Ð . î ² ð Æ

ՊԱՇՏՕՆԱԿԱՆ ԱՄՍԱԳԻՐԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍՈՒԹԵԱՆՄԱՅՐ ԱԹՈՌՈՅ ՍՐԲՈՅ ԷՋՄԻԱԾՆԻ

سñï

2017

Ս. ԷՋՄԻԱԾԻՆ

ՀՐԱՄԱՆԱՒ

Տ. Տ. ԳԱՐԵԳՆԻ ԵՐԿՐՈՐԴԻ

ՎԵՀԱՓԱՌ ԵՒ ՍՐԲԱԶՆԱԳՈՅՆ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ

«Էջմիածին» կրօնագիտական և հայագիտական հանդէս

ԽմբագրակազմԳլխաւոր խմբագիր՝ Արսէն Բոբոխեան

Խմբագիրներ՝Ոսկան քահանայ Յովհաննիսեան, Արփինէ Չանթիկեան,

Լիլիթ Յակոբեան

Տեխնիկական խմբագիր՝ Անգելինա Ալեքսանեան

Լեզուաոճական խմբագիր` Վազգէն Սաֆարեան

Խմբագրական խորհուրդ

Վահան եպիսկոպոս Յովհաննիսեան (Ֆրանսիա), Անուշաւան եպիսկոպոս Ժամկոչեան (Երևանի պետական համալսարան, Աստուածաբանութեան

ֆակուլտէտ), Գէորգ եպիսկոպոս Սարոյեան (Գէորգեան հոգևոր ճեմարան (աստուածաբանական համալսարան), Շահէ ծայրագոյն վարդապետ

Անանեան (Գէորգեան հոգևոր ճեմարան (աստուածաբանական համալսարան), Զաքարիա ծայրագոյն վարդապետ Բաղումեան (Գէորգեան հոգևոր

ճեմարան (աստուածաբանական համալսարան), Դանիէլ վարդապետ Ֆընտըգեան (ԱՄՆ Հայոց Արևելեան թեմ), Գարեգին վարդապետ

Համբարձումեան (Գէորգեան հոգևոր ճեմարան (աստուածաբանական համալսարան), Հրաչ սարկաւագ Սարգիսեան (Գէորգեան հոգևոր ճեմարան

(աստուածաբանական համալսարան), Գէորգ Տէր-Վարդանեան (Մաշտոցի անուան Մատենադարան, Գէորգեան հոգևոր ճեմարան (աստուածաբանական

համալսարան), Դաւիթ Գիւրջինեան (Երևանի Վ. Բրյուսովի անուան պետական լեզուահասարակագիտական համալսարան, Գէորգեան հոգևոր

ճեմարան (աստուածաբանական համալսարան), Անահիտ Աւագեան (Գէորգեան հոգևոր ճեմարան (աստուածաբանական համալսարան), Գոհար Մուրադեան (Մաշտոցի անուան Մատենադարան), Ազատ Բոզոյեան («Վաչէ

և Թամար Մանուկեան Մատենադարան», ՀՀ ԳԱԱ Արևելագիտութեան ինստիտուտ), Ալեքսան Յակոբեան (ՀՀ ԳԱԱ Արևելագիտութեան ինստիտուտ), Մհեր Նաւոյեան (Երևանի պետական կոնսերւատորիա), Աննա Արևշատեան

(Երևանի պետական կոնսերւատորիա), Արամ Մարտիրոսեան (Ֆրանսիա, Փարիզ-Նանտերի համալսարան), Իզաբէլ Էօժէ (Ֆրանսիա, Մոնպելիէի համալսարան), Աննա Շիրինեան (Իտալիա, Բոլոնիայի համալսարան)

“Etchmiadzin”Review of Religious Studies and Armenology

Editorial staffEditor in chief - Arsen Bobokhyan

Editors Fr. Voskan Hovhannisyan, Arpine Chantikyan, Lilit Hakobyan

Technical editor - Angelina Aleksanyan

Linguistic-stylistic editor - Vasken Safaryan

Editorial Board

Bishop Vahan Hovannisian (France), Bishop Anushavan Zhamkochyan (Yerevan State University, Faculty of Theology), Bishop Kevork Saroyan (Kevorkian Theological

Seminary (Theological University), Proto-Archimandrite Shahe Ananyan (Kevorkian Theological Seminary (Theological University), Proto-Archimandrite Zakaria Baghumyan (Kevorkian Theological Seminary (Theological University),

Archimandrite Daniel Findikyan (USA, Eastern Armenian Diocese), Archimandrite Karekin Hambardzumyan (Kevorkian Theological Seminary (Theological University), Deacon Hratch Sarkissian (Kevorkian Theological Seminary (Theological University), Gevorg Ter-Vardanyan (Matenadaran, Kevorkian Theological Seminary (Theological

University), Davit Gyurjinyan (Yerevan Brusov State University of Languages and Social Sciences, Kevorkian Theological Seminary (Theological University), Anahit

Avagyan (Kevorkian Theological Seminary (Theological University), Gohar Muradyan (Matenadaran, Yerevan), Azat Bozoyan (“Vatche and Tamar Manoukian Library”,

Institute of Oriental Studies, National Academy of Sciences of the Republic of Armenia), Alexan Hakobyan (Institute of Oriental Studies, National Academy of Sciences

of the Republic of Armenia), Mher Navoyan (Yerevan State Conservatory), Anna Arevshatyan (Yerevan State Conservatory), Aram Martirosian (France, University

of Paris-Nanterre (Université Paris-Nanterre), Isabel Augé (France, University of Montpelier (Université Paul Valery-Montpellier), Anna Sirinian (Italy, University of

Bolognia (Universitá di Bologna)

ԷՋՄԻԱԾԻՆ

ՊԱՇՏՕՆԱԿԱՆ

Ն. Ս. Օ. Տ. Տ. ԳԱՐԵԳԻՆ Բ. ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻՄԻՋԵԿԵՂԵՑԱԿԱՆ ԱՅՑԵԼՈՒԹՅՈՒՆԸ ՖԻՆԼԱՆԴԻԱՅԻԼՅՈՒԹԵՐԱԿԱՆ-ԱՎԵՏԱՐԱՆԱԿԱՆ ԵՒ ՕՐԹՈԴՈՔՍ

ԵԿԵՂԵՑԻՆԵՐԻ ՆՎԻՐԱՊԵՏԵՐԻՆ(19-22 մարտ, 2017 թ.)

Սույն թվա կա նի մար տի 19-ին սկսվեց Նո րին Սուրբ Օ ծու թյուն Գա րե գին Բ. Ծայ րա գույն Պատ րիարք և Ա մե նայն Հա յոց Կա թո ղի կո սի մի ջե կե ղե ցա-կան այ ցը Ֆին լան դիա: Նո րին Սր բու թյունն իր մի ջե կե ղե ցա կան այ ցե լու թյու-նը կա տա րում էր Ֆին լան դիա յի Լ յու թե րա կան-Ա վե տա րա նա կան Ե կե ղե ցու պետ՝ Տուր կո ւի ար քե պիս կո պոս Կա րի Մեկ կի նե նի և Ֆին լան դիա յի Օր թո-դոքս Ե կե ղե ցու պետ, հա մայն Ֆին լան դիա յի և Կա րե լիա յի ար քե պիս կո պոս Լեո յի պաշ տո նա կան հրա վե րի շրջա նակ նե րում: Նո րին Սր բու թյան պաշ տո-նա կան պատ վի րա կու թյան կազ մում էին Գե րաշ նորհ Գ ևորգ եպս. Սա րո յա նը ( Մայր Ա թոռ Սուրբ Էջ միած նի բարձ րա գույն ու սում նա կան հաս տա տու թյուն-նե րի վե րա տե սուչ), Հո գեշ նորհ Տ. Շա հե Ծ. վրդ. Ա նան յա նը ( Մայր Ա թոռ Ս. Էջ միած նի Մի ջե կե ղե ցա կան հա րա բե րու թյուն նե րի բաժ նի պա տաս խա նա-տու), Հո գեշ նորհ Տ. Տի րան վրդ. Պետ րոս յա նը ( Կենտ րո նա կան Եվ րո պա յի և Ս կան դի նավ յան երկր նե րի հայ րա պե տա կան պատ վի րակ), Հո գեշ նորհ Տ. Գա րե գին վրդ. Համ բար ձում յա նը ( Մայր Ա թոռ Ս. Էջ միած նի Գ ևորգ յան ճե մա-րա նի տե սուչ) և Հո գեշ նորհ Տ. Ա ղան աբղ. Երն ջակ յա նը ( Նո րին Սր բու թյան գա վա զա նա կիր): Պատ վի րա կու թյանն ու ղեկ ցում էր նաև Շո ղա կաթ հե ռուս-տաըն կե րու թյան գլխա վոր օ պե րա տոր Տիար Սու րեն Տեր-Գ րի գոր յա նը:

Մար տի 19-ին՝ ժա մը 11:30-ին, Հա յաս տան յայց Ե կե ղե ցու պաշ տո նա կան պատ վի րա կու թյան ինք նա թի ռը Ե րևան- Մոսկ վա- Հել սին կի չվեր թով վայ րէջք կա տա րեց Հել սին կիի Վաան տա օ դա կա յա նում: Այս տեղ Նո րին Սր բու թյանն ու նրան ու ղեկ ցող պատ վի րա կու թյա նը պաշ տո նա պես դի մա վո րե ցին Ֆինն Լ յու թե րա կան-Ա վե տա րա նա կան Ե կե ղե ցու պետ, ար քե պիս կո պոս Կա րի Մեկ կի նե նը, Մի ջազ գա յին հա րա բե րու թյուն նե րի պա տաս խա նա տու Վե րա-պատ վե լի դոկ տոր Կիմ մո Կե րի նե նը, ար քե պիս կո պո սի աստ վա ծա բա նա կան

6 ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2017 Գ.

հար ցե րով խորհր դա կան, մի ջե կե ղե ցա կան պա տաս խա նա տու Վե րա պատ-վե լի դոկ տոր Մի կա Պայ յու նե նը, Ֆին լան դիա յում Նո րին Սր բու թյան և նրան ու ղեկ ցող պատ վի րա կու թյան պաշ տո նա կան կցորդ-պա տաս խա նա տու Վե-րա պատ վե լի Տի մո Ռոսք վիս տը, ինչ պես նաև Շ վե դիա յում և Ֆին լան դիա յում ՀՀ ար տա կարգ և լիա զոր դես պան Տիար Ար տակ Ա պի տոն յա նը:

Նույ նը օ րը ե րե կո յան Հել սին կիի Լ յու թե րա կան-Ա վե տա րա նա կան Ե կե-ղե ցու Մայր տա ճա րի սրա հում տե ղի ու նե ցավ նաև Վե հա փառ Հայ րա պե տի և նրան ու ղեկ ցող պատ վի րա կու թյան հան դի պու մը Ֆին լան դիա յի նո րա կազմ հայ հա մայն քի հետ: Կենտ րո նա կան Եվ րո պա յի և Ս կան դի նա վիա յի երկր նե-րի Հայ րա պե տա կան պատ վի րա կը, հա նուն Ֆին լան դիա յի հայ հա մայն քի, իր որ դիա կան շնոր հա կա լու թյան ու բա րի գալստ յան խոսքն ուղ ղեց Վե հա փառ Հայ րա պե տին՝ ընդգ ծե լով այն դրա կան տե ղա շար ժերն ու զար գա ցում նե րը, որ տե ղի էին ու նե ցել Ֆին լան դիա յի հա յորդ յաց կյան քում վեր ջին մի քա նի տա րի նե րում:

