Αρχαία ΕλλάδαΟ τόπος και οι άνθρωποι

(Ανθολόγιο)

B’ °Àª¡∞™πOÀ

Δ∂Δƒ∞¢π√ ∂ƒ°∞™πø¡

∞ƒÃ∞I∞ ∂§§∏¡π∫A (ªΔºƒ.)

™À°°ƒ∞º∂π™ £Âfi‰ˆÚÔ˜ ™ÙÂÊ·ÓfiÔ˘ÏÔ˜, ∫·ıËÁËÙ‹˜ ÙÔ˘ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ ¶·ÙÚÒÓ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜-√Ú¤ÛÙ˘ ™ÙÂÊ·ÓfiÔ˘ÏÔ˜, ¶Ù˘¯ÈÔ‡¯Ô˜ ÏËÚÔÊÔÚÈ΋˜

∫ƒπΔ∂™-∞•πO§O°∏Δ∂™ ª·Ú›· μ·˚Ó¿, ∫·ıËÁ‹ÙÚÈ· ∞.™.¶∞π.Δ.∂.∂ÌÌ·ÓÔ˘‹Ï ¶ÔÏ˘˙ˆ¿Î˘, ™¯ÔÏÈÎfi˜ ™‡Ì‚Ô˘ÏÔ˜¶·Ó·ÁÈÒÙ· ÷Ù˙ËıÂÔ¯¿ÚÔ˘˜, ºÈÏfiÏÔÁÔ˜, EÎ·È‰Â˘ÙÈÎfi˜ μ/ıÌÈ·˜

Eη›‰Â˘Û˘

ºπ§O§O°π∫∏ ∂¶πª∂§∂π∞ £Âfi‰ˆÚÔ˜ ™ÙÂÊ·ÓfiÔ˘ÏÔ˜, ∫·ıËÁËÙ‹˜ ÙÔ˘ ¶·ÓÂÈÛÙËÌ›Ô˘ ¶·ÙÚÒÓ

À¶∂À£À¡H ΔOÀ ª∞£∏ª∞ΔO™∫∞Δ∞ Δ∏ ™À°°ƒ∞º∏ ∞˘Á‹-ÕÓÓ· ª¿ÁÁÂÏ, ™‡Ì‚Ô˘ÏÔ˜ ÙÔ˘ ¶·È‰·ÁˆÁÈÎÔ‡ πÓÛÙÈÙÔ‡ÙÔ˘

À¶∂À£À¡H TOY À¶O∂ƒ°OÀ ∞ÛË̛ӷ ∞Ó·ÁÓˆÛÙÔÔ‡ÏÔ˘, ºÈÏfiÏÔÁÔ˜, ∂Î·È‰Â˘ÙÈÎfi˜ μ/ıÌÈ·˜ ∂η›‰Â˘Û˘

∂•øºÀ§§O Παράσταση από λήκυθο (Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο)

¶ƒO∂∫ΔÀ¶øΔπ∫∂™ ∂ƒ°∞™π∂™

°’ ∫.¶.™. / ∂¶∂∞∂∫ ππ / ∂Ó¤ÚÁÂÈ· 2.2.1 / ∫·ÙËÁÔÚ›· ¶Ú¿ÍÂˆÓ 2.2.1.·: «∞Ó·ÌfiÚʈÛË ÙˆÓ ÚÔÁÚ·ÌÌ¿ÙˆÓ ÛÔ˘‰ÒÓ Î·È Û˘ÁÁÚ·Ê‹ Ó¤ˆÓ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎÒÓ ·Î¤ÙˆÓ»

¶∞π¢∞°ø°π∫O π¡™ΔπΔOÀΔO¢ËÌ‹ÙÚÈÔ˜ °. μÏ¿¯Ô˜OÌfiÙÈÌÔ˜ ∫·ıËÁËÙ‹˜ ÙÔ˘ ∞.¶.£.¶Úfi‰ÚÔ˜ ÙÔ˘ ¶·È‰·ÁˆÁÈÎÔ‡ πÓÛÙÈÙÔ‡ÙÔ˘

¶Ú¿ÍË Ì ٛÙÏÔ: «™˘ÁÁÚ·Ê‹ Ó¤ˆÓ ‚È‚Ï›ˆÓ Î·È ·Ú·ÁˆÁ‹ ˘ÔÛÙËÚÈÎÙÈÎÔ‡ ÂÎ·È‰Â˘ÙÈÎÔ‡ ˘ÏÈÎÔ‡ Ì ‚¿ÛËÙÔ ¢∂¶¶™ Î·È Ù· ∞¶™ ÁÈ· ÙÔ °˘ÌÓ¿ÛÈÔ»

∂ÈÛÙËÌÔÓÈÎÔ› À‡ı˘ÓÔÈ ŒÚÁÔ˘∞ÓÙÒÓÈÔ˜ ™. ªÔ̤ÙÛ˘™‡Ì‚Ô˘ÏÔ˜ ÙÔ˘ ¶·È‰·ÁˆÁÈÎÔ‡ πÓÛÙÈÙÔ‡ÙÔ˘°ÂÒÚÁÈÔ˜ K. ¶·ÏËfi˜™‡Ì‚Ô˘ÏÔ˜ ÙÔ˘ ¶·È‰·ÁˆÁÈÎÔ‡ πÓÛÙÈÙÔ‡ÙÔ˘

∞Ó·ÏËÚˆÙ¤˜ ∂ÈÛÙËÌÔÓÈÎÔ› À‡ı˘ÓÔÈ ÙÔ˘ ŒÚÁÔ˘πÁÓ¿ÙÈÔ˜ ∂. ÷Ù˙Ë¢ÛÙÚ·Ù›Ô˘ªfiÓÈÌÔ˜ ¶¿Ú‰ÚÔ˜ ÙÔ˘ ¶·È‰·ÁˆÁÈÎÔ‡ πÓÛÙÈÙÔ‡ÙÔ˘°ÂÒÚÁÈÔ˜ X·Ú. ¶Ôχ˙Ô˜¶¿Ú‰ÚÔ˜ Â.ı. ÙÔ˘ ¶·È‰·ÁˆÁÈÎÔ‡ πÓÛÙÈÙÔ‡ÙÔ˘

ŒÚÁÔ Û˘Á¯ÚËÌ·ÙÔ‰ÔÙÔ‡ÌÂÓÔ 75% ·fi ÙÔ ∂˘Úˆ·˚Îfi ∫ÔÈÓˆÓÈÎfi Δ·ÌÂ›Ô Î·È 25% ·fi ÂıÓÈÎÔ‡˜ fiÚÔ˘˜.

À¶OÀƒ°∂πO ∂£¡π∫∏™ ¶∞π¢∂π∞™ ∫∞𠣃∏™∫∂Àª∞Δø¡

¶∞π¢∞°ø°π∫O π¡™ΔπΔOÀΔO

Oƒ°∞¡π™ªO™ ∂∫¢O™∂ø™ ¢π¢∞∫Δπ∫ø¡ μπμ§πø¡

∞£∏¡∞

£Âfi‰ˆÚÔ˜ ™ÙÂÊ·ÓfiÔ˘ÏÔ˜ ∫ˆÓÛÙ·ÓÙ›ÓÔ˜-√Ú¤ÛÙ˘ ™ÙÂÊ·ÓfiÔ˘ÏÔ˜

Αρχαία ΕλλάδαΟ τόπος και οι άνθρωποι

(Ανθολόγιο)

B’ °Àª¡∞™πOÀ

Δ∂Δƒ∞¢π√ ∂ƒ°∞™πø¡

∞ƒÃ∞I∞ ∂§§∏¡π∫A (ªΔºƒ.)

[ 5 ]

¶ƒ√§√°π∫√ ™∏ª∂πøª∞ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7

I. H ∞£∏¡∞ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9-35

1. ∏ ∞ÙÙÈ΋ ÚÈÓ ·fi 9000 ¯ÚfiÓÈ· . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

2. Δa âÍ ëοÛÙ˘ fiψ˜ å‰ÈÒÌ·Ù· . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 00

3. ∫·Ù¿ ȯı˘ÔˆÏÒÓ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 00

4. °˘Ó·›Î˜ ÛÙËÓ ∞ı‹Ó· ÙˆÓ ÎÏ·ÛÈÎÒÓ ¯ÚfiÓˆÓ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 00

5. ¢È·˙‡ÁÈÔ Ì ÙÔ ˙fiÚÈ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 00

6. ∏ ÂÙ·›Ú· Ô˘ ·Ù‡¯ËÛ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 00

7. √ ·ÊËÚË̤ÓÔ˜ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 00

¢È·ıÂÌ·ÙÈΤ˜ ·Û΋ÛÂȘ Î·È ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ˜ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 00

ππ. ∏ ™¶∞ƒΔ∏ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 00

8. ∏ Âη›‰Â˘ÛË ÙˆÓ ÎÔÚÈÙÛÈÒÓ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 00

πππ. ∏ ª∞∫∂¢√¡π∞ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 00

9. √È ÙÂÏÂ˘Ù·›Â˜ ÒÚ˜ ÙÔ˘ ºÈÏ›Ô˘ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 00

IV. ∏ £∏μ∞ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 00

10. ∏ ¿ÓÔ‰Ô˜ Ù˘ £‹‚·˜ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 00

V. ∏ ∫√ƒπ¡£√™ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 00

11. ¶fiıÂÓ ¤Û¯Â˜; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 00

VI. ∏ ∞§∂•∞¡¢ƒ∂π∞ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 00

12. ¢‡Ô ™˘Ú·ÎÔ‡ÛȘ ÛÙËÓ ∞ÏÂÍ¿Ó‰ÚÂÈ· . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 00

VII. ∞£§∏Δπ™ª√™ ∫∞π ∞£§∏ª∞Δ∞ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 00

13-14. ¶¤Ú· ·fi Ù· ·ÁˆÓ›ÛÌ·Ù· . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 00

¶ÂÚȯfiÌÂÓ·

[ 7 ]

ΔÔ ΔÂÙÚ¿‰ÈÔ ∂ÚÁ·ÛÈÒÓ Â›Ó·È Û˘ÌÏËڈ̷ÙÈÎfi ÛÙÔ μÈ‚Ï›Ô Û·˜. °È· ÏfiÁÔ˘˜Ú·ÎÙÈÎÔ‡˜ ¤¯ÂÈ ÙËÓ ›‰È· ‰ÔÌ‹ Ì ÙÔ μÈ‚Ï›Ô. ™Â οı Î›ÌÂÓÔ ÙÔ˘ μÈ‚Ï›Ô˘ ·ÓÙÈ-ÛÙÔȯ›, Ì ÙÔÓ ›‰ÈÔ ·ÚÈıÌfi —Û ‰‡Ô ÂÚÈÙÒÛÂȘ (2, 3) Î·È Ì ÙÔÓ ›‰ÈÔ Ù›ÙÏÔ—,¤Ó· ΛÌÂÓÔ ÙÔ˘ ΔÂÙÚ·‰›Ô˘. ªfiÓÔ ÛÙ· ‰‡Ô ÙÂÏÂ˘Ù·›· ΛÌÂÓ· ÙÔ˘ μÈ‚Ï›Ô˘(13–14), Ô˘ ÙÔ ı¤Ì· ÙÔ˘˜ Â›Ó·È ÎÔÈÓfi (·ıÏËÙÈÛÌfi˜), ·ÓÙÈÛÙÔȯ› ÛÙÔ ΔÂÙÚ¿‰ÈÔ¤ Ó · ΛÌÂÓÔ, ÙÔ ÔÔ›Ô, ÚÔ˜ ·ÔÊ˘Á‹ ·Ú·ÓÔ‹ÛˆÓ, ʤÚÂÈ ÙËÓ ·Ú›ıÌËÛË Î·ÈÙˆÓ ‰‡Ô Û¯ÂÙÈÎÒÓ ÎÂÈÌ¤ÓˆÓ ÙÔ˘ μÈ‚Ï›Ô˘ (13–14). °È· ÙÔÓ ›‰ÈÔ ÏfiÁÔ (·ÔÊ˘Á‹·Ú·ÓÔ‹ÛˆÓ) ·ӷϷ̂¿ÓÂÙ·È ÛÙȘ ·ÚÈÛÙÂÚ¤˜ ÛÂÏ›‰Â˜ ÙÔ˘ ΔÂÙÚ·‰›Ô˘ (ÎÂÊ·Ï›-‰·) Ô Ù›ÙÏÔ˜ οı ÎÂÊ·Ï·›Ô˘ ÙÔ˘ μÈ‚Ï›Ô˘ (.¯. ∞ı‹Ó·, ™¿ÚÙË ÎÙÏ.).

Ÿˆ˜ Î·È ÛÙÔ μÈ‚Ï›Ô ¤ÙÛÈ Î·È ÛÙÔ ΔÂÙÚ¿‰ÈÔ ÌÂÚÈο ΛÌÂÓ· Û˘ÁÎÚÔÙÔ‡ÓÙ·È·fi ‰‡Ô ‹ Î·È ÙÚ›· ·ÔÛ¿ÛÌ·Ù· (·, ‚, Á). √È ÂÚÁ·Û›Â˜ Î·È ÔÈ ·Û΋ÛÂȘ ¿ÏÏÔÙ¤¯Ô˘Ó ˆ˜ ‚¿ÛË ¤Ó· ‹ ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ·ÔÛ¿ÛÌ·Ù· Ù˘ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤Ó˘ ÂÓfiÙËÙ·˜,¿ÏÏÔÙ ÙÔ Î›ÌÂÓÔ ÙÔ˘ ΔÂÙÚ·‰›Ô˘ Î·È ÙÔ ·ÓÙ›ÛÙÔÈ¯Ô ÙÔ˘ μÈ‚Ï›Ô˘ (Û˘ÁÎÚÈÙÈ΋ Âͤ-Ù·ÛË) Î·È ¿ÏÏÔÙ ÚÔ¸Ôı¤ÙÔ˘Ó Î·È Ù· ÂÈÛ·ÁˆÁÈο ÛËÌÂÈÒÌ·Ù· ÛÙ· ÎÂÊ¿Ï·È·Î·È ÛÙ· Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ ΛÌÂÓ·. ΔÔ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô ÈÛ¯‡ÂÈ Î˘Ú›ˆ˜ ÁÈ· ÙËÓ Î·Ù·ÏËÎÙÈ-΋ ÂÚÁ·Û›· οı ÎÂÈ̤ÓÔ˘ (Û˘ÌÏ‹ÚˆÛË Ï¤ÍÂˆÓ Ô˘ Ù· ·Ú¯Èο ÙÔ˘˜ Û¯ËÌ·Ù›-˙Ô˘Ó Î·ı¤Ùˆ˜ ·ÎÚÔÛÙȯ›‰·). ™ÔÚ·‰Èο ÂÚÈÏ·Ì‚¿ÓÂÙ·È Û ·Û΋ÛÂȘ Î·È ÂÈÎÔ-ÓÔÁÚ·ÊÈÎfi ˘ÏÈÎfi ÙÔ˘ μÈ‚Ï›Ô˘. ∂ȉÈο ÛÙÔ ÚÒÙÔ ÎÂÊ¿Ï·ÈÔ (∞ı‹Ó·), ÏfiÁˆ Ù˘ÌÂÁ¿Ï˘ ÙÔ˘ ¤ÎÙ·Û˘ (ÂÙ¿ ΛÌÂÓ·), ÔÈ ‰È·ıÂÌ·ÙÈΤ˜ ·Û΋ÛÂȘ Î·È ‰Ú·ÛÙËÚÈfi-ÙËÙ˜ ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·È Û˘ÁÎÂÓÙڈ̤Ó˜ ÛÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ÙÔ˘ ÎÂÊ·Ï·›Ô˘.

¶ÚÔÏÔÁÈÎfi ÛËÌ›ˆÌ·

1. – ∏ ∞ÙÙÈ΋ ÚÈÓ ·fi 9000 ¯ÚfiÓÈ·

¶§∞Δø¡, ∫ÚÈÙ›·˜ 110e-111d

√ ‰È¿ÏÔÁÔ˜ ∫ÚÈÙ›·˜ ·Ó‹ÎÂÈ ÛÙ· ÙÂÏÂ˘Ù·›· ¤ÚÁ· ÙÔ˘ ¶Ï¿ÙˆÓ· (427-347 .Ã.)Î·È ¯ÚÔÓÔÏÔÁÂ›Ù·È ÛÙËÓ ÂÓÙ·ÂÙ›· 360-355 .Ã. ™ÙÔ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ ·fiÛ·ÛÌ· ÌÈÏ¿ÂÈ Ô Û˘ÓÔÌÈ-ÏËÙ‹˜ ÙÔ˘ ™ˆÎÚ¿ÙË ∫ÚÈÙ›·˜ (∞ıËÓ·›Ô˜ ÔÏÈÙÈÎfi˜ Î·È ÔÈËÙ‹˜), Ô ÔÔ›Ô˜ ÌÂٷʤÚÂÈ ·˘Ù¿ Ô˘ ‰ÈË-Á‹ıËÎ·Ó Î¿ÔÙ ÛÙÔÓ ™fiψӷ ÔÈ ÈÂÚ›˜ Ù˘ ∞ÈÁ‡ÙÔ˘ Û¯ÂÙÈο Ì fiÛ· Û˘Ó¤‚·ÈÓ·Ó ÛÙËÓ ∞ı‹Ó· ηÈÙËÓ ∞ÙÙÈ΋ ÚÈÓ ·fi 9000 ¯ÚfiÓÈ·.

∫ ∂ π ª ∂ ¡ √

110e ŸÛÔÓ ·ÊÔÚ¿ ÛÙËÓ Â˘ÊÔÚ›·, ÙÔ Â‰Ò ¤‰·ÊÔ˜ ‹Ù·ÓÂ, ϤÂÈ, ·ÓÒÙÂÚÔ ·fi οı ¿ÏÏÔØ ÁÈ’·˘Ùfi Î·È Ë ¯ÒÚ· ‹Ù·Ó ÙfiÙ Û ı¤ÛË Ó· ‰È·ÙÚ¤ÊÂÈ ÌÂÁ¿ÏË ÛÙÚ·ÙÈ¿ Ô˘ ‰ÂÓ ·Û¯ÔÏ›-ÙÔ Ì ÁˆÚÁÈΤ˜ ‰Ú·ÛÙËÚÈfiÙËÙ˜. ∞„¢‰‹˜ ·fi‰ÂÈÍË ÁÈ· ÙËÓ ÙfiÙ ¢ÊÔÚ›·: ΔÔ ÛËÌÂ-ÚÈÓfi ·ÔÌÂÈÓ¿ÚÈ ·fi ÙÔ ¤‰·ÊÔ˜ ÂΛÓÔ ÌÔÚ› Ó· Û˘Ó·ÁˆÓÈÛÙ› ÔÔÈÔ‰‹ÔÙ ÙfiÔ ˆ˜ÚÔ˜ ÙÔ fiÙÈ Â‰Ò Â˘‰ÔÎÈÌÔ‡Ó Ù· ¿ÓÙ· Î·È Û˘Á¯ÚfiÓˆ˜ ˘¿Ú¯ÂÈ ÏÔ‡ÛÈ· ηÚÔÊÔÚ›·Î·È ¿ÊıÔÓË ÙÚÔÊ‹ ÁÈ· fiÏ· Ù· ˙Ò·. ΔfiÙ ̿ÏÈÛÙ·, ¤Ú· ·fi ÙËÓ ÔÌÔÚÊÈ¿ Ù˘, Ë ¯ÒÚ··Ú‹Á ÙÂÚ¿ÛÙȘ ÔÛfiÙËÙ˜ ·fi ·˘Ù¿.

