18 resensie crous web 02 - scielo.org.za · in die ander skulp-gedig, “nautilus pompi-lius”...

TYDSKRIF VIR LETTERKUNDE • 52 (1) • 2015244

Skulp.Hennie Aucamp. Pretoria: Protea Boekhuis,2014. 70 pp. ISBN: 978-1-4853-0069-4.DOI: http://dx.doi.org/10.4314/tvl.v52i1.22

Dat Hennie Aucamp een van die produktiefsteen veelsydigste skrywers in Afrikaans was, isnie te betwyfel nie. Benewens kortverhale ishy ook bekend as skrywer van kabarettekste,liedtekste, dagboeke, kritiese opstelle en ge-digte. Reeds in 1984 publiseer hy Die blou uur:50 cocktail-kwatryne en vestig hom as beoefe-naar van dié vormvaste digvorm. In Pluk diedag (1994) en Koerier (1999) word Aucamp sevoorkeur vir die kwatryn voortgesit en nouin 2014 sluit hy sy omvangryke oeuvre af metSkulp, weer eens vol verse in kwatrynvorm.

Skulp staan in die teken van aflegging, vanafskeid, van ’n besef van die mens se vergank-likheid en ’n afwagting vir die toeslaan van“die Groot Onpartydige” (48). Reeds die mottouit Amos Oz berei die leser voor: daar wordverwys na ’n eie sterfte, asook ’n gebrek aanwoorde om die naderende dood te beskryf.Soos in die titelkwatryn gesuggereer, word daarnou ingekeer op die self om die onbekende endie onbetrede terreine van die lewe te ervaar.

In die ander skulp-gedig, “Nautilus pompi-lius” (11) word die skulp gebruik as metafoorvir die skeppingsproses met sy waarneming,verkenning en matematiese presisie—sooswanneer die digter die rymvas vers bedryf.Terselfdertyd word in die bundel diegene watte vroeg debuteer berispe in “Debuutbundel”(21):

Haar skril stem striem my kuite,my boude en my blaaie;niks kan haar nou meer stuit nie,sy staan in ligte laaie.

Aucamp skryf in hierdie versameling kwatry-ne oor die bekende gegewens in sy oeuvre.Daar is die intertekstuele spel met die wêreld-letterkunde, die terughunkering na die arka-diese bestaan op die geboortegrond, die ero-tiek en die stuitige, asook ’n metafisiese be-

sinning oor “veral nou” (9) wanneer die ster-wensuur verwag word. Vergelyk ook die vol-gende kwatryn, “Heilige dae” (27):

Dié dae is heiligen vra om geen gebed:‘n snoer vol silwer pêrelsen elkeen onbesmet.

Die wysgeer wat reeds in Kommerkrale (1989)vir ons “‘n AB-jab vir akoliete” gegee het,maak geen preek uit sy lewe in hierdie latens-verse nie. Hier is steeds die vintage Aucampaan die woord wat skryf oor Arentino diedigter van die wulpse vers of die regisseurvan rillerprente Murnau wat opspraakwek-kend aan sy einde gekom het. Daar is ook dierandfigure wat so eie is aan Aucamp se oeuvre,soos in die volgende kwatryn, “Transvestiet”:

Sy stoppelbaard prik sy grimeringen daar is swelsels onder sy oê,maar die liggaamstaal en o! die ring!bevestig sy alvermoë.

Om een bundel met dieselfde tipe vers (Au-camp het ook die sonnetvorm beoefen) te pro-duseer en steeds die leser se aandag te kanhou, is nie almal beskore nie. Aucamp wisseldie kwatrynpatroon af en steek nie vas in eentema nie; hy varieer. Soms skep ’n rymwoordof twee die gevoel van gedwongenheid (“omdie akker vir die beetoes te rooi”) of is daar ’nfasiele beskrywing van byvoorbeeld ’n wolkie,maar in die geheel gesien, is dit ’n welkomebydrae tot laatwerk in Afrikaans—soos Johannde Lange op die agterplat aandui.

Ter afsluiting, ’n gepaste selfrefleksiewekwatryn, “’n Diva vertrek” (47):

Haar hand beskryf ’n halfmaan: Sy groetterwyl haar boot vertrek, soos in ’n stoet,na Bestemming Onbekend. Hoe lyk die nuwe plek?en hoekom geen blomme en wimpels op die dek?

Marius [email protected] Mandela Metropolitaanse UniversiteitPort Elizabeth

TYDSKRIF VIR LETTERKUNDE • 52 (1) • 2015 245

Karnaval en LentT. T. Cloete. Tafelberg-Uitgewers. 2014.160 pp. ISBN 978-0-624-06774-0.DOI: http://dx.doi.org/10.4314/tvl.v52i1.23

Karnaval en Lent is T. T. Cloete se tiende dig-bundel. Soos in sy voorafgaande bundels,maar meer pertinent hier, staan die spanningtussen die vleeslike en die geestelike, die somaen die pleroma. Die bundeltitel verwys na tweepole: die karnaval, die uitspattige fees in dieRooms-Katolieke kalender, en dan die Lent,die sober vastyd wat volg op die karnaval.

‘n Sentrale visuele interteks waarna daartelkens teruggekeer word in die gedigte, isdie bekende skildery uit 1569 van PieterBrueghel de Oude, Die geveg tussen Karnavalen Lent, waarin wêreldse feesvieringe teenoorgeestelike instellings gestel word; die vark,simbool van onreinheid en vraatsug, teenoordie vis, simbool van Christus en van reinheid.

Deur die gedigte word daar dan telkensvoortdurende, onopgeloste (en onoplosba-re?) uiterstes (Karnaval en Lent is immers “eengedig”, aldus die bundel se subtitel) teenoormekaar gestel: oordaad teenoor tekort, ryk-dom teenoor armoede, ekstroverte uitleefteenoor piëtistiese inkeer, seksuele aktiwiteitteenoor die dood, “in die eindelose onbeslisteswaar / Geveg tussen Karnaval en Lent // kerken kroeg// vismark en varkhok”, ’n geveg wat“geen vredesverdrag of gewapende stilstand[ken] nie” (“Brueghel bestry Descartes enKant”, 24–5).

In die eerste gedig, “Vooraf”, word ’n temain die vooruitsig gestel wat verder in diebundel ontgin word, naamlik sterk kritiek opdie vermeende intellektuele verklaringsver-moëns van die mens, en dan spesifiek vansekere wetenskaplikes en astrofisici:

die oersop aan die begin is konsuis

gegis in die sielige

wetenskaplike kombuis

alles word daar geweeg getel en gemeet

deur mense wat gevangenes

van hulle eie intellek is

alle ken en weet

of óntken van die Daarvóór

berus dus op ’n dun slymerige

sopperige metafoor

die metafoor is hart en siel van die gedig dus

is dit onbetwisbaar dat alle wetenskap op ’n

gedig berus

Hierdie wetenskaplikes ry ook aan die pen in“lewensafrigters” (116): “daar was ook geenander digters as Hy / alleen nie / geen oorbo-dige lastige filosowe en teoloë / of astrante as-trofisici wat aan Hom torring nie”.

In die eerste afdeling, “Gedigte wat ek niegraag wou skryf nie”, word die tematiek vanteenoorstaande spanninge aan die bod gestel,asook die deurlopende motief van eet en diedaarmee gepaardgaande, sikliese gevolg, uit-skeiding. In “kat” lees ons: “ek vra vergifnisomdat ek die onreine / in my pynlike peins /saam met die spartelende vis indra” (15); in“die drie stadia”: “uiteindelik sal ons sterf metvet om ons lippe / en vleis tussen ons tande asdie armaggeddon kom” (17); “hoe onrein enaards is die grondstof/van my subliemebepeinsing” (18); en in “Brueghel bestry Des-cartes en Kant”: “ek éét / dáárom is ek” (23).

Die verbruikersgemeenskap kom telkensonder skoot; in “dronk gedraai iv” staan daar:“ons eet van tafels af wat bemes is / met dieherwinning van ons eie afval en uitskot / vas-gevang in die siklus wat deur ons papille /gedryf word // die onstuitbare kringloop vantafel> / toilet>tafel>toilet>seks>tafel // […]ons die ondernemende ontwikkelaars konsu-meer / die aarde met ons tande en tonge” (32–3).

In die afdeling “Die middelpunt en dieteëwig” staan die soeke na en erkenning vanGod sentraal en dit word voortgesit in die


volgende afdeling, “Hutspot”, waarin, soosreeds bekend uit die Cloete-oeuvre, die heelkleinste met die heel grootste gejukstaponeerword. Die vervlegtheid van alles word weerin ’n entelegiese kragveld gestel—die verband-legging tussen alles wat in die kosmos, asuitdyende Goddelike organisme, bestaan, endit word met dikwels kinderlike verwonde-ring beskryf, vergelyk die gedig “hutspot” (64):

die nietige wegkruip-gansogie en die groot

sonsoeker-sonneblom het dieselfde volmaakte

identies geordende spirale

gemaak deur dieselfde geniale

Onbemande Krag

is die misantropiese gesig

van die hottentotsgod

en Iwan die Verskriklike

saamgestel in dieselfde saamvat

kom die ribbok of nog mooier

die koedoe met sierlike horings

die stokinsek en die allermooiste

teer vlinder Pisces Australis

en die vis

Ichthus

Kritiek op die mensdom word nog sterkeruitgespreek in die afdeling “Die onbemandekrag”: “hulle gaan Hom / as Hy in hulle handeval / uitsnuffel en doodmaak met sy eie instru-mente / waarmee Hy hulle toegerus het / ’nmak gemaakte weerlig / ’n mak gemaaktemeteoriet in ’n koeëldoppie // god vrees diemensvresende mense” (71). Ook: “ons is dievermeteles wat ons wonderlike self / onsselftoe-eien en toereken / as onafhanklikes // […]ons wat steels die Gans Andere eers na-doen // en in en met sy eie stem hom daarna ontken”(“ploeg”, 75–6). In “god lees koerant nadenk-end” mymer God as liriese subjek: “ek het beroudie eiegeregtige vrate / is te veel snoep klein happies/ van my geheime toegelaat” (84).

