Қостанай әлеуметтік – техникалық колледжі Костанайский социально – технический колледж

«Қазақ тілі» пәнінен оқу - әдістемелік кешені

Оқытушы/Преподаватель: Жулдубаева Гулия Имашевна

Мамандығы/Специальность: «Правоведение», «ВТиПО», «Экология и природоохранная деятельность»

Қостанай

«Қостанай әлеуметтік – техникалық колледж » мекемесі

Бекітемін: ҚӘТК директоры:

__________В.А. Мягков______________20 ж.

Оқу жұмыс бағдарламасы

Пән: Қазақ тілі Мамандық: 1304000 «Вычислительная техника и программное обеспечение »Оқу түрі: күндізгіКурсы: 1,2Семестр: 1, 2, 3Барлық аудиториялық сабақ саны - 170Практикалық сағат - 106Теориялық сағат- 64Бақылау жұмысы – 2 Емтихан - 3 семестр

Қостанай

2017 ж.

Оқу жұмыс бағдарламасы «Қазақ тілі» пәнінің типтік оқу бағдарламасыныңнегізінде 2015 жылғы 24 тамыз № 3, ҚР БжҒМ техникалық-кәсіптік білім берудепартаментінің 1304000 «ВТиПО» мамандығы бойынша оқу-әдістемелік кеңесіменқаралып, мақұлданды, даярлаған оқытушы Жулдубаева Г.И.

Пәнді оқыту оқу жұмыс бағдарламасы қазақ, орыс, шет тілдері, әдебиет пәндерібойынша пәндік циклдік комиссия отырысында қарастырылды және талқыланды

Хаттама № 1 « » қыркүйек 2017 ж.Төрайымның аты – жөні: Тюлендина А.Е. ____________ (қолы)

Бөлім меңгерушісі: Ахметова Ж.Ж. ____________ (қолы)Келісілді:ОЖ жөніндегі директордың орынбасары: ____________Ахметова Ж.Н. (қолы)

Қайта бекіту туралы мағлұмат:№ Оқу жылы Оқу жұмыс бағдарламасы

туралы мағлұматҚайта бекіту

хаттамасының №, күніЦӘК қолы

1 2017-2018

234

Қостанай2017

Түсініктеме хат

Оқу бағдарламасы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 24тамыздағы № 3 қаулысымен бекітілген Орта білім берудің мемлекеттік жалпығаміндетті білім стандартына сәйкес әзірленген.

«Қазақ тілі» пәні жалпы білім беретін пәндер цикліне жатады. «Қазақ тілі» пәнінің мақсаты – ортадан жоғары деңгей бойынша қазақ тілін

қатысымдық тұрғыдан меңгерту; сөйлесім әрекетінің түрлеріне сай студентті тілдікбілім негізінде әдеби тілде сөйлеуге, сауатты жазуға үйрету арқылы дара тұлғаныңтілдік қабілетін дамыту, бір-бірімен сабақтас, жүйелі тақырыптарды коммуникативтіктұрғыдан ұсына отырып, студенттерге қазақша тілдік қатынас нормаларын игерту.

Оқу пәнінің міндеттері:1) студенттердің білімін тілдік, лингвомәдениеттанымдық, этномәдени және

әлеуметтік тұрғыдан кеңейтіп, қазақ тілін игертудің коммуникативтік бағытын жүзегеасыру;

2) студенттердің өз ойын, пікірін, көзқарасын еркін, дұрыс, нақты (ауызша жәнежазбаша) жеткізе білу дағдыларын жетілдіру;

3) студенттердің қазақ тіліндегі функционалдық сауаттылығын дамыту; 4) мәдени-әлеуметтік, қоғамдық-саяси тақырыптардағы оқу материалдарымен

жұмыс аясында студенттердің қатысымдық құзыреттіліктерін қалыптастыру. Өзектілігі: Қазақ тілде емес топтардағы «Қазақ тілі» пәні – орта білім берудің

мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына сәйкес «Тіл және әдебиет» білім берусаласына енгізілген және жалпы орта білім беру деңгейінде міндетті түрде оқытылатынпән. «Қазақ тілі» пәнінің маңыздылығы қазақ тілінің Мемлекеттік тіл мәртебесімендәйектеледі. Сондықтан қазақ тілін оқыту барысында өзге тілде білім алатын жоғарыбуын студенттерін қазақ тіліндегі сөйлесім әрекетін мәдениаралық қатысым құралыретінде меңгерту көзделеді.

1 курс студенттері «Қазақ тілін» үйренуге негіз болатын бөлімдер арқылыстуденттердің жобаланған оқу нәтижелеріне жетуі қарастырылады.

Мына тақырыптар қарастырылады. Қазақ тілі - мемлекеттік тіл. Фонетика .Дауысты, дауыссыз дыбыстар. Тіл туралы Заң, 4 – бап. Стиль түрлері. Ғылыми стиль.Терминдер. «0»-дік срез. Нәтиже сабақ. Біз отбасы бюджетін жоспарлаймыз. Үндестікзаңы. Буын, дыбыс үндестігі. Біз қонақжай күтеміз. Қонақ . Қонақ шақыру. Зат есімтүрлері. Біздің әулеттің дәстүрлері. Зат есім. Жай, тәуелді септеу. Сәтбаев ҚанышИмантайұлы. Лексика. Тура және ауыспалы мағыналы сөздер.Жәутіков ОрынбекАхметбекұлы. Омоним, синоним, антоним. Асфендияров Санжар Жафарұлы. Көнергенсөз. Неологизм. Тұрақты сөз тіркестері. Егемен, елім – ай ! Қанатты сөздер, мақал-мәтелдер, афоризмдер. Қазақтың кіндік қаласы. Дүниеге сәби келді! Сәбиге ат қою.Сын есім. Менің есімімнің тарихи тамыры. Сын есімнің түрлері. Нәтиже сабақ. Б.ж №1Диктант. Шілдехана. Сын есімнің түрлері. Бесікке салу. Сан есім. Сәбиді қырқынаншығару. Сан есімнің түрлері. Мен жаңалықтармен танысамын. Есімдік. Дербескомпьютердің пайда болуы. Есімдік. Ғаламтордың шығуын білесің бе? Есімдіктіңтүрлері. «Балбұлақ» электронды журналымен танысамыз. Есімдіктің түрлері. Менжаратылыстану-математика бағытында оқимын. Мамандықтар. Нәтиже сабақ. Тест.Қазақстанның болашағы –жастар. Одағай. Табиғаты ғажап Қазақстан. Қазақстанның ірі

оқу орындары. Жаңа ұрпақ университеті. Нәтиже сабақ. Б.ж №2 Диктант. ШоқанШыңғысұлы Уәлиханов. Ежелгі халықтық үлгідегі билер соты.Пәнді оқыту нәтижесінде оқушылар білу керек:

- Мәтінді оқи және аудара білу, мәтін бойынша сұрақтарға жауап беру,ауызшаәңгімелеуді;

- Сұрақ-жауап талқысын өткізуді,сөйлесу мен сұхбаттаса білу,- Іс қағаздарын сауатты жазу және толтыра білу;- Шағын мәтіндер құрастыра білу;

меңгеруі керек:- Алған білімін кәсіби мамандығында , еңбек ету барысында пайдалана білу;- Өз ойын анық және таза жеткізе білу керек;- Ауызша әңгімелесуді;

Қазақ тілі пәнінен емтихан тапсырады.2 курс студенттері «Қазақ тілін» үйренуге негіз болатын бөлімдер арқылы

студенттердің жобаланған оқу нәтижелеріне жетуі қарастырылады.Мына тақырыптар қарастырылады. Пойызбен саяхат жасау.Етістіктің шақ

категориясы. Осы шақ. Теміржол бекетінде. Ауыспалы осы шақ. Қонақ үйде. Келершақ. Қазақстанның жер аймақтары туралы ақпарат. Мақсатты келер шақ. Туған өлке.Туған өлкенің табиғат ерекшеліктері. Болжалды келер шақ. Байқоңыр ғарыш айлағы.Жедел өткен шақ.Қазақ ғарышкерлері. Бұрыңғы өткен шақ. Қазақстан Парламентітуралы ақпарат.Етістіктің шақтарын қайталау. Сайлау. Депутатқа үміткер. Етіс. Жастаркиімі және сән туралы ақпарат. Етістіктің рай категориясы. Ашық, бұйрық рай. Жастаркиіміндегі ұлттық нақыштар. Шартты, қалау рай.

Әлемдегі өнертапқыштар. Қалта телефоны. Етістіктің райларын қайталау.Компьютер: пайдасы мен зияны. Үстеу және оның түрлері. Ғылым әлемінде.Үстеулерді қайталау. Тәуелсіз Қазақстан ғалымдары. Термин сөздер. Сөйлем, оныңтүрлері туралы мәлімет. Қазақстандағы оқу жүйе. Сөйлем мүшелері. Тұрлаулы сөйлеммүшелері.Өз еліндегі оқу жүйесі. Баяндауыштың жасалу жолдары. Қазақтар ғажайыпхалық. Тұрлаусыз сөйлем мүшелері.

Анықтауыш. Қазақ елінің қоғамдық құрылымы. Пысықтауыш. Толықтауыш. Еңсұлу планета. Құрмалас сөйлем туралы жалпы түсінік. Нұрлы жол- болашаққа бастаржол.Салалас құрмалас сөйлем түрлері. Өнер алды-қызыл тіл. Ғылыми стиль. Қазақстан-біздің Отанымыз. Публицистикалық стиль. Отаншылдық. Ауызекі сөйлеу стилі.Астана-бас қала.Әдеби стиль. Туған жердің сұлу табиғаты.Ресми іс қағаздары стилі.«Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасының нәтижелері. Жаңа әлеуметтік-экономикалық ғылыми жетістіктер. Білім беру жүйесінің бағыттары. «Болашақ»мемлекеттік бағдарламасы. Нәтиже сабақ .«EXPO - 2017» тақырып бойынша мәтінқұрастыру. Жыл соңындағы қайталау.

Пәнді оқыту нәтижесінде студенттер білу керек:- Студенттерді күнделікті тұрмыстық және кәсіби сөйлеу жағдаяттарында сұхбат

түрлеріне еркін араласып, сөйлесу, әңгімені қолдау дағдыларын қалыптастыру;- өзі туралы ақпаратты, түйіндеме, рецензияларды, құттықтау хаттарын жаза

білуге үйрету;- ауызекі сөйлеу стилі, көркем әдеби стилін және т.б. білу.

меңгеруі керек:

- тындалым бойынша студенттер бейтаныс көлемі: 300-400 сөзден тұратынмәтінді таспадан тыңдап, оның мазмұңындағы негізгі және қосымша хабарды түсінебілуі тиіс;

- оқылым әрекеті бойынша студент мәтінді оқып, мазмұңын және негізгітақырыбын түсінуі тиіс;

- айтылым бойынша студенттер өздеріне ұсынылған тақырыптардың бірінтаңдап, сұхбат құра білуі тиіс;

- жазылым бойынша жұмысты орындауда студенттер тандаған тақырып мазмұнынтерең түсініп, оны өз сөзімен жазбаша баяндай білуі және сонымен қатар өзінің осытақырып бойынша жеке көзқарасын, тұжырымын да жеткізе білуі тиіс.

БК 2. Кәсіптік жағдайға жүйелі әрекет ету қабілеті болу керек, өзінің іс-әрекетін талдап, жобалауға, белгісіз жағдайларда өз бетімен әрекет етуге қабілеттіболу керек.

БК 6. Әріптестермен өзара жылы қарым-қатынас пен ынтымақтастыққа дайынболу.

БК 7. Үнемі кәсіптік жағынан өсуге, жаңа білім алуға дайын болу,творчестволық өзін-өзі жетілдіруге талпыну.

Оқылатын курс мына пәндерді негізге алады:- Кәсіби қазақ тілі - Орыс тілі мен әдебиеті

Семестр бойынша сағаттарды бөлу

Семестр№

Оқу сабақтары Бақылау

жұмысыныңсаны

Бақылаутүрі

Дәрісханалық Жалпысағатсаны

Барлығы

ТеорСеминар

ЛаборТәжірибелі

к

1 34 34 14 - - 20 1 жазбажұмысы

2 72 72 30 - - 42 1 -3 64 64 20 - - 44 - емтихан

Барлығы

170 170 64 - - 106 2

Тақырыптық жоспар

Бөлімдердің атаулары ментақырыптары

Сағат саны

Барлығы Теориялық Практикалық

І- курс

І семестр

1 Тақырып 1. Қазақ тілі - мемлекеттік тіл. Фонетика . Дауысты, дауыссыз дыбыстар.

2 2

2 -3 Тақырып 2-3. Тіл туралы Заң, 4 – бап. Стиль түрлері. Ғылыми стиль. Терминдер

4 4

4 Тақырып 4.«0»-дік срез. Нәтиже сабақ 2 2

5-6 Тақырып 5-6. Біз отбасы бюджетін жоспарлаймыз. Үндестік заңы. Буын, дыбыс үндестігі.

4 4

7-8 Тақырып 7-8. Біз қонақжай күтеміз. Қонақ шақыру. Зат есім түрлері.

4 4

9 Тақырып 9. Біздің әулеттің дәстүрлері. Зат есім. Жай, тәуелді септеу.

2 2

10-11 Тақырып 10-11. Сәтбаев Қаныш Имантайұлы. Лексика. Тура және ауыспалы мағыналы сөздер.

4 4

12 Тақырып 12. Жәутіков Орынбек Ахметбекұлы. Омоним, синоним, антоним.

2 2

13 Тақырып 13. Бақылау жұмысы 2 2

14 Тақырып 14. Асфендияров Санжар Жафарұлы. Көнерген сөз. Неологизм. Тұрақты сөз тіркестері.

2 2

15 Тақырып 15. Егемен, елім – ай ! Қанатты сөздер, мақал-мәтелдер, афоризмдер.

2 2

16-17 Тақырып 16-17. Қазақтың кіндік қаласы. 4 4

Барлығы 34 14 20

ІІ семестр

18 Тақырып 18. Дүниеге сәби келді! 2 2

19-20 Тақырып 19-20. Сәбиге ат қою. Сын есім. 4 4

21-22 Тақырып 21-22. Менің есімімнің тарихи тамыры. Сын есімнің түрлері.

4 4

23 Тақырып 23. Нәтиже сабақ. Б.ж №1 Диктант.

2 2

24-25 Тақырып 24-25. Шілдехана. Сын есімнің түрлері.

4 4

26-27 Тақырып 26-27. Бесікке салу. Сан есім. 4 4

28-29 Тақырып 28-29. Сәбиді қырқынан шығару.Сан есімнің түрлері.

4 4

30-31 Тақырып 30-31. Мен жаңалықтармен танысамын.Есімдік

4 4

32 Тақырып 32. Дербес компьютердің пайда болуы. Есімдік.

2 2

33 Тақырып 33. Ғаламтордың шығуын білесің бе? Есімдіктің түрлері.

2 2

34 Тақырып 34. «Балбұлақ» электронды журналымен танысамыз. Есімдіктің түрлері.

2 2

35 Тақырып 35. Бақылау жұмысы. 2 2

36 Тақырып 36. Мен жаратылыстану-математика бағытында оқимын. Мамандықтар.

2 2

37 Тақырып 37. Нәтиже сабақ. Тест. 2 2

38-39 Тақырып 38-39. Қазақстанның болашағы –жастар. Одағай.

4 4

40 Тақырып 40. Табиғаты ғажап Қазақстан. 2 2

41-42 Тақырып 41-42. Қазақстанның ірі оқу орындары.

4 4

43 Тақырып 43. Жаңа ұрпақ университеті 2 2

44 Тақырып 44. Нәтиже сабақ. Б.ж №2 Диктант.

2 2

45-46 Тақырып 45-46. Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов. Ежелгі халықтық үлгідегі билер соты. Шылау.

4 4

47-48 Тақырып 47-48. Міржақып Дулатов. Хазірет Сұлтан мешіті. Еліктеу сөздер.

4 4

49-50 Тақырып 49-50. Жүсіпбек Аймауытов. Шөптегі шық. Іс қағаздары үлгілері.

4 4

51-52 Тақырып 51-52. Қазақстанның қазба байлықтары. Етістік. Есімше, көсемше.

4 4

53 Тақырып 53. Нәтиже сабақ.Қайталау 2 2

Барлығы 72 30 42

Барлығы: 106

ІІ- курс

ІІІ семестр

1 Тақырып 1.Пойызбен саяхат жасау.Етістіктің шақ категориясы. Осы шақ.

2 2

2 Тақырып 2. Теміржол бекетінде. Ауыспалы осы шақ.

2 2

3 Тақырып 3. Қонақ үйде. Келер шақ. 2 2

4 Тақырып 4. Қазақстанның жер аймақтары туралы ақпарат. Мақсатты келер шақ.

2 2

5 Тақырып 5. Туған өлке. Туған өлкенің табиғат ерекшеліктері. Болжалды келер шақ.

2 2

6 Тақырып 6. Байқоңыр ғарыш айлағы. Жедел өткен шақ.

2 2

7 Тақырып 7. Қазақ ғарышкерлері. Бұрыңғыөткен шақ.

2 2

8 Тақырып 8. Қазақстан Парламенті туралы ақпарат.Етістіктің шақтарын қайталау.

2 2

9 Тақырып 9. Сайлау. Депутатқа үміткер. 2 2

Етіс.

10 Тақырып 10.Жастар киімі және сән туралыақпарат. Етістіктің рай категориясы.Ашық,бұйрық рай.

2 2

11 Тақырып 11. Жастар киіміндегі ұлттық нақыштар. Шартты, қалау рай.

2 2

12 Тақырып 12. Әлемдегі өнертапқыштар. Қалта телефоны. Етістіктің райларын қайталау.

2 2

13 Тақырып 13. Компьютер: пайдасы мен зияны. Үстеу және оның түрлері.

2 2

14 Тақырып 14. Ғылым әлемінде. Үстеулерді қайталау.

2 2

15 Тақырып 15. Тәуелсіз Қазақстан ғалымдары. Термин сөздер. Сөйлем, оның түрлері туралы мәлімет.

2 2

16 Тақырып 16. Қазақстандағы оқу жүйе. Сөйлем мүшелері. Тұрлаулы сөйлем мүшелері.

2 2

17 Тақырып 17. Өз еліндегі оқу жүйесі. Баяндауыштың жасалу жолдары.

2 2

18 Тақырып 18. Қазақтар ғажайып халық. Тұрлаусыз сөйлем мүшелері.Анықтауыш.

2 2

19 Тақырып 19.Қазақ елінің қоғамдық құрылымы. Пысықтауыш. Толықтауыш.

2 2

20 Тақырып 20.Ең сұлу планета. Құрмалас сөйлем туралы жалпы түсінік.

2 2

21 Тақырып 21. Нұрлы жол- болашаққа бастаржол.Салалас құрмалас сөйлем түрлері.

2 2

22 Тақырып 22.Өнер алды-қызыл тіл. Ғылымистиль.

2 2

23 Тақырып 23.Қазақстан-біздің Отанымыз.Публицистикалық стиль.

2 2

24 Тақырып 24.Отаншылдық. Ауызекі сөйлеу стилі.

2 2

25 Тақырып 25.Астана-бас қала.Әдеби стиль. 2 2

26 Тақырып 26.Туған жердің сұлу табиғаты.Ресми іс қағаздары стилі.

2 2

27 Тақырып 27. «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасының нәтижелері.

2 2

28 Тақырып 28.Жаңа әлеуметтік- экономикалық ғылыми жетістіктер.

2 2

29 Тақырып 29.Білім беру жүйесінің бағыттары.

2 2

30 Тақырып 30. «Болашақ» мемлекеттік бағдарламасы.

2 2

31 Тақырып 31.Нәтиже сабақ .«EXPO - 2017» тақырып бойынша мәтін құрастыру.

2 2

32 Тақырып 32. Жыл соңындағы қайталау. 2 2

Барлығы 64 20 44

170 64 106

Емтихан

Пәннің мазмұныТақырып 1. Қазақ тілі - мемлекеттік тіл. Фонетика . Дауысты, дауыссыздыбыстар.

Қазақ тілі - мемлекеттік тіл. Қазақ тілінің шығу, даму тарихы, оныңерекшеліктері. Қазақ тіліне туыс тілдер туралы мәлімет. Қазақстан РеспубликасыныңТіл туралы Заңы. Тараулары, баптары туралы мәліметтер. 4,6 – баптарды оқу.Тақырып 2-3. Тіл туралы Заң, 4 – бап. Стиль түрлері. Ғылыми стиль. Терминдер.

Тілдік бөлім: Ғылыми стиль. Терминдер. Лексика. Тақырып көлеміндегілексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Тақырыпқа қатыстымәтіндерді түсіну. Оқылым. Тақырыпқа қатысты мәтіндерді оқу. Айтылым. Тақырыптуралы баяндау. Жазылым. Жаратылыстану ғылымының салалары туралы мәтіндер.Тілдесім Кәсіби тілдесімді жүзеге асыру. Диалог-сұрақ. Диалог-жауап. Тақырып 4. «0»-дік срез. Нәтиже сабақ. Қорытындылау сабағы. Ережелерді қайталау, диктант жазуға дайындалу. Диктантмәтіні, тапсырмалар. Өтілген тақырыптарды қайталау. Тақырып 5-6. Біз отбасы бюджетін жоспарлаймыз. Үндестік заңы. Буын, дыбысүндестігі.

Тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім.Тақырыпқа қатысты мәтіндерді оқу. Тақырып туралы баяндау. Кәсіби тілдесімді жүзегеасыру. Отбасы, ата-ана арасындағы қарым-қатынас туралы мақал-мәтелдер мен қанаттысөздер, тыйым сөздермен танысу. Мақал туралы ой бөлісу.Тақырып 7-8. Қонақжай халық. Қонақ . Қонақ шақыру. Зат есім түрлері. Тақырып көлеміндегі лексикалық бірліктер. Қонақ күтуде жасалатын іс-әрекеттерді, қарым-қатынасты баяндау, оқушы қонақ күту туралы өз ойынанқорытынды жасап, жазуға үйрену. Қазақ халқының қонақжайлығы туралы мәтіндерменжұмыс жасау.Тақырып 9. Біздің әулеттің дәстүрлері. Зат есім. Жай, тәуелді септеуМәтіндегі ұлттық ерекшеліктерді айыру. Диалогтік мәтіндер. Оқылым. Қонақ күтудәстүрі, үлкен мен кіші сыйластығы, әке мен бала қарым-қатынасы туралы мәтіндер.Айтылым. Өз сезімін, қарым-қатынасын баяндау. Өз отбасыларындағы сыйластықтуралы сұхбаттасу, пікірлесу.Тақырып 10-11. Сәтбаев Қаныш Имантайұлы. Лексика. Тура және ауыспалымағыналы сөздер. Тілдік бөлім:Құрмалас сөйлем. Лексика: Тақырып бойынша лексикалық бірліктер.Қатысымдық сөйлесімдік бөлім:. Оқыған мәліметтерді жазу. Ресми тілдесімді үйрету,оқушыларға ресми қарым-қатынастың элементтерін меңгерту. Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі:Қазақстанның белгілі ғалымдары туралы мәліметпен таныстыру..Тақырып 12. Жәутіков Орынбек Ахметбекұлы. Омоним, синоним, антоним. Тыңдалым. Қазақстанның техника саласындағы белгілі ғалымдары, ғылымижұмыстар, жобалар туралы мәтіндер. Оқылым Қазақстанның белгілі ғалымдары,ғылыми жұмыстар, жобалар туралы мәтіндер. Айтылым. Ғылыми жоба туралымәтіндер. Жазылым. Жазбаша жұмыстарды орындау.Тақырып 13. Бақылау жұмысы.

Қорытындылау сабағы. Ережелерді қайталау, бақылау жұмысын жазуғадайындалу. Өтілген тақырыптарды қайталау.Тақырып 14. Асфендияров Санжар Жафарұлы. Көнерген сөз. Неологизм. Тұрақтысөз тіркестері. Қазақстанның атақты ғарышкерлері туралы мәліметті жалғастыру. Лексика:Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім:. Оқығанмәліметтерді жазу. Ресми тілдесімді үйрету. Мәтінмен жұмыс жасау арқылы өз елініңатақты азаматтары туралы білуін қадағалау.Тақырып 15. Егемен, елім – ай ! Қанатты сөздер, мақал-мәтелдер, афоризмдер.

Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім:Тыңдалым. Қазақстан мемлекеті және оның құрылымы туралы мәтіндерді түсіну.Мемлекеттік құрылым туралы мәтіндерді оқу. Айтылым. Мемлекеттік құрылым туралыбаяндау. Жазылым. Жазбаша жұмыстарды орындау.Тақырып 16-17. Қазақтың кіндік қаласы. Етістік. Етістіктің түрлері.

Оқыған мәліметтерді жазу. Тілдесім. Кәсіби тілдесімді жүзеге асыру, тақырыпқабайланысты сөйлесудің үлгілерін, сөздерді, тілдік қолданыстарды, терминдерді үйрету.Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлім: Мемлекеттік құрылым туралы мәтіндерді оқып,пікір алмасу.Тақырып 18. Дүниеге сәби келді! Сәбиге ат қою. Сын есім.

Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім:Тыңдалым. Баланың дүниеге келуіне байланысты қазақтың салт-дәстүрлері туралымәтін. Мәтіндегі ұлттық ерекшеліктерді айыру. Оқылым. Мәтіннің ұлттық-мәденимазмұнын танымдық тұрғыдан түсініп оқу.Тақырып 19-20. Сәбиге ат қою. Сын есім.

Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім:Тыңдалым. Баланың дүниеге келуіне байланысты қазақтың салт-дәстүрлері туралымәтін. Мәтіндегі ұлттық ерекшеліктерді айыру. Оқылым. Мәтіннің ұлттық-мәденимазмұнын танымдық тұрғыдан түсініп оқу.Тақырып 21-22. Менің есімімнің тарихи тамыры. Сын есімнің түрлері.

Лексика: Айтылым. Диалог-талап. Шілдеханада орындалатын белгілі бірәрекетті не істі жасауды бір-бірінен өтіну. Баланың дүниеге келіне байланыстықазақтың ұлттық салт-дәстүрлері туралы баяндау. Жазылым. Жазбаша жұмыстардыорындау. Оқыған мәліметтерді жазу.Тақырып 23. Нәтиже сабақ. Диктант.

Қорытындылау сабағы. Ережелерді қайталау, диктант жазуға дайындалу.Диктант мәтіні, тапсырмалар. Өтілген тақырыптарды қайталау.Тақырып 24-25. Шілдехана. Сын есімнің түрлері.

Тілдік бөлім: Қос сөз. Біріккен сөз. Тілдесім. Қалыптасқан тілдесім, әр адамныңөмірдегі өз орнына сай бір-бірімен тілдесуін, түсінісуін меңгерту. Мәдениетаралыққарым-қатынас бөлімі: Отбасылық дәстүрлерТақырып 26-27. Бесікке салу. Сан есім.

Диалог-талап. Қырқынан шығарғанда орындалатын белгілі бір әрекетті не істіжасауды бір-бірінен өтіну. Тілдесім. Қалыптасқан тілдесім, әр адамның өмірдегі өзорнына сай бір-бірімен тілдесуін, түсінісуін меңгерту Тақырып 28-29. Сәбиді қырқынан шығару. Сан есімнің түрлері.

Жазылым. Жазбаша жұмыстарды орындау. Оқыған мәліметтерді жазу.Тыңдалым. Тұсау кесуге байланысты қазақтың салт-дәстүрлері туралы мәтін. Мәтіндегіұлттық ерекшеліктерді айыру. Оқылым. Мәтіннің ұлттық-мәдени мазмұнын танымдықтұрғыдан түсініп оқу.Тақырып 30-31. Мен жаңалықтармен танысамын. Дербес компьютердің пайдаболуы. Есімдік. Тыңдалым. Балаларға арналған, көпшілік, ғылыми басылымдардағы техникажаңалықтары туралы мәтіндер. Оқылым. Басылымдарыдағы техника ғылымы,жаңалықтары туралы мәтіндерді оқу. Айтылым. Интернет, теледидар және радиотуралы мәліметтер беріліп, оны тапсырмалар орындау арқылы бекіту.Тақырып 32. Дербес компьютердің пайда болуы. Есімдік. Тыңдалым. Балаларға арналған, көпшілік, ғылыми басылымдардағы техникажаңалықтары туралы мәтіндер. Оқылым. Басылымдарыдағы техника ғылымы,жаңалықтары туралы мәтіндерді оқу. Айтылым. Интернет, теледидар және радиотуралы мәліметтер беріліп, оны тапсырмалар орындау арқылы бекіту.Тақырып 33. Ғаламтордың шығуын білесің бе?

Газет - журналдардың пайдасын бағалау тұрғысынан баяндау. Жазылым. Осытақырыпқа қатысты жазбаша жұмыстар. Кәсіби тілдесімді жүзеге асыру ,тақырыпқабайланысты сөйлесудің үлгілерін, сөздерді, тілдік қолданыстарды, терминдерді үйрету.Диалог. Диалог-мәлімет – белгілі бір газет, журнал туралы мәлімет беру.Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі. Алғашқы қазақ газеттері туралы пікір алмасу.Тақырып 34. «Балбұлақ» электронды журналымен танысамыз. Есімдіктіңтүрлері.

Газет - журналдардың пайдасын бағалау тұрғысынан баяндау. Жазылым. Осытақырыпқа қатысты жазбаша жұмыстар. Кәсіби тілдесімді жүзеге асыру ,тақырыпқабайланысты сөйлесудің үлгілерін, сөздерді, тілдік қолданыстарды, терминдерді үйрету.Диалог. Диалог-мәлімет – белгілі бір газет, журнал туралы мәлімет беру.Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі. Алғашқы қазақ газеттері туралы пікір алмасу.Тақырып 35. Бақылау жұмысы.

Қорытындылау сабағы. Ережелерді қайталау, бақылау жұмысын жазуғадайындалу. Өтілген тақырыптарды қайталау.Тақырып 36. Мен жаратылыстану-математика бағытында оқимын.Мамандықтар.

Тыңдалым. Мамандыққа қатысты мәтіндер. Оқылым. Мамандыққа қатыстымәтіндерді оқу. Айтылым. Өзі таңдаған мамандықты сипаттай отырып, болашақта соғанқатысты істейтін істері туралы баяндау. Жазылым. Өзі таңдаған мамандық туралыәңгіме жазу.Тақырып 37. Нәтиже сабақ. Тест. Қорытындылау сабағы. Ережелерді қайталау, дайындалу. Өтілген тақырыптардықайталау. Тестке дайындалу үшін тапсырмаларды орындау. Тақырып 38-39. Қазақстанның болашағы –жастар. Одағай.

Тақырыпқа қатысты мәтіндер. Оқылым. Тақырыпқа қатысты мәтінді оқу.Айтылым. Болашақта істейтін жұмысын сипаттай отырып баяндау. Жазылым. Жазбашажұмыстарды орындау. Кәсіби тілдесімді жүзеге асыру, тақырыпқа байланыстысөйлесудің үлгілерін, сөздерді, тілдік қолданыстарды, терминдерді үйрету.Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлім: Белгілі мамандар туралы мәлімет.Тақырып 40. Табиғаты ғажап Қазақстан. Етістіктің шақтары.

Қазақстанның табиғаты туралы мәлімет беру, оны сақтау, қорғау, құрметтеутуралы кеңес беру. мәтінмен жұмыс жасау арқылы оқушылардың танымдық қабілетіндамыту, баяндау, жазба жұмыстарын орындау.Тақырып 41-42. Қазақстанның ірі оқу орындары. Үстеу түрлері.

Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Кәсіби-тақырыптық тілдесім –мамандық туралы тақырыптар төңірегінде пікір алмасуды жүзеге асыру, кәсіби сөздерқұрамын кеңінен қамтитын тілдік қатынасты кәсіби түрде іске асыру. Диалог-реплика –тілдік қатынаста ойын қысқа сөздер мен сөз тіркестері арқылы тез жеткізу. Көптілдібілетін жастар туралы мәлімет.Тақырып 43. Жаңа ұрпақ университетіТақырып 44. Нәтиже сабақ. Диктант.

Қорытындылау сабағы. Ережелерді қайталау, диктант жазуға дайындалу.Диктант мәтіні, тапсырмалар. Өтілген тақырыптарды қайталау Тақырып 45-46. Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов. Ежелгі халықтық үлгідегі билерсоты. Шылау.

Оқылым. Тақырыпқа қатысты мәтінді оқу. Айтылым. Алаш ғалымдары, олардыңеңбек еткен салалары туралы баяндау. Жазылым. Жазбаша жұмыстарды орындау.Кәсіби тілдесімді жүзеге асыру. Алаш ғалымдары туралы пікірлесу, сұхбат құру.Тақырып 47-48. Міржақып Дулатов. Хазірет Сұлтан мешіті. Еліктеу сөздер.

Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім:Тыңдалым. Тақырыпқа қатысты мәтіндер, тақырыпқа байланысты сөйлесудің үлгілерін,сөздерді, тілдік қолданыстарды, терминдерді үйрету. Алаш ғалымдары туралыпікірлесу, сұхбат құру. Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлім: Алаш қайраткерлерітуралы мәлімет.Тақырып 49-50. Жүсіпбек Аймауытов. Шөптегі шық. Іс қағаздары үлгілері.

Алаш қайраткерлері туралы мәлімет. Тақырып бойынша лексикалық бірліктер.Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Тақырыпқа қатысты мәтіндер, тақырыпқабайланысты сөйлесудің үлгілерін, сөздерді, тілдік қолданыстарды, терминдерді үйрету.Алаш ғалымдары туралы пікірлесу, сұхбат құру. Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлім.Тақырып 51-52. Қазақстанның қазба байлықтары. Етістік. Есімше, көсемше.

Қазақстан Республикасы аймақтары туралы түсінік беру. Тілдесім Кәсібитілдесімді жүзеге асыру, тақырыпқа байланысты сөйлесудің үлгілерін, сөздерді, тілдікқолданыстарды, терминдерді үйрету. Жазылым. Жазбаша жұмыстарды орындау.Тақырып 53. Нәтиже сабақ. Тест .

