19_wiesław wernic_w nowej fundlandii

Indeks: 00167/2015/04/W_19 Pozycja e-book_JW48: 059

Opracowanie edytorskie: Jawa48

na podstawie egzemplarza ze zbiorw prywatnych

Tylko do uytku wewntrznego i osobistego bez prawa przedruku i publikacji tak w czci jak i w caoci.

Kwiecie 2015

Prawa autorskie

nale do autora, autorw ilustracji,

Wydawnictwa CZYTELNIK,

ich spadkobiercw oraz innych osb fizycznych i

prawnych majcych lub roszczcych sobie takie prawa. Materiay wykorzystane w opracowaniu, stanowi rdo danych o

naszej kulturze, literaturze i historii, stanowi wasno publiczn, a ich

rozpowszechnianie suy dobru oglnemu.

Wykorzystywanie tylko do uytku osobistego, tak jak czyta si ksik wypoyczon

z biblioteki, od ssiada, znajomego czy przyjaciela.

Wykorzystywanie w celach handlowych, komercyjnych, modyfikowanie, przedruk i tym

podobne bez zgody autora edycji zabronione.

Niniejsze opracowanie suy wycznie popularyzacji tej ksiki i przypomnienia

zapomnianych pozycji literatury z lat szkolnych.

Przez Gry i Prerie Tom 19 Wiesaw Wernic W NOWEJ FUNDLANDII


7

Spis rozdziaw

Kres dugiej podry str. 8 Dzie peen wrae str. 37 Weterynarz str. 72 Napad str. 112 Przygoda Karola Gordona str. 147 We mgle str. 174 Porwanie str. 200 Skamieniae soce str. 236 Wyprawa str. 269 Nota edytorska str. 295



8

I

K r e s d u g i e j p o d r y

Bo to byo tak. W dawnych, bardzo dawnych czasach, nim do

tego kraju przybyy blade twarze, Indianie wierzyli (a i dzi poniektrzy

wierz), e kada skaa i rzeka, kade drzewo i ptak, i czworong maj swe

duchy. Niektre z tych duchw s dobre, niektre ze. O tych duchach, ktre

przybieray postacie olbrzymw lub czarownikw, a niekiedy zwierzt,

Indianie opowiadali zdumiewajce historie, zwane atookwakuns, co znaczy:

cudowne opowieci.

Wedug tych opowieci na pocztku wiata istniay jedynie las i

morze. Nie byo ani ludzi, ani zwierzt. I oto pewnego dnia pojawi si

olbrzym o ludzkich ksztatach. Nazywa si Gluskap.

Gdzie si urodzi i kiedy, nikt nie wie. Wiadomo tylko, e

przywdrowa z nieba wraz ze swym bratem-bliniakiem, Malsumem.

Pojawili si na ziemi Pnocnej Ameryki, na obszarze pooonym najbliej

wschodzcego soca. Zakotwiczywszy u brzegw swe kanoe Gluskap

ruszy w gb granitowej wyspy, ktr nazwa Uktamkoo. To wanie bya

ta ziemia, na ktrej dzi mieszkamy, dawna siedziba olbrzyma, Nowa

Fundlandia.

Gluskap wyglda jak przecitny Indianin, by jednak dwa razy

wyszy i dwa razy silniejszy od najwikszego i najsilniejszego z

pniejszych wojownikw.

Nigdy nie chorowa, nie starza si i nie umar. I posiada skrzany

magiczny pas, ktry dawa mu czarodziejsk moc. Ale uywa jej jedynie po



9

to, by czyni dobro. Jego brat natomiast, Malsum, rwnie potny wzrostem

i si, bardzo rni si wygldem od Gluskapa. Na ludzkim ciele mia

osadzon gow wilka, a swej siy uywa dla czynienia za.

Obaj zjawili si na wyspie w ciepej porze roku, kiedy powietrze

wypeniay mie wonie kwiatw i zi, a morze szumiao agodnie.

Gluskap przystpi do pracy. Najpierw stworzy May Lud:

czarownikw, zwanych pniej przez Indian: Megumoowesoos. Byy to

niewielkie, wochate stwory, mieszkajce wrd ska i grajce na fletach.

Podobno taka muzyka rzuca czar na kadego, kto jej sucha. Nie wierzy pan,

doktorze? Ja rwnie. Chocia w kadej legendzie indiaskiej tkwi ziarno

prawdy. Nie mam racji?

Na pewno tak odparem.