Die kritiek teen die verworde mensdomen die verbruikersbestaan bereik ’n hoogte-

punt—dikwels satiries-parodies—in die af-deling “Antroposeen” (‘n term wat in die bun-del verklaar word as “‘n informele geologieschronologiese term wat dien om die getuienisen omvang van menslike aktiwiteite wat ’nbetekenisvolle globale impak op die aarde seekosisteme gehad het, te kenskets” (my ver-taling). Die sikliese aard en (onder)gang vandie mensdom word kragtig en byna aforistiesop die bekende Cloete-manier in die volgendestrofe vasgevang: “bedelaars by stopstrate /en prostitute vir penisse van getroude selibate/ is die kinders van die fallus / en eier wat eks-ponensieel / eier en maag en eier en maagteel” (“vyf brak kolle 2”, 97). In “nieu-karnaval:sitstaking in londen of washington” word daarskerp sinies sosiopolitieke kritiek gelewer opdiegene wat “op sypaadjies van die metropole/ ontlas en urineer […] tussen slymerige kon-dome / en tente vir die avontuur om post-postmodern riskant / te lewe” (110). En die slotvan “lewensafrigters” is meedoënloos (118):

ons die afstammelinge van die taai

Skeurvallei en die hoë Hoëveld

het noudat ons van Hom oorgeneem het

week lewensafrigters geword

(ek walg my siek van dié woord

hierdie teengif wat van gif gemaak is)

wat deur bleek afrigters afgerig word

vir die wekes wat ly aan angs aan stres

trauma vrees neurose psigose

afgerigte afrigters rig afrigters af

my God my God ontferm U oor ons

om ons soos honde en perde

katte en papegaaie af te rig

om te lewe

Die liriese subjek vra ook in “mi gruwelt” (metdie inspeling natuurlik op die mistiese digterHadewijch) dat, as hy kan terugkeer, dit nieweer as “‘n vandag se gruwende // afgerigtegeoefende / gedresseerde / mens [is] nie” (121).

Die afdeling “Die onsigbare sprong” bevatonder meer pragtige gedigte oor jeugherin-


neringe en verse aan vriende en mededigtersHeilna du Plooy, Joan Hambidge en Johannde Lange. In veral die derde vers aan De Lange(“onontsyferbare syfers”) spreek Cloete severmelde entelegiese verwondering duidelik.

Die bundel word afgesluit met die briljante“Agteraf”:

op sy beurt is die gedig omvattend geïnteresseer

in die beleefbaar eksistensiële benoembare

en vermoedelike onnaspeurbare Onbenoembare:

hoe die vis deur my ingewande gekonsumeer

word tot drek en tegelyk Ichthus simboliseer

die liggaam kan selfs as hy vermink is

homself in ’n raptus mentis

tot die eteriese sublimeer

die gedig verklaar

die omblom van soma in pleroma

is en bly onverklaarbaar

die gedig wil die geveg tussen karnaval en lent

in ’n onbesliste gewapende stilstand op die ou end

in taal besweer

Karnaval en Lent is ’n waardige toevoeging totCloete se oeuvre; ’n merkwaardige bundeldeur ’n merkwaardige digter.

Henning [email protected]

Universiteit van Pretoria

Pretoria


[VII].Gilbert Gibson. Kaapstad: Tafelberg, 2013. 91pp. ISBN 978-0-624-05884-7.DOI: http://dx.doi.org/10.4314/tvl.v52i1.24

In ’n brief aan Beeld, op 15 Januarie vanjaar,betreur ’n swartgallige leser (ene “Wayne vanTzaneen”) wat hy beskryf as die “verkragtingvan die Afrikaanse taal en taalreëls” aan diehand van hermetiese poësie soos deur GilbertGibson gebesig. Hy reageer naamlik op diedagblad se plasing van ’n gedig uit Gibson sevierde en jongste bundel, [VII]. Sy grootstebeswaar is dat Gibson onkonvensioneel enontoeganklik skryf. Dat die leser inderdaaduitgedaag word, is gewis, maar [VII] is aller-mins ’n verkragting van die taal. Inteendeel.Soos met Boomplaats (2005), Kaplyn (2007) enoogensiklopedie (2009), word die geduldige leserryklik beloon.

Op die buiteblad verskyn die silhoeët van’n hond. Reeds in die Engelse woord vir “hond”lê die assosiasie met God en met die volmaak-te getal: sewe. In stede van ’n woord of frase,kry die bundel en elkeen van die gedigte daar-binne gevolglik ’n nommer vir ’n noemer. Ditis skaars ’n verrassing wanneer die titelgedig,nommer [7], doelbewus weggelaat word.Hierdie strategie van weglating, oftewel ellips,word op meer as een manier gebruik in diebundel om juis die gedagte aan “volmaakt-heid” te ondergrawe. Vergelyk byvoorbeelddie slotreël van [6] (“daar sal niks jou”) en [66](“jou donker oë is die oorsprong van”). Dieleser word gevra om daardie gapings in te vulen self verbande te probeer lê.

’n Wye verwysingsraamwerk (of minstensdie bereidwilligheid om na te speur) is der-halwe nodig, omdat Gibson in [VII], soos el-ders in sy oeuvre, met ’n verskeidenheid in-tertekste in gesprek tree wat telkens die lees-ervaring verryk. Dit sluit vroeëre Afrikaansedigters in soos N. P. van Wyk Louw [35],Elisabeth Eybers [30], Ingrid Jonker [38],Boerneef [24] en Jan F. E. Celliers [39], asook

diegene wat beeldgedigte oor Marilyn Monroegeskryf het [77]. ’n Roman deur AlexanderStrachan [84], Daniel Defoe se Robinson Crusoe[91], die Britse digter, Alice Oswald [24] enGerald Manley Hopkins se gedig “To a YoungChild” [2] is belangrike merkers, benewensdie Bybel wat deurgaans figureer. Daar is ookverwysings na die filmwese in [60], [32] en[49], en sekere Afrikaanse volksliedere by [15]en [20] om maar enkeles te noem.

Te oordeel na die stortvloed natuurwoordein [VII], is die plaaswêreld ’n prominenteruimte. ’n Besonder trietsige vers is [55], waar’n pa en seun hulle verlate plaasopstal besoek(“hulle het ’n draai gery / oor die ou werf […]nie omgekyk nie”) en ’n mens wonder oordie rede vir hulle onteiening. Die spreker hetook hierdie wêreld as kind geken en “vertroe-tel die houvas van kinderjare” [59] in verskeieherinneringsgedigte. Soos sy vergange jeug-tyd wat “net so vinnig verdwyn soos […] diesleutel aan pieter se tou se punt” [13], of dieonthou van ’n skoolromanse met die verlei-delike “klara” [4] en ’n eerste musiekles [5].Daarbenewens is die herinneringe van ’n seuncum jongman byvoorbeeld die kwetsendewoorde van ’n ouer [82] en die deurgangsritesvan manlikheid by die agtervolging van ’nskaapdief [26]. Hy erken: “selfs in gedigteskryf die geskiedenis my / en nie andersomnie” [57].

Die liefdesverse in [VII] is so mooi as wathulle ambigu is—soos dit dikwels met lief-desverhoudings gaan. In [3] sien die sprekerbyvoorbeeld sy geliefde vir ’n wolf aan enword die spanning tussen twee geliefdesvervat in die “afbyt” en “insluk” van woorde,[22] en [20].

Dan is daar weer pragtige momente vanteerheid en troos, soos die geliefde se handewat na sy lyf se warmte soek soos bergies by’n vierenveertiggellingdrom [9], of wanneersy wakker in die nag luister na sy onreël-matige asemhaling (as gevolg van apnee) enhy besef: “ek is ingebed in die opwel van jou


hart / as joune klop / sal myne / as joune stop/ sal myne” [28].

Ligte, selfs komiese, oomblikke is daar ook.Vergelyk byvoorbeeld [67] waar ’n man (ver-moedelik ’n werktuigkundige) staan en toe-kyk hoe sy ontstelde vrou of meisie vloekendwegry en hy wonder oor sy “tools […] in dieboot”. Dan is daar die oulike vergelyking vandie spreker se seun in [61] wanneer hy meen:“oor die radio sing iemand […] soos ’n oupawat koud kry”.

Dit is juis die verhouding tussen pa en seun(en oupa) wat dikwels vooropstaan in hierdiebundel. Die spreker verpleeg ’n siek kind tuis[17], verwyder heldhaftig ’n duwweltjie [25],sien die slapende kind wat droom van bofbalen Ben Ten [50], reis saam [61], speel teen homMonopoly [75] en verbeel ’n roerende toneelvan ’n kleinseun op die skoot van sy oorledeoupa: “om hom met ’n oop maan / op dieaarde skat te omhels” [38]. Lees ’n mens dan[69], word dié gedig ’n treffende poging omaan drie geslagte se vaderverlies uitdrukkingte gee (aldus Beukes in sy Rapport-resensie).

Verlies is weliswaar ’n sentrale tema, endaarom ook die dood. Verlies (aan geliefdes,aan die plaas, aan jeugdigheid, aan eenheidmet G/god) word verstegnies onderskraagdeur die vroeër genoemde tegniek van weg-lating, soos die feit dat [7] in sy geheel “ont-breek”. Daardie leemte word egter herstel metdie gerussteling van die slotgedig: “hier is diegedig van god […] almal gaan op die ou enddood / al is daar nie ’n ons nie / gaan hy waarek gaan / en waar jy ek.” [85].

[VII] bring nooit werklik enige sluiting nie(moenie deur die punt aan die einde van [85]mislei word nie); die leser moet self daarvoorwerk. Daarom bemaak die digter ook in sytestament aan ons “die terrein van ink / watswart word voor die oë / die domein van niedie waarheid nie / maar die suggestie daarvan”[64]. Ons moet sy “spore volg / soos ink na ’ninkvis verskrik” [24], want dit is deur middelvan poësie, waarin woord en sintaksis tot

breekpunt gespan word (om die uitgewer nate sê) dat ons kan probeer “worstel met diehele van die heelal” [71].

Louis Esterhuizen skryf dat hermetiesepoësie (waarvan Gibson een van die min prak-tisyns is in Afrikaans) vra vir opwindende ofavontuurlustige lesers, en hy haal T. S. Eliotaan wat gesê het: “Genuine poetry movesbefore it is understood” (2013). Ter afsluitingvan sy brief in Beeld, vra Wayne van Tzaneenin sy brief sardonies:

of het ek nie

‘n clue

wat aangaan

dalk is ek

beck

in my kop

’n Mens wil jouself kwalik ’n antwoord op syretoriese vraag veroorloof, behalwe as om metIngrid Woudstra te sê: “Die ervaring van toe-ganklikheid onder lesers sal verskil na gelangvan die leser se agtergrondkennis oor vers-tegniese aspekte, sintaksis en semantiek”. Enamper asof in respons, sê die spreker in gedignommer [42]:

hierdie woorde kom so naby jy

kan hulle ruik

en hulle verwerp insig

hulle verwerp oordeel […]

want woorde is meer geheim as treinstasies

minder openbaar as logika

woorde se verdediging is beheers

Neil van [email protected] van Suid-AfrikaPretoria

Geraadpleegde bronne“Brief: Sulke gedigte ’n gemors, verkrag taal”.

Beeld, 15 Jan. 2014. <http://www.beeld.com/opinie>.

Beukes, M. “Web wat fyn tril”. Rapport, 16 Mrt.2013. <http://152.111.1.87/argief/berigte/rapport/2013/03/16/RH/6/17Mrt-boek01.html>.


