SELÇUK ÜNlVERSİTESİ SELÇUK UNIVERSITY

1. MiLLETLERARASI MEVLANA · KONGRESi : FIRST INTERNATIONAL MEVLANA CONGRESS

TESLiGLER

PAPERS

3-5 ~;~s 1987

SELÇUK ÜNiVERSiTESi Y AYINLARI

SELÇUKLU ARAŞTIRMALARI MERKEZi Y AYINLARI

Tashih Edenler Correctors

Prof. Dr. Selçuk ÜNLÜ

Dnç. Dr. Muharrem ŞEN Yrd. Doç. Dr. Yüksel USLU Okutman Hasan İNAL Yrd. Doç. Dr. Mehmet TEKiN

(Almanca)

CFrancızca)

CİngiHzce)

Cİngilizc~)

<Türkçe)

Kapruk Resmi: Güner ÖZKAN Hat : Fevzi GÜNÜÇ

ISBN 975:. 448- 013 - 3

SELÇUK ÜNİVERSİTESİ BASlMEVi 1988 - KONYA

: 51

: 3

LEFKOŞA MEVLEVİ TEKKESİ .

H. Fikret ALASYA

Osmanlıların KJJbns'ı fetbini mütea:kip, zamanın iskan politika­sı tahtında, Anadolu'dan, her 10 haneden 1 hane halkı, bütün mal­zeme, teçhizat ve malları ile, K]bns'a "Sürgün hükmü" tahtında, 5720 hane halkı olarak, iskan •edilmişlerdir. (1)

Bu göçmıenler arasında, bilhassa K·araman'dan giden T-ürklerin de bulunmasının, taJbii bir neticesi olarak "mev1evilik" Kıbrıs'a gir­miş ve mevlevi tekkesi de, inşa edilmiştir.

Mavlevi Tekkesi, Lefkoşa'da Girne kapısı yanında, düzgün kes-

Lefkoşa, Mevlevihane'nin Planı

(1) Ha1il Fi'kret Alasya, Kıbrıs Tarihi ve Belli Başlı Anti:kiteler.i, Lef•koşa, ıt939, s. 55-58 Mühimme De'fteri No. 19; s. 334-3ı3ı5

99

me taştan, Emine Hatun ile .A_.rap Alunet tarafından bağışlanmış bu­lunan, geniş bir arazi üzerine, XVII. yüzyıl başlarında yapılmıştır.

İlk yapıldığı devirlerde, türba, derviş odaları, mutfak ve misa­fir odalarından ibaret olan bu külliyeden, günümüze, Jrijinal özel­liklerinden, çok şey kaybetmiş olan, semahane ve türbe bölümleri gelebilmiştir.

Tüı~be bölümleri de, ihtiyaç duyuldukça, ilaveler yapılarak, bu­günkü .hale gelmiştir.

Giriıe caddesi üzerindeki duvarlara, dikkatle bakıldığında, bi­nanın bölümlerini görmek mümlcündür.

Mavlevihaneye giriş kapısının solunda., bu gün de fonksiyonu­na devam eden, bir çeşme vardır. Kare planlı bu çeşmenin, önünde­ki sivri kemerin oluşturduğu niş içerisinde;ki ldtabe, yıpranmış olup

.. okunamayacak durumdadır {2).

Çeşmenin yanında bulunan ve üzerine "Ya Hazreti Mevlana" ibaresi bulunan basık kemerli bir giriş kapısından L şeklinde bir av­luya girilmektedir.

Avlunun doğusundaki basık leemerli gıriş kapısından da, kare planlı, semahm-ıe'ye girilmektedir. Semahane, eğimli· ahşap tavanı taşıyan, iki fil ayak ile, bunları birbirine va duvarlara bağlayan, ke­merlerle iki bölüıne ayrılmıştır.

(2) K.T.F.D. Eğitim, Gençlik, Kültür ve Spor B:-ı.;;ıanlığı, Eski Eserler ·ve Müze­ler Dairesi Müdürlüğü yayını, Kıbrıs'ta Türk Eseı leri, Lefkoşa, 1982, s. '17-18

100

101

Birinci bölüm, giriş kapısının önündeki bölüm olup, enine dik­dörtgen mekanlıdır. Kare ayaklarından sonra başlayan ikinci bö­lüm, ıgüney yönün·e doğru, ;bir kemerle uzanmakta olup, burada bir mihrap, dervişlerin sema yeri ve mutrip mahfeli bulunmaktadır.-

Kuzeydeki, mutrip mahfeli olarak kullanılan ahşap balkonda, mevlevi müzisyenleri tarafından ayin için tasavVuf müziği icra edil­mekteydi. Etrafı aıhşap parmaklıklarla çevrilmiş bulunan balkona, kuzey-'batı köşesindeki ahşap bir merdivenle çıkılmaktadir.

