05รปแบบทางสถาปตยกรรมของมหรอบของมสยดตนสนและอทธพลตอความศรทธาของชาวมสลม

วสมน สาณะเสน*

Wasamon Sanasen

The Architectural Style of the Tonson Mosque Mihrab and Its Influence on the Islamic Faith

* นกศกษาระดบปรญญาโท ภาควชาทฤษฎศลป คณะจตรกรรมประตมากรรมและภาพพมพ มหาวทยาลยศลปากร

98 98

บ ท ค ด ย อ

“มหรอบ”คอองคประกอบหนงภายในมสยดสำาหรบระบทศทางไปยงประเทศซาอดอาระเบยอนเปนทศทมสลมตองหนไปในยามละหมาด ดวยเปนศาสนศลปทมความสำาคญมหรอบจงไดรบการออกแบบอยางดเสมอ มหรอบหลงปจจบนของมสยดตนสนสรางขนเมอมสยดตนสนไดรบการออกแบบปรบปรงใหมใน พ.ศ. 2552 ภายใตแนวคดทวามสยดตนสนเปนมสยดเกาแกและเปนศนยกลางของชนมสลมในฝงธนบรเฉกเชนมสยดสำาคญในประเทศมสลมตางๆ การปรบปรงครงนจงเปนการรงสรรคมสยดตนสนใหมลกษณะเหมอนมสยดในประเทศเหลานนใหมากทสดโดยเฉพาะองคประกอบสำาคญของมสยดอยางมหรอบ จากการศกษาพบวาสถาปนกออกแบบมหรอบของมสยดตนสนโดยนำาแรงบนดาลใจมาจากสถาปตยกรรมอสลามในประเทศอหรานและประเทศอยปตซงเปนรปแบบของมสยดทยงใหญมาตงแตอดตจนถงปจจบน กอใหเกดมหรอบทมความงามตามสนทรยะของศลปะอสลามซงยงความประทบใจใหแกสปบรษมสยดตนสนเปนอยางยง ทงยงพบวาความงามดงกลาวมไดสรางเพยงความประทบใจใหแกชนมสลมเทานน หากแตรปทรงและการตกแตงของมหรอบของมสยดตนสนยงไดเสรมสรางความศรทธาใหแกมสลมในยามละหมาดอกดวย อาทการประดบมหรอบของมสยดตนสนดวยขอความทเสรมความเปนสรมงคลใหแกมหรอบ การใชโครงสรางของชองเวาชวยขยายเสยงของอหมาม การใชลายประดบทสอถงองคพระผเปนเจา การปรากฏขอความสรรเสรญพระผเปนเจาสำาหรบกลาวขณะละหมาด การออกแบบมหรอบใหแลดคลายชองประตทเปดไปสสวรรค เปนตน

คำาสำาคญ: มหรอบ, มสยด, ศลปะอสลาม, มสลม

99 99

A b s t r a c t

A Mihrab is an architectural feature in a mosque used to indicate the direction of Mecca which Muslims face daily for prayer. Due to its significance, the Mihrab needs to be designed with great care. The modern day Mihrab in the Tonson Mosque was erected when it was restored in 2009. Being the oldest mosque in Bangkok and the religious center for Muslims in the Thonburi area, this restoration aimed to ensure that the Tonson Mosque looked similar to the great Mosques in the Middle East. As such, the Mihrab in the Tonson Mosque has been inspired by Islamic art from Iran and Egypt, both of which are revered for the beauty of their Islamic art, both past and present. The beauty of this Mihrab, however, not only impresses the Tonson Mosque’s members but it also strengthens their faith while they pray. The Mihrab is decorated with text from the Koran giving it an auspicious meaning. It amplifies the Imam’s voice and encourages Muslims by reminding them of God through the use of richly decorated Mihrab images. The Mihrab is adorned with images which symbolize God, along with carved prayers in the middle of the Mihrab, which creates a symbolic image of paradise on the Mihrab.

Keywords: Mihrab, Mosque, Islamic art, Muslim

100 100

บทนำามสยดตนสน (รปท 1) เปนศาสนสถานสำาคญของชมชนมสลมใน

พนทฝงธนบรทอยคกบประวตศาสตรไทยมาชานาน จากบนทกเรอง “ใครเปนใคร” ของจฬาราชมนตรในสายสกลเฉกอะหมดกลาววามสยดแหงนสรางขนเมอ พ.ศ. 2231 ในชวงปลายแผนดนสมเดจพระนารายณมหาราชโดยออกญาราชวงสนเสน (มะหะมด) และบรวารของทาน (พ. อะหมดจฬา ม.ป.ป.: 139-140) มสยดตนสนจงมอายถงกวาสามรอยป ถอเปนมสยดทเกาแกทสดในกรงเทพมหานคร

บรรพบรษหลายทานของสปบรษมสยดตนสนยงเปนขนนางทมความใกลชดกบราชสำานก มสยดแหงนจงไดรบการอปถมภจากชนชนปกครองอยางตอเนอง ตลอดสศตวรรษทผานมามสยดตนสนไดรบการบรณปฏสงขรณและออกแบบกอสรางใหมจนมรปแบบทางสถาปตยกรรมแปรเปลยนไปตามยคสมย ในแตละครงองคประกอบตางๆ ของมสยดลวนออกแบบใหสวยงามสมกบทเปนศาสนสถานอนศกดสทธและพงเคารพ ทวาในบรรดาองคประกอบทงมวลของมสยด มองคประกอบหนงทไดรบการใสใจในการออกแบบเปนพเศษไดแก “มหรอบ” (mihrab)

มหรอบ คอพนทสำาหรบใหอหมามเขาไปนำาละหมาด (การนมสการพระผเปนเจาของมสลม) มกทำาเปนซมโคงทมขนาดพอใหคนคนหนงเขาไป