Esterhuizen, L. “Hermetiese digkuns, danksydie genade van die raaisel”. Versindaba, 28 Mei2013. <http://versindaba.co.za/2013/05/28/louis-esterhuizen-hermetiese-digkuns-danksy-die-genade-van-die-raaisel/>.

Woudstra, I. “Gibson se verse maak selfs diedood nie gedaan nie”. LitNet, 12 Jun. 2013.<http://www.litnet.co.za/Article/gibson-se-verse-maak-selfs-die-dood-nie-gedaan-nie>.


Kobra.Deon Meyer. Kaapstad: Human & Rousseau,2013. 385 pp. ISBN: 978-0-798-16504-4.EPUB: 978-0-718-16505-1.MOBI: 978-0-798-16506-8.DOI: http://dx.doi.org/10.4314/tvl.v52i1.25

Wanneer kaptein Bennie Griessel aan die beginvan Deon Meyer se tiende roman, Kobra, na ’nbloedbad by ’n gastehuis buite Franschhoekontbied word, kan hy hom beswaarlik indinkwatter komplekse wendings dié moordsaakin die loop van 385 bladsye gaan neem. Ge-swore Deon Meyer-aanhangers sou waar-skynlik níks minder van ’n nuwe roman vandié misdaadskrywer verwag nie.

Soos wat Meyer se internasionale aansientoeneem, vertoon sy romans—naas talle ver-wysings na Suid-Afrikaanse aktualiteite—ooktoenemend kosmopolitiese kenmerke. Benniese kollega, kaptein Vaughn Cupido, lewer by-voorbeeld die volgende kommentaar na aan-leiding van die moordtoneel aan die begin vanKobra: “En wat is dit dié? Duitse owner van ’nboereplaas met ’n Franse naam waar ’n Britgekidnap is. Fucking United Nations of Crime,dis wat ons nou word. And why? Cause theybring their troubles here. Soos daai Franse bySutherland, en die Dewani-ding, and who getsthe rap? Suid-fokken-Afrika.” (25)

Op dié wyse situeer Meyer die voorkomsvan misdaad en geweld (wat al endemies blykte wees aan Suid-Afrika) binne ’n véél groterkonteks van internasionale ongeregtigheid,met die gevolg dat dit ook ironies gerelativeer,of ten minste gekontekstualiseer, word.

By die gastehuis, La Petite Margaux, is daardrie lyke met drie perfekte kopskote. Twee vandie oorledenes is militêre tipes, oud-SAPD-lyfwagte wat as persoonlike sekuriteitswagtevir Jeanette Louw, besturende direkteur vanBody Armour (soos in Onsigbaar en 7 dae), ge-werk het. Aan die chaos in die hoofslaapkamerwil dit lyk asof ’n vierde persoon ontvoer is.Later blyk dit ene David Patrick Adair, ’n

professor in Toegepaste Wiskunde en Teore-tiese Fisika aan die Universiteit van Cambridgete wees wat Suid-Afrika met ’n vervalste pas-poort in die naam van Paul Anthony Morrisbinnegekom het.

‘n Belangrike ontdekking is dat die patroon-doppies wat op die toneel gevind is, die gra-vering bevat van ’n spoegkobra en die lettersNM, ’n afkorting vir Naja mossambica—dieLatynse naam van die Mosambiekse spoeg-kobra. Die aanvanklike vermoede is dat ’ninternasionale huurmoordenaar, ’n geboreMosambieker met die naam Joaquim Curado,die huurmoordenaar (“Kobra”) is.

Soos in vorige Meyer-romans worstel Ben-nie Griessel, as tipiese hardebaardspeurder(hard-boiled detective) met allerlei persoonlikedemone en probleme. Terwyl van dié proble-me—soos sy gebroke huwelik, sy drankstryd,sy afwesigheid as vader—aan gereelde lesersbekend behoort te wees, bring sy verhoudingmet die sangeres Alexa Barnard ook ’n helepaar nuwe probleme mee. (‘n Mens sal by-voorbeeld moeilik weer met dieselfde matevan onskuld aan die woord “karnallie” kandink.) Bennie se twyfel of hy opgevoed, ver-moënd en viriel genoeg is om aan Alexa sehoë verwagtings te voldoen, asook die voort-durende vrees dat sy “die een of ander tyddeur [hom] gaan sien” (267), kan as ’n subtieleappropriasie van die konvensionale eienskap-pe van die macho hardebaardspeurder be-skou word.

Wat sy werk betref, gaan dit nie veel betermet Bennie nie: Hy moet byvoorbeeld op ’ndaaglikse basis sy bestaan as lid van die Valkeen gesamentlike operasionele bevelvoerdervan die Kobra-saak regverdig, en boonop be-wys lewer dat hy kan tred hou met die tyd, alpraat Vaughn nog van hom as ’n “old dog” enBones van ’n “old salt”:

Hy het die afgelope ses maande so hard gewerk

om in te haal, om aan te pas by die Valke, om die

hele span-ding te aanvaar en ’n doeltreffende

speek in die Valke-wiel te word. Ondanks die


feit dat hy die oudste speurder in die Gewelds-

misdaadgroep is, verstok in die tradisionele ma-

nier van dinge doen. (54)

Ten spyte van sy eie tekortkominge en sybewustheid van al die gebreke in die bestel,bly Griessel ’n idealis met ’n verbete drangom die “Kobra” vas te trek:

Want daar is vir hom iets ontsaglik afstootlik aan

die hele konsep van ’n huurmoordenaar met ’n

handelsmerk. Dis sosiopaties, dis arrogant, dis

vir hom soort van verteenwoordigend van alles

wat verkeerd is met hierdie land, almal is geld-

en status- en roembehep. Dis al hoe meer die

wortel van die kwaad, die oorsprong van al hoe

meer misdaad. (…) En om ouens te vang, dit is

wat hy kan doen. In elk geval al wat hy ordéntlik

kan doen. En hy kan dit nie ontken nie, hy

doen dit dikwels met sukkel en foute, maar daar-

die oomblik wanneer jy die boeie om die fokker

se polse knip en jy sê vir hom ‘jy’s onder arres’,

daar’s min wat daarby kom, dit is wanneer die

heelal weer balanseer, vir ’n oomblik lank. (118)

Ondanks die feit dat Bennie Griessel waar-skynlik een van die bekendste én gewildstehardebaardspeurders in Afrikaanse misdaad-fiksie is, behoort Kobra in ’n groot mate aandie sjarmante grypdief, Tyrone Kleinbooi, watas ’n andersoortige antiheld die hoofkaraktervan die tweede verhaallyn van die roman uit-maak. Met sy pleegpa, Uncle Solly, se praktiesediefstalraad as ’n tipe “gedagtestem” en mo-rele kompas, steel Tyrone beursies en selfone—meestal van goedgelowige, ryk toeriste—omsy suster se universiteitskostes te dek en diehuur van sy kamer te betaal.

Wanneer hy egter die beursie van ’n beson-der aanvallige Mediterreense skoonheid bydie Waterfront vaslê, word hy nie net deurdie sekuriteitspersoneel vasgetrek nie, maarbeland ook die dodelike “Kobras” op sy spoor.Hulle slaag byvoorbeeld daarin om sy suster,Nadia, op die US-kampus te ontvoer. ’n Algo-ritme op die inligtingskaart in die beursie wat

Tyrone gesteel het, word uiteindelik as losprysvir sy suster se lewe geëis. Oorhandig Tyronedit nie aan die geheimsinnige “Kobras” nie,word sy suster summier tereggestel.

Enersyds word Tyrone uitgebeeld as ’n slag-offer van die sosio-ekonomiese omstandig-hede waarin hy hom as jong bruin man in Suid-Afrika bevind. Hy bly egter nie handjies gevouin sy ellende vassit nie. Op besonder vernuftigewyse prakseer hy allerlei planne om diébelemmeringe te oorkom en iets van homselfen sy suster (albei weeskinders) te maak.

Aan die hand van dié besonder onthou-bare karakter, dwing Meyer die leser van syroman om sy/haar eie etiese/morele stand-punte (spesifiek ten opsigte van misdaad inSuid-Afrika) te herevalueer. Aan die een kantis Tyrone ’n selferkende misdadiger wat aan-gekeer word vir sy oortredings; aan die anderkant kan die leser ook nie help om empatiemet hom te ontwikkel en hom vir sy vinding-rykheid en gladde bek te bewonder nie. Watdinge veral kompliseer, is die feit dat Tyroneverreweg die meeste van die geld wat hyonregmatig bekom vir sy suster se universi-teitskostes aanwend, én dat dit juis dié vaar-dighede is wat hy as grypdief aanleer wat hyuiteindelik gebruik om Nadia uit die handevan die skurke te bevry en sodoende toe tesien dat reg en geregtigheid geskied.

Hierdie morele/etiese ambivalensie wat dieleser in Kobra ervaar, bereik ’n hoogtepuntwanneer die laaste deel van die roman in ’nwraakspel ontaard: in tipies “Wilde Weste”-styl vat Tyrone ’n hele groep “giftige” huur-moordenaars met sy kennis van en vertroud-heid met selfone, asook die treinverbindingsin die Skiereiland, aan. Wanneer hy hulle uit-eindelik uitoorlê, word hy deur kapteinVaughn Cupido ’n tweede kans gegun: “Makea life, Tyrone. Few people get the chance. […]Jy’s ’n brave ou. Baie brave. Jou suster is luckyom jou te hê.” (371)

Hoewel uiters verrassend en onthutsendis die slot van Meyer se roman nie heeltemal


nuut óf uniek nie. Nie alleen herinner dit aandie verrassende slot van sy roman Infanta (2004)nie, maar byvoorbeeld ook aan die kortver-hale van Arthur Conan Doyle waarin sy be-kende speurderkarakter, Sherlock Holmes,die misdadiger doelbewus laat ontsnap.

In sy bespreking van speurverhale merkSkenazy (113) tereg op dat die hardebaard-speurverhaal gestruktureer word deur ’n plotmet ’n dubbele ritme “advancing inevitablyforward in time while simultaneously movingbackward, against the narrative flow, to re-solve the violence and disruption that haveprompted the client to seek out the detectivein the first place”. Ofskoon die retrospektiewegedeelte van die vertelling dikwels ’n dalingvan spanning tot gevolg kan hê, slaag Meyeruiters behendig daarin om nie net die span-ningslyn deurentyd hoog te hou nie, maar ditselfs ook geleidelik te intensiveer. GedurendeBennie, Vaughn en Tyrone se jaagtog teen tydaan die einde van die roman, word die skroe-we behoorlik vasgedraai.