Ֆին լան դիա յի հայ հա մայն քի հետ հան դիպ ման հա մար իր ու րա խու թյու նը հայտ նեց Ա մե նայն Հա յոց Կա թո ղի կո սը՝ հատ կա պես կար ևո րե լով հա մայն քի կազ մա կերպ վա ծու թյան ու հա մախմբ ման ո գին: Վե հա փառ Հայ րա պետն իր խոս քում մաս նա վո րա պես ա սաց. « Գո հու նա կու թյուն է Հայ րա պե տիս հա մար՝ տես նե լու, որ այ սօր ար դեն Ձեր կող քին են ոչ միայն ե կե ղե ցա կան ներն ու ձեր հո վիվ նե րը, այլև հայ րե նի իշ խա նու թյանց ներ կա յա ցու ցիչ նե րը՝ ի դեմս մե ծար-գո դես պան Տիար Ար տակ Ա պի տոն յա նի: … Մեր մաղ թանքն է, որ դուք մոտ ա պա գա յում ևս կա րո ղա նաք հա մախմբ վել ու կազ մա կերպ վել՝ պահ պա նե լու հա մար ձեր հայ քրիս տո նեա կան ինք նու թյու նը՝ ազ գա յին ար ժեք նե րի ու մայ րե-նի լեզ վի հան դեպ նա խան ձախնդ րու թյու նը փո խան ցե լով ձեր զա վակ նե րին»:

Հան դիպ ման ա վար տին Նո րին Սր բու թյու նը, օրհ նե լով հայ հա մայն քի ներ կա յա ցու ցիչ նե րին, նաև լսեց նրանց ա ռա ջարկ նե րը և պա տաս խա նեց ներ կա նե րի հար ցե րին:

Հա ջորդ օ րը՝ մար տի 20-ին՝ ա ռա վոտ յան ժա մը 10:00-ին, տե ղի ու նե ցավ Նո րին Սր բու թյան պաշ տո նա կան հան դի պու մը Տուր կո ւի ար քե պիս կո պոս, Ֆին լան դիա յի Լ յու թե րա կան-Ա վե տա րա նա կան Ե կե ղե ցու պետ Կա րի Մեկ-կի նե նի հետ Հել սին կիի Լ յու թե րա կան-Ա վե տա րա նա կան Մայր տա ճա րում: Վե հա փառ Հայ րա պե տին ու նրան ու ղեկ ցող պատ վի րա կու թյա նը բա րի գա-լուստ մաղ թե լով՝ ար քե պիս կո պոս Կա րի Մեկ կի նե նը հատ կա պես կար ևո րեց Հայ Ա ռա քե լա կան և Ֆինն Լ յու թե րա կան-Ա վե տա րա նա կան Ե կե ղե ցի նե րի մի ջև ձևա վոր ված եղ բայ րա կան ջերմ հա րա բե րու թյուն ներն ու հե տա գա նոր հե ռան կար նե րի զար գա ցու մը: Ներ կա ֆինն հա վա տաց յալ նե րին ու հո գևո-րա կան նե րին իր խոսքն ուղ ղեց նաև Ա մե նայն Հա յոց Հայ րա պե տը:

2017 Գ. ԷՋՄԻԱԾԻՆ 7

Ն. Ս. Օ. Տ. Տ. ԳԱՐԵԳԻՆ Բ. ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԽՈՍՔԸՏՈՒՐԿՈՒԻ ԵՒ ՖԻՆԼԱՆԴԻԱՅԻ ԱՎԵՏԱՐԱՆԱԿԱՆ-ԼՅՈՒԹԵՐԱԿԱՆ

ԵԿԵՂԵՑՈՒ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ԿԱՐԻ ՄԵԿԿԻՆԵՆԻ ՀԵՏՀԱՄԱՏԵՂ ԱՂՈԹՔԻ ԸՆԹԱՑՔՈՒՄ

( Ֆին լան դիա, Հել սին կի, Ա վե տա րա նա կան-Լ յու թե րա կան Մայր տա ճար,20 մար տի, 2017 թ.)

« Քան զի ա մե նե քին որ դիք Աս տու ծոյ էք հա ւա տովք ի Յի սուս Ք րիս տոս»

( Գաղ. Գ. 26-27):

Սի րեց յա՛լ եղ բայր ի Ք րիս տոս, Ֆին լան դիա յի Ե կե ղե ցու ար քե պիս կո-

պոս Կա րի Մեկ կի նեն,

Սի րե լի՛ քույ րեր ու եղ բայր ներ,

Ք րիս տո սի մեծ ա ռաք յալ նե րից Ս. Պո ղո սի այս խոս քերն ար տա ցո լում

են եղ բայ րա կան այն ջերմ և հ յու րըն կալ մթնո լոր տը, ո րով ա մենքս այ սօր

հա ղոր դա կից ենք դառ նում միմ յանց՝ հա մա տեղ ա ղոթ քով: Ք րիս տո նեու-

թյունն իր ձևա վոր ման ա ռա ջին իսկ օ րե րից Ք րիս տո սին հա վա տա ցող-

նե րին ու հա մայն մարդ կու թյա նը կա պեց եղ բայր սի րու թյան և միմ յանց

հար գե լու սրբա զան պատ գա մով` իբրև Աստ ծո և Ն րա Որ դու` Հի սուս

Ք րիս տո սի հա վա տով ու սի րով միա ցած հոգ ևոր եղ բայր ներ:

Այ սօր փառք և գո հու թյուն ենք մա տու ցում առ Բարձր յալ Տե րը, որ

կրկին ա ռիթ ըն ծա յեց Մեզ՝ այ ցե լե լու ձեր գե ղե ցիկ եր կի րը՝ հրա վե րով Ձեր

և Ֆին լան դիա յի Օր թո դոքս Ե կե ղե ցու ա ռաջ նորդ, Կա րե լիա յի և հա մայն

Ֆին լան դիա յի ար քե պիս կո պոս Լեո յի` իբրև մեր Ե կե ղե ցի նե րի միջև հաս-

տատ ված սի րո և եղ բայ րա կան հա րա բե րու թյուն նե րի վկա յու թյուն: Մենք

խո րին գո հու նա կու թյամբ ենք վեր հի շում տաս նե րեք տա րի ա ռաջ կա տա-

րած մեր այ ցը Ֆին լան դիա և փառք ենք բարձ րաց նում առ Բա րե գութն

Աստ ված, որ մեր Ե կե ղե ցի նե րի եղ բայ րա կան հա րա բե րու թյուն նե րը շա-

րու նա կում են զո րա նալ ու ամ րապնդ վել: Ի Ք րիս տոս սի րով Մեր օրհ նու-

թյունն ու Մեր ժո ղովր դի ջերմ ող ջույնն ենք բե րում այս սուրբ տա ճա րում

ա ղոթ քի կանգ նած բա րե պաշտ հա վա տաց յալ նե րին, քույր Ե կե ղե ցի նե րի

ներ կա յա ցու ցիչ նե րին, այս տեղ ապ րող մեր Ե կե ղե ցու զա վակ նե րին:

8 ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2017 Գ.

Սի րե լի նե՛ր, Ֆին լան դիա յի Ա վե տա րա նա կան-Լ յու թե րա կան և Հայ

Ա ռա քե լա կան Ե կե ղե ցի նե րը վեր ջին ժա մա նակ նե րում են ար ձա նագ րել

ի րենց բա րե կա մա կան հա րա բե րու թյուն նե րը, ո րոնց ջեր մու թյան վկա-

յու թյունն են Գե րաշ նորհ ար քե պիս կո պոս Յուկ կա Պար մա յի և Տուր կո ւի

ներ կա յիս ար քե պիս կո պոս Կա րի Մեկ կի նե նի այ ցե լու թյուն նե րը Սուրբ Էջ-

միա ծին: Մենք հա վա տում ենք, որ մեր Ե կե ղե ցի նե րի սեր տա ցող հա րա բե-

րու թյուն նե րը նոր հե ռան կար ներ ու հնա րա վո րու թյուն ներ են բա ցե լու`

միաս նա բար գոր ծե լու և աշ խար հում վկա յե լու մեր Տեր Հի սուս Ք րիս տո սի

Ա վե տա րա նը, ամ րապն դե լու մեր երկր նե րի ու ժո ղո վուրդ նե րի եղ բայ րա-

կան հա րա բե րու թյուն նե րը, նպաս տե լու մարդ կու թյան խա ղաղ ու բա րօր

գա լի քի կերտ մա նը: Հի րա վի, մի ենք մեզ ստեղ ծող ու նա խախ նա մող Հայր

Աստ ծով, մեր փրկու թյան հա մար մար դե ղա ցած, խաչ ված և հա րու թյուն

ա ռած մեր Փր կիչ Հի սուս Ք րիս տո սով և մեր բո լոր մար տահ րա վեր նե րի

ու դժվա րու թյուն նե րի մեջ մեզ մխի թա րող և ա ռաջ նոր դող Սուրբ Հո գով:

Այ սօր, երբ աշ խար հը կանգ նած է տնտե սա կան, մար դա սի րա կան ու

բնա պահ պա նա կան ճգնա ժա մե րի, ազ գա յին-կրո նա կան հա կա մար տու-

թյուն նե րի և օ րե ցօր ա վե լա ցող ան հան դուր ժո ղա կա նու թյան, ա հա բեկ չու-

թյուն նե րի, ե ղեռ նա կան ո ճիր նե րի ցա վա լի փաս տե րի ա ռաջ, Մենք խո րա-

պես մտա հոգ ված ենք մարդ կու թյան կյան քին սպառ նա ցող վտանգ նե րով,

հրա տապ լուծ ման կա րոտ մար տահ րա վեր նե րով, ինչ պես և Մեր ձա վոր

Ար ևել քում տի րող ծանր ի րա վի ճա կով: Այդ տա րա ծաշր ջա նում իս լա մա-

կան ծայ րա հե ղա կան խմբա վո րում նե րի կող մից սան ձա զեր ծած պա տե-

րազ մա կան գոր ծո ղու թյուն նե րի պատ ճա ռով նվա զում է քրիս տոն յա նե րի

պատ մա կան ներ կա յու թյու նը, ո րոնց թվում են նաև հայ կա կան հա մայնք-

ներն Ի րա քում և Սի րիա յում:

Հայ Ե կե ղե ցին մի ջե կե ղե ցա կան և միջկ րո նա կան երկ խո սու թյան ճա-

նա պար հով իր կա րե լին է ներդ նում հա կա մար տու թյուն նե րի օ ջախ նե րում

խա ղա ղու թյան ու կա յու նու թյան ամ րապնդ ման, մար դա սի րա կան ար ժեք-

նե րը հար գե լու և ա պա հով ու ստեղ ծա րար կյանքն ան խա թար պա հե լու

կամ քի զո րաց ման հա մար, ինչ պես և հ նա րա վո րինս օգ նու թյուն հասց-

նում պա տե րազ մա կան ի րա վի ճակ նե րից տու ժած նե րին, փախս տա կան նե-

րին: Մեր Ե կե ղե ցու խա ղա ղա րար գոր ծու նեու թյու նը ծա վալ վում է նաև

Ղա րա բաղ յան հիմ նախնդ րի կար գա վոր ման գոր ծում: Այ սօր Ղա րա բա ղի

Մեր ժո ղո վուր դը Ադր բե ջա նի կող մից հրահր վող ա մե նօր յա պա տե րազ-

մի վտան գի ներ քո, շրջա փակ ման պայ ման նե րում հա ճախ իր զա վակ նե-

րի ար յան գնով է պաշտ պա նում իր ա զատ կյան քը և ան կա խու թյու նը

Հիրավի, մի ենք մեզ ստեղծող ու նախախնամող Հայր Աստծով,մեր փրկության համար մարդեղացած, խաչված և հարություն առածմեր Փրկիչ Հիսուս Քրիստոսով և մեր բոլոր մարտահրավերների ու

դժվարությունների մեջ մեզ մխիթարող և առաջնորդող Սուրբ Հոգով(Ն. Ս. Օ. Տ. Տ. Գարեգին Բ. Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս)