Қорытындылау сабағы. Ережелерді қайталау, дайындалу. Өтілген тақырыптардықайталау. Тестке дайындалу үшін тапсырмаларды орындау.

2 Курс

Тақырып 1. Пойызбен саяхат жасау.Етістіктің шақ категориясы. Осы шақ.Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім:

Тыңдалым. Ұшақтың ішіндегі қауіпсіздік ережелері туралы ақпараттар. Оқылым. Оқумәтіндері: әуежай, теміржол бекеттеріндегі анықтамалық ақпараттар. Диалогтікмәтіндер. Айтылым. Әуежай мен теміржол бекетінің, қонақ үй қызметі туралымәліметтерді айту Тақырып 2. Теміржол бекетінде. Ауыспалы келер шақ..

Жазылым. Әуежай мен теміржол бекетіне, қонақ үйге байланысты тірек сөздербойынша мәтін. Кеден мағлұмдамасын толтыру. @-mail –мен тапсырыс беру, ақшажіберу, есептесу, жаздыру. Тілдесім. Әуежай мен теміржол бекеті, қонақ үй туралыпікірлесім. Бекет қызметкерлерінен (анықтама бюросы, касса, жүк қоймасы) өзінеқажетті мәліметтерді сұрап білу.Тақырып 3. Қонақ үйде. Келер шақ.

Қонақ үй қызметкерлерінен (қонақ үй әкімшілігі, анықтама бюросы, касса) өзінеқажетті мәліметтерді сұрап білу. Диалог: Сұрақ-жауап, Сұрақ-ақпарат, себеп-салдардиалогтары. Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: Сапарға шығу, жол туралы мақал-мәтелдер, тыйым сөздер.Тақырып 4. Қазақстанның жер аймақтары туралы ақпарат. Мақсатты келер шақ.

Лексика: Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдікбөлім: Тыңдалым. Сарыарқа, Жетісу, т.б. Қазақстанның жер аймақтары туралыақпараттар. Оқылым. Оқу мәтіндері: Қазақстанның жер аймақтары туралыақпараттарды оқу.

Тақырып 5. Туған өлке. Туған өлкенің табиғат ерекшеліктері. Болжалды келершақ.

Диалогтік мәтіндер. Айтылым. Өзінің туған өлкесі туралы айту. Монолог-суреттеу (қала мен даланың табиғатын сипаттап, оның ерекшеліктерін баяндау).Жазылым. Жер аймақтарына байланысты тірек сөздер бойынша мәтін.Туған өлкеніңтабиғи ерекшеліктері туралы мәтіндер жаздыру. Тілдесім. Жер аймақтары туралыпікірлесім. Қазақстан жер аймақтарының шаруашылығы туралы пікірлесуТақырып 6. Байқоңыр ғарыш айлағы. Жедел өткен шақ.

Тыңдалым. Байқоңыр ғарыш айлағы, қазақ ғарышкерлері туралы ақпараттар.Оқылым. Оқу мәтіндері: ғарышкерлер, ғарыш кемелері туралы мәтіндер. Айтылым.Қазақ ғарышкерлері туралы мәліметтер. Жазылым. Байқоңыр ғарыш айлағы, оныңмаңызы, ғарыш кемесі, ғарышкерлер туралы мәтін.Тақырып 7. Қазақ ғарышкерлері. Бұрыңғы өткен шақ.

Тілдесім. Қазақстанның ғарыш саласы туралы пікірлесім. Қазақ ғарышкерлерітуралы сұхбат. Тілдесім. Диалог-сұхбат. Сұрақ-ақпарат, пікірталас - диалогтары.Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: Қазақстан ғарыш саласының дамуы туралымәтіндер.Тақырып 8. Қазақстан Парламенті туралы ақпарат. Етістіктің шақтарынқайталау.

Айтылым. Қазақстан Парламенті туралы мәліметтер. Жазылым. ҚазақстанПарламенті туралы мәтін. Тілдесім. Қазақстан Парламентіне сайлау жүйесі туралыпікірлесім. Депутатпен сұхбат. Тілдесім. Диалог-сұхбат. Сұрақ-ақпарат, пікірталас -диалогтары. Тақырып 9. Сайлау. Депутатқа үміткер. Етіс.

Тыңдалым. Сайлау, депутатқа үміткер туралы ақпараттар. Оқылым. Оқумәтіндері: Электронды дауыс беру туралы ақпараттық мәтін. Депутатқа үміткер.Қазақстан Парламенті туралы ақпарат-мәтіндер. Тақырып 10. Жастар киімі және сән туралы ақпарат. Етістіктің рай категориясы.Ашық, бұйрық рай.

Жастар киімі және сән туралы ақпараттар. Оқылым. Оқу мәтіндері: Жастаркиімі және сәнге байланысты ақпараттық мәтін. Сән орталықтарының ақпараттық-жарнамалық (буклет, киім үлгісі жинақтары, жарнама қағазы, т.б.) мәтіндері. Айтылым.Монолог: Жастар киімі және сән туралы мәліметтер. Диалог-сұхбат. Сұрақ-ақпарат,пікірталас - диалогтары. Тақырып 11. Жастар киіміндегі ұлттық нақыштар. Шартты, қалау рай.

Жастар киімі және сән туралы мәтін. Киіну әдебі туралы сұхбат жазу. Тілдесім.Жастар киімі және сән туралы пікірлесім. Ателье, киім дүкені қызметкерлерімен сұхбат.Мәдениетаралық қарым-қатынас бөлімі: Жастар киіміндегі ұлттық нақыштар туралысұхбат. Киімге қатысты мақал-мәтелдер.Тақырып 12. Әлемдегі өнертапқыштар. Қалта телефоны. Етістіктің райларынқайталау.

Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім:Тыңдалым. Өнертапқыштар, қалта телефоны, компьютер туралы ақпараттар. Сұхбатмәтіндермен жұмыс жасау, тапсырмалар орындау.Тақырып 13. Компьютер: пайдасы мен зияны. Үстеу және оның түрлері.

Қазіргі заманғы компьютерлердің мүмкіндіктері туралы ақпараттар. Оқылым.Оқу мәтіндері: өнертапқыштар, қалта телефоны, компьютер туралы ақпараттық мәтін.Компьютерлердің жетілдірілген мүмкіндіктері, компьютердің пайдасы мен зияныжайлы баяндау, хабарлау, жарнама сипатындағы мәтіндер. Компьютердің пайдасы мензияны туралы диалогтік мәтіндер. Тақырып 14. Ғылым әлемінде. Үстеулерді қайталау.

Айтылым. Өнертапқыштар, қалта телефоны, компьютер туралы уралымәліметтер. Жазылым. Өнертапқыштар, қалта телефоны, компьютерлер туралы мәтін.Тілдесім. Өнертапқыштар, қалта телефоны, компьютері туралы пікірлесім. Қалтателефоны қызметі туралы пікірлесім-сұхбат. Дүкен қызметкерлерінен компьютертүрлері туралы қажетті мәліметтер алу. Тақырып 15. Тәуелсіз Қазақстан ғалымдары. Термин сөздер. Сөйлем, оныңтүрлері туралы мәлімет.

Қазақстан ғылымының дамуы туралы ақпараттар. Оқу мәтіндері: қазақстанғалымдары туралы ақпараттық мәтін. Диалогтік мәтіндер. Қазақстан ғалымдары туралысұхбат-мәтіндер. Айтылым. Қазақ ғылымы және ғалымдары туралы мәліметтер.Жазылым. Тәуелсіз Қазақстан ғалымдарының туралды мәтін. Тілдесім. Қазақстанғылымы мен ғалымдары туралы тілдесім. Ғылым-білім туралы мақал-мәтелдер,мәтіндер.Тақырып 16. Қазақстандағы оқу жүйе. Сөйлем мүшелері.Тұрлаулы сөйлеммүшелері.

Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлімі:Тыңдалым. Мұғалімнің, сыныптастарының, өзге де тілдесетін адамдардың сөздеріндегіжәне үнтаспадан тыңдаған өз еліндегі оқу жүйесі туралы ақпараттар. Оқылым. Оқумәтіндердегі өз еліндегі оқу жүйесі туралы жарнамалық, анықтамалық ақпараттар.Тақырып 17. Өз еліндегі оқу жүйесі. Баяндауыштың жасалу жолдары.

Өз еліндегі оқу жүйесі туралы мәліметтерді айту. Жазылым. Өз еліндегі оқужүйесіне байланысты білетінін мәтін түрінде жазу. Сұрақтарға жауап жазу. Тілдесім.Ұсынылған тақырып бойынша сөйлесім. Өз еліндегі оқу жүйесі туралы пікірлесім.Білім саласы қызметкерлерінен өзіне қажетті мәліметтерді сұрап білу. Мәдениетаралыққарым-қатынас бөлімі: Еліміздің оқу жүйесі туралы пікір алмасу.Тақырып 18. Қазақтар ғажайып халық. Тұрлаусыз сөйлем мүшелері. Анықтауыш. Тілдесім. Қазақстанның ғарыш саласы туралы пікірлесім. Қазақ ғарышкерлерітуралы сұхбат. Тілдесім. Диалог-сұхбат. Сұрақ-ақпарат, пікірталас - диалогтары. Тақырып 19. Қазақ елінің қоғамдық құрылымы. Пысықтауыш. Толықтауыш.Тыңдалым. Қазақстанның техника саласындағы белгілі ғалымдары, ғылыми жұмыстар,жобалар туралы мәтіндер. Оқылым Қазақстанның белгілі ғалымдары, ғылымижұмыстар, жобалар туралы мәтіндер. Айтылым. Ғылыми жоба туралы мәтіндер.Жазылым. Жазбаша жұмыстарды орындау.Тақырып 20. Ең сұлу планета. Құрмалас сөйлем туралы жалпы түсінік.

Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім:Тыңдалым. Баланың дүниеге келуіне байланысты қазақтың салт-дәстүрлері туралымәтін. Мәтіндегі ұлттық ерекшеліктерді айыру. Оқылым. Мәтіннің ұлттық-мәденимазмұнын танымдық тұрғыдан түсініп оқу

Тақырып 21. Нұрлы жол- болашаққа бастар жол. Салалас құрмалас сөйлемтүрлері.

Термин. Сөздермен жұмыс.Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Баланыңдүниеге келуіне байланысты қазақтың салт-дәстүрлері туралы мәтін. Мәтіндегі ұлттықерекшеліктерді айыру. Оқылым. Тақырып 22. Өнер алды-қызыл тіл. Ғылыми стиль.

Термин. Сөздермен жұмыс.Қатысымдық сөйлесімдік бөлім: Тыңдалым. Баланыңдүниеге келуіне байланысты қазақтың салт-дәстүрлері туралы мәтін. Мәтіндегі ұлттықерекшеліктерді айыру. Оқылым. Мәтіннің ұлттық-мәдени мазмұнын танымдықтұрғыдан түсініп оқу.Тақырып 23. Қазақстан-біздің Отанымыз.Публицистикалық стиль.

Жазылым. Өз еліндегі оқу жүйесіне байланысты білетінін мәтін түрінде жазу.Сұрақтарға жауап жазу. Тілдесім. Ұсынылған тақырып бойынша сөйлесім. Өз еліндегіоқу жүйесі туралы пікірлесім. Білім саласы қызметкерлерінен өзіне қажеттімәліметтерді сұрап білу.Тақырып 24. Отаншылдық. Ауызекі сөйлеу тілі.

Тақырып бойынша лексикалық бірліктер. Қатысымдық сөйлесімдік бөлім:Тыңдалым. Баланың дүниеге келуіне байланысты қазақтың салт-дәстүрлері туралымәтін. Мәтіндегі ұлттық ерекшеліктерді айыру. Оқылым. Мәтіннің ұлттық-мәденимазмұнын танымдық тұрғыдан түсініп оқу.Тақырып 25. Астана-бас қала.Әдеби тіл.

Әдеби тіл — жалпы халықтық тілдің белгілі жүйеге түскен, жазу дәстүрі мен әртүрлі жазба және ауызша әдебиеттің негізінде қалыптасқан тұрақты, орныққанқалыптары, стильдік-жанрлық тармақтары бар, сол тілде сөйлейтін адамдардыңбәріне ортақ, түсінікті.Тақырып 26. Туған жердің сұлу табиғаты.Ресми іс қағаздары стилі.

Ресми стиль — ресми қатынастар аясында қызмет ететін стильдің бірі. Ресмиқұжаттар мен іс қағаздарының стилі деп те аталады.Тақырып 27. «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасының нәтижелері.

«Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы – мәдени, экономикалық жәнеәлеуметтік капитал, жалпы адамзаттық мәдениеттің құрылымдық бөлігі, этнос, қоғам,адам парасатының дамуы мен құрылуының бастауы, тарихи естеліктердің маңыздықоймасын жасау және қорғау бағдарламасы. Ежелгі тарихтың негіздерін бүгінгі күнменқосатын жолды құрап, уақыттың үзіліссіз байланысын көрсететін қазіргі дау-дамайдағыадамзатқа қажетті көп қырлы қоғамның тарихи тәжірибесін зерттейді.Тақырып 28. Жаңа әлеуметтік-экономикалық ғылыми жетістіктер.

Қазақстанда нарықтық экономикаға көшудің алғашқы кезде үш кезеңі белгіленді.Бірінші кезең — 1991—1992 жылдар, екінші кезең — 1993—1995 жылдар аралығыболып, осы мерзімде жүргізілетін іс бағдарламасы Жоғарғы Кеңестің сессиясындамақүлданып, Президенттің Жарлығымен бекіді. Ал үшінші кезең — 1996—1998жылдарды қамтуға тиіс болды. Тақырып 29. Білім беру жүйесінің бағыттары.

Білім беру жүйесі - сабақтастығы бар білім беру бағдарламалары мен әр түрлідеңгей мен бағыттағы мемлекеттік білім беру стандарттары жүйесінің, оларды әртүрліұйымдастыру құқықтық формадағы, типтегі және түрдегі білім беру мекемелерінде іске

асырушы тармақтардың, сонымен бірге білім беруді басқару органдары жүйесініңжиыны.Тақырып 30. «Болашақ» мемлекеттік бағдарламасы.

Болашақ — Қазақстан Республикасы Президентiнiң білім беру, санат жетілдірумақсатында құрылған халықаралық стипендиялық бағдарлама.Тақырып 31. Нәтиже сабақ «EXPO - 2017» тақырып бойынша мәтін құрастыру.

«EXPO - 2017» тақырып бойынша мәтін құрастыру.Термин сөздерменжұмыс.Сұхбат құрастыру.аудармамен жұмыс. Тақырып 32. Жыл соңындағы қайталау.

Қорытындылау сабағы. Оқу жылы соңындағы өтілген тақырыптарды қайталаусабағы. Емтиханға дайындық жұмыстары.

Реферат және баяндамалардың тақырыптары

1. Тіл туралы заң.2. Фонетика. Қазақ әліпбиі.3. Қазақ тіліне тән дыбыстар.4. Дауысты дыбыстардың жіктелуі.5. Дауыссыз дыбыстардың жіктелуі.6. Қазақ тіліндегі үндестік заңы.7. Дыбыс үндестігі,кейінді ықпал.8. Дыбыс үндестігі,ілгерінді ықпал.9. Буын үндестігі.10. Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар11. Екпін,екіпін түспейтін қосымшалар.12. Буын түрлері.13. Лексика. Омоним,антоним,синоним.14. Кәсіби және диалект сөздер.15. Тұрақты сөз тіркестері.16. Өткен шақ, бұрынғы өткен шақ.17. Өткен шақтың болымды және болымсыз түрлері.18. Осы шақ.19. Нақ осы шақ.20. Нақ осы шақтың жіктелуі.21. Сөйлем түрлері,хабарлы,лепті сөйлемдер.22. Бұйрықты,сұраулы сөйлемдер.23. Жақты,жақсыз сөйлемдерж,жалаң,жайылма сөйлемдер.24. Сөйлем мүшелері. Тұрлаулы сөйлем мүшелері.25. Баяндауыштың жасалу жолдары.

Қорытынды бақылауға арналған сұрақтар1 курс

1. Қазақ тілі - мемлекеттік тіл. Фонетика . Дауысты, дауыссыз дыбыстар.2. Тіл туралы Заң, 4 – бап. Стиль түрлері. Ғылыми стиль. Терминдер.3. Біздің әулеттің дәстүрлері. Зат есім. Жай, тәуелді септеу.

4. Қонақжай халық. Қонақ . Қонақ шақыру. Зат есім түрлері.5. Біз отбасы бюджетін жоспарлаймыз. Үндестік заңы. Буын, дыбыс үндестігі.6. Сәтбаев Қаныш Имантайұлы. Лексика. Тура және ауыспалы мағыналы сөздер.7. Жәутіков Орынбек Ахметбекұлы. Омоним, синоним, антоним.8. Асфендияров Санжар Жафарұлы. Көнерген сөз. Неологизм. Тұрақты сөз

тіркестері.9. Егемен, елім – ай ! Қанатты сөздер, мақал-мәтелдер, афоризмдер.10. Қазақтың кіндік қаласы. Етістік. Етістіктің түрлері.11. Қазақстан табиғаты. Етістіктің шақтары.12. Қазақстанның аймақтары. Етістік. Есімше, көсемше.13. Дүниеге сәби келді! Сәбиге ат қою. Сын есім.14. Менің есімімнің тарихи тамыры. Сын есімнің түрлері.15. Шілдехана. Сын есімнің түрлері.16. Бесікке салу. Сан есім.17. Сәбиді қырқынан шығару. Сан есімнің түрлері.18. Мен жаңалықтармен танысамын. Дербес компьютердің пайда болуы. Есімдік.19. Ғаламтордың шығуын білесің бе? «Балбұлақ» электронды журналымен

танысамыз. Есімдіктің түрлері.20. Мен жаратылыстану-математика бағытында оқимын. Мамандықтар. Үстеу.21. Қазақстанның ірі оқу орындары. Үстеу түрлері.22. Қазақстанның болашағы –жастар. Одағай.23. Шоқан Шыңғысұлы Уәлиханов. Ежелгі халықтық үлгідегі билер соты. Шылау.24. Үкілі Ыбырай, Балуан Шолақ. Жүсіпбек Аймауытов. Шөптегі шық. Іс қағаздары

үлгілері.25. Міржақып Дулатов. Хазірет Сұлтан мешіті. Еліктеу сөздер.

2 курс

1. Әуежайда. Біріккен сөздердің емлесі. Құрмалас сөйлем.2. Теміржол бекетінде. Себеп-салдар мәнді құрмалас сөйлемдер.3. ХХ ғасырдағы қазақ әдебиеті, жалпы шолу.4. Қонақ үйде. Етістік. Өзгелік етіс.5. Қазақстанның жер аймақтары туралы ақпарат. Модаль сөздер. Мақсат, мекен үстеу.

Туынды сөздердің жазылуы.6. Туған өлке. Туған өлкенің табиғат ерекшеліктері. Етістіктің келер шағы. Ілік

септіктегі сөздердің жазылуы.7. Байқоңыр ғарыш айлағы. Жалпы және жалқы есімдер. 8. Қазақ ғарышкерлері. Термин сөздердің орфоэпиясы. Тіркесті сөздердің емлесі.9. Қазақстан Парламенті туралы ақпарат. Жалпы және жалқы есімдер.10. Сайлау. Депутатқа үміткер. Қаратпа сөздер. Тіркесті сөздердің емлесі.11. Жастар киімі және сән туралы ақпарат. Сапалық және қатыстық сын есімдер.12. Жастар киіміндегі ұлттық нақыштар. Есімше. Біріккен сөздердің емлесі.13. Әлемдегі өнертапқыштар. Қалта телефоны. Қазақ тіліндегі калька сөздер. 14. Компьютер: пайдасы мен зияны. Неологизмдердің емлесі.15. Ғылым әлемінде. Салалас құрмалас сөйлем.16. Тәуелсіз Қазақстан ғалымдары. Термин сөздер. Салалас құрмалас сөйлем түрлері.

17. Қазақстандағы оқу жүйе. Публицистикалық стиль.18. Өз еліндегі оқу жүйесі. Қысқарған сөздердің емлесі мен орфоэпиясы.19. Баяндауыштың жасалу жолдары. 20. Сөйлем мүшелері. Тұрлаулы сөйлем мүшелері.

Пайдаланатын әдебиеттер тізіміӘдебиеттер:Негізгі:1. Қазақ әдебиеті. 10 сынып, - Ұ.Асыл., Т. Жұмажанова., - Алматы «Мектеп» - 2006 ж.2. Қазақ әдебиеті. 11 сынып, - О. Абдиманұлы., С. Дюсебаев., - Алматы «Мектеп»-

2007 ж.3. Қазақ тілі. 10 сынып, - Ж. Адамбаева., Ф. Оразбаева., К. Оңалбаева., -Алматы

«Мектеп» - 2006 ж.4. Қазақ тілі. 10 сынып, - Ж. Адамбаева., К. Оңалбаева., -Алматы «Мектеп» - 2006 ж.5. Қазақ әдебиеті. 11 сынып, - З. Қабдолов., С. Қирабаев., Х.Әдібаев., - Алматы

«Мектеп»-2007 ж.6. Қазақ әдебиеті. 10 сынып, - Қ. Алпысбаев., Б. Әбдіғазиұлы., Б. Сманов., Ж.

Сәметова, - Алматы «Мектеп» - 2002 ж.7. Қазақ әдебиеті. 10 сынып, - С. Қирабаев., Ұ. Асылов., т.б. – Алматы «Мектеп» - 2003

ж. 8. Бектуров Ш., Бектурова А. Қазақ тілі для начинающих. – А., 1995 г..9. Бекішова Д.Қ., Дұрысбаева Г.Ж. - Алматы - 200710. Исаев С.М. Қазақ тілі. Өнер баспасы - 2007 ж.

Қосымша:1. Камешева К.М, Г.М.Мұқанова «Қазақ тілі іскери қарым - қатынас үшін».2. Күзекова К., Қарақұсова Г. Қазақ тілі. – А., 1999 г.3. Н.Оралбаева «Қазақ тілін үйренеміз»4. Тіл туралы заң 5. Мұса А.О. Қазақ тілі (ускоренный курс для начинающих) Алматы -2007.6. Оралбай Н. Құрманалиев - К.А.Алматы - 2007.7. Хазимова Ә. - Алматы.

Тақырыбы: Қазақ тілі –мемлекеттік тіл

Сабақтың мазмұны мен мақсаты: Мемлекеттік тіл туралы баяндау алуы; сөйлеу үлгілерін игеруі; сөйлеу үлгілерін мақсатты пайдалана алуы

Қазақ тілі – мемлекеттік тіл Қазақ тілі – Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі. Қазақ тілі шығу тегі жағынан түркі тілдер тобына жатады. Түркі тілдер туыс тілдер, өйткені олардың шығу төркіні бір болған. Түркі тілдері, сөз құрылысы жағынан агглютинативті тілдер тобына жатады.

Қазақ тілі мен қазақ халқының шығу кезеңі, ғалымдардың айтуы бойынша, 15 ғасыр. Осы дәуірден бүгінге дейін өмір сүріп келе жатқан қазақ тілінің арғын тегін сан-салалы көне түркі жазба ескерткіштерінен аңғарамыз. Түркілердің көне жазуы- Орхон-Енесей жазуы. Орхон-Енесей, Талас өзендерінің бойында табылған. Жазуды тәртіпке келтіріп, кітап етіп бастырылып шығарған ғалым- В.В. Радлов. Ол 1891 жылы тұңғыш рет Орхон жазуын зерттеп, түркі халықтарының ескерткіші екендігін айтты. Тіліміздің ертедегі сыр- сипатын молырақ ашып бере алатын тікелей еңбектер- көне қыпшақ тіліндегі ескерткіштер. Олардың бірі- 1069 жылы жазылған «Құдатғу білік» («құтты болу», «бақытты болу» деген мағынада) дастаны, бұл әуелі араб жазуымен жазылып, кейін ұйғыр жазуымен көшірілген. Сондай-ақ араб тілінде Махмуд Қашқаридің «Кодекс Кумманикус» деген еңбек. Бұл еңбек 14 ғасырда жазылған, авторы белгісіз.

Демек, қазақ тілі сонау ерте дәуірден бастау алып, біздің жыл санауымыздан бермен қарай халқымыздың дамуымен бірге алға басып, жетіліп отырған. Ана тілімізді қастерлеп, қадірлеу- ежелгі салтымыз.

Сөздікпен жұмыс.Туыс тілдер- родственные языки айқынырақ- точнее, яснеешығу төркіні-происхождение көшірілу-переписываласьсөз құрылысы- состав слова жарық көрді- высшел в светшығу кезеңі-период появления мұра- наследиеайтуы бойынша-по мнению біздің жыл санауымыз- наше

летоисчисление арғы тегі- генесиология жетілу- совершенствоваться көне жазу- древняя письменность қастерлеу-лелеять тәртіпке – в порядок қадірлеу- уважать бастырылып шығару- издавать ежелгі салт- древний обычай сыр –сипат- свойство, достоинство

Төмендегі сұрақтарды пайдалана отырып, сұхбат құрастырыңыз ?1. Сенің ана тілің қандай?2. Қазақ тілі мемлекеттік тіл деген мәртебеге қашан ие болды?3. Қазақ жазуының тарихы қай ғасырдан басталады?4. Түркілердің көне жазуын атаңыз?5. Орхон –Енисей жазуын тәртіпке келтірген ғалымды атаңыз?6. 1069 жылы жарық көрген дастанды атаңыз?

Мәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыру4. Мәтінді қысқаша мазмұдау

ТапсырмаларЖаңа сөздермен сөйлем құрастыруООӨЖ: Қазақ тілінің қалыптасу тарихы. Тезис жазуОӨЖ: Қазақ тілінің қалыптасу тарихы.Сұрақтарға жауап беру

Әдебиеттер:[2] 48-49 бет [2] 48 бет

Тақырыбы: ҚР-ның Тіл туралы заңыСабақтың мазмұны мен мақсаты:

Республикамызда жарияланған Тіл туралы заңынан мәліметі болуы; мемлекеттік тілге байланысты баптары туралы сөйлей алуы. сөйлеу үлгілерін мақсатты пайдалана алуы

4-бапҚазақстан Республикасының «Тіл туралы» заңынан. Қазақстан

Республикасының мемлекеттік тілі – қазақ тілі.Мемлекеттік тіл- мемлекеттің бүкіл аумағында қоғамдық қатынастардың барлық

саласында қолданылатын мемлекеттік басқару, заң шығару, сот ісін жүргізу және іс қағаздарын жүргізу тілі.

Қазақстан халқын топтастырудың аса маңызды факторы болып табылатын мемлекеттік тілді меңгеру- Қазақстан Республикасының әрбір азаматының парызы.

Үкімет, өзге де мемлекеттік, жергілікті өкілді және атқарушы органдар Қазақстан Республикасында мемлекеттік тілді барынша дамытуға, оның халықаралық беделін нығайтуға;

Қазақстан Республикасының барша азаматтарының мемлекеттік тілді еркін жәнетегін меңгеруіне қажетті ұйымдастырушылық, материалдық- техникалық жағдайларды жасауға: қазақ диаспорасына ана тілін сақтауға және дамыту үшін көмек көрсетуге міндетті.Сөзік жұмысы Заң-законМемлекеттік тіл-государственный языкЗаң шығару- законодательствоСот ісін жүргізу- судопроизводстваІс қағаздарын жүргізу – делопроизводство

Төмендегі тақырыпта сұхбат құрастырыңыз?Қазақ тілі –мемлекттік тілҚР-ғы Тіл туралы заңМенің ана тілім

Мәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыру4. Мәтінді қысқаша мазмұндау

ТапсырмаларХабарлы сөйлемдерді сұраулы сөйлемге айналдырыңыз.1989 жылы қабылданған «Тілдер заңында» Қазақстан Республикасының қазақ тілі мемлекеттік тіл статусына ие болды.1993 жылы 28 қаңтарда және 1995жылы 30 тамыздағы ҚР-ның Конституциясында бұл статус тұрақталып бекітілген. 1997 жылы «Тілдер заңы » Парламентте талқыланып, Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілідәрежесі ҚР Президенті жарлығымен бекітілді.

Бақылау тапсырмалары :ҚР-ның мемлекеттік тілі ?Тіл туралы заң қашан қабылданды?Тіл туралы заң неше баптан,тараудан тұрады?

Тіл туралы мақал-мәтел айтыңдар?

ООӨЖ: ҚР-ның Тіл туралы заңы 6,11 баптар конспект жазу [4]

ОӨЖ: ҚР-ның Тіл туралы заңы 16,21 баптардың мазмұнын білу[4]

Әдебиеттер: [4] 7 бет[4] 5 бет

Тақырыбы: Қазақ әліпбиі. Танысу.Сабақтың мазмұны мен мақсаты:

Оқушыларға қазақ әліпбиі туралы мағлұмат беру; Ойды анық жеткізуге машықтандыру сөйлеу үлгілерін мақсатты пайдалана алуға дағдыландыру.

Қазақ әліпбиі Қазақ жазуының тарихы сонау 6-шы ғасырдан бастау алады. Бұған көне руникалық жазу жатады. Руна дегеніміз- скандинав халықтарының тілінен аударғанда «Құпия» деген мағына береді. Руна жазуымен жазылған көне дастандар бар. Оны алғаш рет оқып аударған ғалым- академик В.В Радлов. Одан кейін қазақтар араб графикасын қолданған. Бұл араб графикасын қазақ тіліне негіздеп жасаған ғалым А.Байтұрсынов. Аталған графиканы қазақтар 1929 жылға дейін қолданды. Кейін 1929-1940 жылға дейін латын алфавиті, одан барып, орыс графикасы қолданысқа енді. Қазақ әліпбиі орыс графикасына негізделген.Мәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыру4. Мәтінді қысқаша мазмұндау

Қазақ әліпбиінде 42 әріп, 37 дыбыс бар. Әріп дегеніміз - дыбыстың таңбасы.

ТанысуТөмендегі сұрақтар бойынша сұхбат құрастырыңыз-Атың кім?- Тегің кім?-Нешедесің?-Қай жерде оқып жүрсің?-Сен нешінші курста оқисың?-Отбасың үлкен бе?-Олар не істеп жүр?-Үйің қайда ?-Үйің үлкен бе?-Мекен –жайың қандай?

Жолдасыңызға сұрақ қойып, алған ақпаратыңыз бойынша жолдасыңыз туралы әңгімелеңіз.

Қазақ тіліне тән дыбыстарға мысалдар келтіру Ойын –ойға жетелейді ойыны

Тапсырмалар. [1] 160-161 беттер 26- жаттығу30 -жаттығу.

Бақылау сұрақтары:Қазақ әліпбиінде неше әріп бар?Әріп дегеніміз не?1929 жылға дейін қандай графика болды?1929ж-1940 жылдар аралығындағы графиканы атаңыз?

ГлоссарийӘріп дегеніміз- дыбыстың таңбасы.Руна дегеніміз- скандинав халықтарының тілінен аударғанда «Құпия» деген мағына береді

ООӨЖ:Қазақ тілі туралы пікірлер жазып келу.ОӨЖ: Қазақ тілі туралы пікірлерді жаттау

Әдебиеттер:[1] 8 бет[1] 8 бет, 2 - жаттығу

Тақырыбы: Әдеп ережелері. Дауысты дыбыстарСабақтың мазмұны мен мақсаты:

Қазақ тіліндегі дауысты дыбыстардың жіктелуі туралы мәлімет беру; әдеп ережелерімен таныстыру сөйлеу үлгілерін мақсатты пайдалана алуға дағдыландыру

Әдеп ережелері Қайырлы күн!Сәлеметсіз бе!Халіңіз қалай?Денсаулығыңыз жақсы ма?Үй ішіңіз тегіс аман ба?Рахмет, жақсы!Құдайға шүкір!Жаман емес. Ақырындап.Көңіл –күйіңіз қалай?Не жаңалықтар бар?Айтарлықтай ештене жоқ..Бәрі бұрынғышаТаныс болайық!Кешіріңіз. Ғафу етіңіз. Не үшін?Ренжімеңіз. Ашуланбаңыз.Мен сізді ренжеткім келмеді.Оқасы жоқ. Түкке тұрмайды.

Рұқсат па? Бола ма?Менің сізге өтінішім бар еді. Тыңдап тұрмын.Қайталаңызшы, көрсетіңізші.Өтінемін.Мархабат етіңіз. Қалауыңыз білсін.Сәл тоқтаңызшы. Көп –көп рахмет.Алғыс айтамын.Өте ризамын. Мың да бір рахмет.Тапсырма -Берілген сөздерді орыс тіліне аудараңыз- Жолдасыңызбен берілген тақырыптар бойынша сұхбат құрастырыңыз- Берілген сөздерді жаттап алыңыз. Өкпеден ауа ешбір кедергісіз, еркін шығатын дыбыстар дауысты дыбыстар деп аталады. Қазақ тілінде 12 дауысты дыбыс бар. Олар : а,ә е,э,о,ө,ү,ұ,у,ы,і,и

Ерін қатысына қарай

Еріндік Езулік

Жақтың қатысына қарай

Ашық қысаң ашық қысаң

Тіл қатысына қарайЖуанЖіңішке

АӘ, Е

Ы (и)І (и)

О Ө

Ү (у) Ұ (у)

Берілген сөздерге математикалық талдау жасаңыз. Жеңімпаз, мұғалім, еңбекқор, талапкер, емтихан, кітап, Көкшетау, сәнқой, пайдакүнем.Берілген дыбыстарға сөздер келтіріңіза-а Астана, айна і-і іні,ісіы-ы ынтымағық-қ қазақ, қонақк-к күрек,көбелекТөмендегі сөйлемдер жауап болатындай сұрақтар құрастырыңыз.Менің атым –Аманжол. Құдайға шүкір. Мен колледжде оқимын. Денсаулығым жақсы. Қал-жағдайым жақсы. Жаман емес. Рахмет, жақсы.ГлоссарийДауысты дыбыстар - өкпеден ауа ешбір кедергісіз, еркін шығатын дыбыстар ООӨЖ: Дауысты дыбыстардың емлесі [3] 12 бетОӨЖ: Дауысты дыбыстардың жіктелуін жаттау.[1]14-бет. 26-жаттығуӘдебиеттер:[3] 12 бет.[1]14-бет. 26-жаттығу

Тақырыбы: Дауыссыз дыбыстар. Менің отбасымСабақтың мазмұны мен мақсаты:

Қазақ тіліндегі дауыссыз дыбыстардың жіктелуі туралы мәлімет беру; отбасы туралы баяндай алуы, сөздік қорын молайту сөйлеу үлгілерін игеруі.