Soos in talle ander tydgenootlike Suid-Afri-kaanse speur- en misdaadromans, word daarin Kobra baie duidelik sosiopolitieke kom-mentaar gelewer op die huidige stand vansake in ons relatief jong demokrasie. Dit isegter opvallend—en myns insiens ook verbly-dend—dat Meyer karakters soos Bennie enVaughn se skeptisisme en ontnugtering, deur-gaans aan die hand van iemand soos MbaliKaleni se politieke optimisme en onwrikbaregeloof in die bepalings van die grondwet ge-balanseer en gekenter word.

Leon de Kock het al by meer as een ge-leentheid na Deon Meyer se misdaadromansas “sonderlinge karakterstudies” verwys. Watveral in Kobra beïndruk, is Meyer se vermoëom in ’n redelik digbevolkte en hoofsaaklikintrigegedrewe roman, oortuigende karak-ters van vlees en bloed aan die hand vankarakteropenbarende, dikwels skreeusnaak-se, dialoog te skep. Soos in 13 uur en 7 dae wordhumor ook veel kwistiger aangewend as in

sy eerste romans, maar sonder dat dit enigsinsligsinnig raak of afbreuk doen aan die span-nende erns van gebeure.

As daar nie ’n mate van literêre snobismeten opsigte van sogenaamde “ontspannings-lektuur” in die algemeen, en misdaadfiksie indie besonder, bestaan het nie, sou Deon Meyernie net as een van die voorste Suid-Afrikaanseskrywers gereken word nie, maar sou hy inalle waarskynlik ook véél meer “literêre” pryseverower het.

Thys [email protected]

Noordwes-Universiteit

Potchefstroom

Geraadpleegde bron

Skenazy, P. “Behind the Territory Ahead”. Los

Angeles in Fiction: A Collection of Essays. Ed. David

Fine. Albuquerque: U of New Mexico P, 1995:

103–25.


Die sideboard.Simon Bruinders. Tygervallei: Naledi, 2014.262 pp. ISBN: 978-1-920654-53-5.DOI: http://dx.doi.org/10.4314/tvl.v52i1.26

Op die skutblad van Die sideboard word SimonBruinders se romandebuut voorgestel as “‘nliefdesverhaal van ’n man se liefde vir syfamilie, sy gemeenskap en vir houtwerk. Maardis veral ’n verhaal oor Abraham se stryd virgrond […] en van ’n kinderlike geloof, al woeddie lewenstorme om jou”.

Inderdaad stryde om grond is naas sosialevryheid, ras en identiteit van die literêre temaswat as onderstroming in menige roman inpostkoloniale Afrika, Asië of Suid-Amerikavoorkom. In die Afrikaanse letterkunde is ro-mans oor die band tussen vryheidsoeke engrond legio. In die Afrikaanse realisme vandie vroeg- en middeltwintigste eeu het dieplaasroman selfs tot ’n subgenre ontwikkelwat telkens beskryf en sedertdien herbeskryfis.

Die eerste hoofstuk van twaalf stel diehooffiguur, enkele naasliggende newefigurein hul rustige saambestaan en die grond-kwessie voor. Daar is Abraham de Bruin—dievan is nie terloops nie—’n ongeletterde klein-boer, teeplukker en meubelmaker wat op syma se plot in Saasveld in die George-omge-wing boer; sy ma Miena, een van die dorp sevroedvroue; Groot Koos Venter, ’n Afrikaner-nasionalis en sy gesin wat in die omgewingboer; Joosop Booysen, ’n Xhosasprekendeman wat vir die De Bruins werk en StellaFigland, ’n onderwyseres en Abraham se laterevrou. Abraham is op die punt om die grondwaarop hulle boer, te koop wanneer die grootslag kom. In afwagting van die nuwe plant-seisoen word hierdie pastorale gemoedelik-heid waar Miena die Venters se eerste kleinkindin die lewe help bring, verbreek wanneer dieboodskap kom dat die huurgrond wat die DeBruins twintig jaar tevore ontbos en sedert-dien bewerk het, ontruim moet word, “dié

gronddinge [wat] soos rysmiere in die witmense se koppe rondvreet” (25).

Abraham, die De Bruins en hul bure vandieselfde sosiale agtergrond, word verskuifvanaf Saasveld na die Eiland, ’n stuk geil land-bougrond. Die verskuiwing verander dielewensloop van hierdie karakters. Tog aanvaardie meeste die ingreep gelate, behalwe Abra-ham wat opstandig is en probeer om die pro-ses te keer. Hy loop hom egter vas teen dieplaaslike burokrasie en sy opstand is tever-geefs. Vir hom is “grond lewe” en hy wil syeie grond besit (70). Wanneer werwers vrywil-ligers naas hul soldy ook “tien morgen grond”belowe (66), sluit Abraham onverwyld by dieweermag aan om tydens die Tweede Wêreld-oorlog in Noord-Afrika te gaan veg. Hierdiebelofte op sterkte van die reputasie van JanSmuts, die “goeie wit man” (70), loop egter opniks uit nie, en die gekleurde soldate, ook ’nverwonde Abraham, kry ná die vredesluitingslegs “‘n oorlogsjas en ’n baaisiekel” (129).

Tien jaar ná hul eerste verskuiwing en na-dat hulle op die Eiland ingeburger geraak het,word Abraham en sy mense weer geforseerom te trek, hierdie keer onder die bepalingsvan die Groepsgebiedewet. Hulle wordgevestig in Rosemoor, ’n uitsiglose subeko-nomiese dorpsbuurt in George. Teen die eindevan die roman, “een-en-dertig jaar later”(255), beding Abraham as oorlogsveteraan syeie stukkie grond in Delville-bos, Pacaltsdorp,’n gebied—ironies—onder beheer van die Ver-teenwoordigende Kleurlingraad, ’n apartheid-skepping van die Nasionale Party.

Die titel van die roman word ontleen aandie groot buffet wat Abraham as ’n geskenkvir sy Stella maak na aanleiding van ’n in-drukwekkende voorbeeld wat hy in AddisAbeba, Abessinië gesien het (103–4, 120–3).Die sideboard kry ’n ereplek in die huis, “‘naltaar […] ’n [t]eken van die regverdige Godwat [Abraham] uit die vuur van die oorlogt’ruggebring het na [Stella] en [hul] kinderstoe” (123). Later red Abraham met bomenslike


krag sy handewerk uit ’n brand en dit is ’nhartverskeurende oomblik wanneer dit ver-koop moet word, omdat dit met die trek naRosemoor nie inpas in die subekonomiesehuisie nie (222–3). Wanneer Abraham teen dieeinde sy stukkie grond kry en met sy side-board herenig word, is die kringloop van ’ngefolterde man voltooi.

Abraham, die spreekwoordelike kleinman, word voorgestel as ’n figuur wat tenspyte van sy “eenvoud” (29) en ongeletterd-heid hom teenoor dese en gene kan handhaaf.Hy skroom nie om die Engelse owerheidsver-teenwoordigers, die nasionalis Koos Venter,politieke leiers of mense in sy onmiddellikegemeenskap trompop te loop om sy (dikwelsverlore) saak te stel en te verdedig nie. Systryd om grond lei tot algehele ineenstortingen te midde van ’n gevoel van verraad envervreemding offer hy soos ’n Abraham vanouds byna sy kleinseun op sy geliefde altaar(226–7). Dit is die mees onthutsende momentvan die roman wat ongelukkig daarna bederfword deur ’n poging om in die laaste tweehoofstukke ’n harmonieuse einde te bewerk-stellig waar heling—geestelik, sosiaal, die kleinstukkie eie grond en die teruggekeerde side-board—plaasvind.

Met die lees van Die sideboard het ek diehand van ’n ervare redakteur gemis. Bruindersse neiging tot soetsappige natuurbeskrywings,sy voorkeur vir edele volksfigure, enkele spel-foute, die ongemotiveerde intervensie van ’nverre byfiguur om die sideboard op ’n ven-dusie te koop of soos hierbo gedui die pogingtot harmonieuse sluiting, sou met vrug aange-pas of uitgeredigeer kon word. Van die ver-houdings tussen die verskillende figure souook skerper kon wees, onder meer dié tussenAbraham en Kobus, Koos Venter se liberaleseun, of dié tussen Abraham en van sy kin-ders.

Alhoewel die skrywer in hierdie debuut diespanning tussen beskrywing en voorstellingredelik hanteer, kon sy neiging om historiese

plasing met olimpiese stelligheid aan te bied,ingekort word.

Die sideboard bied ’n besondere perspektiefop die grondkwessie, sosiale identiteit en dieverhale wat in ‘subalterne’ gemeenskappe ver-tel word. Simon Bruinders slaag grootliksdaarin om die Suid-Kaap en meer bepaaldGeorge en sy inwoners se geskiedenisse vangrondstryde aan die orde te stel, trouens eenvan die min kreatiewe Afrikaanse tekste oordié streek. Hy het voldoende bewys gelewerdat hy in staat is om ’n meervlakkige en onder-houdende verhaal te skryf. Ek sien uit na sytweede roman.

Hein [email protected]


Pretoria


Vuurklip. ’n Roman van die oertydMarié Heese. 2013. Kaapstad: Human &Rousseau. 352 pp. ISBN: 978-0-798-16376-7.DOI: http://dx.doi.org/10.4314/tvl.v52i1.27

Marié Heese se nuutste roman Vuurklip speelaf in die oertyd, soos beskryf in die subtitel.Die mense van die Walvisstam woon aan dieSuidkus van Afrika en hul wedervaringe wordaan die leser gebring deur die oë van Ama, ’njong vrou van dié stam. Haar weergawe wordafgewissel met die van die stam se Sjamaan.Die roman lees soos ’n sage en die verhaalvan Ama word vervleg met die van haar stam,maar ook met die van die omringendestamme.

Ama se ontwikkeling deur die loop vandie roman van meisie tot vrou, en later ookgetroude vrou, het die trant van ’n bildungs-roman. Haar ontluikende vroulikheid, maarook ontwikkelende bewustheid van wat indie wêreld om haar aangaan, is die sentraleonderwerp van haar gedagtegang, waardeurdie leser die leefwêreld en gebruike van hier-die oermense leer ken. Tydens die stam seviering van haar vrouwording dink sy: “Nousal ek nie meer ’n kind is nie. As ek hier opstaan,sal ek ’n jongvrou is, en ek sal my gesig en mylyf met die rooi poeierklip gemeng met vetmag mooi smeer en ek sal reg is vir ’n manom te vat.” (36) Op hierdie manier word tallevan die stam se gebruike in fyn besonderhedeverduidelik. Maar ten spyte van die vreemdemilieu, bly die karakter ’n bekende een: dieworstelende tienermeisie op die rand van diegrootmenswêreld, te midde van ’n verander-ende wêreld.