รปแบบทางสถาปตยกรรมของมหรอบของมสยดตนสนและอทธพลตอความศรทธาของชาวมสลม

101 101

ว ส ม น ส า ณ ะ เ ส น

นงหรอยนได มหรอบจะตงอยตรงกลางกำาแพงฝงหนงในมสยดทเรยกวากำาแพงกบลต (รปท 2) เปนเครองหมายระบทศทางสศาสนสถานนามวา “กะอบะฮ” ณ เมองมกกะฮ ประเทศซาอดอาระเบยอนเปนทศทางทมสลมตองหนไปในยามละหมาด (Peterson 1996: 186-187) มหรอบจงเปนพนททมความหมายตอจตใจของมสลมอยางยงเพราะทำาหนาทเปนสอกลางเชอมโยงจตใจของผศรทธาไปยงกะอบะฮอนเปนศนยรวมศรทธาของมสลมทวโลก ดวยความสำาคญดงกลาวทำาใหมหรอบเปนองคประกอบทมสยดจะขาดมไดและไดรบการออกแบบอยางดเสมอ อยางไรกตามหลกคำาสอนในศาสนาอสลามมไดระบวามหรอบควรมลกษณะเชนไร มสลมในแตละแหงจงสรางมหรอบตามความเหมาะสมและตามทศนะของตนจนเกดมหรอบขนหลากหลายรปแบบ แตเพอความเปนเอกภาพในงานสถาปตยกรรมมหรอบจงมกออกแบบใหสอดคลองกบรปแบบของมสยด (เชษฐ ตงสญชล 2554: 17) มหรอบของมสยดตนสนเองกมรปแบบทสอดคลองกบรปแบบของมสยดเชนกน จากการศกษาพบวามสยดตนสนมการสรางขนใหม 3 ครง ทกครงทสรางมสยดหลงใหมจะมการสรางมหรอบหลงใหมขนดวยเสมอ ดงนนมหรอบของมสยดตนสนจงมมาแลวทงหมด 3 หลง ซงตางกมรปแบบลกษณะเฉพาะตน

สำาหรบการศกษาครงนศกษาเฉพาะมหรอบหลงท 3 ของมสยดตนสนทเปนหลงปจจบนซงไดรบแรงบนดาลใจมาจากสถาปตยกรรมในประเทศมสลมจนกอใหเกดมหรอบอนงดงามและมลกษณะใกลเคยงกบมหรอบของ

102 102

มสยดในประเทศเหลานน และทสำาคญคอรปแบบทางสถาปตยกรรมของ มหรอบของมสยดตนสนมไดสรางเพยงความประทบใจในความงามใหแกชนมสลมเทานน หากแตรปแบบดงกลาวยงไดชวยเสรมสรางความศรทธาใหแกมสลมผละหมาดอยเบองหนามหรอบหลงนไดอยางมประสทธภาพ ประเดนในการศกษามหรอบของมสยดตนสนครงนจงไดแกการศกษาวธการนำารปแบบทางสถาปตยกรรมอสลามมาปรบใชในการสรางมหรอบและวธเสรมสรางความศรทธาใหแกชนมสลมผานรปแบบดงกลาว

มลเหตในการสรางมหรอบหลงปจจบนของมสยดตนสนมหรอบของมสยดตนสนมมาแลวทงหมด 3 หลง โดยมหรอบหลงท 1

เปนศาลาทรงไทยประเพณ (รปท 3) คาดวาสรางขนตงแตสมยกรงศรอยธยาตอนปลายและใชงานมาจนถง พ.ศ. 2495 ในปดงกลาวทางมสยดไดเรมกอสรางมสยดตนสนหลงใหมเปนแบบอาหรบซงมรปแบบไมสอดคลองกบรปแบบมหรอบหลงท 1 (สรยทธ ชนภกด 2544: 218) สปบรษจงสรางมหรอบหลงใหมคอมหรอบหลงท 2 ขนใชแทนใน พ.ศ. 2497 มลกษณะผสมระหวางสถาปตยกรรมไทยประยกตกบอาหรบประยกต (รปท 4) มหรอบหลงนรบใชชมชนมาจนถง พ.ศ. 2552 จงถกแทนทดวยมหรอบหลงท 3 คอมหรอบหลงปจจบน (รปท 5)

มหรอบหลงปจจบนของมสยดตนสน สรางขนเนองในโอกาสท สปบรษตองการซอมแซมอาคารทกำาลงทรดตว และตองการปรบปรงมสยดใหสวยงามเพอสะทอนความเปนมสยดเกาแกและความเปนศนยกลางของชมชนมสลมในฝงธนบรเฉกเชนมสยดในประเทศมสลมทคงความยงใหญมาตงแตอดตจนถงปจจบน เหตผลอกประการหนงคอมหรอบหลงเดมคอ มหรอบหลงท 2 มมนบร (ธรรมาสน) ตงอยเหนอมหรอบทเปนพนทของอหมามผนำาละหมาดจนดคลายกบวาผเทศนทอยบนมนบรนนมฐานะสงกวาอหมามซงทางมสยดเหนวาไมเหมาะสม (รปท 6) และแมมหรอบกบมนบรจะถกใชงานรวมกนแตกเปนเพยงสปดาหละครงคอการละหมาดในวนศกร มได

103 103

ใชรวมกนเปนประจำาทกวน สปบรษจงเหนวาควรแยกมนบรออกมาตงอยขางมหรอบเหมอนมหรอบของมสยดในประเทศมสลม มหรอบหลงปจจบนของมสยดตนสนจงถกสรางขนใหมลกษณะใกลเคยงกบมหรอบของมสยดในประเทศมสลมโดยนำาแรงบนดาลใจมาจากศลปะอสลามในประเทศอหรานผสานกบศลปะอสลามในประเทศอยปต (ประพลทศน พงษฤทธพร 2557)