111 ¶Ò˜ ÏÔÈfiÓ ·˘Ùfi Â›Ó·È ÙÂÏÈο ÈÛÙ¢Ùfi Î·È Ì ÔÈ· ¤ÓÓÔÈ· ı· ÌÔÚÔ‡Û·Ì ӷÌÈÏ‹ÛÔ˘Ì ‰Èη›ˆ˜ ÁÈ· ·ÔÌÂÈÓ¿ÚÈ ÙÔ˘ ÙfiÙ ‰¿ÊÔ˘˜; ∂Âȉ‹ ÔÏfiÎÏËÚË Ë ¯ÒÚ· ÚÔ-Âͤ¯ÂÈ ·fi ÙËÓ ˘fiÏÔÈË ËÂÈÚˆÙÈ΋ ¯ÒÚ· Û ÌÂÁ¿ÏË ·fiÛÙ·ÛË Ì¤Û· ÛÙË ı¿Ï·ÛÛ·,Â›Ó·È Û·Ó ·ÎÚˆÙ‹ÚÈ, ÂÓÒ Ë ı¿Ï·ÛÛ· Ô˘ ÙË ‚Ú¤¯ÂÈ, Ôχ ÎÔÓÙ¿ ÛÙȘ ·ÎÙ¤˜ Â›Ó·È ‚·-

b ıÈ¿. ∂Á›Ó·Ó ÏÔÈfiÓ ÔÏÏÔ› Î·È ÌÂÁ¿ÏÔÈ Î·Ù·ÎÏ˘ÛÌÔ› ÛÙ· ÂÓÓ¤· ¯ÈÏÈ¿‰Â˜ ¯ÚfiÓÈ· —ÁÈ·Ù› ÙfiÛ· ¯ÚfiÓÈ· ¤Ú·Û·Ó ·fi ÂΛÓÔ ÙÔÓ Î·ÈÚfi ¤ˆ˜ Û‹ÌÂÚ·. ™ÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· ·˘ÙÒÓÙˆÓ ¯ÚfiÓˆÓ Î·È ÙˆÓ ÁÂÁÔÓfiÙˆÓ, ÙÔ Ì¤ÚÔ˜ ÙÔ˘ ‰¿ÊÔ˘˜ Ô˘ η٤‚·ÈÓ ·fi ÙȘ ÂÚÈÔ-¯¤˜ Ô˘ ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·Ó „ËÏ¿ ‰ÂÓ ÂÛ¯ËÌ¿ÙÈÛÂ, fiˆ˜ Û ¿ÏÏ· ̤ÚË, οÔÈ· ·ÍÈfiÏÔÁË Úfi-Û¯ˆÛË, ·ÏÏ¿ ¤ÂÊÙ Á‡Úˆ Á‡Úˆ Û ‚¿ıÔ˜ Î·È ÂÍ·Ê·ÓÈ˙fiÙ·Ó. ŒÙÛÈ ¤¯Ô˘Ó ·ÔÌ›ÓÂÈ,fiˆ˜ ÛÙ· ÌÈÎÚ¿ ÓËÛÈ¿, Ù· ÛËÌÂÚÈÓ¿ Û ۯ¤ÛË Ì ٷ ÙfiÙÂ Û·Ó ÔÛÙ¿ ÂÓfi˜ ÛÒÌ·ÙÔ˜ Ô˘¯Ù˘‹ıËΠ·fi ·ÚÚÒÛÙÈ·. ΔÔ ¯ÒÌ· Ô˘ ‹Ù·Ó ·¯‡ Î·È Ì·Ï·Îfi ·Ú·Û‡ÚıËΠÁ‡ÚˆÁ‡Úˆ Î·È ·fiÌÂÈÓ ÌfiÓÔ ÙÔ ÏÂÙfi ÛÙÚÒÌ· Á˘. ∞ÓÙ›ıÂÙ· ÙfiÙÂ, ÂÂȉ‹ Ë ¯ÒÚ· ‹Ù·Ó

c ·Ó¤·ÊË, Î·È Ù· ‚Ô˘Ó¿ Ù˘ ‹Ù·Ó ÏfiÊÔÈ ÛηṲ̂ÓÔÈ Ì ¯ÒÌ· Î·È ÔÈ (ÂÙÚÒ‰ÂȘ ÂÎÙ¿-ÛÂȘ) Ô˘ ϤÁÔÓÙ·È Û‹ÌÂÚ· «Â‰›· ÙÔ˘ ºÂÏϤ·» ‹Ù·Ó ÁÂÌ¿Ù˜ ·¯‡ ¯ÒÌ· Î·È Â›¯Â ÛÙ·‚Ô˘Ó¿ ÔÏÏ¿ ‰¿ÛË, ÁÈ· Ù· ÔÔ›· ˘¿Ú¯Ô˘Ó ·ÎfiÌ· Î·È Û‹ÌÂÚ· Û·Ê›˜ ÂӉ›ÍÂȘ.™˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ, Û‹ÌÂÚ· ÌÂÚÈο ‚Ô˘Ó¿ ·Ú¤¯Ô˘Ó ÙÚÔÊ‹ ÌfiÓÔ ÛÙȘ ̤ÏÈÛÛ˜, ‰ÂÓ Â›Ó·È

d fï˜ Î·È ÙfiÛÔ Ôχ˜ ¯ÚfiÓÔ˜ ·fi ÙfiÙ Ԣ Îfi‚ÔÓÙ·Ó ÂΛ ‰¤ÓÙÚ·, Ô˘ ÙÔ Í‡ÏÔ ÙÔ˘˜

Δ√ ∞¶√™¶∞™ª∞

[ 9 ]

π. – ∏ ∞£∏¡∞

110e μεγάλη στρατιά: Εννοεί, στο πλαίσιο της διήγησης για τη μυθική Αθήνα, στρατό που είχε ως αποκλειστι-κό καθήκον τη φρούρηση της Αττικής.

εδώ ευδοκιμούν τα πάντα: Σε απόσπασμα του κωμικού ποιητή Αντιφάνη (4ος αι. π.Χ.) αναφέρονται ωςμοναδικής σε ολόκληρη την οικουμένη ποιότητας προϊόντα της Αττικής τα εξής: μέλι, ψωμί, σύκα, πρόβα-τα, μαλλί, καρποί μυρτιάς, θυμάρι, σιτάρι, νερό.

111c «πεδία του Φελλέα»: Δεν γνωρίζουμε πώς προήλθε η ονομασία αυτή.

111d άφθονα νερά από πηγές και ποτάμια: Το νερό στην πραγματική Αθήνα της εποχής του Πλάτωνα ήταν λίγο.

™ X O § I A

H ∞£∏¡∞

[ 10 ]

‹Ù·Ó ηٿÏÏËÏÔ ÁÈ· ÛÙ¤Á˜ ÎÙËÚ›ˆÓ, Î·È Ì¿ÏÈÛÙ· Ôχ ÌÂÁ¿ÏˆÓ —ÔÈ ÛÙ¤Á˜ ·˘Ù¤˜ÛÒ˙ÔÓÙ·È ·ÎfiÌË ·Î¤Ú·È˜. À‹Ú¯·Ó Î·È ÔÏÏ¿ ·Ó‡„ËÏ· ‹ÌÂÚ· ‰¤ÓÙÚ·, ÂÓÒ Ë ¯ÒÚ··Ú›¯Â ·¤Ú·ÓÙÔ˘˜ ‚ÔÛÎfiÙÔÔ˘˜ ÁÈ· Ù· ˙Ò·. ∞ÍÈÔÔÈÔ‡Û ›Û˘ Î·È ÙÔ ÓÂÚfi Ô˘¤ÚȯÓ οı ¯ÚfiÓÔ Ô ¢›·˜Ø ‰ÂÓ ÙÔ ¤¯·Ó fiˆ˜ ÙÒÚ·, Ô˘ ¯‡ÓÂÙ·È ·fi ÙËÓ ·ÔÁ˘ÌÓˆ-̤ÓË ÁË ÛÙË ı¿Ï·ÛÛ·, ·ÏÏ¿ ÂÂȉ‹ ›¯Â Ôχ ¯ÒÌ· Î·È ‰Â¯fiÙ·Ó ÙÔ ÓÂÚfi Û’ ·˘Ùfi —Û˘ÁÎÚ·ÙÒÓÙ·˜ ÙÔ ¯¿ÚË ÛÙÔ Ï·Û҉˜ ÛÙÚÒÌ· ÙÔ˘ ‰¿ÊÔ˘˜—, ¿ÊËÓ ÙÔ ÓÂÚfi Ô˘·ÔÚÚÔÊÔ‡Û ·fi Ù· ̤ÚË Ô˘ ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·Ó „ËÏ¿ Ó· ÙÚ¤ÍÂÈ ÛÙ· ÎÔÈÏÒÌ·Ù· Î·È ·Ú›-¯Â ·ÓÙÔ‡ ¿ÊıÔÓ· ÓÂÚ¿ ·fi ËÁ¤˜ Î·È ÔÙ¿ÌÈ·Ø ÂΛ Ô˘ ‹Ù·Ó ¿ÏÏÔÙ ÔÈ ËÁ¤˜ ÙÔ˘˜ÛÒ˙ÔÓÙ·È ·ÎfiÌ· Î·È Û‹ÌÂÚ· ÈÂÚ¿ ˆ˜ ·fi‰ÂÈÍË fiÙÈ fiÛ· ϤÁÔÓÙ·È ÙÒÚ· ÁÈ’ ·˘Ù‹Ó ›ӷȷÏËıÈÓ¿.*

* √È ÌÂÙ·ÊÚ¿ÛÂȘ ÙˆÓ ÎÂÈÌ¤ÓˆÓ Â›Ó·È ÙÔ˘ £. ∫. ™ÙÂÊ·ÓfiÔ˘ÏÔ˘.

∂ƒøΔ∏™∂π™ - ∞™∫∏™∂π™ - ¢ƒ∞™Δ∏ƒπ√Δ∏Δ∂™

1. Να γράψετε σε δύο στήλες πώς ήταν η μυθική Aττική και πώς η Aττική της εποχής του Πλάτωνα, σύμφωνα με όσα ανα-φέρονται στο κείμενο.

2. Πώς «αποδεικνύεται» ότι η Aττική της εποχής του Πλάτωνα είναι απομεινάρι της πολύ πιο εύφορης και πολύ πιο πλού-σιας μυθικής Aττικής, 9000 χρόνια πριν;

3. Να επισημάνετε ένα ζωτικής σημασίας στοιχείο, στο οποίο αποδίδει ιδιαίτερη βαρύτητα ο Ξενοφών (Κείμενο 1 του Βι-βλίου σας), ενώ απουσιάζει εντελώς από το κείμενο του Πλάτωνα.

4. AΚΡΟΣΤΙΧΙΔΑ (Φυτό ιδιαίτερα αγαπητό στις μέλισσες – το μέλι της Αττικής ήταν φημισμένο)

1 – – – – – –

2 – – – – – – –

3 – – – – – – –

4 – – – – – – –

5 – – – – – – – –

6 – – – – – – –

1. Παραστατική τέχνη που γεννήθηκε στην αρχαία Aθήνα. 2. Bουνό της Aττικής. 3. Περίφημο ήταντο πεντελικό. 4. Eξορυσσόταν στα μεταλλεία του Λαυρίου. 5. Στην Aθήνα έκανε το δυναμικό τηςξεκίνημα (β’ μισό 5ου αι. π.X.) και γνώρισε τη μέγιστη ακμή (4ος αι. π.X.). 6. Tην εξέγερση αυτών τωνπόλεων την υποστήριξε ενεργά η Aθήνα.

2. – T· ÂÍ ÂοÛÙ˘ fiψ˜ ȉÈÒÌ·Ù·

·. ANTIºANH™, ÕÁÓˆÛÙË ÎˆÌˆ‰›· (·fiÛ. 233)

O ΈÌÈÎfi˜ ÔÈËÙ‹˜ AÓÙÈÊ¿Ó˘ (Ù¤ÏË 5Ô˘ ·È.-ÂÚ. 330 .X.) Â›Ó·È ¤Ó·˜ ·fiÙÔ˘˜ ÛËÌ·ÓÙÈÎfiÙÂÚÔ˘˜ ÂÎÚÔÛÒÔ˘˜ Ù˘ ÏÂÁfiÌÂÓ˘ M¤Û˘ KˆÌˆ‰›·˜ (ÂÚ. 400-325 .X.). Y‹Ú-Í ȉȷ›ÙÂÚ· ·Ú·ÁˆÁÈÎfi˜. Afi ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ÛÒ˙ÔÓÙ·È ÂÚÈÛÛfiÙÂÚ· ·fi 300 ·ÔÛ¿ÛÌ·Ù· ÔÈΛ-ÏÔ˘ ÂÚȯÔ̤ÓÔ˘.

¶·Ú’ fiÏÔ Ô˘ ‰ÂÓ ÁÓˆÚ›˙Ô˘Ì ԇÙ ÙÔ ¤ÚÁÔ Ô‡Ù ٷ Û˘ÌÊÚ·˙fiÌÂÓ· ·fi Ù· ÔÔ›·ÚÔ¤Ú¯ÂÙ·È ÙÔ ·fiÛ·ÛÌ·, ‰ÂÓ Â›Ó·È ‰‡ÛÎÔÏÔ Ó· ηٷϿ‚Ô˘Ì ÙÔ Ï·›ÛÈÔ ÛÙÔ ÔÔ›Ô ·Ú·¤ÌÔ˘ÓÔÈ Ûˆ˙fiÌÂÓÔÈ ÛÙ›¯ÔÈ, ·Ó ÎÚ›ÓÔ˘Ì ·fi Ù· ¯·Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ÚÔ˚fiÓÙ· («È‰ÈÒÌ·Ù·») Ô˘ ·Ó·Ê¤ÚÔ-ÓÙ·È.

‚. ∫§ÀΔ√™, ¶ÂÚ› ªÈÏ‹ÙÔ˘ (490F2 = ∞ı‹Ó·ÈÔ˜ 12,540 c)

ª·ıËÙ‹˜ ÙÔ˘ ∞ÚÈÛÙÔÙ¤ÏË ·fi ÙË ª›ÏËÙÔ (4Ô˜ ·È. .Ã.). ∂›¯Â ÁÚ¿„ÂÈ ¤Ó· ¤ÚÁÔ¶ÂÚ› ªÈÏ‹ÙÔ˘ (2 ‚È‚Ï›·), ÙÔ ÔÔ›Ô ‰ÂÓ ÛÒ˙ÂÙ·È.

Á. ∫. ¶. ∫∞μ∞º∏™, °ÓˆÚ›ÛÌ·Ù·

ΔÔ Ô›ËÌ· °ÓˆÚ›ÛÌ·Ù· ÁÚ¿ÊÙËΠÙÔ 1895 Î·È ·Ó‹ÎÂÈ ÛÙ· ÏÂÁfiÌÂÓ· «∫Ú˘Ì̤-Ó·». ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ¿Ù¯ÓÔ ÛÙȯԇÚÁËÌ·, ÛÙÔ ÔÔ›Ô Ô ÔÈËÙ‹˜ ÌÂÙ·ÁÚ¿ÊÂÈ ÈÛÙfiٷٷ ¤Ó· ¯ˆÚ›Ô ·fiÙÔÓ Û˘ÁÁڷʤ· π̤ÚÈÔ (4Ô˜ ·È. Ì.Ã.). ªfiÓÔ Ë ·Ó·ÊÔÚ¿ ÛÙÔÓ ÒÁˆÓ· ÙˆÓ ∞ÛÛ˘Ú›ˆÓ ‰ÂÓ ˘¿Ú¯ÂÈÛÙÔÓ π̤ÚÈÔ. ™ÙË ı¤ÛË ÙÔ˘ ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È ˆ˜ ÁÓÒÚÈÛÌ· ÙˆÓ ¢ÂÏÊÒÓ Ë ‰¿ÊÓË.

∫ ∂ π ª ∂ ¡ √ ( · )

Afi ÙËÓ HÏ›· Ì¿ÁÂÈÚ·˜, ·fi ÙÔ ÕÚÁÔ˜ η˙¿ÓÈ,ÎÚ·Û› ·fi ÙÔÓ ºÏÂÈÔ‡ÓÙ·, ÎÔ˘‚¤ÚÙ˜ ·fi ÙËÓ KfiÚÈÓıÔ,„¿ÚÈ· ·fi ÙË ™È΢ÒÓ·, ·fi ÙÔ A›ÁÈÔ ·˘ÏËÙÚ›‰Â˜,Ù˘Ú› ™ÈÎÂÏÈÎfi

5 ¿ÚˆÌ· ·fi ÙËÓ Aı‹Ó·, ¯¤ÏÈ· ·fi ÙË BÔȈٛ·.

Δ√ ¶√π∏ª∞

√ μπ√™ – Δ√ ∂ƒ°√

Δ√ ∞¶√™¶∞™ª∞

√ μπ√™ – Δ√ ∂ƒ°√

[ 11 ]

2 από τον Φλειούντα: Πόλη της βόρειας Πελοποννήσου, κοντά στη Νεμέα.

3 αυλητρίδες: Γυναίκες που έπαιζαν αυλό και συχνά ψυχαγωγούσαν τους άντρες στα συμπόσιά τους.

4 Ο στίχος δεν σώζεται ολόκληρος.

™ X O § I A

∫ ∂ π ª ∂ ¡ √ ( ‚ )

O KχÙÔ˜ Ô AÚÈÛÙÔÙÂÏÈÎfi˜ ÛÙÔ Û‡ÁÁÚ·ÌÌ¿ ÙÔ˘ ÁÈ· ÙËÓ M›ÏËÙÔ ·Ó·Ê¤ÚÂÈ fiÙÈ Ô Ù‡Ú·ÓÓÔ˜ Ù˘™¿ÌÔ˘ ¶ÔÏ˘ÎÚ¿Ù˘, ÏfiÁˆ Ù˘ Ù¿Û˘ ÙÔ˘ ÁÈ· ÙË ¯Ïȉ‹, Û˘ÁΤÓÙÚˆÓ ·fi ·ÓÙÔ‡ fiÏ· Ù· ¯·-Ú·ÎÙËÚÈÛÙÈο ÚÔ˚fiÓÙ·, Û΢ÏÈ¿ ·fi ÙËÓ ◊ÂÈÚÔ, ηÙۛΘ ·fi ÙË ™Î‡ÚÔ, Úfi‚·Ù· ·fi ÙËM›ÏËÙÔ, ¯ÔÈÚÈÓ¿ ·fi ÙË ™ÈÎÂÏ›·.

∫ ∂ π ª ∂ ¡ √ ( Á )

°¡øƒπ™ª∞Δ∞

ò∞ÏÏˆÓ ÌbÓ ÁaÚ ôÏÏ·È ¯áÚ·È Î·ÚáÓ Ù ηd ÙfiΈÓÂûÊÔÚÔÈØ ¥Ô˜ ‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ ÙeÓ £ÂÙÙ·ÏfiÓ …Ø Î·Úfi˜ ‰bÙÉۉ Ùɘ fiψ˜ ÏfiÁÔ˜ ηd ôÓıÚˆÔ˜.

πª∂ƒπ√™

ΔÔ ÁÓÒÚÈÛÌ¿ Ù˘ ¤¯ÂÈ Î¿ı ¯ÒÚ·.ÿ‰ÈÔÓ Â›Ó·È £ÂÛÛ·ÏÔ‡ ›ÔÈ Î·È È·Û›·Ø

·Ó·‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ ÙÔ˘ ÔϤÌÔ˘ ÒÚ·ÙÔÓ ™·ÚÙÈ¿ÙËÓØ ¤¯ÂÈ Ë ªË‰›·

ÙËÓ ÙÚ¿Â˙·Ó ÌÂÙ¿ ÙˆÓ Â‰ÂÛÌ¿ÙˆÓØÎfiÌË ‰ÂÈÎÓ‡ÂÈ ÙÔ˘˜ ∫ÂÏÙÔ‡˜, ÙÔ˘˜ ∞ÛÛ˘Ú›Ô˘˜ ÒÁˆÓ.

∞È ‰Â ∞ı‹Ó·È ˆ˜ ÁÓˆÚ›ÛÌ·Ù¿ ÙˆÓ ÙÔÓ ÕÓıÚˆÔÓ ¤¯Ô˘ÛÈ Î·È ÙÔÓ §fiÁÔÓ.

