Dirk‐Jan Dekker Portfolio Pagina 1 van 6 

 PORTFOLIO  Persoonlijke gegevens Naam: Dirk‐Jan Dekker Adres: Prof. Evertslaan 95, 2628XP, Delft Telefoonnummer: 06 457 98 147 E‐mailadres: dirkjan.dkkr@gmail.com    Mijn afstudeerproject: 

Kasteel Gemert te Gemert    

   Inleiding  Kasteel Gemert, gelegen  in de provincie Noord‐Brabant even  ten noorden van  Helmond,  werd  omstreeks  1400  gebouwd  als  Commanderij (bestuurseenheid)  voor  de  Duitse  Orde  (kloosterlijke  ridderorde).  Direct tegen het Kasteel ontstond het dorp Gemert.  Het complex dat, met uitzondering van een korte periode in de 19de eeuw, altijd door de  geestelijkheid bewoond werd  –  te weten  achtereenvolgens  de Duits Orde,  Jezuïeten en Missiepaters – groeide  in 500  jaar  tijd uit  tot een  conglomeraat  van  gebouwen  met  verschillende  bouwkundige, historische  en  architectonische  kwaliteit.  Op  het  gebied  van  ruimtelijke samenhang, typologie, materiaalgebruik en  leesbaarheid van het ensemble is een slecht te duiden spanning ontstaan.  

Per 1 april 2010 zou de huidige functie van het Kasteel komen te vervallen en  zou  het  vrijwel  geheel  leeg  komen  te  staan.  Het  doel  van  de afstudeeropgave was om  voor het  complex  een passende bestemming  te vinden. De eis die daarbij vooraf werd gesteld is dat een nieuwe functie niet alleen  voorziet  in  het  behoud  van  het  complex, maar  dat  het  juist  ook continuïteit zou vinden door aan te passen, te vernieuwen en uit te breiden.  Keuzen  in  ieder stadium van het ontwerp zouden worden onderbouwd en getoetst  aan  een waardestelling  (waardebepaling) welke  door  de  student zou  worden  gemaakt  na  een  zorgvuldige  analyse  van  alle  voorgaande architectonische  en  ruimtelijke  ingrepen.  De  situatie  zou  worden  opgenomen  en  beoordeeld  tijdens  talloze  uitvoerige  locatiebezoeken. Uiteraard was er ook sprake van archiefonderzoek.  

  

  Moderne  topografische  kaart met daarop de oorspronkelijke  lintstructuur van het dorp en de landerijen van het kasteel aangegeven. 

Historische en Bestaande Situatie  

  Fragment uit een kaartenboek uit 2e helft 18e eeuw. De landerijen rond het kasteel  zijn  duidelijk  aangegeven.  Het  kasteel  bestaat  uit  een  afleesbare drie‐eenheid,  gevormd  door  achtereenvolgens  een  poortgebouw,  een voorburcht, en tot slot de hoofdburcht.  

  De  contour  en  de  indeling  van  de  oorspronkelijke  landerijen  is tegenwoordig  nog  zichtbaar.  Een  groot  deel  van  het  gebied    is  open gebleven.  Het  kasteel  is  niet  gericht  op  het  dorp,  maar  ligt  hier  juist ruggelings  tegenaan. Het opent  zich naar de eigen  landerijen. Direct  rond het  kasteel  ligt  een  Engelse  landschapstuin,  vroeger  was  dit  een  veel formelere tuin. 

Dirk‐Jan Dekker Portfolio Pagina 2 van 6 

  

  Een  gravure  door  H.  Cause    uit  de  periode  1648  –  1699  toont  het middeleeuwse karakter van het kasteel. Het kasteel en de voorburcht  zijn door een gracht van elkaar gescheiden.  

  In de achttiende eeuw is de hoofdburcht van het kasteel verbouwd tot een landhuis in een stijl naar zeventiende eeuwse voorbeelden. Dit schilderij van Hendrikus Johannes Knip uit de periode 1890‐1897 geeft dit goed weer. De landerijen  van  het  kasteel  kunnen  vanaf  dat moment  het  beste worden omschreven als een buitenplaats. 