Ot Gluskap z grona tych maych stworw wybra sobie

sucego, Kun. Z kolei zaj si tworzeniem ludzi. Z wielkiego uku

wypuci dwie strzay, trafiajc w dwa pnie jesionw. Wtedy z wntrza pni

wyszli mczyni i kobiety. By to mocny i pikny lud o jasnobrzowej

skrze i lnicych czarnych wosach. Gluskap nazwa ich Wabanaki, co

znaczy: ci, ktrzy yj tam, gdzie wstaje dzie. Z czasem Wabanaki

opucili Uktamkoo (Now Fundlandi) i podzielili si na plemiona. Dzi

stanowi cz narodu Algonkinw. Jednake w tamtych odlegych czasach

tylko plemiona Micmac, Malecite, Penobscot i Passamaquoddy, yjce

obecnie w lasach wschodniej Kanady i Stanw Zjednoczonych, naleay do

ludu Gluskapa.

Gdy przybyli tu osadnicy francuscy, sowo: Wabanaki zaczli

wymawia nieco inaczej. Mwili: Abenaki. I tak ju zostao. Dlatego obecnie

lud Gluskapa znany jest pod tym zmienionym imieniem. Nie nudz pana,

doktorze?

Zaprzeczyem bardzo szczerze.

Cieszy mnie, e kogo interesowa mog stare indiaskie

legendy. Ale wracam do tematu.



10

Gluskap, obejrzawszy dokadnie swe dzieo, wyda okrzyk radoci,

od ktrego potne pnie pochyliy si niczym odygi traw. Zgromadzi ludzi,

by oznajmi, e jest ich Wielkim Wodzem i e bdzie rzdzi nimi z mioci

i sprawiedliwie. Potem nauczy ich budowania wigwamw z kory

brzozowej, lekkich odzi, jazw na rzekach, aby mogli owi ryby, oraz

rozpoznawania rolin uytecznych jako leki. Na koniec wyjawi ludziom

imiona wszystkich gwiazd na niebie, ktre byy jego brami. Uczyniwszy to,

Gluskap przystpi do tworzenia zwierzt.

Najpierw stworzy wiewirk, z kolei osia i niedwiedzia. A

nastpnie wszystkie inne zwierzta, ktre do dzi yj na preriach, w lasach

lub w gbi wd naszej piknej ziemi.

To wszystko opowiedzia mi przed laty Chebec, stary Indianin z

pnocnych puszcz wschodniego wybrzea. Prosz wybaczy, jeli jzyk mej

opowieci by nieco chropawy i niezbyt poprawny. Nie miaem okazji

nauczy si piknych swek i gadkich zda, jakimi wiergoc ludzie

wielkich miast poudnia. Byem traperem i przez cae lata przebywaem

wrd traperw.

Ale wrcz przeciwnie zaprzeczyem. Interesujca to

legenda i zgrabnie opowiedziana. Na pewno wzbogaci moj wiedz o yciu

czerwonoskrych plemion.

Przyjemnie mi to usysze... No, ja ju sobie pjd.

Nie poczeka pan na syna?

Ju zmierzcha, a obiecaem ziciowi narba drew przed noc.

Podnis si z pnia, na ktrym obok mnie siedzia. Chciaem

rwnie wsta, lecz pooy mi sw cik do na ramieniu i przytrzyma.

Po co te ceregiele? Niech pan siedzi, doktorze. Nadwerenie

cigna to paskudny przypadek. Nie naley forsowa nogi, chyba e pragnie

pan bez koca tkwi przed t chaup. Hej! krzykn w kierunku

domostwa. Kitty, bywaj! Moe jutro znw pana odwiedz doda

jeszcze.



11

Bardzo prosz odrzekem. Bd czeka na pana.

Umiechn si i ruszy wsk steczk ku brzegowi jeziorka,

potem skrci w prawo, a zasoniy go rozoyste krzewy i gsto rosnce

drzewka.

Zostaem sam. Co prawda, w gbi domu, ktry wznosi si za

moimi plecami, krztaa si Kitty, czyli Katarzyna Grant, ale oczy moje

zwrcone byy w stron byszczcej w socu tafli jeziorka.

Siedziaem na obalonym grubym pniu drzewa, o kilkadziesit

krokw od maego, z desek zbitego tarasu, przez ktry wchodzio si do

mieszkalnego budynku. Wok mnie rozcigao si niewielkie kolisko

udeptanej, jaowej ziemi. Spod jej powierzchni gdzieniegdzie wystaway

jakie fragmenty potnych gazw, a dokoa rosy gste krzewy, wrd

ktrych pienia si lena czarna jagoda. Dalej biega wska, wyboista

steczka. Tam wanie potknem si wczoraj, nadwerajc cigno lewej

stopy. Siedziaem wic okrakiem na pniu, z nog zabandaowan w kostce,

z wilgotnym okadem pod bandaem. Fatalna dla mnie cieka w

kocowym swym biegu przedzieraa si przez skpy zagajnik, aby wreszcie

utkn na brunatnym pamie wilgotnej gliny. O krok dalej zaczynay si

wody jeziorka. Kpaem si w nim wczoraj, lecz dzi musiaem

zrezygnowa z tej przyjemnoci. Nie staraem si nawet dokutyka do

brzegu.