H ∞£∏¡∞

[ 12 ]

2 Πολυκράτης: Τύραννος της Σάμου (535-522 π.Χ.). Στις μέρες του η Σάμος έγινε μεγάλη ναυτική δύναμη.Το όνομά του συνδέεται με την κατασκευή μεγάλων έργων (ναός της Ήρας, λιμάνι, υδραγωγείο). Στην αυλήτου προσείλκυε καλλιτέχνες και ποιητές.

4 από τη Μίλητο: Περίφημο ήταν το μαλλί της Μιλήτου.

™ X O § I A

∂ƒøΔ∏™∂π™ - ∞™∫∏™∂π™ - ¢ƒ∞™Δ∏ƒπ√Δ∏Δ∂™

1. α) Για καθένα από τα δύο πρώτα κείμενα (α, β) σημειώστε πάνω σε έναν χάρτη τον τόπο προέλευσης κάθε προϊόντος.

β) Aπό ποια ευρύτερη περιοχή προέρχονται τα αναφερόμενα στο πρώτο κείμενο χαρακτηριστικά προϊόντα; (Έχετε τη δυ-νατότητα να αγνοήσετε έναν από τους τόπους προέλευσης.)

γ) Δεν γνωρίζουμε πού κατέληγαν τα προϊόντα που αναφέρονται στο πρώτο κείμενο. Mήπως θα μπορούσαμε να αποκλεί-σουμε κάποιον ή κάποιους τόπους ως τόπους προορισμού;

2. Σε ποιο πλαίσιο παραπέμπουν τα χαρακτηριστικά προϊόντα του πρώτου κειμένου;

3. Tι το κοινό έχουν τα χαρακτηριστικά προϊόντα του δεύτερου κειμένου;

4. AΚΡΟΣΤΙΧΙΔΑ (Bασιλιάς της Mακεδονίας για τον οποίο οι Aθηναίοι δεν είχαν την καλύτερηγνώμη.)

1 – – – – – – – –

2 – – – – – – – – – – –

3 – – – – –

4 – – – – – – – –

5 – – – – – – – –

6 – – – – – –

7 – – – – – – – – –

8 – – – – – – –

9 – – – – – – –

1. Mεγάλος Aθηναίος πολιτικός, σφοδρός πολέμιος του οποίου ήταν ο κωμικός ποιητής Έρμιππος.2. Aπό εκεί προερχόταν το σκουμπρί που έφτανε στην Aθήνα. 3. Tόπος προέλευσης για τα ξερά σύκα.4. O θεός που έφερε στην Aθήνα τα αγαθά που αναφέρονται στο Kείμενο 2 του Βιβλίου σας. 5. Έτσιλέγονταν στην αρχαιότητα τα χαρακτηριστικά προϊόντα. 6. Aπό εκεί προερχόταν το σίλφιο. 7. Tοχαρακτηριστικό προϊόν της Kρήτης. 8. Aπό εκεί προέρχονταν οι μισθοφόροι. 9. Aπό εκεί προέρχονταντα χοιρινά.

Δ∞ ∂• ∂∫∞™Δ∏™ ¶√§∂ø™ π¢πøª∞Δ∞

[ 13 ]

3. – K·Ù¿ ȯı˘ÔˆÏÒÓ

·. •ENAPXO™, ¶ÔÚʇڷ (·fiÛ. 7)

O •¤Ó·Ú¯Ô˜ ·Ó‹ÎÂÈ ÛÙÔ˘˜ ÔÈËÙ¤˜ Ù˘ ÏÂÁfiÌÂÓ˘ M¤Û˘ KˆÌˆ‰›·˜ (ÂÚ. 400-325 .X.). Afi ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ÛÒ˙ÔÓÙ·È ÂÚ›Ô˘ 15 ·ÔÛ¿ÛÌ·Ù·, ·fi Ù· ÔÔ›· ÌfiÓÔ ‰‡Ô ¤¯Ô˘Ó¤ÎÙ·ÛË ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚË ·fi 15 ÛÙ›¯Ô˘˜.

¶ÔÚʇڷ ÔÓÔÌ¿˙ÂÙ·È ¤Ó· ÎÔ¯‡ÏÈ Ô˘ ÙÔ ¯ÚËÛÈÌÔÔÈÔ‡Û·Ó ÁÈ· Ó· ‚¿ÊÔ˘Ó Ù·ÚÔ‡¯· ÔÚÊ˘Ú¿. O Ù›ÙÏÔ˜ Ù˘ Έ̈‰›·˜ ÌÔÚ› Ó· ·Ó·Ê¤ÚÂÙ·È Û οÔÈÔ ÔÚÊ˘Úfi ¤Ó‰˘Ì· ‹ Ó·Â›Ó·È fiÓÔÌ· ÂÙ·›Ú·˜. ™ÙÔ ·fiÛ·ÛÌ· ‰›ÓÂÙ·È ¤Ó· Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ ·Ú¿‰ÂÈÁÌ· ÁÈ· ÙËÓ ·Û˘Ó·ÁÒÓÈ-ÛÙË ÂÊ¢ÚÂÙÈÎfiÙËÙ· ÙˆÓ È¯ı˘ÔˆÏÒÓ, Ô˘ οÓÔ˘Ó Ù· ¿ÓÙ· ÁÈ· Ó· ÍÂʇÁÔ˘Ó ·fi ÙÔÓ ÓfiÌÔ.

‚. A§E•I™, §¤‚˘ (·fiÛ. 131)

°È· ÙÔÓ ‚›Ô Î·È ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ÕÏÂÍË ‚Ï. BÈ‚Ï›Ô Û·˜, ÛÂÏ. 39.

O Ϥ‚˘ Â›Ó·È ÌÂÙ·ÏÏÈÎfi ‹ ‹ÏÈÓÔ ·ÁÁÂ›Ô ÌÂÁ¿ÏˆÓ ‰È·ÛÙ¿ÛÂˆÓ Ì ΢ÎÏÈÎfiÛÙfiÌÈÔ. ™Â ÌÈ· Έ̈‰›· Ì ·˘ÙfiÓ ÙÔÓ Ù›ÙÏÔ, ÙÔ ‰Â›ÓÔ Î·È Ô Ì¿ÁÂÈÚÔ˜ Ú¤ÂÈ Ó· ¤·È˙·Ó ÛËÌ·-ÓÙÈÎfi ÚfiÏÔ. ™ÙÔ˘˜ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ˘˜ ÛÙ›¯Ô˘˜ ÂÁΈÌÈ¿˙ÂÙ·È Ë ÓÔÌÔıÂÙÈ΋ ·Ú¤Ì‚·ÛË ÙÔ˘ AÚÈÛÙfiÓÈ-ÎÔ˘ Û¯ÂÙÈο Ì ÙÔ˘˜ ȯı˘ÔÒϘ.

∫ ∂ π ª ∂ ¡ √ ( · )

OÈ ÔÈËÙ¤˜ Â›Ó·È Êԇ̷ڷ. ¢ÂÓ ¤¯Ô˘Ó ›¯ÓÔ˜ ÚˆÙÔÙ˘›·˜.TÔ ÌfiÓÔ Ô˘ οÓÔ˘Ó fiÏÔÈ ÙÔ˘˜ Â›Ó·È Ó· Á˘Ú›˙Ô˘ÓÙ· ›‰È· Î·È Ù· ›‰È· ÌÈ· ¤ÙÛÈ ÌÈ· ·ÏÏÈÒ˜.AÓ ÂȘ fï˜ ÁÈ· ÙÔ˘˜ ȯı˘ÔÒϘ, ‰ÂÓ ˘¿Ú¯ÂÈ ¿ÏÏË Ê¿Ú·

5 ÈÔ ÂÊ¢ÚÂÙÈ΋ ·fi ·˘Ù‹ Ô‡Ù ÈÔ ·‰›ÛÙ·¯ÙË.¶·Ú¿‰ÂÈÁÌ·: Afi ÙfiÙ Ԣ ‰ÂÓ ÙÔ˘˜ ÂÈÙÚ¤ÂÙ·È Ï¤ÔÓÓ· ηٷ‚Ú¤¯Ô˘Ó Ù· „¿ÚÈ· —·˘Ùfi ¤¯ÂÈ ··ÁÔÚ¢ı› ‰È· ÓfiÌÔ˘—,¤Ó·˜ Ù‡Ô˜ Ô˘ ‰ÂÓ ¤¯ÂÈ ÈÂÚfi Î·È fiÛÈÔ,‚ϤÔÓÙ·˜ Ù· „¿ÚÈ· Ó· ÛÙÂÁÓÒÓÔ˘Ó,

10 ¤ÛÙËÛ ÂÍ›Ùˉ˜ η˘Á¿ ÛÙËÓ „·Ú·ÁÔÚ¿.ÕÚ¯ÈÛ ӷ ¤ÊÙÂÈ Í‡ÏÔ. EΛÓÔ˜, οÓÔÓÙ·˜ fiÙÈ ‰¤¯ÙËΠη›ÚÈÔ ¯Ù‡ËÌ·,ÛˆÚÈ¿˙ÂÙ·È ¯¿Ìˆ ηÈ, ·ÚÈÛÙ¿ÓÔÓÙ·˜ ÙÔÓ ÏÈÔı˘ÌÈṲ̂ÓÔ,¤ÌÂÓ ÂṲ̂ÓÔ˜ ·Ó¿ÌÂÛ· ÛÙ· „¿ÚÈ·. «NÂÚfi, ÓÂÚfi»,ʈӿ˙ÂÈ ÙfiÙ˜ ¤Ó·˜. ¶¿Ú·˘Ù· οÔÈÔ˜ ·fi ÙÔ ÛÈÓ¿ÊÈ

15 ·Ú¿˙ÂÈ ¤Ó· ηٷ‚Ú¯ًÚÈ, Ú›¯ÓÂÈ ‰˘Ô ÛÙ·ÁfiÓ˜ ÛÙÔ ÏÈÔı˘ÌÈṲ̂ÓÔÎ·È ÙÔ ˘fiÏÔÈÔ ÙÔ ¿‰ÂÈ·Û ¿Óˆ ÛÙ· „¿ÚÈ·.E, ı· ¤ÏÂÁ˜ fiÙÈ ÌfiÏȘ Ù· ›¯·Ó „·Ú¤„ÂÈ.

Δ√ ∞¶√™¶∞™ª∞

Δ√ ∞¶√™¶∞™ª∞

√ μπ√™ – Δ√ ∂ƒ°√

[ 14 ]

∫ ∂ π ª ∂ ¡ √ ( ‚ )

¢ÂÓ ˘‹ÚÍ ÌÂÙ¿ ÙÔÓ ™fiψӷ ÓÔÌÔı¤Ù˘·ÓÒÙÂÚÔ˜ ·fi ÙÔÓ AÚÈÛÙfiÓÈÎÔ. °È·Ù› Î·È ÁÈ· Ù· ˘fiÏÔÈ·¤¯ÂÈ ıÂÛ›ÛÂÈ ‹‰Ë ÔÏÏÔ‡˜ Î·È ¿Û˘ ʇÛˆ˜ ÓfiÌÔ˘˜,Î·È ÙÒÚ· ÂÈÛËÁÂ›Ù·È ¤Ó· Ó¤Ô ÓfiÌÔ ÌÔ‡ÚÏÈ·Ø

5 Ó· ÌËÓ Ô˘Ï¿Ó ȷ ÔÈ „·Ú¿‰Â˜ ηıÈÛÙÔ› Ù· „¿ÚÈ·,·ÏÏ¿, ÒÛÔ˘ Ó· ÍÂÔ˘Ï‹ÛÔ˘Ó, fiÚıÈÔÈ.TÔÓ ÂfiÌÂÓÔ ¯ÚfiÓÔ ı· ÚÔÙ›ÓÂÈ, ϤÂÈ, Ó· Ù· Ô˘Ï¿Ó ÎÚÂÌ·Ṳ̂ÓÔÈ.ŒÙÛÈ, ı· ‰ÈÒ¯ÓÔ˘Ó ÈÔ ÁÚ‹ÁÔÚ· ÙÔ˘˜ ÂÏ¿Ù˜,fiÙ·Ó ı· Ù· Ô˘Ï¿Ó ·fi Ì˯·Ó‹˜, fiˆ˜ ηϋ ÒÚ· ÔÈ ıÂÔ›.

∂ƒøΔ∏™∂π™ - ∞™∫∏™∂π™ - ¢ƒ∞™Δ∏ƒπ√Δ∏Δ∂™

1. Πιστεύετε ότι οι τρεις νομοθετικές ρυθμίσεις που αναφέρονται στα δύο κείμενα (α, β) είναι επινοημένες από τους κωμι-κούς ποιητές ή ότι κάποια ή κάποιες από αυτές θα μπορούσαν να είναι ρυθμίσεις που ίσχυαν πραγματικά; Γενικότερα,θεωρείτε πιθανό να υπήρχαν σχετικές ρυθμίσεις για τη διακίνηση των ψαριών;

2. Ποιους ποιητές νομίζετε ότι πρέπει να εννοεί ο Ξέναρχος στο πρώτο κείμενο (α), όταν τους καταλογίζει έλλειψη πρω-τοτυπίας, τους επικούς, τους τραγικούς ή τους κωμικούς; (Aν δυσκολεύεστε να απαντήσετε, ζητήστε προηγουμένωςαπό τον καθηγητή σας να σας διαβάσει από την Aνθολογία Aρχαίας Eλληνικής Γραμματείας, που έχει εκδώσει ο OEΔB,το Kείμενο 86, τόμ. A’, σελ. 480-483.)

3. α) Nα εντοπίσετε μία παρομοίωση που υπάρχει στο δεύτερο κείμενο (β) και μία στο Kείμενο 3α του Bιβλίου σας και ναπροσδιορίσετε από ποιον χώρο προέρχονται οι παρομοιώσεις.

β) Mε βάση τον χώρο από τον οποίο προέρχονται οι παρομοιώσεις, θα μπορούσαμε να βγάλουμε κάποιο συμπέρασμαγια την απήχηση που ενδεχομένως είχε ο συγκεκριμένος χώρος;

4. AΚΡΟΣΤΙΧΙΔΑ (H αρχαία ελληνική λέξη που σημαίνει ‘ψάρι’.)

1 – – – – – – – – – –

2 – – – –

3 – – – –

4 – – – – – –

5 – – – – – – – – –

1. Aυτοί ήταν ιδιαιτέρως εφευρετικοί. 2. Eμείς λέμε ‘φαρμάκι’ (πολύ πικρό). Oι Aρχαίοι έλεγαν;3. Eμφανίζονταν από μηχανής. 4. Ήταν οι τιμές για τα ψάρια στην αρχαία Aθήνα. 5. Aυτοί δικαιού-νταν να έχουν παραπάνω έπαρση από τους άλλους.

∫∞Δ∞ πãÀ√¶ø§ø¡

[ 15 ]

2 τον Aριστόνικο: Πολιτικός από τον Mαραθώνα (β’ μισό 4ου αι. π.X.). O Aριστόνικος εγκωμιάζεται και σεένα άλλο απόσπασμα από το ίδιο έργο για μια δεύτερη ριζοσπαστική νομοθετική ρύθμιση σχετική με τουςιχθυοπώλες.

9 από μηχανής: Mηχανή ονομαζόταν ένας γερανός, πάνω στον οποίο εμφανίζονταν θεοί στο τέλος τραγω-διών, κυρίως του Eυριπίδη, για να δώσουν λύση ―ή να υπογραμμίσουν το αδιέξοδο.

™ X O § I A

4. – °˘Ó·›Î˜ ÛÙËÓ ∞ı‹Ó· ÙˆÓ ÎÏ·ÛÈÎÒÓ ¯ÚfiÓˆÓ

·. ∂Àƒπ¶π¢∏™, ª‹‰ÂÈ· 228-251

√È ÛÙ›¯ÔÈ ÚÔ¤Ú¯ÔÓÙ·È ·fi ÙËÓ ÙÚ·Áˆ‰›· ÙÔ˘ ∂˘ÚÈ›‰Ë ª‹‰ÂÈ·, Ô˘ ·›¯ÙË-ΠÙÔ 431 .Ã., ÙË ¯ÚÔÓÈ¿ Ô˘ ͤ۷ÛÂ Ô ¶ÂÏÔÔÓÓËÛÈ·Îfi˜ fiÏÂÌÔ˜.

™‡Ìʈӷ Ì ÙÔÓ Ì‡ıÔ, Ë ª‹‰ÂÈ· ‹Ù·Ó ÎfiÚË ÙÔ˘ ∞È‹ÙË, ÙÔ˘ ‚·ÛÈÏÈ¿ Ù˘ ∫Ôϯ›‰·˜, Ô˘ ÙËÓÙÔÔıÂÙÔ‡Û·Ó ÔÈ ·Ú¯·›ÔÈ ÛÙË ÛËÌÂÚÈÓ‹ °ÂˆÚÁ›·. ŸÙ·Ó ¤ÊÙ·Û ÂΛ Ô π¿ÛˆÓ ÁÈ· Ó· ¿ÚÂÈ ÙÔ ¯Ú˘-ÛfiÌ·ÏÏÔ ‰¤Ú·˜, Ë ª‹‰ÂÈ· ÙÔÓ ÂÚˆÙ‡ÙËΠ·Ú¿ÊÔÚ·, ÙÔÓ ‚Ô‹ıËÛ ӷ ÂÍ·ÛÊ·Ï›ÛÂÈ ÙÔ ‰¤Ú·˜, Ô˘ÙÔ ÊÚÔ˘ÚÔ‡Û ¤Ó·˜ ·ÎÔ›ÌËÙÔ˜ ‰Ú¿ÎÔÓÙ·˜ (Ê›‰È), ı˘Û›·Û ÁÈ· ¯¿ÚË ÙÔ˘ Ù· ¿ÓÙ· Î·È ÙÔÓ ·ÎÔÏÔ‡-ıËÛ ÛÙËÓ πˆÏÎfi Ù˘ £ÂÛÛ·Ï›·˜. ∞ÚÁfiÙÂÚ· Ô π¿ÛˆÓ Î·È Ë ª‹‰ÂÈ· ·Ó·ÁοÛÙËÎ·Ó Ó· ·Ê‹ÛÔ˘Ó ÙËÓπˆÏÎfi Î·È Ó· ηٷʇÁÔ˘Ó ÛÙËÓ ∫fiÚÈÓıÔ, fiÔ˘ ˙Ô˘Ó ÂÍfiÚÈÛÙÔÈ Ì·˙› Ì ÙÔ˘˜ ‰˘Ô ÁÈÔ˘˜ ÙÔ˘˜. ™ÙËÓ∫fiÚÈÓıÔ Ô π¿ÛˆÓ ÂÁηٷÏ›ÂÈ ÙË ª‹‰ÂÈ· Î·È Ù· ·È‰È¿ ÙÔ˘, ÁÈ· Ó· ·ÓÙÚ¢Ù› ÙËÓ ÎfiÚË ÙÔ˘∫Ú¤ÔÓÙ·, ÙÔ˘ ‚·ÛÈÏÈ¿ Ù˘ ∫ÔÚ›ÓıÔ˘.

