10. VALİDASYON VE KALİTE KONTROL ÇALIŞMALARINA DAYANAN YAKLAŞIM (TEK_LAB VALİDASYON YAKLAŞIMI)

10.1 Temel Bilgiler, Ana Denklem, Mutlak ve Bağıl Miktarlar, Pratik Uygulamaya Genel Bakış

VALİDASYON VE KALİTE KONTROL

ÇALIŞMALARINA DAYANAN YAKLAŞIM

(NORDTEST YAKLAŞIMI)

Tek Laboratuvar Validasyon yaklaşımı

Belirsizliğe neden olan etkiler

Rastgele etkilerden kaynaklanan belirsizlik

Sistematik

İki grup belirsizlik katkıları aytı olarak sayısallaştırılır ve birleştirilir

Olası BİASdan kaynaklanan belirsizlik

Uzun dönem seviyesinde (birkaç ay, mümkünse yıl)

Rastgele

Tek-Lab Validasyon yaklaşımı: pratik uyg.1

Temel Denklem

Laboratuvar içi tekrar üretilebilirlik

Rastgele etkileri temsil eder

Laboratuvar ve metot BİASının belirsizlik tahmini

Sistematik etkileri temsil eder

Bu denklem dahil verilecek tüm denklemlerde, mutlak ve bağıl değerler kullanılır.

Çok önemlidir ki bu yaklaşım ile bulunacak belirsizlik değeri herhangi bir ölçüm sonucuna özel değil, geneldir. İstenen herhangi bir ölçüm sonucu için belirsizlik değeri bu genel değer ile ilişkilendirierek belirlenir.

Tek-Lab Validasyon yaklaşımı: pratik uyg.

Uygulanacak adımlar; 1. Ölçüleni tanımla 2. Rw bileşenini sayısallaştır u(Rw) 3. BİAS bileşenini sayısallaştır u(bias) 4. Bileşenleri standart belirsizliğe çevir u(x) 5. Birleştirilmiş belirsizliği hesapla uc 6. Genişletilmiş belirsizliği hesapla U

2:00 /4:55:00

10.2 Rastgele Etkilerden Kaynaklı Belirsizlik Bileşeni

QUİZ

1) Bir laboratuvar farklı gıdalarda protein tayininin ölçüm belirsizliği için laboratuvar içi tekrar üretebilirlik bileşenini (rastgele belirsizlik bileşeni olarak) hesaplamak istiyor. Bunun için kontrol numunesi olarak seçilen sucuk üzerinde 1 yıl boyunca tekrar ölçümleri yapılıyor. Her gün 1 adet paralel ölçüm gerçekleştirilerek aşağıdaki sonuçlar elde ediliyor.

Laboratuvar içi tekrarüretilebilirlik bileşeni belirsizliğini (2 veya üç desimal hane ile) belirleyiniz.

Bu durumda mutlak belirsizlik kullanılabilir.

=STDSAPMA(18,1;20,5;18,3;19,1;19,3;20,2;19,7;19,5;18,6;20,1)

= 0.819 g/100g veya 0.82 g/100g

2) Aşağıdakiklerden hangileri doğrudur.

- U(Rw) yi doğru tahmin etmek için kontrol numunesinin homojen olması gereklidir.

EVET (eğer numune homojen değilse, metot tekrarşlanabilirliğine farklı günlerdeki numune konsantrasyonundan kaynaklı katkı olacağından, u(Rw) yapay olarak yüksek çıkacaktır.)

- U(Rw) yi doğru tahmin etmek için kontrol numunesinin zaman içerisinde stabil olması gereklidir.

EVET (Eğer numune ayrııyorsa, metot tekrarşlanabilirliğine farklı günlerdeki numune konsantrasyonundan kaynaklı katkı olacağından, u(Rw) yapay olarak yüksek çıkacaktır.)

-Kontrol numunesi üzerinde bir yıl içerisinde gerçekleştirilen 10 ölçüm sonucuna göre protein değeri %95 olasılık ile ±2 u(Rw) olarak belirlenmiştir. 1o adet daha fazla ölçüm yapılarak bu hesaplamanın yapılması daha uygun olurdu.