อยางไรกตาม มหรอบเปนพนททมนยเชงศาสนาสง ผออกแบบ มหรอบจงตองคำานงถงหลกการของศาสนาอสลามควบคไปกบการคำานงถงการใชงานดวย โดยลกษณะของมหรอบทเหมาะสมในเบองตนคอจะตองตงอยตรงกำาแพงกบลตโดยหนไปยงประเทศซาอดอาระเบยอยางเทยงตรงทสดเทาทจะทำาได ภายในปลอยเปนทโลง อนญาตใหมเพยงศาสนภณฑทจำาเปน เชน พรมละหมาด แทนวางพระคมภร อาจประดบดวยขอความจากคมภรอลกรอานเพอเตอนใจมสลมใหรำาลกถงพระผเปนเจา (วสมน สาณะเสน 2555: 72-73) และมหรอบควรมความโดดเดนเพอเชญชวนใหมสลมเขามาละหมาด แตไมตกแตงมากเกนไปจนรบกวนสมาธขณะละหมาด ซงการสรางมหรอบของมสยดตนสนในครงนสปบรษตางลงความเหนวาศลปะอสลามในประเทศอหรานและประเทศอยปตนนมความโดดเดนเพยงพอและสรางความศรทธาแกผละหมาดไดเปนอยางด

อนง ชวงเวลาทมหรอบหลงนสรางขนตรงกบชวงทสงคมไทยเปดกวางตอศลปกรรมทกรปแบบโดยมไดนยมรปแบบใดรปแบบหนงโดยเฉพาะ ชาวไทยมสลมกกำาลงมองหาแนวทางใหมทสามารถสอถง “การเปนประชาชาตอสลาม” ควบคไปกบภาพลกษณของมสยดทเหนเดนชดจากสถาปตยกรรมอสลามทวไปดวยการนำาองคประกอบของสถาปตยกรรมอสลามในอดตมาปรบใชใหเขากบเทคโนโลยอาคาร (อาดศร อดรส รกษมณ 2552: 227) เปนอกแนวคดหนงทสงผลใหสปบรษมสยดตนสนตองการสรางมหรอบหลงใหมดวยรปแบบศลปะอสลามในประเทศมสลม

104 104

ลกษณะของมหรอบของมสยดตนสนมหรอบของมสยดตนสนทำาจากหนออนและปนปนสขาว มลกษณะ

เปนกรอบรปสเหลยมผนผาซงเจาะเขาไปในกำาแพงเปนซมรปชองโคงยอดแหลม มความสงใหญและมพนทกวางพอใหคนคนหนงเขาไปนงหรอยนไดอยางสะดวก ภายในมหรอบนนวางเปลา มเพยงศาสนภณฑทจำาเปนในการประกอบศาสนกจวางอย อาท แทนวางคมภรอลกรอานและพรมละหมาดสำาหรบอหมาม พนของมหรอบมการลดระดบใหตำาลง//กวาระดบพนของโถงละหมาดภายในมสยดเลกนอย ทสองขางของมหรอบยงมชองโคงทรงเดยวกนแตมขนาดเลกกวาขนาบอยทงสองขางและมโคมไฟตงอยภายใน

ภายในมหรอบตกแตงดวยลายอกษรประดษฐ ลายพรรณพฤกษา และลายเรขาคณตอยตลอดทวพนผว โดยเรมจากดานบนของมหรอบทเปนกรอบรปสเหลยมผนผา (รปท 7) ทางมสยดตงใจวาจะตกแตงบรเวณนดวยขอความจากคมภรอลกรอานตอนทกลาววามหรอบเปนทพำานกของนางมรยม (หมายถงพระแมมารผนรมลในคตของศาสนาครสต) และพระผเปนเจาไดทรงประทานอาหารใหแกนางขณะทอยภายในมหรอบเสมอ (พฒนา หลงปเตะ 2557) สวนลายทพนทชวงโคง (spandrel) ของมหรอบของมสยดตนสนนน (รปท 8) เปนลายปนปนทดดแปลงมาจากลายบนพนทชวงโคงของมสยดแหงหนงในประเทศอยปต

ดานในของมหรอบทเปนผวโคงดานบนตกแตงดวยลายพรรณพฤกษาชอเลกๆ จำานวนมากโดยเรยงตวแบบกระจายออกจากลายขนาดเลกไปยงลายขนาดใหญ (รปท 9) คอของชองโคงของมหรอบตกแตงดวยลายคลายรปขนบนไดทดานในมลายพรรณพฤกษาและดานลางเปนลายรปดาวหกแฉก (รปท 10) ลายทอยถดลงมาเปนขอความอกษรประดษฐซงอานวา “ซบฮานลลอฮ วลฮมดลลลาฮ วะลาอลาฮะอลลลลอฮ วลลอฮอกบร วะลาเฮาละวะกวะตะอลลาบลลาฮล อะลยลอะซม” แปลวา “มหาบรสทธยงแดพระองคอลลอฮ และบรรดาการสรรเสรญทงมวลเปนของพระองค และไมมพระเจาอนใดนอกจากอลลอฮ อลลอฮผทรงยงใหญ ไมมพลงอำานาจใดๆ นอกจาก

105 105

พลงอำานาจของอลลอฮผทรงสงสงผทรงยงใหญ” (รปท 11) สำาหรบลายเรขาคณตนนพบทผนงของมหรอบในสวนทเหลอ เปน

ลายเรขาคณตทจำาหลกทบซอนกนเปนรปดาวทเรยงตอกนอยางเปนระเบยบ (รปท 12) ลายลกษณะเดยวกนนยงพบทพนของมหรอบและในชองโคงยอดแหลมขนาดเลกทอยสองขางของมหรอบเชนเดยวกน (รปท 13) สวนหนออนทกรกำาแพงรอบซมมหรอบวางลวดลายใหเรยงในแนวตงและขอบบนสดของกำาแพงมลายคลายรปดอกไม (รปท 14)

