(i) 80 секундтан 90 секундқа дейін(ii) Минимал үдеу модулі қандай?______________________________________________________________ 2. Ай радиусы 386 мың км болатын орбитада Жерді айналып өтеді. Айдың
центрге тартқыш үдеуін және оның сызықты және бұрыштық жылдамдығын анықтаңыз. Оның Жерді айналу периоды 27,3 тәулік.
3. Жер бетіндегі көкжиекке 45° бұрышта бастапқы жылдамдығы 10 м/с
граната лақтырылды. Нәтижені ХБ жүйесінде көрсетіңіз. g = 10 м/с2 тең деп аламыз.
(i) Егер ауаның кедергісі болмаса, зеңбірек атылғаннан кейін гранатаның қозғалу бағытын көрсетіңіз?
(ii) x және y координаталар осьтеріндегі проекцияларда дененің қозғалыс теңдеулерін жазыңдар.
(iii) Гранатаның түсуі және түсу нүктелерінің арасындағы қашықтықты анықтаңдар.
151
«Динамика» тақырыбы бойынша жиынтық бағалау
Оқыту мақсат тары 10.1.2.1 — денелерді бірнеше күштердің әсерімен жылжыту кезінде есептерді шешудің мүмкін алгоритмдерін жасау.10.1.2.3 — графикалық тәуелділікті түсіндіріңіз қашықтықтағы мате риалдық нүктенің гравитациялық өрісінің үдеуі мен потенциа-лы.10.1.2.4 — бүкіләлемдік тартылыс заңын есеп шығару кезінде қолдану.
Бағалау критерийлері Оқушы:• Есептер шығару кезінде Ньютон заңын қолданады.• Салмақ және салмақсыздық ұғымдарының айырмашылықтарын анық тайды.• Жердің гравитациялық өрісінің кернеуімен мен потенциалының қа шықтыққа тәуелділігін анықтайды.• Бүкіләлемдік тартылыс заңын пайдалып есептер шығарады.
Ойлау дағдыла рының деңгейлері
Дағдысы жоғары деңгейі.
Орындау уақыты 25 мин
1. Көлденеңінен 30° дейін көлбеу жазықтықта дененің салмағы 200 г сырғанайды (1-сурет). Жол-дың бойындағы үйкеліс коэффициенті μ = 0,2.
(і) Кесекке қандай күштер әсер етеді(іі) 1-суретте штрихта әсер ететін күштерді са-
лыңыз. (ііі) Ньютонның екінші заңын вектор түрінде
жазыңыз. (iv) Таңдалған OX және OY осьтеріне проекция-
лармен теңдеулер жаз......(v) Дененің үдеуін анықтаңдар.(vі) Дененің үдеуін және көлбеу жазықтықтағы
қысымды анықтаңдар.2. Адамның салмағы тыныштықта тұрғанда
600 Н құрайды, ал қозғалып келе жатқан лифтте өлшенгенде ол 720 Н-ға тең болды (2-сурет).
а) Лифт қозғалатын үдеуді анықтаңыз;б) Лифттің үдеу векторының бағытын бейнелеңіз;в) Оның салмағы дене салмағының өзгеруімен
өзгереді ме?3. Салмағы 400 г аспайтын серіппе жүкті жо-
ғары, 0,8 м/с2 үдеумен қозғалтады. Серіппенің қатаңдығы 250 Н.
4. Серіппенің массасын елемей, оның созылуын анықтаңыз.5. Бұл жүк қозғалыс басталғаннан 5 секундтан кейін қандай жылдам дық-
қа ие болады?6. 3-суретте қашықтықта гравитациялық потенциалдың қалай өзгеретінін
көрсетеді. Жердің радиусы R = 6400 км. Жер бетінде гравитациялық потен-циал 62,5 МДж кг–1 тең.