Отбасы . Төмендегі сөздер таныс па?

әке, шеше, ата, әже, іні, аға, апа, қарындас, сіңлі, жезде, жеңге, немере, жиен, күйеу,нағашы

Біздің отбасымыз.Ләззат. Біздің отбасым онша үлкен емес. Отбасымызда төрт адам бар: әкем, шешем, апам және мен. Ағам,сіңілім жоқ.Әлішер. Ал біздің отбасымыз өте үлкен: атам, әжем, әкем,шешем,екі ағам,апам,інім,қарындасым және мен. Атам және әжем егде адамдар, олар зейнеткерлер. Әкем –инженер. Екі ағам қызметкерлер. Олар Астанада министрлікте. Апам тұрмыста. Інім жас, мектепте оқып жүр. Қарындасым кішкентай, балабақшаға барып жүр. Менің мамандығым заңгер.Сенің әкең, шешең, апаң қандай қызметте?Ләззат.Менің әкем-филолог, институтта мұғалім. Шешем ауруханада дәрігер. Апам студент. Мен, өзің білесің, колледжде оқимын.Әлішер. Сенің үйің қай жерде?Ләззат. Біздің үйіміз қаланың орталығында. Ол –тоғыз қабатты үй. Біздің пәтеріміз үшінші қабатта. Қазір менің әке –шешем үйде жоқ. Олар демалыста. Біздің отбасымыз өте тату. Мен өз отбасымды сүйемін.Әлішер. Біздің үйіміз қаланың шетінде. Ол жеке меншік үй. Ауласы кең. Аулада моншамыз, алма бағымыз бар. Біз отбасымызбен мерекелерді қарсы алғанды ұнатамыз. Анам мен әжем тәтті тағамдар пісіреді. Інім мен қарындасым ән айтқанды ұнатады. Мен өз отбасымды құрметтеймін.СөздікҚарындас - младшая сестра по отношению к старшему братуСіңлі - младшая сестра по отнашению к старшей сестреІні - младший братМәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыру4. Мәтінді қысқаша мазмұндауАйтқанда ауа кедергіге ұшырап шығатын дыбыстар дауыссыз дыбыстар деп аталады.Қазақ тілінде 25 дауыссыз дыбыстар бар. Олар: б,в,г,ғ,д,ж,з,й,к,қ,л,м,н,ң,п,р,с,т,у,ф,ц,ч,ш,щ,һ

Жасалу орнына қарай ерін тіс пен ерін

тіс тіл алды

тіл орталығы

тіл арты

көмейАйтылуына қарай

Үн қатысынақарай

ызың қатаң п т,ц ч к құяң б д г

шұғыл қатаң ф с ш,щ хұяң в з ж г һ

Үнді м,у н,р ңл,й

Берілген сөздерге математикалық талдау жасаңыз. Әсемпаз, әзілқой, мұрагер, дәріхана, доспен, Ертай, өнерпаз, Жамбылдікі.Тапсырмалар. [1]198-199 бет32-жаттығу. Сөздерден сөйлем құрастыру36-жаттығу. Қазақ тіліне аударыңыз30-жаттығу. Жақшаны ашып аударуБақылау сұрақтары:Дауыссыз дыбыстарды атаңыз?

Жасалу орнына қарай қалай бөлінеді?Айтылу орнына қарай қалай бөлінеді?Глоссарий Дауыссыз дыбыстар -айтқанда ауа кедергіге ұшырап шығатын дыбыстар ООӨЖ: Дауыссыз дыбыстардың емлесі. [3] 13 бет ОӨЖ: Өзім туралы шағын шығарма жазып келуӘдебиеттер:[3] 13 бет

Тақырыбы: Үндестік заңы. Біздің үйімізСабақтың мазмұны мен мақсаты:

Қазақ тіліндегі үндестік заңы туралы мағлұмат беру Өз үйлері туралы баяндай алуы,сөйлеу үлгілерін игеруі сөйлеу үлгілерін мақсатты пайдалана алуға дағдыландыру

Біздің үйіміз.Біздің үй Алматы қаласында, Абай даңғылында. Нөмірі алтыншы, тоғыз қабатты

үй – біздікі. Ол жеке меншікті үй емес, қазыналық үй, біздің пәтеріміз төртінші қабатта.Пәтеріміздің үш бөлмесғ бар.

Кіре берісте кең, үлкен дәліз бар, бірінші және ең үлкен бөлме – төргі бөлме.Төргі бөлменің үлкен бір терезесі бар. Терезеде әдемі перде ілулі тұр. Төргі бөлменің оңжағында екі кресло, бұрышта теледидар тұр. Қабырғада кілем ілулі тұр. Төргі бөлменіңсол жағында диван және жорнал үстелі тұр. Қабырға жиһазы да осында. Қабырғажиһазында кітаптар және қымбат ыдыс-аяқтар тұр. Қабырға жиһазының үстінде әдемікілем жатыр. Ортада үлкен дөңгелек үстел, сегіз орындық тұр.

Екінші бөлме - әке-шешемдікі. Ол жатын бөлме. Мұнда екі кереует, екі тумба,үлкен үш есікті шифоньер және үлкен айна тұр.

Үшінші кішкене бөлме – менікі. Бөлмеде екі кереует, гардероп, жазу үстелі, бірорындық бар. Үстелде калькулятор, өшіргіш, қалам, қарандаштар, кітап және дәптерлержатыр. Компьютер, кітап сөресі де осында. Онда оқулықтар, көркем әдебиеттер тұр.

Ас үйде ас жиһазы бар. Онда ыдыс-аяқтар тұр. Тоңазытқыш, мұздатқыш таосында.

Жуынатын бөлмесі, әжетханасы бөлек. Бөлмелер оңаша, өте қолайлы.Телефонымыз да бар.

Ағамның үйі – жеке меншік үй. Үйі – екі қабатты, сегіз бөлмелі. Аулалары кең.Гаражы, моншасы, алма бағы да бар. Жазда өте қолайлы.Мәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыру4. Мәтінді қысқаша мазмұндауҚазақ тіліне аударыңыз,сөйлем құрастырыңыз.Государственный дом, частный дом, квартира, гостиная, справа, у входа, журнальный столик, стенка, дорогая посуда, настольные часы, круглый стол, спальня, художественная литература, книжная полка, холодильник, кухня, двор, баня.

Түбір мен қосымшаның жігіндегі және сөз аралығындағы көрші дыбыстардың бір-біріне ықпал, ыңғайласып,үйлесіп қолдануын дыбыстардың үндестік заңы депатайды.Сөздің соңғы буынының жуан,жіңішке болуына қарай қосымшалардың да бірыңғай жуан не жіңішке түрде жалғануын буын үндестігі дейміз.Қой-шы-лар-ы-мыз-дыңӘн-ші-лер-ге

Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшалар.-мен, -бен,-пен-нікі,-дікі,-тікі- паз, -хана-еке,-тай,-тал-гер, -кер-қой, -қор Тапсырмалар. [1] 31бет4- жаттығу. 5-жаттығуБақылау сұрақтары:Сөз жуан болса қосымша қандай жалғанды?Сөз жіңішке болса қосымша жіңішке жалғанады?Аралас буынды сөздерге қосымша жалғанады?Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшаларды атаңыз?Глоссарий Үндестік заңы - түбір мен қосымшаның жігіндегі және сөз аралығындағы көрші дыбыстардың бір-біріне ықпал жасап, ыңғайласып, үйлесіп қолдануы

ООӨЖ: Буын үндестігіне бағынбайтын қосымшаларға мысал келтіру. ОӨЖ: Менің бөлмем әңгіме құрастыруӘдебиеттер:[3] 19 бет[5] 32 бет

Тақырыбы: Дыбыс үндестігі. Білім беру жүйесіСабақтың мазмұны мен мақсаты:

Қазақ тіліндегі үндестік заңы туралы мағлұмат беру; еліміздегі білім беру жүйесі туралы баяндай алуы; сөйлеу үлгілерін игеруі.

Білім беру жүйесі Білім беру жүйесі, оның құрылымы үздіксіз оқу тұжырымдамасына сәйкес жасалады.Бұл жүйе: отбасылық тәрбие, мектеп жасына дейінгі тәрбие, жалпы орта білім беру, кәсіптік-техникалық , орта арнаулы, жоғары білім беру, жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру, кадрлардың біліктілігін арттыру және оларды қайта даярлау, қосымша білім беру сатыларынан құрылады. Білім берудің барлық саласы мемлекет есебінен іске асырылады. Қазіргі таңда республика мектептерінде жыл сайын үш миллионнан астам бала оқиды. Оларды оқытуға 240-250 мың мұғалімдер қызмет етеді. Кәсіптік –техникалық училищелер саны 440-қа жетті, 244 арнаулы оқу орындары бар. Көптеген мемлекеттік жоғары оқу орындары бар. Соңғы деректерге қарағанда 47 мемлекеттік және 117 мемлекеттік емес жоғары оқу орындары бар.Сөздік.Тәрбие - воспитаниеМектепке дейінгі - дошкольноеКәсіптік-техникалық - профессионально-техническийСала- сфера,разделы,отраслиМәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыру4. Мәтінді қысқаша мазмұндау

Қазақ тілінде дыбыс үндестігінің үш түрі бар: ілгерінді ықпал,кейінді ықпал,тоғыспалы ықпал.Сөздің соңғы қатаң п,қ,к болып, жалғанатын қосымша дауыстыдан бастаса , олар п-б, қ-ғ,к-г айналады, кейде п дыбысы у-ға айналады.Мектеп-мектебіКүрек-күрегіҚазақ –қазағы

Айтылуы ЖазылуыЖамболат ЖанпейісЕрмағамбет Ермағанбеташшы асшыжасса жазсаБожжігіт Бозжігіт

Бақылау сұрақтары:1. Сіз биыл оқу бітіресіз? Қайда оқуға барасыз? Қандай мамандық таңдайсыз?2. Сіздің он екі жылдық мектепке деген көзқарасыңыз?3. Сіз қандай мектепте оқыдыңыз?4. Қазақстанда қандай мектептер жатады?5. Жаңа типтегі мектептерге не жатады?6. Колледжде неше жыл оқиды?7. Онда қалай оқытады?8. Колледжден кейін қайда оқуға болады?9. Кәсіби мамандықты алу үшін не істеу керек?10. Қазіргі кездегі ақылы оқу орындарына қалай қарайсыз?11. Ақылы білім алсаңыз, біліктілігіңіз арта ма?12. Қандай мамандық түрі ұнайды?

ООӨЖ :Ілгерінді ықпал. Ереже жазу ОӨЖ: Менің колледжім тақырыбында мәтін құрастыруӘдебиеттер:[3] 20бет

Тақырыбы: Буын түрлері. Екпін. МамандықСабақтың мазмұны мен мақсаты:

Өмірдегі түрлі мамандықтар туралы мәліметі болуы, өзінің болашақ мамандығы туралы айта білуі мамандыққа байланысты кәсіби дағдыларын арттыру

Мамандық Өмірде мамандықтың түрі өте көп. Жақсы маман болу үшін еңбек ету керек. Инженер, дәрігер, мұғалім, ғалым, жазушы, тілші, мүсінші, суретші, сәулетші, экономист,есепші, ұшқыш болу үшін оқу керек. Жақсы жұмысшы, кенші, металлург, жүргізуші, балташы, құрылысшы, тоқымашы, тігінші болу үшін өндірісте жұмыс істеу керек. Бақташы, егінші, мал дәрігері, бағбан, сауыншы, мақташы болу үшін ауылда жұмыс істеу керек. Ал,аяқ киім жөндеуші, сатушы, шаштараз, сағат шебері, зергер болуүшін тұрмыстық қызмет көрсететін салада жұмыс істеу керек. Өнер саласына жататын мамандықтар: әнші, биші ,композитор, режиссер т.б

СөздікМамандық –профессияМаман - специалистБолу үшін - чтобы статьСала - сфераТұрмыстық қызмет - бытовое обслуживаниеөндіріс - производство

Жаңа сөздер мен сөз тіркестерін пайдаланып сұхбат құрастырыңыз- Саған қандай мамандық ұнайды?- Дәрігер, мұғалім мамандығы ұнайды?- Дәрігер қандай болу керек?- Дәрігердің борышына не жатады?- Халық дәрігерді не үшін сыйлайды?- Сенің ойыңша, мұғалім қандай болу керек?- Қалай ойлайсың, жақсы маман болу үшін не істеу керек?

Сала бойынша мамандық атауларын атаңыз?Ой еңбегі салысы-Өндіріс саласы-Ауыл шаруашылық саласы-Тұрмыстық қызмет көрсету саласы-Өнер саласы-

Бақылау сұрақтары1.Оқып жатқан мамандығыңыз сізге ұнайды ма?2. Егер сізде мамандықты қайта таңдау мүмкіндігі болса, сіз не істер едіңіз?3. Осы мамандықты таңдауға не әсер етті?4.Өз мамандығыңыздың қызықты, керекті жақтарын айтып беріңіз?5. Өмірде қызықсыз, керексіз мамандықтар бар ма?

ГлоссарийБуын – сөзді айтқан кездегі дауыс толқыныЕкпін – сөздің айтылған кездегі белгілі бір буынының ерекше көтеріңкі дауыспен айтылуы.

ООӨЖ. Тасымал.[3]17 бет.ОӨЖ: Менің мамандығым әңгіме жазуӘдебиеттер:[3] 17 бет

Тақырыбы: Лексика. ДәрісханадаСабақтың мазмұны мен мақсаты:

Сөз жиынтығы туралы жалпы мағлұмат алу; Дүние жүзіндегі ең бай тілдің бірі-қазақ тілі туралы әңгімелеу; сөйлеу үлгілерін игеруі.

ДәрісханадаМынау- бірінші дәрісхана. Ол бірінші қабатта. Екінші дәрісхана таза, жақсы,

бірақ жарық емес. Мына дәрісхана, жарық, керемет. Дәрісханада он парта, бір орындықжәне тақта бар. Тақтада бор жатыр. Дәрісханада екі терезе, бір есік бар. Терезелердеәдемі перде ілініп тұр. Дәрісханада карталар, суреттер, плакаттар бар. Парталардакітаптар, оқулықтар, дәптерлер, қаламдар, қарындаштар жатыр.

Бірінші дәрісханада студенттер отыр, екінші дәрісханада студенттер жоқ.. Анау- Ләззат. Ол- студент, жақсы студент. Ләззат бірінші қатарда отыр.

- Ләззат дәрісханада кім бар?- Дәрісханада студенттер бар. Олар сабақта отыр. Мына дәрісханада жиырма

студент бар: он бала және он қыз. Олар тәртіпті. Нашар студент жоқ.- Басқа кім бар?- Дәрісханада оқытушы да бар. Ол орындықта отыр. Оқытушы егде, жақсы адам.- Екінші дәрісханада студенттер жоқ қой, Ләззат? Олар қайда? - Оларда сабақ жоқ. Олар қазір жатақханада.

Сөздікпен жұмыс.дәрісхана – аудиториябірінші- первый /-ая,-ое/қабат- этажбірақ- но, ажарық- светлый /-ая,-ое/жақсы-хороший /-ая,ое/тәртіпті- дисциплинированныйегде-пожилойМәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыруТапсырмалар. [1] 38-жаттығу.Көп нүктенің орнына тиісті сөздерді қойыңыз39-жаттығу. Кестені толтырыңыз40-жаттығу. Сөздерді буынға бөліңіз42-жаттығу. Сөйлесуді аяқтаңызЛескика тілдегі сөздердің жиынтығы деген ұғымды білдіреді.Лексика лексикология, семасиология,этимология және лексикография деген салалардан тұрады. Сөздік түрлері:

Түсіндірме сөздік Аударма сөздік Терминологиялық сөздік Этимологиялық сөздік Орфографиялық сөздік Орфоэпиялық сөздік

Бақылау сұрақтары:1. Лексика дегеніміз?2. Этимология нені зерттейді3. Лексикография қандай ұғым білдіреді?4. Семасиология нені қарастырады?

5. Сөздік түрлерін атаңыз?

Глоссарий Лексикология- сөз туралы ғылым.Семасиология- сөз мағынасын,сөздің ішкі мағынасын қарастырады.Этимология-сөздер мен жекеленген тұлғаларының тарихын,шығуын,дамуын зерттейдіЛексикография- тілдегі сөздерді жинастырып, сөздік жасау деген ұғымды білдіреді

ООӨЖ: Қазақ тілі сабағында әңгіме құрастыру [1] 147 бет, [3] 24 бетОӨЖ: Өз дәрісханалары туралы жазуӘдебиеттер:[1] 147 бет

Тақырыбы: Сөздің тура және ауыспалы мағыналары.Кітапханада

Сабақтың мазмұны мен мақсаты: Сөздің тура және ауыспалы мағыналарымен жұмыс жүргізу. Тақырып бойынша сөйлеу үлгілерін игеру Сөздік қорларын дамыту

Сұрақтармен жұмыс ҚӘТК Кітапханасы қайда орналасқан?Кітапханашылар кімдер?Кітапханаға жиі барасың ба?Кітапхананың жұмыс уақыты?Оқу залының жұмыс уақыты ?Кітапханада оқырмандары көп пе?Қостанай қаласындағы кітапханаларды атаңыз?Толстой атындағы кітапхана қайда орналасқан?Сұхбатты оқып, аударыңыз- Сәлеметсіз бе?- Сәлеметсіз бе?- Маған кітапхана керек еді, қай жерде екенін айтып жіберіңізші?- Кітапхананың қайсысы керек еді? Бізде қалалық, облыстық кітапхана бар.- Маған облыстық кітапхана керек еді.- Жақсы, ол кімнің атында екенін білесіз бе?- Жоқ- Ол Мағжан Жұмабаев атындағы кітапхана. Ол Абай көшесінде орналасқан. №1,12 автобустармен бара аласыз.- Рахмет. Тақырып бойынша сұхбат құрастырыңыз Толстой атындағы кітапхана

Сөздің негізгі білдіретін тура ұғымы – оның тура мағынасы болып есептеледі.Бастапқы мағынасынан ауыстырылып ,өзге мағынада қолданылуын ауыспалымағынасы дейді.

Мысалы:Тура мағына Ауыспалы мағына Қол- адамның дене мүшесі Қол ұшын берді –көмектесу

Қолы жеңіл- ісі сәтті деген ұғымБас- адамның дене мүшесі Таудың басы

Жұмыстың басыБұлақтың басы

Ақ – түсті білдіреді Ақ көйлекСүт, айран

Тапсырмалар. [1] 36-37-39 бет16-жаттығу. Сөйлемдерді аудару17-18 жаттығу. Суретпен жұмыс22-жаттығу. Сөйлем құрастыру26-жаттығу. Қазақ тіліне аударып,сұрақтар құрастыру28-жаттығу. Қазақ тіліне аударыңыз[1] 155 бет5- жаттығу. Жұмбақтарды шешуБақылау сұрақтары

1. Сөздің тура мағынасы дегеніміз?2. Ауыспалы мағына дегеніміз?3. Мысал келтіріңіз

Глоссарий Тура мағына - сөздің негізгі білдіретін тура ұғымы . Ауыспалы мағына - бастапқы мағынасынан ауыстырылып , өзге мағынада қолданылуы.ООӨЖ: Көп мағыналы сөздерге тезис жазу.ОӨЖ: Кітапхана сөйлесім құрастыруӘдебиеттер:[3] 28б бет

Тақырыбы: Омонимдер. ЖатақханадаСабақтың мазмұны мен мақсаты:

Айтылуы, дыбысталуы бірдей сөздермен жұмыс жасау,мысал келтіру. Берілген тақырып бойынша сөздік қорларын байыту Сөйлеу үлгілерін мақсатта пайдалануға дағдыландыру

Жатақханада Олжас- университетте студент. Жасы жиырмада. Ол екінші курста. Үйі Алматыда емес, Талдықорғанда.

Мынау- жатахана. Жатахана- төрт қабатты үй. Студенттер бөлмелерінде. Олжас та бөлмесінде. Бөлмесі бірінші қабатта. Ол өте жарық және таза, бірақ онша үлкен емес.

Бөлмесінде көп зат бар: екі кереует, шкаф, ортада бір үстел және төрт орындық. Қабырғаларда суреттер, айна , сағат және кітап сөресі ілулі тұр. Сөреде кітаптар, оқулықтар, қағаздар, дәптерлер жатыр. Бөлмеде екі терезе, бір есік бар. Еденде әдемі кілем жатыр. Бұрышта шам тұр.

Қазір сағат он. Олжас орындықта отыр. Ертең оның емтиханы бар. Ағасы Төлегенде осында. Ол керуетте жатыр. Досы Оспан бөлмеде жоқ, далада жүр. Оларда бүгін сабақ жоқ. Бүгін сенбі демалыс күні.

- Олжас, сәлем! Халің қалай?- А-а.. Кәрім... Рахмет, жақсы. Өзіңнің халің жақсы ма?- Жақсы. Ертең емтихан ғой. Сенде оқулық бар ма? Маған берші.- Сен Оразға бар. Оқулығым сонда.- Оразда жоқ.- Онда досына бар. Досыңда шығар.- Өтегенде ме? Өтегенде де жоқ.- Онда Өжетке бар.- Төрежанға бар.- Ода да жоқ...

- Жомартқа..- Жоқ!- Болатқа..- Жоқ!- Енді не істейін? Менде де жоқ.- Онда ертең «екі» алайық!- Менің дәптерім бар.- Дәптеріңді маған берші.Олжаста көп жолдас бар. Олар өте жақсы жігіттер. Қазір олар сабақта. Сенбі- олар үшін жұмыс күні.Жатақхана- студенттер үшін екінші үй.

Сөздікпен жұмысжас- возраст ілулі тұр- веситонша- не очень бұрыш-уголүлкен- болшой (-ая, -ое) жүр- ходит , гуляетзат- вещь шығар- наверноекереует- кровать жолдас- товарищ, знакомыйсөре – полка

Мәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыруТапсырмаларБерілген сөздерге мысал келтіру. Сөйлем құрастыру

Сөздер Мысалдарат 1.зат есім (жануар)

2.етістік (ату) 3. зат есім (адамның есімі)

жас 1.көзден ағатын жас2. жастық кез

сыр 1.құпия2.бояу

жүз 1.жүзу1. беті2. сан есім жүз сом

Қас 1. жау,дұшпан2. дене мүшесі

ТапсырмаларБақылау сұрақтары:1.Лексика нені зерттейді?2. Лексиканың салаларын атаңыз?3. ҚӘТК жатақханасы қайда орналасқан?4. Жатақханада кімдер тұрады?ООӨЖ:Синоним. Омоним. Ереже жаттау, мысал келтіру. Базарда. [3]28б. ереже мысал келтіруОӨЖ: Омонимдерге мысал келтіру. Мәтінді құрастыру. [1] 89 бетӘдебиеттер:[3] 28 бет [1] 89 бет

Тақырыбы: Кәсіби және диалект сөздер. Қала ішін бағдарлауСабақтың мазмұны мен мақсаты:

Қала ішін бағдарлау. Мамандықтарға байланысты кәсіби сөздермен жұмыс істеу, диалект сөздермен таныстыру

Қала ішін бағдарлауды үйрету Әдеп ережелерін сақтауға дағдыландыру

Қала ішін бағдарлау, суретпен жұмыс.Сұрақтары.

1. Әуезов көшесімен Сейфуллин даңғылына дейін жүре беріңіз. Содан кейін сол жаққа бұрылыңыз. Ол сол жағыңызда.

2. Әуезов көшесімен Сейфуллин даңғылына дейін жүре беріңіз. Сол жерден оң жаққа бұрылыңыз да, тура жүре беріңіз. Ол базар мен автотұрақтың арасында.

3. Әуезов көшесімен Жамбыл көшесіне дейін жүре беріңіз, бірақ Жамбыл көшесінен өтпеңіз. Ол оң жағыңызда, Әуезов көшесі мен Жамбыл көшесінің қиылысында, автотұраққа қарама- қарсы.

4. Әуезов көшесімен Жамбыл көшесіне дейін жүре беріңіз. Содан кейін Жамбыл көшесіне сол жаққа бұрылыңыз. Жамбыл көшесімен Әйтеке би көшесіне дейін барыңыз. Ол жақ бұрышта, Әйтеке би көшесі мен Жамбыл көшесінің қиылысында.

5. Әуезов көшесімен Сейфуллин даңғылына дейін жүре беріңіз. Сол жерден сол жаққа бұрылыңыз да, тағы біраз жүріңіз. Абай даңғылында оң жаққа бұрылыңыз. Жамбыл көшесіне дейін жүре беріңіз, бірақ көшенің арғы жағына өтпеңіз. Ол оң жағыңызда қалады. т.б.

Сөздіккездейсоқ адам- случайный прохожийасығыспын- тороплюсьғафу етіңіз- проститебағыт- направлениеең алдымен- сначалааялдама- остановкатура- пряможолдың арғы бетінде- на той стороне улицыжолақы- плата за проездтабу- находить

Тапсырмалар [1] 262 бет11-жаттығу . Обьектілерді қазақ тілне аудару30-жаттығу . Сөйлесуді орыс тіліне аударыңыз31-жаттығу Сұрақтарға жауап беріңіз36-жаттығу. Үйіңізден берілген жерлерге қалай баруға болатынын айтып беруДиалект және кәсіби сөздерБелгілі бір аймақ көлемінде ғана айтылатын сөздерді диалектизмдер деп айтамыз

Әдеби сөздер Диалект сөздерЖұмыртқа Тұқымкесе Пиала

Бақылау сұрақтары:1.Лескика нені зерттейді?Лексиканың салаларын атаңыз?

Этимология нені зерттейді?Сөздің ауыспалы мағынасына мысал келтіріңіз?Омонимге мысал келтіріңіз?Антоним сөздерге мысал келтіріңіз?Синрним сөздерге мысал келтіріңіз?Глоссарий Диалектизм - белгілі бір аймақ көлемінде ғана айтылатын сөздер Кәсіби сөздер – белгілі бір кәсіпке, шаруашылыққа, өнерге байланысты айтылатын сөздерООӨЖ: Жаңа сөздер Отан [3] 31б. [5] 159 бет жаттау.ОӨЖ: Қостанай қаласы бойынша бағдарлау жазу [1] 265бӘдебиеттер:[3] 31 бет[5] 159 бет

Тақырыбы: Тұрақты сөз тіркестері. Жұмыс күніСабақтың мазмұны мен мақсаты:

Тұрақты тіркестерді қолдана білуге дағдыландыру; Өз жұмыс күндерін жоспарлай білулері Сөйлеу үлгілерін мақсатта пайдалануға дағдыландыру

Вильямның жұмыс күні.Бүгін- жұмыс күні. Адамдардың көбі жұмыс күні ерте тұрады. Кейбіреулері дене тәрбиесі жаттығуларын орындайды, кейбіреулері орындамайды, жуынады, киінеді, таңертеңгі астарын ішіп, жұмысқа асығады. Таңертең уақыт жетпейді.

Вильям- шетел фирмасының директоры. Әйелі екеуі Алматыда Наурызбай көшесіндегі 56-ншы үйде тұрады. Әйелінің аты Шерил. Балалары жоқ. Екеуі де Нью- Йорктан.

Вильям сағат алтыда тұрады, дене тәрбиесі жаттығуларын орындайды да, жуынады. Таңертеңгі тамағын ішеді. Үйден жетіде шығады. Машинаға отырып, жұмысына барады. Сағат бірде түскі асын ішеді, жұмысын сағат сегіз немесе тоғызға дейін істейді. Кейде пицца сатып алып, кейде Шерил екеуі мейрамханаға барып тамақтанады. Үйге келіп, біраз жұмыс істейді немесе демалады. Сағат он екіде шешініп, ұйықтауға жатады.

Ертең Вильям сағат алтыда тұрмайды, дене тәрбиесі жаттығуларын орындамайды, жуынбайды. Таңертеңгі тамағын ішпейді. Үйден жетіде шықпайды. Машинаға отырып, жұмысына бармайды. Сағат бірде түскі асын ішпейді, жұмысын сағат сегіз немесе тоғызға дейін істемейді. Пицца сатып алып немесе мейрамханаға барып тамақтанбайды. Үйге келіп жұмыс істемейді, демалмайды. Сағат он екіде шешініп, ұйықтауға жатпайды. Өйткені ол ауырып жатыр. Ол енді бір апта төсегінде жатып емделеді.

Сөздікадамдардың көбі-многие кейде- иногдаерте-рано сатып алу- пакупатькейбіреулер- некоторые мейрамхана- ресторандене тәрбиесі жаттығулары-упрахнения утренней зарядки тамақтану- кушатьжуыну- умываться шешіну раздеватьсятаңертеңгі асты ішу-завтракать өйткені- потому чтоасығу- торопиться ауыру- болетьуақыт- время енді- теперьжету- хватать төсек- кровать

шетел- иностранный емделу-лечитьсятүскі ас- обед

Тапсырмалар [1] 212 бет.35- жаттығу. Берілген тапсырмаға қарап, кестені толтыру.37- жаттығу. Сұрақтарға жауап беру.38-жаттығу. Жолдасыңызден ертеңгі жоспарын сұрап, сөйлесім құрастыру.

Тұрақты сөз тіркестері. Тіл арқылы қатынас жасағанда, сөздер дара күйінде емес, бір-бірімен тіркесіп қолданылады.Еркін сөз тіркесі мен тұрақты тіркесті салыстырамыз.

Сөз тіркесі Тұрақты тіркес1.Таза дәптер, таза киім, әдемі дәптер, әдемі киім

Тайға таңба басқандай (анық), біреудің ала жібін аттамау (ұрламау)

2.Әдепті оқушы, әдепті кісі, баланың ісі, үлкеннің ісі

Жүрек жұтқан (батыр), қоян жүрек (қорқақ), таяқ тастам (жақын), тіс жармау (үндемеу)

Бақылау сұрақтары:1. Жұмыс күніңізді кесте бойынша көрсетіңіз.2. Дене тәрбиесі жаттығуларын орындайсың ба?3. Оқуға нешеде барасыз?4. Үйге қашан келесіз және не істейсіз?5. Тұрақты сөз тіркесі мен еркін сөз тіркестің айырмашылығын ата.

ООӨЖ:Демалыс күні әңгіме жазу [3] 33 бетОӨЖ: Мысал келтіру [3] 32 бет. Жұмыс күні мәтіні бойынша сұрақ құрастыру. [1]347 бет.Әдебиеттер:[3] 33 бет[3] 32 бет

Тақырыбы: Қазақ тілінің сөз жасамы. Күн тәртібіСабақтың мазмұны мен мақсаты:.

Сөзжасам туралы түсінік беру Күн тәртібін жоспарлай білуге үйрету Әдеп ережелерін сақтауға дағдыландыру

Жоспарлау. Біз ХХІ ғасырда өмір сүріп жатырмыз. ХХІ ғасыр- жаңа технологияның дәуірі.

Халқымыз алдына ұзақ және қысқа мерзімдік мақсаттар қойып отыр. Қазіргі адамдар өзөмірінде бір жылға, бір айға, бір аптаға, тіпті бір күнге жоспар жасамай отыру мүмкін емес.

Мен де келешек өмірімді жоспарлап қоямын. Әдетте мен аса елеулі және маңызды іс- шараларымды бір жылға белгілеп қоямын. Келесі жылда орындайтын іс- шараларым төмендегідей:

Қаңтар Ақпан Наурыз Сәуір

Емтиханға емтихан диплом жазу диплом жазудайындалу тапсыру

Мамыр Маусым Шілде ТамызДипломды емтихан демалужұмысқақорғау тапсыру орналасу

Ал мен ертең институтқа барамын, өйткені студентпін. Сағат сегіз жарымда басталады. Күнде сағат жетіде оянамын, терезенің желдеткішін ашамын. Радионы қосып, денешынықтыру жаттығуларын орындаймын, содан кейін беті-қолымды жуып, тісімді тазалаймын, бөлмемді жинаймын, киінемін, таңертеңгі тамағымды ішемін де, сабаққа барамын. Үйден сағат сегізге он минут қалғанда шығамын. Мен сабаққа ешқашан кешікпеймін. Әдетте институтта сабақ сағат сегіз жарымнан түскі сағат екіге дейін болады.

СөздікЖоспарлау- планирование жоспар- планғасыр- век мүмкін емес- невозможноөмір сүру- жить келешек- будущийдәуір- эпоха елеулі- знаменательныйұзақ мерзімдік- долгосрочный іс- шара- мероприятиеқысқа мерзімділік-краткосрочный ақпарат- сведения

Тапсырмалар [1] 352-353 бет17-жаттығу. Сөйлем құрап, орыс тіліне аудару.18- жаттығу. Сөйлемдерді аяқта.20-жаттығу. Сөйлемдерді мәліметпен толықтырып жазу.

Сөз жасам туралы түсінік. Қоғамдық өмірдің дамуымен байланысты жаңа ұғымдарды білдіретін жаңа сөздер пайда болады. Сөздердің пайда болуы мен жасалуының белгілі заңдылықтары бар.

Мысалы оқушы, оқулық, аялдама, т.б. сөздер әртүрлі тәсілдермен жасалған: оқу-шы, оқу- лық, аялда- ма дегендер сөзге –шы, -лық, -ма қосымшалары жалғануы арқылыжасалған. Тілдің сөздік құрамының дамып, осылай жаңа сөздердің пайда болуын ғылым тілінде сөзжасам деп атайды.

Бақылау сұрақтары:1. Сөз жасам дегеніміз не?2. Сіздің күн тәртібіңіз?3.