อภปรายผลจากการศกษาลกษณะของมหรอบของมสยดตนสน พบวามการนำา

สถาปตยกรรมอสลามในประเทศมสลมมาปรบใชและไดนำารปแบบดงกลาวมาเสรมสรางความศรทธาของมสลมดงน

1. การนำาสถาปตยกรรมอสลามในประเทศมสลมมาปรบใชจากการศกษาและเปรยบเทยบรปแบบพบวาผออกแบบมหรอบของ

มสยดตนสนนำาสถาปตยกรรมอสลามของสองดนแดนมาเปนแรงบนดาลใจในการสรางมหรอบ อนไดแกสถาปตยกรรมอสลามในประเทศอหรานและในประเทศอยปต ดงจะเหนวามหรอบของมสยดตนสนเปนซมโคงยอดแหลมแบบสถาปตยกรรมในประเทศอหราน และลกษณะของการมซมขนาดใหญตรงกลางขนาบดวยชองโคงยอดแหลมขนาดเลกทงสองขางกละมายกนกบซมประตของมสยดในประเทศอหรานทเรยกวา “อวาน” (iwan) (รปท 15) อวานคอกำาแพงขนาดใหญซงตรงกลางมซมโคงยอดแหลมและสองขางมชองโคงยอดแหลมขนาดเลกทเจาะเขาไปเปนประตยอยหรอชองตามไฟทเรมแพรหลายในอาณาจกรเปอรเซยหรอประเทศอหรานในปจจบนตงแตครสตศตวรรษท 10 (Petersen 1996: 130) นอกจากนลายพรรณพฤกษาทเปนชอเลกๆ เรยงตอกนภายในชองเวาดานบนกเปนลายพรรณพฤกษาแบบศลปะอหรานเชนเดยวกน (ลายม 2 แบบซงในทนขอกำาหนดเรยกวาแบบ A และแบบ B ดงรปท 16) และการเรยงตวของลายจากลายขนาดเลกสลาย

106 106

ขนาดใหญยงมความใกลเคยงกบลายใตโดมของมสยดเชคลตฟลลอฮ (Shiek Lutfullah Mosque) สถาปตยกรรมสมยราชวงศศอฟาวยะฮ (เรองอำานาจชวง ค.ศ. 1501-1736) ทเมองอสฟาฮาน ประเทศอหรานอกดวย (รปท 17)

สำาหรบแรงบนดาลใจจากสถาปตยกรรมอสลามในประเทศอยปตนนปรากฏอยหลายแหง เรมจากขอบบนสดของกำาแพงทมลายดอกไมคลายกบลายทขอบกำาแพงของมสยดสลตานฮสซน (Sultan Hassan Mosque) มสยดของราชวงศมมลก (เรองอำานาจชวง ค.ศ. 1250-1517) ทกรงไคโร ประเทศอยปต ซงรบมาจากลายรปดอกลลลของศลปะตะวนตก (Fleur de les) เมอครงราชวงศมมลกตดตอคาขายกบเมองเวนสและเจนว (เชษฐ ตงสญชล 2554: 40) แตลายดอกไมบนขอบกำาแพงของมหรอบของมสยดตนสนเรยงตวชดกนมากกวาจงแลดคลายเปนลายรปดอกไมสกลบ (รปท 18) ลำาดบตอมาคอลายประดบทพนทชวงโคงของมหรอบทดดแปลงมาจากลายปนปนของมสยดแหงหนงในประเทศอยปต (รปท 19) จากความละเอยดของลายคาดวาเปนลายแบบสมยราชวงศฟาฏมยะฮแหงอยปต (เรองอำานาจชวง ค.ศ. 909-1171) และคอของชองโคงทอยดานในทเปนลายคลายขนบนไดกบลายรปดาวหกแฉก ลายทงชดนถอดแบบมาจากลายทขอบกำาแพงของ มสยดอลอซฮร (al-Azhar Mosque) ในประเทศอยปต (รปท 20) อนเปนมสยดเกาแกของราชวงศฟาฏมยะฮ ตลอดจนเปนวทยาลยศาสนาทสำาคญของโลกซงอหมามประจำามสยดตนสนทานปจจบนกสำาเรจการศกษาจากทน สวนลายเรขาคณตทตกแตงในพนทสวนทเหลอนนเปนลายประดบทพบไดทวไปในสถาปตยกรรมอสลามของดนแดนตางๆ (รปท 21)

สงเกตวาผออกแบบมหรอบของมสยดตนสนเลอกใชสถาปตยกรรมอสลามทมความโดดเดน นบแตสถาปตยกรรมอสลามในประเทศอหรานทงามอยางมเอกลกษณเฉพาะตนและยงเปนรปแบบหนงทนยมนำาไปใชกบมสยดทวโลกภายใตแนวคดโหยหาอาณาจกรอสลามในอดต (อาดศร อดรส รกษมณ 2552: 148) รวมถงสถาปตยกรรมอสลามในประเทศอยปตทมชอเสยงดานงานแกะสลกลวดลายอนวจตร (Carey 2010: 78) กถกนำา

107 107

มาใช เพอนำาเสนอภาพลกษณของมสยดตนสนวาเปนมสยดทเกาแก ยงใหญและเปนศนยกลางของชนมสลมในฝงธนบร บรเวณใดของมหรอบทวางอยกนำาลายมาตกแตงจนเตมพนผวตามเอกลกษณของงานศลปอสลาม ลายจากขอบกำาแพงของมสยดอลอซฮรกนำามาทำาเปนลายปนปนคาดรอบคอของมหรอบ ซงรปทรงของลายทเปนรปสามเหลยมหงายนนสอดรบกบลายพรรณพฤกษาดานบนทเปนทรงสามเหลยมควำาไดอยางลงตวสวยงาม (รปท 10) นบวาผออกแบบจำาลองลกษณะตนแบบของทงสองดนแดนไดอยางใกลเคยง หากแตยอขนาดลงจากตนแบบเนองจากมสยดตนสนมขนาดเลกกวามสยดในประเทศอหรานและประเทศอยปตมาก