Mutrip mahfelinin karşısında, semazerrlerin sema yaptıkları yer bulunmaktadır. Etrafı ahşap parırnaklıklarla çevrili olan bu dairevi bölüm, diğer döşemelerden iki basamak aıŞağıdadır. Bu böhlmün gü­ney duvarında, alçıdan yapılmış, basit bir milırap vardır. Mihra:bın üst bölümü, boya ile yapılmış, zeytin dalından çeleneklerle süslü­dür. Ortadaki ıbüYük çelengin içerisinde "Biz sana zikretmeğe dahil ·olduk" cümlesi yazılıdır.

Türbe1are, semahanenin güney duvarındaki, bir kapıdan giril­msJdedir. Dar ve uzun-olan bu kısmın z:ıemini. 4 basamak daha yük­sektir. Girne caddesi boyunca bir aks üzerindE:; sıralanan türbelerin üzeri, altı kuibbe ve bir tonazla örtülüdür. Doğu ve bı:üı duvarların­daikibasık .kemerli pencere1erin, dışta derair parmakhkları V·e içt-3 ise cam kanatları vardır. En son türbede, dışa açılan, basık kemerli bir kapı bulunmaktadİr. Kemerlerle birıbirine bağlanan bu türbeler içerisinde, g.enellikl·e mevlevi ileri gelenlerine ait, 16 mezar vardır. Bazılarının üzerinde, her hangi bir kayıt bulunmadığından, mezar­ların hepsinin kimlere ait olduğu, bilinmemektedir. Sadece 6 tane­sinin kimlikleri belirlenmiştir.

Semahaneden türıbeleer girişten itibaren, birinci mezgr 1934-1954 yıllaır arasında şeyhlik yapan Şamli Selim Dede'ye (3). İkinci me­zar, bir asker olan ve mevlervihaneye arazi bağışladığı söylenen, Arap Ahmet Paşa'ya, Üçüncü mezar, 22 EyJül 1931 tarihine vefat ıeden (4) Şeyh Fevzi Dede'nin torunu, K:ı!brıslı Şeyh Celaleddin Efen-

(3) Memorandum, Lefkoşa EV'kaf VekıUeti Kayma~amlığına, Lefkoşa Evkaf Ve­kili, 7' -1·2' il9•3!7 Memorandum, Hasan İbni Selim EL-Nublani, 14, Teşrisani, 11935 Lefkoşa Evkaf Ve'kaleti Ka:imakamlığına, Lefkoşa EV'kaf Vekili, 30, 6, 936 Lefkoşa Evı~af Vekaleti, Lefkoşa Evikaf V~kili, 10 Temmuz, 19·36 No. 1ı65/936· Kıbrıs Evkaf Murahhaslığı canibi, a1isine, Mevlevi Dergahı Şeyhi Selim Dede, ·9 Temmuz 1193·6

(4) ·Evkaf Murahhaslığı Canibi Aıisine, Lefkoşa Evl"a'f Vekili, 22 Eylül 19M,

No. 1!3Q

102

di'ye (5), Onuncu mezar, adı tesbit edilemeyen, mevlevi şeyhine, hizmet etmiş bulunan Arap .A!bdullah efendiye, emiltıncı mezar ise, Kıbrıslı şeyhlarden Hattat Şeyh Fevzi Dede (Seyit·Feyzullah Dede)­ye ait olup, burada çift mezarda, eşi ile birlikte gömülmüş olduğu rivayet edilmektedir.

Mevlevi T·s,kkesinin bahçesinin, güney doğusunda, tekken:in in­şa edilmesi için, büyük arazi bağışlayan, Emine Hatun'un mezan vardır.

MevlcYi Tekkesi 1934, 1962 ve 1967 yıllarmda tı:ımirat görmüş ve 1963 yılmda ise "LE:fkoşa Türk Etiı.oğrafycı_ Müzesi" olarak hizmet.:~ sokulmuş olup halen bu fonksiyonunu yapmaktadır.

Müze haline getirilmesinde Sayın Mehmet Önder'in büyük gay­ret ve hizmeti geçmiştir.

Müz12-nin avlusunda, 03manlı devrine ait eserlerden, mszoır taş­ları, içerisinde, mahkeme sicilleri, mevl·evi elbiseleri, mevlevi :rp.üztk aletleri, halılar, fermanlar, beratlar ve nişanlar vardır.

Müzede sergilenmekte olan en mühim eser, şüphe yok Id, daha önca Bay.::-aktar camiinde, muhafaza edilmekte olup, Kıbns Fatihi,

(5) Evıkaf Mur.al:rhaslığı Canibi AHsine, Lef<koşa Evkaf Vekili, 22 Eylül 193;1, No. :132

103

Lala Kara Mustafa Paşa'ya ait olduğu bilinen, "Kur'an-ı Keriın"dir. Ayrıca ceyiz sandıkları, paralar, tütün kesel&ri, el işlP-ıi ve çeşitli etnoğrafik eserler de sergilenınektedir.