EVET (u(Rw) belirlenmesi için yıl içerisinde 20-30 ölçüm yapılması daha uygundur)

u(Rw) laboratuvar içerisinde uzun dönemde elde edilen değişimlerinden kaynaklanan belirsizlik bileşenidir laboratuvar içi tekrar üretilebilirlik (sRw).

İdeal olarak - Aynı numune ile

o Numune, test numunesi ile matriks, konsantrasyon ve homojenite açısından benzerdir.

- Aynı laboratuvar - Aynı prosedür - Farklı günler (mümkünse 1 yıl içerisinde) - Farklı personeller - Farklı reaktifler

u(Rw)

Numune almayı da içerecek şekilde

Tekrarlanabilirlik < lab içi tekrar üretilebilirlik < birleştirilmiş belirsizlik sr < sRw < uc

İdeal olarak: farklı matrisler ve farklı konsantrasyonar

için farklıdır.

Kontrol numunes tüm analiz prosedürünğ kapsayacak şekilde analiz edilmelidir.

10.3 Sistematik Etkilerden Kaynaklı Belirsizlik Bileşeni

Laboratuvar sonuçlarının tahmin edilen en iyi gerçek değerden olası BİASı dikkate alınır.

u(bias) aşağıdaki şekillerde bulunabilir. -Referans bir prosedür ile aynı numune üzerinde yapılan tekrar analizleri -Sertifikalı Referans Malzeme ile yapılan tekrar analizleri -Tekrarlanabilir laboratuvarlararası karşılaştırma testlerinden -Tekrarlanan spike deneylerinden

u(bias)

İdeal olarak: Farklı referans malzemeler, Farklı PT’ler, çünkü bias çoğunlukla matrix ile kanasantrasyon ile

değişir.

1- Olası ifadesi. BİAS’ın belirlenmesi herzaman çok kolay değildir ve çok sayıda deney yapılması gereklidir. Eğer yeterince deney yapılmaz ise bias önemli oranda rastgele hata içerecektir.

2- BIAS’ın çalışılabilmesi için mutlaka değeri bilinen bir referansa ihtiyaç vardır.

Aslında en iyi oldur, ancak belirsizliği düşük ve güvenilirliği yüksek

bir referans prosedür olmadığından uygulaması çok mümkün

değildir.

Satın alınan CRM’ler kullanmak (iyi bir yoldur). CRM gerçek

numuneye benzer ve analit içeriği yüksek güvenilirlik ile bilinen

(yüksek analitik teknik uzmanlığa sahip laboratuvarlarca)

malzemelerdir.

Karşılaştırma testlerine/PT katılarak. Çoğunlukla referans değer,

test sonuları kullanılarak elde edilir (konsensus değer).

Latılımcılar farklı seviyede laboratuvarlar olduklarından

konsensus değer çok güvenilir olmayabilir. Genellikle belirsizlik

tahmini yüksektir.

Elinizde bir numune var üzerin değeri bilinen bir analit

ekliyorsunuz ve geri kazanmaya çalıyorsunuz. Eklediğini ile

kazandğınız arasındaki fark BİAS’dır.

Eğer yeteri kadar tekrar yapılmazsa önemli oranda rastgele hata

içerir.

BIAS’ı çok yüksek veta çok düşük tahmin etmemek için ortalama BIAS elde etmek için

Bu bileşen laboratuvar sonuçlarının, Cref

değerinden ortalama biasıdır.

Bu bileşen, Cref değerinden ortalama

belirsizliğidir.

ORTLAMA BIAS’dır Ortalama değerdir. Bir sonraki salyatta

açıklanacak.

Referans değerin ortama belirsizliğidir. Referans değer gerçek

değer demek değildir ve bu yüzden belirsizliği vardır.