b
1-сурет
2-сурет
152
00 R 2R 3R 4R
–20
–40
Жердің центрінен қашықтығыгравитациялықпотенциал,МДж/кг
–60
–80
3-сурет
(а) 3-суреттен анықтаңдар: (i) Гравитациялық потенциал Жердің центрінен 2R қашықтықта; (ii) Жер бетінен радиусы 3R болатын дөңгелек орбитаға көтерілгенде
салмағы 1200 кг болатын серіктің потенциалдық энергиясының артуынан. (b) (i) Гравитациялық өрістің күші мен гравитациялық потенциалға
қатысты теңдеуді жазыңыз.Графиктің көмегімен Жердің центрінен 2R арақашықтықта гравитациялдық
өрісті анықтаңдар. (ii) Сіздің нәтижеңіз (b) (ii) бөлігінде гравитациялық өрістің күштік си-
паттамасы шамамен сәйкес келетіндігін көрсетіңіз 10 Н.7. Астероид бетіне жақын құлаудың еркін түсу үдеуі 0,05 м/с2. Көлемі
8 есе үлкен басқа астероидтың бетіне жақын құлау үдеуінің модулі қандай болады? Екі астероид біртекті, сфералық және темірден тұрады.
“Термодинамика” бөлімі бойынша жиынтық бағалау Жалпы балл 20
Оқыту мақсат тары 10.3.2.1 — идеал газдың ішкі энергиясының формуласын қорыту;10.3.2.3 — термодинамиканың бірінші және екінші заңдарының физикалық мағынасын түсіндіру;10.3.2.2 — адиабаттық және изотермиялық процестердің графи гіндегі айырмашылықтарды түсіндіру; 10.3.2.4 — жылу қозғалтқышының жұмыс істеу принципін сипаттау;10.3.2.5 — жылу қозғалтқышының ПӘК-ін анықтау.
Бағалау критерий-лері
Оқушы:• Идеал газдың ішкі энергиясының формуласын қорытады.• Термодинамиканың бірінші және екінші заңдарының физикалық мағынасына түсінік береді.
153
• Адиабатта және изотермиялық процестердің графигіндегі айыр ма-шылықтарды сипаттайды.• Жылу қозғалтқышының жұмыс принципін сипаттайды.• Жылу қозғалтқышының ПӘК анықтайды.
Ойлау дағдыла-рының деңгейлері
Қолдану, білу
Орындау уақыты 30 мин
Тапсырма.1. Нақты газ бен идеал газдың ішкі энергияларының қандай айырмашылығы
бар? [1]
2. Механикалық жұмыстың (А = Fs) формуласынан термодинамикалық жұмысты анықтаңыз.
[1] 3. Изобаралық процесте бір атомды газға 50 кДж жылу берілсе, оның ішкі
энергиясының өзгерісі неге тең? [1]
4. Идеал жылу машинасы бір цикл ішінде 1 кДж жылу алады. Егер қыздырғыштың температурасы 527°С, ал суытқышта 127°С болса, онда жылу машинасының суытқышқа беретін жылу мөлшерін табыңыз?
[1] 5. Қай график адиабатталық процесті сипат-
тайды және графиктердің бір-бірінен айырма-шылығын түсіндіріңіз (4-сурет).
[1] 6. Жұмыс денесі 1 моль біратомды идеал
газ болатын жылу машинасы берілген. Машина 5-суретте көрсетілген циклмен жұмыс істейді. Изотермиялық процестегі жұмыстың өрнегі
A = mM
RTlnV
V2
1;
A = mM
RTlnpp2
1.