Глоссарий Сөзжасам - тілдің сөздік құрамының дамып, осылай жаңа сөздердің пайда болуы

ООӨЖ:Түбір мен қосымша ереже жазу Асханада сөйлесу құрастыру. [3]36 б.[5]80б.ОӨЖ: Кестемен жұмыс. Күн тәртіптерін жазу. [1] 355 б.Әдебиеттер:[3] 36 бет[1] 355 бет

Тақырыбы: Жалғаулардың орын тәртібі.Қазақстан - біздің Отанымыз

Сабақтың мазмұны мен мақсаты: Жалғаулардың орын тәртібі туралы жалпы мағлұмат беру Еліміздің тарихы туралы баяндай алуы, сөйлеу үлгілерін игерту Отанға деген сүйіспеншіліктерін арттыру

Қазақстан. Қазақстан – көп ұлтты егеменді мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады.Археологтардың айтуы бойынша Қазақстан жерін алғашқы адамдар бұдан 300 мың жыл бұрын мекендеген. Қазіргі Қазақстанда 130 ұлттың өкілдері тұрады. Қазақстан батысында Каспий ойпаты, шығысында Алтай тауларына дейін үш мың шақырымға, солтүстігінде Батыс Сібір, оңтүстігінде Тянь – Шань шыңдарына дейін бір мың бес жүз шақырымға созылып жатыр. Жер көлемі 2,7 миллион шаршы шақырымнан асады. Республика жерінің үлкендігі соншалық – оның оңтүстігі мен солтүстігі, батысы мен шығысындағы табиғаты бір – біріне ұқсамайды. Оңтүстігінде жемістер гүлдеп, жер бетін астық жапқанда, солтүстігінде әлі қар жатады.

Республиканың оңтүстік аудандарында күріш, қант қызылшасы, мақта, жүзім, алма, қарбыз, қауын, әр түрлі дәрілік шөптер мен толып жатқан өсімдіктер өсіріледі. Бұл аймақта жаңбыр өте аз жауады, жазы ыстық және құрғақ болады.Оның үстіне бұлардың барлығы да суды өте көп қажет етеді. Іле, Шу, Сырдария өзендерінің мол суы – бұл аймақтың байлығы.

Республиканың солтүстігінде астық пен көкіністер жақсы өседі. Бұл өсімдіктергесу онша көп қажет емес. Мұнда күн ыстық емес, жаңбыр да жиі жауып тұрады. Қазақстан жері пайдалы кендерге өте бай, жер шарында кездесетін кен байлықтарының бәрі бар. Олар: темір рудасы, түсті және асыл металдар (мыс, қорғасын, қалайы, күміс, алтын және басқалары), көмір, мұнай, фосфориттер. Осылдарды игеру барысында жаңа қалалар пайда болды. Олар: Арқалық, Балқаш, Жезқазған, Қарағанды, Қаратау, Теміртау, Ақтау, Кентау, т. б.

Қазақтар бұрын көшпенді ел болып, мал шаруашылығымен айналысқан. Бүгінгі Қазақстан ауыр индустриясы мен ауыл шаруашылығы дамыған, жоғары мәдениетті де, білімді елге айналды.

Қазақстан – егеменді тәуелсіз мемлекет. 1991 жылы 1 желтоқсанда Н. Ә. Назарбаев Қазақстан Республикасының тұнғыш президенті болып сайланды.егеменді – суверенный созылып жатыр – простираетсяасу – превышать алғашқы – первыймекендеу – населять өкіл – представительойпат – низменность жер көлемі – площадьшың – пик шаршы шақырым – кв. метртабиғат – природа астық – зерномақта – хлопок өсімдік – растениеөсірілу – выращиваться аймақ – региононың үстіне – кроме того, более того қажет ету – нуждатьсябайлық – богатство пайдалы кен – полезные ископаемыежер шары – земной шар түсті – цветнойасыл – драгоценный мыс – медьқорғасын – свинец қалайы – оловокөмір – уголь мұнай – нефтьигеру барысында – во время освоения мал шаруашылығы – скотоводствопайда болу – появляться көшпенді – кочевойайналысу – заниматься дамыған – развитой

жоғары мәдениетті – высококультурный айналу – превращатьсятәуелсіз – независимый тұңғыш – первый

Мәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыруТапсырмалар [1] 432-433 бет14-жаттығу. Сөйлемдерге сұрақ қойыңыз. (ауызша)18- жаттығу. Сөйлем құраңыз.Топтастыру құрастыруБес жол өлең жазу.Бақылау сұрақтары.

1. Мемлекетіңіз көп ұлтты мемлекет пе?2. Қандай ұлттар тұрады?3. ҚР-ның ел басы кім?4. ҚР-ның президенті Н.Ә.Назарбаев қай жылы президент болып сайланды.5. Қазақстанның кен байлықтарын атаңыз?.6. Қазақстанның табиғаты қандай?7. Қазақстан қандай Республика?8. Қазақстанның басқару жүйесі қандай

ООӨЖ:Жұрнақ пен жалғау [5] 157б. аударма жасау [3] 36б. конспектОӨЖ: Менің Отаным –Қазақстан. Мәтін құрастыру. [1] 432б.Әдебиеттер:[5] 157 бет ;[3] 36 бет

Тақырыбы: Тәуелдік жалғау.Қазақ тілі - қазақ халқының рухани байлығы

Сабақтың мазмұны мен мақсаты: Иелік, меншік ұғымдарымен танысу, сөйлеу үлгілерінде дұрыс пайдалана білу Қазақ халқының рухани байлығы болып табылатын тілді меңгеру барысында

жұмыстар жасау Тілге деген сүйіспеншіліктерін арттыру

Қазақ тілі - қазақ халқының рухани байлығы Қазақ тілі –қазақ халқының рухани өсу-өркендеу жолындағы жеткен жетістіктерін мәңгілік етіп сақтап отырған. Халықтың басынан өткен дәуірлері, қилы-қилы кезеңдері, табыстары мен жетістіктері ана тілінде өз іздерін қалдырып отырған. «Тіл – қадірлеп ұстайтын байлығымыз» деп, Л.Н.Толстой тілді жоғары бағалағаны да осыған байланысты. Ал К.Д.Ушинский «Халық тілі – тарих шекарасынан әлдеқайда әріректен басталатын, оның күллі рухани тіршілігінің еш уақытта солмайтын және өмір бойы қайталап шешек атып тұратын тамаша гүлі» деп санаған. Ал ұлы Абай «Өнер алды- қызыл тіл» деп тілді өнердің үлкені деп бағалауынан халықтың тілге деген шынайы көзқарасын көруге болады.Мәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыру

Тәуелдік жалғау бір заттың екінші бір затқа тәуелді, меншігі екенін білдіреді.Тәуелденетін сөз үш жақтың бірінде тәуелдене, меншіктеле айтылады.

Тәуелденудің түрі Жақ ЖалғауОңаша тәуелдеу МеніңСеніңСіздіңОның

-м,-ым, -ім-ң, -ың, -ің-ңыз, -ңіз, -ыңыз,-іңіз-сы, -сі, -ы,-і.

Ортақ тәуелдеуБіздіңСендердіңСіздердіңОлардың

-мыз,-міз.-ың,-ің,-ң, -ыңыз,-іңіз,-ңіз,-ңыз-сы,-сі,-ы,-і

Тапсырмалар [1] 62-65 беттер19- жаттығу. Берілген сөздерді тәуелдеңіз.21- жаттығу. Жалғауларды жалғаңыз.22- жаттығу. Тиісті есімдіктерді қойыңыз.23- жаттығу. Жолдасыңыздың сұрағына жауап қайтарыңыз.27- жаттығу. Жалғауларды жалғаңыз.28-жаттығу. Тиісті есімдіктерді қойыңыз.30- жаттығу. Сөз құрамына талдаңыз.33-жаттығу. Қазақ тіліне аударыңыз.

Бақылау сұрақтары:1. Сенің ана тілің қандай тіл?2. Қазақ халқының ұлттық тілі қандай тіл?3. Мемлекеттік тіл дегеніміз не?4. Қазақ тілінің тарихы туралы не айтасыз?5. Қазақ тілі мемлекеттік тіл деген мәртебеге қашан ие болды?

ООӨЖ:Оңаша және ортақ тәуелдеу.Туған жер, тіл туралы мақал- мәтелдерді жаттау [3]47 б.ОӨЖ:Төрт ана өлеңін жаттау [5] 150-151 б. Сөздерді тәуелдеу.

Әдебиеттер:[4] 47 бет[5] 150-151 бет

Тақырыбы: Септік жалғау. ҚР-ның рәміздері.Сабақтың мазмұны мен мақсаты:

Отанымыздың рәміздерін мазмұндау білулері Рәміздерге деген құрмет сезімдерін арттыру Ол туралы сөйлеу үлгілерін игеруі

Қазақстан Республикасының рәміздері. Әр халықтың тарихына, салт – дәстүріне, мәдениетіне байланысты рәміздері болады. Қазақстанның да өз рәміздері бар. 1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының туы, әнұраны, елтаңбасы туралы заң қабылданды.

Рәміз деген не? Ол белгілі идеяны білдіретін бейне.Елтаңба деген не? Ол әрбір мемлекеттің ажырату белгісі.Әнұран деген не? Ол- өлеңмен жазылған салтанатты ән

Қазақстан Республикасының туы. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік бұрышты(ені – 1 м, ұзындағы – 2 м) көгілдір мата. Көгілдір түс – бейбітшіліктің, тыныштықтың, жарқын болашақтың және ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында жарқырап шыққан шұғылалы күн орналасқан. Бұл – бейбітшіліктің белгісі. Күннің астында қалықтап ұшқан қыран құс бейнеленген. Өрнек қазақ халқының сәлт – дәстүрін, мәдиниетін және ұлттық өнерін білдіреді. Күн, қыран құс және өрнек алтын түспен берілген. Алтын түс – молшылықтың, байлықтың, құт – берекенің белгісі.Тудың авторы, суретшісі – Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының елтаңбасы. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ бейнеленген. Ол – елтаңбаның жүрегі іспеттес. Шаңырақ әлемнің біртұтастығын, мемлекеттің бастауы – отбасы ошағын бейнелейді. Шаңырақты айнала уықтар шаншылған. Олар күн сәулесіндей жарқырайды. Екі жағын аңыз ертегілеріндегі пырақтардың қанаттары көмкеріп тұр.Қанатты пырақ – мәңгілік өмір, шексіз даму және Қазақстан секілді бір шаңырақ астында өмір сүріп жатқан халықтардың рухани байлығын көрсетеді. Елтаңбаның маңдайшасында бес бұрышты жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «бағымыз ашылып, жұлдызымыз жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап тұрғандай. Төменгі жағында «Қазақстан» деген жазу бар. Реңдік бейнесі – алтын және көгілдір түсті. Елтаңбаның авторлары, сәулетшілер – Шота-Аман Уәлиханов пен Жандарбек Мәлібеков.Сөздік.рәміз-символтұтастық- единствошексіз- бесконечныйқос пырақ- пара скакуновалтын түстес- золотистого цветаайрықша- особенномәртебелі- величественныйаймүйізді- единорокЖаңа сөздерді қолдана отырып сұхбаттасыңыз.

- ҚР-ның мемлекеттік туының авторы кім?- Тудың өлшемдері қандай?- Тудың түсі қандай?- Туда қандай өрнектер бар?- Бұл бейнелер ненің символы

ІІ. Сөйлеу үлгілерін оқып аударыңыз.- Елтаңбаның авторы кім?- Елтаңба авторлар- сәулетшілер Жандарбек Мәлібеков, Шота –Аман Уәлиханов- Елтаңбаның түсі қандай?- Елтаңба алтын түстес шеңбер ішінде.- Елтаңбадағы ең негізгі белгі не?- Елтаңбадағы ең негізгі белгі шаңырақ. Ол Отан деген ұғымды білдіреді.- Шаңырақ бұрын геральдикада пайдаланылды ма?- Жоқ..- Шаңырақ геральдика тарихында тұңғыш рет Қазақстан елтаңбасында

пайдаланылды.- Елтаңбада тағы нелер бейнеленген?- Ай мүйізді қос пырақ, бес бұрышты жұлыз бейнеленген.

Тапсырмалар:[5] 131-135беттер1 тапсырма. Көп нүктенің орнына тиісті сөзді жазу2 тапсырма.Көп нүктенің орнына сұрақ қойыңыз3 тапсырма . Салыстыру жасаңызБақылау сұрақтары:

1. Еліміздің рәміздері қашан қабылданды?2. Рәміз деген не?3. Тудың түсі қандай?4. Елтаңбада не бейнеленген?5. Әнұран қашан қабылданды?

ООӨЖ:Жай септеу. Мысал келтіру.Әнұран жаттау. [5] 140 бет.ОӨЖ: Тәуелді септеу.ҚР-ң туы [5] мазмұндау.Әдебиеттер:[5] 140 бет

Тақырыбы: Жіктік жалғау. Астана – бас қаламСабақтың мазмұны мен мақсаты:

Астана қаласы туралы мәліметі болуы Елорда туралы сөйлеу үлгілерін игеруі Әдеп ережелерін игеруі

Астана қаласыҚазақ Республикасының ең алғашқы астанасы Орынбор (1920 - 1925), одан кейін

Қызылорда (1925 - 1929), 1929 жылдан 1997 жылға дейін Алматы қалалары болды.1997 жылы қазанның 20 –сында Н. Ә. Назарбаев «Ақмола қаласын Қазақстан Республикасының астанасы деп жариялау» туралы жарлыққа қол қойды. 1998 жылы мамырдың 6 – сында Елбасының жарлығымен Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы болып аталды. Осы жылғы маусымның 10 – ында тәуелсіз Қазақстанның жаңа астанасының салтанатты ашылу рәсімі өтті. Сөйтіп, енді Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болды. Аз уақыттың ішінде Астана қаласы көрікті қалаға айналды. Қаланың ортасынан ағып өтетін Есіл өзенінің екі жағындағы батпақ, қалың өскен қамыстың орны қала халқы демалатын жағажайға айналды. Астана қаласында Президент сарайы, Парламент ғимараты, «Интерконтиненталь» қонақ үйі, Еуразия университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері, көп қабатты тұрғын үйлері мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке бидің ескерткіштері орнатылды. Аспанға атылған ақ барыс мүсіні Қазақстанның XXI ғасырдағы бақытты болашағын білдіріп тұр.

Әсем Есілдің оң жағасында салынып жатқан жаңа Астананың сұлулығы ерекше. Мұндағы салынып жатқан құрылыстар алыстан көз тартады. «Бәйтерек» ғимараты Астана тұрғындарын, жақын, алыс шетелдерден келген конақтарды таң қалдырады.Астананың болашағы әлі алда. Ол Еуразиядағы ең әсем, сұлу, әйгілі қала болмақ.Астана – Қазақстан Республикасының саяси, әкімшілік, экономиялық, мәдени орталығы, бас қала.Сөздікжариялау – объявлятьжарлық – указелбасы – президентқол қою – подписыватьсалтанатты – праздничныйашылу рәсімі – церемония открытиякөрікті – красивый

айналу – превращатьсябатпақ – грязьқалын өсетін – густно растущийқамыс – камышбой көтеру – подняться ввысьескерткіш – памятникатылған – взметнувшийсяТапсырмалар [5] 169-171 беттерТүрлі тілдік жағдаятта сөйлесу1 тапсырма2 тапсырма3 тақпақпен жұмыс

Жіктік жалғау

Жекеше Көпшемен -мын,мін;-бын, бін; -пын, пін біз -мыз,міз;-быз,біз;-пыз,пізсен -сың,сің сендер -сыңдар, сіңдерсіз -сыз,сіз сіздер -сыздар,,сіздерол оларТапсырмалар [1] 157-159 беттер12 жаттығу. Сөздерді жіктеңіз14- жаттығу. Қазақ тіліне аударыңыз16-жаттығу. Сөйлемдерді аяқтаңыз19- жаттығу. Сұраулы сөйлемдерді не құптаңыз,не теріске шығарыңызТоптастыру құрастыруБес жол өлең құрастыруБақылау сұрақтары:Біздің елордамыз қай қала?Астана бұрын қалай аталған?Астананы көшіру туралы шешім қашан қабылданды?Астанаға қандай үміт артамыз?Астанада қандай өзгерістер болып жатыр?Астана қаласының тарихы туралы не білесіз?Астананың болашағы кімнің қолында деп ойлайсыз?Астанада қандай өзен ағып жатыр?Болашақта біз қандай Астананы көргіміз келеді?ООӨЖ:Көптік жалғау. Алматы қаласы. [3] 46 бет.[1] 23 бет. 13-15 жаттығу, 450 бет. Аударма жасауОӨЖ:Жалғауларды жаттау. Астана мәтінін мазмұндау [5]56 бет.Әдебиеттер:[3] 46 бет, [5] 56 бет

Тақырыбы: Зат есім. Туған жер.Сабақтың мазмұны мен мақсаты:

Туған жер туралы ойларын жеткізе алуы; Жаңа сөздерді сөйлеуде мақсатты пайдалана алуы Өз туған жерлеріне деген сүйіспеншіліктерін артыру

Туған жер. Менің туған жерім- Қазақстан. Ол өте әдемі және үлкен мемлекет. Әлемдегі жер көлемі бойынша тоғызыншы орын алады. Оның табиғаты өте әсем. Жан-жақты қоршаған қалың ормандар мен биік таулар өте көп. Оның «Екінші Швейцария » деп аталған атақты Бурабай, Зеренді, Шалқар, Сосновый бор сияқты көптеген жерлері курортты мекендерге

айналған. Мұнда өз жерлестерімізден басқа тіпті шет елдерден қонақтар келіп демалады. Менің елімнің гүлденіп келе жатқан Астана деп аталатын Елордасы бар. Одан басқа Алматы, Қостанай, Ақтөбе, Қызылжар сияқты әдемі қалалары да бар. Кез келген адам өз туған жерін жақсы көруі керек. Бұл әр адамның парызы болып саналады. Туған жерін жақсы көрмеген адам өзінің анасын да жақсы көрмейді. «Туған жердей жер болмас, туған елдей ел болмас»,- дейді қазақ. Әлемнің қай жеріне барып өмір сүрсең де, туған жеріңдей болмайды. Бұған тіпті тарихтың өзі де дәлел болады. Сонау замандарда елінен, жерінен еріксіз айрылған талай қандастарымыз шет елдерге көшіп барған. Олардың көшкеніне ғасыр өтсе де, бүгінде Елбасымыздың арқасында атамекеніне көшіп келуде. Тіпті сонау Қытай , Монғолия, Иран,Түркия, Ауғаныстаннан келген қазақтардың саны шексіз. Егер олар туған жердің қадірін түсінбей, қадірін білмесе, олар өз атамекеніне – Қазақстанына көшіп келмес еді. Бұл- барлық адамдар өз туған жерін жақсы көреді дегеннің белгісі.

Мәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыруТапсырма1.Туған жер туралы мақал –мәтелдердің мағынасын түсіндіріңізТуған жердей жер болмас, туған елдей ел болмас.Туған жерге туың тікӨзге жерде сұлтан болғанша, өз елінде ұлтан бол.Отан оттан да ыстықТуған жер алтын бесікОтансыз адам –ормансыз бұлбұл2. Жүйесін тап ойыныАл-тал Бер-беруАша-ағашАр-араАр-нарЕр-жер

Кен-кенеАс-расАт-атаАра-аралАр-тарҚылық-ықылық

Ек-кенАла-балаМен-еменЕкі-есікІн-ініЕсе-кесе

3.Салыстыру құрастырыңызАстана ортақ Қостанай

4. Топтастыру құрастырыңыз. Зат есімБақылау сұрақтары:Сенің туған жерің ?Туған жерінің көрікті жерлерін атаңыз?Туған жерінде өмір сүрген ақын –жазушыларды атаңыз?Туған жер туралы мақал-мәтелдер айтыңыз?ООӨЖ: Негізгі және туынды зат есімдер. Қостанай қаласы мәтінін құрастыру [3]

44бет. Ереже жаттауОӨЖ: мәтінді мазмұндау, зат есімдерді теріп жазу [5] 177 бетӘдебиеттер:[3] 44 бет[5] 177 бет

Тақырыбы: Зат есімнің жасалуы. Қостанай қаласыСабақтың мазмұны мен мақсаты:

Өз туған жерлері туралы ойларын жеткізе алуы; Қостанай туралы сөйлеу үлгілерін игеруі Қисынды ойлау қабілеттерін артыру

Қостанай қаласы

Қостанай Тобыл өзенінің сол жақ жағасында 1879 жылы салынған. Қаланың негізін Поволжье және Орынбор губернияларынан қоныс ауып келген орыс және украин шаруалары қалаған. 1856 жылы Торғай өз алдына облыс болып құрылғанда оның құрамында 4 уезд болады. Солардың бірі – Николаев уезі «қазіргі Қостанай». Уездің әкімшілік орталығына 1895 жылы қалаға «Қостанай» есімі беріліп, уезд де солай деп аталды. Қала әуелі губернияның, одан кейін округтың, ал 1956 жылдың маусым айынан бастап облыстың орталығы болды. Соңғы жылдары Қостанай республикамыздың өркендеген өнеркәсіпті, мәдениетті ірі қалаларының біріне айналды. Әсіресе тың жерді игеру басталған жылдарда қаламыздың бейнесі тамаша өзгерді, Төрт-бес қабатты зәулім үйлер бас көтерді. Ірі өнеркәсіп орындары пайда болды. Қаламызда жүзеге асырылған игілікті істер сан алуан. Солардың бірі – ірі өнеркәсіп орындарының салынуы. Мысалы, тоңазытқышы бар ірі ет комбинаты, нан заводы, темір-бетон бұйымдары және үй құрылысының ірі панельдерін жасайтын комбинаттар, шина өндеу заводы, астық өнімдері комбинаты пайда болды. Сонан соң тәтті тағамдар «Баян сұлу» және «Большевичка» тігін фабрикасы, арнаулы жол машиналарын және құрылыс техникасын жөндейтін завод, екінші нан комбинаты салынды. Қостанай- мәдениет орталығы. Онда жалпы білім беретін мектептер, лицей және гимназиялар, медицина- лық колледжі, педагогикалық және құрылыс колледжімен т.б ортаарнаулы оқу орындары мен ЖОО(заң академиясы , университет, институт), қазақ драма театры, филормония өлкетану мұражайы т.б бар.

Мәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыру

Зат есімнің жасалуы.

Есімдерден зат есім тудырушыжұрнақтар

Етістіктерден зат есім тудырушыжұрнақтар

-шы,-ші-лық,-лік,-дық,-дік,-тық,-тік-ша,ше-шық,-шік-ыл,іл-л-хана,-стан,-кеш

-ма,ме,ба,бе,па,пе-ым,ім,м-ыс,іс,с-қы,кі,ғы,гі-ық,ік,қ,к

Тапсырмалар[1]178-179 беттер12,13,14,15- жаттығу.Зат есім жасаңыз16-жаттығу. Қазақ тіліне аударыңыз

Бақылау сұрақтары

Қостанай қаласының негізі нешінші жылы салынды?Қаланың негізін кімдер қалады?Қостанай қаласының алғашқы атауы?1895 жылы қалаға берілген есім?Қай жылдан бастап облыс орталығы болып саналады?

ООӨЖ:Етістіктен зат есім тудырушы жұрнақтар. [3] 45бет

ОӨЖ: Тобыл өзені туралы ақпарат жинау

Әдебиеттер:[3] 45 бет

Тақырыбы: Зат есімдердің тәуелденуі. Жыл мезгілдері

Сабақтың мазмұны мен мақсаты: Жыл мезгілдері туралы ойларын жеткізе алуы Иелік, меншік ұғымдарын сөйлеу тілінде мақсатты пайдалануы Сөйлеу үлгілерін игере алуы

Жыл мезгілдері

Жылда төрт мезгіл бар: қыс, көктем, жаз, күз. Әр мезгілде үш ай бар. Қыс айлары: желтоқсан, қаңтар, ақпан. Көктем айлары: наурыз, сәуір, мамыр. Жаз айлары: маусым, шілде, тамыз. Күз айлары: қыркүйек, қазан, қараша. Әр айда төрт апта бар, әр аптадада жеті күн бар, олар: дүйсенбі, сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма, сенбі, жексенбі. Бір тәулікте 24 сағат бар. Бір жылда он екі ай бар, олар: желтоқсан, қаңтар, ақпан, наурыз, сәуір, мамыр, маусым, шілде, тамыз, қыркүйек,қазан, қараша.

Сөздікжыл-год көктем- веснамезгіл- время кез- поражаз- лето қыс- зима

Мәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыру

Тапсырмалар. [1] 101-102 бет.28- жаттығу. Сұрақтарға жауап беріңіздер.31- жаттығу. Мәтіннен антонимдерді теріп жазыңыздар.33- жаттығу. Мәтін бойынша жауап беріңіз. 34- жаттығу. Сөйлесім құрастыру.

Қыс Көктем Жаз Күз

1. Сызбаға жылдың төрт мезгілін жазыңыз.2. Жыл мезгілдерінің айларының атын сызбаға жазыңыз3. Бір аптадағы күндердің атын сызбаға жазыңыз. т.б.

Бақылау сұрақтары: 1. Қыста ауа- райы қандай?2. Демалыс күндері қай күндер?

ООӨЖ: Зат есімнің септелуі, жіктелуі [3] 47-51 бетОӨЖ: Деректі және дерексіз зат есімдерге мысал келтіру.Көктем.[1]107-бет.1 тапс.

Әдебиеттер:[3] 47-51 бет[1] 107 бет

Тақырыбы: Етістік. Жаз.Сабақтың мазмұны мен мақсаты:

Жыл мезгілдері туралы ойларын жеткізе алуы Қимыл әрекет ұғымдарын сөйлеу тілінде мақсатты пайдалануы Мәнерлеп оқу дағдыларын қалыптастыру

ЖазЖаз айлары: маусым, шілде, тамыз. Жазда күн ысиды. Ағаштар жасыл түске

боялып, айнала әсем гүлге толады. Көл, өзен, теңіздер адамдарды шақырып, қуана құшағына алады. Сондықтан жазғы ыстықта адамдар салқын суға түсуге, суда жүзуге құштар.

Жаз айларында адамдардың көбі демалысқа шығады. Қыстай сағына күткен демалысын адамдар өзен, теңіз жағасындағы санаторийлерде өткізуді, шетелдерге саяхатқа баруды жоспарлап жүреді. Жаз шығысымен адамдар осы жоспарларын іске асыруға асығады. Жақсы санаторийлерде демалып, түрлі шетелдерде әлемнің талай тамашаларын көріп, демалыс уақытын әрі пайдалы, әрі көңілді өткізген адамдар қуана- қуана еліне оралады. Олар достарына, туыстарына шетелде көрген- білгенін бар ынтасымен әңгімелейді.

Жаз халықты жемісімен де қуантады. Жаз айларында құлпынай, шие, алмалар піседі. Витаминге бай жемістер әрі дәмді, әрі денсаулыққа пайдалы, оны жегің келе береді.

Ыстық күн, жақсы демалыс, тәтті, дәмді жемістер жаздың қадірін арттыра түседі. Мен жазды жақсы көремін.

Мәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыру

Етістік туралы түсінік. Етістік- заттың қимылын, іс-әрекетін, күй- жайын білдіретін сөз табы. Етістік не істеді? не қылды? қайтті? (немесе не істеп? Қайтіп? Не істесе? т.б. тұлғалардағы) деген сұрақтарға жауап береді.

Тапсырмалары [1] 351-353 – бет1. 10- жаттығу. Сөздерді аударып, олардың қалай жасалғанын түсіндіріңіз. Осы

сөздермен сөйлем құрастырыңыз.2. 11- жаттығу. Көп нүктенің орнына төмендегі етістіктердің тиістісін қойып

жазыңыз.3. 14- жаттығу.Төмендегі негіздерді пайдаланып, күрделі етістіктер жасауға

талаптаныңыздар.4. 20- жаттығу. Сөйлемдерді мәліметпен толықтырып, дәптерлеріңізге жазыңыздар.5. 23- жаттығу Келесі беттегі теледидар бағдарламасына қарап, үлгі бойынша

әңгімелеңіз.6. Топтастыру.

Глоссарий Етістік- заттың қимылын, іс-әрекетін, күй- жайын білдіретін сөз табы

ООӨЖ:Дара және күрделі етістіктер. Күз. [3] 80 бет. тезис жазу.[5]121 бет аударма, сұрақтар құрастыру

ОӨЖ: Мақал- мәтелдер жаттау [5] 123 бет

Әдебиеттер:[3] 80 бет[5] 121 бет

Тақырыбы: Болымды, болымсыз етістік. Театрда

Сабақтың мазмұны мен мақсаты: Театр туралы ойларын жеткізе алуы Болымды жэәне болымсыз әрекет ұғымдарын сөйлеу тілінде мақсатты

пайдалануы Әдеп ережелерін сақтауға дағдыландыру

Қазақ театры Театр - ойын- сауық орны. Мұнда ойын- сауықтан басқа драмалық шығармалар, мәдени шаралар да өтеді. Театр ең алғаш Грецияда ашылған.

Қазақ театр өнері ежелден келе жатқан салт- дәстүрлерімізге негізделген. Үйлену салты, шілдехана тойымен байланысты өтетін ойын-сауықтар, ақындар айтысы т.б. дәстүрлеріміз театр өнерінің алғашқы көріністері болған. Кейін халқымыздың талантты өнерпаздары шағын группалар құрып, ел аралап, жәрмеңкелерде өнер көрсеткен. 1917 жылы Ойқұдық жайлауында (қазіргі Семей облысы, Абай ауданында) М. Әуезовтің «Еңлік –Кебек» трагедиясы тұңғыш рет қойылды. Кейіннен 1925 жылдың аяғында Қызылорда қаласында тұңғыш музыка театры ашылды. Театр шымылдығы 1926 жылы ақпанның 13 –інде М.Әуезовтің «Еңлік –Кебек» трагедиясымен ашылды. Театр алғашқы рет құрылған жылы онда Иса Байзақов, Әміре Қашаубаев, Қалибек Қуанышбаев, Елебек Өмірзақов, Серке Қожамқұлов, Жұмат Шанин, Шара Жиенқұлова және тағы басқа өнер тарландары қызмет етті. Олар театр тарихына өшпес із қалдырды. 1934 жылы қазақ драма театрының құрылуына негіз болды. Бұрынғы қазақ музыкалық театрының орнында қазір Н.Бекежанов атындағы облыстық театрдың ғимараты тұр. Бұл күнде облыс орталықтарының бәрінде драма театрлары ашылды. Қазақ драма тетрының сахнасына қойылған «Қозы Көрпеш- Баян сұлу» , «Ақан Сері-Ақтоқты», «Еңлік- Кебек», «Ана-Жер-ана» спектакльдері театр сахнасынан түспей келеді. Соңғы жылдары театр репертуары байи түсті.

СөздікОйын-сауық- развлечениешығарма- проиведениешара-мероприятиеөнер- искусствонегізделу- основыватьсякөрініс-проявление

Мәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыру

Тапсырмалар [1]1. 25- жаттығу. Сөз тіркестерін оқып, орысша баламаларын тауып айтыңыздар.2. 26- жаттығу. Мәтін бойынша сұрақтарға жауап беріңіздер.3. 33- жаттығу. Мәтінді оқып, ІІІ жақта әңгімелеңіз.4. Топтастырыңыз.

ООӨЖ: Салт және сабақты етістіктер. Қазақ және орыс драма театры мәтінін құрастыру. [3] 81 бетОӨЖ: Етістіктерге мысал келтіру. [1] 423 бет 25-26 бет

Әдебиеттер:[3] 81 бет[1] 423 бет

Тақырыбы: Тұйық етістік. Жол жүруСабақтың мазмұны мен мақсаты:

Тұйық етістіктер туралы мағлұмат беру Етістік категорияларымен жұмыс жасау, қажетті тілдік материалдарды меңгерту. Жол жүру ережелеріне көңіл бөле отырып, ережелер туралы түсінік беру

Тұйық етістік Тұйық етістік - етістіктің ерекше түрі. Мағынасы жағынан ол қимылдың, іс -әрекеттің атын білдіреді де, шақпен де, жақпен де байланысты болмайды. Сөйтіп, тұйық етістік қимылдың, іс- әрекетінің атауы ретінде қолданылады да, етістік тұлғаларына тән шақтық мағынаны да, жақтық мағынаны да білдірмейді. Тұйық етістік етістіктің негізгі және туынды түбіріне, етіс және болымсыз етістік тұлғаларына –у жұрнағы жалғануы арқылы жасалады. Мысалы: сұра- у, жүр-у, шегеле-у т.б.

Тұйық етістіктің септелу үлгісі А. Бару, сөйлесу, айтуы, көрулері І. Барудың, сөйлесудің, айтуының, көрулерінің Б. баруға, сөйлеуге, айтуға, көрулеріне Т. Баруды, сөйлеуді, айтуды, көрулерін Ж. баруда, сөйлеуде, айтуында, көрулерінде Ш. Барудан, сөйлеуден, айтуынан, көрулерінен К. Барумен, сөйлеумен, айтуынан, көрулерінен К. Барумен, сөйлеумен, айтуымен, көрулерімен.

Тұйық етістіктің жіктелуіЖақІ. Келуім, келуіміз, келулерімізІІ. Келуің, келулерің, келуіңізІІІ. Келуі, келулері.

Тапсырмалар [1] 351 бет14-жаттығу16-жаттығу[1] 364 бет9-жаттығу10-жаттығу

Мәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыру

Бақылау сұрақтары:1. Тұйық етістітің ерекшелігі неде?2. Тұйық етістіктің мағынасы жағынан етістіктің басқа түрінен айырмашылығы неде?3. Тұйық етістік қалай септеледі?4. Тұйықы етістіктің көптелу, тәуелдену ерекшелігі қандай?5. Тұйық етістіктің қандай емлелік ерекшелігі бар?

ООӨЖ: Етістіктердің жасалуы.Ұшақпен саяхат жасау [3] 77 бетОӨЖ: Тұйық етістіктердің емлесін білу [5] 12 бет

Әдебиеттер:[3] 77 бет[5] 12бет

Тақырыбы: Есімше. Көсемше. Пойызбен саяхат жасауСабақтың мазмұны мен мақсаты:

Есімше. Көсемше туралы жалпы түсінік беру. Етістік категорияларымен жұмыс жасау. Пойызбен саяхат жасау. Көпшілік орындағы қатысым тақырыбында сұхбаттаса алу.