∏ ÙÚ·Áˆ‰›· ÙÔ˘ ∂˘ÚÈ›‰Ë ¤¯ÂÈ ˆ˜ ·ÊÂÙËÚ›· ·˘Ù‹ ÙËÓ Î·Ù¿ÛÙ·ÛË Î·È ‰È·‰Ú·Ì·Ù›˙ÂÙ·È ÛÙËÓ∫fiÚÈÓıÔ. ™ÙËÓ ¿ÚÔ‰Ô ÙÔ˘ ¤ÚÁÔ˘ —ÙËÓ ÂÓfiÙËÙ· ÌÂÙ¿ ÙÔÓ ÚfiÏÔÁÔ ÛÙË ‰È¿ÚÎÂÈ· Ù˘ ÔÔ›·˜ÂÈÛ¤Ú¯ÂÙ·È Ô ¯ÔÚfi˜— ·ÎÔ‡ÁÔÓÙ·È ·fi ÙÔ ÂÛˆÙÂÚÈÎfi Ù˘ ÛÎËÓ‹˜ Û·Ú·ÎÙÈΤ˜ ÎÚ·˘Á¤˜ Î·È Î·Ù¿Ú˜Ù˘ ÚÔ‰Ô̤Ó˘ ª‹‰ÂÈ·˜. ™ÙË Û˘Ó¤¯ÂÈ· ÂÌÊ·Ó›˙ÂÙ·È ÛÙË ÛÎËÓ‹ Î·È ·Â˘ı‡ÓÂÙ·È Ì ¤Ó· «ÌÔÓfiÏÔ-ÁÔ» ÛÙȘ Á˘Ó·›Î˜ Ù˘ ∫ÔÚ›ÓıÔ˘, Ô˘ ··ÚÙ›˙Ô˘Ó ÙÔÓ ¯ÔÚfi. ∞fi ·˘ÙfiÓ ÙÔÓ «ÌÔÓfiÏÔÁÔ» ÚÔ¤Ú-¯ÔÓÙ·È ÔÈ ÛÙ›¯ÔÈ Ô˘ ı· Ì·˜ ··Û¯ÔÏ‹ÛÔ˘Ó. «∞fi fiÏ· Ù· Ï¿ÛÌ·Ù· Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ÓÔ‹ Î·È ÏÔÁÈ-Îfi / ÔÈ Á˘Ó·›Î˜ ›̷ÛÙ ÙÔ ÈÔ ·ÍÈÔχËÙÔ», ϤÂÈ Ë ª‹‰ÂÈ·, Ô˘ Â›Ó·È Á˘Ó·›Î· Î·È ·fi ¿ÓˆÍ¤ÓË («‚¿Ú‚·ÚË»). °È· Ó· ÙÂÎÌËÚÈÒÛÂÈ ·˘ÙfiÓ ÙÔÓ ÈÛ¯˘ÚÈÛÌfi, ·Ú·ı¤ÙÂÈ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ ÛÙÔȯ›·.

∞fi ÙË ÌÂϤÙË ÙÔ˘ ÎÂÈ̤ÓÔ˘ ı· Ê·Ó› ·Ó ·˘Ù¿ Ô˘ ϤÁÔÓÙ·È ·ÊÔÚÔ‡Ó ÛÙË Ì˘ıÈ΋ ÂÔ¯‹, ÛÙËÓ·ıËÓ·˚΋ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfiÙËÙ· ÙÔ˘ ¤ÌÙÔ˘ ·ÈÒÓ· ‹ —ÂӉ¯Ô̤ӈ˜— Î·È ÛÙË ‰È΋ Ì·˜ Ú·ÁÌ·ÙÈÎfi-ÙËÙ·.

‚. §À™π∞™, À¤Ú ÙÔ˘ ∂Ú·ÙÔÛı¤ÓÔ˘˜ ÊfiÓÔ˘ ·ÔÏÔÁ›· ¨¨ 6-20

ΔÔ Î›ÌÂÓÔ Ô˘ ·ÎÔÏÔ˘ı›, fiˆ˜ Î·È ÙÔ ·fiÛ·ÛÌ· ·fi ÙËÓ ª‹‰ÂÈ·, ·Ó‹ÎÂÈ,ı· ϤÁ·ÌÂ, ÛÙ· ÎÏ·ÛÈο ΛÌÂÓ· ÁÈ· ÙË ı¤ÛË Ù˘ Á˘Ó·›Î·˜ ÛÙËÓ ·Ú¯·›· ∞ı‹Ó·. ∂›Ó·È ·fiÛ·ÛÌ··fi ÙËÓ ··Ú¿ÌÈÏÏË ‰È‹ÁËÛË1 ‰ÈηÓÈÎÔ‡ ÏfiÁÔ˘ ÙÔ˘ §˘Û›·, Ô˘ Ú¤ÂÈ Ó· ÂÎʈӋıËΠÁ‡Úˆ ÛÙÔ400 .Ã. ‹ Ï›ÁÔ ÌÂÙ¿. ¶ÚfiÎÂÈÙ·È ÁÈ· ÙËÓ ·ÔÏÔÁ›· ÙÔ˘ ∂˘Ê›ÏËÙÔ˘, ÂÓfi˜ ¿ÁÓˆÛÙÔ˘ ηٿ Ù· ¿ÏÏ·∞ıËÓ·›Ô˘, Ô˘ ηÙËÁÔÚÂ›Ù·È ÁÈ· ÙÔÓ ÊfiÓÔ ÙÔ˘ Ó·ÚÔ‡ ∂Ú·ÙÔÛı¤ÓË, Ô ÔÔ›Ô˜ ›¯Â Û¯¤ÛÂȘ Ì ÙËÁ˘Ó·›Î· ÙÔ˘ ‰Ú¿ÛÙË. √ ηÙËÁÔÚÔ‡ÌÂÓÔ˜ ‰ÂÓ ·ÚÓÂ›Ù·È fiÙÈ ‰È¤Ú·Í ÙÔÓ ÊfiÓÔ, ˘ÔÛÙËÚ›˙ÂÈ fï˜ fiÙÈË Ú¿ÍË ÙÔ˘ ‹Ù·Ó Û‡ÓÓÔÌË —Ë Û¯ÂÙÈ΋ ÓÔÌÔıÂÛ›· ¤ÙÚ ÛÙÔÓ Û‡˙˘ÁÔ Ó· ÛÎÔÙÒÛÂÈ ·ÙÈ̈ÚË-Ù› ÙÔÓ ÂÚ·ÛÙ‹ Ù˘ Á˘Ó·›Î·˜ ÙÔ˘, ÙÔÓ ÌÔȯfi, fiˆ˜ ¤ÏÂÁ·Ó ÔÈ ·Ú¯·›ÔÈ, ·Ó ÙÔÓ Û˘ÓÂÏ¿Ì‚·Ó ’ ·˘ÙÔ-ÊÒÚˆ, ˘fi ÙÔÓ fiÚÔ fiÙÈ ‰ÂÓ ÙÔÓ Â›¯Â ·Áȉ‡ÛÂÈ.2 √È Û˘ÁÁÂÓ›˜ ÙÔ˘ ı‡Ì·ÙÔ˜ ÈÛ¯˘Ú›˙ÔÓÙ·Ó, Ê·›ÓÂ-

Δ√ ∞¶√™¶∞™ª∞

Δ√ ∞¶√™¶∞™ª∞

[ 16 ]

1. ŒÓ·˜ ‰ÈηÓÈÎfi˜ ÏfiÁÔ˜ ·ÔÙÂÏÂ›Ù·È Î·Ù¿ ηÓfiÓ· ·fi Ù¤ÛÛÂÚ· ̤ÚË: ÙÔ ÚÔÔ›ÌÈÔ, ÙË ‰È‹ÁËÛË, ÙËÓ ·fi‰ÂÈÍË Î·ÈÙÔÓ Â›ÏÔÁÔ. ™ÙË ‰È‹ÁËÛË ÙÔ ÚfiÛˆÔ Ô˘ ÌÈÏ¿ÂÈ ÂÎı¤ÙÂÈ —·fi ÙË ‰È΋ ÙÔ˘ ¿ÓÙ· ÛÎÔÈ¿— Ò˜ ¤ÁÈÓ·Ó Ù·Ú¿ÁÌ·Ù·. ∏ ‰È‹ÁËÛË ‰ÂÓ ·ÔÙÂÏ› ·ÓÙÈÎÂÈÌÂÓÈ΋ ·ÚÔ˘Û›·ÛË ÙˆÓ ÁÂÁÔÓfiÙˆÓ.

2. √ ÓfiÌÔ˜, Û ÂÚ›ÙˆÛË ÌÔȯ›·˜, ˘Ô¯Ú¤ˆÓ ÙÔÓ Û‡˙˘ÁÔ Ó· ¯ˆÚ›ÛÂÈ ÙË Á˘Ó·›Î· ÙÔ˘ —Âȉ¿Ïψ˜ ¤¯·Ó ٷ Ô-ÏÈÙÈο ÙÔ˘ ‰ÈηÈÒÌ·Ù·— Î·È ··ÁfiÚ¢ ÛÙË Á˘Ó·›Î· Ó· ÊÔÚ¿ÂÈ ÛÙÔ ÂÍ‹˜ ÎÔÛÌ‹Ì·Ù· Î·È Ó· ÂÈÛ¤Ú¯ÂÙ·È Û‰ËÌfiÛÈ· ÈÂÚ¿. ∂¿Ó Ë Á˘Ó·›Î· ¤Ì·ÈÓ Û ‰ËÌfiÛÈÔ ÈÂÚfi, ÌÔÚÔ‡Û fiÔÈÔ˜ ‹ıÂÏ ӷ Ù˘ οÓÂÈ ÔÙȉ‹ÔÙ ÏËÓı·Ó¿ÙÔ˘.

Ù·È, fiÙÈ Ô ‰Ú¿ÛÙ˘ ›¯Â ·Áȉ‡ÛÂÈ ÙÔ ı‡Ì· Î·È fiÙÈ Û˘ÓÂÒ˜ Ë Ú¿ÍË ÙÔ˘ ‰ÂÓ ‹Ù·Ó Û‡ÓÓÔÌË. ¢ÂÓÁÓˆÚ›˙Ô˘Ì ÔÈ· ‹Ù·Ó Ë ¤Î‚·ÛË Ù˘ ‰›Î˘.

™ÙÔ ·fiÛ·ÛÌ· Ô˘ ·Ú·ı¤ÙÔ˘ÌÂ Ô Î·ÙËÁÔÚÔ‡ÌÂÓÔ˜ ÂÍÈÛÙÔÚ› ÙÈ ¤ÁÈÓ ·fi ÙfiÙ Ԣ ·ÓÙÚ‡-ÙËΠˆ˜ ÙËÓ Ë̤ڷ Ô˘ ¤Ì·ı ÙÈ Û˘Ó¤‚·ÈÓ ÛÙÔ Û›ÙÈ ÙÔ˘. ™ÙÔ Ï·›ÛÈÔ ·˘Ù‹˜ Ù˘ ÂÍÈÛÙfiÚËÛ˘ ‰›ÓÔ-ÓÙ·È ÔÏϤ˜ Î·È ÂӉȷʤÚÔ˘Û˜ ÏËÚÔÊÔڛ˜ ÁÈ· ÙȘ Á˘Ó·›Î˜ ÛÙËÓ ∞ı‹Ó· Ù˘ ÂÔ¯‹˜ ÂΛӢ.

Á. [¢∏ª√™£∂¡∏™], ∫·Ù¿ ∂˘¤ÚÁÔ˘ Î·È ªÓËÛÈ‚Ô‡ÏÔ˘ „¢‰ÔÌ·ÚÙ˘Ú›ˆÓ ¨¨ 55-60

ΔÔ ·fiÛ·ÛÌ· ÚÔ¤Ú¯ÂÙ·È ·fi ‰ÈηÓÈÎfi ÏfiÁÔ Ô˘ ʤÚÂÙ·È ˆ˜ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ¢ËÌÔ-Ûı¤ÓË, Èı·Ófiٷٷ fï˜ ‰ÂÓ ¤¯ÂÈ ÁÚ·ÊÙ› ·fi ÙÔÓ ÌÂÁ¿ÏÔ Ú‹ÙÔÚ·.

√È ÚˆÙ·ÁˆÓÈÛÙ¤˜ Ù˘ ÈÛÙÔÚ›·˜ Â›Ó·È ·fi ÙË ÌÈ· Ô ·ÓÒÓ˘ÌÔ˜ ηًÁÔÚÔ˜ —·˘Ùfi˜ Ô˘ ÂÎʈÓ›ÙÔÓ ÏfiÁÔ— Î·È ·fi ÙËÓ ¿ÏÏË ÔÈ Î·ÙËÁÔÚÔ‡ÌÂÓÔÈ ÁÈ· „¢‰ÔÌ·ÚÙ˘Ú›· ∂‡ÂÚÁÔ˜ Î·È Ô Á·ÌÚfi˜ ÙÔ˘ªÓËÛ›‚Ô˘ÏÔ˜. ¶ÚˆÙ·ÁˆÓÈÛÙÈÎfi ÚfiÏÔ Â›¯Â ·›ÍÂÈ ·Ï·ÈfiÙÂÚ· Î·È Ô ·‰ÂÏÊfi˜ ÙÔ˘ ∂‡ÂÚÁÔ˘ £ÂfiÊË-ÌÔ˜, Ì ÙÔÓ ÔÔ›Ô Ô Î·Ù‹ÁÔÚÔ˜ ›¯Â ‰È·ÊÔÚ¤˜ ·fi ÙfiÙ Ԣ Ô ÚÒÙÔ˜ ›¯Â ·ÚÓËı› Ó· ·Ú·‰ÒÛÂÈ,ÂÓÒ ‹Ù·Ó ˘Ô¯Úˆ̤ÓÔ˜, ̤ÚÔ˜ ·fi ÙÔÓ ÂÍÔÏÈÛÌfi ÂÓfi˜ ÔÏÂÌÈÎÔ‡ ÏÔ›Ô˘. ∞ÎÔÏÔ‡ıËÛ·Ó ÚÔÛÙÚÈ-‚¤˜, ·ÎfiÌ· Î·È Û˘ÌÏÔΤ˜, ÚÔÛ¿ıÂȘ ÁÈ· Û˘Ì‚È‚·ÛÌfi Î·È ‰ÈηÛÙÈΤ˜ ‰È·Ì¿¯Â˜ Ì ηٷ‰›Î˜ fi-Ù ÙÔ˘ ÂÓfi˜ Î·È fiÙ ÙÔ˘ ¿ÏÏÔ˘. ™Â ÌÈ· ·fi ÙȘ ‰›Î˜ Ô ÛËÌÂÚÈÓfi˜ ηًÁÔÚÔ˜ ηٷ‰ÈοÛÙËΠÛÂÚfiÛÙÈÌÔ —ÁÈ· ÙËÓ Î·Ù¿ıÂÛË ÛÙË ‰›ÎË ÂΛÓË ‰ÈÒÎÔÓÙ·È ÁÈ· „¢‰ÔÌ·ÚÙ˘Ú›· ÔÈ Î·ÙËÁÔÚÔ‡ÌÂÓÔÈÛÙËÓ ·ÚÔ‡Û· ‰›ÎË. ŸÙ·Ó Ô Î·Ù‹ÁÔÚÔ˜ ηı˘ÛÙ¤ÚËÛ ӷ ηٷ‚¿ÏÂÈ ÛÙÔÓ £ÂfiÊËÌÔ ÙÔ ÚfiÛÙÈÌÔ,ÂΛÓÔ˜, Û˘Óԉ¢fiÌÂÓÔ˜ ·fi ÙÔ˘˜ ¿ÏÏÔ˘˜ ‰‡Ô (ÙÔÓ ∂‡ÂÚÁÔ Î·È ÙÔÓ ªÓËÛ›‚Ô˘ÏÔ), ‹Á ÂΛ Ô˘ ¤ÌÂ-ÓÂ Ô Î·Ù‹ÁÔÚÔ˜ Î·È ÙÔ˘ ‹Ú·Ó 50 Úfi‚·Ù· Ì·˙› Ì ÙÔÓ ‚ÔÛÎfi Î·È ¤Ó·Ó ·ÎfiÌ· Ó·Úfi ‰Ô‡ÏÔ. ™ÙËÛ˘Ó¤¯ÂÈ· ÚÔÛ¿ıËÛ·Ó Ó· ÙÔ˘ ¿ÚÔ˘Ó Î·È ÙÔ˘˜ ‰Ô‡ÏÔ˘˜ Ô˘ ÂÚÁ¿˙ÔÓÙ·Ó ÛÙÔ ÎÙ‹Ì· ÙÔ˘, Î·È fiÙ·Ó·¤Ù˘¯·Ó, ¤Î·Ó·Ó «ÂȉÚÔÌ‹» ÛÙÔ Û›ÙÈ ÙÔ˘, ·Ê·›ÚÂÛ·Ó ÙËÓ fiÚÙ· Ô˘ Ô‰ËÁÔ‡Û ÛÙÔÓ Î‹Ô Î·È‰ÂÓ ‰›ÛÙ·Û·Ó Ó· «ÂÈÛ‚¿ÏÔ˘Ó» ÛÙÔ Û›ÙÈ, ·Ú¿ ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ Ô Î·Ù‹ÁÔÚÔ˜, Ô Î‡ÚÈÔ˜ ÙÔ˘ Ô›ÎÔ˘,·Ô˘Û›·˙Â Î·È Ì¤Û· ‹Ù·Ó ÌfiÓÔ Á˘Ó·›Î˜ Î·È ·È‰È¿. ∏ Û˘Ó¤¯ÂÈ·, Ô˘ Â›Ó·È ÂӉȷʤÚÔ˘Û· ÁÈ· ÙËÓ·ÓÙ›‰Ú·ÛË ÙˆÓ Á˘Ó·ÈÎÒÓ, ÂÚÈÁÚ¿ÊÂÙ·È ÛÙÔ ·fiÛ·ÛÌ·.

∫ ∂ π ª ∂ ¡ √ ( · )

ª∏¢∂π∞

∞˘Ùfi˜ Ô˘ ‹Ù·Ó ÁÈ· ̤ӷ Ù· ¿ÓÙ· —ÙÔ Í¤Úˆ ηϿ—, Ô ¿ÓÙÚ·˜ ÌÔ˘, ·Ô‰Â›¯ıËÎÂ Ô ¯ÂÈÚfiÙÂÚÔ˜ ¿ÓÙÚ·˜ Ô˘ ˘¿Ú¯ÂÈ.

230 ∞fi fiÏ· Ù· Ï¿ÛÌ·Ù· Ô˘ ¤¯Ô˘Ó ÓÔ‹ Î·È ÏÔÁÈÎfiÔÈ Á˘Ó·›Î˜ ›̷ÛÙ ÙÔ ÈÔ ·ÍÈÔχËÙÔ:∂Ì›˜ Ú¤ÂÈ ÚÒÙ·-ÚÒÙ·, Íԉ‡ÔÓÙ·˜ ÙÔ˘ ÎfiÛÌÔ˘ Ù· ¯Ú‹Ì·Ù·,Ó· ·ÁÔÚ¿ÛÔ˘Ì ۇ˙˘ÁÔ Î·È Ó· ÙÔÓ Î¿ÓÔ˘Ì ·ÚÈÔ ÙÔ˘ ÎÔÚÌÈÔ‡ Ì·˜.∫·Îfi ÙÔ ÚÒÙÔ, ÙÔ ‰Â‡ÙÂÚÔ ÈÎÚfiÙÂÚÔ Î·Îfi.

Δ√ ∞¶√™¶∞™ª∞

°À¡∞π∫∂™ ™Δ∏¡ ∞£∏¡∞ Δø¡ ∫§∞™π∫ø¡ Ã√¡ø¡

[ 17 ]

232 του κόσμου τα χρήματα: Όσα λέγονται για την προίκα ισχύουν για την Αθήνα του 5ου αιώνα, όχι για τηνηρωική εποχή, αφού τότε ο κανόνας ήταν να προσφέρει ο άντρας χρήματα στον πατέρα της νύφης.Σε παραινέσεις προς ανύπαντρους άντρες συνιστάται συχνά να παντρεύονται τη γυναίκα και όχι την προί-κα, επειδή η μεγάλη προίκα μετατρέπει τον ελεύθερο άντρα σε δούλο.