Jeziorko byo podugowate. Nawet bardzo kiepski pywak mgby

bez wielkiego wysiku osign jego przeciwlegy brzeg. W prawo

natomiast i w lewo wody rozleway si na odlego mili1. Na prawo jak

zdoaem to stwierdzi przed dwoma dniami jeziorko ograniczaa dzika

czka przecita poln drog, a raczej ladem drogi. Rzadko z niej korzystali

piesi i konni koleiny wozw ledwo znaczyy kierunek szlaku.

Na lewo za jeziorko stopniowo si zwao a do szerokoci

maej rzeczki, leniwie pluskajcej o paskie brzegi, by wreszcie zgin w

mrocznym wntrzu pierwotnego boru.

1 Okoo 1600 m.



12

Jeziorko nie miao nazwy, podobnie jak rzeczka. Nazwy nie

posiada zreszt caa okolica. Taki zagubiony wiat.

Spojrzawszy w kierunku spywu rzeczki, dostrzegem dwie

ciemne sylwetki zdajce w moim kierunku. Oczywicie mogli to by

jedynie moi przyjaciele bo kt by inny Karol Gordon i Maks Grant,

m Kitty, powracajcy z owieckiej wycieczki. Oto Karol wycign rk

pokazujc swj up: zajc-bielaka2, jeszcze z kpkami biaej sierci na

apach, zwanych przez myliwych skokami. Zajc-bielak jest nieco mniejszy

od swego krewniaka-szaraka, a zasadnicza rnica polega na tym, e bielak

dwukrotnie w cigu roku zmienia sier. Pod koniec jesieni jego futro

zaczyna janie, a w pocztkach zimy staje si tak biae, jak okrywajcy

ziemi nieg. Jedynie na czubkach uszu pozostaj dwie czarne kpki. Z

pocztkiem wiosny bielak szybko traci swe zimowe okrycie. Jego nowe,

letnie futro ma barw szarobrzow. Takiego wanie zajca pokazywa mi

ju z daleka Karol.

Jak tam twoja noga, Janie? zapyta, gdy stan przy mnie.

Niele odparem. Mam nadziej, e za dzie lub dwa bd

mg porusza si rwnie sprawnie jak ty.

Umiechn si.

Widz, e jeste dobrej myli. Cieszy mnie to. Przecie nie

cignem ci tu po to, aby tkwi bezczynnie nad t kau pogardliwie

okreli jeziorko. No, ale tak znakomity lekarz jak ty, ktry potrafi

wyleczy kadego pacjenta, da sobie rad z wasn nog.

Zwichnicie wydaje mi si bahe. A ty, Karolu, daj spokj

uszczypliwociom, do ktrych, jak zauwayem, masz ostatnio skonno.

Przepraszam zamia si Karol i usiad obok mnie, a zajca

zabra Maks Grant i znikn z nim w gbi domu.

2 Zarwno zajc-bielak jak i szarak nie wystpoway w tym czasie w Ameryce Pnocnej. Szaraki pokazay si w

Ameryce Pnocnej (chocia gwnie w Poudniowej) jedynie na obszarze wschodnim pomidzy Charlestonem a Norfolk. [JW48]



13

Zapalilimy fajki, gapic si na soce, ktre ju poow swej

czerwieniejcej tarczy zdyo skry si poza korony ciemnogranatowych

wierkw. Ptaki ucichy, wiatr ucich, ziemi powoli okrywaa wieczorna

cisza. Na wschodniej stronie ju gstniaa ciemno, ale zachd jeszcze

gorza rowym blaskiem, niby un dalekiego poaru.

I co z t odzi? przerwaem milczenie.

Ano, nic. Spoczywa w tym samym miejscu co przedtem. Grant

zastanawia si, czy jej -nie przycign tutaj.

Nie powinien tego robi, wiolarz moe wrci lada godzina.

Powiedziaem mu to samo, wic zrezygnowa z zamiaru.

I susznie. A tropy?

Poza tymi, ktre odkrylimy poprzednio, nowych nie ma.

Myl, e za dzie, dwa i one si zatr. Ta d mnie nieco niepokoi,

Karolu pyknem kbem dymu. Czy jej posiadacza nie spotka

nieszczliwy wypadek? Moe potrzebuje pomocy?

Nieszczliwy wypadek...

powtrzy przecigle Karol. Oczywicie,

braem to pod uwag, lecz nic na to nie

wskazuje. Przecie razem z Maksem

przeszukalimy spory szmat lasu.

Ale powierzchownie.

Bo i nie byo powodu do jakich

drobiazgowych bada. Dzi przy okazji

polowania przemierzylimy dobry kawa

pobrzea rzeczki i ze dwie mile boru.

Przy okazji polowania

pooyem nacisk na sowo okazja, lecz Karol nie zrozumia czy te nie

chcia zrozumie ironii. Machn tylko rk, jakby opdzajc si przed

dokuczliwym komarem.