Пойызбен саяхат жасау Менің атым Ксения. Мен Семейденмін. Мен медицина акдемиясының екінші курсында оқып жүрмін. Қызмет бабымен ел ішінде немесе шетелге сапар шекпеймін, өйткені студентпін. Жазғы демалыста ата- анама барып тұрамын. Олар Семейде тұрады. Семейге дейін ұшақ, пойыз және автобустар барады. Студент болған соң, ұшаққа отырмаймын. Билеті қымбат болғандықтан, пойызбен жүремін. Өткен жолы да пойызға отырдым. Темір жол бекетіне кіріп, ең алдымен анықтама бюросына бардым.

- Кешіріңіз, Семейге дейін қандай пойыз жүреді? Қай кассадан билет сатып алуға болады? Қай платформаға шығуым керек? Пойыз қай платформаға тоқтайды? Қай жолдан жүреді? Купелі вагонға билет бар ма?

- Семейге екі жолаушылар пойызы жүреді. Біреуі жүрдек пойыз. Кестені қараңыз. Пойыздың келуі де, кетуі анық көрсетілген. Бесінші кассадан билет сатып алыңыз. Купелі вагонға да, плацкарт вагонға да билеттер бар. Пойызыңыз екінші платформаға тоқтайды. Бірінші жолдан жүреді.

Келесі күні мен досыма билет алғыздым. Ол мені шығарып салуға теміржол бекетіне келді. Менің қол жүгім ауыр емес. Перрон басы ығы- жығы халық: жүк көтерушілер, жолаушылар, шығарып салушылар, қарсы алушылар өте көп. Алтыншы вагонды іздеп келе жатырмыз.

-Мынау алтыншы вагон ба?-Иә, алтыншы вагон. Мен жолсерікпін. Билетіңізді көрсетіңіз. Жолаушы кім?-Мен. Билетім міне. Менің орным қай купеде? Орным жоғарыда ма, әлде төменде

ме?Жолсерік бәріне жауап берді. Мен төсек- орын алып, төменгі орынға орналастым.

Жолсеріктен газет, жорнал алып, оларды оқуға кірістім. Пойыз дәл белгіленген уақытында жүріп кетті. Жолаушылар бір- біріне сәт- сапар тіледі.Мәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыруТапсырмаларЕсімше – етістіктің ерекше түрі. Себебі есімше сөйлемде екі түрлі мәнде, екі түрлі қызметте қолданылады. БІРДЕ ЖІКТЕЛІП КЕЛІП, ҚИМЫЛДЫ, ІС-ӘРЕКЕТТІ БЕЛГІЛІ БІР ШАҚҚА БАЙЛАНЫСТЫ БІЛДІРЕДІ ДЕ, СӨЙЛЕМНІҢ БАЯНДАУЫШЫ ҚЫЗМЕТІН АТҚАРАДЫ.Мысалы: Ардақ кетіп қалған.Есімшенің жасалуы мен түрлері1.-қан,-кен,-ған,-ген жұрнақтары арқылы өткен шақ есімше жасалады.Ал-ған,көр-ген, берме-ген2.–ар,-ер,-р және болымсыз етістіктен кейін –с жұрнақтары арқылы болжалды келер шақ есімше жасалады.Бар-ар, сөйле-р,берме-с3.-мақ,-мек,-бақ,-бек,-пақ,-пек жұрнақтары арқылы мақсатты келер шақ есімше жасалады.Бар-мақ, кел-мек, жарат-пақ4.–атын,-етін, -йтын,-йтын жұрнақтары арқылы өткен шақ есімше жасалады.Бар-атын, кел-етінКөсемше де сөйлемде екі түрлі мәнде, екі түрлі қызметте қолданылады.

1. –а,-е,-й жұрнақтары арқылы ауыспалы осы шақ жасалады.2. –ып,-іп,-п жұрнақтары арқылы өткен шақ көсемше жасалады.3. –ғалы,-гелі,-қалы,-келі жұрнақтары арқылы көсемшенің үшінші түрі жалғанады.

Тапсырмалар[1] 384 бет27 жаттығу. Сөйлемдерді қазақ тіліне аударыңыз28-жаттығу. Сөйлемдерді толықтыру391 бет. 6, 9, 11-жаттығу405 бет. 6-8 –жаттығуБақылау сұрақтары:

1. Есімше не себепті етістіктің ерекше түрі?2. Есімшенің жасалуын атаңыз?3. Көсемше сөйлемде қандай қызмет атқарады?4. Тұйық етістік қалай жасалады?5. Көсемшенің түрлерін айтыңдар?

Глоссарий Есімше – етістіктің ерекше түрі, бірде жіктеліп келіп, қимылды, іс- әрекетті белгілі бір шаққа байланысты білдіреді, сөйлемде баяндауыш қызметін атқарады.

ООӨЖ: Есімше мен көсемшенің жіктелуі. Кестемен жұмыс[3] 84-90 бетОӨЖ: Жаттығу орындау[1] 338бетӘдебиеттер:[3] 84-90 бет [1] 338 бет, 36 жаттығу

Тақырыбы: Рай категориясы. Сауда орталығыСабақтың мазмұны мен мақсаты:

Етістік категорияларымен жұмыс жасау Көпшілік орындағы қатысым тақырыбында сұхбаттаса алу Әдеп ережелерін сақтау

Киім дүкеніМаған әжеме сыйлық алу керек болды. Сыйлыққа бір жақсы киім алғым келді. Киім

таңдауға киім дүкеніне бардым.Сатушы мені жақсы қарсы алды, қандай киім керегін сұрады. Мен не алғым

келетінімді шешпегенімді, дүкендегі киімдерді көріп шығып, ұнағанымды алатынымдыайттым. Сатушы ол ойыммен келісіп, дүкенді аралатты.

Дүкен өте үлкен, бөлімдері де көп үлкен. Мен әйелдерге арналған бөлімдікөрсетуді өтіндім. Сатушы мені әйелдерге арналған киімдер бөліміне апарды. Бұл бөлімдүкеннің жартысын алып жатыр екен. Онда қысқы киім, жазғы киім, аяқ киімдер, алтын,күміс заттар сияқты бөлімдері бар екен. Мен бәрін аралап шықтым. Дүкенде киімніңбарлық түрі бар екен, көйлек, қамзол, шапан, тон, пальто, бас киімдер, аяқ киімдер, шәлі,орамалдар т.б. Олардың барлығын көрдім.

Сатушыға маған бұл киімдерден бір әдемі қымбат тонның және өте әдемі жүзіктіңұнағанын айттым. Сатушы оларды дайындады, мен ақшасын төледім. Заттарды алып,сатушыға рақмет айттым. Мен сыйлығымның әжеме ұнауын тіледім.

Мәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыру

Етістіктің райлары туралы түсінік

Сөйлеушінің сөзі арқылы қимылдың шындыққа қатысын, айтушының пікірін,көзқарасын білдіріп, белгілі грамматикалық тұлғалар арқылы жасалатын етістіктің түрірай категориясы деп аталады. Рай категориясы: ашық рай, бұйрық рай, шартты рай, қалау райЕтістіктің үш шақтың бірінде қолданып, сөйлеушінің шындық деп баяндауын білдіруді ашық рай дейміз.Мысалы: Әркім өз ойымен отыр. Мақсатым тіл ұстартып,өнер шашпақ. Бұйрық рай қимылдың, іс-әрекеттің тыңдаушыға (ІІ жақ), бөгде біреуге (ІІІ жақ) немесе өзіне (І жақ) қаратылып, бұйыра талап, тілек етіле айту мағынасын білдіреді. Мысалы :Тыңда дала, Жамбылды. Ғылым таппай мақтанба.

Кестемен жұмыс. Бұйрық райдың жіктелу үлгісі

Жақ жекеше Көпше І Барайын, келейін Барайық, келейікІІ Бар, кел Барыңдар, келіңдер

Барыңыз, келіңіз Барыңыздар, келіңіздерІІІ Барсын, келсін Барсын, келсін

Тапсырмалар: сана, көрме сөздерін жіктеңіз

Бақылау сұрақтары:1. Етістіктің райлары дегеніміз не?2. Етістіктің шақтары мен райлары арасында қанадай ұқсастық, айырмашылық бар?3. Етістіктің райларының түрлерін атаңыз?4. Ашық рай нені білдіреді және қалай жасалады?5. Бұйрық райдың жіктелу ерекшеліктері?

Глоссарий Рай категориясы -сөйлеушінің сөзі арқылы қимылдың шындыққа қатысын, айтушының пікірін, көзқарасын білдіріп, белгілі грамматикалық тұлғалар арқылы жасалатын етістіктіңтүрі. ООӨЖ: Қалау және шартты рай. Ереже жазу[3] 107-108 бет. [5] 75 бет,аударма жасауОӨЖ: [1] 282бет, 38 -жаттығуӘдебиеттер:[3] 107-108 бет [1] 282 бет, 38 жаттығу

Тақырыбы: Шақ категориясы. Байланыс жүйесі

Сабақтың мазмұны мен мақсаты: Оқушыларға шақ категориясы туралы түсінік беру Сөйлеу үлгілерін мақсатты игеру Әдеп ережелерін сақтау

Байланыс жүйесі.Сөйлесу қатынас құралдары.

Күн сайын біз адамдармен әр түрлі жолмен байланыс жасаймыз. Олар: хат, телефон, факс, электронды пошта, интернет және т. б. Бұрын адамдар хат-хабарларды түйе немесе ат арбамен 20 000 шақырымға дейін жол жүріп әрең жеткізетін. Кейіннен Қазақстанның қалаларында, облыстарында, аудандарында, ауылдарында пошта бөлімшелері ашылды. Алматы (бұрынғы Верный) қаласында пошта бөлімшесі 1860 жылы ашылған. Орталықпошта Республикамыздағы ең ірі байланыс жүейсі болатын. Бұл жерден адамдар жедел хат, сәлемдеме,бандероль жіберуге, ақша аударуға әлі де мүмкіндіктері бар. Орталық поштада қалааралық сөйлесу жүйесі де бар.Бұл күндері ұялы телефон, факс, электронды пошта, интернет пайда болды. Интернеттің тарихы өткен ғасырдың 60-жылдарынан басталады. АҚШ Қорғаныс министерлігіне қарулы күштермен байланыс жасау үшін компьютер жүйесі қажет болды. Мұны 70-жылдары Америка ғалымдары қолға алып, 80-жылдары телефон компаниялары компьютерарқылы көптеген елдермен байланыс жасай бастады. Сөйтіп, халықаралық компьютер тілі пайда болды да, компьютер жүйесі дүние жүзіне тарай бастады.Интернетті көптеген мақсатқа қолдануға бастады. Интернеттің көмегімен машина, үй сатып алуға, басқа қалалардағы қонақ үйден күні бұрын орын алуға, кино көруге, ағылшынша газеттер, жапонша жорналдар оқуға, кез келген қалалардан кітаптар сатып алуға, Германиядағы қарсыласыңызбен шахмат ойнауға, тіпті басқа елдегі таныстарыңмен еркін сөйлесуге де болады. Интернеттің көмегімен санаулы уақыттың ішінде электронды пошта арқылы кез келген елдермен байланыса аласыз және бұл телефонмен сөйлесуден арзанға түседі. Егер Сіздің үйіңізде компьютер болмаса, факстің немесе Интернеттің көмегімен арнаулы факс-бюроны не Интернет-дәмханаларды пайдалануға болады. Өміріміз күн санап дамып, өзгеруде, сонымен бірге қарым-қатынастың түрі де көбеюде. Сөйлесу әрі қарапайым, әрі жеңіл, әрі тез болатын болады.

СөздікБайланысу – связыватьсяэлектронды пошта – электронная почтхат – хабар - корреспонденцияат арба – повозка, телегабөлімше – отделениебайланыс жүйесі – система связи

Мәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыру

Сөйлеп тұрған сәтпен байланысты қимылдың өту мезгілін білдіру етістіктің шағы деп аталады. Шақ, кез, сәт, уақыт, мерзім сөздері – мезгілдің синонимдері. Сөйлеп тұрған сәтпен байланысты қимылдың мезгілі, шақтық, мағынасы мынадай болуы мүмкін: - Үнемі қайталанатын, дағдыға айналған іс-қимыл, сөйлеп тұрған кезде болып жатқан қимыл, іс-әрекет - Сөйлеп тұрған сәттен бұрын болып кеткен қимыл, іс-әрекет - Сөйлеп тұрған кезде әлі болмаған, бірақ кейін әйтеуір болуға тиісті қимыл, іс-әректтерШақтың үш түрі бар: осы шақ, өткен шақ, келер шақ

ТапсырмаларБақылау сұрақтары:

1. Етістіктің шағы дегеніміз не?2. Етістіктің шақтары мен райлары арасында қандай ұқсастық, айырмашылық бар?3. Етістіктің неше шағы бар?

Глоссарий Етістіктің шағы - сөйлеп тұрған сәтпен байланысты қимылдың өту мезгілін білдіру ООӨЖ: жедел өткен шақтың жіктелуі [3] 100 бет, кестемен жұмысОӨЖ: [1] 408 бет, аударма жасауӘдебиеттер:[3] 100 бет [1] 408 бет

Тақырыбы: Өткен шақ. Емханада

Сабақтың мазмұны мен мақсаты: Оқушыларға шақ категориясы туралы түсінік беру Сөйлеу үлгілерін мақсатты игеру Әдеп ережелерін сақтау

Емханада.-Сәлеметсіз бе, ата! Қай жеріңіз ауырады?- Барлық жерім аурады: қолым, аяғым, тізем, кеудем, жүрегім, бүйрегім, бауырым, өтім, өкпем, асқазаным, ішім, белім, тамағым, басым, көзім, құлағым...- Тоқтаңыз, ата, асықпаңыз. Біз Сізді тексерейік, содан кейін емделесіз де, жазылып кетесіз. Жөтеліңіз, тұмауыңыз бар ма?- Әрине, бар. Жөтелемін де, түшкіремін де, тұмауым да бар.- Кәне, тамағыңызды көрсетіңіз, тексерейін. Тамағыңыз қызарып тұр екен. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді тыңдайын, қызуыңызды өлшейін. Сізге қатты суық тиген екен.- Тұмау емес пе?- Тұмауда бар, баспа ауруы да бар. Қазір сізге рецепт жазып беремін. Дәріні дәріханадан алып, күніне үш рет ішесіз. Төсекте жатып емделіңіз, бал қосқан сүт ішіңіз. Енді емханаға жұма күні келіңіз.-Басқа жерімді тексермейсің бе ?- Тексереміз. Әуелі мына ауруыңызды жазып алайық. Емделіңіз, жазылыңыз, ауырмаңыз. Өзіңіз білесіз, денсаулық- зор байлық.-Рахмет, қалқам. Сау бол!-Сау болыңыз!

Сөздікпен жұмыс.емхана- поликлиника емделу- лечитьсяауыру- болеть жазылып келу- выздороветьөт- желчный пузырь жөтел- кашельбел- поясница содан кейін- затемтоқтау- остановиться тұмау- насморк, простуда, грипасығу- торопиться тексеру проверятьтүшкіру- чихать қызару –краснетьқызу- температура өлшеу- измерять

Мәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару

3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыру

ТапсырмаларБақылау сұрақтары:

1. Өткен шақ дегеніміз ?2. Өткен шақтың түрлері?3. Етістіктің неше шағы бар?

ООӨЖ: жедел өткен шақтың жіктелуі[3] 100бет, сөйлесу құрастыруОӨЖ: [5] 31 бет, сөйлесу құрастыру

Әдебиеттер:[3] 100 бет , [5] 31 бет

Тақырыбы: Өткен шақ. Бұрынғы өткен шақ. Дәріханада

Сабақтың мазмұны мен мақсаты: Шақ категорияларымен жұмыс жасау Көпшілік орындағы қатысым тақырыбында сұхбаттаса алу Әдеп ережелерін сақтау

Емделу. Мен қатты ауырып қалдым. Дәрігер келіп, ыстығымды өлшеді, ыстығыңыз жоғары екен, сізе суық тиген деп, маған ыстықты басатын дәрі берді. «Келесі күні емханаға келіңіз»,- деді. Дәріні ішкен соң , менің ыстығым басылды. Бірақ басым , тамағым ауырғаны тоқтамады. Ертеңіне мен емханаға бардым. Дәрігер мен жан-жақты қарап түрлі анализ жасауды тапсырды. Барлық анализді жасатып нәтижесі белгілі болған күні дәрігерге бардым. Дәрігер анализдерді қарап: «Маған өкпеңізге, тамағыңызға суық тиген, бауырыңыз да ауырады екен, көзіңізде де зақым бар»,- деді. Ауруханада жатып емделу керек деп, ауруханаға жолдама берді. Ауруханада он бес күндей жатып, емделдім. Аурухана дәрігері де қосымша анализдержасатып менен тағы бірнеше ауру тапты. Бүйректе де, асқазанда да, тамағымда да әртүрліаурулар бар екен. Әрқайсысына әр түрлі дәрілер беріп емдеді. Он бес күннен кейін дәрігер үйге барған соң да, ішетін дәрілерді айтып, дәріханаға рецепт жазып берді.

Тапсырмалар-Дәріханада сөйлесімді жалғастыр

Мәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыру

Бақылау сұрақтары:1. Бұрынғы өткен шақ дегеніміз ?2 Бұрынғы өткен шақтың жасалу жолдары?3 Мысал келтіріңдер.

ООӨЖ: Өткен шақтың болымды және болымсыз түрі. [3] 100бет, сөйлесу құрастыру

ОӨЖ: [5] 31 бет, сөйлесу құрастыру

Әдебиеттер:[3] 100 бет [5] 27 бет

Тақырыбы: Осы шақ. Нақ осы шақ. Уақыт өлшемдері

Сабақтың мазмұны мен мақсаты: Осы шақтың түрлерінен толық мағлұмат беру Уақыт өлшемі жөнінде түрлі жаттығуларды орындауға қажетті тілдік

материалдарды меңгерулері Жаңа сөздер мен сөз тіркестерін пайдалана отырып сұхбаттасу

Осы шақ мағынасы мен түрлеріне қарай

нақ осы шақ ауыспалы осы шақ болып екі түрге бөлінеді. Нақ осы шақ қимылдың, іс-әрекеттің сөйлеп тұрған сәтте істеліп, болып жатқанын білдіреді. Нақ осы шақ етістіктің құрамына қарай жалаң және күрделі болып екіге бөлінеді.

а) Нақ осы шақтың түрі отыр, тұр, жатыр, жүр деген етістіктердің жіктелуі арқылы. Бұл төрт етістік қалып етістіктері деп аталады.

Қалып етістіктің жіктеу үлгісі

жақ отыр тұрмын жүр жатырІ отырмын тұрмын жүрмін жатырмынІІ отырсың тұрсың жүрсің жатырсың

отырсыз тұрсыз жүрсіз жатырсызІІІ отыр- тұр-- жүр- жатыр

ә) Нақ осы шақтың күрделі түрі етістіктің –ып,-іп,-п және –а,-е,-й тұлғалы көсемше түрі мен отыр, тұр, жүр,жатыр деген қалып етістіктерінің көмекші етістік мәнінде тіркесінен жа салады. Күрделі етістіктің құрамындағы көмекші етістіктердің (отыр, тұр, жүр, жатыр)жіктелуі арқылы шақтық мағына береді. Мысалы: Мен оқып отырмын. Сен ойнап жүрсің. Оқушы кітап оқып тұр.

Күрделі нақ осы шақтың жіктелу үлгісіжақ жекеше КөпшеІ оқып отырмын оқып отырмызІІ оқып отырсың оқып отырсыңдар

оқып отырсыз оқып отырсыздарІІІ оқып отыр оқып отыр

Сағат Мыңдаған жылдар бұрын адамдарға уақытты дәл білу онша қажет болмады. Олар күншыға оянып, күн бата ұйықтаған. Біртіндеп өмір күрделене бастаған да, сағаттың қажеттілігі туып, рөлі артты. Уақытты санаудың ең алғашқы қарапайым құралы күн сағаты болған. Ол бұдан 3500 жыл бұрын пайда болды. Бірақ күн бұлтты күні бұл сағат қолайсыз болды. Сондықтан адамдар су сағатын ойлап тапты.

Су бір ыдыстан екінші ыдысқа тамшылап тұрады. Бірінші ыдыстың суы біртіндеп азайып уақыттың дәл мезгілін білдіреді. Құм сағаты да осылай жұмыс істейді. Механикалық сағаттар жөніндегі деректер VІ ғасырдың аяғында-ақ белгілі болған. Ол туралы ғалымдар Византиялық қолжазбалардан тапты. Мұнда сағаттың бір ғана тілі болған. Голландиялық ғалым Х.Гюйгенс 1657 жылы маятникті сағат ойлап тапты. Ең алғашқы сағаттар қалта сағаты деп аталған, өйткені олар киімнің қалтасына салынатын болған. Қалта сағатының алтын не күміс шынжырының екінші басында сағатты бұрап отыратын кілті болған. Қазіргі кезде қалта сағаты сәннен шыға бастады. Кейіннен қол сағаты пайда болды. Ең алғашқы қол сағатын 1910 жылы Роллекс компаниясы жасап шығарды. Сағаттың өмірде алатын орны ерекше: жүректің соғуы, теңіз суының көтерілуі мен қайтуы, күннің шығуы мен батуы, жыл мезгілінің алмасуы - бәрі белгілі бір уақытпен өлшеніп, анықталып отырады.

СөздікБіртіндеп - постепенно дәл - точныйкүрделене бастау - начать усложняться құм - песокрөлі артты - возросла роль дерек - фактқажеттілігі туды - возникла необходимость қалта – карманкілт - ключик

Мәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыру

Тапсырмалар [1] 339-341 бет21-жаттығу. Ауызша орындау.24-жаттығу. Үлгі бойынша сөзбен берілген уақытты цифрмен жазыңыз.27- жаттығу. Мәтінді тыңдап, оқыңыз. Орыс тіліне аударыңыз.32- жаттығу. Сөйлемді аяқтаңыз.

ООӨЖ:Нақ осы шақтың жай түрі. [3] 96бет, сөйлесу құрастыруОӨЖ: [3] 96бет, ережені жаттауӘдебиеттер: [3] 96бет, сөйлесу құрастыру, [3] 96бет ережені жаттау

Тақырыбы: Нақ осы шақтың жіктелуі. МерекелерСабақтың мазмұны мен мақсаты:

Нақ осы шақтың жіктелу үлгілерін игерту Еліміздегі мереке түрлерінің ресми және ресми емес Ұлттық мерекелермен танысып, сөйлесулер арқылы сөздік қорды байыту.

Қазақстан Республикасының ұлттық мерекелері

Мерекенің екі түрі бар: бірі - үкіметіміз ресми түрде бекіткен тойлар, екіншісі- ресми емес, ұлттық мерейтойлар. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз ел. Тәуелсіз ел - бақытты ел. Бақытты елде мереке көп. Қазақстанның Тәуелсіз күні желтоқсанның он алтысында. Бұл мереке және Конституция күні (тамыздың отызында), Республика күні (қазанның жиырма бесінде) – ұлттық ресми мереке күндері. Қаңтардың бір- екісінде тойланатын Жаңа жыл мерекесі, наурыздың сегізінде тойланатын Наурыз мейрамы, мамырдың бірінде тойланатын Жеңіс күні- бұрыннан тойланып келе жатқан ресми ұлттық мерейтойлар.

Ал екіншісі- 1999 жыл тұңғыш рет Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың сайланған жылы, 1998 жыл- мемлекетіміздің жаңа астанасының Ақмолаға көшіп Астана аталуы. Абай, Жамбыл, Мұхтар Әуезов, Ғабит Мүсірепов, Қаныш Сәтбаев мерейтойлары, Түркістанның 1500 жылдығы, Тараз қаласының 2000 жылдығы, Алматы қаласының 150 жылдығы - ЮНЕСКО көлемінде аталып өткен тойлар. Қазақ халқы - тойшыл халық. Тәуелсіз ел болғалы облыстарда, аудандарда, тіпті ауылдарда тойларын өтуде. Бұл - еліміздің әл-ауқаты жақсарып келе жатқанның белгісі. Мұның бәрі- тәуелсіз ел болғанымыздың арқасы. Қазақ халқында жақсы тілек бар: «Той тойға ұлассын!» Біз осы тілекті тәуелсіз елімізге тілейік. Сөздікұлттық- национальный аталу- называтьсяүкімет-правительство болғалы- со времени становленияресми- офицальный әл-ауқаты- блогосостаяниебекіткен- утвержденный бұрыннан- с давних временегеменді- суверенный тойланатын- празднуемыйтәуелсіз- независимый бақытты- счастливый

Мәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыру

Нақ осы шақ. Нақ осы шақ қимылдың, іс- әрекеттің сөйлеп тұрған сәтте істеліп, болыпжатқанын білдіреді.

Нақ осы шақ

Жалаң жайылма Тапсырмалар12- жаттығу. Сөйлемнен нақ осы шақты теріп жазаңыз.15- жаттығу. Орыс тіліне аударыңыз.Топтастыру

Бақылау сұрақтары:1. Нақ осы шақ дегеніміз не?2. Қ.Р-ның ұлттық мерекелерін атаңыздар3. Ресми емес мерекелерді атаңыз.

ООӨЖ: Нақ осы шақтың күрделі түріОӨЖ: Құттықтау түрлерін жазу

Әдебиеттер:[3] 96бет, сөйлесу құрастыру

Тақырыбы: Келер шақ. Қазақ батырларыСабақтың мазмұны мен мақсаты:

Келер шақ туралы жалпы мағлұмат беру Қазақ батырларының бірегейлеріне тоқталу Өмірлерімен және еңбектерімен танысу

Қазақ батырлары. Қазақ батырлары француздың рыцарлары, жапонның самурайлары, индиялықтардың кшатрийлері сияқты тек әскери кәсіппен шұғылданған. Сондықтан батырлардың бар өмірі соғыста өткен. Соғыс негізінде Отанды жаудан қорғау, елді басқыншылардан азат ету, халықтың қонысын, жерін кеңейту, жау қолында өлген ата кегін қайтару мақсаттарымен жүргізілген. Үлкен соғыс алдында батырлар үлкен жекпе-жекке шығуы – олардың басты міндеттері болған. Жекпе - жек бірнеше күнге созылған. Қабанбай батыр туған, өлген жылдары белгісіз Қабанбай Ерасыл – XVIII ғасырдағы қазақ батыры, әйгілі қолбасы. Қабанбай Найман тайпасының Қаракерей руынан шыққан, сондықтан оны «ҚаракерейҚабанбай», ал батырлығы үшін «Хан батыры», «Дарабоз» деп атады. Ол осы рудың биі де болған. 1745 жылы Қабанбай батыр Ресей қол астына өтуге тілек білдірді. Жоңғарларға қарсы күресте Ресейді қолдауға уәде берген билердің бірі Кіші жүз ханы Әбілқайыр болатын. Барақ сұлтан Әбілқайырды өлтірген кезде оны айыптап, оның Жоңғар хандығымен жақындасу әрекетіне қарсы шыққан. Қабанбай батыр тек Орта жүзде ғана емес, Кіші жүздегі уақиғаларға араласқан. Қабанбай батырдың ерлік істері Абылай ханның жоңғарларға жасаған жорықтарына байланысты. Мұны «Ер Қабанбай» дастанынан оқып алуға болады. Қабанбайдың қайда жерленгені туралы ғалымдар әркелкі айтып жүр. Қабанбай батыр атында Қазақстан қалаларының көбінде көшелер бар.

Мәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыру

ТапсырмаларБес жол өлең құрастыруТоптастыру құрастыру

Бақылау сұрақтарыООӨЖ:Ауыспалы келер шақ.Абылайхан. [3] 98бет[5] 271бет

ОӨЖ: Мәтінді баяндай білуӘдебиеттер:[3] 98бет[5] 271б

Тақырыбы: Келер шақ. Жіктелуі. Бөгенбай батырСабақтың мазмұны мен мақсаты:

Етістік категорияларымен жұмыс жасау, қажетті тілдік материалдарды меңгеру Берілген грамматикалық дағдыларды тәжірибелік тұрғыда мақсатты қолдана алу Бөгенбай батырдың өмірі мен ерлік істерімен танысу, баяндай білу

Бөгенбай батыр.1690 – 1775

Бөгенбай батыр – Абылай хан заманындағы атақты қолбасы, батыр. Ол Абылай ханның батырларының ішіндегі ең үлкен ағасы және Қанжығалы руынан, сондықтан оны халық аңызында «Қанжығалы қарт Бөгенбай» деп атаған.

Бөгенбай батыр Сыр бойында туып, Торғай өзенінің бойында қайтыс болған. Сүйегі Түркістан қаласындағы Ахмет Йассауи күмбезінде жатыр. Оның Тұраналы, Тұрымбет деген екі баласы болған. XVIII ғасырдың бірінші жартысында қазақ халқын торлаған көп жаудан елді қорғауда Бөгенбай батыр көп ерлік көрсетті. Оның даңқы, әсіресе, жоңғармен, кейін Қытай әскерімен соғысқанда ерекше көзге түсті. 1725 – 1727 жылдары қазақ жұртының астанасы – Түркістанды қорғауды Абылай ханмен бірге соғысып, жоңғарларды қуып шықты. 1756 – 1758 жылдары Түркістанға келген Қытай әскерін Үрімшіден асыра қуды.Бөгенбай батыр – ақылды, білгір болған адам. 1761 жылы Абылайдың Әділ деген баласымен бірге бітім жасау мәселесімен Қытайға барған. Бөгенбай батыр 1728 жылы 38 жасында 30 мың қолға қолбасшы болды.Қазақ халқы батырын әр уақытта аса құрметтеген. Қазақстанның көптеген қалаларында оның атында көшелер бар.

Мәтінмен жұмыс1. Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыру

Келер шақтың түрлері.1. Болжалды келер шақ 2. Ауыспалы келер шақ 3. Мақсатты келер шақ

Болашақта істің істелуі белгісіз болса, болжалды келер шақ деп аталады. Болжалды келер шақтың \ көрсеткіштері –ар, -ер, -р. Бұлар жіктеледі.

Мысалы: мен кел-ер-мін, сен қайт-ар-сын, ол отыр-ар. Істің істелетіндігін мақсат ете көрсететін етістіктерді мақсатты келер шақ дейді. Мысалы: келмек, айтпақпын, жазбақсын, сөйлеспекпін, үйренбексіз т.б. Мақсатты келер шақтың көрсеткіштері –мақ, -мек, -бақ, -бек, -пақ, -пек. Бұлар жіктеледі: мен келмекпін, сен келмексін, ол келмек. Ауыспалы келер шақтың жасалуымен бірдей бірақ мағынасы ыңғайға қарай ажыратылады. Мысалы: Мен ертең 7-де тұрамын, сендерге біз екі күннен кейін келеміз. Мұнда тұрамын, келеміз сөздері келер шақтық мағынада жұмсалып тұр, ал құсұшады, ол орысша сөйлейді дегенде ұшады, сөйлейді дегендері осы шақ мәнінде жұмсалып тұр.

Тапсырмалар 23- жаттығу. Мәтіннен болжалды келер шақта тұрған сөздерді көшіріп жазыңыздар25- жаттығу. Мәтінді ауыспалы келер шаққа айналдырып жазыңыз.

ООӨЖ: Мақсатты келер шақ. Қабанбай батыр [3] 98бет, [1] 496ет сұрақтар құрастыру

Әдебиеттер:[3] 98бет[1] 496бет

Тақырыбы: Сын есім. Махамбет ӨтемісұлыСабақтың мазмұны мен мақсаты:

Сын есім туралы жалпы мағлұмат беру Берілген грамматикалық дағдыларды тәжірибелік тұрғыда мақсатты қолдана алу Махамбеттің өмірі мен шығармашылық жолын баяндай білу

Сын есім

Сын есім заттың құбылыстың сын- сипатын, көлемін, түр- түсін, сапасын білдіреді. Сын есімнің мынадай маңызды белгілері болады.

1. Заттың түр- түсін білдіреді.2. Заттың көлемдік, аумақтық, салмақтық белгісін, сынын білдіреді.3. Заттың сапалық белгісін, сипатын білдіреді.4. Заттың дәміне, иісіне және басқа сипаттарына байланысты белгілерін білдіреді.5. Затқа, қимыл іс-әрекетке, мезгіл- мекенге қатысты сынды білдіреді.6. Сын есім қандай? қай? деген сұрақтарға жауап береді.

Махамбет Өтемісұлы лексикалық тақырып бойынша мәтінмен жұмыс.Мәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыру

Тапсырмалар[1] 217-218бет13-14 жаттығу18-19 жаттығу26-жаттығу32- жаттығу. Сөйлемнен сын есімдерді тауып, қай сын есімде тұрғанын ажырат.36- жаттығу. Сын есімдерді теріп, орыс тіліне аударыңыз.

ГлоссарийСын есім - заттың құбылыстың сын- сипатын, көлемін, түр- түсін, сапасын білдіреді.

Семантикалық карта толтыру

Аты-жөні Туған жылдары Айналысқан істері Еңбектері

ООӨЖ: Сын есімнің шырай категориясы. Конспект жазу. Наурызбай батыр. [1] 497бет

ОӨЖ: Өлеңді жаттау. [5] 287бет

Әдебиеттер:[1] 179бет[5] 289бет

Тақырыбы: Сын есімнің семантикалық түрлері.Бауыржан Момышұлы

Сабақтың мазмұны мен мақсаты: Сын есімнің семантикалық топтарымен таныстыру, түрлі жаттығуларды орындауға

қажетті тілдік материалдарды меңгерулері Жаңа сөздер мен сөз тіркестерін пайдалана отырып сұхбаттасу Бауыржан Момышұлының өмірін, шығармашылыған баяндай, өнегелі сөздерін

жаттау.