a. 1 күйдегі газ температурасын анықтаңыз. [1]
b. 2 күйдегі газ температурасын анықтаңыз. [1]
Жалғасы
4-сурет
5-сурет
154
c. 3 күйдегі газ температурасын анықтаңыз. [1] d. Цикл барысында газдың атқарған жұмысы неге тең? [1] e. (1-2) бөлігіндегі жылу мөлшерін анықтаңыз. [1] f. (2-3) бөлігіндегі ішкі энергия өзгерісін анықтаңыз. [1] g. (2-3) бөлігіндегі атқарылған жұмысты табыңыз. [1] h. (2-3) бөлігіндегі жылу мөлшерін анықтаңыз. [1] i. (3-1) бөлігіндегі ішкі энергия өзгерісін анықтаңыз. [1] j. (3-1) аралығындағы атқарылған жұмысты табыңыз. [1] k. бөлігіндегі жылу мөлшерін анықтаңыз. [1] (3-1) Циклдегі газдың жылу алатын бөліктерін көрсетіңіз. [1] l. Газдың жылу беретін бөліктерін көрсетіңіз. [1] m. Қыздырғыштан алынған жылу мөлшерін табыңыз. [1] n. Осы цикл бойынша жұмыс істейтін машинаның ПӘК-ін анықтаңдар. [1]
Бағалау критерийлеріТап-
сырма №
ДескрипторБалл
Оқушы
Идеал газдың ішкі энергиясының формуласын қорытады
1 идеал газдың ішкі энергиясының формуласын қорытып береді; 1
Термодинамиканың бірінші және екінші заңдарының физикалық мағынасына түсінік береді
2 термодинамиканың бірінші және екінші заңдарының анықтамаларын береді және дұрыс математикалық өрнектерін көрсетеді;
1
Жылу қозғалтқышының жұмыс принципін сипаттайды
3 жылу қозғалтқышының жұмыс принципін түсіндіреді;
1
Жылу қозғалтқышының ПӘК анықтайды
4 суытқыштағы температураны есеп тейді; 1
Адиабатталық және изотермиялық процестердің графигіндегі айыр-ма шылықтарды сипаттайды
5 адиабатталық және изотермиялық процес-тердегі айырмашылықты сипаттайды;
1
Идеал газдың ішкі энергиясының формуласын қорыту;Термодинамиканың бірінші және екінші заңдарының физикалық мағынасына түсінік береді;Жылу қозғалтқышының ПӘК-ін анықтайды;
6 1-күйдегі газ температурасын анықтайды;2-күйдегі газ температурасын анықтайды; 3 күйдегі газ температурасын анықтайды;Цикл барысында газдың атқарған жұмысын анықтайды;(1—2) бөлігіндегі жылу мөлшерін анықтайды;(2—3) бөлігіндегі ішкі энергия өзгерісін анықтайды;(2—3) бөлігіндегі атқарылған жұмысты анық-тайды;(2—3) бөлігіндегі жылу мөлшерін анықтайды;(3—1) бөлігіндегі ішкі энергия өзгерісін анықтайды;(3—1) аралығындағы атқарылған жұмысты анықтайды;(3—1) бөлігіндегі жылу мөлшерін анықтайды;Циклдегі газдың жылу алатын бөліктерін анықтайды; Газдың жылу беретін бөліктерін анықтайды;Қыздырғыштан алынған жылу мөлшерін анықтайды;Осы цикл бойынша жұмыс істейтін маши-наның ПӘК-ті анықтайды.
1111
11
1
11
1
11
1
1
1
Жалпы балл 20
155
“статика. сақталу заңдары. сұйықтар мен газдардың механикасы” тақырыбы бойынша жиынтық бағалау
Оқыту мақсат тары 10.1.2.5 — материалдық денелердің инерция моментін есептеу үшін Штайнер теоремасын қолданыңыз;10.1.3.2 — тепе-теңдіктің әртүрлі түрлерін түсіндіруде себептік қатынастарды орнатыңыз;10.1.4.1 — есептеу және эксперимент есептерін шешу кезінде сақталу заңдарын қолдану;10.1.5.2 — эксперименттік, есептеу және сапалық есептерді шешуде үздіксіздік теңдеуі мен Бернулли теңдеуін қолданыңыз.
Бағалау критерийлері Оқушы:• Инерция моментін анықтау үшін Штайнер теоремасын қолданады.• Тепе-теңдік түрлерін ажыратады және анықтайды.• Тұйық жүйеде энергияның сақталу заңын қолданады.• Серпімді емес соқтығысулар үшін сақталу заңдарын қолданады.• Әртүрлі нүктелердегі қысым мен ағыс жылдамдығын алу үшін Бернулли теңдеуін қолданады
Ойлау дағдыла рының деңгейлері
Қолдану, білу
Орындау уақыты 25 мин
1. Б және оның биіктігі H негізінің диаметріне тең цилиндрдің инерция моменті оның генера-торымен сәйкес келетін осіне қатысты болады (1-сурет)? Цилиндр материалының тығыздығы ρ.
2. Келесі жағдайларда тепе-теңдік түрлерін анықтаңыз:
А. бильярдтың шары лузда орналасқан ____ _________
В. көлденең созылған жіпке моншақ ________С. қиғаш блок ________________D. канаттың үстімен жүріп бара жатқан гим-
наст __________________E. дөңгелек конустық винтегі ____________F. қабырғаға сүйенетін баспалдақ ___________G. Жерде жатқан қорап ______________________3. Бекітілген серіппе мылтығы тігінен атылады ∆l серіппенің қатаңдығы
k = 1000 Н/м, а оқтың массасы 5 г атылу нәтижесінде биіктікке h = 9 м көтерілді. Үйкелісті ескермеңдер. ∆l <<h. Жауап см.