14

Posuchaj, Janie. Przed chwil sam powiedziae, e nie znany

nam wiolarz moe wrci w kadej chwili. Rozmawiaem na ten temat z

Grantem, ktry twierdzi, e nawet miesiczna nieobecno waciciela odzi

nie daje powodw do niepokoju. Kraj jest rozlegy i miejscami dziki, tote

nikt niedowiadczony nie prbuje penetrowa jego gbi. Moe si na to

zdecydowa jedynie stary wyga, ktry potrafi wyj cao z kadej opresji.

Obaj jestecie optymistami stwierdziem. Teoretycznie

twj wywd jest suszny, lecz sam dobrze wiesz, e na takich rozlegych i

dzikich terenach mog si zdarzy niebezpieczne przygody nawet

najbardziej dowiadczonym traperom i przebiegaczom cieek.

Pora wyjani, o co waciwie chodzio w naszym sporze.

Ot przed trzema dniami, podczas beztroskiej przechadzki

wzdu brzegu rzeczki, w odlegoci jakiej ptorej mili od leniczwki

natrafilimy na wycignit na piasek dk. Typowe indiaskie kanoe z

brzozowej kory, wzmocnione poprzecznymi drewnianymi przegrodami.

Wewntrz spoczywao krtkie wioso o dwu pirach. I nic wicej.

Sprawna d porzucona na rzecznym brzegu, wrd cakowitego

pustkowia to wprost nieprawdopodobne! Kanoe nie spado z nieba.

Gdyby wyrzuciy je na brzeg fale rzeczki, musiaoby wypyn z jeziorka,

nad ktrym mieszkalimy. A przecie nie byo tu innej odzi, poza cznem

stanowicym wasno Maksa Granta. Z tego wynika logiczny wniosek: kto

tu przypyn z dou rzeczki. Lecz kto?

Zaciekawieni, jaki to go zawita w nasze odludzie,

postanowilimy cierpliwie czeka. Skoro zostawi d, musi wrci. Ba, lecz

takie rozumowanie pasuje raczej do okolic gciej zaludnionych. A tu, na

pustkowiu, mona d pozostawi i wcale po ni nie wrci albo wrci po

miesicach jak twierdzi Maks Grant byle przed zim, nim mrz zetnie

lodem rzeczne koryto.

Rozoylimy si na piaszczystej asze tu obok tajemniczej odzi i

mic fajeczki czekalimy na nieznanego przybysza. Ten czas oczekiwania

zuyem na zadawanie Maksowi kolejnych pyta. Ciekawoci swej w peni



15

jednak nie zaspokoiem, chocia uzyskaem sporo interesujcych

informacji. O co pytaem? O tym pniej.

Po trzech godzinach daremnego wyczekiwania ruszylimy na

poszukiwanie tajemniczego przybysza. Pocztkowo szlimy brzegiem

rzeczki, pniej skrcilimy w gb lasu, bo w tamtym kierunku wiody

odkryte przez Karola lady stp.

Lepiej widoczne na przybrzenym piasku, mocno zatarte na

murawie i cakowicie gince wrd lenego poszycia. Nie zawiody nas

zreszt daleko. Trzeba byo wraca ku rzece i znw skierowa si nad

jeziorko.

Od tamtej pory miny trzy dni, a d nadal spoczywaa na

piasku. Tak przedstawiaa si sprawa budzca nasze zainteresowanie i, nie

ma co ukrywa... niepokj.

By tu ojciec Maksa poinformowaem Karola. Opowiedzia

mi star indiask legend i wanie poszed sobie do domu.

On lubi opowiada. Myl, e podobnych legend ma w gowie

peny worek, z ktrym przewdrowa p Ameryki. Tylko nie bierz

dosownie wszystkiego, co mwi. Bo lubi te fantazjowa. Jedno doda,

drugie odejmie, a wszystko tak zrcznie, e nawet najbardziej podejrzliwy

suchacz nie poapie si, gdzie prawda, a gdzie fasz. Podczas zimy, gdy

trafiaa si kurniawa, Stephen Grant przesiadywa tu po

trzy, cztery dni, umilajc nam swymi opowieciami przymusow nud. To

ciekawy czowiek. Im lepiej si go poznaje, tym bardziej zyskuje na

wartoci. Sam si przekonasz, Janie.

Przekonam si potwierdziem artobliwie i zaczem czycic

fajk.

Chodcie! w drzwiach domu ukaza si Maks. -

Pora co przeksi.

Wstaem z pnia i podtrzymywany przez Karola, kulejc

przekroczyem prog. budynku. Za malutk sionk znajdowaa si obszerna

kuchnia zajmujca chyba poow domu.