Ook Sjamaan is ’n eg menslike karakter.Reeds in Ama se eerste beskrywing van hom,blyk dit dat hy homself ook in ’n brose lewens-fase bevind: “Sjamaan is ook te oud. Maar hysal klipsit tot die manne terugkom. Sal homnie in sy slaapkaros toewikkel nie, annersvang die vaak hom altemit. Sjamaan het baiiiewinters gesien. Hy is pure asem en beendere.”

(22) Ook in Sjamaan se gesprekke met hom-self, word sy worsteling met die ouderdomduidelik, tesame met sy stryd om sy waar-digheid en outoriteit te bewaar: “Aiee, aiee, ekbang my kragte neem af. Of … en hieroorkopvreet ek, al sê ek g’n niks vir g’n niemandnie … altemit het ek die Windgees en dieGrondgees geërger.” (112) Soms is sy toonamper komies, in die sin dat hy iets baie raakverwoord waarmee baie mense kan identi-fieer: “Ek kry ’n plat klip waar ek kan sit. Salook weer van hom kan opstaan as my benestyf word deur die dag. Dis nie goed as diemense moet weet ’n sjamaan sukkel om opsy bene te kom nie.”

Soos reeds genoem, lees Vuurklip soos ’nsage, en die omvang en bekendheid van diegebeure herinner aan van die groot familie-sages op televisie of selfs ’n dramatiese sepie.Die spanningslyn rondom die lot van Ama enhaar mense word deurgaans volgehou. Tussendie vreemde rituele en gelowe, maak diehantering van etlike tydlose en selfs heden-daagse temas hierdie roman uit die oertyd ’nhedendaagse verhaal.

In haar aantekeninge oor die taal wat indie roman gebruik word, skryf Heese: “Na-tuurlik kan niemand presies weet hoe die taalvan die baie vroëe voorbeelde van die spesieHomo Sapiens—ons almal se voorouers, inhooftrekke reeds soos ons—geklink het nie.”(343) Die skrywer se besluit om die roman in“annerlike Afrikaans” (345) te skryf, is ’n in-teressante een. Sy beskryf ook hoe sy te werkgegaan het om hierdie taal en die leefwêreldvan die karakters deur middel van navorsingasook verbeelding te vergestalt. Dat die skryfvan hierdie roman besondere verbeeldings-krag geverg het, is baie duidelik.

Doret [email protected]

Universiteit van Zoeloeland

KwaDlangezwa


Spoorvat: Jeugherinneringe vanSuid-Afrikaanse skrywers.Saamgestel deur Riana Scheepers enLeti Kleyn. Lapa Uitgewers, 2013. 304 pp.ISBN:978-0-799-36031-8.DOI: http://dx.doi.org/10.4314/tvl.v52i1.28

Die verhale saamgebundel in Spoorvat. Jeug-herinneringe van Suid-Afrikaanse skrywers is dieresultaat van ’n uitnodiging deur die same-stellers aan gepubliseerde skrywers om ’n kortteks te skryf oor die wêreld van hulle jeug endie belangrike gebeure daarin wat hulle ge-vorm het, of wat hulle steeds onthou as ’nbesondere ervaring. Die gevolg is outobio-grafiese verhale of sketse van 36 skrywers,van Margaret Bakkes tot Fanie Viljoen enIngrid Winterbach (alfabeties gerangskik).

Die agtergrond van die verskeidenheidskrywers en die opdrag om outobiografies teskryf het die gevolg dat die leser kennis maakmet en ’n beeld kry van ’n samelewing totsover terug as die middel van die vorige eeu.Die temas wat herhaaldelik (implisiet ofeksplisiet) voorkom, sluit dan ook onderandere aan by die aard van daardie same-lewing: ’n wêreld van “dubbelvisie”, soosClinton du Plessis dit stel in sy gelyknamigeverhaal. Dit is naamlik ’n verdeelde same-lewing, wat rasse betref, maar ook klasse:bodorp en onderdorp, ryk en arm, gerekendemense teenoor die “gewones”.

Die retrospektiewe styl skep die moont-likheid van die naïewe kinderverteller teen-oor die perspektief van die volwassene baiejare later, wat die temas van onskuld en dieverbreking daarvan, die illusie van ’n vol-maakte wêreld teenoor die ontnugtering lateren die eerste kennismaking met die liefde endood ironies belig. P. G. du Plessis verwysdaarna as “die afsterwe van ons onskuld” (75).

Heelwat van die verhale is uit die aard vandie soort vertelling taamlik nostalgies enbevolk met oupas en oumas en die verwysingna vorige geslagte se manier van doen. Ons

lees van baie ou motors, skoolbusse en kleinplattelandse dorpies teen die agtergrond vansimbole uit ’n vorige politieke bestel: die vlag,Nat en Sap, Dingaansdag en Republiekdag.

Vir die leser bekend met heelwat van dieskrywers se ander werk is daar die interteks-tuele herkenning van ander verhale en temasin die betrokke skrywers se oeuvre. Enkelevoorbeelde hiervan (vir hierdie leser) is dieherkenning van Margaret Bakkes se verhaleoor die Stormberge, M. C. Botha se skaak-tekste, Rita Gilfillan se verhale in Van stiltes enstemme, Helena Gunter se Heidelberg-verhale,Marié Heese en Audrey Blignault se essays,Riana Scheepers se jeugverhale en karaktersin van haar kortverhale en Dana Snyman severtellings waarin sy pa figureer.

Die ander speurtog vir die leser is die soekena die skrywers se kennismaking met storiesen woorde, die verwysing na die stimulasievir die latere skryfproses. Die leser word nieteleurgestel nie. Marié Heese verwys na woor-de wat “magies” is (163), en meer as een skry-wer vertel hoe ma of ouma voorgelees hetvan kleintyd af. Rachelle Greef en Jaco Jacobsvertel van hulle biblioteekervarings en CecileCilliers sê die leser is soos ’n magneet watboeke aantrek soos spelde. Riana Scheepersonthou hoe sy soos ’n besetene gelees het enhaar ma haar nie kos gegee het nie, maarboeke wel. P. G. du Plessis beskryf die be-sondere invloed van sy eerste toneelervaringsen Piet Steyn die faktore van sy kinderjarewat sy latere skryfwerk beïnvloed het. Vol-gens Du Plessis neem kerslig hom terug na“toe ons in ons nagte en aande net kers- enMiller-lampbeligte letters gehad het omwoorde en sinne en paragrawe bymekaar temaak om gedagtebeelde, verse, bewonder-en verwonderinge in ons koppe te laat ont-staan” (73).

So skryf elkeen sy storie, want sê RenéeRautenbach, elke mens het ’n storie (218) enJaco Jacobs beweer skryf is soos iets “wat jyskelm, in ’n uitasem, adrenalienbelaaide, on-


besonne oomblik aanvang […] En daarna kanjy terugsit en kyk hoe daardie storie […] groterword as wat jy in jou wildste drome kon dinken stertjies in ander mense se verbeelding by-kry” (151). Wanneer Leon van Nierop danvertel hoe hy sy verbeelding op loop laat sitdeur ’n trein, wonder die leser hoeveel van aldie vertellinge verbeelding of herinneringis—of is dit dalk dieselfde?

Die tekste is nie spesifiek geskryf as kort-verhaalmateriaal nie, maar daar is ’n hele paarwat myns insiens hul plek sal volstaan in enigeGroot kortverhaalboek: stories soos onderandere Clinton V. du Plessis se “Dubbelvisie”,Heilna du Plooy se “Die foto”, Rita Gilfillan se“Ydelheid der Ydelheden”, Maretha Maartensse “ Die sagte oë van beeste”, Myra Scheepersse “Tuiskoms” en Jan van Tonder se “Die Queense operator” verdien ’n tweede lees. Anderlesers sal moontlik ’n ander keuse uitoefen,maar dit is hoekom dit so lekker is om te leesen te onthou.

Johan [email protected]

Kaapse Skiereilandse Universiteit vir Tegnologie

Wellington


Baarde, briewe en barmhartigheid.Doc Immelman. Pretoria: Protea Boekhuis.2013. 167 pp. ISBN 978-1-4853-0011-3.DOI: http://dx.doi.org/10.4314/tvl.v52i1.29

Baarde, briewe en barmhartigheid (2013) verskynas ’n laaste saluut aan die Namibiese skrywer,Doc Immelman, ná sy dood in Maart 2013.Hierdie rubriekbundel is Immelman se twee-de versameling rubrieke ná Ruacana tot RoshPinah (2011). Daniel Ferdinand (Doc) Immel-man was onder meer ’n rubriekskrywer, dig-ter en skrywer van meer as veertig boeke.

Met die afsluiting van ’n lewe en oeuvre isdit gepas dat hierdie bundel rubrieke ’ndeurlopende nostalgiese inslag het op vervloëdae, produkte, gebruike en waardes. Die leserneem kennis van ’n nostalgiese terugblik opdinge soos baarde, dagboeke, groot motors,kaartspel, kinderspeletjies soos kennetjie enwaardes soos barmhartigheid. Die leser wordtelkens gelaat met ’n oproep om die verliesdaarvan weer in oënskou te neem. ’n Rubrieksoos “Briewe” kan lesers verder noop om diepen en papier op te raap in antwoord op Im-melman se oproep: “Kan ons nie weer beginbriewe skryf nie?”

Hoewel daar baie mense van beide ge-slagte is wat nie daarmee saamstem nie, kan’n rubriek soos “‘n Baard van manjifieke pro-porsies” nog in die moderne samelewing bysekere lesers aanklank vind.

Dit is betwisbaar of die omvang van man-likheid steeds direk eweredig is aan diegrootte en lengte van ’n man se baard, maarImmelman meen: “Dit gee hom karakter engewoonlik verbeter dit sy voorkoms; dit laathom interessanter lyk.”

Immelman skryf van die Otavibahn, diespoorweg tussen Usakos en Tsumeb, wat ver-antwoordelik was vir die vervoer van koper-erts en—hoewel uiters ongerieflik—ook pas-sasiers. In hierdie rubriek word die beproe-winge van passasiers onderweg na Grootfon-tein konkreet uiteengesit, maar ten spyte van

dié ongerief is die deurlopende nostalgietasbaar in die slot: “Dit was die Otavibahn. Endie groot dae van weleer.”

Die rubrieke word meestal aangebied indie vorm van gedagtes, insidente en vertel-lings wat verband hou met die onderwerp,wat die een ná die ander voorkom en eindelikuitloop op ’n slot met ’n grappige wending,persoonlike insident of waarneming. Hierdiestruktuur is egter nie op al die rubrieke vantoepassing nie, wat sodoende vir ’n mate vanafwisseling tussen die rubrieke sorg.