2. การเสรมสรางความศรทธาแกมสลมดวยรปแบบทางสถาปตยกรรมของมหรอบ

จากการศกษาพบวามหรอบของมสยดตนสนไดรบการออกแบบใหมความโดดเดนและสวยงามเพอใหสปบรษมองเหนมหรอบเปนอนดบแรกเมอกาวเขามาภายในมสยดคลายเปนการเชญชวนใหเขามานมสการพระผเปนเจา การประดบตกแตงกไมมากเกนไปจนดงความสนใจของผละหมาด สปบรษจงสามารถเพงสมาธไปทการละหมาดเบองหนามหรอบหลงนไดอยางด รปแบบทางสถาปตยกรรมและศลปกรรมของมหรอบของมสยดตนสนยงชวยเสรมสรางความศรทธาใหแกมสลมไดดงน

2.1 การทมหรอบของมสยดตนสนสรางจากหนออนสครมและตกแตงดวยลายปนปนสขาวซงผชมจะแลเหนมตอนสวยงามของลวดลายยามตองแสง (รปท 8-13) เนรมตใหมหรอบหลงนแลดสวางบรสทธ สะอาดตา ชวยสรางบรรยากาศอนเงยบสงบ ชวนศรทธาและขรมขลงเหมาะสมกบการปฏบตศาสนกจ

2.2 การททางมสยดตงใจวาจะประดบกรอบสเหลยมผนผาดานบน (รปท 7) ดวยขอความจากคมภรอลกรอานตอนทกลาวถงเหตการณอนดทเกดขนภายในมหรอบของนางมรยม ชวยเสรมความสำาคญและความเปนสร

108 108

มงคลใหแกมหรอบอนนำาไปสการนอมนำาจตใจของมสลมใหละหมาดเบองหนามหรอบหลงนดวยความศรทธา

2.3 รปทรงของมหรอบทเปนชองเวาเขาไปในผนงสามารถชวยขยายเสยงของอหมามใหไดยนทวตลอดมสยด ชวยใหผละหมาดเหนความสำาคญของอหมาม ฟงอหมามอยางตงใจและสำารวม

2.4 การประดบอกษรประดษฐ ลายพรรณพฤกษาและลายเรขาคณตภายในมหรอบมไวเพอใหมสลมรำาลกถงและยำาเกรงตอพระผเปนเจาเพราะลายทงสามลวนมนยแสดงถงการดำารงอยของพระองค นบแตอกษรประดษฐทคดมาจากในคมภรอลกรอาน (รปท 11) อนเปนพระวจนาถของพระผเปนเจาจงเปนลายทมความสงคาควรคแกการนำามาตกแตงมหรอบ ลำาดบตอมาคอลายเรขาคณต (รปท 12-13) ทจดวางอยางมระเบยบสอถงความมนคงของศาสนาอสลามและการทพระผเปนเจาทรงจดระบบระเบยบของทกสรรพสงดวยหลกคำาสอนของพระองคคอวถแหงอสลาม (ทำาเนยบ แสงเงน 2557) ลายดงกลาวเปนโครงขายขนาดใหญทเรยงตวตอเนองกนไปอยางไรทสนสด สอถงความกวางใหญไพศาลของสวรรคและพลานภาพของพระองคทยงใหญเหลอประมาณจนครอบคลมทกแหงหน (Michell 1995: 169-170) สดทายคอลายพรรณพฤกษา (รปท 8-9) มลกษณะรปเปนดอกไม ใบและกงกานทรอยรดเกยวกระหวดตอเนองกนไปอยางไรทสนสดสอถงพลานภาพของพระผเปนเจาในการสรางทกสรรพสง ตลอดจนเปนภาพแทนของความอดมสมบรณในสวรรค (Hillenbrand 1994: 28) นอกจากนลายประดบทงสามยงปกคลมทวพนผวของมหรอบของมสยดตนสนคลายผสรางตองการสอวาทกสรรพสงอยภายใตสายพระเนตรและพลานภาพของพระผเปนเจา นกวชาการศลปะอสลามเรยกการตกแตงลกษณะนวาเปนงานแบบ “รงเกยจพนทวางเปลา” ซงสวนหนงเกดจากการทชางมสลมสรางสรรคลายอนรมรวยมาทดแทนการทำาภาพของสงมชวตทเปนขอหามในศาสนา (Canby 2005: 6)

2.5 การทมหรอบของมสยดตนสนเตมไปดวยลายประดบทมความ

109 109

หมายเกยวของกบพระผเปนเจาและสรวงสวรรค โดยเฉพาะลายพรรณพฤกษาทสอถงความอดมสมบรณในสวรรคและยงเรยงตวคลายดวงดาวอนพรางพราวบนทองฟา (รปท 9) กอปรกบลกษณะของมหรอบทแลดคลายซมประตขนาดใหญทำาใหมหรอบของมสยดตนสนเปนดงประตทเปดไปสสวรรคหรอทองฟาอนกวางใหญ เมอพจารณารวมกบคำาสอนของศาสดามฮมมดทกลาววา “การละหมาดคอกญแจสสวรรค” (มรวาน สะมะอน 2551: 330) จงอาจกลาวไดวาการละหมาดเบองหนามหรอบหลงนกเปรยบเสมอนหนทางสสวรรคหนทางหนง จงเปนเหตผลวามหรอบของมสยดตนสนออกแบบใหมลกษณะเหมอนประตสสวรรคซงสามารถนอมนำาจตใจของมสลมใหละหมาดอยางศรทธาเพอทจะไดมโอกาสไดเขาสแดนสวรรคเมอโลกถงกาลดบสญในวนกยามะฮ (คอวนสนโลกหรอวนพพากษาครงสดทายเชนเดยวกบความเชอในครสตศาสนา)