  Het  poortgebouw  met  zijn  renaissance  hoektoren  heeft  veel  van  zijn oorspronkelijke  karakter  weten  te  behouden  getuige  deze  hedendaagse foto. De zijbeuken zijn 20e eeuwse imitaties van het origineel.  

  Het hoekpaviljoen dat gekoppeld  is aan de voorburcht moest de bezoeker imponeren en doet dit nog steeds op oorspronkelijke wijze. Het deel van de voorburcht  op  de  achtergrond  is  een  20e  eeuwse  fantasie,  dat  enigszins gebaseerd is op het middeleeuwse kasteel.    

  In  de  periode  1907‐1909 werd  het  grootste  gedeelte  van  de  voorburcht afgebroken.  Alleen  het  genoemde  hoekpaviljoen  bleef  gespaard.  Op  de fundamenten van het kasteel bouwde men een nieuw onderkomen.   

  In de tweede wereldoorlog liep het kasteel opnieuw grote schade op. Onder andere de grote  ronde hoektoren met aangrenzende vleugel   dateren van de herbouw in 1943.   

Dirk‐Jan Dekker Portfolio Pagina 3 van 6 

 

  Het aangezicht van landhuis verloor de hoofdburcht midden 19e eeuw toen eerst  de  gracht  tussen  de  voor‐  en  de  hoofdburcht  werd  gedempt  en definitief na een brand eind 19e eeuw die het klassieke interieur en ook de vloeren en de kapconstructie in vlammen liet opgegaan.  De  oude  glorie werd  niet  hersteld.  De  reconstructie was  functioneel.  De kapconstructie werd verhoogd om meer geestelijken te kunnen huisvesten.  Op  de  foto  is  daarnaast  een  kapel  te  zien  uit  de  jaren  dertig  die  werd gebouwd op het stuk grond dat was vrijgekomen  ter plaatse van de oude gracht voor het gebouw.  

  In  1961  werden  de  hoofd‐  en  de  voorburcht  bouwkundig  met  elkaar verbonden  toen  een  refter  (eetzaal)  en  een  verbindingsgang  werden gebouwd. 

Waardestelling       

    

Hoge monumentwaardePositieve monumentwaardeIndifferente monumentwaardeStorend elementZeer storend element

     

Het poortgebouw vormt het historische visitekaartje als men het terrein op komt.  In  zijn  gehele  verschijning  sluit  dit  gebouw  als,  onderdeel  van  het grotere  complex,  het  beste  aan  op  de  middeleeuwse  situatie.  Het poortgebouw zelf en de hoektoren dateren – met name aan de buitenkant – van  deze  vroege  periode  en  hebben  een  hoge  monumentwaarde.  De aangrenzende beuken zijn een twintigste eeuwse reconstructie. Hun functie in  het  ensemble  is  helder.  De  historische  kwaliteit  van  het materiaal  is beperkter, vandaar de positieve waarde.  Het hoekpaviljoen van de voorburcht heeft een hoge monumentale waarde gekregen.  Door  de  combinatie  van  exterieur  en  een  goed  geconserveerd interieur is dit het best behouden gebouw van het ensemble qua historisch materiaal. De middeleeuwse oorsprong van het complex is aan de hand van dit gebouw inzichtelijk te maken voor het publiek.  De  L‐vorm  van  de  voorburcht  heeft  een  positieve monumentwaarde.  De waarde  van  het  daadwerkelijke  bouwmateriaal  is  beperkt.  Het  gebouw‐volume versterkt evenwel de ensemble werking door de historische relatie met de burcht en het landschap dat het heeft. Hoewel het gebouw te hoog en  daardoor  te  prominent  is  komt  het  desondanks  goed  tot  zijn  recht. Daarnaast  laat  het  een  20e  eeuwse  restauratiefilosofie  zien  die  het behouden waard is.  De  leesbaarheid  van  het  historische  gegeven  van  de  driedeling  van  de burcht  in poortgebouw,  voorburcht  en hoofdburcht  is  ernstig belemmerd door het gebouw van de refter en de kapel. Deze zijn aangemerkt als zeer storende elementen.  De verbindingsgang heeft het predicaat storend gekregen. In het ensemble is  dit  een  minder  prominent  en  daardoor  minder  storend  bouwwerk. Daarnaast  laat deze gang door zijn architectuur een wezenlijk onderscheid zien  met  de  oudere  gebouwtypologieën  waardoor  het  een  heldere afleesbaarheid heeft in het geheel. Evenwel staat de gang een reconstructie van de gracht in de weg en zou het vanuit dat oogpunt moeten verdwijnen.  De muren  van  het  hoofdgebouw  zijn  18e  eeuws  en  deels  nog  ouder. Uit onder meer  de  vensteropeningen  blijkt  nog  de monumentaliteit  die  het gebouw  ooit  heeft  gehad.  De  kelders  van  de  burcht  zijn  oud,  deels middeleeuws wellicht. In dit gebouwdeel zit zoveel historisch materiaal, dat deels nog niet is onderzocht en dat vragen oproept, dat het alleen al vanuit archeologisch oogpunt behouden zou moeten blijven. Dit gebouwdeel krijgt een hoge monumentwaarde.  De kap van het hoofdgebouw  is te stijl en sluit niet aan bij de architectuur van het  landhuis dat het gebouw ooit was. De kap  is daarnaast niet uniek qua  uitvoering  en  datering.  De  kap  is  wel  deels  de  drager  van  het gereconstrueerde  lijstwerk,  van  de  goten  en  het  timpaan;  elementen  die qua stijl wel goed aansluiten bij de 18e eeuwse situatie. Zij krijgt daarom een positieve waarde.   