Փորձություններով ու նահատակություններով լեցուն իր պատմության ողջ ընթացքումՀայ Եկեղեցին մշտապես իրագործել է քրիստոնեական միության և եղբայրսիրության պատգամը`

շեշտելով «միութիւն ի կարեւորս եւ սէր յամենայնի» քրիստոնեական սկզբունքը(Ն. Ս. Օ. Տ. Տ. Գարեգին Բ. Ամենայն Հայոց Կաթողիկոս)

2017 Գ. ԷՋՄԻԱԾԻՆ 9

պատ մա կան իր հայ րե նի քի՝ Լեռ նա յին Ղա րա բա ղի Հան րա պե տու թյան:

Այս հիմ նախնդ րի կար գա վոր ման գոր ծում գնա հա տե լի են Ֆին լան դիա յի

ջան քե րը, ո րը ե ղել է ԵԱՀԿ Մինս կի խմբի ա ռա ջին հա մա նա խա գահ նե րից

մե կը, ինչ պես նաև այս գոր ծըն թա ցում ներ գավ ված ֆինն դի վա նա գետ-

նե րի գոր ծու նեու թյու նը:

Սի րե լի նե՛ր, Մենք մե ծա պես կար ևո րում ենք Ֆինն և Հայ Ե կե ղե ցի նե-

րի հա մա գոր ծակ ցու թյու նը, ըստ ա ռաք յա լի խոս քի՝ «Եւ գլուխ ա մե նայ-

նի` զի հա մա միտք ի ցէք, հա մա կա րիք, եղ բայ րա սէրք…» (Ա. Պետ. Գ. 8):

Եղ բայ րա կան այս հա վա տով ու սի րով է, որ այ ցի ենք ե կել ձեզ` բե րե լով

Մեր և հա վա տաց յալ մեր ժո ղովր դի ա ղոթք նե րը, մեր սրբա վայ րե րի օրհ-

նու թյունն ու մեր նա հա տակ նե րի բա րե խո սու թյու նը Ֆին լան դիա յի հո-

ղին ու աստ վա ծա սեր ժո ղովր դին: Հայ ցում ենք, որ Աստ ված բար գա վաճ

ու բա րօր պա հի ձեզ, Իր շնոր հի ներ քո` Ֆին լան դիա յի Ա վե տա րա նա կան-

Լ յու թե րա կան Ե կե ղե ցու հոգ ևոր դա սը, նրա բա րե ջան ա ռաջ նորդ նե րին`

ի դեմս Ֆին լան դիա յի և Տուր կո ւի ար քե պիս կո պոս Գե րաշ նորհ Կա րի

Մեկ կի նե նի` պարգ ևե լով արև շատ կյան քի եր կար օ րեր և արդ յու նա վետ

ծա ռա յու թյուն Տի րոջ Խոս քի ան դաս տա նում:

Մեր հան դիպ ման և միաս նա կան ա ղոթ քի ա ռի թով գնա հա տան քի և

շ նոր հա կա լու թյան Մեր խոսքն ենք ուղ ղում Ֆին լան դիա յի Լ յու թե րա կան

և Ուղ ղա փառ քույր Ե կե ղե ցի նե րին՝ հան ձինս Ձեր, սի րեց յալ եղ բայր, և

Ֆին լան դիա յի Ուղ ղա փառ Ե կե ղե ցու ա ռաջ նորդ Լեո ար քե պիս կո պո սի,

Ֆին լան դիա յի բա րեխ նամ իշ խա նու թյուն նե րին մեր ժո ղովր դի զա վակ նե-

րի հան դեպ դրսևոր վող բար յա ցա կա մու թյան ու բա րե կա մու թյան հա մար,

որ ար տա հայ տու թյունն է մեր ձա վո րի հան դեպ տե րու նա պատ վեր սի րո

պատ գա մի՝ վկայ ված ֆինն բա րե պաշտ ժո ղովր դի ողջ պատ մու թյան ըն-

թաց քին և մար դա սի րու թյան, որն ա ռաջ նոր դել է Ֆին լան դիա յի Ա վե-

տա րա նա կան-Լ յու թե րա կան Ե կե ղե ցուն մի սիո նե րա կան ա ռա քե լու թյան`

աշ խար հի տար բեր երկր ներ:

Այս հո գե նո րոգ պա հին Մենք ա ղոթք ենք բարձ րաց նում քա ղա քա-

կան ու տնտե սա կան խնդիր նե րից ու հա կա մար տու թյուն նե րից ա լե կոծ-

վող աշ խար հի խա ղա ղու թյան հա մար, որ պես զի մարդ կու թյու նը կա րո-

ղա նա կա ռու ցել իր բա րօր ու ա պա հով ա պա գան: Թող Երկ նա վոր Տերն

ամ րապն դի ու զո րաց նի եղ բայ րա կան ազ նիվ զգա ցում ներն ու սերն Իր

Սուրբ Ե կե ղե ցում, շնորհ և օրհ նու թյուն բաշ խի Իր Ան վա նը հա վա տա ցող

բո լոր քրիս տոն յա նե րին` ի պայ ծա ռու թյուն Ընդ հան րա կան մեկ և միաս-

նա կան Սուրբ Ե կե ղե ցու, այժմ և հա վիտ յանս. ա մեն:

10 ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2017 Գ.

Պաշ տո նա կան խոս քե րից ու պատ գամ նե րի փո խա նա կու մից հե տո եր կու ե կե ղե ցա պե տե րի հան դի սա պե տու թյամբ տե ղի ու նե ցավ նաև հա մա տեղ մի-ջե կե ղե ցա կան ա ղոթք՝ նվիր ված աշ խար հում և մաս նա վո րա պես Մեր ձա վոր Ա րևել քում ու Լեռ նա յին Ղա րա բա ղում խա ղա ղու թյան հաս տատ մա նը:

Մար տի 21-ին՝ ա ռա վոտ յան ժա մը 10:15-ին, Նո րին Սր բու թյունն ու նրան ու ղեկ ցող պաշ տո նա կան պատ վի րա կու թյու նը Հել սին կիի Վաան տա օ դա-կա յա նից մեկ նե ցին Ա րևել յան Ֆին լան դիա՝ Կո ւո պիո քա ղաք, ո րը Ի. դա րի կե սից հա մար վում է Կա րե լիա յի և Ֆին լան դիա յի Օր թո դոքս Ե կե ղե ցու ա վան-դա կան կենտ րո նը: Կո ւո պիո յի օ դա կա յա նում Նո րին Սր բու թյա նը եղ բայ րա-կան ջերմ ող ջա գուր մամբ դի մա վո րեց Կա րե լիա յի և հա մայն Ֆին լան դիա յի ար քե պիս կո պոս Լեոն ի րեն ու ղեկ ցող ոչ մեծ շքախմ բով՝ Նո րին Սր բու թյան՝ Ա րևել յան Ֆին լան դիա այ ցի հա մա կար գող ա վագ սար կա վագ Բա րեշ նորհ Յիր կի Հար կո նեն, Բարձ րաշ նորհ Լեո ար քե պիս կո պո սի քար տու ղար Բա րեշ-նորհ Կայ սար կա վագ Ապ պել բերգ և Կո ւո պիո յի Օր թո դոքս կենտ րո նա կան թան գա րա նի տնօ րեն մե ծազ նիվ Տիկ. Թե րե զա Տոյն ցի:

Օ դա կա յա նից Նո րին Սր բու թյունն ու հայ րա պե տա կան շքա խումբն ու-ղևոր վե ցին Կո ւո պիո յի Օր թո դոքս կենտ րոն՝ Լեո ար քե պիս կո պո սի նստա-վայր՝ մաս նա վոր այ ցե լու թյամբ լի նե լով նաև Կո ւո պիո յի Օր թո դոքս կենտ-րո նա կան թան գա րա նում, որ տեղ ներ կա յաց ված էին հատ կա պես ԺԶ.-ԺԹ. դա րե րի կա րե լիա կան օր թո դոքս հա մայնք նե րից ու վան քե րից բեր ված թան-գա րա նա յին ար ժե քա վոր նմուշ ներ:

Նույն օ րը ե րե կո յան Նո րին Սր բու թյունն ար քե պիս կո պոս Լեո յի հետ այ-ցե լեց Ա րևել յան Ֆին լան դիա յի ա մե նան շա նա վոր վան քե րից Նոր Վա լաա մի վան քը (հիմն. 1940 թ.): Այս տեղ եր կու ե կե ղե ցա պե տե րին դի մա վո րեց և որ դիա-կան իր ջերմ բա րի գալստ յան խոս քը փո խան ցեց վան քի վա նա հայր Հո գեշ-նորհ Սեր գիյ վար դա պե տը: Այ նու հե տև ե րե կո յան ժա մեր գու թյան և հա մա տեղ ա ղոթ քից հե տո Բարձ րաշ նորհ Լեո ար քե պիս կո պո սը բա րի գա լուստ մաղ թեց Նո րին Սր բու թյա նը՝ շեշ տե լով Հա յոց Ե կե ղե ցու ա ռա քե լա կան հնա գույն ծա-գումն ու բե րած ա վանդն ընդ հան րա կան քրիս տո նեա կան ըն տա նի քից ներս, կար ևո րե լով նաև Հա յաս տան յայց Ա ռա քե լա կան և Ֆին լան դիա յի Ուղ ղա փառ Ե կե ղե ցի նե րի միջև ձևա վոր ված ջերմ եղ բայ րա կան հա րա բե րու թյուն նե րի հե-ռան կար նե րի ու զար գա ցում նե րի միաս նա կան, հա մա տեղ ջան քե րով կեր տու-մը: Բարձ րաշ նորհ ար քե պիս կո պոսն այ նու հե տև հրա վի րեց Նո րին Սր բու թյա-նը՝ իր հայ րա պե տա կան պատ գա մը փո խան ցե լու ներ կա վա նա կան նե րին ու հա վա տաց յալ նե րին:

2017 Գ. ԷՋՄԻԱԾԻՆ 11

Ն. Ս. Օ. Տ. Տ. ԳԱՐԵԳԻՆ Բ. ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԽՈՍՔԸ ԿԱՐԵԼԻԱՅԻ ԵՒ ՀԱՄԱՅՆ ՖԻՆԼԱՆԴԻԱՅԻ ԱՐՔԵՊԻՍԿՈՊՈՍ

ԼԵՈՅԻ ՀԵՏ ՀԱՄԱՏԵՂ ԱՂՈԹՔԻ ԸՆԹԱՑՔՈՒՄ( Ֆին լան դիա, Նոր Վա լաա մի վանք, 21 մար տի, 2017 թ.)