10.5 Nordtest Yaklaşımı Pratik Uygulama: Gıdalarda LC-MS ile acrlyamide tespiti

Tek-lab validasyon yaklaşımı pratik uygulaması: Gıdalarda (gevrek

ekmek) LC-MS ile akrilamit tespiti

Konsantrasyon seviyesi 998 g/kg

Laboratuvar benzer matriksde iki ayrı CRM analiz etmiştir. o Patates jpsi ve gevrek ekmek o Gevrek ekmek aynı zamanda

kontrol numunesi olarak kullaılmıştır.

Akrilamit ısıl işlem uygulanan gıdalarda

ortaya çıkan zehirli bir kirleticidir.

Bu yöntemde deney sonucuna belirsizlik

bulmaya çalışmayacağız, belirsizliği

bulup bulduğumuz değeri ölçüm

sonucuna yanıtacağız

Laboratuvarın elinde yeterli miktarda var

ve uzun dönem boyunca kontrol

numunesi olarak kullanılabilmiş.

Sertifikalı Referans Malzeme (CRM)

Gevrek ekmek CRM’inin akrilamit konsantrasyonu:

Patates cipsi CRM’inin akrilamit

konsantrasyonu:

Referans değerler

Genişletilmiş belirsizlikler

nordtest_belirislik akrilamit.xls

CRM’ler ile yapılan ölçümler

Gevrek ekmek Patates cipsi Günler Günler

Ortalama:

Ortalama:

Bu veriler

1-Bir yılı aşkın bir zamana yayılmış

olduğundan aynı zamanda

laboratuvar içi tekrar üretilebilirlik

u(Rw) için de kullanılabilirler

(Rastgele hata)

2- BİAS için kullanılabilir

Bu veriler

1-Kısa bir zaman aralığını

yansıttığından laboratuvar içi

tekrar üretilebilirlik u(Rw) için de

kullanılabilmaz (Rastgele hata)

2- BİAS için kullanılabilir

Sonuç

Numunedeki akrilamit miktarı

11. Yaklaşımların Karşılaştırılması

Modelleme

-Çokda kolay olmayan bir çok

hesaplama yapılmasını gerektirir.

-Yüksek seviyede bilgi gerektirmesi

nedeniyle uzman laboratuvarlar

tarafından kullanılır

-Özel bir takım ölçümler

gerektirdiğinden fazladan deneysel

çalışma yapılması gerekir.

-Bileşenlerinin gözden kaçırılması

durumunda belirszilik tamininin düşük

olma tehlikesi vardır.

-Ölçüm prosedürü ve üzerinde

durulması gereken hususlar hakkında

önemlli bilgiler verir.

Tek-lab validasyon

-Zamanı ve yeterli seviyede bilgisi

olmayan rutin çalışan laboratuvarlar için

oldukça uygundur.

-Bir çok veri gerektirir, ancak zaten

laboratuvarın elinde mevcuttur

(validasyon çalışmaları, PT sonuçları

vb.), dolayısıyla daha az fazladan

çalışma gerektiri.

-Daha gerçekçi bir belirsizlik tahmini

verir. Ancak BİAZ bileşeni rastgele

hataları da içerdiğinden özellikle CRM’lr

iyi kalitede değilse belirsizliği yüksek

tahmin etme gibi bir durum vardır.

-Öğretme seviyei düşüktür.

QUİZ

1) Aşağıdaki hangi durumlarda ISO GUM, hangi durumlarda Nordtest yaklaşımı kullanılır.

- Sertifikalı referans malzemeler ile ölçümler de dahil olmak üzere mevcut bir çok ölçüm varsa.

-Ölçüm prosedürü prensibi tam olarak bilinmiyor ve olası birçok bilinmeyen belirsizlik kaynağı varsa.N

-Referans değeri tahmin etmek için güvenilir sertifikalı referans malzeme yoksa veya referans prosedürü bulunmamaktaysa. G

Ölçüm prosedürü prensibi iyi anlaşılmış ve belirsizlik kaynakları kantitatif olarak tahmin etmek kolaysa.G

-Laboratuarda güvenilir bir referans numunesi mevccut ve farklı günlerde paralel bir dizi ölçümler yapılmıştır. Rutin bir örnek ile bir yıllık bir zaman süresi boyunca aynı prosedür ile ölçümler yapılmıştır. N