™ X O § I A

235 ∫·È Â‰Ò Â›Ó·È Ô ·ÁÒÓ·˜ Ô Ì¤ÁÈÛÙÔ˜, ·Ó ı· Ì·˜ ‚ÁÂÈ Î·Ïfi˜‹ ·Ó ηÎfi˜Ø ÁÈ·Ù› Ô ¯ˆÚÈÛÌfi˜ ÁÈ· ÙË Á˘Ó·›Î· Â›Ó·È ÛÙ›ÁÌ·,Ô‡Ù ÌÔÚ› ÛÙÔÓ ¿ÓÙÚ· Ù˘ Ó· ϤÂÈ «fi¯È».∫·È fiÙ·Ó ‚ÚÂı› ·ÓÙÈÌ¤ÙˆË Ì ¿ÏÏ· ÊÂÚ̷ۛٷ Î·È ¿ÏϘ Û˘Ó‹ıÂȘ,ηıÒ˜ ‰ÂÓ ÙÔ ¤Ì·ı ÛÙÔ Û›ÙÈ Ù˘, Ú¤ÂÈ Ó· Â›Ó·È Ì¿ÓÙ˘,

240 ÁÈ· Ó· ηٷϿ‚ÂÈ ÙÈ ÛfiÈ ı· Â›Ó·È Ô ¿ÓÙÚ·˜ Ô˘ ı· ÌÔÈÚ·ÛÙ› ÙÔ ÎÚ‚¿ÙÈ Ù˘.∫·È ·Ó ‚¤‚·È· ÂÌ›˜ Ù· ηٷʤÚÓÔ˘Ì ¿ÚÈÛÙ·Î·È Ô ¿ÓÙÚ·˜ ˙ÂÈ Ì·˙› Ì·˜ Î·È ÛËÎÒÓÂÈ ÙÔÓ ˙˘Áfi ‰›¯ˆ˜ Ó· ‰˘Û·Ó·Û¯ÂÙ›,Â›Ó·È ˙ˆ‹ ˙ËÏÂ̤ÓËØ ·Ó fi¯È, ‰ÂÓ Ì·˜ ̤ÓÂÈ ·Ú¿ Ô ı¿Ó·ÙÔ˜.√ ¿ÓÙÚ·˜ fï˜, ·Ó ‚·ÚÂı› ÛÙÔ Û›ÙÈ,

245 ‚Á·›ÓÂÈ ¤Íˆ Î·È Ë Î·Ú‰È¿ ÙÔ˘ Í·Ï·ÊÚÒÓÂÈØÂÌ›˜, ›Ù ÙÔ ı¤ÏÔ˘Ì ›Ù fi¯È, Ú¤ÂÈ Ó· ¤¯Ô˘Ì ηÚʈ̤ÓÔÙÔ ‚ϤÌÌ· Û ÌÈ· ÌfiÓÔ „˘¯‹. §¤ÓÂ, ‚¤‚·È·,fiÙÈ ÂÌ›˜ ˙ԇ̠‚›Ô ·Î›Ó‰˘ÓÔ Ì¤Û· ÛÙÔ Û›ÙÈ,ÂÓÒ ÂΛÓÔÈ ÔÏÂÌ¿Ó Ì ÙÔ ‰fiÚ˘ —Ï¿ıÔ˜!

250 £· ÚÔÙÈÌÔ‡Û· Ó· ÛÙ·ıÒ ÙÚÂȘ ÊÔÚ¤˜Ï¿È ÛÙËÓ ·Û›‰· ·Ú¿ Ó· ÁÂÓÓ‹Ûˆ Ì›·.

∫ ∂ π ª ∂ ¡ √ ( ‚ )

6 EÁÒ, AıËÓ·›ÔÈ, ·ÊÔ‡ ‹Ú· ÙËÓ ·fiÊ·ÛË Ó· ·ÓÙÚ¢ÙÒ Î·È ÙÂÏÈο ·ÓÙÚ‡ÙËη, ÙÔÓÚÒÙÔ Î·ÈÚfi ÙËÚÔ‡Û· Ù¤ÙÔÈ· ÛÙ¿ÛË ·¤Ó·ÓÙÈ ÛÙË Á˘Ó·›Î· ÌÔ˘, ÒÛÙ ̋Ù ӷ ÙË ‰˘Û·-ÚÂÛÙÒ Ì‹Ù fï˜ Î·È Ó· ·Ú·Â›Ó·È ÂχıÂÚË Ó· οÓÂÈ fi,ÙÈ ı¤ÏÂÈØ ÙËÓ ÂÈÙËÚÔ‡Û·, fiÛÔ‹Ù·Ó ‰˘Ó·Ùfi, Î·È Â·ÁÚ˘ÓÔ‡Û·, fiˆ˜ ‹Ù·Ó Ê˘ÛÈÎfi. Afi ÙfiÙ fï˜ Ô˘ ÁÂÓÓ‹ıËΠÙԷȉ›, Ù˘ ›¯· ϤÔÓ ÂÌÈÛÙÔÛ‡ÓË Î·È Ù˘ ·Ú¤‰ˆÛ· fi,ÙÈ Â›¯· Î·È ‰ÂÓ Â›¯·, ÂÂȉ‹ ›-

7 ÛÙ¢· fiÙÈ ÙÔ ·È‰› ·ÔÙÂÏ› ÙÔÓ ÈÔ ÈÛ¯˘Úfi ‰ÂÛÌfi. TÔÓ ÚÒÙÔ Î·ÈÚfi ÏÔÈfiÓ, AıËÓ·›ÔÈ,‹Ù·Ó fiÓÙˆ˜ Ë Î·Ï‡ÙÂÚË ·’ fiϘ: ‹Ù·Ó ÓÔÈÎÔÎ˘Ú¿ ÊÔ‚ÂÚ‹ Î·È ÌÂÙÚË̤ÓË ÛÙ· ¤ÍÔ‰· ηȉȷ¯ÂÈÚÈ˙fiÙ·Ó Ù· ¿ÓÙ· Ì ̤ÙÚÔ. ŸÙ·Ó fï˜ ›¯· ÙËÓ ·Ù˘¯›· Ó· ¯¿Ûˆ ÙË ÌËÙ¤Ú· ÌÔ˘

H ∞£∏¡∞

[ 18 ]

236 ο χωρισμός: Για τον χωρισμό οι αρχαίοι είχαν τρεις όρους: απόπεμψις (όταν ο άντρας χωρίζει τη γυναίκα), από-λειψις (όταν η γυναίκα εγκαταλείπει τον άντρα), αφαίρεσις (όταν ο κύριος χωρίζει τη γυναίκα από τον άντρα).Σε απόσπασμα του κωμικού ποιητή Αναξανδρίδη (4ος αιώνας), ένας πατέρας, που απευθύνεται στην κόρητου, λέει (απόσπ. 57): Είναι δύσκολος, σου λέω, και ανηφορικός, παιδί μου, / ο δρόμος για να γυρίσει από τονάντρα της πίσω / στο σπίτι του πατέρα της η γυναίκα η κόσμια. / Αυτόν τον γυρισμό τον συνοδεύει ντροπή.

247 σε μια μόνο ψυχή: Σε έναν άντρα.

™ X O § I A

6 επιτηρούσα: Η επιτήρηση της γυναίκας, το φυλάττειν, όπως έλεγαν οι αρχαίοι, αποτελούσε υποχρέωση τουκυρίου (πατέρα, συζύγου, αδελφού). «Τίποτα,» διαβάζουμε σε απόσπασμα που αποδίδεται στον Ευριπίδηκαι σε έναν κωμικό ποιητή, «ούτε τείχος ούτε χρήματα, δεν είναι τόσο δυσκολοφύλαχτο όσο η γυναίκα.»

7 το παιδί: Και στην αρχαιότητα πρέπει να υπήρχε η αντίληψη ότι το παιδί «δένει» το αντρόγυνο. να χάσω τη μητέρα μου: Ο κατηγορούμενος, όταν αναφέρεται στην «αιτία για όλα τα δεινά που τον βρή-καν», ξεσπάει και δεν ολοκληρώνει τη φράση του.

™ X O § I A

8 —Ô ı¿Ó·Ùfi˜ Ù˘ ÛÙ¿ıËÎÂ Ë ·ÈÙ›· ÁÈ· fiÏ· Ù· ‰ÂÈÓ¿ Ô˘ Ì ‚ڋηÓ. ™˘ÁÎÂÎÚÈ̤ӷ ÛÙËÓÎˉ›· Ù˘ Û˘Ófi‰Â„Â Î·È Ë Á˘Ó·›Î· ÌÔ˘ ÙËÓ ÓÂÎÚ‹Ø ÂΛ ÙËÓ Â›‰Â Ô ¿ÓıÚˆÔ˜ ·˘Ùfi˜ ηÈÌ ÙÔÓ Î·ÈÚfi ÙËÓ ·Ú¤Û˘ÚÂ. ¶·Ú·ÎÔÏÔ˘ıÔ‡Û ‰ËÏ·‰‹ ·fi ÙfiÙ ÙË ‰Ô‡Ï· Ô˘ ‹Á·ÈÓÂÛÙËÓ ·ÁÔÚ¿, ¤Î·Ó ̤ۈ ·˘Ù‹˜ ÚÔÙ¿ÛÂȘ ÛÙË Á˘Ó·›Î· ÌÔ˘ Î·È ÙÂÏÈο ÙËÓ Î·Ù¤ÛÙÚ„Â.

9 K·Ù’ ·Ú¯¿˜, Û˘ÌÔϛ٘, —›̷È, ‚ϤÂÙÂ, ˘Ô¯Úˆ̤ÓÔ˜ Ó· Û·˜ ‰ÈËÁËıÒ Î·È ·˘Ù¿—¤¯ˆ ¤Ó· ÛÈÙ¿ÎÈ ‰›·ÙÔ, ¿Óˆ Î·È Î¿Ùˆ fiÌÔÈÔ ˆ˜ ÚÔ˜ ÙÔÓ Á˘Ó·ÈΈӛÙË Î·È ÙÔÓ ·Ó-‰ÚˆÓ›ÙË. ŸÙ·Ó ·Ô¯Ù‹Û·Ì ÙÔ ·È‰›, Ë ÌËÙ¤Ú· ÙÔ˘ ÙÔ ı‹Ï·˙ÂØ ÁÈ· Ó· ÌËÓ ÎÈÓ‰˘Ó‡ÂÈÏÔÈfiÓ Î·Ù‚·›ÓÔÓÙ·˜ ÙË ÛοϷ fiÔÙ ¯ÚÂÈ·˙fiÙ·Ó Ó· ÙÔ Ï‡ÓÂÈ, ¤ÌÂÓ· ÂÁÒ ¿Óˆ ηÈ

10 ÔÈ Á˘Ó·›Î˜ οو. K·È ›¯·Ì ‹‰Ë Û˘ÓËı›ÛÂÈ ÙfiÛÔ, ÒÛÙ ÔÏϤ˜ ÊÔÚ¤˜ Ë Á˘Ó·›Î· ÌÔ˘¤Ê¢ÁÂ Î·È ‹Á·ÈÓ ӷ ÎÔÈÌËı› οو Ì ÙÔ ·È‰›, ÁÈ· Ó· ÙÔ ıËÏ¿˙ÂÈ Î·È Ó· ÌËÓ ÎÏ·›ÂÈ.A˘Ù¿ Á›ÓÔÓÙ·Ó fiˆ˜ Û·˜ Ù· Ϥˆ ÔÏ‡Ó Î·ÈÚfiØ Î·È ÂÁÒ ÔÙ¤ ‰ÂÓ ¤‚·Ï· ηÎfi Ì ÙÔÓÓÔ˘ ÌÔ˘, ·ÏÏ¿ Ì ¤‰ÂÚÓ ٤ÙÔÈ· ·Ê¤ÏÂÈ·, ÒÛÙ ÓfiÌÈ˙· ˆ˜ Ë Á˘Ó·›Î· ÌÔ˘ ‹Ù·Ó ˘fi-‰ÂÈÁÌ· ËıÈ΋˜ ÛÙËÓ fiÏË.

11 O ηÈÚfi˜ ÂÚÓÔ‡ÛÂ, Û˘ÌÔϛ٘, ÒÛÔ˘ οÔÙ Á‡ÚÈÛ· ·fi Ù· ¯Ù‹Ì·Ù· ¯ˆÚ›˜ Ó· ÌÂÂÚÈ̤ÓÔ˘Ó. MÂÙ¿ ÙÔ ‰Â›ÓÔ ÙÔ ·È‰› ¤ÎÏ·ÈÁÂ Î·È Â›¯Â ÁÎÚ›ÓÈ· —ÙÔ ÂÓÔ¯ÏÔ‡Û ›ÙË‰Â˜Ë ‰Ô‡Ï·, ÁÈ· Ó· ·ÓÙȉڿ ¤ÙÛÈØ Ô ÏfiÁÔ˜ ‹Ù·Ó fiÙÈ ‚ÚÈÛÎfiÙ·Ó Ì¤Û· ÙÔ Û˘ÁÎÂÎÚÈ̤ÓÔ Úfi-

12 ÛˆÔØ ·ÚÁfiÙÂÚ· ¤Ì·ı· Ù· ¿ÓÙ·. EÁÒ ÙfiÙ ¤ÏÂÁ· ÛÙË Á˘Ó·›Î· ÌÔ˘ Ó· ηÙ‚› Î¿ÙˆÎ·È Ó· ıËÏ¿ÛÂÈ ÙÔ ·È‰›, ÁÈ· Ó· ÛÙ·Ì·Ù‹ÛÂÈ Ó· ÎÏ·›ÂÈ. EΛÓË ÛÙËÓ ·Ú¯‹ ‰ÂÓ ‹ıÂÏ —Â-Úȯ·Ú‹˜, ˘ÔÙ›ıÂÙ·È, Ô˘ Ì’ ¤‚Ï ÛÙÔ Û›ÙÈ ¤ÂÈÙ· ·fi ÙfiÛÔÓ Î·ÈÚfi. ŸÙ·Ó fï˜ ÂÁÒ¿Ú¯ÈÛ· Ó· ÂÎÓ¢ڛ˙ÔÌ·È Î·È Â¤ÌÂÓ· Ó· ¿ÂÈ, «ÁÈ· Ó· ÂÚˆÙÔÙÚÔ›˜», ›Â, «ÙÔ˘ ÏfiÁÔ˘

13 ÛÔ˘ Â‰Ò Ì ÙË ÌÈÎÚ‹Ø Î·È ÙËÓ ¿ÏÏË ÊÔÚ¿, fiÙ·Ó Â›¯Â˜ ÌÂı‡ÛÂÈ, Ù˘ ÂÈÙ¤ıËΘ.» EÁÒ ÙfiÙÂÁÂÏÔ‡Û·Ø ÂΛÓË ÛËÎÒÓÂÙ·È, ÎÏ›ÓÂÈ ‚Á·›ÓÔÓÙ·˜ ÙËÓ fiÚÙ· —·ÛÙÂÈ¢fiÌÂÓË ‰‹ıÂÓ— ηÈηÙ‚¿˙ÂÈ ÙËÓ ·Ì¿Ú·. EÁÒ, ¯ˆÚ›˜ Ó· Ì ÚÔ‚ÏËÌ·Ù›ÛÂÈ Î¿ÙÈ ·’ ·˘Ù¿ Î·È ¯ˆÚ›˜ Ó· ‚¿-

14 ψ ηÎfi Ì ÙÔÓ ÓÔ˘ ÌÔ˘, ÎÔÈÌ‹ıËη Ì ¢¯·Ú›ÛÙËÛË —›¯· ¤ÚıÂÈ, ›·, ·fi Ù· ¯Ù‹Ì·-Ù·. TËÓ ÒÚ· Ô˘ ¤·ÈÚÓ ӷ ÍËÌÂÚÒÛÂÈ, ‹Úı ÂΛÓË Î·È ¿ÓÔÈÍ ÙËÓ fiÚÙ·. ŸÙ·Ó ÙËÚÒÙËÛ· ÁÈ·Ù› ¯Ù˘Ô‡Û·Ó Ó˘¯ÙÈ¿ÙÈη ÔÈ fiÚÙ˜, ¤ÏÂÁ fiÙÈ ¤Û‚ËÛ ÙÔ Ï˘¯Ó¿ÚÈ ÙÔ˘ ·È-‰ÈÔ‡ Î·È ¤ÂÈÙ· ¤ÛÙÂÈÏÂ Î·È ‹Ú ʈÙÈ¿ ·fi ÙÔ˘˜ Á›ÙÔÓ˜. EÁÒ ‰ÂÓ Ì›ÏËÛ· Î·È ›ÛÙ¢·fiÙÈ ¤ÙÛÈ Â›¯·Ó Ù· Ú¿ÁÌ·Ù·. MÔ˘ Ê¿ÓËΠfï˜, Û˘ÌÔϛ٘, fiÙÈ Â›¯Â ‚¿ÏÂÈ „È̇ıÈÔ ÛÙÔÚfiÛˆfi Ù˘, ÂÓÒ Ô ·‰ÂÏÊfi˜ Ù˘ ‰ÂÓ Â›¯Â ·ÎfiÌ· ÙÚÈ¿ÓÙ· Ë̤Ú˜ Âı·Ì¤ÓÔ˜. øÛÙfiÛÔ,·ÎfiÌ· Î·È ÙfiÙÂ, ¯ˆÚ›˜ Ó· ˆ Ù›ÔÙ· ÁÈ· ÙÔ ı¤Ì·, ‚Á‹Î· ¤Íˆ Î·È ¤Ê˘Á· ·Ì›ÏËÙÔ˜.

15 ¶¤Ú·Û ·fi ÙfiÙ ηÈÚfi˜, Û˘ÌÔϛ٘, Î·È ÂÁÒ Â›¯· ‚·ıÈ¿ ÌÂÛ¿Ó˘¯Ù· ÁÈ· ÙÔ Î·ÎfiÔ˘ Ì ›¯Â ‚ÚÂÈ, ÒÛÔ˘ ¤Ú¯ÂÙ·È Î·È ÌÂ Û˘Ó·ÓÙ¿ÂÈ ÌÈ· ËÏÈÎȈ̤ÓË ‰Ô‡Ï·Ø fiˆ˜ ¤Ì·ı·

°À¡∞π∫∂™ ™Δ∏¡ ∞£∏¡∞ Δø¡ ∫§∞™π∫ø¡ Ã√¡ø¡

[ 19 ]

9 το θήλαζε: Δεν θήλαζαν όλες οι μητέρες τα παιδιά. Οι ευπορότερες οικογένειες προσλάμβαναν τροφούς.

12 με τη μικρή: Η «μικρή» (στο πρωτότυπο παιδίσκη = νεαρή δούλα) δεν ταυτίζεται με τη δούλα που προσέγ-γισε ο Ερατοσθένης (στο πρωτότυπο θεράπαινα).

13 κατεβάζει την αμπάρα: Σύμφωνα με άλλη ερμηνεία, γύρισε το (αρχαίο) κλειδί. Και στη μια και στην άλληπερίπτωση ο Ευφίλητος δεν μπορούσε να ανοίξει την πόρτα από μέσα.

14 οι πόρτες: Η πόρτα του σπιτιού και η πόρτα της αυλής.

ψιμύθιο: Το πιο διαδεδομένο γυναικείο καλλυντικό, με τη βοήθεια του οποίου οι γυναίκες εξασφάλιζαν τηνεπιθυμητή λευκότητα του προσώπου.

τριάντα ημέρες: Τόσο διαρκούσε το πένθος στην Αθήνα.