2.6 การตกแตงมหรอบดวยขอความวา “ซบฮานลลอฮ วลฮมดลลลาฮ วะลาอลาฮะอลลลลอฮ วลลอฮอกบร วะลาเฮาละวะกวะตะอลลาบลลาฮล อะลยลอะซม” (รปท 11) ขอความนเปนขอความทมสลมนยมกลาวกอนเรมทำาสงตางๆ รวมถงกลาวขณะละหมาดในทาโนมกายลงนมสการพระผเปนเจาเนองจากเปนขอความทรวบรวมคำาสรรเสรญพระผเปนเจาไวอยางกระชบและครบถวน การกลาวขอความนในยามละหมาดมไดเปนขอบงคบหากแตเปนจรยวตรของศาสดามฮมมดทมสลมนอมนำามาปฏบตตาม (ดเรก กลสรสวสด 2516: 359) ดงนนการประดบขอความดงกลาวไวทมหรอบของมสยดตนสนกเพอเตอนใจใหสปบรษกลาวสรรเสรญพระผเปนเจาอยเสมอโดยเฉพาะในยามละหมาด ทงยงชวยเชญชวนใหสปบรษละหมาดตามแบบอยางของศาสดามฮมมดซงเปนตวอยางของการละหมาดทด

2.7 การทภายในมหรอบเปนทวางเปลา สงทวางอยมเพยงศาสนภณฑทจำาเปน กเพอมใหมสงใดมารบกวนสมาธขณะทำาการละหมาดและเพอมใหมสงใดมาขวางกนระหวางพระผเปนเจาและผละหมาด ชวยใหมสลมรสกวาตนเองไดอยใกลชดกบพระองค (พฒนา หลงปเตะ 2557)

110 110

2.8 การทพนของมหรอบถกลดระดบใหตำาลงกวาระดบพนของโถงละหมาดภายในมสยดเลกนอยเพอแสดงความถอมตนของอหมามตามคำาสอนของศาสดามฮมมดทหามมใหอหมามละหมาดอยในททสงกวาผละหมาดคนอนๆ เพอความเทาเทยมในสงคม (มรวาน สะมะอน 2551: 365) แมเปนเพยงรายละเอยดเลกๆ แตกสามารถกระตนเตอนใหสปบรษระลกถงคำาสอนของศาสดามฮมมดได

2.9 การกรหนออนทกำาแพงรอบซมมหรอบใหเรยงลายในแนวตง (รปท 14) เมอผสานกบรปทรงของมหรอบทเปนชองโคงยอดแหลมทชขนดานบนแลว ทงสองไดชวยนำาสายตาและจตวญญาณของผละหมาดใหมงทะยานขนไปยงพระผเปนเจาผสถต ณ เบองบน

สรปมหรอบหลงปจจบนของมสยดตนสนสรางขนเมอทางมสยดตองการ

ซอมแซมและปรบปรงอาคารมสยดใหสวยงาม เพอสะทอนความเปนมสยดเกาแกและความเปนศนยกลางของชมชนมสลมในพนทฝงธนบรเฉกเชนมสยดสำาคญในประเทศมสลม และเนองจากสปบรษมสยดตนสนตองการมหรอบทมลกษณะเหมอนมหรอบของมสยดในประเทศมสลมทแยกมหรอบกบมนบรออกจากกน การออกแบบมหรอบของมสยดตนสนครงนสถาปนกไดรบแรงบนดาลใจมาจากสถาปตยกรรมอสลามในประเทศมสลมทมความโดดเดนอนไดแกสถาปตยกรรมในประเทศอหรานและในประเทศอยปตดงปรากฏอยตามสวนตางๆ ของมหรอบ เชน รปทรงของซมมหรอบ ลายบนพนทชวงโคง ลายทคอของชองโคง เปนตน มหรอบของมสยดตนสนจงเปนมหรอบทงดงามตามแบบแผนของศลปะอสลามในประเทศมสลมทงรปทรง สดสวน และลายประดบ

องคประกอบตางๆ ทปรากฏบนมหรอบของมสยดตนสนยงบนดาลความศรทธาใหเกดขนในจตใจของชนมสลมในยามละหมาดไดเปนอยางด นบแตความขาวสะอาดบรสทธของมหรอบทดสงบและขรมขลง การเสรม

111 111

ความเปนสรมงคลของมหรอบดวยการประดบขอความจากในพระคมภรทกลาวถงมหรอบ รปทรงของมหรอบทชวยขยายเสยงของอหมามใหดงกงวาน การตกแตงดวยลวดลายทสอถงพลานภาพของพระผเปนเจาและสรวงสวรรค การออกแบบมหรอบใหเปนประหนงประตทเปดไปสสวรรค การปรากฏขอความสรรเสรญพระผเปนเจาสำาหรบกลาวในยามละหมาด การปลอยพนทภายในมหรอบใหวางเปลาเพอมใหมสงใดมาขวางกนระหวางพระผเปนเจากบผละหมาด ยงมการลดระดบพนของมหรอบเพอใหมสลมระลกถงคำาสอนของศาสดามฮมมด และทายทสดคอการกรหนออนบนกำาแพงรอบซมมหรอบใหลวดลายของหนออนเรยงในแนวตงเพอชวยนำาสายตาและจตวญญาณของผละหมาดใหมงทะยานขนไปยงพระผเปนเจาผสถต ณ เบองบน