16

Wdrujc wraz z Karolem tu i tam, odwiedzajc farmy i wioski na

zachodzie Stanw lub Kanady, widziaem niejeden raz takie kuchenne

pomieszczenia. Wikszo wyposaona bya w potne kominki. Nad

paleniskami, na elaznych hakach wieszao si elazne garnki. Jak taki

garnek wyglda nawet po jednorazowym uyciu, atwo sobie wyobrazi, a

jak pniej ciko gospodyni oczyci go z tustej sadzy, o tym wie tylko ten,

kto tego prbowa. Ja prbowaem!

W domu Maksa Granta kominka w kuchni nie byo. Jego miejsce

zajmowa wielki metalowy piec na czterech niskich nkach, z fajerkami i

piekarnikiem nowo, ktr ku radoci kobiet powoli wypieraa z

farmerskich domostw niewygodne, kopotliwe kominki. Drugim

ulepszeniem bya studnia... w kuchni! Tak, tak. Oto wzdu jednej ze cian

umieszczono bardzo dugi st, a w jego rogu znajdowa si okrgy otwr o

rednicy sporej beczki. Karol zwrci mi na to uwag. Spojrzaem w gb

otworu. Drewniane obrcze, jedna pod drug, spaday prostopadle w d,

by znikn w czarnym lustrze wody. Zagadnem Maksa, co najpierw

zbudowano: dom czy studni. Odpar, e oczywicie studni, ktra pniej

zostaa obudowana cianami kuchni. Doda, e we wsi, z ktrej pochodzi,

sporo chat zostao wyposaonych w takie wewntrzne studnie, co bardzo

uatwia ycie gospodyniom, zwaszcza zim i podczas jesiennych szarug.

Tu dodam, e piec kuchenny by jedynym w caym domu. Zimow

por oba pokoje staway si bezuyteczne. Mieszkacy korzystali tylko z

kuchni, gdzie w piecu bez przerwy buzowa ogie. Ano, przecie w styczniu

temperatura w tych okolicach spada czasem do 22 stopni poniej zera!3

Brak piecw w pokojach nie by dla mnie niczym zaskakujcym.

We wszystkich znanych mi domach farmerskich tak byo. Po prostu ze

wzgldw oszczdnociowych, a i rwnie technicznych nowy piec

wymaga nowego przewodu kominowego.

Po kolacji, ktra trwaa tak dugo, a pani Kitty musiaa zapali

naftow lamp, gadalimy jeszcze, pykajc z fajeczek, a gdy gwiazdy ukazay

si na niebie, udalimy si na spoczynek. Taki tu ju panowa zwyczaj.

3 Czyli 30C.



17

Wstawao si natomiast, kiedy czerwone zorze rumieniy wiat. Przyznam,

e tego rodzaju zwyczaje wcale mnie nie zachwycay. Wprawdzie nikt mnie

rankiem nie ciga z ka, lecz skoro gospodarze ju krztali si po

obejciu, a Karol, chlapic si nad stawem, wywrzaskiwa jak trapersk

piosenk (te pomys!), nie wypadao przecie wylegiwa si duej.

Powiadam: nie wypadao. Czy doprawdy w tej guszy naleao si liczy z

tym, co wypada i co nie wypada? A jednak nie byy to jedynie miejskie

nawyki czowieka, o ktrym mwi si, e jest dobrze wychowany. Kiedy,

gdy w samym rodku skalistej pustyni pad mi ko z pragnienia, a ja ledwo

wlokem si w kierunku rda odkrytego cudownym zrzdzeniem losu,

napotkaem poraonego podobnie jak ja pragnieniem wdrowca. Do

rda on doczoga si pierwszy. I co? Czy rzuci si na ziemi i zanurzy

gow w przywracajcym ycie nurcie? Nic podobnego! Odpi manierk

wiszc u pasa, napeni wod, podszed do mnie i wrczy mi j. A potem

cierpliwie czeka, a j oprni. Dopiero wwczas pad plackiem na

wilgotny brzeg i dugo, powoli gasi pragnienie. Nigdy, przenigdy tego nie

zapomn. Wspaniay gest zaiste wspaniaego czowieka! Dlaczego tak

postpi? Przecie by nie mniej spragniony ni ja. Wida uzna, e nie

wypada postpi inaczej, e nakazywao mu tak poczucie wasnej

godnoci. A przecie jak si wkrtce dowiedziaem by to czowiek,

ktry nigdy w yciu nie oglda wielkiego miasta i ktremu nikt nigdy nie

tumaczy, co wypada, a co nie...

Wczesne wstawanie miao i swe dobre skutki, przede wszystkim

te, e wieczorem zasypiaem szybko i e spaem bez przerw, bez nocnych

majakw i nagych przebudze. Wic i teraz natychmiast zapadem w

nico.

Pora wyjani, jak do tego doszo, e w poowie wiosny Karol

Gordon i ja znalelimy si w tej dzikiej puszczy.

By rok 1893. Przed dwunastu laty ujrzaem po raz pierwszy

Karola. W moim rodzinnym miecie Milwaukee, w szpitalu, gdzie

pracowaem jako lekarz.