4. Массасы m денесі 3v жылдамдықпен қозғалады және 2m масса қозғалыссыз тұрған денемен соқтығысады. Екі дененің соңғы жылдамдығын және соқтығысқаннан кейін кинетикалық энергияның жоғалуын анықтаңыз.
5. Су бұрқақ қондырғысында су алдымен диаметрі 40 мм болатын құбыр арқылы жеткізіледі, оны шүмектері 24 мм. Құбырдың кең бөлігіндегі статикалық қысым 250 кПа, жылдамдығы 14,4 м/с. Құбырдың тар бөлігіндегі статикалық қысымын анықтаңыз. Судың тығыздығы 1000 кг/м3.
H
O
C
O'
O1
O2
a=cl2
1-cурет
156
МАзМҰНы
Алғы сөз ....................................................................................................................... 3“Физика” пәнінен жаңартылған мазмұндағы үлгілік оқу бағдарламасы .............................. 4
“Физика” пәнінен 10-сыныптың күнтізбелік-тақырыптық жоспары ..................................12Ұзақ мерзімді жоспар ...................................................................................................28Орта мерзімді жоспар....................................................................................................31Қысқа мерзімді жоспар. Энергетикалық температура. Авогадро заңы. ............................. 116Ішкі энергия. Ішкі энергияны өзгерту тәсілдері. Механикадағы және термодинамикадағы жұмыс. ....................................................................................... 120Электр заряды. Зарядтың сақталу заңы. Кулон заңы. Электр өрісінің суперпозиция принципі ................................................................................................................... 123Электр өрісі. Электр өрісінің күші. Электр өрісінің күш сызықтары. Суперпозиция принципі .............................................................................................. 127Электр өрісінің жұмысы зарядты біркелкі өріске және нүктелік заряд өрісіне ауыстыру.Потенциал. Электр кернеуі мен потенциалдар айырымы арасындағы байланыс. Эквипотенциалды беттер ............................................................................................ 129Толық тізбек үшін Ом заңы. Есептер шығару ............................................................... 134Адиабатты процесс. Практикалық жұмыс .................................................................... 138ХБЖ негізгі физикалық шамалары және олардың өлшем бірліктері.№ 1-зертханалық жұмыс. “Серіппенің қаттылығын зерттеу” .......................................... 140“Физикалық шамалар мен өлшемдер” жиынтық бағалау ................................................ 143“Кинематика” тақырыбы бойынша жиынтық бағалау .................................................... 149“Динамика” тақырыбы бойынша жиынтық бағалау ....................................................... 151“Термодинамика” бөлімі бойынша жиынтық бағалау ..................................................... 152“Статика сақталу заңдары. Сұйықтар мен газдардың механикасы” тақырыбы бойынша жиынтық бағалау ....................................................................................................... 155
Учебно-методическое издание
Кронгарт Борис Аркадьевич
ФИзИКА
Методическое руководство
(на казахском языке)
Пособие для учителей 10 классов естественно-математического направления общеобразовательных школ
Редакторы А. СабдалиеваКөркемдеуші редакторы А. Сланова
Техникалық редакторы И. ТарапунецКомпьютерде беттеген Г. Әлімшеева
Баспаға Қазақстан Республикасы Бiлiм және ғылым министрлiгiнiң № 0000001 мемлекеттiк лицензиясы 2003 жылы 7 шiлдеде берiлген
ИБ №
Басуға қол қойылды. Пішімі 70 х 1001/16. Офсеттік қағаз.
Қаріп түрі “SchoolBook Kza”. Офсеттік басылыс. Шартты баспа табағы ... . Шартты бояулы беттаңбасы ... . Есептік баспа табағы ... .
Таралымы дана. Тапсырыс № 115
“Мектеп” баспасы, 050009, Алматы қаласы, Абай даңғылы, 143-үйФакс: 8(727) 394-37-58, 394-42-30Тел.: 8(727) 394-41-76, 394-42-34
е-mail: [email protected]: www.mektep.kz