จะเหนไดวามหรอบหลงปจจบนของมสยดตนสนรงสรรคขนจากความตงใจอนดของสปบรษทตองการสะทอนความยงใหญของมสยดดวยรปแบบของสถาปตยกรรมอสลามในประเทศมสลม และไมวาจะดวยความตงใจของสปบรษหรอไมกตามแตความงามของมหรอบของมสยดตนสนไดเตมเตมความหมายของการละหมาดใหสมบรณดวยการสรางแรงศรทธาใหเกดขนในดวงจตของมสลมผละหมาด ณ เบองหนามหรอบหลงน มหรอบ ของมสยดตนสนจงเปนศลปกรรมททรงคณคาควรคแกการเปนมหรอบของมสยดตนสนอนเปนศนยกลางของชนมสลมในฝงธนบร

112 112

รปท 1 มสยดตนสน เขตบางกอกใหญ กรงเทพมหานคร(ภาพถายเมอ พ.ศ. 2557)

รปท 2 ผงของมสยดตนสน แสดงตำาแหนงมหรอบภายในมสยด(จดทำาเมอ พ.ศ. 2557)

113 113

รปท 3 มหรอบหลงท 1 ของมสยดตนสน (กรงศรอยธยาตอนปลาย - พ.ศ. 2495)(ภาพถายเมอ พ.ศ. 2557)

รปท 4 มหรอบหลงท 2 ของมสยดตนสน (พ.ศ. 2497 - 2552)[ทมา: ประพลทศน พงษฤทธพร (ภาพถายเมอ พ.ศ. 2551)]

114 114

รปท 5 มหรอบหลงปจจบนของมสยดตนสน (พ.ศ. 2552 - ปจจบน)(ภาพถายเมอ พ.ศ. 2557)

รปท 6 ผเทศนขณะเทศนอยบนมนบรเหนอตำาแหนงของมหรอบ[ทมา: ชาครย ชลายนเดชะ (ภาพถายเมอ พ.ศ. 2550)]

115 115

รปท 7 กรอบรปสเหลยมผนผาเหนอมหรอบของมสยดตนสนทเตรยมไวประดบขอความจากคมภรอลกรอาน(ภาพถายเมอ พ.ศ. 2557)

รปท 8 ลายปนปนบนพนทชวงโคงของมหรอบของมสยดตนสน(ภาพถายเมอ พ.ศ. 2557)

116 116

รปท 9 ลายชอพรรณพฤกษาภายในมหรอบของมสยดตนสน(ภาพถายเมอ พ.ศ. 2557)

รปท 10 ลายคลายรปขนบนไดและรปดาวหกแฉกภายในมหรอบของมสยดตนสน(ภาพถายเมอ พ.ศ. 2557)

117 117

รปท 11 ขอความภาษาอาหรบทคอของชองโคงของมหรอบของมสยดตนสน(ภาพถายเมอ พ.ศ. 2557)

รปท 12 ลายเรขาคณตภายในมหรอบของมสยดตนสน(ภาพถายเมอ พ.ศ. 2557)

118 118

รปท 13 ลายเรขาคณตภายในชองโคงยอดแหลมทขนาบสองขางของซมมหรอบ(ภาพถายเมอ พ.ศ. 2557)

119 119

รปท 14 หนออนทกรกำาแพงรอบซมมหรอบของมสยดตนสนถกเรยงลายในแนวตงและบนขอบกำาแพงมลายคลายรปดอกไม(ภาพถายเมอ พ.ศ. 2557)

ก. ข.รปท 15 ภาพเปรยบเทยบลกษณะของมหรอบของมสยดตนสนกบอวานของมสยดนาซรอลมลก เมองอสฟาฮาน ประเทศอหรานก. มหรอบของมสยดตนสน(ภาพถายเมอ พ.ศ. 2557)ข. อวานดานหนงของมสยดนาซรอลมลก เมองอสฟาฮาน ประเทศอหราน(ภาพถายเมอ พ.ศ. 2551)

120 120

ก. ข. ค.รปท 16 ภาพเปรยบเทยบลายพรรณพฤกษาทงสองแบบภายในมหรอบของมสยดตนสนกบลายพรรณพฤกษาของศลปะอหรานทงสองแบบก. ลายพรรณพฤกษาทงสองแบบทใตผวโคงของมหรอบของมสยดตนสน(ภาพถายและทำาเครองหมายเมอ พ.ศ. 2557)ข. ลายพรรณพฤกษาของศลปะอหรานแบบ A(ทมา: Roojen 2009: 75)ค. ลายพรรณพฤกษาของศลปะอหรานแบบ B(ทมา: Roojen 2009: 96)

ก. ข.รปท 17 ภาพเปรยบเทยบการเรยงลายพรรณพฤกษาภายในมหรอบของมสยดตนสนกบการเรยงลายพรรณพฤกษาบรเวณใตโดมของมสยดเชคลตฟลลอฮ เมองอสฟาฮาน ประเทศอหรานก. ลายใตผวโคงของมหรอบของมสยดตนสน(ภาพถายเมอ พ.ศ. 2557)ข. ลายใตโดมของมสยดเชคลตฟลลอฮ ประเทศอหราน(ภาพถายเมอ พ.ศ. 2551)

121 121

ก. ข.รปท 18 ภาพเปรยบเทยบลายบนขอบกำาแพงของมหรอบของมสยดตนสนกบลายทขอบกำาแพงของมสยดสลตานฮสซน กรงไคโร ประเทศอยปตก. ลายบนขอบกำาแพงของมหรอบของมสยดตนสน(ภาพถายเมอ พ.ศ. 2557)ข. ลายทขอบกำาแพงของมสยดสลตานฮสซน กรงไคโร ประเทศอยปต(ทมา: Osama 2011)

ข. รปท 19 ภาพเปรยบเทยบลายปนปนบนพนทชวงโคงของมหรอบของมสยดตนสนกบลายปนปนบนพนทชวงโคงของมสยดแหงหนงในประเทศอยปตก. ลายปนปนบนพนทชวงโคงของมหรอบของมสยดตนสน(ภาพถายเมอ พ.ศ. 2557)ข. ลายปนปนบนพนทชวงโคงของมสยดแหงหนงในประเทศอยปต(ทมา: ประพลทศน พงษฤทธพร)

ก.