18

Tak, poznalimy si przed dwunastu, a moe nawet przed

trzynastu laty. Jak ten czas leci!

Karol Gordon, modociany kowboj, pracowa ongi na farmie o

pitnacie mil na pnoc od Chicago. Po kilku latach ruszy samotnie na

poszukiwanie zota. Bowiem wwczas wanie odkryto zote yy na dzikim

obszarze Czarnych Gr, co wkrtce doprowadzio do dewastacji tych

piknych terenw i do krwawych walk z plemionami Indian. Tych, ktrzy

Czarne Gry uznaway, i susznie, za ziemie nalece do nich od wiekw.

Powrciwszy szczliwie z wyprawy, wzbogacony o zoto, Karol

uda si z karawan osadnikw do Teksasu i tam przeobrazi w farmera.

Lecz klska suszy trwajca trzy lata, ktra orn ziemi zamienia w tward

jak kamie, spkan polep, wygnaa go na pnoc. Zosta traperem.

Poznaem Karola, kiedy le zagojona rana po spotkaniu z szarym

niedwiedziem doprowadzia go w kocu do szpitala. Tak to si zaczo. A

znajomo lekarza z pacjentem przeobrazia si z czasem w trwa

przyja.

Jesieni 1880 roku Karol

namwi mnie na myliwsk wypraw w

gusz, dzicz i bezludzie. Nastpnego roku

wyruszylimy na ziemie poudniowo-

zachodniej Kanady. Odtd rokrocznie z

nadejciem wiosny opuszczaem

Milwaukee przy boku Karola, najczciej

w siodle, cho zdarzyo si dwukrotnie, e

nie konno, lecz odzi wyruszylimy na

wypraw.

Gordon znika na ca zim. Wczy si, przewanie ze sztucerem,

po pnocnych kracach Kanady, gdzie zwierzyny jeszcze nie brakowao,

zwaszcza tej futerkowej. Na srebrnych i bkitnych lisach, na sobolach,

kunach i skunksach zbi wcale niemay majtek, ale e by z usposobienia

wczg, nie zaoy rodziny, nie mia domu, a do gospodarki farmerskiej

rozczarowa si raz na zawsze. Zosta traperem i by nim nadal, chocia

mg to wszystko rzuci w diaby. Ale nie rzuca. Bo za bardzo pokocha to



19

traperskie ycie wrd surowej, pierwotnej przyrody, na prerii szumicej

agodnym wiatrem, wrd puszczy i potokw przedzierajcych si z

pluskiem przez skaliste pustkowia gr.

Karol Gordon le znosi pobyt w miecie. Nic dziwnego. Przecie i

ja po kadym powrocie z trzymiesicznej wyprawy musiaem przez dugie

tygodnie na nowo przyzwyczaja si do gwaru i kurzu miejskich ulic.

W kocu marca tego roku, podczas ostatniej zawieruchy nienej,

ktra raz jeszcze wybielia ulice i dachy domw Milwaukee, pewnego ranka

energicznie zapukano do drzwi mego mieszkania. Zanim Katarzyna moja

dugoletnia gospodyni posza otworzy, wiedziaem ju z ca pewnoci,

e oto wrci z dalekiego szlaku Karol. I nie pomyliem si.

Za progiem sta, cakowicie obsypany niegiem, mj przyjaciel. Z

dug broni ukryt w futerale i z wielkim tumokiem na plecach.

Padlimy sobie w objcia jak dwaj bracia rozczeni losem przez

lata, chocia rozstalimy si raptem przed kilkoma miesicami. Ale tak ju

weszo nam w zwyczaj to wzajemne ciskanie si i poklepywanie z radoci

po plecach. Zwykle z rozjanionym obliczem przygldaa si temu

Katarzyna. Znaa Karola prawie tak dawno, jak ja.

Po takim przywitaniu cig dalszy zawsze wyglda jednakowo:

Karol goli si moj brzytw, co zwyke trwao bardzo dugo, jako e wraca

do Milwaukee zaronity niczym niedwied. Kt by si goli podczas

traperki, gdy temperatura spada do dwudziestu stopni poniej zera?

Ogolony, Karol burzy wod w wannie, energicznie szorujc si szczotk,

aby na koniec zasi naprzeciw mnie przy nakrytym obrusem stole.

Siedzia i teraz, z apetytem zajadajc szynk. Musia by porzdnie

wygodniay, wic nie zadawaem mu adnych pyta czekajc, a sam

przerwie milczenie. Lecz kiedy wreszcie mj go odoy n i widelec i

rozpar si wygodnie w fotelu, zagadnem:

Jak poszo?

Mrugn do mnie jednym okiem:



20

Niele, Janie. Wcale niele. Kilka skrek mam w tobole. Dla

przyjaci, a wic przede wszystkim dla ciebie.

Podzikowaem.

A reszta?