Dirk‐Jan Dekker Portfolio Pagina 4 van 6 

 Concept  De opgave was om  een nieuwe  functie  te  kiezen die passend  is  voor het kasteel zowel als de buitenplaats, die past bij beider karakter en oorsprong, maar die  tegelijkertijd ook moderne  eisen  stelt  aan het  gebouw en moet leiden tot architectonisch ingrijpen en uitbreiden.  Mijn keuze is om een campus te maken van het gebied en de gebouwen te bestemmen  voor  een  Business  School  (HBO).  Het  campus  concept  heeft goede aansluitingsmogelijkheden op de publiek  toegankelijke buitenplaats dat het gebied in de 20e eeuw was geworden.  De  activiteit  Business  School  sluit  aan  op  de  onderwijsfunctie  die  het gebouw  zeer  lange  tijd  heeft  gehad.  Daarnaast  kan  het  gebouw  door inpassing  van  deze  functie  deels  zijn  publieke  toegankelijkheid  behouden waardoor ook derden het kunnen bezoeken en waarderen.  Programma van Eisen  Hier  volgt  een  overzicht  met  functies  ten  behoeve  van  de onderwijsinstelling:  

‐ 2700 m2 kantoor en docentenkamers ‐ 750 m2 vergaderruimte ‐ 1 collegezaal van 230 m2 (120 zetels) ‐ 3 collegezalen van 100 m2 ‐ 3 computerzalen van 120 m2 ‐ 700 m2 restaurant inclusief keuken ‐ 450 m2 opslag, archief en printer‐, serverruimten ‐ 350 m2 conferentieruimten ‐ 350 m2 bibliotheek ‐ 80 m2 studie‐infocentrum ‐ 200 m2 sanitair ‐ 500 m2 overig waaronder verkeerruimte en techniek 

 

  De  onderwijsinstelling  zal  geheel  in  het  ensemble  van  burchtgebouwen worden gerealiseerd. In het schema staan ook de nevenfuncties huisvesting en  sportaccommodatie welke  onderdeel  zijn  van  het  plan.  Deze  functies zijn, tezamen met het parkeerterrein, buiten beschouwing gelaten van deze portfolio  omdat  ze  elders  op  het  terrein  van  de  buitenplaats  zijn gerealiseerd en zij geen onderdeel uitmaken van het complex als zodanig.   Ontwerp  

 

 Het  eerste  uitgangspunt  voor  de  ontwerpingrepen  is  dat  de  drie‐eenheid van het  complex wordt hersteld. Daarom  zullen de kapel, de  refter en de verbindingsgang  moeten  worden  gesloopt.  De  gracht  met  zijn karakteristieke  schegvorm  zal  naar  het middeleeuwse  voorbeeld  worden terug gebracht.  Het bijkomend effect hiervan  is dat de oude  zichtlijn  vanuit het dorp   op deze  manier  terugkomt  en  dat  vanaf  het  burchtvoorplein  opnieuw  een  onbelemmerde oriëntatie ontstaat in de richting van de buitenplaats.  