122 122

ก. ข.รปท 20 ภาพเปรยบเทยบลายทคอของชองโคงของมหรอบของมสยดตนสนกบลายทขอบกำาแพงของมสยดอลอซฮร กรงไคโร ประเทศอยปตก. ลายทคอของชองโคงของมหรอบของมสยดตนสน (ภาพถายเมอ พ.ศ. 2557)ข. ลายทขอบกำาแพงของมสยดอลอซฮร กรงไคโร ประเทศอยปต (ทมา: Hattstein & Delius 2004: 140)

ก. ข.รปท 21 ภาพเปรยบเทยบลายเรขาคณตภายในมหรอบของมสยดตนสนกบลายเรขาคณตในสถาปตยกรรมอสลามของประเทศมสลมทวไปก. ลายเรขาคณตภายในมหรอบของมสยดตนสน(ภาพถายเมอ พ.ศ. 2557)ข. ลายเรขาคณตในสถาปตยกรรมอสลามของประเทศมสลมทวไป(ทมา: Sarwar 2012)

123 123

บรรณานกรม

เชษฐ ตงสญชล, 2554. ศลปะอสลาม. กรงเทพฯ: คณะโบราณคด, จดพมพเปนเอกสารประกอบการสอนรายวชา 310 314 ภาควชาประวตศาสตรศลปะ คณะโบราณคด มหาวทยาลยศลปากร.

ดเรก กลสรสวสด, 2516. การนมาซตามสนนะฮ เลม 2. กรงเทพฯ: อกษรสมย.

ทำาเนยบ แสงเงน, 2557. นกวชาการศนยขอมลประวตศาสตรชมชนธนบร และทปรกษาโครงการปรบปรงสถาปตยกรรมและภมทศนมสยดตนสน. สมภาษณ, พฤษภาคม.

บรรจง บนกาซน, 2542. สารานกรมอสลามฉบบเยาวชนและผเรมสนใจ. กรงเทพฯ: อลอะมน.

ประพลทศน พงษฤทธพร, 2557. กรรมการผจดการ บรษท วนเพญสตดโอ จำากด และสถาปนกผออกแบบโครงการปรบปรงสถาปตยกรรมและภมทศนมสยดตนสน. สมภาษณ, สงหาคม.

ฝายประชาสมพนธ คณะกรรมการอสลามประจำามสยดตนสน, ม.ป.ป. เอกสารเผยแพร: มสยดตนสนกบชมชนบางกอก. ม.ป.ท.

พ. อะหมดจฬา, ม.ป.ป. “ใครเปนใคร.” ตนฉบบตวเขยน, เอกสารอดสำาเนาโดยธรนนท ชวงพชต.

พฒนา หลงปเตะ, 2557. อหมามประจำามสยดตนสน. สมภาษณ, พฤษภาคม.

มรวาน สะมะอน, 2551. อลฮะดษ ชดท 1. กรงเทพฯ: ศนยหนงสอมานพวงศ เสงยม.

วสมน สาณะเสน, 2555. “มหรอบ: ศนยรวมศรทธาและหวใจของมสยด.” วารสารสถาบนวฒนธรรมและศลปะ มหาวทยาลยศรนครนทรวโรฒ 14 [1 (27)]: 69-76.

สมาคมนกเรยนเกาอาหรบประเทศไทย, 2553. พระมหาคมภรอลกรอาน พรอมความหมายภาษาไทย. มะดนะฮ: ศนยกษตรยฟะฮดเพอการพมพอลกรอาน.

สรยทธ ชนภกด (บรรณาธการ), 2544. มสลมมสยดตนสนกบบรรพชนสามยคสมย. กรงเทพฯ: จรรชการพมพ.

อาดศร อดรส รกษมณ, 2552. แนวคดทเกยวของกบสถาปตยกรรมมสยดในกรงเทพฯ. วทยานพนธปรญญาดษฎบณฑต สาขาวชาสถาปตยกรรม คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, กรงเทพฯ.

Al-Asad M., Frishman M. & Khan H.-U., 1994. The Mosque: History, Architectural Development & Regional Diversity. London: Thames and Hudson.

Canby S., 2005. Islamic Art in Detail. China: C&C Offset Printing.

Carey M., 2010. The Illustrated Encyclopedia of Islamic Art and Architecture. UAE: Lorenz Books.

Grabar O., 1978. The Formation of Islamic Art. Westford, MS: Yale University Press.

Hattstein M. & Delius P., 2004. Islam: Art and Architecture. Cologne: Konemann.

124 124

Hillenbrand R., 1994. Islamic Architecture: Form, Function and Meaning. New York: Edinburgh University Press.

Khoury N. N., 1998. “The Mihrab: From Text to Form.” International Journal of Middle East Studies 30 (1): 1-27.

Michell G., 1995. Architecture of the Islamic world: Its History and Social Meaning. London: Thames and Hudson.

Osama M., 2011. Sultan Hassan & Al-Rifa’i Mosques. Retrieved August 4, 2014, from http://www.demotix.com/news/703371/sultan-hassan-al-rifai-mosques#

Peterson A., 1996. Dictionary of Islamic Architecture. London: Routledge.

Roojen P. van, 2009. Persian Designs. Singapore: Pepin Press.

Sarwar R., 2012. Mariyam Zarmani Mosque. Retrieved January 8, 2015, from https://www.flickr.com/photos/rsarwar/6695328653/sizes/l