« Փու թալ պա հել զմիա բա նու թիւն հոգ ւոյնյօ դիւ խա ղա ղու թեան, մի մար մին և մի հո գի,

որ պէս և կո չե ցա րուք ի մի յոյս կոչ ման ձե րոյ»(Ե փես. Դ. 3-4):

Սի րեց յա՛լ եղ բայր ի Ք րիս տոս, Կա րե լիա յի և հա մայն Ֆին լան դիա յի

ար քե պիս կո պոս Լեո,

Սի րե լի՛ քույ րեր և եղ բայր ներ,

Ք րիս տո նեա կան միու թյան մա սին աստ վա ծաշնչ յան այս պատ գա մով

այ սօր ող ջու նում ենք ձեզ բո լո րիդ` բե րե լով ձեզ օրհ նու թյուն բիբ լիա կան

Ա րա րա տի լան ջե րին աստ վա ծա յին տե սիլ քով 1700 տա րի ա ռաջ հաս տատ-

ված Հա յոց Ե կե ղե ցու հոգ ևոր կենտ րո նից` Մայր Ա թոռ Սուրբ Էջ միած նից:

Առ Աստ ված գո հա բա նու թյամբ է լցված Մեր հո գին` ևս մեկ ան գամ, 13

տա րի անց, այ ցե լել Ֆին լան դիա յի օրհն յալ եր կիր և ա ղոթք բարձ րաց նել

եր կինք մեր հոգ ևոր եղ բոր` Կա րե լիա յի և հա մայն Ֆին լան դիա յի ար քե-

պիս կո պոս Լեո յի և ն րա հա վա տաց յալ հո տի հետ: Քաղց րու թյամբ ենք

հի շում Ձեր այ ցը, սի րեց յա՛լ եղ բայր, Մայր Ա թոռ Սուրբ Էջ միա ծին 2006

թվա կա նին: Մենք, ինչ պես և այ սօր, միաս նա բար ա ղո թե ցինք հա նուն մեր

Ե կե ղե ցի նե րի պայ ծա ռու թյան, մեր ժո ղո վուրդ նե րի բա րօ րու թյան, աշ-

խար հի խա ղա ղու թյան և մարդ կու թյան ա պա հով կյան քի:

Սի րե լի՛ հա վա տա կից քույ րեր և եղ բայր ներ, այս օ րե րին Ք րիս տո սի

Ե կե ղե ցին, Մեծ Պահ քի ըն թաց քում, նա խա պատ րաստ վում է մեր Տի րոջ

հրա շա փառ ու հաղ թա կան Հա րու թյա նը: Եվ ա հա դե պի Ս. Զա տիկ այս

ճամ փոր դու թյան ըն թաց քին մենք ևս մեկ ան գամ ա ռիթ ու նենք Ֆին-

լան դիա յի աստ վա ծօրհն յալ հո ղի վրա ա ղոթ քով միաս նա բար խոր հե լու

քրիս տո նեա կան միու թյան ու սի րո վկա յու թյան մա սին` իբրև պատ գամ

առ նե լով Պո ղոս ա ռաք յա լի` Ե փե սա ցի նե րին ուղղ ված խոս քե րը. « Փու թալ

պա հել զմիա բա նու թիւն հոգ ւոյն յօ դիւ խա ղա ղու թեան, մի մար մին և մի

12 ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2017 Գ.

հո գի, որ պէս և կո չե ցա րուք ի մի յոյս կոչ ման ձե րոյ»: Փոր ձու թյուն նե րով

ու նա հա տա կու թյուն նե րով լե ցուն իր պատ մու թյան ողջ ըն թաց քում Հայ

Ե կե ղե ցին մշտա պես ի րա գոր ծել է քրիս տո նեա կան միու թյան և եղ բայր-

սի րու թյան պատ գա մը` շեշ տե լով «միու թիւն ի կա րևորս և սէր յա մե նայ-

նի» քրիս տո նեա կան սկզբուն քը:

Աշ խարհն այ սօր կքած է բազ մա թիվ խնդիր նե րի և մար տահ րա վեր-

նե րի ծան րու թյու նից, դրանց լուծ ման հրա մա յա կան նե րի ա ռաջ նո րա նոր

քայ լեր են գոր ծադր վում` հա մա տե ղե լու տար բեր պե տու թյուն նե րի, ժո-

ղո վուրդ նե րի և մի ջազ գա յին կա ռույց նե րի ջան քե րը` հա նուն հա մե րաշխ,

ար դար և ա պա հով աշ խար հի: Այ սօր նա հանջ են ապ րում հոգ ևոր-բա-

րո յա կան ար ժեք նե րը, ան տես վում` քրիս տո նեա կան ա վան դա կան ըն կա-

լում նե րը, ո րոնց պահ պան ման հա մար հրա մա յա կան է միա վո րու մը Ե կե-

ղե ցի նե րի ջան քե րի՝ Ա վե տա րա նի ճշմար տու թյամբ շա ղա խե լու մարդ կանց

կյան քը: Մենք ա մենքս, իբրև քրիս տոն յա ներ, կոչ ված ենք մեկ հույ սի,

որ է Ք րիս տո սի բե րած փրկու թյու նը, և միայն այս միաս նա կան հույ սի,

հա վա տի և սի րո մեջ կա րող ենք զգալ մեկս մյու սի ցավն ու դժվա րու-

թյուն նե րը, միայն այս կերպ կա րող ենք հա րատ ևել Հի սուս Ք րիս տո սի

պարգ ևած հաղ թա կան հա րու թյան մեջ: Մեր օ րե րում, ինչ պես Մեր ձա վոր

Ար ևել քում, այն պես և աշ խար հի տար բեր կող մե րում ծայ րա հե ղա կան ու-

ժե րի կող մից սան ձա զերծ ված պա տե րազ մա կան գոր ծո ղու թյուն ներն ու

ա հա բեկ չու թյուն նե րը աշ խար հը կանգ նեց րել են հու մա նի տար ա ղե տի և

բա զում խնդիր նե րի ա ռաջ: Ն ման ցա վա լի ի րո ղու թյուն նե րը պա հան ջում

են բո լոր հա վա տաց յալ նե րի ջան քե րի և ա ղոթք նե րի հա մա տե ղում, միաս-

նա կան մո տե ցում՝ փո խըմբռն ման ո գին ու հա մա գոր ծակ ցու թյան ու ղի-

նե րը զո րաց նե լու և կ րո նա կան քո ղով սքող ված հա կա մար տու թյուն ներն

ու դրան ցից ծնվող հա սա րա կա կան ա ղետ նե րը կան խար գե լե լու հա մար:

Հայ Ե կե ղե ցին պատ մու թյան ըն թաց քում մշտա պես իր ա ռա քե լու թյան

կար ևո րա գույն մասն է հա մա րել ժո ղո վուրդ նե րի միջև խա ղաղ հա մա կե-

ցու թյան, փոխ հան դուր ժո ղա կա նու թյան ու փո խըմբռն ման հաս տատ մանն

ուղղ ված գոր ծըն թաց նե րին իր մաս նակ ցու թյու նը: Տաս նամ յակ ներ ի վեր

ան հան գիստ է նաև մեր տա րա ծաշր ջա նը: Լեռ նա յին Ղա րա բա ղում մեր

ժո ղո վուր դը շա րու նակ են թարկ վում է Ադր բե ջա նի ռազ մա կան հար ձա-

կում նե րին: Պաշտ պա նե լով հայ րե նի երկ րում ա զատ ապ րե լու իր ի րա վուն-

քը, մեր ժո ղո վուր դը ձգտում է ԵԱՀԿ Մինս կի խմբի հա մա նա խա գահ նե րի

միջ նոր դա կան ջան քե րով հաս նել Ղա րա բաղ յան հար ցի խա ղաղ կար գա-

վոր մա նը: Ցա վոք, Ադր բե ջա նը ռազ մա տենչ հայ տա րա րու թյուն նե րով, զի-

2017 Գ. ԷՋՄԻԱԾԻՆ 13

նու ժի սադ րիչ գոր ծո ղու թյուն նե րով չի թաքց նում խնդի րը ռազ մա կան

ճա նա պար հով լու ծե լու իր ցան կու թյու նը: Հա կա մար տու թյան ա ռա ջին

օր վա նից Հայ Ե կե ղե ցին, հա վա տա րիմ իր խա ղա ղա սի րա կան ա ռա քե լու-

թյա նը, երկ խո սու թյուն է սկսել Ադր բե ջա նի հոգ ևոր ա ռաջ նորդ նե րի հետ:

Իբրև պա տե րազ մի և ար հա վիր քի ցա վը կրող ժո ղո վուրդ՝ Մեր ցան կու-

թյունն է, որ շու տա փույթ խա ղա ղու թյուն հաս տատ վի ողջ աշ խար հում,

և չ լի նեն սգա ցող այ րի ներ, որ բա ցած զա վակ ներ և որ դե կո րույս մայ րեր,

որ պես զի ա մենքն ապ րեն ա պա հով, խա ղաղ և եր ջա նիկ կյան քով:

Այս մտա ծում նե րով և մաղ թան քով Մեր ջեր մե ռանդ ա ղոթքն ենք վե-

րա ռա քում առ Բարձր յալն Աստ ված` խնդրե լով, որ օրհ նի Ֆին լան դիա-

յի Հան րա պե տու թյու նը և այս հյու րըն կալ երկ րի բա րե սիրտ ժո ղովր դին`

շնոր հե լով հա րատև ա ռա ջըն թաց և բա րօ րու թյուն:

Մեր այ ցը, սի րեց յալ եղ բայր, գե ղե ցիկ ա ռիթ է ըն ծա յում Մեզ Մեր

սրտի ջերմ զգա ցում նե րը և շ նոր հա կա լու թյու նը հայտ նե լու Ձեզ և հա-

վա տա վոր Ձեր հո տին՝ Ֆին լան դիա յում ապ րող մեր ժո ղովր դի զա վակ նե րի

հան դեպ դրսևո րած ազ նիվ ու բար յա ցա կամ վե րա բեր մուն քի հա մար:

Թող Տերն օժ տի մեզ Իր սի րո շնոր հով ու զո րաց նի ճշմար տու թյան

Իր Հո գով և միու թյան մեջ հույ սով ա մուր պահ պա նի ու ա ռաջ նոր դի Իր

Սուրբ Ե կե ղե ցին:

Հա ջորդ օ րը՝ մար տի 22-ին, Վե հա փառ Հայ րա պետն ու նրան ու ղեկ ցող շքա խում բը ծա նո թա ցան վան քի ա ռօր յա յին, մշա կու թա յին-վա նա կան զա-նա զան ձեռ նարկ նե րին ու կա ռույց նե րին: Այ նու հե տև Նո րին Սր բու թյունն ու նրան ու ղեկ ցող պաշ տո նա կան պատ վի րա կու թյունն ու ղևոր վե ցին Կո ւո պիո-յից մո տա վո րա պես 150 կմ հե ռա վո րու թյան վրա գտնվող ա րևե լա ֆին նա կան մյուս կար ևոր քա ղաք՝ Յո հեն սու, որ տեղ, Ա րևել յան Ֆին լան դիա յի հա մալ սա-րա նի ղե կա վա րու թյան հրա վե րով, Վե հա փառ Հայ րա պե տը հա մալ սա րա նի Օր թո դոքս աստ վա ծա բա նա կան միաց յալ դպրո ցում ներ կա յաց նե լու էր դա-սա խո սու թյուն հե տև յալ խո րագ րով՝ « Կա՞ արդ յոք իս լա մա կան աշ խար հի վե-րա բեր յալ հայ կա կան մաս նա վոր ըն կա լում»: Դա սա խո սու թյան մեջ Նո րին Սր բու թյու նը կենտ րո նա ցավ հիմ նա կա նում իս լա մա կան աշ խար հի հետ հայ ժո ղովր դի և Հայ Ա ռա քե լա կան ե կե ղե ցու խա ղաղ հա մա կե ցու թյան և երկ-խո սու թյան օ րի նակ նե րին ու պատ մա կան փոր ձա ռու թյա նը, այ նու հետև պա-տաս խա նեց ներ կա նե րի հար ցե րին:

Դա սա խո սու թյա նը ներ կա էին նաև Կա րե լիա յի և Հա մայն Ֆին լան դիա յի ար քե պիս կո պոս Լեոն, աստ վա ծա բա նա կան դպրո ցի դա սա խոս ներ և ու սա-նող ներ:

14 ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2017 Գ.

Ն. Ս. Օ. Տ. Տ. ԳԱՐԵԳԻՆ Բ. ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻ ԽՈՍՔԸԱՐԵՎԵԼՅԱՆ ՖԻՆԼԱՆԴԻԱՅԻ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆԻ ՕՐԹՈԴՈՔՍ

ԱՍՏՎԱԾԱԲԱՆԱԿԱՆ ՄԻԱՑՅԱԼ ԴՊՐՈՑՈՒՄ( Ֆին լան դիա, Յո հեն սու, 22 մար տի, 2017 թ.)