Şeyh Feyzullah Dede

104

i.tevlevi Tekkes i 1934?1962 ve 1967 . 1963 y:ı.l:ı.Dd a ·

'< -· "

[VPRU5.· '·:·~t' ·~·>·~-

,,·,;;

1825 yılmda Atatürk inkılaplarma uyg1.m olarak, Türkiye'deki t::;kkelerin, zaviyelerin kapatılması üzerine, Kıbrıs Türkleri de tek­kelerin kapatılmasını talep etmişlerdir. (6) Ance,k İngiliz sömürge

(6) Kıbrıs Tüı'k Müzelerini ve E.;;ki Eserleri Sevenler Derneği yayını No. 4, Lef­koşa, Lef~oşa ŞehDi Müze ve Eski Eserleri, s. 2

105

ıoe

idaresi, Kıbrıslı Türkleri, milliyetlerini unutturmak gayesi lle, Türk değil, sadece Kıbrıslı Müslüman olarak görmek ve Türkiy;e ile· iliş­kilerini kesrnek istediğinden, buna yanaşmamış ve tekkelerin idare­sini Şam'dan gelen, Şamlı Selim Dede'ye bırakmıştır. Selim Dede'­nin, 1954 yılında ölmesinden sonra, KJibns'ta kl mevlevilik de tarihe karışmıştır. ·

Kl!brıs Mevlevi Tekkesinde, Sema Ayınleri, aŞağıda belirtilmiş oldu"ğu veçhHe, 1938 yılı 4 Eylül tarihine kada.r icra edilmiştir:

14 Nisan 1935 saat ö.s. ·3.30 (7)

15 Mart 1936 saat ö.s. 3.00 (8)

12 Aralık 1937 saat ö.s. 3.30 (9)

4 Eylül 1938 saat ö.e. 09.00 (lO)

NETiCE

. . .

1\l!brı~ Türkü, Anavatanla milli kültür birliğini her zaman için çok sıkı bir şekilde, devam ettirmiş ve bu maksatla, İngiliz Sömür­ge idaresine karşı, sürekli olarak, mücadele v·ermiştir. İngilizlerin, her türlü baskısına karşı, devamlı olarak, müsJüm?.n Türk olduğunu savunmuş ve ·böylece Anavatan'ın, her türlü yardım ve desteği il·::ı,

dünyada ikinci bağımsız Tfuık Devletini kurmuştur. Güçlü bir Tür­kiye Cumhuriyeti var oldukça, Kuzey Krbrıs Türk Cumhuriyeti, bu­güne kadar olduğu gibi, bundan sonra da, müstakil bir devlet ola­rak varlığını devam ettirecektir.

NICOSIA MEVLEVI TEKKE

Cyprus was conquered by Sultan Selim the Second, betvV'een 1570-1571 at the cost of 50.000 lives. With the vi·e1·\T to inhabit the Is­land, a Firman was issued by Sultan, making emignüion to Cyprus compulsory. So 5720 families ha,d arrived to settJ.e in Cyprus. Some of the families were from Karaman and were Mevlevi. They were in

( 7 ) The Off.:ce of the Evkaf A<gent, Nicosia. 9 April. Ht3·5, No. 165/935 ( 8 ) The Office of the Evlmf Agent, Nico>ia. 'lı2 March 1'936, No. 193•6 No. 165/936 ( 9 ) Lefkoşa ·Evkaf Ve:kaleti Kaim:akamlığına, Lefkoşa Evkaf Vekili 7, 1!2, ·1937 (1'0) The Office of the Evlmf Agent, Nicosia, 3t1' August ·1938, No. 165/938, Ev-

kaf Dairesinden alınmış bulunan belgeler Sayın Mustafa Haşim .A!l.tan aracılığı ile temin ed!i.lmiştir. ·

107

need to have "Mevlevi Tekke" in order to perform whirling ceremo-· nies. That is why the "Mevlevi Tekke" was built at the beginning of the XVIIth century in Nicosia.

The Tekke is composed of two parts: One for whirling of the Dervishes, and the other for burial ground of the Dervishes ~md th-3 other personnal of Tekke.

The usual whirling ceremonies lasted up to 1938. Cypriot Turks bave maintained close cultural ties with fatherland Turıkey e.nd vol­untarily adopted the Atatürk's reforms, coı:ısequently the Tekke gave an end to its acti·vities in 1938. Mevlevi Tekke is "Cyprus Turkish Ethnographical Museum" sillee 1963.

108