Халық Қаһарманы Бауыржан Момышұлы(1910-1982)

Бауыржан Момышұлы - Ұлы Отан соғысында ерлігімен атағы шыққан қаһарман батыр. Ол Жамбыл облысының Жуалы ауданында туған. Бауыржан Момышұлы өзінің еңбек жолын ауылдық мектепте мұғалім болудан бастайды. Әскери борышын өтеген соң, оны әскери қызметке шақырады, ол түрлі әскери бөлімдерде командирлік қызмет атқарады. 1941 жылы Бауыржан Алматыда маңында жасақталған генерал- майор Панфилов дивизиясы құрамында майданға аттанады. Ол Ұлы Отан соғысының басынан аяғына дейінқатысты. Майданда әскер шеберлігімен, ерлігімен ерекше көзге түседі, бірнеше рет жауынгерлерімен бірге жау қоршауын бұзып шығып, үлкен ерлік көрсетеді. Әсіресе, немістермен Мәскеу түбінде болған қиян-кескі шайқастағы көрсеткен ерлігі сол кездің өзінде аңыз болып тарайды. Орыс жазушысы Александр Бектің Момышұлы туралы поэмасы оның нағыз дәлелі. Бауыржан Момышұлы соғыстың соңғы жылдарында гвардиялық дивизияны басқарады. Соғыстан кейін Бауыржан Момышұлы Кеңес Армиясы Бас штабының Жоғары академиясын бітірді және әскери академияда сабақ береді. Құрметті демалысқа шыққанан кейін, Бауыржан Момышұлы шығармашылықпен айналысады, бұл салада да ол жақсы нәтижелерге ие болды. Халық оның өз шығармаларымен бірге, ол туралы жазылған шығармаларды да сүйсіне оқиды. Батыр Бауыржан көркем сөз шебері екенін оның ақыл сөзінен көруге болады. Мысалы,

1. Ел дегенде еміреніп, жұрт дегенде жүгініп қызмет еткін.2. Жерге тер төгіп, халыққа қан төгіп қызмет етуден аянба.3. Отан үшін отқа түс, күймейсің4. Опасызда Отан жоқ.5. Ел үшін аянба - ерлігіңе сын, жұр үшін аянба жігіттігіңе сын.6. Арлы адам ардақты...7. Ердің туы- намыс.8. Жауды өлтірсең, өлімнен құтыласың.

Өлтірмесең, өлімге тұтыласың.9. Айбындана шапқаннан ажалда сескенеді.10. Қара бет болып қашқанша, Қайрат көрсетіп өлген артық.Қазақстан қалаларында Бауыржан Момышұлы атында көшелер мен мектептер бар. Ал Жамбыл облысында бір елді мекен батырдың есімімен аталған.

Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін, Президент Жарлығымен оған «Халық Қаһарманы» атағы берілді.

Мәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыру

Мағынасына қарай сын есім сапалық сын есім және қатыстық сын есім болып екіге бөлінеді.Негізгі сын есімнің өзінен болып, заттың сынын, түр- түсін тікелей анықтайтын болса, ол сапалық сын есім болғаны.

Сын басқа сөз табынан жасала береді. Зат есім, есімдік, етістік, үстеуге сын есім тудыратын жұрнақтар жалғанып, туынды туынды сын есім жасалады. Оны қатыстық сын есім дейді. Тапсырмалар.ТоптастыруСөйлесім құрастыру.Бақылау сұрақтары:1. Сын есім мағынасына қарай қалай бөлінеді?2. Б.Момышұлын неге сөз шебері дейді?3. Қандай нақыл сөздері бар, атаңыз4. Қазақстан тәуелсіздік алғаннан кейін Б.Момышұлына қандай атақ берілді?5. Қаһарман сөзінің синонимін айтыңыз?ООӨЖ: Сын есімнің жасалуы. Өнегелік сөздерді мәнерлеп оқу. [3] 54бет[1] 293бетОӨЖ:Мәтінді мазмұндау. [5] 296бетӘдебиеттер:[3] 54бет[1] 293бет, [5] 296бет

Тақырыбы: Сан есім. Шығыстың қос жұлдызыСабақтың мазмұны мен мақсаты: Сан есім турал жалпы мағлұмат беру Берілген грамматикалық дағдыларды тәжірибелік тұрғыда мақсатты қолдана алу Батыр қыздардың ерлігін дәріптей білу

Батыр Мәншүк Мәметова Біз фашистермен шайқасып, тынығуға тоқталғанбыз. Мәншүк Мәметова даңқты пулеметші еді. Біз Мәншүктен өз өмірі туралы айтып беруді өтіндік. -Жоқ, алдымен сендерге қазақша ән айтып берейін,- деді ол. Қоршап тұра қалдық. Ол өзінің нәзік те асқақ әуенімен «Қараторғайды» шырқата айтты. Мәншүк бұдан соң өзінің Алатауын, Алматысын сағынғанын айтты. Елінің өнерін, ән- күйін сүйген адам ержүрек те болады екен. Кеңес Одағының батыры Мәншүк өмірі соның дәлеліндей. Невель қаласынан қуып шығарылған фашистер қаланы қайта алмақ болып, шабуылғашығады. Сонда болған шайқаста Мәншүк қасындағы жауынгер жолдастарынан айрылып,жалғыз қалады. Жалғыз қалса да, ол шегінбей, ерліктің ғажап үлгісін көрсетті. Қасына келіп жарылған снарядтан қаза тапқанға дейін, күресін тоқтатпай, жауды жер жастандыра берген. Мәншүктің қабірі сол Невель қаласында. Қазір басына орнатылған ескерткіш бар. Мәншүкке арналған ескерткіш Алматыда да бар, Алматыда Мәншүкке арналған Мәметовакөшесі бар. (Әзілхан Нұршайықов).

Мәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыру

Заттың санын, мөлшерін, ретін білдіріп, қанша? неше? нешеу? ненінші? тәрізді сұрақтарға жауап беретін сөз табын сан есім дейді.

Бақылау сұрақтар:

1. Неліктен М.Мәметованы шығыстың қос жұлдызы дейді?2. Қай қалаларда Мәншүк Мәметованың атында көшелер бар?3. М. Мәметованың ескерткішін қай қалаға орнатты?

Глоссарий Сан есім- заттың санын, мөлшерін, ретін білдіріп, қанша? неше? нешеу? ненінші? тәрізді сұрақтарға жауап беретін сөз табы.

ООӨЖ: Сан есімнің өзгешелігі.Әлия әнін жаттау[3] 64бет,тезис жазу[5] 300бет

ОӨЖ: [5] 302 бет,аударма жасау

Әдебиеттер:[3] 64бет[5] 300бет

Тақырыбы: Сан есімнің түрлері. Шығыстың қос жұлдызы Сабақтың мазмұны мен мақсаты:

Сан есімнің түрлерімен таныстыру. Түрлі жаттығуларды орындауға қажетті тілдік материалдарды меңгерулері

Жаңа сөздер мен сөз тіркестерін пайдалана отырып сұхбаттасу Шығыс жұлдызы - батыр Әлия Молдағұлованың ерлігімен таныстыру

Шығыс жұлдызы- батыр Әлия Молдағұлова

Әлия Молдағұлованың атқыштар батальоны жау қоршауын бұзып, алға шықты. Шайқас Ұзаққа созылды, барған сайын күшейе түсті. Фашистер жанталасып, үсті-үстіне зеңбірек оғын жаудырып жатты. Біраздан соң екі жақ бетпе- бет келіп қалды. Ұрыс қыза түсті, екі жақта аянбай атысты. Әлия сол қолына жараланғанына қарамастан, жаумен қасқая атысты. Ол неміс басқыншыларымен қасық қаны қалғанша, батырларша соғысты. Бір кезде окопта тасаланып жатқан неміс офицері он тоғыз жасар, талдырмаш, ержүрек қыз Әлияға тап берді. Әлия оны басынан асырып лақтырып жіберді де, сұм жауды шалқасынан түсірді. Автоматын кезеп, ата жауды құртуға айналғанда, фашист Әлияны пистолетпен атып қалды. Қапылыста қазаға ұшыраған Әлияны майдандас жолдастары «Шығыс жұлдызы» деп атаған еді. Ержүрек, мерген қыз, Шығыс жұлдызы Әлия майданда болған аз уақыттың ішінде жүзден аса фашистерді жер жастандырды. Үкімет Әлияның майдандағы ерлігін жоғары бағалап, 1944 жылғы шілде айының төртінде оған Кеңес Одағының Батыры Атағын берді. Кеңес Одағының Батыры Молдағұлованың ерлігін халқы мәңгі ұмытпайды. Әлияның ерлігі туралы шығармалар жазылды, өлең де шығарылды, олар халық есінде мәңгі сақталады. (Сейілхан Асқаров).

Мәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыру

Сан есімнің түрлеріСан есімдер мағынасына (нені білдіруіне) қарай 6 түрге бөлінеді:

1. Есептік сан есім2. Реттік сан есім3. Жинақтық сан есім4. Болжалдық сан есім5. Топтау сан есім6. Бөлшектік сан есім

Тапсыпмалар11- жаттығу. Сөйлемнен есептік, жинақтық, болжалдық сан есімдерді теріп жазыңдар.18- жаттығу. Мәтіннен реттік, топтау, бөлшектік сан есімдерді теріп жазыңыздар.Салыстыру жасаңыз

ООӨЖ: Сан есімнің түрлері, конспект жазу.[3] 62бет[5] 248бет

ОӨЖ:Баяндама жазу

Әдебиеттер:[3] 62бет[5] 248бет

Тақырыбы: Есімдік. Мәлік ҒабдуллинСабақтың мазмұны мен мақсаты:

Есімдік туралы жалпы сипаттама жасау. Жіктеу, сұрау, сілтеу есімдіктері Берілген грамматикалық дағдыларды тәжірибелік тұрғыда мақсатты қолдана алу Мәлік Ғабдуллиннің өмірі мен еңбектерімен жақынырақ танысып, мәтінмен жұмыс

жасату.Мәлік Ғабдуллин

Мәлік Ғабдуллин - жазушы, ғалым, қоғам қайраткері, филология ғылымдарының докторы, профессор, академик, Кеңес Одағының Батыры. Мәлік Ғабдуллин Көкшетау облысы, Зеренді ауданы, Қойсалған ауылында туған. Бала кезінен ауыз әдебиетіне құмар болған Мәлік Ғабдоллаұлы ел арасынан қисса - дастандарды жинауға ден қояды. «Алпамыс», «Қобыланды батыр», «Сал-сал», «Зарқұмдарды» жазып алып, әжесі Мәдинаға, анасы Әлияға, ауыл қарияларына оқып беріп отырған. Ал «Қобыланды» мен «ЕрТарғын» жырларын зерек Мәлік балалық шағында- ақ жатқа айтқан. Ұлы Отан соғысында Мәлік Ғабдуллин генерал Панфилов басқарған 316- атқыштар девизиясында ротаның саяси жетекшісі болып сайланады. Ерлігін немістің екі танкісін жоюдан бастаған батыр жаудың 13 автоматшысы мен 150 фрицін жер жастандырады. Жау тылында қалған 187 солдат пен командирді отрядына қосып алып, 27 фрицті тұтқындап ала келген. М.Ғабдуллиннің соғыстағы ерлік орыс жазушысы Борис Полевой «Елдің ері» деген әңгімесінде: «Мәлік батыр, әрі күшті, әрі ержүрек. Қыр түлкісіндей айлакер, ақбөкендей саққұлақ, жау дүрсілін қырымнан біледі. Ақ тұйғындай қырағы, бұққан жаудықиядан көреді.

Әлия Мәншүк

Темірдей қатты білектері неміс төбеттерін қыраудан қалыраған емес: қанша қырса, сонша күшейе береді. Үрейі ұшқан немістер Мәлікті көрген жерден - ақ зыта бастайды»,- деп жазған. КСРО Жоғарғы Кеңесі Президиумының 1943 жылдың 30 қаңтарында бұйрығымен Кеңес Одағының Батыры атағы берілген М.Ғабдуллин соғыстан оралған соң, ғылыми - педагогтік жұмыстарын қайта қолға алады. Әдебиет зерттеушісі «Қазақ халқының ауыз әдебиеті» монографиясында барлық жырлар, лиро- эпостық дастандар, айтыс, мақал- мәтелдер, жұмбақтар, ертегілер т.б. жанрларға талдау жасады. Ал «Майдан очерктері», «Сұрапыл жылдар», «Менің майдандас достарым» кітаптарында майдан өмірін, жауынгертұлғасын, олардың Ұлы Отан соғысы кезіндегі қаһармандық бейнесін суреттеді. Жас ұрпақ тәрбиесіне арналған «Ата - аналарға тәрбие туралы кеңес» еңбегінде бесік жырынанбастап, батырлық жырларына дейінгі халық поэзиясының тәрбиелік мәнін, оны іс жүзінде пайдаланудың тәсілдерін көрсеткен. М.Ғабдуллин Әдебиетінің институтының, Қазақтың Абай атындағы педагогикалық институтының (Ұлттық педагогикалық университеті) директоры болған. Майдандағы қаһарман батыр, бейбіт күндегі ірі ғалым, педагог Мәлік Ғабдуллин - қазақ халқының көрнекті тұлғаларының бірі. Алматы қаласындағы бір көшеге М.Ғабдуллин есімі берілген. Алматы, Көкшетау қалаларында Мәлік Ғабдуллин атында мектептер бар.Мәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыру

Есім сөздердің (зат есім, сын есім, сан есімнің) орнына жүретін сөз табы есімдік деп аталады. Есімдіктің түрлері.

1. жіктеу есімдігі2. сілдеу есімдігі3. сұрау есімдігі4. өздік есімдігі5. жалпылау есімдігі6. болымсыздық есімдігі7. белгісіз есімдігі

Тапсырмалар. [1] 192бет14 - 15 жаттығу16 - жаттығу20 - жаттығу24 – жаттығуБақылау сұрақтары :

1. М.Ғабдуллиннің қандай қисса- әңгімелерді жатқа айтқан?2. Қандай саяси ротаның жетекшісі болды?3. Ұрпақ тәрбиесіне арналған қандай еңбектері бар?4. Есімдік дегеніміз не?5. Есімдіктің түрлерін атаңыздар.

Глоссарий Есімдік - есім сөздердің (зат есім, сын есім, сан есімнің) орнына жүретін сөз табы.

ООӨЖ: Есімдіктің түрлері,конспект.[3] 72-74бет[5] 306бетОӨЖ:Мысал келтіруӘдебитеттер:[3] 72-74бет[5] 306бет

[5] 291бет,1 тапсырма

Тақырыбы: Үстеу. Қазақ билері.Сабақтың мазмұны мен мақсаты:

Үстеу туралы мағлұмат беру, оны игерту Қазақ даласында өмір сүрген атақты билердің өміріне шолу жасау Төрелік айтқан шешендік сөздерімен танысу

Қазақ билері.Ертеде қазақ халқында билік айту деген дәстүр болған. Билер өздерінің бір ғана сөзімен даулы мәселелерді шешкен. Олар ерте заманда осы күнгі соттың да, тергеушінің де қызметін атқарған.Қазақ билері әділ және елге сыйлы болуға тиісті болатын. Өз әділдігімен елге танымал болған қазақтың атақты билері:

Төле би (1663 -1756 жж.), Қазыбек би (1667 – 1764 жж.), Әйтеке би (1644 – 1700 жж.).

Қазақ халқының бұл билері елді үш жүздің бірлігін сақтауға шақырады.Төле би

Төле би – қазақ халқының қоғам қайраткері, атақты шешен. Төле би Әлібекұлы 1663 жылы қазіргі Жамбыл облысы Шу ауданының Жайсаң жайлауында дүниеге келген. Төле би 15 жасында билікке араласып, әділдігімен, шешендігімен елге танылды. Ол кезде қазақ пен жоңғар хандары ұдайы жауласуда еді. Қазақ қауымын біріктіріп, оларды жонғар езгісінен азат етуде ол Қабанбай батыр, Бөгенбай батыр, Жәнібек батырлармен халық майданын құрып, оны басқарады. Абылайды бүкіл қазаққа хан етіп сайлауда көп қызмет етті. Орта жүздің аға биі Қазыбек, Кіші жүздің биі Әйтекемен бірге Әз Тәуке ханның кеңесшісі болып, «Жеті жарғы» әдет заңын шығарды. Тәукенің Түркістан қаласын орталық етіп, қазақ, қарақалпақ, қырғыз, өзбек халықтарынан жауынгер құрып, жоңғар-ойрат шапқыншылығына қарсы тұруға істеген шараларына көмектесті. Халық оны көзі тірісінде «Қарлығаш әулие» деп атаған. Төле би Ресей мен Ұлы жүз арасындағы қарым-қатынастарды қалыптастыруға және оны нығайтуға көп еңбек сіңірді. Ел аузында Төле би туралы тарихи аңыздар сақталған. Оның атымен байланысты толып жатқан нақыл, мәтел сөздер, билік кесімдер халық арасында кең тараған. Төле би өзі билік еткенде Шымкент, Түркістан және Ташкент қалаларына ғимараттар салу ісіне де араласқан. Төле бидің есімі үш жүздің ірі-ірі тарихи оқиғаларымен байланысты болған. Төле бидің денесі өзі 12 жыл билеген Ташкент қаласында жерленген. Онда Төле биге үлкен ескерткіш орнатылған. Алматыда оның атында көше бар және Астанада оған ескерткіш орнатылған.

Қазыбек би. Қазыбек би Келдібекұлы – XVII ғасырдың аяғы мен XVIII ғасырдың алғашқы жартысындағы қазақтың атақты биі. Руы – Арғын ішіндегі Қаракесек. Орта жүзге Қазыбекбиді Тәуке хан тағайындаған. Ол «Жеті жарғыны» жасауға қатысқан. Қазыбек би хандарының ішкі және сыртқы саясатына едәуір ықпал жасап отырған. Ол жоңғар басқыншылығына қарсы халық күресін ұйымдастырушылардың бірі болды. Қазыбек би еларасында «Қаз дауысты Қазыбек би» атанған. XVIII ғасырдың 40 –шы жылдарында Абылай хан жоңғарлардың тұтқынына түскенде, оны босатып алуға белсене араласты. Ресейге қарайтынын білдіріп, ант еткен. Цин империясы Қазыбек биді өз жағына тарту мақсатымен елшілерімен бірге көп сыйлықтар

жіберген, бірақ ол Қытай қол астына бағынуға қарсылық білдірді. Абылай ханды Цин империясымен тағыз қарым-қатынас жасамауға кеңес берді.Сонымен, Қаз дауысты Қазыбек би – ең алдымен, асқан шешен, ақын; екіншіден, ел басқарған, дау-жанжалды әділ шешкен әділ қазы; үшіншіден, ол – халықаралық дәрежедегі дипломат, қоғам қайраткері.Міне, сондықтан халқымыз оған ескерткіш тұрғызып, оның атына көшелер беруде.

Әйтеке би Әйтеке би Айтық Бәйбекұлы - Әбілқайыр ханға дейін Кіші жүзді басқарған би, қазақтың атақты билерінің бірі. Есім ханның тұсында Самарқанды басқарған Жалаңтөс батырдың немересі. Әйтеке би Кіші жүздегі Әлімұлы тайпасының Төртқара руынан шыққан. Тәуке хан тұсында қазақ хандығының аса көрнекті билерінің бірі болды. Әйтеке би «Жеті жарғыны» шығаруға зор үлес қосты. Ол өте ақылды, шешен болған. Бір орталыққа бағынатын қазақ хандығын құруға ат салысты. Әйтеке бидің ел арасында кең тараған толғаулары, шағын әңгімелері өте көп. Әйтеке бидің есімі бұрын халық аузында ғана айтылып жүрсе, бұл күндері оған ескерткіштер қойылып, көшелердің аты берілді.

Сөздік.би — бий, представительвласти, судьябилік айту — разрешатьспорыдаулы - спорныйтергеуші — следовательәділ - справедливыйсыйлы — уважаемыйтиісті болу — долженбыть

танымал — известныйқайраткер — деятельұдайы- постоянно, всегдажауласу — враждоватьезгі - игоазат ету — освобождатьмайдан — фронтжауынгер — воиншапқыншылық—нашествие, набег

шаралар — мерыәулие — святойқалыптастыру —укреплятьеңбек сіңіру —заслуживатьтағайындау — назначатьел аузында - на устахнарода

Заттың қимылы мен ісінің мезгілін, жай-күйін, мекенің және санның белгілерін күшейтіп көрсететін сөз табын үстеу деп атайды. Басқа сөз таптары сияқты үстеулердің мағыналары да тұлғаларына да сөйлемде атқаратын қызметіне де өзіне тән ерекшеліктер бар. Үстеулер форма жағынан көнеленген, мағына жағынан әуелгі төркіндерімен (зат есімнен, сан есімнен, етістіктерден) алшақтаған сөздер. Форма жағынан да үстеулер бұл күнді өзгеріске ұшыраған. Мысалы: арт, алд сияқты сөздерді алсақ, тек көлемдік мағына беретін барыс, шығыс септіктерінде болмаса басқа септікте түрленбейді.Мәтінмен жұмыс1. Мәтінді мәнерлеп оқу Бақылау сұрақтары:2. Мәтінді аудару 1. Қазақ билерін атаңыз?3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыру 2. Төле бидің туған жері?Тапсырмалар 3. Халық Төле биді қалай атады?Венн диаграммасын құрастыру Глоссарий Топтастыру құрастыру Үстеу - заттың қимылы мен ісінің мезгілін, жай-күйін, мекенің және санның белгілерін күшейтіп көрсететін сөз табы. ООӨЖ: Негізгі және туынды үстеулер, конспект[3] 112бетОӨЖ: Мәтінмен жұмыс [5] 249бетӘдебиеттер[3] 112бет, [5] 249бет

Тақырыбы: Үстеудің мағыналық топтары.

Өнер төрінен орын алған өнерпаздарСабақтың мазмұны мен мақсаты:

Үстеудің мағыналық түрлерімен танысу, түрлерін ажырату Түрлі жаттығуларды орындауға қажетті тілдік материалдарды меңгерулері Жаңа сөздер мен сөз тіркестерін пайдалана отырып сұхбаттасу

Өнер төрінен орын алған өнерпаздар Қазақ халқы қашаннан да өнерпаздарға өте бай және өнерпаздар өнер салаларының бәрінде де көп. Кеңес дәуірінен бергі замандағы әншілеріміздің өзін түгел атап шығу мүмкін емес. Ерте заманда Ақан Сері, Біржан сал, Сара, Майра сияқты әншілерімізді қазақхалқы өте құрметтеп, олар туралы талай аңыз, әңгімелер, поэмалар шығарып, пьесалар жазып, опералар қойып жүргені белгілі. Құрманғазы, Тәттімбет, Дина сияқты күйшілерімізді білмейтін қазақ жоқ, олар қазақ халқының сый- құрметіне бөленген, күй тәңірі саналған. Бертін келе қазақ халқының театрлары ашылып, онда Күләш Бәйсейітова, Қанабек Бәйсейітов, Құрманбек Жандарбеков, ағайынды Абдуллиндер, Ермек Серкебаев, Әлібек Дінішев, Үмбетбаев, Бибігүл Төлегенова сияқты әншілеріміз әлемді тандандырғаны белгілі және олар қазақ опера театрының негізін қалады. Қазақ биінің негізін қалаған Шара Жандарбекова бидің тәңірі десе де тұрарлық. Театр әртістері Серке Қоржамқұлов, Қалыбек Қуанышбаев, Шәкен Айманов, Хадиша Бөкеева, Қапан Бадыров, Бикен Римова, Шолпан Жандарбекова, Асанәлі Әшімов, ЗәмзәгүлШәріпова, драматург Шаяхмет Хұсайынов сияқты атақты таланттар қазақ драма театрының іргетасын қалаған.

Ал өлмес, өшпес өнер қалдырған композиторларымыз қаншама: Ахмет Жұбанов, Нұрғиса Тілендиев, Мұқан Төлебаев, Әбілахат Еспаев, Шәмші Қалдаяқов, Әсет Бейсеуов, Илья Жақанов, Ескендір Хасанғалиев, тағы басқалардың шығармалары, әндері халық есінде әлі сақталған, сахна төрінде орындалуда.

Мәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыру

Үстеулер білдіретін мағынасына қарай мынадай түрге бөлінеді:1. мезгіл үстеу2. мекен үстеу3. сын-қимыл (бейне) үстеу4. мөлшер үстеу

5. күшейту (күшейткіш) үстеу6. мақсат үстеу7. себеп-салдар үстеу

Тапсырмалар [1] 321-324бет1. Сөйлесім құру.2. Топтастыру құру.3. 5-8 жаттығу

Бақылау сұрақтары1. Үстеудің мағынасына қарай неше топқа бөлінеді?2. Оларды атаңыз?3. Мекен үстеулерге мысал келтіріңіз?4. Мезгіл үстеулерге мысал айтыңыз?5. Мөлшер үстеулері қандай сұрақтарға жауап береді?

ООӨЖ: Үстеудің мағыналық түрлері,конспект жазу. [3] 114бет

ОӨЖ:Жоспар бойынша мазмұндау.Әдебиеттер [3] 114бет[5] 345бет

Тақырыбы: Одағай. Әл-ФарабиСабақтың мазмұны мен мақсаты: Одағай туралы мағлұмат беру Берілген грамматикалық дағдыларды тәжірибелік тұрғыда мақсатты қолдана алу Екінші ұстаз атанған Фарабидің шығармашылық жолымен таныстыру

Әл-Фараби(870 – 950)

Орта ғасырда Қазақстанның Отырар маңында (қазіргі Шымкент облысы) аты дүние жүзіне әйгілі, ұлы ғалым, энциклопедияшы Әбу Насыр Әл-Фараби дүниеге келді. Оның балалық шағы Арыс, Сырдария бойында өтті. Отырар медресесінде дәріс алып, ондағы аса бай кітапханадағы қолжазбаларды оқып меңгерді. Әбу Насыр білімін жетілдіру, ғылымды тереңдету үшін аса ірі мәдени орталық саналатын Бағдад қаласына келеді. Мұнда ол Аристотель, Эвклид, Прометей еңбектерін оқып үйренді. Әл-Фараби 25-30 жас шамасында бүкіл дүниежүзілік ғылым білімді терең де жан-жақты меңгеріп, енді өзі де құнды-құнды еңбектер жазды. Ол ғылым мен өнердің барлық саласы бойынша 150-ден астам еңбек жазған. Олардың ішінде «Музыканың ұлы кітабы», «Ғылымдар тізбегі», «Оргонон», «Алмагеске түсініктеме», т. б. еңбектері болашақ ғылымға жол ашты. Замандастары және шәкірттері оны «екінші Аристотель», «екінші ұстаз» деп атаған. Әл – Фараби математика мәселелерімен де көп айналысқан ғалым. Математиканы архитектура, жер өлшеу, астрономия және музыкаға шебер пайдаланудың үлгісін көрсеткен. Әл – Фараби аса үлкен музыкант, тамаша орындаушы және ақын болған. Ол домбыра, қобыз секілді аспап түрлерін жасап, бірнеше музыкалық шығармалар жазған. Ұлы ғұлама көп жыл шет жерлерде жүрсе де, өзінің туған Отанын бір сәт те ұмытпаған. Оған оның мына сағыныш өлеңі дәлел бола алады:

Қашықтасаң туған жер – қалың елім,Қамығамын сағынып алау денем.

Шаршадым мен, қанатым талды менің,Шаңғыт жолға сарылып қарауменен.

(«Ол кім, бұл не?» кітабынан қысқартып алынды)Сөздік.

дүниеге келу – появиться на свет меңгеру – освоитьдәріс алу – учиться қолжазба – рукописьжетілдіру – совершенствовать тереңдету – углублятьжан-жақты –всесторонне құнды – ценныйсала – область, сфера замандас – современникшәкірт – ученик ұстаз – учительмәселе – проблема, вопрос айналысу – заниматьсяОдағай

Сөйлемде айтылған ойға айтушының немесе жазушының көңіл - күйін, ішкі сезімін қатыстыра айту үшін жұмсалатын оқшау сөздердің, түрін одағай сөз деп атайды.

Мысалы: Әй, Оспан, кеше еліңді жау шауып жатқанда, сен болыс қайда жүр едің?Бұл не, әй! Беу шіркін, таудың күнін, тастың күйі, Құмартқан бір нәрсеге мастың күйі.Одағай сөздерге байланысты қойылған тыныс белгілері – леп белгісі мен үтір.

Дауыстың көтеріңкі (екінші мысал) немесе бәсең (бірінші мысал) айтылуына байланысты бірде леп белгісі, бірде үтір қойылады, Логикалық көтеріңкі екпін сөйлемнің бүкіл мазмұнына байланысты болса, одағай сөз үтірмен ажыратылып, леп белгісі сөйлемнің соңында қойылады. (үшінші мысалды қараңыз)Мәтінмен жұмыс1. Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыруОқулықпен жұмыс[1] 420бет15-18 жаттығуТапсырма Топтастыру құрастырыңызСемантикалық карта құрастыруГлоссарийОдағай - сөйлемде айтылған ойға айтушының немесе жазушының көңіл - күйін, ішкі сезімін қатыстыра айту үшін жұмсалатын оқшау сөздердің түрі. ООӨЖ: [3] 130бет, конспект, [5] 206бет жаттауОӨЖ: [5] 206бетӘдебиеттер[3] 130бет[5] 206бет

Тақырыбы: Еліктеу сөздер. Махмұд ҚашқариСабақтың мазмұны мен мақсаты Еліктеу сөздер туралы мағлұмат беру. Түрлі жаттығуларды орындауға қажетті тілдік

материалдарды меңгерулері Жаңа сөздер мен сөз тіркестерін пайдалана отырып сұхбаттасу Махмұд Қашқари өмірімен және еңбектерімен танысу

Махмұд Қашқари Махмұд Қашқари- ХІ ғасырдағы түркі ғалымы. Ол «Диуани луғат ит-түрк» («Түркісөздерінің жинағы») атты еңбегімен әйгілі. Махмұд Қашқаридің туған, өлген жылыбелгісіз. Махмұд Қашқари Ыстықкөл жағасындағы Барсхан қаласының тұрғыны. КейінҚашқариге ауысқан. Ол алғаш Қашқарида білім алады, кейін білімін толықтырумақсатымен Бұқарада, Бағдатта болады. Махмұд Қашқари өз заманының аса білімдар филологі, тарихшысы, этнографы,географы ретінде танылған. Түркология тарихында ол тұңғыш тарихи- салыстырмалыәдісті қолданып, түркі тілдері тарихи диалектологиясының негізін салды. Махмұд Қашқари сол заманғы түркі тайпаларын географиялық орналасу ретіменбатыстан (Румнан) шығысқа (Чина) қарай санап көрсетеді және олардың орналасукартасын береді. Жеке тайпа тіліне тән сөздерді түсіндіруде этнографиялық, тарихи,географиялық мәліметтерді де келтіріп отырған. Ол мәліметтерге сүйеніп, ХІ ғасырдатүркі тайпаларының мекен еткен жерін, кімдермен көрші болып араласқанын білугеболады. Басқа халық өкілдеріне түркі тілін үйренуге кеңес береді.

Мәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыру

Еліктеу сөздер.

Еліктеу сөздер деп өмірде ұшырасатын сан алуан құбылыстар мен заттардың бір –бірімен қақтығысуымен, соқтығысуынан туатын және жан – жануардың дыбыстаумүшелерінен шығатын дыбыстарға еліктеуден шыққан сөздерді айтамыз. Мысалы: Сырт-сырт, етіп жас сүйек сынды. Ол әуелі сылқ-сылқ күлді.Еліктеу сөздер іштей екі салаға бөлеміз – еліктеу сөздер, екінші бейнелеуіш сөздер.Есту қабілеті арқылы пайда болатын түсініктердің атын білдіретін сөздер еліктеуіш сөздерделінеді.Мысалы: Мылтық тар етті. Қарға қарқ етті. деген сөйлемдегі тарс, қарқ сөздермылтықтың дыбысы мен қарғаның дыбысы шығаруын есту арқылы, соларға еліктеуденпайда болған сөздер. Еліктеу сөздер қай түріне болмасын бірден, түбірге сөз түрлендіретін (көптік, тәуелдік,жіктік) қосымшаларды жалғауға болмайды. Бұларға (еліктеуіш сөздерге) ең алдымен сөзтудыратын жұрнақтарды жалғап барып, содан кейін түрлендіреміз. Еліктеу сөздер қосарланып та келеді. Мұндай жағдайда еліктеуіш сөздерден басқасөздерді тудыруға келмейді. Мысалы: Дыбыс құлаққа тарс-тарс естіледі. Еліктеуіш сөздер түрлі дыбыстық өзгерістерге ену арқылы қосарланып келе береді.Мысалы: тарс-тарс, тарс-тұрс т.б. Еліктеуіш сөздердің түбіріндегі дауысты дыбыстың яашық, я қысаң болуы да сол сөздің мағынасына әсер етеді.

Бақылау жұмыстары.1. М.Қашқари қандай еңбегімен әйгілі?2. «Диуани луғат ит-түрк» атты еңбек қалай аударылады. 3. Қай қалада дүниеге келді?

Глоссарий Еліктеу сөздер - өмірде ұшырасатын сан алуан құбылыстар мен заттардың бір – біріменқақтығысуымен, соқтығысуынан туатын және жан – жануардың дыбыстау мүшелеріненшығатын дыбыстарға еліктеуден шыққан сөздер ООӨЖ: [3] 119бет,семантикалық карта құрастыруОӨЖ: [5] 211бет сұрақтарға жауап беру

Әдебиеттер[3] 119бет[5] 211бет

Тақырыбы: Көмекші сөздер. Қожа Ахмет ЯссауиСабақтың мазмұны мен мақсаты Көмекші сөздер. Шылау сөздер туралы мағлұмат беру. Қожа Ахмет Яссауи. Түрлі жаттығуларды орындауға қажетті тілдік материалдарды

меңгерулері. Жаңа сөздер мен сөз тіркестерін пайдалана отырып сұхбаттасу.