  

  Het  totaal  aantal  vierkante meters  dat  benodigd  is  ten  behoeve  van  de onderwijsinstelling  komt  boven  dat  van  de  burcht  uit,  dit  sluit  aan  bij  de doelstelling van de opgave dat ook moet worden uitgebreid.  Ten  behoeve  van  de  nieuwe  architectuur  heb  ik  een  duidelijk  van  de bestaande  bouw  te  onderscheiden  vormgeving  in  beton  gekozen, geïnspireerd  op  de  Japanse  architect  Tadao  Ando.  De  nieuwbouw  zijnde geen onderdeel van de burcht wordt hierdoor herkenbaar.   De nieuwbouw zal een duidelijke relatie aangaan met het  landschap, zoals ook te zien  is  in de referentiebeelden en daarin zelfs deels zijn verzonken. Transparante verbindingen met het landschap zijn ook erg belangrijk.  Voor  een  goede  planontwikkeling  is  een  inpandige  verbinding  tussen  het hoofdgebouw  en  de  voorburcht  noodzakelijk,  de  rustieke  beton‐architectuur maakt het mogelijk om daarvoor een oplossing te vinden. 

Dirk‐Jan Dekker Portfolio Pagina 5 van 6 

 

  

 

 

Dirk‐Jan Dekker Portfolio Pagina 6 van 6 

 

 

Het poortgebouw ligt fysiek te ver af van de rest van het complex om dienst te doen als onderwijsruimte. Gekozen is om er studenten en een portier in huis te vesten. Op deze manier ontstaat de juiste sfeer ten behoeve van de campus en is er daarnaast enige sociale controle. 

 

 

  Het plein van de voorburcht  ligt van oorsprong hoger dan het maaiveld en kon daardoor gemakkelijk worden onderkelderd. Hierdoor was het mogelijk om nieuwbouwruimte te creëren voor het restaurant zonder het ensemble van  gebouwen  aan  te  tasten.  Vanuit  het  restaurant  is  er  uitzicht  op  de hoofdburcht en de tuin.  

  

 De  nieuwe  hoofdentree  bevindt  zich  aan  het  burchtplein.  Om  deze  te bereiken moet een haakse beweging worden gemaakt die wordt begeleid door een  lage muur. De muur helpt daarnaast het plein  in te delen en een natuurlijk hoogteverschil te overbruggen.  Naast het tourniquet is een vide geplaatst die lichttoelating in de ruimten er onder  mogelijk  maakt  en  die  ruimte  biedt  aan  een  trap.  Een  nieuwe moderne corridor loopt langs de vleugel van de voorburcht.  Aan het restaurant grenst een buitenterras dat de historische relatie met de aan de overkant van het water gelegen buitenplaats versterkt.  

  De burcht  is net als vroeger weer  te bereiken door middel van een brug‐constructie over de gracht. Ditmaal bevindt  zich eronder een  corridor die een  inpandige  verbinding  tussen  voorburcht  en  hoofdburcht  mogelijk maakt. Op het ensemble heeft de corridor geen invloed. 

   

  De hoofdburcht heeft haar klassieke uiterlijk zoals op het eerder getoonde schilderij  van  Hendrikus  Johannes  Knip  uit  de  periode  1890‐1897  terug. Daarnaast is het gebouw uitgebreid met een hedendaagse functie en heeft het  zijn  semi  toegankelijke  en  regio  functie  behouden.  Hiermee  zijn  de doelstellingen van het ontwerp behaald.   Nota bene:  De uitwerking van het complex door middel van technische tekeningen is op aanvraag beschikbaar.