Soos byna al sy werke speel die rubrieke,soos “Dit was die Otavibahn”, teen die Nami-biese agtergrond af, maar meermale worddie rubrieke binne ’n wyer globale perspek-tief geplaas. Interessanthede, staaltjies ensoortgelyke “gevallestudies” vanuit die uit-hoeke van die wêreld vind neerslag in Im-melman se rubrieke. Hierdeur word nie netdie leser se algemene kennis verbreed nie,maar word die onderwerp—dikwels ’n per-soonlike insident—binne die konteks van ’nwêreldwye tendens geplaas. Dikwels is hier-die insidente in ander lande net so eienaardigen lagwekkend as die betrokke insident waar-oor Immelman dit het.

Alreeds in die eerste rubriek is dit duidelikdat “Sondes met ’n skryfmasjien” wêreldwyd“gepleeg” word, met ernstige tikfoute vanBraamfontein tot in Portugal en weer terug,tot ’n (potensieel voordelige) fout op Immel-man se burgerskapsertifikaat.

Hierdie gegewens raak egter in sommigeverhale te veel en regverdig die “beloning” indie slot van die verhaal nie altyd die toeloopvan skynbaar nuttelose inligting aan die beginvan die rubriek nie.

Daarbenewens bestaan sommige rubriekeslegs uit ’n reeks voorbeelde waarvan diemeeste lesers deeglik bewus is, soos verskil-lende lisensies in “Nie sonder ’n permit nie!”.Na afloop van hierdie rubriek tref die leserslegs ’n dramatiese en effens oordrewe voor-beeld in die slot aan.


Soos dikwels die geval met rubrieke worddaar ook ’n paar griewe gelug, soms op ’nkreatiewe wyse. In die rubriek, “Garage-rowers” lewer Immelman subtiel kommen-taar op ’n persoonlike ervaring met die motor-hawe deur ’n fabelagtige ontstaansverhaal vanmotorhawens oor te vertel.

Dit is egter nie net Immelman se persoon-like griewe wat in sy rubrieke neerslag vindnie. In “Klagtes” geniet lesers se nietige griewe,wat ingestroom het ná ’n vorige rubriek oorklagtes, ’n oomblik in die son. In “He is doinghis best” word die griewe van lesers teenoorskrywers in die vorm van ongunstige kritiek,of flak, bespreek. Hier, soos in “Pretbederwer”,word geïllustreer hoe ander se griewe einde-lik ’n mens teen die bors kan stuit.

Baarde, briewe en barmhartigheid dek ’n wyespektrum van uiteenlopende onderwerpewaarvan die struktuur ook ietwat varieer. Dierubrieke strek van iets wat diereliefhebberssal roer tot ’n prikkeling van die lagspiere,veral in verband met die verhouding tussenmans en vroue. Daar is selfs ’n effens gewaag-de persoonlike onthulling in verband met ’nverkyker wat wenkbroue kan laat lig.

Ten spyte van die variasie en die vermaak-like aard van baie van die rubrieke, waardeer’n mens die leeservaring meer as ’n beperkteaantal rubrieke op ’n slag gelees word. Dietoestroming van inligting, wat nie tussenrubrieke verband hou nie, kan uitputtendraak. Hierdie waarneming is egter nie nood-wendig ’n slegte refleksie op die rubrieke selfnie, aangesien die genre bepaal dat een rub-riek daagliks of weekliks gepubliseer worden dus nie aaneenlopend gelees moet wordnie.

Behalwe vir die vermaaklike leesstof, brok-kies algemene kennis en stof tot nadenke biedBriewe, Baarde en Barmhartigheid heelwatmateriaal vir ’n kluitklaplys (die sogenaamde“bucket list”) al is dit net om “‘n ordentelikebaard te kweek” of soos Immelman se wens:die Manketti’s te besoek voor jy “aftjop”.

Annika [email protected]


Pretoria


Tolbos.Irma Joubert. Pretoria: LAPA, 2013. 537 pp.ISBN 978-0-7993-6403-3 (gedrukte boek);EPUB 978-0-7993-6410-1;MOBI: 978-0-7993-6463-7.DOI: http://dx.doi.org/10.4314/tvl.v52i1.30

Tolbos is, na Tussen stasies, de tweede romanvan Irma Joubert, waarin de twintigste-eeuw-se Poolse en Zuid-Afrikaanse geschiedenis-lijnen naast en door elkaar werden geschetst.Deze historische parallellen zijn geenszinsopgedwongen. Politieke lotgevallen in beidelanden leken vooral in de tweede helft van detwintigste eeuw verbluffend op elkaar.

Na 1945 werd in beide landen het politiekebestuur door regimes in beslag genomen dieuit ideologische redenen wederzijds hun be-staansrecht hebben genegeerd. Politieke pro-testen barstten in Polen met enige regelmaatsinds 1956 uit, toen in Poznañ (in het westenvan Polen) arbeiders uit protest tegen het com-munistische regime de straat opgingen. Hetbekendste slachtoffer van 1956 was de dertien-jarige Romek Strzalkowski die door de veilig-heidspolitie werd neergeschoten, precies zo-als 20 jaar later de gelijkjarige Hector Pieterson.De jaren zeventig waren in beide landen ge-kenmerkt door massale protesten van de on-dergrondse buitenparlementaire oppositietegen het regerende regime die door de inzetvan het leger en veiligheidstroepen werdentegengegaan. Zowel in Zuid-Afrika, alsook inPolen werd de maand juni 1976 tot een kritischeapogeum van het politieke verzet. Terwijl So-weto wereldwijd onder de aandacht van demassamedia kwam, braken in dezelfde tijd ineen aantal Poolse steden stakingen uit naaraanleiding van de forse prijsstijgingen vanlevensmiddelen. De politie arresteerde hon-derden betogers met geweld, er vielen ookdoden. Het jaar 1976 heeft in Polen het ge-weten van de natie opgeschud.

Prominente schrijvers en wetenschaps-mensen richtten in 1976 in Polen het Comitéter Verdediging van de Arbeiders (KOR) opdat vervolgens zijn doelstellingen verbreedde

tot de behartiging van de mensenrechten inbrede zin. In beide landen heeft het regimeeven graag en vaak beroep gedaan op zijnveiligheidspolitie. Het Poolse tegenhanger vanSteve Biko was de oppositionele priester Jer-zy Popieluszko, die in oktober 1984 door ledenvan de geheime politie werd vermoord. Zo-wel in Polen, alsook in Zuid-Afrika leidden po-litieke en maatschappelijke spanningen tot deafkondiging van de noodtoestand (respectie-velijk in 1981 en 1985). Einde jaren tachtig wer-den beide regimes door de internationale druken de moeilijke economische situatie ook op-vallend gelijktijdig gedwongen met de oppo-sitie te onderhandelen.

Dat de Zuid-Afrikaanse schrijfster IrmaJoubert in haar romans gebruik maakte vandeze historische overeenkomsten moet zon-der meer met interesse verwelkomd worden.Het probleem ligt echter daarin dat ze zowelin de opbouw van haar protagonisten, de plot,alsook in de weergave van de literaire ruimteonophoudelijk zakt. De politiek onbewustejonge Pool Wladek groeit op in de mijnkoolstadKatowice, gaat in 1976 met haar vriendin opuitstapje naar Radom waar hij, volop toevallig,deelneemt aan een arbeidersstaking. In 1980begeeft hij zich als student naar Gdañsk, daarwordt hij eveneens getuige van de GroteGeschiedenis als schakelpersoon tussen destakende scheepswerf en de buitenwereld.Deze gebeurtenis betekent voor hem eenpolitieke rite de passage: “Wladek voel ’n half-bekende opwinding in hom opstu, dieselfdeopwinding wat hy jare terug in Radom ervaarhet. Ek is deel van ’n nuwe geslag Pole, dinkhy […]. Ek is deel van ’n geslag wat genoeghet van die Sowjet-oorheersing. Ek is deel van’n geslag Pole wat trots is op ons Katoliekegeloof, trots is op ons Poolse herkoms, trotsop ons unieke taal—en nie bang is om dit te sênie.” Soortgelijke naïviteiten zijn in het boekhelaas op meerdere plaatsen te vinden. Wla-dek wordt zodoende tot een spreekbuis vande meest onwaarschijnlijke clichés over dePoolse geschiedenis.

Wikipedia-achtige en ideologisch geladen


informatiebrokken over “land en volk” corres-ponderen met een verbluffend gebrek aanliteraire ruimte, vooral in “Poolse” hoofdstuk-ken van de roman. Een lezer die de stedenzoals Katowice, Radom, Gdañsk of Krakównooit met eigen ogen heeft gezien, krijgt ookgeen kans om voor zichzelf een beeld hiervante construeren op grond van informaties diede schrijfster in de tekst aanbiedt. “Krakówlyk anders as Katowice met sy rye en rye grysgeboue, woonstel op woonstel. Kraków het’n eie kultuur, tradisie, dit is ’n stad met ag-tergrond. Katowice is ’n stad van industrieë,van fabrieke en skoorstene en fyn swart roetaan die kaal boomtakke.” En Gdañsk? “Dis ’nstad met ’n interessante geskiedenis. […] Hetjy geweet die hawe van Gdañsk—dit was moseers Danzig—is die plek van waar Hitler in1939 sy inval in Pole begin het?” Wist jij, zozou een Zuid-Afrikaanse versie van deze ba-nale vraag moeten luiden, dat de Kaap ooiteen verversingsstation voor Hollandse sche-pen was en later door Engeland overgenomenwerd?

De politiek betrokken Wladek wordt ver-raden door zijn vriendin. Dat haar naam Teresafoutief (zoals de meeste Poolse namen in hetboek) wordt gespeld is minder opvallend danhaar achternaam, Dzierzyñski. Verdient echtelke verklikster de naam van de beruchte Rus-sische revolutionair van Pools-adelijke af-komst, “Bloedige Felix”, oprichter van de Tsjeka,de eerste bolsjewistische geheime dienst? Devan de naderende verraad op de hoogte ge-stelde Wladek gaat met zijn voetbalteam naarTsjecho-Slowakije en wordt daaruit als hetware gekatapulteerd naar zijn oom Jakub (inde tekst alweer consequent foutief weerge-geven als Jakób), die om politieke redenensinds de jaren vijftig in Zuid-Afrika woont.Dat Wladek na duizend en één gebeurtenissenuiteindelijk op de Zuid-Afrikaanse protago-niste Katharina wordt verliefd, spreekt vanafhet prille begin vanzelf. Toch wordt de lezeronderweg nog geconfronteerd met even naïe-ve lessen in de geschiedenis van de Zuid-Afrikaanse struggle. Zelfs de nieuwe Afrikaanse

muziek uit de jaren tachtig wordt tot prooivan deze banale uitlegstrategieën. “Wladek,hoor jy die magtige dreuning? […] Dis dielied van ’n volk wat ontwaak, van Kaaplandaf tot bo in die noorde, tot hier in die LastOutpost. Luister hoe dawer die akkoorde: Ditis die lied van Jong Suid-Afrika, van die nuwetrek na die nuwe Suid-Afrika.”