Қожа Ахмет Яссауи

Қожа Ахмет Яссауи –ХІІ ғасырда өмір сүрген ғұлама ғалым, ақын, философ. Тарихидеректерде Қожа Ахмет Яссауи ежелгі қала Исфиджабта (Сайрамда) Ибрахим бин Махмуддеген диханның әулетінде дүниеге келген. Ғалымдардың айтуынша, Түркістан VІ ғасырдан ХV ғасырға дейін Ясы деп аталған.Ғалымның Яссауи аталуы осы қаладан шыққан дегенді білдіреді. Ата- анасынан ертеайрылған ол атақты түркі шейхі Арыстан баб және Жүсіп Хамадани деген шейхтардантәрбие, білім алады. Білімін Бұқарада жалғастырады. Өзінің ұстазы қайтыс болған соң,көп ұзамай туған қаласына оқымысты адам, сопы ретінде қайтып оралады.

Қожа Ахмет Яссауидің «Диуани хикмет» («Даналық кітабы») атты еңбегі - оғыз-қыпшақ тілінде өмірге келген, өте қарапайым, көпшілікке түсінікті тілмен жазылған еңбек.Бұл еңбек түркі тайпаларының бәріне түсінікті ауызекі сөйлеу тілінде жазылған. «Хикметтің» түпнұсқасы сақталмаған, қазірге жеткені ХV-ХVІ ғасырлардағыкөшірмелері ғана. Көптеген түркі халықтары «Хикметті» аудармасыз- ақ оқи алады. Дін исламнанхабары бар адамға «Хикмет» тілі өте жеңіл. Қожа Ахмет Яссауидің қанша жыл жасап,ғұмыр кешкені белгісіз. Халық әулие атаған Яссауиді ел өте қатты құрметтейді. Түркістанда Қожа АхметЯссауидің кесенесі бар, Яссауи атындағы университет бар. Алматыда Яссауи көшесі бар,ондай көше басқа қалаларда да бар.

Мәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыру

ТапсырмаларСөйлесім құру.Топтастыру құру.Оқулықпен жұмыс [1] 496бет1-жаттығу. Көшіріп жазып, орыс тіліне аударыңыздар2 жаттығу. Көп нүктенің орнына тиісті көмекші сөздерді қойып жазыңдар

Бақылау сұрақтары1. Ахмет Яссауи кім?2. Қай шаһарларда білім алды?3. Еңбегін атаңыз?

4. Қожа Ахмет Яссауи кесенесі қай қалада орналасқанООӨЖ: [3] 122бет, оқуОӨЖ: [5] 218бет, 2 тапсырма

Әдебиеттер[3] 119бет[5] 211бет

Тақырыбы: Демеуліктер. Шоқан УәлихановСабақтың мазмұны мен мақсаты Демеуліктер, септеуліктер туралы мағлұмат беру. Берілген грамматикалық дағдыларды тәжірибелік тұрғыда мақсатты қолдана алу. Қазақ халқының тұңғыш ғалымы Шоқан туралы мәліметі болуы, өз ойын жеткізе

білуі, жаңа мәліметпен толықтыру. Шоқан Уәлиханов.

1835 – 1865 Шоқан Уәлиханов – қазақтан шыққан ең бірінші ғалым, саяхатшы және зерттеуші. Шоқан 1835 жылы Көкшетау облысының Сырымбет деген жерінде туған. «Шоқан» деген ат - әке-шешесінің еркелетіп қойған аты. Ақылды, парасатты Шоқан әжесінің бауырында өсті. Ол ерте хат таныды. Кітап оқуды өте жақсы көрді. Шоқан Уәлиханов 12 жасында Омбыдағы Кадет корпусына оқуға түсті. Әуелде орысша бір ауыз сөз білмей келген Шоқан, екі-үш жылдың ішінде озат оқушылардың

қатарына қосылды. Ол сол кезде оқуға тыйым салынған кітаптарды оқыды. Мұғалімдер Шоқанды 14-15 жасында болашақ ғалым, зерттеуші деп атады. Шоқан Уәлиханов Семей, Аягөз, Қапал, Алакөл, Тарбағатай, Қарқаралы, Баянауыл, Көкшетау жерлерінде болып, қазақ халқының ауыз әдебиетінің үлгілерін, тарихы мен этнографиясына байланысты материалдар жинады.Ыстықкөл аймағында болып, қырғыз, ұйғыр, дүнген, қытай халықтарының тарихын, өмірін зерттеді. Қырғыз халқының асыл мұрасы «Манас» жырын алғаш рет хатқа түсірді. Оның «Іле өлкесінің географиялық очеркі», «Жоңғария очерктері», «Қырғыздар туралы жазбалар», «Ыстықкөл сапарының күнделігі», т. б. зерттеулері бар. 1857 жылы Шоқан жиырма екі жасында Орыс география қоғамына мүше болып сайланды. Үлкен ғалым атанды. Ол орыс халқының алдыңғы қатарлы, озық ойлы ғалымдары П. П. Семенов Тян-Шанскиймен, Ф. М. Достаевский Шоқанды туған бауырындай көрді. Шоқан туған халқының жақсы тұрмысқа жетуін армандады. Шоқанның еңбектерін орыс ғалымдары жоғары бағалады. Шығыс зерттеушісі Е. И. Ковалевский Шоқанды «қазақ халқының ең жақсы досы әрі орыстың мемлекет мүддесін қадір тұтушы», - деп атады. Потанин оны « Шығыстың құйрықты жұздызы» деді. Шоқанның еңбектері бірнеше рет қазақ, орыс тілдерінде жарық көрді. Алматыда, Көкшетауда ескерткіштер орнатылды. Қазақстан Ғылым академиясының Тарих, археология және этнография институтына Шоқан Уәлихановтың есімі берілді.

Сөздік.еркелетіп қойған аты – уменшительно-ласкательное имя парасатты – смышленныйәжесінің бауырында – у бабушки хат тану – обучаться грамотеәуелде – в начале озат оқушы – отличниктыйым салынған – запрещенный аймақ – окрестностьасыл мұра – ценное наследие хатқа түсіру – записатьозық ойлы – прогрессивно мыслящий туған баурындай көрді – относился как к родномумемлекет мүддесін қадір тұтушы – защитник интересов государства құйрықты жұлдыз -кометаМәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыру

Демеулік шылаулар Демеулік шылаулар демеуліктер деп те аталады. Олар өзі шылауында тұрған сөзге я сөйлемге күшейту, тежеу, шектеу сұрау, болжалдылық, күмән сияқты қосымша мағына үстейді, бірақ септеулік пен жалғаулықтар сияқты сөздерді де, сөйлемдерді де байланыстыра алмайды. Демеуліктер негізгі сөзге (сөйлемге) үстейтін мағынасына қарай бірнеше түрге бөлінеді.

1. Сұраулық демеуліктер 4. Күшейткіш демеуліктер

2. Шектік (тежеу) демеуліктер 5. Болжалдық демеуліктер

3. Болымсыздық немесе қарсы мәнді, салыстыру демеуліктер 6. Нақтылау мәнді демеуліктер

Тапсырма Оқулықпен жұмыс [1]524бет 12-14 жаттығу1.Мақал –мәтелдердің мағынасын түсіндіріңіз Өзге жерде сұлтан болғанша ,өз елінде сұлтан болТуған жерге туың тікОтан оттан да ыстықТуған жер алтын бесікТоптастыру құрастырыңыз. Семантикалық картаБақылау сұрақтары:1.Шоқан қашан туды,қайда тәрбиеленді?

2. Қайда оқыды,қандай оқушы болды?3.Қандай зерттеулері бар?4. Потанинмен қай жерде танысты?5.Шоқан нені армандады?

6 Қай қалаларда Ш.Уәлихановтың ескерткіші қойылды?7. Шоқан бітірген оқу орны?8. Шоқанның шын есімі?

ООӨЖ: [3] 123бет,тезис жазу. ОӨЖ: : [5] 322бет, мәтінді мазмұндауӘдебиеттер[3] 123бет[5] 322бет

Тақырыбы: Сөз тіркесі. Ыбырай АлтынсаринСабақтың мазмұны мен мақсаты

Сөз тіркесі. Есімді және етістікті тіркестер туралы мағлұмат беру. Берілген грамматикалық дағдыларды тәжірибелік тұрғыда мақсатты қолдана алу. Қазақтың ұлы ұстазы Ыбырай туралы оқушылардың мәліметі, ол туралы өз

ойларын жеткізе білу және сөйлеу үлгілерін мақсатты қолдану. Ыбырай Алтынсарин.

1841 – 1889 Ыбырай Алтынсарин 1841 жылы Торғай облысында туған. Оның әкесі ерте қайтыс болды. Ыбырайды атасы Болғожа тәрбиеледі. 1850 жылы Балғожа өзінің немересін қазақ балаларына арнап ашылған мектепке оқуға берді. Мектепке ол алғаш татар тілінде оқиды. Кейін ол оқуды орыс тілінде аяқтады. Ыбырай жеті жылдық мектепті бітірген соң, туған халқы үшін қызмет етеді. Ең алдымен тілмаш, кейін мектепте мұғалім болып істейді. Ол қазақ балалары үшін мектептер ашып, жаңа мектептер салдырды. Ол қыздар үшін де мектептер ашты. Мектептерге арнап көп жұмыс атқарды. Дарынды педагог 1879 жылы мектеп оқушыларына арнап «Қазақ хрестоматиясы» мен «Қазақтарға орыс тілін оқыту құралы» деген екі кітап жазып бастырды. Ыбырай бар еңбегін жастарды тәрбиелеуге жұмсады. Ол балаларға арнап көптеген өлең, әңгімелер жазды. Ыбырай Алтынсарин И. А. Крыловтың, Л. Н. Толстойдың, К. Д. Ушинскийдің әңгімелерін қазақ тілінде аударды. Ыбырай Алтынсариннің «Өзен», «Жаз» деген өлеңдерді табиғат туралы. «Бай баласы мен жарлы баласы», «Атымтай Жомарт», «Өрмекші, құмырсқа, қарлығаш» деген әңгімелер - өмірдің әр саласына арналған әңгімелер. Ыбырай Алтынсариннің қай шығармасын алсаң да, балаларды білімге, еңбекке, адалдыққа, іскерлікке шақырады. Оның«Кел, балалар, оқылық» деген өлеңін қазір барлық балалар жатқа біледі. Ыбырай Алтынсарин әрі педагог, әрі ақын, әрі жазушы болған. Қазақ халқы Ыбырай Алтынсаринді әрқашан жоғары бағалайды. Алтынсариннің әдеби, педагогтік еңбектері қазақ, орыс тілдерінде бірнеше рет басылып шықты. Қазақстанда бірқатар жалпы және арнаулы орта оқу орындарына Ыбырай Алтынсарин есімі берілді. Ыбырай Алтынсарин

туралы ақын Ғ. Қайырбеков «Дала қоңырауы» атты поэма, драматург М. Ақынжанов «Ыбырай Алтынсарин» деген пьеса жазды. Қостанай қаласында оған ескерткіш орнатылды. Республикадағы педагогика ғылыми-зерттеу институты Ыбырай Алтынсарин есімімен аталады. Ыбырай Алтынсарин өз халқын жоғары бағалаған. Ол өз халқын сүйген патриот адам.Ыбырай Алтынсарин халқын адалдыққа, еңбекке және өзге халықтарымен достықта болуға шақырды.

Сөздік.жеті жылдық мектеп – школа-семилеткатілмаш – переводчиксалу – строитьатқару – исполнятьдарынды – талантливыйқұрал – средствоенбегін жұмсады – направил свою работужастар – молодежьтабиғат – природа қарлығаш – ласточкаадалдық – честность

іскерлік – мастерствоәрі...әрі... – и...и...әрқашан – всегдабірқатар – целый ряджалпы және арнаулы орта оқу орындары – общие и специальные учебные заведениядала – степьжарлы – бедняк

Сөйлемде сөздердің бір-бірімен байланысуы негізінде сөз тіркесі жасалады. Толық мағыналы кем дегенде екі сөздің өзара сабақтаса, бірі екіншісіне бағынабайланысуын сөз тіркесі деп атайды. Тіркестегі бағындырып тұрған сөз басыңқы деп,басыңқыға бағынып тұратын сөз бағыныңқы деп аталады. Мәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыруТапсырмалар1. Топтастыру2. Бес жол өлең құрастыру3.Салыстыру құраңыздар

Ы.Алтынсарин ортақ Ш. Уәлиханов

4. Сөйлесім құру.Бақылау сұрақтары:1. Алтынсарин қайда туды?2. Оны кім тәрбиеледі?3. Мектепті бітірген соң кім болып істеді?4. Балалар үшін не ашты?5. Ыбырай барлық еңбегін неге жұмсады?6. Алтынсарин өз халқын неге шақырды?7. Алтынсарин кім?ООӨЖ: [3] 134бет, кестемен жұмыс ОӨЖ: [5] 326бетӘдебиеттер [3] 134бет;[5] 326бет

Тақырыбы: Сөйлем. АбайСабақтың мазмұны мен мақсаты

Сөйлем. Айтылу мақсатына қарай. Хабарлы, лепті мағлұмат беру Берілген грамматикалық дағдыларды тәжірибелік тұрғыда мақсатты қолдана алу

Ұлы ақынның өмірі мен шығармашылығын қазақ тілінде жеткізе білу, оның шығармаларын мәнерлеп оқи білу

Абай.1845 – 1904

Қазақ халқының ұлы ақыны Абай 1845 жылы қазіргі Семей облысының Абай ауданында туған. Абайдың әкесі өте қатал адам болса, шешесі Ұлжан қайырымды, мінезі жұмсақ, тілге бай адам болған. Әжесі Зере мен анасы Ұлжан Абайға ертегілерді, аңыз әңгімелерді айтып, жақсы тәрбиелеп отырған. Әкесі Құнанбай Абайды 9 жасында Семейдегі діни мектепке береді. Семейде жүргенде ол орыс тілін үйренуге тырысады. Үш ай орыс мектебінде оқиды. 13 жасында Абайды әкесі бұл оқудан қайта шығарып алады.Абай Пушкинді, Лермонтовты, Крыловты көп оқып, олардың шығармаларын қазақ тілінде аударады. Абай аударған Пушкиннің «Татьянаның әні», Лермонтовтың «Қараңғы түнде тауқалғып» деген өлеңдеріне ән де шығарады.Абайдың «Болыс болдым мінекей», «Сегіз аяқ», «Интернатта оқып жүр» деген өлендері болыс-билерді қатты сынға алады. Ол қазақ халқын мәдениетті болуға, орыс халқынан үлгі алуға шақырады. Ол өзінің сөзінде: «Орыстың тілі – дүниенің кілті. Орыстың тілін білсең, көкірек, көзің шайдай ашылады», - дейді.Абай 1904 жылы қайтыс болды. Ол өз шығармаларының кітап болып басылғанын көре алмай кетті. Абай өлгеннен кейін – 1909 жылы Петербургте – «Қазақтың ақыны Ибраһим Құнанбайұлының өлеңдері» деген атпен кітап болып шықты. Абай шығармалары кеңес дәуірінде көп данамен әлденеше рет жарық көрді. Орыс тіліне, орыс тілінен шетел тілдеріне аударылды. Бұл күндері Абайды, оның шығармаларындүние жүзі біледі. Қазақтың ұлы жазушысы Мұхтар Әуезов «Абай жолы» эпопеясын осы ақын өміріне арнады. Мұнда ол Абайдың кішкентай балалық шағынан үлкен азамат-ақын дәрежесіне жетуін көрсеткен. Республикамызда көптеген мектептер және көшелер Абай есімімен аталады. Абай атында қала, аудан бар.Абай – қазақ халқының ұлы ақыны, композиторы және жазба әдебиетінің негізін қалаушы.

Сөздікөте қатал – очень строгийқайырымды – добрыймінезі жұмсақ – с мягким характеромдіни – религиозныйтырысу – старатьсяболыс билер – волостные биисынға алу – критиковатьдүниенің кілті – ключ к мирукөкірек, көзің шайдай ашылады – станешь грамотным, образованным басылу – издаваться

кеңес дәуірі – советская эпохадаңа – экземплярәлденеше рет – много разжарық көру – выйти в светарнау – посвящатьазамат- ақын – поэт-гражданиндәреже – степеньесім – имянегізін қалаушы - основоположник

Сөйлем - ойды білдіре алатын тілдің ең кіші бөлшегі. Сөйлемнен кіші тілдікбөлшектер, мысалы, жеке сөздер, сөз тіркестері ойды білдіре алмайды, олар тек жалаң якүрделі ұғымды ғана білдіреді.

Біршама тиянақты ойды білдіре алатын сөздер тобын (кейде жеке сөзді де) сөйлемдейміз. Айтылу мақсаты хабарлау, суреттеу, баяндауды білдіретін сөйлемнің түрінхабарлы сөйлем дейміз.Мәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу

2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыруТапсырмалар

Ой толғаныс V Білемін - Білмедім +Жаңа ақпарат ? Мені таңқалдырды

Семантикалық карта толтыруАты-жөні Туған жылдары Айналысқан істері Еңбектері

Оқулықпен жұмыс.[3] 134бет8-жаттығу, 13-15 жаттығуБақылау сұрақтары: 1. Абай кім? 2. Әкесі мен шешесі қандай мінезді адамдар болған? 3. Қайда және қашан туған? 4. Абайды кім тәрбиеледі? 5. Ол қайда оқыды? 6. Кімнің шығармаларын көп оқып,қазақ тіліне аударған? 7.Қазақ халқы Абайды қалай бағалайды?ООӨЖ: [3] 138бет,тезис жазуОӨЖ: [5] 138бет,жаттауӘдебиеттер [3] 138бет, [5] 138бет

Тақырыбы: Жақты, жақсыз, жалаң, жайылма.Сәтбаев Қаныш Имантайұлы

Сабақтың мазмұны мен мақсаты Құрамына қарай. Жақты, жақсыз, жалаң, жайылма . Түрлі жаттығулар арқылы

қажетті тілдік материалдарды меңгерулері. Жаңа сөздер мен сөз тіркестерін пайдалана отырып сұхбаттасу Ғылымның тарихы туралы мәліметі болуы

Сәтбаев Қаныш Имантайұлы Сәтбаев Қаныш Имантайұлы Павлодар облысының Баянауыл ауданының 4 ауылында1899 жылы туған. Қ.И. Сәтбаев- аса көрнекті қазақ геологі, ғалым, қоғам қайраткері, Қазақ ССР Ғылым академиясын ұйымдастырушысы және оның тұңғыш президенті (1946), КСРО Ғылым академиясының академигі (1946), Қазақ ССР ҒА-ның академигі (1946). Қ.И.Сәтбаев Томск технологиялық институтының тау-кен факультетін геологиялық барлау мамандығы бойынша бітірген (1926). Қызметін Атбасар, Қарсақбай трестерінде геологиялық бөлімнің жетекшісі және бас геологі (1926-1941) болып бастаған, 1941-1964 жылдар КСРО ҒА Қазақ филиалы Геологиялық ғылымдар институтының директоры, 1946-1952, 1955-1964 жылдары Қазақ ССР Ғылым академиясының президенті қызметін атқарған. Ғылыми еңбектерінің көпшілігі рудалық кендер геологиясын және Қазақстанның минералдық ресурстарын зерттеуге арналған. Пайдалы қазыналардың карталарын құрастырудың принциптерін толық айқындауда Сәтбаевтың еңбегі өте зор. Сәтбаев қалдырған ғылыми мұралардың ішінде Жезқазған кені туралы еңбектерінің мәні ерекше. Дүниежүзіндегі аса ірі мыс кендерінің бірі саналатын Жезқазғанда салынған мыс балқыту комбинаты қазір ірі кәсіпорындарының біріне айналып, қазір де зор байлық беріп жатыр.

Жезқазған -Ұлытау ауданында Сәтбаев мыстан басқа темір (Қарсақбай), марганец (Жезді), көмір (Байқоңыр, Қияқты) қорғасын кендерін ашып барлады. Ұлы Отан соғысы жылдарында Сәтбаев танк бронын құюға аса қажет марганец кенін Жездіде ашты. Ол Орал қара металлургиясын марганецпен қамтамасыз етті. Бұл - Отан соғысы жеңісіне Сәтбаевтың қосқан үлесі. Сәтбаев Қарағандыда металлургиялық завод салуда, Қостанай мен Алтайдың темір және марганец, Кенді Алтайдың көптеген кендерін, Қаратаудың фосфорит кендерінің т.б. көптеген ірі объектілерді игеруге тікелей араласып, ерекше еңбек сіңірді. Суға тапшы Сарыарқаның ірі өндіріс орталықтарын сумен қамтамасыз ету мәселесіне, руда байыту мен металлургиялық процестерді ғылымның ең соңғы жетістіктеріне сәйкес жетілдіруге бағытталған зерттеу жұмыстарын қолдап, оларды кеңінен өрістетуге көп еңбек жұмсады. Қазіргі елімізге әйгілі, мол байлық беріп жатқан кен орындарының бәрі дерлік- Сәтбаев және оның шәкірттері ашқан байлықтар. Сәтбаев есімімен Ұлттық техникалық университет аталды. Университет алдында Сәтбаев ескерткіші қойылған. Алматыда Сәтбаев көшесі бар. Сәтбаев есімін халық мәңгі ұмытпайды.

Мәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Жаңа сөздерді дәптерлеріңізге жазып, емлесін есте сақтаңыздар.ТапсырмаларМына сөйлемдердегі көп нүктенің орнына тиісті сөздерді жазыңыз:

1) Сәтбаев Қаныш ...Павлодар... Баянауыл ауданының... 1899 жылы туған.2) Қаныш... Сәтбаев... технологиялық... тау- кен... геологиялық ...

мамандығы ..бітірген.3) 1941-1964 жылдар КСРО ҒА.. филиалы Геологиялық... институтының...,

1946-1952, 1955-1964 жылдары... Ғылым академиясының... қызметін атқарған. т.б.

Семантикалық карта толтыруАты-жөні

Туған жылдары

Айналысқан істері

Еңбектері

9-модуль тестілері[5] 339бетБақылау сұрақтары:

1. Қаныш кім?2. Қайда және қашан туған?3. Ол қайда оқыды?4. Қызмет жолын атаңыз?5. Қазақ халқы Қанышты қалай бағалайды?

ООӨЖ: [3] 141бет,ережемен жұмысОӨЖ: [5] 348бет,мәтінді аударуӘдебиеттер:

[3] 141бет [5] 348бет

Тақырыбы: Сөйлем мүшелері. Әміре ҚашаубаевСабақтың мазмұны мен мақсаты

Сөйлем мүшелері. Тұрлаулы сөйлем мүшелері. Түрлі жаттығуларды орындауға қажетті тілдік материалдарды меңгерулері

Жаңа сөздер мен сөз тіркестерін пайдалана отырып сұхбаттасу Әміре Қашаубаевтың өмірімен таныстыру, шығармашылық жолынан мағлұмат беру

Атақшы әнші Әміре Қашаубаев Семей қаласы, Шығыс көшесі, №78 кварталда «қазақ әншісі Әміре Қашаубаевтың Париж қаласындағы жержүзілік көрменің этнографиялық концертіне қатысуға ризалығы бар ма? Осыны тез арада анықтап, хабарын беруін сұраймыз»- деген жеделхат Семейдің губерниялық оқу бөліміне келген соң, Әміре Қашаубаевтың Мәскеуге баруын ұйымдастырды. Барлық елдерден жиналған әнші, биші, сыбызғышы, күйшілер 1925 жылы22 маусымда Мәскеуде Үлкен театрдың Бетховен залында концерт берді. Әміре Одақтың таңдаулы өнерпаздарының бірі болып, Парижге барды.Бір сәтте жүргізуші: -Қазақ әншісі Әміре Қашаубаев қазақтың ұлттық музыка аспабы- домбырамен өзі сүйемелдеп, қазақ әндерін айтады,- деді. Шымылдықтың артында кезек күтіп тұрған Әміреге қарап, оны сахна ортасына шақырды. Әміре сахна ортасында өзіне арнап қойылған орындыққа тақап келді. Әуелі жұртқа ізет көрсетіп, бас иді. Басында оюлы тақия, үстінде жеңіл шапан, қолында домбыра. Ол шеті түпсіз көрінген кең зал ішіне бір қарап алды. Езу тартып, ізет білдіріп орындыққа отырды. Әміре әуелі «Қанапия» әнін айтты. Жастық шағы киіз үй мен кең далада өткен Әміреге бұл зал үлкен болып көрінсе де, ән айтуға келгенде, тар сезілді. Сондықтан оның таудан тау асып, жаңғыртатын сұлу да ашық даусы Европа тыңдаушыларын қатты таңдандырады. Мүлдем бөтен құбылыс, таңғаларлық жай болды. Әр халықтың тіл мен әуен ырғақтары бөлек болса да, музыканыңаты- музыка (кез келген әуеннің құрылыс бітімі болады). «Қанапия» әнінің аяғын созып барып, домбыраны желпіндіре бітіргенде, тілдің керектігі болмады. Ән аса күшті дауыспен шарықтап барып аяқталғанда, сүйсініп отырғандар қайран қалысып, бас шайқасты. Жұрттың зейін қоюы соншалықты, ән тым тез біткендей. Ән аяқталғанда, халық Әміреге ауыз ашып, аңырап қалыпты. Ұйып тыңдаған жұрт әнші орнынан тұрып, бас игенде ғана, ду қол шапалақтады. Залдың әр жерінен «бис... бис..» деген дауыстар жамырай естіліп жатты. Бұдан кейін Париж театрларында берілген концертке Әміре түгел қатысты. «Ағаш аяқ», «Сырғақты», «Қызыл бидай» әндерін Әміре 20 шілдеде Парижқаласындағы этнографиялық павилонда айтқанда, тыңдаушылар аузын ашып, көзін жұмды. (Жарқын Шәкәрімов)

Мәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыруОқулықпен жұмыс.[1] 464бет4-жаттығу. Сөйлем мүшелеріне талдаңыз6-жаттығу. Сызбалардың орнына керекті сөздерді қойыңыз

Семантикалық карта толтыруАты-жөні Туған жылдары Айналысқан істері Еңбектері

Бақылау сұрақтарыӘміре Қашаубаев кім?Ол қайда тұрды?Ол кімнің ризалығын сұраған?

Әміре қайда барды?Ол қай қалаға барды?Париж қаласында қанша концерт берді?

ООӨЖ:Ребус құрастыруОӨЖ: [5] 345бет,мәтін бойынша сұрақтар құрастыруӘдебиеттер:[5] 345 бет

Тақырыбы: Баяндауыштың жасалу жолдарыМайра Мұхамедқызы

Сабақтың мазмұны мен мақсаты Баяндауыштың жасалу жолдары турал мағлұмат беру. Түрлі жаттығуларды

орындауға қажетті тілдік материалдарды меңгерулері Жаңа сөздер мен сөз тіркестерін пайдалана отырып сұхбаттасу Әнші Майраның өмірімен таныстыру, шығармашылық жолынан мағлұмат беру

Әлемдік әнші- Майра Мұхамедқызы

Майра Мұхамедқызы Қытайда туып, сонда білім алған. Мәскеудегі Чайковскийатындағы вокальдік байқауға қатысу үшін Қытайда үш мың талапкер жарысқа түсіп,солардың ішінен бес адам таңдап алынды. Сол бес әншінің бірі - Майра Мәскеуденабыроймен оралады. Қазақстанға Майра 1994 жылы оралып, консерваторияда Нәдия Шәріпованыңұстаздығымен білімін жетілдіреді. Қазір опера театрындағы қажырлы еңбегі үшінҚазақстан Республикасының еңбек сіңірген әртісі атағы берілді. Абай атындағымемлекеттік опера және балет театрында «Қыз Жібек», «Травмата», «Ригалетто» секілдікөптеген қойылымдарда басты рөлдерді орындайды. Қазір Майра Мұхамедқызы дүниежүзілік биікке көтерілді. 2004 жылдан ПариждіңГранд-операсы Майрамен келісім-шарт жасап, ол Лос-Анжелес, Вашингтон оператеатрларында әнші болды. Францияның түрлі операларында Пуччинидің «Богемасында»,Мейербердің «Африканкасында», Беллини, Доницетти, Верди сияқты композиторлардыңопераларында басты рөлде ойнаған. Францияның басқа да опера театрлары Майрамен 2007 жылға дейін келісім - шарт жасаған. Майра Францияда әлемге әйгілі Рональдо Аланье, Нжело Жоржью, МарчеллоАльварес сияқты т.б. ұлы әншілермен бірге ән айтқан. Мұндай дүниежүзілік дәрежедегіқазақ әншілерін көрсету өте қиын, олар бірлі-жарым ғана. Майра Мұхамедқызыдүниежүзілік дәрежеге өзінің әншілік талантымен ғана емес, керемет еңбекқорлығыменжеткен.

Мәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыру

Семантикалық карта толтыру

Аты-жөні Туған жылдары Айналысқан істері Еңбектері

Бақылау сұрақтары1. Майра кім?2. Ол қайда тұрды?3. Қандай қойылымдарда басты рөлді ойнады?4. Майра кімнің ұстаздығымен білімін жетілдірді?5. Ол қай қалаға барды?6. Кімдермен концерт берді

ООӨЖ: [3] 142бет, ереже жаттауОӨЖ: [5] 350бет, сұрақтар құрастыру

Әдебиеттер:[3] 142бет, [5] 350бет,

Тақырыбы: Тұрлаусыз мүшелер. Айман-әлем әртісіСабақтың мазмұны мен мақсаты

Тұрлаусыз мүшелер туралы мағлұмат беру. Түрлі жаттығуларды орындауға қажеттітілдік материалдарды меңгерулері

Жаңа сөздер мен сөз тіркестерін пайдалана отырып сұхбаттасу Айман Мұсаходжаеваның өмірі мен шығармашылық жолынан мағлұмат беру

Айман-Әлем әртісі Айман көп балалы Мұсаходжаевтар отбасында дүниеге келген.Айманның әкесі: «Осы қызымды өмірге келгелі төбем көкке, қолым айға жеткендей көтеріңкі көңілде жүрмін, қызымның аты айдай сұлу-Айман болсын», -деп, өз шешімін айтты. Айман деген есім жиналғандар көңілінен шықты, бірақ жылдар өткенде, осы Айман атты нәресте аты әлемге әйгілі скрипкашы болатынын, оған жер жүзіндегі ең зәулім театрларда ду қол шапалақтап қошемет көрсетілетінен, талантына хандар мен ханшайымдар бас иетініне ешкім көріпкелдік білдірмеген. Ал Айман- 5 дүркін халықаралық конкурстардың лауреаты, Қазақстан Жастар Одағының лауреаты, Қазақстан халық әртісі, көптеген жоғары оқу орындарының профессоры, Өзбекстанға еңбегі сіңірген әртіс, Халықаралық шығармашылық академиясының академигі, әлем әртісі. Айман мектепте оқып жүрген кезінен бастап, концерттерге қатысып, кәсіби мамандыққа төселе берді. Күләш Бәйсейітова атындағы республикалық арнайы музыкалық орта мектепті ойдағыдай бітірді. Жыл сайын өткізілетін Күләш Бәйсейітова атындағы конкурста Айман тек бірінші орынды жеңіп алып, көзге түскен. 1976 жылы училищенің педагогикалық ұжымы Айманды күзде Мәскеуде өтетін Бүкілодақтық іріктеу сайысына қатысуға ұсынды. Іріктеу сайысының қорытындысында әділқазы алқасы бірауыздан Советтер Одағының халықаралық сайыста намысын тек Қазақстандық Айман ған қорғай алады деп шешті, Югославиядағы сайысқа Айман жолдама алды. Белградта 20-27 қазанда 1976 жылы жас скрипкашылардың халықаралық сайысы өтеді. Жас ерекшеліктері 30-ға дейін. Оған 26 скрипкашы әр елден қатысты. Белград

сайысында Айман үлесіне тигені жүлделі төртінші орын үшін берілген диплом, орындаушылық таланты үшін тағайындалған югослав музы-канты Бранко Паевич атындағы сыйлық пен диплом, көрермендер белгілеген «Алтын арфа» жүлдесі болды. Белград сайысынан кейін Айманды музыка әлемі жақсы тани бастады және музыка әлемінде «Жаңа жұлдыз пайда болды» деген мақалалар жарық көре бастады. Мұнан кейін 1981 жылы Генуядағы, 1982 жылы Финляндиядағы, 1983 жылы Токиодағы, т.б. бүкіләлемдік конкурстарда Айман үнемі жүлдегерлер тобында орын алып келді. Айманның үлкен жетістіктерін халқымыз мақтаныш етеді.Мәтінмен жұмыс1.Мәтінді мәнерлеп оқу2. Мәтінді аудару3. Мәтін бойынша сұрақтар құрастыру

Тапсырмалар

Семантикалық картаАты-жөні Туған жылдары Айналысқан істері Еңбектері

Тапсырмалар: [5] 356-357бет,1-тапсырма. Қазақ тіліне аударыңыз2-тапсырма. Сөйлемді аяқтаңыз3-тапсырма. Сөйлемді талдаңыздар

Бақылау сұрақтары:1. Айман деп кім ат берген?2. «Алтын арфа » жүлдесін қашан алды?3. Айман кім?

ООӨЖ: [3] 144-145бет, мысалдар келтіру ОӨЖ: [5] 353бет, сұрақтар құрастыру

Әдебиеттер: [3] 144бет, [5] 353бет,

Тақырыбы: Сөйлем. Оқшау сөздер. Кәсіби сөздермен жұмысСабақтың мазмұны мен мақсаты

Оқшау сөздер туралы мағлұмат беру Өз мамандықтары бойынша кәсіби сөздерін меңгерту Өзінің болашақ мамандығы туралы айта білуі

Оқшау сөздер

Сөйлемде басқа сөздермен граммматикалық байланысқа түспей, тек айтылатын ойға қатысы бар сөздер кездеседі. Олар сөйлем мүшесі бола алмайды, себебі басқа сөздермен грамматикалық байланысқа түспейді. Олар-қаратпа сөз, қыстырма сөз және одағай сөздер.