™ X O § I A

ÂÎ ÙˆÓ ˘ÛÙ¤ÚˆÓ, ÙËÓ Â›¯Â ÛÙ›ÏÂÈ ÎÚ˘Ê¿ οÔÈ· ·ÓÙÚÂ̤ÓË Ì ÙËÓ ÔÔ›· ÂΛÓÔ˜ ‰È·-ÙËÚÔ‡Û ۯ¤ÛÂÈ˜Ø Ë Á˘Ó·›Î· ·˘Ù‹ ›ÛÙ¢ fiÙÈ ÙËÓ ·Ú·ÌÂÏÔ‡ÛÂ, ÂÂȉ‹ ‰ÂÓ ‹Á·ÈÓÂϤÔÓ Ì·˙› Ù˘ fiˆ˜ ÚÒÙ·, Î·È ¤Ó ̤Ó· ÂÓ·ÓÙ›ÔÓ ÙÔ˘Ø ¤ÙÛÈ, ÙÔÓ ·Ú·ÎÔÏÔ‡ıËÛÂ,

16 ¤ˆ˜ fiÙÔ˘ ·Ó·Î¿Ï˘„ ÔÈÔ˜ ‹Ù·Ó Ô ÏfiÁÔ˜. AÊÔ‡ ‹Úı ÏÔÈfiÓ Î·È ÌÂ Û˘Ó¿ÓÙËÛÂ Ë ÁÂÚfi-ÓÙÈÛÛ·, Ô˘ ·Ú·Ê‡Ï·Á ÎÔÓÙ¿ ÛÙÔ Û›ÙÈ ÌÔ˘, «E˘Ê›ÏËÙ», ›Â, «ÌË Ê·ÓÙ·ÛÙ›˜ ˆ˜‹Úı· Ó· ÛÂ Û˘Ó·ÓÙ‹Ûˆ, ÂÂȉ‹ ÌÔ˘ ·Ú¤ÛÂÈ Ó· ·Ó·ÌÂÈÁÓ‡ÔÌ·È ÛÙȘ ˘Ôı¤ÛÂȘ ¿ÏψÓØ‹Úı· ÁÈ·Ù› Ô ¿ÓÙÚ·˜ Ô˘ ·ÙÈÌ¿˙ÂÈ ÙË Á˘Ó·›Î· ÛÔ˘ Î·È ÂÛ¤Ó· Û˘Ì‚·›ÓÂÈ Ó· Â›Ó·È Â¯ıÚfi˜Ì·˜. E¿Ó ÏÔÈfiÓ È¿ÛÂȘ ÙË ‰Ô‡Ï· Ô˘ ¿ÂÈ ÛÙËÓ ·ÁÔÚ¿ Î·È Û·˜ ˘ËÚÂÙ› Î·È ÙËÓ ·Ó·-ÎÚ›ÓÂȘ ˘Ô‚¿ÏÏÔÓÙ¿˜ ÙËÓ Û ‚·Û·ÓÈÛÙ‹ÚÈ·, ı· Ì¿ıÂȘ Ù· ¿ÓÙ·. O ‰Ú¿ÛÙ˘», ›Â,«Â›Ó·È Ô EÚ·ÙÔÛı¤Ó˘ ·fi ÙÔÓ ‰‹ÌÔ Ù˘ ŸË˜Ø Î·È ‰ÂÓ ¤¯ÂÈ ·Ú·Û‡ÚÂÈ ÌfiÓÔ ÙË ‰È΋ ÛÔ˘Á˘Ó·›Î·, ·Ú¤Û˘ÚÂ Î·È ¿ÏϘ ÔÏϤ˜Ø ÙÔ ¤¯ÂÈ, ‚ϤÂȘ, ¿ÁÁÂÏÌ·.» AÊÔ‡ › ·˘Ù¿,

17 Û˘ÌÔϛ٘, ÂΛÓË ·ÔÌ·ÎÚ‡ÓıËÎÂ, ÂÓÒ ÂÁÒ ·Ì¤Ûˆ˜ Û˘ÁÎÏÔÓ›ÛÙËη. ŒÓ· ¤Ó· ÂÚÓÔ‡-Û·Ó Ù· ¿ÓÙ· ·fi ÙË ÛΤ„Ë ÌÔ˘ Î·È ‹ÌÔ˘Ó ÂÍ·ÈÚÂÙÈο η¯‡ÔÙÔ˜Ø ·fi ÙË ÌÈ· Û˘Ó-‰‡·˙· ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ Ì ÎÏ›‰ˆÛ ÛÙÔÓ ÎÔÈÙÒÓ·, ·fi ÙËÓ ¿ÏÏË ı˘ÌfiÌÔ˘Ó fiÙÈ ÂΛÓË ÙËÓ‡¯Ù· ¯Ù˘Ô‡ÛÂ Ë fiÚÙ· ÙÔ˘ ÛÈÙÈÔ‡ Î·È Ù˘ ·˘Ï‹˜, οÙÈ Ô˘ ‰ÂÓ Â›¯Â Í·Ó·Á›ÓÂÈ, ηÈfiÙÈ ÌÔ˘ Ê¿ÓËΠˆ˜ Ë Á˘Ó·›Î· ÌÔ˘ ›¯Â ‚¿ÏÂÈ „È̇ıÈÔ. ŸÏ· ·˘Ù¿ ÂÚÓÔ‡Û·Ó ¤Ó· ¤Ó·

18 ·fi ÙË ÛΤ„Ë ÌÔ˘ Î·È ‹ÌÔ˘Ó ÂÍ·ÈÚÂÙÈο η¯‡ÔÙÔ˜. ¶‹Á· ¤ÂÈÙ· ÛÙÔ Û›ÙÈ ÌÔ˘ ηÈ˙‹ÙËÛ· ·fi ÙË ‰Ô‡Ï· Ó· Ì ·ÎÔÏÔ˘ı‹ÛÂÈ ÛÙËÓ ·ÁÔÚ¿Ø ·ÓÙ’ ·˘ÙÔ‡ ÙËÓ Ô‰‹ÁËÛ· ÛÙÔÛ›ÙÈ Î¿ÔÈÔ˘ ÁÓˆÛÙÔ‡ ÌÔ˘ Î·È ¿Ú¯ÈÛ· Ó· Ù˘ Ϥˆ fiÙÈ ÂÁÒ Ù· ›¯· Ì¿ıÂÈ fiÏ· fiÛ· Û˘-Ó¤‚·ÈÓ·Ó ÛÙÔ Û›ÙÈ ÌÔ˘Ø «ÂÛ‡ ÏÔÈfiÓ», ›·, «¤¯ÂȘ Ó· ‰È·Ï¤ÍÂȘ ¤Ó· ·fi Ù· ‰‡Ô: ‹ Ó·Û ̷ÛÙÈÁÒÛˆ Î·È ¤ÂÈÙ· Ó· Û ηÙ‚¿Ûˆ ÛÙÔÓ Ì‡ÏÔ Î·È Ó· ÌËÓ ¤¯ÂÈ ÙÂÏÂȈÌfi ÙÔ Ì·Ú-Ù‡ÚÈfi ÛÔ˘ ·˘Ùfi, ‹ Ó· ÂȘ fiÏË ÙËÓ ·Ï‹ıÂÈ· Î·È fi¯È ÌfiÓÔ Ó· ÌËÓ ¿ıÂȘ Ù›ÔÙ· ·Ôχ-

19 Ùˆ˜, ·ÏÏ¿ Î·È Ó· ÛÂ Û˘Á¯ˆÚ‹Ûˆ ·fi ¿Óˆ ÁÈ· fi,ÙÈ ¤¯ÂȘ οÓÂÈ ˆ˜ ÙÒÚ·. MËÓ ÂȘ „¤-Ì·Ù·, ϤÁ fiÏË ÙËÓ ·Ï‹ıÂÈ·.» EΛÓË ÛÙËÓ ·Ú¯‹ ·ÚÓÈfiÙ·ÓØ ·˜ Ù˘ ¤Î·Ó·, ϤÂÈ, fi,ÙÈ ‹ıÂÏ—‰ÂÓ Â›¯Â, ˘ÔÙ›ıÂÙ·È, ȉ¤·. ŸÙ·Ó fï˜ ÂÁÒ Ù˘ ·Ó¤ÊÂÚ· ÙÔ fiÓÔÌ· EÚ·ÙÔÛı¤Ó˘ ηÈ›· fiÙÈ ·˘Ùfi˜ ÂÈÛÎÂÙfiÙ·Ó ÙË Á˘Ó·›Î· ÌÔ˘, Ù· ¤¯·ÛÂ, ÂÂȉ‹ ÓfiÌÈÛ fiÙÈ ÂÁÒ ÁÓÒÚÈ˙·

20 ÏÂÙÔÌÂÚÒ˜ Ù· ¿ÓÙ·. TfiÙ ϤÔÓ, ·ÊÔ‡ ¤ÂÛ ÛÙ· ÁfiÓ·Ù¿ ÌÔ˘ Î·È ¤Ï·‚ ·fi Â̤ӷÙË ‰È·‚‚·›ˆÛË fiÙÈ ‰ÂÓ ÚfiÎÂÈÙ·È Ó· ¿ıÂÈ ·Ôχو˜ Ù›ÔÙ·, ÔÌÔÏfiÁËÛ ·Ú¯Èο Ò˜ÙËÓ ÏËÛ›·Û ÌÂÙ¿ ÙËÓ Îˉ›·, ¤ÂÈÙ· Ò˜ Ë ›‰È· Ì ٷ ÔÏÏ¿ ÌÂÙ¤ÊÂÚ ÙÔ Ì‹Ó˘Ì· ηÈÒ˜ Ë Á˘Ó·›Î· ÌÔ˘ Ì ÙÔÓ Î·ÈÚfi ÂÓ¤‰ˆÛÂ Î·È Ì ÔÈÔ˘˜ Î·È ÔÈÔ˘˜ ÙÚfiÔ˘˜ ‰Â¯fiÙ·ÓÙȘ ÂÈÛΤ„ÂȘ Î·È fiÙÈ ÛÙË ÁÈÔÚÙ‹ ÙˆÓ £ÂÛÌÔÊÔÚ›ˆÓ, ÂÓÒ ÂÁÒ ·Ô˘Û›·˙· ÛÙ· ¯Ù‹Ì·-Ù·, Ë Á˘Ó·›Î· ÌÔ˘ ÛËÎÒıËÎÂ Î·È ‹Á ÛÙÔ ÈÂÚfi Ì ÙËÓ ÌËÙ¤Ú· ÂΛÓÔ˘. TÂÏÈο ‰ÈËÁ‹-ıËΠÏÂÙÔÌÂÚÒ˜ Î·È fi,ÙÈ ¿ÏÏÔ Â›¯Â Û˘Ì‚Â›.

H ∞£∏¡∞

[ 20 ]

16 βασανιστήρια: Η μαρτυρία των δούλων στα δικαστήρια εθεωρείτο αξιόπιστη, μόνο εάν δινόταν έπειτα απόβασανισμό.

Όη: Αττικός δήμος που βρισκόταν βόρεια από το Κορωπί.

18 στον μύλο: Η εργασία στον (χειροκίνητο) μύλο ήταν πολύ σκληρή. Αναφέρεται ως τιμωρία για δούλους καιδούλες.

20 στη γιορτή των Θεσμοφορίων: Μεγάλη γιορτή προς τιμήν της Δήμητρας και της Περσεφόνης, στην οποίασυμμετείχαν αποκλειστικά γυναίκες. Γιορταζόταν γύρω στα τέλη Οκτωβρίου.

™ X O § I A

∫ ∂ π ª ∂ ¡ √ ( Á )

55 ∂ÎÙfi˜ ·fi ·˘Ù¿, ¿Ó‰Ú˜ ‰ÈηÛÙ¤˜, ¤Ù˘¯Â Ó· ÚÔÁÂ˘Ì·Ù›˙ÂÈ Ë Á˘Ó·›Î· ÌÔ˘ Ì ٷ ·È-‰È¿ ÛÙËÓ ·˘Ï‹. ª·˙› Ù˘ ‚ÚÈÛÎfiÙ·Ó Î·È ÌÈ· ËÏÈÎȈ̤ÓË Á˘Ó·›Î· Ô˘ ‹Ù·Ó ¿ÏÏÔÙ ÙÚÔ-Êfi˜ ÌÔ˘, ÌÈ· Á˘Ó·›Î· ·ÊÔÛȈ̤ÓË Î·È ÈÛÙ‹, ÛÙËÓ ÔÔ›· Ô ·Ù¤Ú·˜ ÌÔ˘ ›¯Â ¯·Ú›ÛÂÈÙËÓ ÂÏ¢ıÂÚ›· Ù˘. ªÂÙ¿ ÙËÓ ·ÂÏ¢ı¤ÚˆÛ‹ Ù˘, ·ÓÙÚ‡ÙËΠοÔÈÔÓ. ŸÙ·Ó ÂΛÓÔ˜

56 ¤ı·ÓÂ Î·È ·˘Ù‹ ‹Ù·Ó ÁÚÈ¿ Î·È ‰ÂÓ Â›¯Â ÔÈÔ˜ Ó· ÙË Û˘ÓÙËÚ‹ÛÂÈ, Í·Ó·Á‡ÚÈÛ ÛÙÔ Û›-ÙÈ ÌÔ˘. ∂›¯· ÏÔÈfiÓ ÙËÓ ˘Ô¯Ú¤ˆÛË Ó· ÌËÓ ·Ê‹Ûˆ Ó· ˙Ô˘Ó Ì¤Û· ÛÙËÓ ¤Ó‰ÂÈ· Ô‡Ù ËÁ˘Ó·›Î· Ô˘ ›¯Â ˘¿ÚÍÂÈ ÙÚÔÊfi˜ ÌÔ˘ Ô‡Ù οÔÈÔ˜ Ô˘ ›¯Â ‰È·ÙÂϤÛÂÈ ·È‰·ÁˆÁfi˜ÌÔ˘. ™˘Á¯ÚfiÓˆ˜ ›¯· ·Ó·Ï¿‚ÂÈ ÙÚÈ‹Ú·Ú¯Ô˜ Î·È ÂÙÔÈÌ·˙fiÌÔ˘Ó Ó· ·Ôχۈ Î·È ‹Ù·ÓÁÈ· ÙÔÓ ÏfiÁÔ ·˘Ùfi ÂÈı˘Ì›· Î·È Ù˘ Á˘Ó·›Î·˜ ÌÔ˘ Ó· ·Ê‹Ûˆ Ì·˙› Ù˘ ÛÙÔ Û›ÙÈ ¤Ó·Ù¤ÙÔÈÔ ÚfiÛˆÔ ÂÌÈÛÙÔÛ‡Ó˘. ∂ÓÒ ÏÔÈfiÓ ÚÔÁÂ˘Ì¿ÙÈ˙·Ó ÛÙËÓ ·˘Ï‹, Ì ÙÔ Ô˘ ÂÈÛ-‚¿ÏÏÔ˘Ó ·˘ÙÔ› Î·È ÙȘ ‚Ú›ÛÎÔ˘Ó ÌÚÔÛÙ¿ ÙÔ˘˜ Î·È ¿Ú¯ÈÛ·Ó Ó· ·Ú¿˙Ô˘Ó Ù· Ú¿ÁÌ·-Ù·, ÔÈ ¿ÏϘ ‰Ô‡Ï˜ —·˘Ù¤˜ ‚Ú›ÛÎÔÓÙ·Ó ÛÙÔÓ ‡ÚÁÔ, fiÔ˘ ‰È·Ì¤ÓÔ˘Ó—, ÌfiÏȘ ¿ÎÔ˘-

57 Û·Ó ÙȘ ÎÚ·˘Á¤˜, ÎÏ›ÓÔ˘Ó ÙÔÓ ‡ÚÁÔ, Î·È ‰ÂÓ Ì‹Î·Ó ‚¤‚·È· ÂΛ, ¤·ÈÚÓ·Ó fï˜ Ù·Ú¿ÁÌ·Ù· ·fi ÙÔ ˘fiÏÔÈÔ Û›ÙÈ, ·Ú¿ ÙÔ ÁÂÁÔÓfi˜ fiÙÈ Ë Á˘Ó·›Î· ÌÔ˘ ÙÔ˘˜ ··Áfi-Ú¢ ӷ ÌËÓ Ù· ·ÁÁ›ÍÔ˘Ó Î·È ÙÔ˘˜ ¤ÏÂÁ fiÙÈ Â›Ó·È ‰Èο Ù˘ Î·È fiÙÈ ¤¯Ô˘Ó Û˘Ó˘ÔÏÔÁÈ-ÛÙ› ÛÙËÓ Úԛη Ù˘ Î·È ÚfiÛıÂÙÂ: «Œ¯ÂÙ ٷ ÂÓ‹ÓÙ· Úfi‚·Ù· Î·È ÙÔÓ Ó·Úfi ‰Ô‡-ÏÔ Î·È ÙÔÓ ‚ÔÛÎfi, Ô˘ ·Í›˙Ô˘Ó ·Ú·¿Óˆ ·fi ÙÔ ÔÛfi Ô˘ Û·˜ ¤¯ÂÈ ÂȉÈηÛÙ›»—¤Ó·˜ Á›ÙÔÓ·˜ ¯Ù‡ËÛ ÙËÓ fiÚÙ· Î·È ÙÔ˘˜ ÂÓË̤ڈÛ ۯÂÙÈο. ΔÔ˘˜ › ·ÎfiÌË fiÙÈÙÔ ÔÛfi Ô˘ ÚÔÔÚÈ˙fiÙ·Ó ÁÈ’ ·˘ÙÔ‡˜ ¤¯ÂÈ Î·Ù·ÙÂı› ÛÙËÓ ÙÚ¿Â˙· —ÙÔ ÙÂÏÂ˘Ù·›Ô ÙÔ›¯Â ·ÎÔ‡ÛÂÈ ·fi Â̤ӷ. «∞Ó ÂÚÈÌ›ÓÂÙ ϛÁÔ,» ›Â, «‹ ·Ó οÔÈÔ˜ ·fi Û·˜ ÙÔÓ·Ó·˙ËÙ‹ÛÂÈ, ·›ÚÓÂÙ ÂÈÙfiÔ˘ Ù· ¯Ú‹Ì·Ù· Î·È ËÁ·›ÓÂÙ ÛÙËÓ Â˘¯‹Ø ·Ê‹ÛÙ fï˜ Ù·Ú¿ÁÌ·Ù· Î·È ÌËÓ ·›ÚÓÂÙ ٛÔÙ· ·fi ·˘Ù¿ Ô˘ ·Ó‹ÎÔ˘Ó Û Â̤ӷ, ÙË ÛÙÈÁÌ‹ Ì¿ÏÈ-

58 ÛÙ· Ô˘ ¤¯ÂÙ ¿ÚÂÈ ÙfiÛ· Ô˘ ηχÙÔ˘Ó ÙÔ ÔÛfi Ô˘ ¤¯ÂÈ ÂȉÈηÛÙ›.» ∂ÓÒ Ë Á˘-Ó·›Î· ÌÔ˘ ÙÔ˘˜ Ù· ¤ÏÂÁ ·˘Ù¿, fi¯È ÌfiÓÔ ‰ÂÓ ÛÙ·Ì¿ÙËÛ·Ó, ·ÏÏ¿ Î·È fiÙ·Ó Ë ÙÚÔÊfi˜,ÌfiÏȘ ÙÔ˘˜ ›‰Â Ó· ¤¯Ô˘Ó ÌÂÈ Ì¤Û·, ‹Ú ÙÔ ÔÙ‹ÚÈ Ô˘ ‹Ù·Ó ‰›Ï· Ù˘ Î·È ·fi ÙÔÔÔ›Ô ¤ÈÓÂ Î·È ÙÔ ¤ÎÚ˘„ ÛÙÔÓ ÎfiÚÊÔ Ù˘, ÁÈ· Ó· ÌËÓ ÙÔ ¿ÚÔ˘Ó ·˘ÙÔ›, Ô £ÂfiÊËÌÔ˜Î·È Ô ·ÚÒÓ ·‰ÂÏÊfi˜ ÙÔ˘ ∂‡ÂÚÁÔ˜ ÙËÓ ‹Ú·Ó ›‰ËÛË Î·È ÙËÓ Î·ÎÔÔ›ËÛ·Ó ÙfiÛÔ ÁÈ·

°À¡∞π∫∂™ ™Δ∏¡ ∞£∏¡∞ Δø¡ ∫§∞™π∫ø¡ Ã√¡ø¡

[ 21 ]

55 να προγευματίζει: Τα (κύρια) γεύματα των αρχαίων Αθηναίων ήταν δύο, το άριστον (πρωινό, πρόγευμα, κο-λατσιό) και το δείπνον (συνήθως λίγο πριν από τη δύση του ήλιου).Μία από τις κωμωδίες του μεγάλου κωμικού ποιητή Μενάνδρου (τέλη 4ου/αρχές 3ου αιώνα) έχει τον τίτλοΣυναριστώσαι («αυτές που προγευματίζουν μαζί»). Η συγκεκριμένη σκηνή μάλιστα έχει αποτυπωθεί σε ψη-φιδωτό δάπεδο που είναι διακοσμημένο με σκηνές από έργα του Μενάνδρου.