Dat Tolbos als populaire, onderhoudendeliteratuur werd gedacht en geschreven is mijduidelijk. Elke genre verdient echter een mi-nimum van literaire kwaliteit en deze werd inTolbos jammer genoeg niet gewaarborgd.

Pawel [email protected] Mickiewicz UniversiteitPoznañ, Pole


Die aandete.Herman Koch. Uit die Nederlands vertaaldeur Daniel Hugo. Pretoria:Protea Boekhuis, 2013. 220 pp.ISBN: 0978-1-8691-9968-5.DOI: http://dx.doi.org/10.4314/tvl.v52i1.31

Herman Koch se onlangse roman, Die aandete,verskyn oorspronklik in Nederlands as Hetdiner in 2009. Die gewildheid van die roman(en van die skrywer) in die Nederlandse letter-kunde blyk uit die toneelstuk van 2012 watop die roman gebaseer is en die verfilmingvan die verhaal in 2013. Alhoewel Koch alsedert 1985 as skrywer werksaam is, is Dieaandete sy internasionale deurbraak en dit isin Afrikaans vertaal deur Daniel Hugo. Dieroman vind nie net aanklank by ’n Neder-landse en Afrikaanse leserskring nie—dit hetreeds in 13 tale verskyn. Wanneer ’n mens dieroman lees, is hierdie gewildheid nie verba-send nie. Die kwessies van familie-eenheid,geweld en oorerflikheid wat ondersoek word,transendeer die Nederlandse gemeenskapwaarbinne die verhaal afspeel.

Wat die vertaling van die roman betref,kom Daniel Hugo weereens met ’n puik Afri-kaanse eindproduk vorendag. Hugo het reedsjare se ondervinding in die vertaling van Ne-derlandse tekste en vertaal onder andere ookwerke van Tom Lanoye, Herman de Conincken Harry Mulisch. Die aandete is opnuut ’nvoorbeeld van Hugo se indrukwekkendevertalingsvermoë en -ervaring. In ’n oomblikvan aggressie en ergenis druk die karakterhomself in goed gekruide Afrikaans uit: “Jyhet my baie goed gehoor, drol. Ek het saammet my seun hierheen gekom om aan te bieddat ons jou donnerse ruit sal betaal, nie om najou strontstories oor kinders wat sokker speelte luister nie.” Die roman lees gemaklik in Afri-kaans en die leser word slegs herinner aan dieNederlandse omgewing deur die verwysingsna spesifieke plekke en enkele handelinge watnie in ’n Suid-Afrikaanse leefwêreld alledaagsis nie.

Soos die titel van die roman aandui, gaandit hier oor ’n aandete in ’n deftige restaurant.Paul en Serge Lohman en hulle eggenotes isdie karakters wat vir die ete aansit. Die on-gemak tussen die egpare is duidelik en alhoe-wel die tafelpraatjies eers gaan om koeitjiesen kalfies is daar duidelik ’n belangrike kwessiewat bespreek en opgeklaar moet word. Paulen Serge se seuns het ’n gewelddadige misdaadbegaan en binne die relatiewe veiligheid vandie familie-eenheid moet die gevolge daarvanhanteer word. Die een broer wil sy loopbaanprysgee en die ander wil aangaan asof niksgebeur het nie.

Die twee seuns se oortreding word deurdie loop van die aandete vir die leser beskryfen die verteller van die verhaal, Paul Lohman,se lewensverhaal word ook geleidelik aan dieleser bekend gemaak. Paul se enigste seun,Michel, het gesien hoe sy pa telkemale geweldof die dreigement van geweld gebruik om ’ndoel te bereik en oor die moontlike oorerflik-heid van hierdie eienskap word in die loopvan die verhaal bespiegel.

Serge Lohman se seun neem saam metMichel deel aan die gewelddadige optrede.Dit is egter Serge se aangenome seun, Beau,se optrede wat teenoor Michel beskryf word.Beau erf nie direk die eienskappe van diefamilie waarin hy aangeneem word nie, maartog is sy optrede ook nie voorbeeldig nie. Symanipulasie van sy nefies bevraagteken dieaanname dat ’n geneigdheid tot sekere op-tredes oorerflik is. Die kwessie van “natureversus nurture” word in die verhaal teenoormekaar opgeweeg. Dit is egter die leser severantwoordelikheid om die kwessie te oor-dink en te besluit in watter mate die kindersse optrede aangebore of aangeleer is.

Die belangrikheid van hegte familiebandeen ondersteuning binne die familie in diehedendaagse samelewing word gekontra-steer met ’n twyfelagtige moraliteit en eer-likheid waarmee die gevolge van die kindersse optrede hanteer word. Die krisis wat diekinders veroorsaak, word binne die familie


hanteer en die egpare streef daarna om tedoen wat uiteindelik die beste gaan wees virhulle kinders se toekoms. Die poging om diekinders in ag te neem, veroorsaak egter datreg in eie hande geneem word en potensieelomvergewerp word. Terselfdertyd skep diedeftigheid van die aandete en die restaurant’n skerp kontras met die geweld wat in dieroman aanwesig is. Die dualiteite en opposi-sies wat in die verhaal aanwesig is, maak ditinteressant en uitdagend. Die leser ontvangnie antwoorde op die vraag na wat reg enwat verkeerd is nie. Die leser moet self gaannadink en besluit.

Dit is juis die ondersoek na aktuele kwes-sies in die samelewing wat die roman relevantmaak in verskeie tale en gemeenskappe. Dieverhaal vrae egter ook na die leser se be-trokkenheid en dit is hierdie betrokkenheidwat die verhaal by ’n mens laat spook en dae,self weke later word daar steeds nagedinkoor die kwessies wat in die roman geopperword.

Monja [email protected] van PretoriaPretoria


De Boerenoorlog.Martin Bossenbroek. Amsterdam: Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2012. 613 pp.ISBN: 978-90-253-6993-4.DOI: http://dx.doi.org/10.4314/tvl.v52i1.32

Met hierdie baie besonderse werk oor dieAnglo-Boereoorlog het Martin Bossenbroekdie Libris Geschiedenis Prijs vir 2013 gewen.Die prys bekroon “historische boeken die eenalgemeen publiek aanspreken”.

Prysgewyse het Bossenbroek hom al be-wys toe hy vir sy doktorale proefskrif Volkvoor Indië (1992) die Schouwenburg-prijs ver-ower het.

Twee van sy ander produkte, Holland opzijn breedst: Indië en Zuid-Afrika in de Nederlandsecultuur omstreeks 1900, en ’n hoofstuk oor Wil-lem Leyds as historikus in ’n ander bundel,was waardevolle voorbereiding vir die skryfvan De Boerenoorlog.

Die boek is skitterend en oorspronklik aan-mekaar gesit. Bossenbroek verduidelik: “Driepersonen worden in het bijzonder gevolgd,omdat zij de drie verschillende perspectievendestijds perfect hebben verwoord en nu nogsteeds personifiëren […] Direct, door hun dag-boeken, brieven en reportages, maar ook naafloop, in hun herinneringen en bespiege-lingen.”

Die drie ankerpersone is die Nederlandsejuris en agtereenvolgens staatsprokureur enstaatsekretaris van die Zuid-AfrikaanscheRepubliek, Willem Leyds; die Britse oorlogs-verslaggewer en soldaat, Winston Churchill;en Deneys Reitz, jeugdige burger van dieZuid-Afrikaansche Republiek en skrywer vandie klassieke Commando. Al drie van hulle hetdie merkwaardige vermoë gehad om oral opte duik waar dinge gebeur. En daarom dus ’ngoeie keuse vir Bossenbroek.

Die verhaal begin in 1884 met die Leyds-gedeelte, waar president Kruger hom in Ne-derland as staatsprokureur werf, en strek totkort voor die uitbreek van die Anglo-Boere-oorlog in Oktober 1899; Churchill vat homverder van die uitbreek van die oorlog tot

met die Britse verowering van Pretoria inJunie 1900; en Reitz tel hom op kort voor dieval van Pretoria en loop met hom tot by dieVrede van Vereeniging in Mei 1902. In dietweede (Churchill-)fase figureer Leyds steeds,en in die derde (Reitz-)fase bring die skrywerLeyds en Churchill vernuftig by.

Bossenbroek merk op dat daar by die ge-skiedskrywing oor die Anglo-Boereoorlog ééninvalshoek ontbreek—die rol wat Nederland(die “Dutch Connection”) speel by die aanlooptot en konflik tydens die oorlog. En so het hybeplan om hierdie aspek by die geskiedenisvan die oorlog te integreer. Met sukses. Dieopbou na die Anglo-Boereoorlog veral metLeyds as staatsekretaris en die aanbou en be-tekenis van die Delagoabaaispoorlyn wordbehendig bygebring om Nederlandse betrok-kenheid te bevestig.

’n Verfrissende kenmerk van die werk isdie sobere objektiwiteit van die skrywer. Hygee gebeure en die denke en optrede van syankerpersone weer, maar hy plaas dit in per-spektief. Die resultaat is ’n stewige, gebalan-seerde, ewewigtige en objektiewe werk. ’nPotensieel emosionele tema soos die blankeen swart konsentrasiekampe kan as voorbeelddien. Slegs eenmaal is daardie ewewig afwe-sig, wanneer die Kgatla se aanval by Derde-poort in November 1899 nie die besef bykrynie dat die aanval eintlik gelei is deur ’n Britseafdeling van 120 man onder kolonel Holds-worth, wat onttrek het kort nadat die aanvalvan stapel gestuur is.

Laas met Thomas Pakenham se Boer War in1979 is hierdie resensent so verower deur ’nmeesleurende skryfstyl soos dié van Bossen-broek. Soms knetter epigrammatiese sinnesoos masjiengeweervuur, en oorspronklike endikwels besonder gevatte woordkeuses volgmekaar snel op. Die skrywer benut die plas-tisiteit en rykdom van die Nederlandse taalverstommend doeltreffend. Die resultaat: ’npragtige stuk prosa, wat hierdie werk ’n lees-sensasie maak. Veroorloof die resensent dandat hy ’n hele aantal voorbeelde gee, gegewedie tydskrif waarin hierdie resensie verskyn:


Westminster rond. Wel wat veel hertogen inerebaantjes bij elkaar, schreef de Britse perskritisch, en Roberts besloot tactisch eentje afte staan.” (347)

Die Boere-pimpernel is lastig: “Nu eerst tijdom af te rekenen met dat gedonder van dieChristiaan de Wet.” (369)

Anders as met die Jameson-inval in 1896 isdie Transvaalse president in 1900 ’n verleent-heid vir die Duitse keiser: “Paul Kruger pasteniet meer in de logica van Wilhelm II. Inge-droogde stopverf uit een vorig denkraam. Hijmoet weg, Duitsland uit.” (429)

Steungroepe vir Kruger in Nederland:“Jonge dames en heren van de Tekenacade-mie. Een deputatie van de 3de sectie van hetMetalen Kruis, gemiddelde leeftijd 89,5.” (430)

Churchill kritiseer die Britse wyse van oor-logvoering: “Daar was al genoeg mis mee,naar zijn onbescheide mening.” (494).