Қаратпа сөз сөйлемде тыңдаушысының ойға назарын аудару үшін қолданылады, сондықтан ол адамға байланысты немесе кейде көркемдік үшін адам мәніндегі жанды-жансыз ұғым атаулары да болып келеді.Мысалы: Тыңда, дала, Жамбылды Қыстырма сөздер сөйлеушінің айтылған пікірге әр түрлі көзқарасын білдіреді: қуанышты, өкінішті, сенімді, мақұлдауды, ой иесін көрсетіп, сөйлемнің мағыналылығын, бейнелілігін арттырады.Мысалы: Шынында, бұл- ойланатын жұмыс екені рас Одағай сөз. Оқшау сөздердің бір түрі-одағай сөздер айтушының көңіл-күйін, сан түрлі сезімін, эмоциясын білдіру үшін қолданылады.Мысалы: Шіркін, ақын болсаң, осындай бол !-деді.

Кәсіби сөздермен жұмысІшіне СыртынаҚаржыгерЗаңгерНесиеДебетПатентБанкДискжетекПерне тақтаТеміржолшы

Тапсырма:1. «Әр қадамға сөз» ойыны2. Кәсіби сөздермен сөз тіркесін, сөйлем құрастыру3. Баламалы тест

Бақылау сұрақтары:1. Қандай сөздерді оқшау сөз деп айтамыз2. Оларды атаңыз?3. Қаратпа сөз дегеніміз не?4. Қыстырма сөз дегеніміз не?5. Одағай сөз дегеніміз не?

ООӨЖ: [3] 148бет,мысалдар келтіру ОӨЖ: кәсіби сөздерді жаттау Әдебиеттер: [3] 148бет,

Тақырыбы: Құрмалас сөйлем. Кәсіби сөздермен жұмысСабақтың мазмұны мен мақсаты

Құрмалас сөйлем туралы мағлұмат беру Түрлі жаттығуларды орындауға қажетті тілдік материалдарды меңгерулері Кәсіби сөздермен сөздік қорларын байыту

Құрмалас сөйлем туралы жалпы түсінік.

Құрамындағы бөліктердің өзара байланысу жолдарына байланысты құрмалас сөйлем, негізінен, екі түрге бөлінеді: салалас құрмалас сөйлем және аралас құрмалас сөйлем. Салалас құрмалас пен сабақтас құрмалас сөйлемдердің бірігуінен құрмаластың ерекше үшінші түрі: аралас құрмалас сөйлем жасалады.

Салалас құрмалас сөйлем. Құрамында бөліктерінің баяндауыштары тиянақты келіп, өзара тең дәрежеде байланысқан құрмалас сөйлемдердің түрін салалас құрмалас сөйлем деп атайды.Мысалы: Гүлсараның бойы жылынды, қалшылдағаны басылды. Салаластың құрамындағы бөліктер бір-бірімен жалғаулықтар арқылы да, жалғаулықсыз да байланыса береді. Құрамындағы сыңарларының бір-бірімен мағыналық қатынастарына қарай салалас құрмалас сөйлем мынадай алты түрге бөлінеді:

1. ыңғайлас салалас2. түсіндірме салалас3. қарсылықты салалас4. себеп-салдар салалас5. талғаула салалас6. кезектес салалас

Кәсіби сөздермен жұмыс

Ішіне Сыртына

Тапсырма:1. «Жүйесін тап» ойыны2. Кәсіби сөздермен сөз тіркесін,сөйлем құрастыру3. Баламалы тест

Бақылау сұрақтары:1.Сөйлем деген не?2. Құрылысына қарай қарай бөлінеді?3. Құрмалас сөйлем дегеніміз ?4. Құрамлас сөйлемнің байланысу тәсілдеріне қарай неше топқа бөлінеді?5. Оларды атаңыз?

ООӨЖ: [3] 158бет,конспект жазу ОӨЖ: кәсіби сөздерді жаттау Әдебиеттер: [3] 158бет

Тақырыбы: Салалас құрмалас сөйлем. Кәсіби сөздермен жұмыс

Сабақтың мазмұны мен мақсаты : Салалас құрмалас сөйлем туралы мағлұмат беру

Түрлі жаттығуларды орындауға қажетті тілдік материалдарды меңгерулері Кәсіби сөздермен сөздік қорларын байыту

Салалас құрмалас сөйлем

Құрамындағы жай сөйлемдердің баяндауыштары тиянақты тұлғада келіп, өзара бір-бірімен тең дәрежеде байланысқан құрмаластың түрін салалас құрмалас сөйлем дейміз. Салалас құрмаластың құрамындағы жай сөйлемдер өзара бір-бірімен екі түрлі жолмен байланысады.

1. Интонация арқылы2. жалғаулық шылаулар арқылы- Ыңғайлас мәнді да,де,та,те,әрі,және,мен жалғаулық шылаулар арқылы- Қарсылық мәнді бірақ,алайда,дегенмен, сонда да,әйтсе де, сөйткенмен- Себеп-салдар мәнді өйткені,себебі,сол себепті,сондықтан- Талғау мәнді не,немесе,я,яки- Кезектес мәнді кейде,бірде,біресе

Мысалы: Қазір тұрыңдар деген белгі берілді де, дос-жарандарым түгел түрегелді.Адам даусы екені анық, бірақ не айтып жатқанын айыру мүмкін емес.

Оқулықпен жұмыс[1] 474бет

2-жаттығу. Берілген сөйлемді салалас сөйлемге айналдырыңыз3-жаттығу. Сөйлемдерді толықтырыңыз4-жаттығу. Қазақ тіліне аударыңыз

Тапсырма:1. «Жүйесін тап» ойыны2. Кәсіби сөздермен сөз тіркесін,сөйлем құрастыру3. Баламалы тест

Бақылау сұрақтары:1. Салалас құрмалас сөйлем дегеніміз не?2. Байланысу жолдарын айтыңыз?3. Бір-бірімен қандай тәсілдер арқылы байланысады??

ООӨЖ: [3] 159бет,конспект жазу ОӨЖ: сөзжұмбақ құрастыру

Әдебиеттер: [3] 159бет

Тақырыбы: Сабақтас құрмалас . Кәсіби сөздермен жұмысСабақтың мазмұны мен мақсаты :

Сабақтас құрмалас сөйлем туралы мағлұмат беру Түрлі жаттығуларды орындауға қажетті тілдік материалдарды меңгерулері Кәсіби сөздермен сөздік қорларын байыту

Сабақтас құрмалас сөйлемнің түрлері.Шартты, қарсылықты, себеп бағыныңқы.

Басыңқы және бағыныңқы бөліктерден тұратын құрмалас сөйлемнің түрін сабақтас құрмалас сөйлем деп атайды.Мысалы: Бұл туралы тағы да тиянақтап алғысы келгенмен, Жанардың батылы бармады. Сабақтас сөйлемнің беретін мағынасы бағыныңқы сыңарға тікелей байланысты. Мұндай мағыналардың өзі әр түрлі болады. Құрамындағы бағыныңқы сыңарлардың мағыналық ерекшеліктеріне қарай сабақтас құрмалас сөйлемнің осындай түрлері болады:

1. шартты бағыныңқылы2. қарсы бағыныңқылы3. себеп бағыныңқылы4. мезгіл бағыныңқылы5. амал бағыныңқылы6. мақсат бағыныңқылы

Бағыныңқының баяндауыштұлғасы

Тұлғалық белгісі Сөйлемнің схемасы

1. шартты рай са, сеса да, се де

бағыныңқы-басыңқы

2. көсемше а,е,и,ып,іп,п жүре,жүріп,жүргелі,жүрмейінше,

3. есімшеған,ген,қан,кенсайын,соң,кезде,шақта,уақытта

жүрген шақтажүргенуақыттажүргенгешейінберікейін

4. етістік -ысымен, -ісімен5 тұйық етістік -у үшін

Оқулықпен жұмыс[1] 485бет2-жаттығу. Қазақ тіліне аударыңыз3-жаттығу. Сөйлемдерді толықтырыңыз4-жаттығу. Сұрақтарға жауап беріңіз

Тапсырма:1. «Жүйесін тап» ойыны2. Кәсіби сөздермен сөз тіркесін,сөйлем құрастыру3. Баламалы тест

Бақылау сұрақтары:1. Сабақтас құрмалас сөйлем дегеніміз не?2. Не себепті бағыныңқы және басыңқы деп бөлеміз?3. Түрлерін атаңыз?

ООӨЖ: [3] 159бет,конспект жазу

ОӨЖ: талдау жасау

Әдебиеттер: [3] 159бет

Тақырыбы: Сабақтас құрмалас сөйлем түрлеріКәсіби сөздермен жұмыс

Сабақтың мазмұны мен мақсаты : Сабақтас құрмалас сөйлем туралы мағлұмат беру Түрлі жаттығуларды орындауға қажетті тілдік материалдарды меңгерулері Кәсіби сөздермен сөздік қорларын байыту

Шартты бағыныңқылы сабақтас.

Бағыныңқы сыңары басыңқы сыңардағы ой, іс-әрекеттің жүзеге асу шартын білдіретінсабақтас құрмалас сөйлемнің түрін шартты бағыныңқылы деп атайды. Шартты бағыныңқылы сабақтастың бағыныңқы сыңары әр түрлі тұлғада келеді:

1. етістіктің шартты рай тұлғасы.2. –й жұрнақты көсемше, кейде оның үстінде – ыншы, - інші жұрнағы қоса

жалғанады.3. жатыс септігіндегі өткен шақтық есімше.

Шартты бағыныңқылы сабақтас құрмалас сөйлемнің бөліктері бір-бірінен үтір арқылы ажыратылады. Қарсылықты бағыныңқылы сабақтас. Құрамындағы бағыныңқы сыңар мен басыңқы сыңар бір-бірінен қарсы мағынада қолданылған сабақтас құрмалас сөйлемнің түрін қарсылықты бағыныңқылы сабақтас сөйлем деп аталады. Қарсылықты бағыныңқылы сабақтастың бағыныңқы сыңары қайтсе де? Не етсе де? Қайткенмен? Не еткенмен? деген сұрақтарға жауап береді.

Сабақтастың бұл түрінің бағыныңқы сыңарының баяндауышы1. шартты райлы етістікке –да, -де шылауы тіркесуі арқылы жасалады2. өткен шақтағы есімшенің көмектес септігі түрі арқылы жасалады3. есімшеге –ша, -ше жұрнағы жалғануы арқылы жасалады4. көсемше арқылы жасалады

Тапсырма:1. «Ойлан тап» ойыны2. Кәсіби сөздермен сөз тіркесін, сөйлем құрастыру3. Баламалы тест

Бақылау сұрақтары:1. Сабақтас құрмалас сөйлем дегеніміз не?2. Шартты бағыныңқылы сабақтас дегеніміз не?3. Қарсылықты бағыныңқылы сабақтас дегеніміз не?

ООӨЖ: [3] 169бет,ережемен жұмыс ОӨЖ: талдау жасау

Әдебиеттер: [3] 169бет

Тақырыбы: Аралас сөйлем. Кәсіби сөздермен жұмысСабақтың мазмұны мен мақсаты :

Аралас құрмалас сөйлем туралы мағлұмат беру Түрлі жаттығуларды орындауға қажетті тілдік материалдарды меңгерулері Кәсіби сөздермен сөздік қорларын байыт

Аралас құрмалас сөйлем.

Құрамындағы сыңарлары салаласып та, сабақтасып та байланысқан құрмалас сөйлемнің түрін аралас құрмалас сөйлем деп атайды.

Аралас құрмалас сөйлемдердегі басыңқы және бағыныңқы сыңарлардың, былайша айтқанда, сабақтастар мен салаластардың орын тәртібі бола береді. Кейде бағыныңқы сыңар өзіне қатысты басыңқы сыңардың алдында немесе сөйлемнің бсында тұрады да, одан кейін салаласа байланысқан сыңарлар келеді.

Енді бір реттерде салаласа байланысқан бірнеше сыңардан соң бағыныңқы сыңар келіп, аралас құрмалас сол бағыныңқы сыңармен байланысқан басыңқы сыңарға аяқталуы мүмкін.

Мысалы:Доктор кеткен соң, әйелі операция істеуге көндірмекші болып жылап-сықтап жалынып еді,-Михаил оған жұдырығын түйді.

Тапсырма:1.Топтастыру2.Кәсіби сөздермен жұмыс

Ішіне Сыртына

1. «Әр қадамға сөз» ойыны2. Кәсіби сөздермен сөз тіркесін, сөйлем құрастыру3. Баламалы тест

Бақылау сұрақтары:1. Аралас құрмалас сөйлем дегеніміз не?2. Мысал келтіріңіз

ООӨЖ: [3] 164бет, мысалдар келтіру ОӨЖ: талдау жасау Әдебиеттер: [3] 164б

Тақырыбы: Төл сөз бен автор сөзіСабақтың мазмұны мен мақсаты :

Төл сөз бен автор сөзі туралы мағлұмат беру Түрлі жаттығуларды орындауға қажетті тілдік материалдарды меңгерулері Кәсіби сөздермен сөздік қорларын байыту

Төл сөз бен автор сөзі

Төл сөзді де, төлеу сөзді жеткізіп, оған түсінік беретін сөйлеушінің өз сөзін автор сөзі дейміз.

Автор сөзі төл сөздің кімнің сөзі екенін, кімге қаратылып айтылатындығын, қандайжағдайда айтылғандығын айқындап белгілеп тұр. Төл сөз бен автор сөзі айтылуында белгілі дауыс ырғағы арқылы, жазылуда тыныс белгілер арқылы ажыратылады да, төлеу сөз бен автор сөзі олай ажыратылмай, тұтас бір сөйлем құрамында жұмсалады. Төл сөз бен автор сөзі әдетте автор сөзінің құрамында қолданылатын де (деді, деп, дейді, деген, дегендей) көмекші етістігі арқылы байланысады.

Төл сөз бен автор сөзінің орын тәртібі.1. «төл сөз» ,- автор сөзі2. автор сөзі: «төл сөз»3. автор сөзі: «төл сөз»,-автор сөзі4. «төл сөз», - автор сөзі,-«төл сөз»Кейде төл сөз тырнақшаға алынбай, төл сөз сызықшамен басталып жазылады. Схемасы былай:Автор сөзі: - төл сөз,-автор сөзі-төл сөз, -автор сөзі.

Мысалы: 1.«Дені сау кісіге қарап отыру қиын ғой »,-деп Жамал даусын солғындау шығарды.

2. Жиренше сөз таба алмай ұялып қалды: «Ұят болды. Өзім де өкіндім» 3. Келді де: «Абай шырағым ,сені әкең шақырып жатыр», деді

Бақылау сұрақтары:1.Төл сөз деген не?2.Төлеу сөз деген не?3.Автор сөзі деген не?4.Төл сөз бен автор сөзінің орын тәртібі қандай?

ООӨЖ: [3] 177бет, кестемен жұмыс ОӨЖ: [6] 226бет, мысалдар келтіру

Әдебиеттер: [3] 177бет [6] 226бет

Тақырыбы: Пунктуация. Қос нүкте, нүктелі үтірСабақтың мазмұны мен мақсаты :

Сөйлеу үлгілерін игеруі Түрлі жаттығуларды орындауға қажетті тілдік материалдарды меңгерулері

Сөйлеу үлгілерін мақсатты пайдалана алуы

Пуктуация. Қос нүкте, нүктелі үтір.

Тыныс белгілерін дұрыс қою туралы ережелердің жиынтығын пунктуация депатайды.

Тыныс белгілерінің жазылған материалды оқу сәтінде және жазу мәдениетіндеелеулі қызметі бар. Тіліміздегі сөздердің мағыналы, ақылға қонымды, мақсатқа сай болыпкелуі көбінесе тыныс белгілеріне байланысты.

Ойдың мағыналылығы мен сөйлемнің құрылысы пунктуация ережелерінің негізіболып табылады.

Сөйтіп, құрамы жағынан ешбір айырмашылығы жоқ екі салалас құрмалассөйлемнің мағыналық тұрғыдан екі түрлі болып келуі жазудағы тыныс белгісінің екі түрліболғандығына қатысты екені анық байқалады.Қос нүкте.

Жалпылауыш сөз бірыңғай мүшелердің алдында келсе, жалпылауыш сөзден кейінқос нүкте қойылады: Жылдың төрт мезгілі бар: көктем, жаз, күз, қыс.

Себеп-салдар салалс құрмлас сөйлемнің бөліктері жалғаулықсыз байланысқанда,олардың арасына қос нүкте қойылады.

Түсіндірмелі салалас құрмалас сөйлемнің алдыңғы бөлігінен соң қос нүктеқойылады.

Төл сөздің алдында келетін автор сөзінен кейін де қос нүкте қойылады.Нүктелі үтір.

Түсіндірмелі салалас құрмалас сөйлемнің түсіндіруші бөлігі біршене жайсөйлемнен құралса, олар бір-бірінен нүктелі үтір арқылы ажыратылады.

Өз ішінде үтірлері бар бірыңғай мешелер де нүктелі үтір арқылы ажыратылады.

Бақылау сұрақтары:1. Пунктуация дегеніміз ен?2. Қай уақытта қос нүкте қойылады?3. Нүктелі үтір қай уақытта қойылады?

ООӨЖ: [3] 180бет, кестемен жұмыс ОӨЖ: [6] 230бет, мысалдар келтіру

Әдебиеттер: [3] 180бет [6] 230бет

Тақырыбы: Үтір, сызықшаСабақтың мазмұны мен мақсаты :

Сөйлеу үлгілерін игеруі Түрлі жаттығуларды орындауға қажетті тілдік материалдарды меңгерулері Сөйлеу үлгілерін мақсатты пайдалана алуы

Үтір, сызықша

Бастауыш пен баяндауыш тыныс белгісімен бөлінбейді. Екі мүшенің арасындағы тыныс белгісі сызықша олардың мүшелік қатынастарын ажыратуға байланысты ғана қойылады.Мысалы: Жастар –біздің болашағымыз.Мақал-мәтелдерде, афоризмдерде, өлеңдерде сөйлемнің баяндауышы түсіріліп, ықшамдалып айтылады.Мысалы: Асыл –тастан, ақыл -жастанҚаратпа сөз сөйлемнің басында келсе, одан кейін үтір қойылады.Қаратпа сөздер сөйлем ішінде үтірмен және кейде сөйлем күйінде жақшамен бөлініп, оқшауланады.Мысалы: Шынында, бұл- ойланатын жұмыс екені рас.Бірыңғай мүшелер екеу болмай, одан көп болып, олар жалғаулықсыз байланысып, тек соңғы екеуі ғана жалғаулық шылау арқылы байланысса, жалғаулықсыз жерде үтір қойылады да, жалғаулық арқылы байланысқан жерде үтір қойылады.

Мысалы: Бұхара, Ташкент, Түркістан және Жоңғар қалмақтары билеушісі Қалдан Шерінің күнгей шығыс маңын қоныстанады.

Тапсырмалар:1. Әр қадамға сөз ойыны2. Кәсіби сөздермен сөз тіркесін, сөйлем құрастыру3. Сөйлесу құрастыру4.Талдау жасаңыз5. Баламалы тест

Бақылау сұрақтары:1. Бастауыш пен баяндауыштың арасында қойылатын сызықшалар?2. Қаратпа сөздерде қойылатын сызықша?3. Оқшау сөздерде қойылатын тыныс белгілері, мысал келтіріңіз?

ООӨЖ: [6] 28бет,мысал келтіру ОӨЖ: [6] 29бет,мысалдар келтіру

Әдебиеттер: [6] 28бет [6] 29бет

Тақырыбы: Өмірбаян. ОйтүйінСабақтың мазмұны мен мақсаты :

Сөйлеу үлгілерін игеруі сөйлеу үлгілерін мақсатты пайдалана алуы Іс қағаздарын сауатты толтыру

Резюме

Виктор Смирнов

Мақсаты Болашақ мансапқа жеткізетін жұмыс табуМекен-жай Алматы қаласы. Исаев көшесі,12-46

Телефоны:3272-689543Факс:3272-689544

Жұмыс тәжірибесі 2000-2004 «Болашақ»кәсіпорыны Алматы жоспарлау бөлімінің жетекшісі1995-1999 «Болашақ»кәсіпорыны Алматы жоспарлау бөлімінің жетекшісінің орынбасары1990-1994 № 1 тоқыма фабрикасы Аға экономист

Білімі 1980-1994 Алматы технологиялық институты

Факультеті: Жеңіл өндіріс экономикасы

Мамандығы : ЭкономистДағды -машығы Microsoft Word, ExceI компьютер

бағдарламалы, ағылшын тілі- жалғастырушы деңгейқазақ тілі- үйренуші деңгей«ВС» категориясының жүргізушілер куәлігі

Әуестігі Компьютер, автомобильдер, кітап оқу

Тапсырмалар:1.Үлгі бойынша өмірбаян жазу2. Ойтүйін толтыру

Бақылау сұрақтары:1. Ақпараттық-анықтамалық құжаттарды атаңыз?2. Өмірбаян дегеніміз не?3. Ойтүйін не үшін жазылады?

ООӨЖ: [6] 28бет, үлгімен жұмыс ОӨЖ: [6] 31бет,мысалдар келтіру

Әдебиеттер: [6] 28бет [6] 31бет

Көрнекіліктер

Фонетика

Дауысты дыбыстар – а ,ә ,о, ө, е, ұ, ү, у, и, ы, і, ю, я

Тілдің қатысына қарай Жуан а,о,ұ,ы,у

Жіңішке ә,е,і,ө,е,и

Еріннің қатысына қарай Еріндік о,ө,ү,ұ,у

Езулік а,ә,ы,і,е,и

Жақтың қатысына қарай Ашық а,ә,о,ө,е

Қысаң ұ,ү,у,ы,і,и

Дауыссыз дыбыстар – б, в, г, ғ, д, ж ,з, й, к, қ, л, м, н, ң, п, р, с, т, ф, х, ц, ч, ш, щ, һ

Дауыстыңқатысына қарай

қатаңұяң

қ,к,п,с,т,ф,х,ц,ч,ш,щб,в,г,ғ,д,ж

үнді мұрын жолды м,н,ңауыз жолды л,р,й,у

Жасалу орнынақарай

ерін еріндік б,м,п,уерін мен тіс в,ф

тіл тіл алды ж,з,л,н,р,с,т,ч,ц,ш,щтіл ортасы г,й,ктіл арты ғ,қ,ң,х

көмей һАйтылу жолына

қарайшұғылызыңдіріл

б,г,д,к,қ,м,н,ң,п,т,ц,чв,ғ,ж,з,й,л,с,ф,х,һ,ш,щ

р

Сөз таптарыЗат есім

Түрлері Мысалдар

Мағынасына қарай1. Жалпы бала,адам

2. Жалқы Айбек,Қарағанды

Тұлғасына қарай

1. Негізгі ел,жер,су,қала

2. Туынды ән-ші, бала-лық жаман-дық, кітап-ша

1.Дара жігіт, жылқы

2.Күрделі

Құрамына қарай

біріккен Қол-жазба, Ақ- тау, саңырау-құлақ, Екі-бас-тұз

қосарлы ата-ана,қыз-келіншек,Тәләм-тәрбие, әке-шеше

тіркесті ауыл шаруашылығы,аяқ киім, сиыр еті, колледж директоры

қысқарған ҚӘТК, ҚМУ,ҚМПИ

Сын есім

Түрлері Мысалдар

Мағынасына қарай1.Сапалық ақ,қара,жеңіл,үлкен,сұлу

2.Қатыстық тұз-ды, ақша-лы

Тұлғасына қарай1.Негізгі жақсы, әдемі, кең, суық

2.Туынды қыс-қы,тау-лы

Құрамына қарай1.Дара

кіші, тар, нәзік, мол2.Күрделі ұзын бойлы,жақсы-

жаман,қызық ала

Сан есім

Түрлері Мысалар

Тұлғасына қарай1.Негізгі екі,төрт,алпыс,отыз

2.Туынды бір-інші,екеу,бірер,елудей

Құрамына қарай1.Дара бір,екі,бес,жүз,мың

2.Күрделі он бес, бес жүз,бір мыңотыз бес

Мағынасына қарай

1.Есептік бір,екі,үш,төрт

2.Реттік бірінші. жүзінші,

3.Жинақтық біреу,алтау,жетеу,екеу,үшеу

4.Топтау он-оннан,бес-бестен

5. Болжалдық алпыстай,мыңдап,бірер

6. Бөлшектік бестен екі, екі бүтін оннан бес

Есімдік

Түрлері Мысалдар

Тұлғасынақарай

1Негізгі мен, сен, не2.Туынды біреу , мынау

Құрамынақарай

1.Дара ол, қанша,кім2.Күрделі бірнеше, ешкім

Мағынасынақарай

1.Жіктеу мен,сен,сіз,ол,біз,сіздер,олар2.Сілтеу бұл,осы,мына,мынау,сол,анау3.Сұрау кім?,не?,неше?,қандай?қалай?қашан?4.Өздік өз,өзі,өзім,өзің, өзіңіз, өзіміз

5.Белгісіздік біреу, кей, кейбір6.Болымсыздық ешкім,ештеме,ешқашан,ашқайда,ешқандай

7. Жалпылау бәрі,барлық, барша,бүкіл

Етістік

Түрлері Мысалар

Тұлғасына қарай 1.Негізгі оқы,жаз,бар,кел

2.Туынды тұзда, ойла, ойна

Мағынасына қарай 1.Негізгі ал,қал,көр,сөйле

2.Көмекші бол,әкет,тұр,шық

Объектіге қатынасынақарай

1.Салт бар, кел,отыр

2.Сабақты жаз,ал,бер

Іс- әректтің орындалуынақарай

1.Болымды оқы,бар

2.Болымсыз оқыма, барған жоқ, келген емес

Құрамына қарай 1.Дара Жаз,оқы

2. Күрделі барып кел, кіріпшық,алып бар

Етіс

Түрлері Жұрнақтар Мысалдар

1. Өздік -н,-ын,-ін тара-н (расчешись)ки-ін,жу-ын

2.Ырықсыз -л,-ыл,-іл, хат ауылға жібер-іл-ді

3.Ортақ -с,-ыс,-іс көр-іс-тікқұшақта-с-тық

4.Өзгелік -т,-қыз,-кіз,-ғыз,-гіз,-дыр,-дір,-тыр,-тір

айт-қыз-дық, биле-т-тік,жаз-ғыз-дым

Үстеу

Түрлері Мысалдар

Тұлғасынақарай

1Негізгі әрең,әзер,

2.Туынды ескіше,жаяулап, орысша

Құрамынақарай

1.Дара ерте, кеш, тым, ерекше

2.Күрделі биыл,бүгін, анда-санда, қысы-жазы

Мағынасынақарай

1.Мезгіл кеше, бүгін,ертең,қазір,былтыр

2.Мекен әрі,жоғары,төмен,алға,артқа

3.Сын- бейне әрең,әзер,тез,жылдам,осылай

4.Мөлшер соншама,едәуір, бірталай

5.Күшейту аса,нағыз,ең, тым

6.Мақсат әдейі,біле тұра,жорта

7. Себеп-салдар босқа,амалсыздан, текке

Одағай

Түрлері Одағай Мысалдар

Мағынасына қарай

Көңіл-күй

Бәрекелді! Бәрекелді,өлеңдіжақсы айтасың!

Алақай! Алақай,ақр жауыптұр!

Әттеген-ай!Қап!

Әттеген-ай, кешігіпқалдым-ау!

Құдай-ай Құдай-ай, бұл недегені!

ЖекіруАл!Мә!Әй!

Ал,тұрМә,ал!

Әй саған айтыптұрмын!

Жә! Жә,күңкілдеме!

СыпайгершілікРақмет! Рақмет,Санжар

Кешіріңіз! Кешіріңіз,сізге некерек еді!

Кеш жарық! «Кеш жарық!»-деді ол кіре бере

Міндетті бақылау жұмыстарыІ семестр

Сын жұмысы (диктант)Жастарға хат!

«Азамат болу- парызың» Иә, бұл баршамызға айтылған сөз.Ол еңкейген кәріге де, есейебастаған жасқа да тән.Осыған орай, әрбір азаматтың алға қойған мақсаты болады.

Біздің заманымыз адамның ардақты атын зәулім биікке көтереді. Мұндай жағдайдаадамның қоғам өміріндегі орны өз басының тіршілігіне, еңбегңне байланысты. Былайшаайтқанда, бақыт кілті-әр адамның өз қолында.

Өмір жолы оңай жол емес.Әркімнің өз сүрлеуі бар. Бірақ та сол сүрлеу жалпыадамдардың салған сара жолына ұласуы керек. Халық мүддесінен аулақ, жеке жол іздеу, қоғамқорынан үзіп- жұлып күн көру- адамгершілік жол емес.

Ал бақыт дегеніміз ең алдымен адамды сүю, Отанды сүю, солардың игілігі үшін жанаямай еңбек ету болып табылады.

Адамның қоғамдық еңбегі алдымен оның адамшылық қасиеттеріне байланысты.Ол үшінадам өзіне қатаң талап қоя білуі керек. Сосын уақытты бағалауы шарт. Шығыстың ұлы ақыныСаади «Адам әрбір секундта бір демалады...» деген екен. Ал сол демалудың өмірде санаулыекенін ұмытпау керек.

«Мен әлі бұғанам қатпаған жаспын ғой» ,- деу балаларға келіспейді. «Болар бала онекісінде жастығын сылтау етпес, жүз жасында кәрімін деп қапа шекпес»,- дейді халық.

Жас кездегі басты міндет- білім алу. Ілімге төте жол жоқ. Оған тек ұзақ- еңбек жолы ғанаапарады.Сондықтан да білімде шек жоқ дейді. Қанша білімді болсаң да, оған қанағат етпей,білген үстіне біле берген жөн.

Өмірдегі ең жаман әдеттердің бірі- табысқа масаттану, менменсіну. Халық әр уақыттақарапайымдылықты, сыпайлықты, әдептілкті жақсы көреді. Кішіпейілділік- адамның көркі.

Бейпілауыз жаман сөздерге әуестену, темекі тарту, арақ ішу сияқты жарамсыз қылықтарадамды тұрпайлыққа, тәртіпсіздікке, қылмысқа апарады.

Адам сыншыл,көңілі ашық, жігерлі болу керек. Әрине, бұл қасиеттер жасанды бояулыболмай, табиғатына біткенде ғана сәнді. Дүниеде жағымпаз болудан жаман нәрсежоқ.Кішіпейілділік пен жағымпаздықтың арасы жер мен көктей.

Адамның қаситетерін нәрлендіре түсетін нәрсе- өзін эстетикалық тәрбиеге бейімдеу.Музыкаға әуестену, музыканы сүйіп тыңдау, жақсы суретердің мәніне түсіне білу, өлеңге,әдебиетке құлықтану, өткен тарихты білу- адам мәдениетін өсіре түседі. Мұндай адамдарменсөйлесудің өзі бір ғанибет ірі қызықты.

Өмір жолы жеңіл жол емес. Бұл жолда кедір-бұдыр аз болмайды. Табысқа мақтанбай,қайғыға бағынбай, қиыншылыққа мойымай, өзіңді-өзің ілгеріге тарту- адамшылық парызың.

Асты сызылған сөздердің синонимін,омонимін,антонимін табыңыз Бір сөйлемдісөз құрамына қарай талдаңыз

ІІ семестрАбай философиясындағы адам мұраты

Абай Құнанбаев ұлы ақын, ойшыл ретінде қазақтар үшін зор идеал болды және бола дабереді. Ол- халқының шын ұлы, Абай барлық уақытта қазақтардың кешегісі менбүгінін,болашағы мен олардың мінез-құлқын, салт-дәстүрлері мен мәдениетін, оқу-білімін, жасжігіттер мен қыздарға адамгершілік тәрбие берілуі туралы ойлаумен болды.

Оның өлеңдеріндегі, қара сөздеріндегі ақыл-өсиет өзінің мәнін жойған жоқ,жоймайды да.Қазірдің өзінде ғалымдар,тәрбиешілер,ең бастысы, қалың жұртшылық, оның ішінде, әр жастағыадамдар мен ұлт өкілдері Абай шығармаларын құныға оқиды,оған деген ынта-ықыласы жоғары.Өйткені Абайдың қара сөздерінен болсын,өлеңдерінен болсын өзіне керегін табады.

Абай халықтың патриот ұлы ретінде қазақтардың қарекетсіздігініне, жалқаулығынақарсы күресе білді. Ол қазақтар қоғамда белгілі бір орын алып,өзінің мәдениетін,өнерін көтерседеп ойлады. Абай әсіресе бес нәрседен- өсектен,,өтірік айтудан, мақтаншақтықтан,еріншектіктен және бекерден- бекер мал шашудан қашықболуға шақырады. Әрбір жалқау қорқақболады,оның ісі де өнімсіз. Ал мақтаншақ адам-ақылсыз адам. Бұдан арылу үшін адам беснәрсеге-талап, еңбек,терең ой, қанағат, рақымға- ұмтылған жөн. Сонда ғана мұратқа жетугеболады,сонда ғана халықтың өсуіне жол ашылады.

Ақымақ көп,ақылды аз,Деме көптің сөзі бұл.

Жақыным айтты дей көрме,Надандықпен кім айтса,

Ондай түпсіз сөзге ерме.Сізге айтамын, хаупім бұл,-

Дейді Абай. Осыны ескертеотырып, сансыз мал жинағаннан гөрі,білімге,ғылымға ден қоюкректігін де қадап-қадап айтқан.

Мәтіндегі асты сызылған сөздердің мағынасын түсіндірме сөздіктен қарап жазыңыздар. Екінші сөйлемді сөз құрамына қарай талдаңыз

Шығармашылық және өздік жұмыстар

Шығармашылық және өздік жұмыс тақырыптарыРеферат және баяндама тақырыптары:

1. Отаным менің -Қазақстан.2. Қазақстан Республикасының рәміздері.3. Астана – бас қала4. Қазақстан Республикасындағы саяси партиялар5. Қазақтың ұллтық музыкасы6. Өркендеген өнер.7. Билердің сөзі – ақылдың кені.8. Қазақтың әйгілі азаматтары.9. Данышпан даналар- рухани тамырлар.10. Қазақ батырлары.

Шағын шығарма (эссе) тақырыптары

1. Менің мамандығым …2. Жыл мезгілдерінің бәрі жақсы3. Менің колледжім4. Мен бос уақытымды қалай өткіземін5. «Тілім деп...» - лүпілдеп соққан жүрегім6. Қостанайым – мәртебем7. Әлемнің жарығын сыйладың сен маған...

Өздік жұмыстар