Sprzedaem w faktorii hudsoskiej kompanii. Za czeki na

tutejszy bank. W Milwaukee dostabym na pewno wicej, ale nie chciao mi

si dwiga tobow. Pewnie czowiek si starzeje.

Na takie stwierdzenie wzruszyem ramionami. Wydawao mi si

zupenie nieprawdopodobne, aby Karol mg si kiedykolwiek zestarze.

Nie wzruszaj ramionami. Przeyem przygod, ktra

potwierdza moje podejrzenia. Niewiele brakowao, a kiepsko byoby ze

mn.

Co takiego? zdziwiem si szczerze.

Wstyd si przyzna, lecz zwierz ci si w tajemnicy, e

okazaem si durniem na poziomie greenhorna. Ba, gorzej jeszcze!

Nie przesadzaj, Karolu!

Nie przesadzam. Wyobra sobie... To byo na poudniu

prowincji Quebec, kilka mil od jeziora Magpie. Zupene bezludzie, a przecie

trafiem tam na francusk wiosk o wdzicznej nazwie Kaczy D czy co w

tym rodzaju. Mieszkacy porozumiewali si przedziwn, starowieck

francuszczyzn, ale nawet gdyby nie bya przedziwna ani starowiecka, i

tak niewiele bym rozumia. Na szczcie kilku modszych rolnikw nieco

znao angielski. Ale mniejsza z tym. Natomiast wyobra sobie, e tam

hoduj osy!

Osy? To rzeczywicie nieco dziwne. Lecz co z tego?

umiechnem si.

Podobno to tradycja sigajca stuleci, przywieziona z dalekiej

Francji. Napatrzyem si na te osy, mnstwo osw. A po dwch dniach

ruszyem na wschd.



21

Wspiem si na oby pagrek, z ktrego wiatr zwia cienk

powok niegu i skd wida byo bia, poprzerywan czarnymi pasmami

ziemi paszczyzn, a dalej czarnogranatow lini lasu. I wanie na tej pustej

paszczynie zauwayem szar sylwetk zwierzcia. Przyoyem lornetk

do oczu i parsknem miechem. To by osio. Mody osio, ktry

przywdrowa tu z pobliskiej wsi. Uznaem za swj obowizek, w podzice

za gocin, zagna czworonoga tam, gdzie mg znale straw i ciepy kt

w stajni. Wrd tej pustki czekaaby go niechybnie mier z godu, z zimna

lub od wilczych kw.

Zszedem z pagrka i powoli ruszyem przez paszczyzn, mijajc

malutkie zaspy niegu i odwiane skiby rudawej, skamieniaej gleby. Zwierz

kryo to tu, to tam, a ja zbliaem si do niego. Wesoy i beztroski, bo

soce grzao przyjemnie... Chyba oczy moje straciy ostro widzenia. Bo

jak inaczej wytumaczy? Wyobra sobie, Janie, e dopiero z odlegoci

kilkunastu krokw zauwayem, e to nie osio.

Tylko mody oszak! przerwaem rozweselony.

Zgade. Mode oszaki z duej odlegoci nieco przypominaj

osy. Lecz ja znajdowaem si zupenie blisko zwierzcia, gdy spostrzegem

sw pomyk. Haba i wstyd! westchn zabawnie. No, ale w mgnieniu

oka przestaem by greenhornem. Bo greenhorn na pewno ucieszyby si

widokiem cielaczka i w podskokach zbliyby si, eby go pogaska. Ja

podskoczyem, ale do tyu. Tam gdzie przebywa oszak, na pewno w pobliu

znajduje si i osza. A to przestaje by zabawne

Piekielnie otwarta rwnina nie dawaa adnej osony. Poczem

si cofa na tamten oby pagrek, ktry opuciem ku swemu nieszczciu, a

oszak powolutku, uporczywie kroczy moimi ladami. Tak mnie nagle

pokocha. By lekki mrz, a przecie spociem si niczym ruda mysz

dostrzegszy, jak z lasu wyskoczy na rwnin i gna koyszcym si

krokiem wielki czworong. Jak przewidywaem, stara osza biega na

ratunek swemu dziecku! Rozumiesz?

Doskonale rozumiem. Lecz w ostatecznoci moge strzela.



22

Pomyl, Janie! Czy mogem zabi matk tego cieltka?

Szeciomiesicznego malca skaza na mier? osie rodz si przewanie w

maju, a wwczas by pocztek listopada.

W obronie wasnej miae prawo strzela i z takiego czynu

rozgrzeszyby ci kady traper.

Hm... ale ja nie rozgrzeszybym sam siebie. C mi pozostao?

Jedynie odpdzi cielaka, by wrci do matki. Nie miaem pod rk nic, czym

mgbym rzuci, nawet kamienia. W ostatecznej desperacji odwrciem si i

poczem biec co si w nogach ku pagrkowi, co zreszt rwnie byo

czynem nierozsdnym, bo czworonogi malec mg za mn pogoni. Ano,

straciem rozsdek.