56 παιδαγωγός: Για το περιεχόμενο του όρου «παιδαγωγός» βλ. Βιβλίο σας, σελ. 50. Δεν είναι σαφές ποιος εί-ναι ο παιδαγωγός που αναφέρεται εδώ κάπως απροσδόκητα.Οι τροφοί και οι παιδαγωγοί αρκετές φορές εμφανίζονται στην τραγωδία. Δείτε για παράδειγμα τον Παιδα-γωγό στην Ηλέκτρα του Σοφοκλή ή την Τροφό και τον Παιδαγωγό στη Μήδεια του Ευριπίδη.

τριήραρχος: Η τριηραρχία ήταν μία από τις λεγόμενες λειτουργίες (βλ. Βιβλίο σας, σελ. 95), και μάλιστα ηδαπανηρότερη. Ο τριήραρχος είχε την υποχρέωση να καλύπτει για ένα χρόνο τη δαπάνη για μια τριήρη (πο-λεμικό πλοίο με τρεις σειρές κουπιά, το καύχημα της θαλασσοκράτειρας Αθήνας).

πύργο: Μέρος του σπιτιού, ίσως στον όροφο, όπου ζούσαν και εργάζονταν οι γυναίκες.

™ X O § I A

59 Ó· ηٷʤÚÔ˘Ó Ó· Ù˘ ·ÔÛ¿ÛÔ˘Ó ÙÔ ÔÙ‹ÚÈ, ÒÛÙ ηٷ̷ÙÒıËÎ·Ó Ù· ¯¤ÚÈ· Ù˘ÛÙÔ ÌÚ¿ÙÛÔ Î·È ÛÙÔÓ Î·Úfi, ηıÒ˜ ·˘ÙÔ›, ÁÈ· Ó· ηٷʤÚÔ˘Ó Ó· Ù˘ ·ÔÛ¿ÛÔ˘ÓÙÔ ÔÙ‹ÚÈ, Ù˘ Á‡ÚÈ˙·Ó ›Ûˆ Ù· ¯¤ÚÈ· Î·È ÙËÓ ÙÚ·‚ÔÏÔÁÔ‡Û·Ó, ÂÓÒ Â›¯Â ÂΉÔÚ¤˜ ÛÙÔÓÙÚ¿¯ËÏÔ, ηıÒ˜ ÙËÓ ¤ÛÊÈÁÁ·Ó ÛÙÔÓ Ï·ÈÌfi, Î·È ‹Ù·Ó ÌÂÏ·ÓÈ·Ṳ̂ÓÔ ÙÔ ÛÙ‹ıÔ˜ Ù˘.ŒÊÙ·Û·Ó Ì¿ÏÈÛÙ· Û ٤ÙÔÈÔ ÛËÌÂ›Ô ‚·Ó·˘ÛfiÙËÙ·˜, ÒÛÙÂ, ÒÛÔ˘ Ó· ηٷʤÚÔ˘Ó Ó·Ù˘ ·Ê·ÈÚ¤ÛÔ˘Ó ·fi ÙÔÓ ÎfiÚÊÔ ÙÔ ÔÙ‹ÚÈ, ‰ÂÓ ÛÙ·Ì¿ÙËÛ·Ó Ó· ÛÊ›ÁÁÔ˘Ó ÙË ÁÂÚfiÓÙÈÛ-

60 Û· ÛÙÔÓ Ï·ÈÌfi Î·È Ó· ÙË ¯Ù˘Ô‡Ó. ∞ÎÔ‡ÁÔÓÙ·˜ ÙȘ ÎÚ·˘Á¤˜ ÔÈ ‰Ô‡ÏÔÈ ÙˆÓ ÁÂÈÙfiÓˆÓÌÔ˘ Î·È ‚ϤÔÓÙ·˜ ÙÔ Û›ÙÈ ÌÔ˘ Ó· ÏÂËÏ·Ù›ٷÈ, ¿ÏÏÔÈ Î·ÏÔ‡Û·Ó ·fi ÙȘ ÛÙ¤Á˜ ÙˆÓÛÈÙÈÒÓ ÙÔ˘˜ ÙÔ˘˜ ‰ÈÂÚ¯fiÌÂÓÔ˘˜, ÂÓÒ Î¿ÔÈÔÈ ¿ÏÏÔÈ ‹Á·Ó ÛÙÔÓ ¿ÏÏÔ ‰ÚfiÌÔ Î·È fiÙ·Ó›‰·Ó ÙÔÓ ∞ÁÓfiÊÈÏÔ Ô˘ ÂÚÓÔ‡ÛÂ, ÙÔ˘ ˙‹ÙËÛ·Ó Ó· ÙÚ¤ÍÂÈ. ŸÙ·Ó ‹ÚıÂ Ô ∞ÁÓfiÊÈÏÔ˜,Ô˘ ÙÔÓ Î¿ÏÂÛÂ Ô ‰Ô‡ÏÔ˜ ÙÔ˘ ∞ÓıÂÌ›ˆÓ·, Ô˘ Â›Ó·È Á›ÙÔÓ¿˜ ÌÔ˘, ‰ÂÓ Ì‹Î ‚¤‚·È·ÛÙÔ Û›ÙÈ (ÁÈ·Ù› ‰ÂÓ ıˆÚÔ‡Û fiÙÈ Â›¯Â ÙÔ ‰Èη›ˆÌ·, ÙË ÛÙÈÁÌ‹ Ô˘ ‰ÂÓ ‹Ù·Ó ·ÚÒÓÔ Î‡ÚÈÔ˜ ÙÔ˘ ÛÈÙÈÔ‡), ·Ú·Ì¤ÓÔÓÙ·˜ fï˜ ÛÙÔÓ ¯ÒÚÔ ÙÔ˘ ∞ÓıÂÌ›ˆÓ·, ¤‚ÏÂÂ Î·È Ù·Ú¿ÁÌ·Ù· Ó· ÌÂٷʤÚÔÓÙ·È ¤Íˆ Î·È ÙÔÓ ∂‡ÂÚÁÔ Î·È ÙÔÓ £ÂfiÊËÌÔ Ó· ‚Á·›ÓÔ˘Ó ·fiÙÔ Û›ÙÈ ÌÔ˘.

∂ƒøΔ∏™∂π™ - ∞™∫∏™∂π™ - ¢ƒ∞™Δ∏ƒπ√Δ∏Δ∂™

1. Σε ποια σημεία εστιάζει την κριτική της η Μήδεια, όταν μιλάει για τη μειονεκτική θέση των γυναικών;

2. Με βάση όσα αναφέρει η Μήδεια, ποια πρέπει να ήταν, για τις αντιλήψεις των αρχαίων, η «αποστολή» (κύριο έργο) τουάντρα και ποια της γυναίκας;

3. Θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι, για τις αντιλήψεις της εποχής εκείνης, η στάση που ισχυρίζεται ότι κρατούσε οκατηγορούμενος απέναντι στη γυναίκα του (§ 6) πρέπει να ήταν η αναμενόμενη για τον «σωστό» σύζυγο; (Μην ξεχνά-τε πού και για ποιον λόγο ο Ευφίλητος λέει όλα αυτά που λέει.)

4. Όσα λέγονται από τη γυναίκα του Ευφίλητου για την «επίθεσή» του στη μικρή (νεαρή δούλη) μήπως θα μπορούσαν ναλειτουργήσουν στο δικαστήριο εις βάρος του κατηγορούμενου;

5. Ο κατήγορος στο τρίτο κείμενο (γ) πρέπει να ήταν εύπορος. Από ποια στοιχεία συνάγεται αυτό;

6. ΑΚΡΟΣΤΙΧΙΔΑ (Μερικοί τον θεωρούν κορυφαία στιγμή στη ζωή μιας γυναίκας).

1 – – – – – – –

2 – – – – – – – – –

3 – – – – –

4 – – – – –

5 – – – – –1. Κύριο γυναικείο όνομα και δραστηριότητα με την οποία δεν ασχολούνταν οι γυναίκες στην αρχαι-ότητα. 2. Τέτοιες διοργανώσεις, από τις οποίες αποκλείονταν οι γυναίκες στην αρχαία Αθήνα, μπορείνα είναι τοπικές, πανελλήνιες, πανευρωπαϊκές ή παγκόσμιες. 3. Η επεξεργασία του ήταν βασική απα-σχόληση των γυναικών στην αρχαιότητα. 4. Ο χώρος των γυναικών στην αρχαία Αθήνα. 5. Αυτή είναι,λένε, χρυσός. (Οι αρχαίοι έλεγαν ότι είναι στολίδι για τη γυναίκα.)

H ∞£∏¡∞

[ 22 ]

5. – ¢È·˙‡ÁÈÔ Ì ÙÔ ˙fiÚÈ

∞¡ø¡Àª√™, ÕÁÓˆÛÙË ÎˆÌˆ‰›· (·fiÛ. 1000)

ΔÔ ·fiÛ·ÛÌ· ·Ú·‰›‰ÂÙ·È Û ¿˘ÚÔ Ô˘ ¯ÚÔÓÔÏÔÁÂ›Ù·È Á‡Úˆ ÛÙ· ̤۷ ÙÔ˘2Ô˘ ·È. .Ã. ΔÔ ¤ÚÁÔ ·fi ÙÔ ÔÔ›Ô ÚÔ¤Ú¯ÂÙ·È ·Ó‹ÎÂÈ ÛÙË ÏÂÁfiÌÂÓË ¡¤· ∫ˆÌˆ‰›·, ‰ËÏ. ÛÙËÓΈ̈‰›· Ô˘ ÁÚ¿ÊÂÙ·È ·fi Ù· Ù¤ÏË ÙÔ˘ 4Ô˘ ·È. .Ã. Î·È ¤ÂÈÙ· —ÎÔÚ˘Ê·›Ô˜ ÂÎÚfiÛˆÔ˜ Ôª¤Ó·Ó‰ÚÔ˜. π‰È·›ÙÂÚ· ·Á·ËÙfi ı¤Ì· ÛÙË ¡¤· ∫ˆÌˆ‰›· Â›Ó·È Ô ¤ÚˆÙ·˜ Î·È Ô Á¿ÌÔ˜ ÌÂÙ’ ÂÌÔ-‰›ˆÓ.

√È 44 Ûˆ˙fiÌÂÓÔÈ ÛÙ›¯ÔÈ Â›Ó·È Ô (·Û˘Ó‹ıÈÛÙ· Ì·ÎÚfi˜ ÁÈ· Έ̈‰›·) ÏfiÁÔ˜ ÌÈ·˜ Ó·ڋ˜ Á˘Ó·›Î·˜Ô˘ ÚÔÛ·ı› Ó· ÌÂٷ›ÛÂÈ ÙÔÓ ·Ù¤Ú· Ù˘, Ô ÔÔ›Ô˜ ı¤ÏÂÈ Ó· ÙË ¯ˆÚ›ÛÂÈ ·fi ÙÔÓ ¿ÓÙÚ· Ù˘,ÂÂȉ‹ ÂΛÓÔ˜ ¤¯·Û fi,ÙÈ Â›¯Â Î·È Â›Ó·È ÊÙˆ¯fi˜.

∫ ∂ π ª ∂ ¡ √

∞˘Ù¿ Ô˘ Ϥˆ ÂÁÒ, ·Ù¤Ú·, ¤Ú ‚¤‚·È·Ó· Ù· Ϙ ÂÛ‡. °È·Ù› Â›Ó·È ÏÔÁÈÎfi Ó· ¤¯ÂȘ ÂÛ‡ÂÚÈÛÛfiÙÂÚÔ Ì˘·Ïfi ·fi fi,ÙÈ ÂÁÒ Î·È Ó· ÌÈÏ¿˜ fiÔ˘ ¯ÚÂÈ¿˙ÂÙ·È.∞fi ÙË ÛÙÈÁÌ‹ fï˜ Ô˘ ‰ÂÓ ÙÔ ¤Ú·Í˜, ηْ ·Ó¿ÁÎËÓ

5 ‰ÂÓ ·Ô̤ÓÂÈ ›Ûˆ˜ ·Ú¿ Ó· ˆ ÂÁÒ Ë ›‰È· ·˘Ùfi Ô˘ Â›Ó·È ‰›Î·ÈÔ.∞Ó ÂΛÓÔ˜ ¤¯ÂÈ ‰È·Ú¿ÍÂÈ Î¿ÔÈÔ ÛÔ‚·ÚfiÙÂÚÔ ·‰›ÎËÌ·,‰ÂÓ Â›Ì·È ÂÁÒ ÙÔ ÚfiÛˆÔ Ô˘ ı· ÙÔÓ ÙÈ̈ڋÛÂÈ ÁÈ’ ·˘Ùfi.∞Ó ¿ÏÈ ¤¯ÂÈ Î¿ÓÂÈ Î¿ÙÈ ÂȘ ‚¿ÚÔ˜ ÌÔ˘, ¤Ú ӷ ÙÔ ¤¯ˆ ·ÓÙÈÏËÊı›.∂Ӊ¯Ô̤ӈ˜ ›Ûˆ˜ ÙÔ ·ÁÓÔÒ, ÂÂȉ‹ ÂÁÒ ‰ÂÓ ¤¯ˆ ÙÔ Ì˘·ÏfiØ

10 ‰ÂÓ ·ÓÙÈϤÁˆ. øÛÙfiÛÔ, ·Ù¤Ú·,·Ó Ë Á˘Ó·›Î· ‰ÂÓ ¤¯ÂÈ ÙË ÓÔËÌÔÛ‡ÓË Ó· ÎÚ›ÓÂÈ Ù· ˘fiÏÔÈ·,ÁÈ· Ù· ˙ËÙ‹Ì·Ù· Ô˘ ÙËÓ ·ÊÔÚÔ‡Ó ›Ûˆ˜ ÙËÓ ¤¯ÂÈ.∞˜ Á›ÓÂÈ ·˘Ùfi Ô˘ ı¤ÏÂȘ. ∂‰Ò Ô‡ Ì ·‰ÈΛ; ¶Â˜ ÌÔ˘.À¿Ú¯ÂÈ ¤Ó·˜ ÓfiÌÔ˜ Ô˘ ÈÛ¯‡ÂÈ ÁÈ· ÙÔÓ ¿ÓÙÚ· Î·È ÁÈ· ÙË Á˘Ó·›Î·:

15 ∂ΛÓÔ˜ Ó· ·Á·¿ÂÈ ‰È· ‚›Ô˘ ÙË Á˘Ó·›Î· Ô˘ ¤¯ÂÈ,Î·È ·˘Ù‹ Ó· οÓÂÈ fi,ÙÈ Â˘¯·ÚÈÛÙ› ÙÔÓ ¿ÓÙÚ· Ù˘.∂ΛÓÔ˜ ÌÔ˘ ʤÚıËΠfiˆ˜ ÂÚ›ÌÂÓ· Ó· ÌÔ˘ ÊÂÚıÂ›Î·È fi,ÙÈ Â˘¯·ÚÈÛÙ› ·˘ÙfiÓ Â˘¯·ÚÈÛÙ› ÎÈ Â̤ӷ, ·Ù¤Ú·.¡·È, Â›Ó·È Î·Ïfi˜ Ì·˙› ÌÔ˘, ¤¯·Û fï˜ ÙËÓ ÂÚÈÔ˘Û›· ÙÔ˘.

20 ∫·È ÂÛ‡ Ì ·ÓÙÚ‡ÂȘ ÙÒÚ· Ì ¤Ó·Ó ¿ÓÙÚ·, fiˆ˜ Ϙ, ÏÔ‡ÛÈÔ,ÁÈ· Ó· ÌËÓ ˘Ôʤڈ fiÏË ÌÔ˘ ÙË ˙ˆ‹.∫·È Ô‡ ˘¿Ú¯Ô˘Ó, ·Ù¤Ú·, ÙfiÛ· ¯Ú‹Ì·Ù·Ô˘ ·Ó Ù· ¤¯ˆ, ı· ÌÔ˘ ‰ÒÛÔ˘Ó ÌÂÁ·Ï‡ÙÂÚË ¯·Ú¿ ·fi fi,ÙÈ Ô ¿ÓÙÚ·˜;◊ Ò˜ Â›Ó·È ‰›Î·ÈÔ ‹ Ú¤ÔÓ

25 Ó· ÌÔÈÚ·ÛÙÒ Ì·˙› ÙÔ˘ Ù· ηϿ Ô˘ ›¯Â,·ÏÏ¿ Ó· ÌËÓ ÌÔÈÚ·ÛÙÒ ÙËÓ ÂÓ›· ÙÔ˘;

Δ√ ∞¶√™¶∞™ª∞

[ 23 ]

6 εκείνος: Εννοεί τον άντρα της.

™ X O § I A

[ 24 ]

°È· ˜ ÌÔ˘, ·Ó Ô ¿ÓÙÚ·˜ Ô˘ Â›Ó·È Ó· Ì ¿ÚÂÈ ÙÒÚ·,(Ô ÌË Á¤ÓÔÈÙÔ, ·Á·Ë̤Ó ÌÔ˘ ¢›· —Î·È ‰ÂÓ ı· Á›ÓÂÈ ÔÙ¤,¿ÓÙˆ˜ fi¯È Ì ÙË ı¤ÏËÛ‹ ÌÔ˘ Î·È fi¯È ÂÓfiÛˆ ı· ¤¯ˆ ÙȘ ‰˘Ó¿ÌÂȘ ÌÔ˘)

30 ·Ó, Ϥˆ, ¯¿ÛÂÈ Î·È ·˘Ùfi˜ ÙËÓ ÂÚÈÔ˘Û›· ÙÔ˘,ı· Ì ‰ÒÛÂȘ Û ¿ÏÏÔÓ ¿ÓÙÚ·; ∫·È ·Ó ÙË ¯¿ÛÂÈÎ·È ÂΛÓÔ˜, Û ¿ÏÏÔÓ; Œˆ˜ fiÙ ı· ‰ÔÎÈÌ¿˙ÂȘÙËÓ Ù‡¯Ë, ·Ù¤Ú·, ¿Óˆ ÛÙË ˙ˆ‹ ÙË ‰È΋ ÌÔ˘;ŸÙ·Ó ÂÁÒ ‹ÌÔ˘Ó· ÎÔÚ›ÙÛÈ, ÙfiÙ ›¯Â˜ ÙËÓ ˘Ô¯Ú¤ˆÛË

35 Ó· ‚ÚÂȘ ¤Ó·Ó ¿ÓÙÚ· Ó· Ì ‰ÒÛÂÈ˜Ø Ë ÂÈÏÔÁ‹ ‹Ù·Ó ÙfiÙ ‰È΋ ÛÔ˘.Õ·Í fï˜ Î·È Ì ¤‰ˆÛ˜, ·fi ÂΛ ÎÈ ¤ÂÈÙ·Â›Ó·È ‰È΋ ÌÔ˘ ¢ı‡ÓË, ·Ù¤Ú·, Ó· ·ÓÙÈÌÂÙˆ›Ûˆ ÙÔ ˙‹ÙËÌ·,Î·È ‰Èη›ˆ˜. °È·Ù› ·Ó ÎÚ›Óˆ fi¯È ÛˆÛÙ¿,ı· ‚Ï¿„ˆ ÙË ˙ˆ‹ ÙË ‰È΋ ÌÔ˘.ŒÙÛÈ Â›Ó·È. °È’ ·˘Ùfi ÌË Ì ¯ˆÚ›ÛÂȘ, ÁÈ· Ù’ fiÓÔÌ· Ù˘ ∂ÛÙ›·˜,

40 ·fi ÙÔÓ ¿ÓÙÚ· Ì ÙÔÓ ÔÔ›Ô Ì ¿ÓÙÚ„˜.∏ ¯¿ÚË Ô˘ ÛÔ˘ ˙ËÙ¿ˆ Â›Ó·È Î·È ‰›Î·ÈËÎ·È ·ÓıÚÒÈÓË, ·Ù¤Ú·. ∞Ó ·ÚÓËı›˜, ÂÛ‡ ı· οÓÂȘ Ì ÙË ‚›··˘Ùfi Ô˘ ı¤ÏÂȘ, ÎÈ ÂÁÒ ı· ÚÔÛ·ı‹ÛˆÓ· ÛËÎÒÛˆ ÙË ÌÔ›Ú· ÌÔ˘ fi¯È ·Ó·ÍÈÔÚÂÒ˜.