Սի րեց յա՛լ հոգ ևոր եղ բայր ի Ք րիս տոս, ար քե պիս կո պոս Լեո,

Բարձ րաշ նո՛րհ, գե րաշ նո՛րհ և հո գեշ նո՛րհ հայ րեր, սի րե լի՛ ու սա նող-

ներ ու ներ կա ներ.

Մեծ ու րա խու թյուն է Մեզ հա մար հան դես գալ Ար ևել յան Ֆին լան-

դիա յի հա մալ սա րա նի Օր թո դոքս աստ վա ծա բա նա կան այս դպրո ցի պատ-

կա ռե լի լսա րա նի ա ռաջ: Ֆին լան դիա յի քույր Ե կե ղե ցի նե րին մեր այ ցե-

լու թյան այս վեր ջին օրն ա հա վա սիկ եզ րա փակ վում է աստ վա ծա բա նա-

կան մտքի ու կրթու թյան այս օ ջա խում, որ տեղ կերտ վում են Ք րիս տո սի

խոս քի ու Ա վե տա րա նի սպա սա վոր նե րը:

Ա. Մեր զե կույ ցի թե ման խո րագր ված է՝ « Կա՞ արդ յոք իս լա մա կան

աշ խար հի վե րա բեր յալ հայ կա կան մաս նա վոր ըն կա լում». Հայ Ե կե ղե ցու և

հայ ժո ղովր դի ողջ պատ մու թյու նը, ըստ էու թյան, հա վա տի հա մար վկա-

յու թյան մի օ րի նակ է: Դեռևս քրիս տո նեու թյունն ըն դու նե լուց տաս ներ-

կու տա րի անց՝ 313 թ., ըստ քրիս տո նեա կան պատ մագ րու թյան հայր Եվ-

սե բիոս Կե սա րա ցու՝ հա յե րը մարտն չե ցին ու պայ քա րե ցին ի րենց քրիս-

տո նեա կան հա վա տի հա մար ընդ դեմ Ար ևել յան Բ յու զան դա կան կայս-

րու թյան հա մա գա հա կալ Մաք սի միա նոս Դա ժա յի: Այ նու հետև, ողջ Դ. ու

Ե. դա րերն ան ցան հա վա տի վկա յու թյան ու քրիս տո նեա կան ար ժեք նե րի

պաշտ պա նու թյան հա մար պայ քա րի հու նով: Եվ այդ ի մաս տով վճռո րոշ

ե ղավ 451 թվա կա նը, երբ Հայ Ե կե ղե ցին ու ժո ղո վուր դը, իբրև մեկ հո գի

ու մեկ մար մին, ճա կա տա մարտ տվե ցին կրո նա փո խու թյուն պար տադ րող

զրա դաշ տա կան պար սից զոր քի դեմ Ա վա րայ րի դաշ տում: Պատ մա կան այս

ի րա դար ձու թյու նը հատ կո րոշ վեց նաև նույն այդ պայ քա րի ար ձա նագ րող-

պատ միչ Ե ղի շեի բա նաձ ևով՝ «քրիս տո նեու թյու նը մեր մաշ կի գույնն է»:

Բ. Ա հա քրիս տո նեա կան հա վա տի հա մար այս պի սի պատ մու թյամբ և

փոր ձա ռու թյամբ է, որ հայ ժո ղո վուրդն ա ռա ջին ան գամ ա ռե րես վեց Է.

դա րում դեռ նոր-նոր ձևա վոր ված իս լա մա կան աշ խար հի հետ: Կար ևոր է

2017 Գ. ԷՋՄԻԱԾԻՆ 15

նշել, որ հենց ա ռա ջին տա րի նե րից Հայ Ե կե ղե ցու գա հա կալ ներն ու իշ-

խան նե րը կա րո ղա ցան հան դուր ժո ղա կա նու թյան և փոխ ճա նաչ ման հա-

մա ձայ նա գիր կնքել ա րաբ նե րի հետ՝ այդ պի սով Ք րիս տոն յա Ար ևել քում

տա լով իս լա մա կան աշ խար հի հետ հա մա կե ցու թյան ա ռա ջին օ րի նակ նե-

րից մե կը: Կար ևոր է հատ կա պես պատ մա կան այն փաս տը, որ իս լա մի

հիմ նա դիր Մու հա մեդ մար գա րեից սկսած` Ե րու սա ղե մի Հա յոց Պատ րիար-

քու թյա նը ա րաբ խա լի ֆա նե րը պար բե րա բար տրա մադ րել են կրո նա կան

ա զատ պաշ տա մուն քի և կալ վածք նե րի տնօ րին ման ա ռանձ նաշ նոր հում-

ներ և հ րո վար տակ ներ: Մեր ժո ղո վուր դը պատ մու թյան ըն թաց քում դա-

րա վոր փոխ հա րա բե րու թյուն ներ է ու նե ցել իս լա մա կան հար ևան պե տու-

թյուն նե րի հետ և եր բեմն ե ղել նաև իս լա մա կան տե րու թյուն նե րի գե-

րիշ խա նու թյան ներ քո: Այդ ժա մա նա կաշր ջա նում հա մա կե ցու թյու նը ոչ

միշտ է ան ցել անվր դով ըն թաց քով: Այն դեպ քում, երբ իս լա մի բուն ո գին

խե ղա թյուր վել է և քա ղա քա կա նաց վել՝ ծա ռա յե լով շա հա դի տա կան նպա-

տակ նե րի, հայ ժո ղո վուրդն ապս տամ բել է՝ նույն Ե. դա րի քրիս տո նեա-

կան պայ քա րի «վասն հա վա տոյ և վասն հայ րե նեաց» կար գա խո սի հա-

մա ձայն: Եվ այս տեղ է, որ մենք կար ևոր ենք հա մա րում ա նե լու ա ռա ջին

ամ փո փու մը: Իս լա մի հետ երկ խո սու թյան ու հա մա կե ցու թյան խախտ-

ման և վ տանգ ման ա ռա ջին կար ևոր պատ ճա ռը իս լա մի քա ղա քա կա նա-

ցումն է, նրա կրո նա կան բուն ո գու և խա ղա ղա սի րա կան դրսևոր ման

ա ղա վա ղու մը: Ինչ պես քրիս տո նեու թյու նը, այն պես էլ իս լա մը միա տարր

չէ՝ նե րա ռե լով բազ մա թիվ հա րան վա նու թյուն ներ ու շար ժում ներ՝ եր բեմն

հոգ ևո րի ու կրո նա կա նի մա սին բա վա կան տար բեր մո տե ցում նե րով ու

մեկ նա բա նու թյուն նե րով: Եվ շատ հա ճախ, ցա վոք, նմա նա տիպ բազ մա-

զա նու թյու նը բե րում է իս լա մի մա սին սխալ պատ կե րա ցում նե րի և կարծ-

րա տի պե րի ա ռա ջաց ման:

Քա ղա քա կան ու պատ մա կան զար գա ցում նե րի հետ ևան քով իս լա-

մի հետ առն չու թյուն նե րը բա վա կա նին տևա կան են ե ղել հայ ժո ղովր դի

կյան քում: Այդ հա րա բե րու թյուն նե րի ըն թաց քում ա ռաջ են ե կել նաև

իս լամ-քրիս տոն յա երկ խո սու թյան ա ռան ձին եր ևույթ ներ, երբ հայ և իս-

լամ աստ վա ծա բան նե րի կող մից կազ մա կերպ վում էին աստ վա ծա բա նա կան

բա նա վե ճեր ու քննար կում ներ: Այդ եր ևույթն ար դեն սկիզբ ա ռավ ԺԱ.

դա րից, երբ հայ նշա նա վոր իշ խան, աստ վա ծա բան ու մա տե նա գիր Գ րի-

գոր Մա գիստ րոսն ու մու սուլ ման գիտ նա կան Մա նու չեն ի րենց բա նա վե ճի

արդ յուն քում միջ նա դար յան Հա յաս տա նում ստեղ ծե ցին քրիս տո նեու թյան

և իս լա մի միջև կրո նա կան բա նա վե ճի ու երկ խո սու թյան մշա կույ թը: Այս

16 ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2017 Գ.

ա մե նը, ի հար կե, ու ներ խիստ շեշտ ված ջա տա գո վա կան բնույթ, սա կայն,

իբրև միջ նա դար յան իս լամ հա սա րա կար գում ա ռա ջա ցած ի րո ղու թյուն,

ա ռա ջա տար եր ևույթ էր: Դ րան նպաս տում էր նաև հայ քրիս տոն յա և

իս լամ բնակ չու թյան դա րա վոր հա մա կե ցու թյան գոր ծո նը: Այս պես, օ րի-

նակ, մի շարք խո շոր քա ղաք նե րում՝ մայ րա քա ղաք ներ Դ վի նում և Ա նիում,

Ս պա հա նում և Հա լե պում ե կե ղե ցի ներն ու իս լա մա կան մզկիթ նե րը գոր ծել

են կողք-կող քի, նույ նիսկ միև նույն թա ղա մա սում: Այ սօր էլ Հա յաս տա նի

մայ րա քա ղաք Եր ևա նի կենտ րո նա կան մա սում գտնվում է Կա պույտ մզկի-

թը, ո րը վեր ջին տա րի նե րին կրկին նո րոգ վել է և Հա յաս տա նում բնակ վող

մահ մե դա կան նե րի հա մար ծա ռա յում է որ պես ա ղո թա տե ղի, պաշ տա մուն-

քի վայր: Նաև իս լա մա կան բա րե կամ պե տու թյուն նե րում իշ խա նու թյուն-

նե րը բա րե հո ժա րու թյամբ ար տո նում են հայ կա կան ե կե ղե ցի նե րի, հայ

հա մայնք նե րի գոր ծու նեու թյու նը, հո ղա տա րածք և օ ժան դա կու թյուն են

տրա մադ րում նոր ե կե ղե ցի նե րի կա ռուց ման հա մար: Այս պի սով, կա րե լի

է եզ րա կաց նել, որ իս լա մի կրո նա կան-աստ վա ծա բա նա կան ճիշտ ըն կա լու-

մը, պատ մա կան փոր ձա ռու թյան ծի րից ներս, կա րող է նպաս տա վոր հող

ստեղ ծել՝ ա ռողջ, հան դուր ժո ղա կան կրո նա կան երկ խո սու թյան ու հա մա-

գոր ծակ ցու թյան հա մար՝ քրիս տո նեու թյան և իս լա մի միջև:

Գ. Մեր այս զե կույ ցի շրջա նակ նե րում մենք կա մե նում ենք անդ րա-

դառ նալ մի կար ևոր ի րո ղու թյան ևս, որ է՝ պատ մու թյան ըն թաց քում իս լա-

մի ազ գայ նաց ման գոր ծըն թա ցը: Ձեզ ծա նոթ են այն ցա վա լի ու ա ղե տա լի

հա լա ծանք նե րը, որ հայ ժող վուրդն ու Հա յոց Ե կե ղե ցին կրե ցին Օս ման-

յան կայս րու թյան մեջ հատ կա պես ԺԹ. դա րա վեր ջին և Ի. դա րասկզ բին:

1908 թ. ե րիտ թուր քա կան հե ղաշր ջու մից հե տո Օս ման յան Թուր քիա յում

հաս տատ վե ցին, այս պես կոչ ված, հան րա պե տա կան կար գեր: Իս լա մի կրո-

նա կան բո վան դա կու թյունն այս ժա մա նա կաշր ջա նում ամ բող ջու թյամբ

ազ գայ նաց վեց՝ ծա ռա յե լով իբրև կրո նա քա ղա քա կան են թա հող ե րիտ-

թուր քա կան իշ խա նու թյուն նե րի հա մար՝ Մեծ Թու րան կամ թյուր քա լե զու

բո լոր ազ գե րին մեկ տե րու թյան մեջ հա մախմ բե լու զավ թո ղա կան ծրագ-

րի շրջա նակ նե րում: Կ րոնն իբրև քա ղա քա կան շղարշ օգ տա գոր ծե լու այս

ա րա տա վոր մո տեց ման ան մի ջա կան հետ ևանք դար ձավ Ի. դա րի ա ռա ջին

ցե ղաս պա նու թյու նը՝ հայ ազ գաբ նակ չու թյան կո տո րա ծը Թուր քիա յում՝

ա ռա ջին աշ խար հա մար տի տա րի նե րին ու դեռ դրա նից հե տո էլ՝ 1915-

1923 թթ.: Հա յե րը կո տոր վում էին քրիս տոն յա և հայ լի նե լու պատ ճա ռով:

Այս եր ևույթն ու ղիղ հա մե մա տա կան էր քա ղա քա կա նաց ված կրո նա կան

2017 Գ. ԷՋՄԻԱԾԻՆ 17

այն մո տեց մա նը, ո րով ի րենց ծա ծուկ հաշ վարկ ներն էին ի րա կա նաց նում

ե րիտ թուր քա կան իշ խա նու թյուն նե րը: Եվ իր հեր թին, ուղ ղա կի հա կա-

սու թյան մեջ էր իս լա մա կան այն երկր նե րի, մաս նա վո րա պես Մեր ձա վոր

Ար ևել քում, եղ բայ րա կան մո տեց ման հետ, ո րի արդ յուն քում Ցե ղաս պա-

նու թյու նից հե տո տասն յակ հա զա րա վոր գաղ թա կան հա յեր ա պաս տան

գտան Սի րիա յի, Պարս կաս տա նի, Լի բա նա նի, Ի րա քի, Ե գիպ տո սի և իս-

լա մա կան աշ խար հի այլ երկր նե րի ժո ղո վուրդ նե րի և իշ խա նու թյուն նե րի

կող մից: Կա րող ենք վստա հա բար նշել, որ պատ մա կան այս օ րի նակ ներն

ի րար հա կադ րում են իս լա մի սխալ, քա ղա քա կա նաց ված ըն կա լու մը դրա

մյուս՝ կրո նա կան բա րե պաշ տու թյամբ ու Ղու րա նի պատ վի րան նե րի գոր-

ծադր մամբ ապր ված իս լա մա կան մշա կույ թին: Այս եղ բայ րա կան ջերմ վե-

րա բեր մուն քի արդ յուն քում ձևա վոր վե ցին և առ այ սօր խա ղաղ ու բա րօր

կյանք ու նեն Մեր ձա վոր Ար ևել քի մեր հա մայնք նե րը, ո րոն ցից Սի րիա-

յի նը և Ի րա քի նը ներ կա յում դի մագ րա վում են իս լա մա կան կրո նա կան-

ծայ րա հե ղա կան խմբա վո րում նե րի կող մից սան ձա զեր ծած պա տե րազ մի

ար հա վիրք նե րը: Ա րա բա կան շատ երկր նե րի հյու րըն կալ հո ղում հա յոր-

դի նե րը կա րո ղա ցան ի րենց նպաս տը բե րել տե ղի հա սա րա կա կան-քա ղա-

քա կան, մշա կու թա յին, տնտե սա կան ու գի տա կան կյան քի զար գաց մա նը՝

շատ հա ճախ զբա ղեց նե լով նաև ղե կա վար պա տաս խա նա տու պե տա կան

ու քա ղա քա կան պաշ տոն ներ: Այ սօր էլ Մեր ձա վոր Ար ևել քում հայ ժո-

ղովր դի զա վակ նե րը շա րու նա կում են ապ րել նույն եղ բայ րա կան մթնո-

լոր տում՝ ի րենց մու սուլ ման հայ րե նա կից նե րի հետ օ րա վուր զո րաց նե լով

այդ երկր նե րում կրո նա կան հան դուր ժո ղա կա նու թյան և երկ խո սու թյան

ո գին: Եվ այս ա ռու մով, ան շուշտ, դա տա պար տե լի են քրիս տո նեա կան

ու իս լա մա կան կրոն նե րի դա րա վոր խա ղաղ հա մա կե ցու թյու նը վտան գող

քա ղա քա կա նաց ված ծայ րա հեղ իս լա մա կան ռազ մա կան խմբա վո րում նե-

րի ու միա վո րում նե րի գոր ծո ղու թյուն նե րը Մեր ձա վոր Ար ևել քում, ո րոնք

սպառ նում են իս պառ ոչն չաց նե լ թե՛ քրիս տոն յա-իս լամ հա մայնք նե րի

հա մա կե ցու թյան դա րա վոր ա վան դույ թը և թե՛ քրիս տո նեա կան պատ մա-

կան ներ կա յու թյու նը տա րա ծաշր ջա նում:

Դ. Ժա մա նա կա կից աշ խար հում, երբ ակ տիվ կեր պով զար գա նում

ու զո րա նում են մի ջե կե ղե ցա կան ու միջկ րո նա կան երկ խո սու թյուն նե րը,

տար բեր կրոն նե րի ու կրո նա կան մշա կույթ նե րի միջև ա ռա վել կար ևոր-

վում են հա մընդ հա նուր գոր ծակ ցու թյան եզ րե րը, ի հա կակ շիռ առ կա

աստ վա ծա բա նա կան տար բե րու թյուն նե րի, Իս լա մի հետ երկ խո սու թյան

18 ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2017 Գ.

ու հա մա կե ցու թյան հայ քրիս տո նեա կան պատ մա կան փոր ձա ռու թյու նը

կա րող է մեծ նպաստ բե րել: Պատ մու թյան նո րա գույն ժա մա նա կաշր ջա-

նում Հայ Ե կե ղե ցին, իս լա մա կան աշ խար հում սփռված իր տար բեր հա-

մայնք նե րով ու գա ղութ նե րով, միշտ էլ ակ տիվ մաս նակ ցու թյուն է ու նե-

ցել միջկ րո նա կան, հատ կա պես իս լամ-քրիս տո նեու թյուն երկ խո սու թյան

զար գաց մա նը: Հատ կան շա կան են Մեր ձա վոր Ար ևել քի մի շարք երկր նե րի

իս լամ կրո նա կան ա ռաջ նորդ նե րի ու ղե կա վար նե րի այ ցե րը Հա յաս տան՝

Մայր Ա թոռ Սուրբ Էջ միա ծին, Հա յոց Ե կե ղե ցու նվի րա պետ նե րի փո խա-

դարձ այ ցե լու թյուն ներն իս լա մա կան աշ խար հի տար բեր կրո նա պե տե րին

ու ղե կա վար նե րին: Կար ևոր է այս ա ռու մով նաև այն, որ ներ կա յումս Ար-

ցա խա-Ադր բե ջա նա կան զին ված հա կա մար տու թյան շրջա նակ նե րում մեր

կող մից, մեր գա հա կա լու թյան ա ռա ջին իսկ օ րե րից սկսած (2000 թ., 24

նո յեմ բե րի), ԱՊՀ միջկ րո նա կան խորհր դի շրջա նակ նե րում, ինչ պես նաև

Ռուս Ուղ ղա փառ Ե կե ղե ցու նվի րա պետ նե րի միջ նոր դու թյամբ պար բե-

րա բար կազ մա կերպ վել են ե ռա կողմ հան դի պում ներ Կո վա սի մու սուլ-

ման նե րի հոգ ևոր ա ռաջ նոր դի հետ: Այդ հան դի պում նե րում ընդգծ վել է,

որ հա կա մար տու թյու նը կրո նա կան բնույթ չի կրում, և հոր դոր է ուղղ-

վել հա կա մար տող կող մե րին՝ զերծ մնա լու կրո նա կան թշնա ման քի որ ևէ

դրսևո րու մից ու խա ղաղ բա նակ ցու թյուն նե րի ճա նա պար հով հաս նել դրա

լուծ մա նը:

Ե. Վե րո բեր յալ պատ մա կան օ րի նակ ներն ու վեր լու ծու թյուն նե րը մեզ

թույլ են տա լիս Իս լա մի ըն կալ ման հա մայ նա պատ կե րի մեջ կա տա րե լու

հետև յալ եզ րա փա կիչ դի տար կում նե րը.

1. Կ րո նա կան-բա րե պաշ տա կան ճշմա րիտ ապ րումն է այն միակ են-

թա հո ղը, ո րի վրա կա րող է հաս տատ վել ա ռողջ ու կա ռու ցո ղա կան երկ-

խո սու թյու նը քրիս տո նեու թյան և իս լա մի միջև:

2. Ներ կա ժա մա նա կաշր ջա նում կրո նա կան տար բեր հա կա մար տու-

թյուն նե րը, ո րոնց կենտ րո նում իս լա մի վե րա բեր յալ ծայ րա հեղ մեկ նու-

թյունն է, արդ յունք են իս լա մա կան կրո նա կան մշա կույ թի և սկզ բունք նե-

րի կեղծ ու քա ղա քա կա նաց ված մո տե ցում նե րի:

3. Իս լա մա կան և ք րիս տո նեա կան աշ խարհ նե րի հա մա կե ցու թյան

ար դի խնդի րը պա հան ջում է տար բեր քրիս տոն յա ժո ղո վուրդ նե րի, մաս-

նա վո րա պես Մեր ձա վոր Ար ևել քում ապ րող քրիս տո նեա կան ե կե ղե ցի նե-

րի՝ իս լա մի հետ ու նե ցած հա մա կե ցու թյան և երկ խո սու թյան պատ մու-

թյան ման րակր կիտ ու սում նա սի րու թյուն: Միայն այդ կերպ է հնա րա վոր

2017 Գ. ԷՋՄԻԱԾԻՆ 19

ա ռան ձին, մաս նա վոր պատ կե րա ցում նե րից գնա լու դե պի իս լա մի հետ

հա մա կե ցու թյան միաս նա կան և ընդ հա նուր պատ կե րի:

4. Վեր ջին տաս նամ յակ նե րում Մեր ձա վոր Ար ևել քի և աֆ րիկ յան

երկր նե րից մի լիո նա վոր ներ գաղ թյալ նե րի ներ կա յու թյու նը եվ րո պա կան

պե տու թյուն նե րում կեն սա կան անհ րա ժեշ տու թյուն է դարձ նում ներ հա-

սա րա կա կան երկ խո սու թյու նը հյու րըն կալ ժո ղովր դի և տվ յալ երկ րում

ձևա վոր ված մու սուլ ման հա մայնք նե րի միջև՝ ա պա հո վե լու հա մար փո-

խըմբռ նումն ու հա մե րաշխ հա մա կե ցու թյու նը և իս լա մա կան հա մայնք-

նե րի՝ օ րի նա հար գու թյամբ ու օ րի նա պա հու թյամբ կե ցու թյու նը հյու րըն-

կալ երկր նե րում՝ հիմն ված քա ղա քա ցիա կան ի րա վուն քի և խղ ճի ա զա-

տու թյան սկզբուն քի վրա:

5. Ար դի տե ղե կատ վու թյան և լ րատ վու թյան ա նընդ հատ զար գա ցող

պայ ման նե րում անհ րա ժեշտ է իս լա մի մա սին ու նե նալ ի րա կան, մաս նա-

գի տա կան ու ճշգրիտ պատ կե րա ցում՝ խու սա փե լու հա մար շատ հա ճախ

մա կե րե սա յին տե ղե կատ վու թյան ստեղ ծած կարծ րա տի պե րից ու մո տե-

ցում նե րից:

Հա վարտ դա սա խո սու թյան Նո րին Սր բու թյու նը և հայ րա պե տա կան պաշ տո նա կան պատ վի րա կու թյու նը հյու րըն կալ վե ցին աստ վա ծա բա նա կան դպրո ցի տնօ րեն պրոֆ. Մա տի Կո տի րա նա յի և դա սա խո սապ րո ֆե սո րա կան անձ նա կազ մի կող մից:

Նույն օ րը՝ ե րե կո յան, Ա մե նայն Հա յոց կա թո ղի կոսն ու նրան ու ղեկ ցող պաշ տո նա կան պատ վի րա կու թյու նը Յո հեն սու յի օ դա կա յա նից Հել սին կի- Մոսկ վա-Ե րևան չվեր թով վե րա դար ձան Մայր Ա թոռ Սուրբ Էջ միա ծին՝ մի-ջե կե ղե ցա կան եղ բայ րու թյան ու ջերմ հա րա բե րու թյուն նե րի հա մար ար տա-սան ված խոս քե րի և ա ղոթք նե րի, հան դի պում նե րի ու մի ջո ցա ռում նե րի հա-ճե լի հու շե րով և տպա վո րու թյուն նե րով:

Շա հե Ծ. վրդ. Ա նան յան Մի ջե կե ղե ցա կան հա րա բե րու թյուն նե րի

բաժ նի պա տաս խա նա տու

ԷՋՄԻԱԾԻՆ

ՄԱՅՐ ԱԹՈՌ ՍՈՒՐԲ ԷՋՄԻԱԾՆԻ ԴԻՎԱՆԱՊԵՏԳԵՐԱՇՆՈՐՀ Տ. ԱՐՇԱԿ ԵՊԻՍԿՈՊՈՍ ԽԱՉԱՏՐՅԱՆԻ ԶԵԿՈՒՅՑԸ

ՄԱՅՐ ԱԹՈՌ ՍՈՒՐԲ էՋՄԻԱԾՆԻ 2016 ԹՎԱԿԱՆԻԳՈՐԾՈՒՆԵՈՒԹՅԱՆ ՎԵՐԱԲԵՐՅԱԼ`

ՆԵՐԿԱՅԱՑՎԱԾ ԳԵՐԱԳՈՒՅՆ ՀՈԳԵՎՈՐ ԽՈՐՀՐԴԻ ԺՈՂՈՎՈՒՄ( Մար տի 7-9, 2017 թ.)

Տե ղե կա գի րը պատ րաստ ված է Մայր Ա թոռ Սուրբ Էջ միած նի 51 ներ քին կա-ռույց նե րի, 32 թե մե րի ու Հայ րա պե տա կան 2 պատ վի րա կու թյուն նե րի* տրա մադ-րած տե ղե կու թյուն նե րի հի ման վրա:1

1. ՀԱՅՐԱՊԵՏԱԿԱՆ ԸՆԴՈՒՆԵԼՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԵՎ ԱՅՑԵԼՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ

Հաշ վե տու տա րում Նո րին Սր բու թյունն ըն դու նել է պե տա կան, ե կե ղե ցա կան տար բեր բարձ րաս տի ճան պատ վի րա կու թյուն նե րի, հա սա րա կա կան, մշա կու թա-յին գոր ծիչ նե րի և ուխ տա վոր բազ մա թիվ հա վա տաց յալ նե րի:

ա. Ըն դու նե լու թյուն ներ Հուն վա րի 14-ին Վե հա փառ Հայ րա պե տը Մայր Ա թոռ Սուրբ Էջ միած նում ըն-

դու նել է Մայր Ա թո ռի Սո ցիա լա կան ծա ռա յու թյուն նե րի գրա սեն յա կի կող մից 2015 թ. դեկ տեմ բե րին ի րա կա նաց րած «Ու րախ Ա մա նոր սահ մա նում» ծրագ րի մաս նա-կից նե րին:

Հուն վա րի 17-ին` Հայ կա կան Բա րե գոր ծա կան Ընդ հա նուր Միու թյան նա խա-գահ տիար Պերճ Սեդ րակ յա նին:

Հուն վա րի 27-ին` ՀՀ ԶՈՒ Հոգ ևոր ա ռաջ նոր դու թյան սպա սա վոր նե րին` գլխա վո րու թյամբ ՀՀ Պաշտ պա նու թյան նա խա րար Սեյ րան Օ հան յա նի և ՀՀ ԶՈՒ հոգ ևոր ա ռաջ նորդ Գերշ. Տ. Վր թա նես ե պիս կո պոս Աբ րա համ յա նի (տե՛ս էջ 20):

Փետր վա րի 1-ին` Վ րաս տա նի Հան րա պե տու թյան Պաշտ պա նու թյան նա խա-րար Թի նա թին Խի դա շե լիի գլխա վո րած պատ վի րա կու թյա նը` ու ղեկ ցու թյամբ ՀՀ Պաշտ պա նու թյան նա խա րա րի ա ռա ջին տե ղա կալ Դա վիթ Տո նո յա նի և ՀՀ ԶՈՒ հոգ ևոր փո խա ռաջ նորդ Հոգշ. Տ. Մով սես ա բե ղա Սարգս յա նի:

Փետր վա րի 8-ին` Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյու նում իր դի վա նա գի տա-կան ա ռա քե լու թյունն ա վար տող Հնդ կաս տա նի Հան րա պե տու թյան ար տա կարգ և լիա զոր դես պան Սու րեշ Բա բու Թա դի պա նե նիին:

* Զեկույցում արտացոլված չեն Դամասկոսի Հայոց թեմի, ինչպես նաև Հնդկաստանի ու Ծայրագույն Արևելքի Հայրապետական Պատվիրակության գործունեության տվյալները` Մայր Աթոռ չներկայացնելու պատճառով:

2017 Գ. ԷՋՄԻԱԾԻՆ 21

Փետր վա րի 9-ին` Սեր բիա յի Հան րա պե տու թյան Ազ գա յին ժո ղո վի նա խա գահ Մա յա Գոյ կո վի չի գլխա վո րած պատ վի րա կու թյա նը` ու ղեկ ցու թյամբ ՀՀ ԱԺ նա-խա գա հի տե ղա կալ Է դո ւարդ Շար մա զա նո վի:

Փետր վա րի 15-ին` Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյու նում իր դի վա նա գի տա կան ա ռա քե լու թյունն ա վար տող Վ րաս տա նի ար տա կարգ և լիա զոր դես պան Թեն գիզ Շար մա նաշ վի լիին:

Փետր վա րի 20-ին` Հ ռո մի Կա թո լիկ հա մալ սա րա նի Ա. Ջե մել լի հիմ նադ րա մի պատ վի րա կու թյա նը` ու ղեկ ցու թյամբ ՀՀ ԱԺ պատ գա մա վոր Խոս րով Հա րու թյուն-յա նի:

Նույն օ րը` Ի րա նի Իս լա մա կան Հան րա պե տու թյան Մ շա կույ թի և իս լա մա կան կա պե րի կազ մա կեր պու թյան նա խա գահ, ԻԻՀ նա խա գա հի խորհր դա կան Ա բու-զար Էբ րա հի մի Թոր քա մա նին:

Մար տի 2-ին` Ռու սաս տա նի Դաշ նու թյան ա ռող ջա պա հու թյան նա խա րար Վե րո նի կա Սկ վոր ցո վա յին` ու ղեկ ցու թյամբ Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյան Ա ռող ջա պա հու թյան նա խա րար Ար մեն Մու րադ յա նի:

Մար տի 10-ին` Շի րա կի նո րան շա նակ մարզ պետ Հով սեփ Սի մոն յա նին և Շի-րա կի թե մի ա ռաջ նորդ Գերշ. Տ. Մի քա յել ե պիս կո պոս Ա ջա պահ յա նին:

Մար տի 13-ին` Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյան Կր թու թյան և գի տու թյան նա-խա րար Լ ևոն Մկրտչ յա նին: Հան դիպ մա նը ներ կա էր նաև Մայր Ա թո ռի Ք րիս տո-նեա կան դաս տիա րա կու թյան կենտ րո նի տնօ րեն Գերշ. Տ. Վար դան ե պիս կո պոս Նա վա սարդ յա նը:

Մար տի 23-ին` Հուն գա րիա յի Պի տեր Պազ մա նի ան վան Կա թո լիկ հա մալ սա-րա նի ռեկ տոր պրոֆ. Սու րո մի Սա բոլ չին, դա սա խոս նե րին և ու սա նող նե րին` ու-ղեկ ցու թյամբ Եր ևա նի Խ. Ա բով յա նի ան վան պե տա կան ման կա վար ժա կան հա-մալ սա րա նի ռեկ տոր պրոֆ. Ռու բեն Միր զա խան յա նի:

Մար տի 23-ին` Քու վեյ թի Ար դա րա դա տու թյան, կրո նա կան կալ վածք նե րի և իս լա մա կան հար ցե րով նա խա րար Յա կուբ Աբդ ալ- Մոհ սեն ալ- Սա նիեի գլխա-վո րած պատ վի րա կու թյա նը՝ ու ղեկ ցու թյամբ ՀՀ Ար դա րա դա տու թյան նա խա րար Ար փի նե Հով հան նիս յա նի և Քու վեյ թում ՀՀ ար տա կարգ և լիա զոր դես պան Ֆա-դեյ Չար չողլ յա նի:

Մար տի 30-ին` Արդ յու նա բե րող նե րի և գոր ծա րար նե րի մի ջազ գա յին կոնգ րե-սի խորհր դի նա խա գա հու թյան ան դամ նե րին` ու ղեկ ցու թյամբ Հա յաս տա նի արդ-յու նա բե րող նե րի և գոր ծա րար նե րի միու թյան նա խա գահ Ար սեն Ղա զար յա նի:

Ապ րի լի 1-ին` Երկ րա պահ կա մա վո րա կան նե րի միու թյան (ԵԿՄ) վար չու թյան ան դամ նե րին` գլխա վո րու թյամբ ԵԿՄ վար չու թյան նա խա գահ, գե նե րալ-լեյ տե-նանտ Ման վել Գ րի գոր յա նի:

Ապ րի լի 15-ին` բժշկու թյան և հա րա կից ո լորտ նե րի զար գաց ման գոր ծում Նո-բել յան մրցա նա կի ար ժա նա ցած Ա հա րոն Չե խա նո վե րին, Ա դա Յո նա թին, Դեն Շեխտ մա նին և Էյ-ի չի Նե գի շին` ու ղեկ ցու թյամբ Եր ևա նի Մ. Հե րա ցու ան վան պե-տա կան բժշկա կան հա մալ սա րա նի ռեկ տոր պրոֆ. Մի քա յել Նա րի ման յա նի և ՀՀ ԳԱԱ ա կա դե մի կոս, Գե րա գույն հոգ ևոր խորհր դի ան դամ Վի լեն Հա կոբ յա նի:

22 ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2017 Գ.