De Wet se mislukte inval in die Kaapkolonie:“Het regende nog steeds toen hij elf dagenlater met de staart tussen de benen terugglib-berde naar Transvaal.” (504)

Lyding tydens Smuts se inval in die Kaap-kolonie: “Beweging was nu puur lijfsbehoud.Wie stilviel, was ten dode opgeschreven.” (509)

En wanneer Smuts vir vredesamespre-kings na Transvaal teruggeroep word, diemooiste prosa: “Dit was een enorme opdon-der. Zo’n acht maanden geleden waren ze alsvogelverschrikkers de Kaapkolonie ingeslo-pen, ze hadden zich door onvoorstelbare moei-lijkheden heen weten te vechten, en ze con-troleerden inmiddels vrijwel het hele weste-lijke deel. En nu, precies op het moment datze zich opmaakten voor een spectaculair ver-volg, kregen ze dit nieuws. Zouden de zakener dan zo slecht voor staan in Transvaal enOranje Vrijstaat? Dat moest haast wel. Smutszag het allemaal somber in. Maar hij had geenkeus, hij moest wel gaan.” (542)

So ’n skitterende werk laat ’n mens huiwerom die twintigtal feitefoute uit te lig. Enkelevoorbeelde: Die twee republieke was nie saamas die Zuid-Afrikaansche Republiek bekend

President Thomas Burgers in Nederlandin 1873: “Hij wist niet alleen diplomatiekbanden aan te knopen maar ook een leninglos te krijgen voor de aanleg van een spoor-weg vanuit Transvaal naar de Indische Oceaan.Bovendien kreeg hij van de dichteres Catha-rina van Rees een volkslied mee naar huis.”(33)

Die Nederlanders se veranderde sieningvan die Boere in 1880: “Als bij toverslag on-dergingen de zwarte schapen van de familieeen metamorfose in de beeldvorming.” (34)

Die Transvalers se oorwinning by Majubain die Eerste Anglo-Boereoorlog: “Op 27 feb-ruari 1881 deelden ze de genadeklap uit, opde berg Majuba, een naam die nog lang zounasuizen in Engelse oren” (36)

Goud bring verandering: “In Johannesburgwerd in razende vaart een nieuw Transvaaluit de grond gestampt.” (78)

Kruger soek vergeefs finansiële steun inNederland in 1884: “Er was aanzienlijk uit-bundiger gezwaaid met vlaggetjes dan metchequeboekjes.” (94)

Ná die Jameson-inval: “De Boeren vondenelkaar in vastberaden eensgezindheid engezamenlijke afkeer van de Engelsen.” (137)

Leyds aan boord van ’n skip saam metBritse passasiers wat vertel hoe die Britse volkagter hul regering staan: “Leyds werd nietvrolijk van al hun verhalen.” (176)

Koerantinterpretasies: “Wat De Volksstem deBritten in de schoenen schoof, wierp The Timesde Boeren voor de voeten.” (250)

Wanneer French se kavallerie Kimberleyontset: “Bezweet, afgemat, dik onder het stof,maar dat weerhield respectabele dames er nietvan om hen min of meer van hun paard tetrekken en onstuimig te omhelzen.” (306)

Oor Arthur Conan Doyle: “De ImperialYeomanry wilde hem niet toelaten vanwegezijn leeftijd (veertig) en militaire ervaring(geen).” (318–9)

Lord Roberts wil nie die hertog van Malbo-rough langer op sy staf hê nie: “Daar liepenook al een Duke of Norfolk en een Duke of


nie (32); Churchill was nie by die Slag vanMajuba nie, maar wel by die vredesamespre-kings, en Buller het nooit tevore teen die Boeregeveg nie (203); deurgaans gebruik die skry-wer foutiewelik die benaming “commando”vir ’n burger—nee, wel in die twintigste eeudui dit op ’n “member of an amphibious unit”;die skrywer aanvaar Reitz se stelling dat hyop 17-jarige leeftyd eintlik te jonk was omkommandodiens te doen—in werklikheidwas die oproepleeftyd van 16 jaar af (384); hyverwar die Vrystaatse generaal Andries P.Cronjé met die Transvaalse generaal AndriesP. J. Cronjé (388); en Koos de la Rey het nie aandie Afrikanerrebellie van 1914 deelgeneem nie(568).

Bossenbroek vind (17) in die park van dieOorlogsmuseum van die Boererepublieke inBloemfontein slegs ’n Afrikaner-interpretasievan die oorlog. Hy kan gerusgestel word: Se-dert sy besoek in September 2011 het daartalle uitbreidings en ontwikkelings plaasge-vind wat sy stelling verouderd maak—’n Britsehospitaal met ’n uitstalling wat op die mediesedienste tydens die oorlog fokus, ’n voorstel-ling van ’n Britse begraafplaas met tydgenoot-like ysterkruise, ’n paradegrond met ’n loko-motief en trokke. En daar kom binnekort ’nmonument vir Britte wat gesneuwel het watnie op ander monumente in Suid-Afrika voor-kom nie.

Wat het ons hier? Ten spyte van die ge-noemde besware, ’n werk wat hierdie resen-sent se siel en historiese sin verryk het. Breedgaan hy op die boekrakke staan. Verdienste-lik. Onlangs het De Boerenoorlog ook in Afri-kaans verskyn en ’n Engelse uitgawe vir dieBritse mark word voorberei. My innige sim-patie aan die vertalers wat aan hierdie woord-kunstenaar se towerwerk reg moet laat ge-skied.

Fransjohan [email protected] van PretoriaPretoria


Migrant Women of Johannesburg—Life inan In-between city.Caroline Wanjiku Kihato. Johannesburg:Wits University Press, 2013. 224 pp.EAN: 978 1 86814 755 7.DOI: http://dx.doi.org/10.4314/tvl.v52i1.33

Migrant Women of Johannesburg—Life in an in-between city (2014) is an engagingly writtenstudy of African migrant women living Jo-hannesburg’s inner city and the adjacent areasof Hillbrow, Yeoville and Berea. Caroline Wan-jiku Kihato uses her own migrant status—aKenyan woman living in Johannesburg—ashighly personalised introduction to the notionof “home” and the theoretical conceptuali-sation of liminality as social practice. This in-sider-outsider perspective frames migrancyas a state of home(lessness) which is linked toeveryday social rituals. Methodologically, theauthor makes the bold choice of employingself-photography as a powerfully visual com-plement to rich interview and archival mate-rial.

Migrant Women of Johannesburg—Life in anIn-Between City skilfully interweaves the lifestories of women from the Democratic Re-public of Congo, Cameroon, Congo Brazza-ville, Nigeria, Rwanda, Burundi, Zimbabwe,Kenya and Uganda with a critical examinationof gendered socio-political, economic andcultural (dis)location. The first chapter of thebook, “Welcome to Hillbrow, You Will FindYour People”, draws upon the mythology ofJohannesburg as an African Tower of Babel toexamine the historical, economic and globalconstruction of its liminality as a migrant-city.This chapter inverts the conventional schemaof studying how the social, political andeconomic structures and policies of the cityinfluence migrant agency and ethnographyof how the migrant women’s quotidian ex-periences shape the city.

The forces that (re)make and break Jo-hannesburg as a migrant city are examined inthe chapters “The Notice: Rethinking Urban

Governance in the Age of Mobility” (chapter2) and “The Station, Camp and Refugee:Xenophobic Violence and the City” (chapter5). The former takes Hobbesian readings ofthe modern state’s maintenance of urbanorder through regulation, civil codes and mu-nicipal authorities and looks at how they are(re)configured by the survival strategies offemale street traders operating illegally on thecity pavements. Kihato illustrates how thecoproduction of order (state law) and disorder(street law) (re)configures the city / home as“the creation of hybrid practices that meldofficial with unofficial, formal with informal,legal with illegal” (44). However, the study isnot blind to the implosion of this liminal stateof (dis)order. The latter chapter thereforeexplores (un)belonging and the dichotomy ofinclusion/exclusion through the interrelatednarratives of the May 2008 xenophobicviolence that displaced thousands of foreignmigrants across the country. Agamben’s theo-ries about the concentration camp as a “stateof exception” are interwoven with the perspec-tives of a South African Police sergeant (98–102) and a refugee (108–11) shift the tones ofthe book to a humanitarian consideration ofpolitical liminality or statelessness. The skilfulinterrogation of terms such as refugee, asylumseeker and immigrant highlights the shiftingboundaries of legality and illegality that makethe refugee camp the ultimate symbol ofhomelessness.

The two middle chapters—namely “Be-tween Pharaoh’s Army and the Red Sea: SocialMobility and Social Death in the Context ofWomen’s Migration’ (chapter 3) and “Turningthe Home Inside-Out—Private Space andEveryday Politics” (chapter 4)—avoid theconflation of women’s quotidian lives withinthe domestic space by framing home(lessness)as a series of private and public negotiations.The former examines the trope of upwardsocial mobility and the social embeddednessof success through the portrait of Rosine, awidowed Burundian migrant whose desire to


“save face” prevents her from going homedespite the social precarity having to providefor her children alone (54–55). While the(im)mobility of Rosine who is trapped be-tween being “nobody” here and “somebody”there depicts women’s liminality in terms ofbeing in-between their home and migrantcountries, the fourth chapter associates homewith the domestic space.

This dual-conceptualisation is captured bya quote from Harriet, a Ugandan migrant:“There is home with a capital ‘H’ which iswhere I come from. And there is home …small ‘h’ where I am living here in Johannes-burg. The two are different; they are both myhomes but one is more my ‘Home’ than theother” (76). The association of home with thedomestic is cleverly nuanced by the intercon-nectedness of private and public spaces.

The visual aspect of the book comes intoits own capturing intimate moments ofmothering, domestic rituals, family meals andthe aftermath of domestic violence in thischapter. Kihato’s analysis frames personalexperiences in terms of their relation tocollective codes of morality, gendered hier-archies and public law.

Caroline Wanjiku Kihato’s use of self-photography as a visual narrative is a gamblethat more than pays off. It enables her to givefresh conclusions on materiality, agency andthe ways in which migrant women seethemselves. The invitation in the book to usegendered liminality as a lens through whichwe can reconsider normative visions of urbangovernance and belonging makes a meaning-ful contribution to migrant studies. This ismade all the more seductive by the author’sattentiveness to the voice and vision of hersubjects.

Polo [email protected] of PretoriaPretoria

18 resensie crous web 02 - scielo.org.za · in die ander skulp-gedig, “nautilus pompi-lius”...

Documents