∂ƒøΔ∏™∂π™ - ∞™∫∏™∂π™ - ¢ƒ∞™Δ∏ƒπ√Δ∏Δ∂™

1. α) Με ποιο σκεπτικό, σύμφωνα με όσα λέει η κόρη, ο πατέρας της θέλει να τη χωρίσει από τον άντρα με τον οποίο οίδιος την είχε παντρέψει; β) Ποια είναι τα αντεπιχειρήματα της κόρης;

2. Θα μπορούσε η κόρη να προβάλει τα επιχειρήματά της ενώπιον ενός αθηναϊκού δικαστηρίου;

3. Ας υποθέσουμε ότι ένας άνθρωπος του θεάτρου θέλει να παίξει το απόσπασμα του Τετραδίου, ακολουθώντας όσο γίνε-ται πιο πιστά τις ενδείξεις του ίδιου του κειμένου, και σας ζητάει να τον βοηθήσετε. Διαβάζοντας μόνος του το κείμενο,υπογράμμισε α) τις δύο αποστροφές στους θεούς (στ. 27, 39), β) αλλεπάλληλες ερωτήσεις και γ) την ασυνήθιστα συχνήεπανάληψη της προσφώνησης «πατέρα», κυρίως μετά τον στ. 18. Προσπαθήστε να εξηγήσετε (γραπτώς) τι μπορεί νασημαίνουν τα ευρήματά του, προκειμένου να τον βοηθήσετε, ώστε να επιλέξει τελικά τον σωστό «τόνο» για την εκφο-ρά του λόγου.

4. AΚΡΟΣΤΙΧΙΔΑ (Αυτό δεν το ανέφεραν στα αθηναϊκά δικαστήρια, εκτός και αν επρόκειτο γιαειδικές κατηγορίες γυναικών.)

1 – – – – –

2 – – – – – – –

3 – – – – – –

4 – – –

5 – – – – – – – – –

1. Όσο σημαντικότερο το ιερό στο οποίο δίνεται, τόσο βαρύτερος. 2. Δάνεια υψηλού κινδύνου. 3. Γι’αυτά τα παιδιά οριζόταν επίτροπος. 4. Νομισματική μονάδα. 5. Μια τέτοια χάρη ζητάει από τον πατέ-ρα της η γυναίκα που μιλάει στο κείμενο του Τετραδίου.

H ∞£∏¡∞

[ 25 ]

6. – ∏ ÂÙ·›Ú· Ô˘ ·Ù‡¯ËÛÂ

º√π¡π∫π¢∏™, ÕÁÓˆÛÙË ÎˆÌˆ‰›· (·fiÛ. 11)

√ ºÔÈÓÈΛ‰Ë˜ Â›Ó·È ÎˆÌÈÎfi˜ ÔÈËÙ‹˜ Ô˘ ·Ó‹ÎÂÈ ÛÙË ÏÂÁfiÌÂÓË ¡¤· ∫ˆÌˆ‰›·.∞fi ÂÈÁڷʤ˜ ͤÚÔ˘Ì fiÙÈ Û˘ÌÌÂÙ›¯Â Û ‰Ú·Ì·ÙÈÎÔ‡˜ ·ÁÒÓ˜ ÙȘ ÚÒÙ˜ ‰ÂηÂٛ˜ ÙÔ˘ 3Ô˘ ·È..Ã. Î·È fiÙÈ Â›¯Â ÎÂÚ‰›ÛÂÈ ‰‡Ô ӛΘ ÛÙ· ªÂÁ¿Ï· ¢ÈÔÓ‡ÛÈ·. ∞fi ÙÔ ¤ÚÁÔ ÙÔ˘ ÛÒ˙ÔÓÙ·È fiÏ· ÎÈ fiÏ·¤ÓÙ ·ÔÛ¿ÛÌ·Ù·.

ΔÔ ÚfiÛˆÔ Ô˘ ÌÈÏ¿ÂÈ Â›Ó·È ÌÈ· ÂÙ·›Ú· Ô˘ ·Â˘ı‡ÓÂÙ·È ‹ Û ÌÈ· ıÂÚ··È-Ó›‰· (‰Ô‡Ï·) ‹ Û ¿ÏÏË ÂÙ·›Ú· Î·È ‰ËÏÒÓÂÈ ·ÔÊ·ÛÈṲ̂ÓË Ó· ÂÁηٷÏ›„ÂÈ ÙÔ «Â¿ÁÁÂÏÌ·», ¤ÂÈ-Ù· ·fi ·ÏÏ¿ÏÏËϘ ‰˘Û¿ÚÂÛÙ˜ ÂÌÂÈڛ˜ Ô˘ ›¯Â Î·È Ô˘ ÙȘ ÂÚÈÁÚ¿ÊÂÈ Ì ÏÂÙÔ̤ÚÂȘ.

∫ ∂ π ª ∂ ¡ √

ª· ÙËÓ ∞ÊÚÔ‰›ÙË, ‰ÂÓ ·ÓÙ¤¯ˆ ¿ÏÏÔ, ¶˘ıÈ¿˜, ÙÔ ÂÙ·ÈÚÈÏ›ÎÈ.¡· ÌÔ˘ Ï›ÂÈ. ¢Â ı¤Ïˆ ÎÔ˘‚¤ÓÙ·.∞¤Ù˘¯·. ¢ÂÓ Â›Ó·È ÁÈ· ̤ӷ. £¤Ïˆ Ó· ÛÙ·Ì·Ù‹Ûˆ.ŸÙ·Ó ÚˆÙÔÍÂΛÓËÛ·, Ù· ¤ÊÙÈ·Í· Ì ¤Ó·Ó ÛÙÚ·ÙȈÙÈÎfi.

5 ™˘Ó¯Ҙ Ô Ù‡Ô˜ ÌÔ‡ ‰ÈËÁÈfiÙ·Ó ÙȘ Ì¿¯Â˜Î·È ÙËÓ ÒÚ· Ô˘ Ù· ‰ÈËÁÈfiÙ·Ó, ¤‰ÂȯÓÂ Û˘Á¯ÚfiÓˆ˜ Î·È Ù· ÙÚ·‡Ì·Ù·,·ÏÏ¿ ÛÙÔ Û›ÙÈ ‰ÂÓ ¤ÊÂÚÓ ٛÔÙ·. Œ·ÈÚÓÂ, ›Â,·fi ÙÔÓ ‚·ÛÈϤ· ÌÈ· ‰ˆÚ¿. ªÈ· ˙ˆ‹ ·˘Ù¿ ¤ÏÂÁÂ.°È’ ·˘Ù‹ ÏÔÈfiÓ ÙËÓ ÂÚ› ˘ Ô ÏfiÁÔ˜ ‰ˆÚ¿

10 ¤Ó· ¯ÚfiÓÔ Ì ›¯Â Ô Ì¿ÛÙ·Ú‰Ô˜ ÛÙÔ ‰ˆÚ¿Ó.ΔÔÓ ·Ú¿ÙËÛ·, È¿Óˆ ¤Ó·Ó ¿ÏÏÔ,¤Ó·Ó ÁÈ·ÙÚfi. ∞˘Ùfi˜ ¤ÊÂÚÓ ÛÙÔ Û›ÙÈ ÎfiÛÌÔ Î·È ÎfiÛÌÔ,¤Î·Ó ÂÂÌ‚¿ÛÂȘ, η˘ÙËÚÈ·ÛÌÔ‡˜, ‹Ù·Ó ̷ٛÚ˘ Î·È ‰‹ÌÈÔ˜.ΔÔ˘ ÏfiÁÔ˘ ÙÔ˘ ·Ô‰Â›¯ıËΠÈÔ ÂÈΛӉ˘ÓÔ˜ ·fi ÙÔÓ ÚÒÙÔ.

15 ∂ΛÓÔ˜ Ì ·Ú·Ì‡ıÈ·˙Â, ·˘Ùfi˜ Â‰Ò ÙÔ˘˜ ¤ı·ÈÓÂ.√ ÙÚ›ÙÔ˜ Ô˘ ¤ÊÂÚ ÛÙË ˙ˆ‹ ÌÔ˘ Ë Ù‡¯Ë ‹Ù·Ó ¤Ó·˜ ÊÈÏfiÛÔÊÔ˜,

Δ√ ∞¶√™¶∞™ª∞

√ μπ√™ – Δ√ ∂ƒ°√

1 Πυθιάς: Δεν ξέρουμε αν είναι δούλα ή (πιθανότερο) εταίρα.

4 στρατιωτικό: Και ο στρατιωτικός και ο γιατρός και ο φιλόσοφος, όπως άλλωστε και η εταίρα, είναι τυπικοίχαρακτήρες της Μέσης και της Νέας Κωμωδίας, κυρίως από τα μέσα του 4ου αι. π.Χ. και έπειτα.

8 βασιλέα: Δεν προσδιορίζεται ακριβέστερα για ποιον βασιλέα πρόκειται.

δωρεά: Κάποιο δώρο ή ποσό.

13 επεμβάσεις, καυτηριασμούς: Δύο σημαντικές, αλλά και πολύ επώδυνες και επικίνδυνες, ιατρικές πράξεις.

™ X O § I A

¤Ó·˜ Ì ÁÂÓÂÈ¿‰· Î·È ÙÚÈÌ̤ÓÔ ÈÌ¿ÙÈÔ Î·È ıˆڛ·.∂‰Ò ÙËÓ ¿ÙËÛ· ÁÈ· Ù· ηϿ.¢ÂÓ ¤‰ÈÓ ·Ôχو˜ Ù›ÔÙ·. ∞Ó ÙÔ˘ ˙‹Ù·Â˜ οÙÈ,

20 ÙÔ ¯Ú‹Ì·, ¤ÏÂÁÂ, ‰ÂÓ Â›Ó·È Î·Ïfi Ú¿ÁÌ·. ™‡ÌʈÓÔÈ, Â›Ó·È Î·Îfi.°È’ ·˘Ùfi ‰ÒÛ’ ÙÔ Û Â̤ӷ, ¤Ù·Í¤ ÌÔ˘ ÙÔ. ¶Ô‡ Ó· ÂÈÛÙ›!

∂ƒøΔ∏™∂π™ - ∞™∫∏™∂π™ - ¢ƒ∞™Δ∏ƒπ√Δ∏Δ∂™

1. Να συγκρίνετε το κείμενο του Τετραδίου με το κείμενο του Βιβλίου σας και να επισημάνετε τις ομοιότητες και τις δια-φορές.

2. Η σειρά με την οποία αναφέρονται οι τρεις εραστές της εταίρας είναι τυχαία ή υπακούει σε κάποια λογική;

3. Αν κρίνουμε με βάση όσα διαβάζουμε στο απόσπασμα αυτό, ποιο ήταν για καθέναν από τους τρεις το χαρακτηριστικόγια το οποίο τον διακωμωδούσαν;

4. AΚΡΟΣΤΙΧΙΔΑ (Αυτό ενδιέφερε τις εταίρες.)

1 – – – – – – –

2 – – – – – – – – –

3 – – – – – – – – –

4 – – – – –

5 – – – – – – –

6 – – – – – – – –

1. Σε αυτό το δραματικό είδος διαμορφώθηκε ο χαρακτήρας της εταίρας. 2. Οι εταίρες άλλοτε ήτανδούλες, και άλλοτε ―――――. 3. Τέτοιους γλουτούς πρόσθεταν κάτω από τα φορέματα. 4. Αυτή(θα) την έπαιρνε από τον βασιλέα. 5. Βασικό προσόν της εταίρας. 6. Σε αυτά συμμετείχαν οι εταίρες,όχι όμως οι σύζυγοι των ανδρών.

[ 26 ]

H ∞£∏¡∞

17 τριμμένο ιμάτιο (αρχ. τρίβων): Χαρακτηριστικό ένδυμα των φιλοσόφων.

19 Αν ... κάτι: Αποδίδουμε κατά προσέγγιση. Είναι αβέβαιο τι ακριβώς έγραψε ο αρχαίος κωμικός.

™ X O § I A

[ 27 ]

7. – √ ·ÊËÚË̤ÓÔ˜

£∂√ºƒ∞™Δ√™, ÷ڷÎÙ‹Ú˜ (14): ∞Ó·›ÛıËÙÔ˜

°È· Ù· Û¯ÂÙÈο Ì ÙÔÓ ‚›Ô ÙÔ˘ £ÂfiÊÚ·ÛÙÔ˘ Î·È ÙÔ˘˜ «Ã·Ú·ÎÙ‹Ú˜» ÁÂÓÈο ‰Â›Ù ÙÔ μÈ‚Ï›Ô Û·˜,ÛÂÏ. 43.

√ ¯·Ú·ÎÙ‹Ú·˜ ÙÔ˘ ·ÊËÚË̤ÓÔ˘ ‰ÂÓ Â›Ó·È ‰È¿ÛËÌÔ˜ fiˆ˜ Ô ¿ÁÚÔÈÎÔ˜, ÙÔ Î›ÌÂ-ÓÔ ˆÛÙfiÛÔ ÙÔ˘ £ÂfiÊÚ·ÛÙÔ˘ ÂÚȤ¯ÂÈ È‰È·›ÙÂÚ· ÂӉȷʤÚÔ˘Û˜ ÏÂÙÔ̤ÚÂȘ.

∫ ∂ π ª ∂ ¡ √

1 ΔËÓ ·ÊËÚËÌ¿‰· ı· ÙËÓ ÔÚ›˙·Ì ˆ˜ ÓˆıÚfiÙËÙ· ÙÔ˘ ÓÔ˘ ÛÙ· ÏfiÁÈ· Î·È ÛÙ· ¤ÚÁ·. π‰Ô‡2 ÙÈ ¿ÓıÚˆÔ˜ Â›Ó·È Ô ·ÊËÚË̤ÓÔ˜Ø Î¿ÓÂÈ ¤Ó· ÏÔÁ·ÚÈ·ÛÌfi Ì ÙȘ „ËÊ›‰Â˜, ‚Á¿˙ÂÈ ÙÔ Û‡ÓÔ-3 ÏÔ Î·È ÚˆÙ¿ÂÈ ÙÔÓ ‰ÈÏ·Ófi ÙÔ˘: «¶fiÛÔ Î¿ÓÂÈ;» ∂›Ó·È ηÙËÁÔÚÔ‡ÌÂÓÔ˜ Î·È ÂÓÒ Â›Ó·È Ó·4 ÂΉÈηÛÙ› Ë ˘fiıÂÛ‹ ÙÔ˘, ͯÓÈ¤Ù·È Î·È ¿ÂÈ ÛÙ· ¯Ù‹Ì·Ù·. ¶ËÁ·›ÓÂÈ ÛÙÔ ı¤·ÙÚÔ Î·È5 ÛÙÔ Ù¤ÏÔ˜ ̤ÓÂÈ Ó· ÎÔÈÌ¿Ù·È ÌfiÓÔ˜ ÛÙÔ ¿‰ÂÈÔ ı¤·ÙÚÔ. Œ¯ÂÈ ·Ú·Ê¿ÂÈ, ÛËÎÒÓÂÙ·È ÙË

Ó‡¯Ù· ÁÈ· ÙËÓ ·Ó¿ÁÎË ÙÔ˘ Î·È ÙÔÓ ‰·ÁÎÒÓÂÈ Ô Û·ÏÔ˜ ÙÔ˘ Á›ÙÔÓ·. ¶·›ÚÓÂÈ Î¿ÙÈ, ÙÔ6 ‚¿˙ÂÈ Ô ›‰ÈÔ˜ Î¿Ô˘ Î·È ‡ÛÙÂÚ· ÙÔ „¿¯ÓÂÈ Î·È ‰ÂÓ ÌÔÚ› Ó· ÙÔ ‚ÚÂÈ. ŸÙ·Ó οÔÈÔ˜7 ÙÔ˘ ·Ó·ÎÔÈÓÒÓÂÈ fiÙÈ ¤ı·Ó ¤Ó·˜ Ê›ÏÔ˜ ÙÔ˘, ÁÈ· Ó· ·Ú¢ÚÂı› ÛÙËÓ Îˉ›·, ·›ÚÓÂÈ

fi„Ë ÂÚ›Ï˘Ô˘, ‚Ô˘ÚÎÒÓÂÈ Î·È Ï¤ÂÈ: «∏ ÒÚ· Ë Î·Ï‹».8 ∂›Ó·È ›Û˘ ÈηÓfi˜, fiÙ·Ó ÙÔ˘ ÂÈÛÙÚ¤ÊÔ˘Ó ¯Ú‹Ì·Ù· Ô˘ ÙÔ˘ ÔÊ›ÏÔ˘Ó, Ó· ¿ÚÂÈ Ì·˙›9 ÙÔ˘ Ì¿ÚÙ˘Ú˜. ΔÔ Î·Ù·¯Â›ÌˆÓÔ Ù· ‚¿˙ÂÈ Ì ÙÔÓ ‰Ô‡ÏÔ ÙÔ˘, ÂÂȉ‹ ‰ÂÓ ÙÔ˘ ·ÁfiÚ·ÛÂ10 ·ÁÁÔ‡ÚÈ·. ÀÔ¯ÚÂÒÓÂÈ Ù· ·È‰È¿ ÙÔ˘ Ó· ·ÏÂ‡Ô˘Ó Î·È Ó· ÙÚ¤¯Ô˘Ó Î·È Ù· ÂÍÔ˘ıÂÓÒÓÂÈ.11 ™ÙÔ ¯Ù‹Ì· Ì·ÁÂÈÚ‡ÂÈ Ô ›‰ÈÔ˜ ʷ΋, Ú›¯ÓÂÈ ‰˘fi ÊÔÚ¤˜ ·Ï¿ÙÈ ÛÙÔ ÙÛÔ˘Î¿ÏÈ Î·È ÙËÓ Î¿ÓÂÈ12 Ó· ÌËÓ ÙÚÒÁÂÙ·È. ŸÙ·Ó ‚Ú¤¯ÂÈ Ô ¢›·˜, ϤÂÈ: «ΔÈ ˆÚ·›· Ô˘ Ì˘Ú›˙Ô˘Ó Ù· ·ÛÙ¤ÚÈ·», fiÙ·Ó

fiÏÔÈ ÔÈ ¿ÏÏÔÈ Ï¤ÓÂ: «Ë ÁË». ŸÙ·Ó οÔÈÔ˜ ÙÔ˘ ϤÂÈ: «¶fiÛÔÈ ÓÂÎÚÔ› ÓÔÌ›˙ÂȘ fiÙÈ ¤¯Ô˘Ó13 ‚ÁÂÈ ·fi ÙËÓ πÂÚ‹ ‡ÏË;», ÙÔ˘ ··ÓÙ¿: «ΔfiÛÔÈ fiÛÔ˘˜ ̷οÚÈ Ó· ¤¯Ô˘Ì ÂÛ‡ Î·È ÂÁÒ.»

Δ√ ∞¶√™¶∞™ª∞

2 ψηφίδες: Λιθαράκια που τα χρησιμοποιούσαν για να κάνουν ευκολότερα αριθμητικές πράξεις, μετακινώ-ντας τα πάνω σε μια ξύλινη επιφάνεια χωρισμένη σε κάθετες στήλες, οι οποίες, �