Ապ րի լի 19-ին` Ա մե րի կա յի Միաց յալ Նա հանգ նե րից Հա յաս տան ժա մա նած « Հով նան յան» դպրո ցի սա նե րին և պաշ տո նեու թյան ներ կա յա ցու ցիչ նե րին` ու ղեկ-ցու թյամբ Մայր Ա թո ռի բա րե րար Տիար Հ րաչ Թու ֆա յա նի:

Ապ րի լի 21-ին` Ռամ կա վար ա զա տա կան կու սակ ցու թյան ան դամ նե րին, ո րոնք Հա յաս տան էին ժա մա նել կու սակ ցու թյան երկ րորդ հա մա գու մա րի ա ռի թով:

Ապ րի լի 24-ին` «Ընդ դեմ ցե ղաս պա նու թյան հան ցա գոր ծու թյան» երկ րորդ գլո բալ ֆո րու մին մաս նակ ցե լու նպա տա կով Հա յաս տան ժա մա նած Կիպ րո սի ներ կա յա ցու ցիչ նե րի պա լա տի պատ գա մա վոր, ԵԱՀԿ ԽՎ-ում Կիպ րո սի պատ վի-րա կու թյան ղե կա վար Սո ֆոկ լիս Ֆի տի սին ու Կիպ րո սի հա մալ սա րա նի ռեկ տոր Կոս տան դի նոս Խ րիս տո ֆի դե սին` ու ղեկ ցու թյամբ ՀՀ ԱԺ նա խա գա հի տե ղա կալ Է դո ւարդ Շար մա զա նո վի:

Ապ րի լի 25-ին` ի ծնե հաշ ման դա մու թյուն ու նե ցող և ման կա կան ու ղե ղա յին կաթ վա ծով տա ռա պող աշ տա րա կաբ նակ Դա վիթ և Հաս միկ Խա չատր յան նե րին: Ա րա գա ծոտ նի ու Կա նա դա յի հա յոց թե մե րի հա մա տեղ պայ մա նա վոր վա ծու թյամբ և ա ջակ ցու թյամբ անհ րա ժեշտ բժշկա կան ա ջակ ցու թյուն ստա նա լու նպա տա կով Կա նա դա մեկ նե լուց ա ռաջ ե րե խա նե րը ե կել էին` ստա նա լու Ա մե նայն Հա յոց Հայ-րա պե տի օրհ նու թյու նը:

Ապ րի լի 27-ին` Մայր Ա թո ռի հո վա նու ներ քո գոր ծող «Էօր նե կեան» հան-րակրթա կան դպրո ցի ա շա կեր տա կան խորհր դին` ու ղեկ ցու թյամբ Մայր Ա թո-ռի Ք րիս տո նեա կան դաս տիա րա կու թյան կենտ րո նի տնօ րեն Գերշ. Տ. Վար դան ե պիս կո պոս Նա վա սարդ յա նի:

Մա յի սի 6-ին` «Պ լե ներ Հա յաս տան-2016» խո րագ րով գե ղան կար չու թյան մի-ջազ գա յին սիմ պո զիու մի մաս նա կից նե րին` ու ղեկ ցու թյամբ Եր ևա նի Խ. Ա բով յա-նի ան վան պե տա կան ման կա վար ժա կան հա մալ սա րա նի ռեկ տոր պրոֆ. Ռու բեն Միր զա խան յա նի և ՀՊՄՀ Կեր պար վես տի ամ բիո նի վա րիչ, ՀՀ ժո ղովր դա կան նկա րիչ պրո ֆե սոր Փա րա վոն Միր զո յա նի:

Մա յի սի 11-ին` Ար մա վի րի թե մի ա ռաջ նորդ Գերշ. Տ. Սիոն ե պիս կո պոս Ա դամ-յա նին և Սար դա րա պա տի հե րո սա մար տի հու շա հա մա լի րի Հա յոց ազ գագ րու-թյան և ա զա տագ րա կան պայ քա րի պատ մու թյան ազ գա յին թան գա րա նի տնօ րեն Կա րեն Ա րիս տա կես յա նին:

Մա յի սի 12-ին` «Ե կե ղե ցի նե րի հա մա տեղ գոր ծո ղու թյուն» հա մա դաշ նու թյան (ACT Alliance) ղե կա վար խորհր դի ան դամ նե րին` ու ղեկ ցու թյամբ խորհր դի ան-դամ, ԵՀԽ « Հա յաս տան յան Կ լոր սե ղան» բա րե գոր ծա կան մի ջե կե ղե ցա կան հիմ-նադ րա մի տնօ րեն դոկտ. Կա րեն Նա զար յա նի:

Մա յի սի 15-ին` Մոսկ վա յի պե տա կան ման կա վար ժա կան հա մալ սա րա նի ռեկ-տոր, ա կա դե մի կոս Ա լեք սեյ Սեմ յո նո վի գլխա վո րած պատ վիար կու թյա նը` ու ղեկ-ցու թյամբ Եր ևա նի Խ. Ա բով յա նի ան վան պե տա կան ման կա վար ժա կան հա մալ-սա րա նի ռեկ տոր պրոֆ. Ռու բեն Միր զա խան յա նի:

Մա յի սի 16-ին` «Ք րիս տո սի խա ղա ղու թյուն» (Pax Christi) մի ջազ գա յին կա թո-լիկ կազ մա կեր պու թյան Ավստ րիա յի մաս նաճ յու ղի գլխա վոր քար տու ղա րու թյան ներ կա յա ցու ցիչ նե րին և ան դամ նե րին:

2017 Գ. ԷՋՄԻԱԾԻՆ 23

Մա յի սի 19-ին` Գեր մա նիա յից Հա յաս տան ժա մա նած Տ րիե րի կա թո լիկ թե մի ուխ տա վոր նե րին:

Մա յի սի 20-ին` Մոսկ վա յի Պատ րիար քու թյան Ուկ րաի նա յի Ուղ ղա փառ Ե կե-ղե ցու` Ուկ րաի նա յի Զին ված ու ժե րի և զո րա միա վո րում նե րի հետ հա մա գոր ծակ-ցու թյան Սի նո դալ բաժ նի նա խա գահ, Աստ վա ծա բա նա կան կա նո նա կան հանձ-նախմ բի նա խա գահ Բե լո ցեր կո վի և Բո գուս լա վի միտ րո պո լիտ Ավ գուս տի նի գլխա վո րած պատ վի րա կու թյա նը` ու ղեկ ցու թյամբ ՀՀ ԶՈՒ հոգ ևոր ա ռաջ նորդ Գերշ. Տ. Վր թա նես ե պիս կո պոս Աբ րա համ յա նի:

Մա յի սի 22-ին` Սի րիա յից և Ի րա քից Հա յաս տան ժա մա նած Ա սո րի Ուղ ղա-փառ Ե կե ղե ցու շուրջ 50 ուխ տա վոր նե րի` ու ղեկ ցու թյամբ Մեծ Բ րի տա նիա յի Ա սո-րի Ուղ ղա փառ Ե կե ղե ցու ա ռաջ նորդ Մար Ա թա նաս ե պիս կո պո սի:

Մա յի սի 23-ին` ՀՀ Պե տա կան կա ռա վար ման ա կա դե միա յի ռեկ տո րա տի պրո-ֆե սո րա դա սա խո սա կան անձ նա կազ մին և ու սա նող նե րին` ռեկ տոր Ար սեն Լոք յա-նի գլխա վո րու թյամբ:

Մա յի սի 24-ին` Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյու նում Ավստ րա լիա յի նո րան շա-նակ դես պան Պի տեր Մար տին Թե շին (նստա վայ րը` Մոսկ վա):

Մա յի սի 29-ին` Օր լո վի նա հան գա պետ տիար Վա դիմ Պո տոմս կուն և Ռուս Ուղ ղա փառ Ե կե ղե ցու վա նա կան վար դա պետ Ի լիյ Նոզդ րի նին` ու ղեկ ցու թյամբ Ռու սաս տա նի և Նոր Նա խիջ ևա նի Հա յոց թե մի բա րե րար Սամ վել Մով սիս յա նի:

Մա յի սի 30-ին` Հա յաս տա նում աշ խա տան քա յին այ ցով գտնվող Հայ կա կան Բա րե գոր ծա կան Ընդ հա նուր Միու թյան նա խա գահ տիար Պերճ Սեդ րակ յա նին:

Նույն օ րը` Ռամ կա վար ա զա տա կան կու սակ ցու թյան (ՌԱԿ) կենտ րո նա կան վար չու թյան նո րըն տիր ան դամ նե րին` գլխա վո րու թյամբ վար չու թյան ա տե նա-պետ Սեր խիո Նա հա պետ յա նի:

Մա յի սի 31-ին` Ի րա նի Իս լա մա կան Հան րա պե տու թյան Ար դա րա դա տու թյան նա խա րար Մուս թա ֆա Փուր Մո համ մա դիի գլխա վո րած պատ վի րա կու թյա նը:

Հու նի սի 1-ին` Ա մե նայն Հա յոց Կա թո ղի կո սի կող մից սահ ման ված Հայ րա-պե տա կան կրթա թո շա կին այս տա րի ներ կա յաց ված Հա յաս տա նի բու հե րի ե րեք ու սա նող նե րի` ու ղեկ ցու թյամբ ՀՀ Կր թու թյան և գի տու թյան նա խա րար Լ ևոն Մկրտչ յա նի և Մայր Ա թո ռի Ք րիս տո նեա կան դաս տիա րա կու թյան կենտ րո նի (ՔԴԿ) տնօ րեն Գերշ. Տ. Վար դան ե պիս կո պոս Նա վա սարդ յա նի:

Հու նի սի 14-ին` Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյու նում Ղա զախս տա նի Հան րա-պե տու թյան նո րան շա նակ ար տա կարգ և լիա զոր դես պան Թի մուր Ու րա զա ևին:

Նույն օ րը` «Գ լո բալ բրիդ ջիզ» մի ջազ գա յին կազ մա կեր պու թյան ան դամ նե-րին՝ ու ղեկ ցու թյամբ ՀՀ-ում Գեր մա նիա յի Դաշ նա յին Հան րա պե տու թյան ար տա-կարգ և լիա զոր դես պան Բերն հարդ Մա թիաս Քիս լե րի:

Հու նի սի 15-ին` ՀՀ-ում Նի դեռ լանդ նե րի Թա գա վո րու թյան ար տա կարգ և լիա-զոր դես պան Իոս Դաու մա յին (նստա վայ րը` Թ բի լի սի):

Հու նի սի 16-ին` Ս. Վ լա դի միր Ուղ ղա փառ ճե մա րա նի (ԱՄՆ) տե սուչ Ար ժա-նա պա տիվ դոկ տոր Ջոն քա հա նա Բե ռին` ու ղեկ ցու թյամբ Ս. Ներ սես հայ կա կան ըն ծա յա րա նի (ԱՄՆ) տե սուչ Ար ժա նա պա տիվ Տ. Մար տի րոս ա վագ քա հա նա Չև-յա նի:

24 ԷՋՄԻԱԾԻՆ 2017 Գ.

Հու նի սի 19-ին` Բուշ-դյու- Ռոն Նա հան գա յին խորհր դի նա խա գահ Մար տին Վա սա լի գլխա վո րած պատ վի րա կու թյա նը` ու ղեկ ցու թյամբ « Բար ձունք 5165» կազ մա կեր պու թյան նա խա գահ Ռո բերտ Ա զի լազ յա նի (Ֆ րան սիա):

Հու նի սի 22-ին` Ար գեն տի նա յի Ազ գա յին բան կի նա խա գահ Կառ լոս Մել քոն յա-նին՝ ՀՀ Կենտ րո նա կան բան կի նա խա գահ Ար թուր Ջա վադ յա նի ու ղեկ ցու թյամբ:

Հու լի սի 6-ին` Մար սե լի հա մազ գա յին դպրո ցի և Փա րի զի «Դպ րո ցա սեր» վար ժա րա նի թվով 26 ա շա կերտ նե րի` ու ղեկ ցու թյամբ ֆրան սիաբ նակ բա րե րար Սար գիս Պե տո յա նի:

Հու լի սի 8-ին` Հա յաս տա նի Հան րա պե տու թյու նում Հու նաս տա նի Հան րա պե-տու թյան ար տա կարգ և լիա զոր դես պան պա րոն Իոան նիս Տա յի սին:

Հու լի սի 10-ին` Մա սա չու սեթ սի Վուս թըր քա ղա քից ժա մա նած ուխ տա վոր նե-րին` ու ղեկ ցու թյամբ Մե ծի Տանն Կի լի կիո Կա թո ղի կո սու թյան միա բան Հոգշ. Տ. Սա հակ ծայ րա գույն վար դա պետ Ե միշ յա նի:

Նույն օ րը` ԱՄՆ Հա յոց Ար ևել յան թե մի ա վե լի քան 30 ուխ տա վոր նե րի` ու ղեկ-ցու թյամբ Բոս տո նի Ս. Եր րոր դու թյուն ե կե ղե ցու հոգ և