Gdy ciko dyszc dotarem na szczyt wzniesienia, obejrzaem si.

oszak znajdowa si tu-tu za mn, a jego rozsierdzona mama niewiele

dalej. Skoczyem wic w d, potknem si i upadem, potem stoczyem si

jak niena kula pod kraniec zbocza. Troch mnie to oszoomio i zapewne

musiao min nieco czasu, nim zdoaem si podnie. Spojrzaem na

szczyt pagrka, spodziewajc si ujrze tam oszaka. Nie byo go jednak.

Odczekaem jeszcze ze dwie minuty i wiedziony ciekawoci, wdrapaem

si z powrotem. Wtedy odetchnem z ulg. Poprzez zanieon

paszczyzn wdrowaa stara osza ze swym maym, oddalajc si w

kierunku lasu. Tak to si wszystko szczliwie dla mnie zakoczyo, lecz

mimo to straciem serce do polowania w tamtych stronach. Zawrciem.

Najpierw do olej wioski, pniej na wschd do najbliszej stacji

kolejowej. Sam nie bardzo rozumiem i trudno to wytumaczy, ale co mnie

pdzio z tamtych stron. Moe to jakie przeczucie...

Ho, ho, Karolu! Moe ty naprawd si starzejesz, tyle e inaczej,

ni mylisz. Stajesz si przesdny!

Karol zlekceway moj uwag i mwi dalej:

Miaem odrobin szczcia. W p godziny po moim przybyciu

na samotn stacyjk nadjecha pocig.

Dokd chciae jecha?



23

Wwczas jeszcze nie wiedziaem rozemia si mj

przyjaciel. Dziwne, co? Ale tak wanie byo.

I co dalej?

Dalej... bya Nowa Fundlandia.

Co takiego?! wykrzyknem zaskoczony. Jakie licho ci

tam zagnao?.

Nie licho, tylko pocig.

Przecie nie dojechae do Nowej Fundlandii pocigiem!

Oczywicie, e nie. To tylko skrt mylowy. Pocigiem dotarem

najpierw do Halifax. Co mi wtedy w ucho poczo piewa o Nowej

Fundlandii. Nigdy przecie tam nie byem. Ruszyem wic znowu kolej, na

sam pnoc Nowej Szkocji, a stamtd promem na wysp Cape Breton, do

miejscowoci Sydney, wreszcie z Sydney, znowu promem, do Portaux-

Basques, lecego na poudniowym wybrzeu Nowej Fundlandii. Tak si

zakoczya moja bardzo duga podr. Ale nie auj. Uff! Rozgadaem si,

pozwl, e chwil odsapn.

Oczywicie. Myl, e nawet przydaoby ci si odsapn w

ku. Wygldasz na bardzo zmczonego. Do jutra.

Nie zaprotestowa, a wic nie myliem si. Daleka podr musiaa

nieco nadszarpn jego siy. Napisaem nieco, poniewa ju nazajutrz nie

znalazem na jego obliczu ani ladu poprzedniego zmczenia.

Przegadalimy od niadania do lunchu i gadalibymy zapewne duej, gdyby

nie pojawi si pierwszy w tym dniu pacjent. Po nim drugi, trzeci... a

marcowy zmrok wtargn do mego gabinetu, a wraz z nim Katarzyna z

zapalon naftow lamp.

Dopiero gdy ksiyc srebrn smug wdar si do mieszkania,

spotkalimy si na nowo z Karolem i zasiedli przed kominkiem, w ktrym

trzaskay pomieniem sosnowe polana. Nie ma nic przyjemniejszego ni

siedzie przed takim kominkiem w ciszy i cieple, gwarzc z przyjacielem.



24

Zapadlimy w gbokie fotele mic fajki i majc w zasigu rki na

blacie okrgego stolika szklaneczki z lodem, wypenione taw whisky.

No i c, Janie? Widz, e masz powodzenie. Naliczyem a

omiu pacjentw.

Prawda przytaknem. S dni, podczas ktrych ju od

poudnia co chwila kto puka do drzwi. Nieco to mczce.

Powiniene ograniczy godziny przyj.

Ba, ju o tym mylaem, lecz wstrzymuje mnie od tego poczucie

lekarskiej odpowiedzialnoci. Wielu z moich pacjentw przychodzi tu

dosownie w ostatniej chwili. C za nierozsdni ludzie! Kiedy przywlk

si tu starszy jegomo z tak wysok temperatur, e gdybym go wwczas

nie; poratowa i nie odwiz do domu powozem, sprawa skoczyaby si

tragicznie.

Przecie s jeszcze inni lekarze. Zreszt... i tak wkrtce bd ci

musieli wyrcza przez kilka miesicy.

Nastawiem uszu.

Zaplanowae co nowego?

A jake oywi si Karol. Jeszcze jest marzec, jeszcze mrz

na przemian z pluch, lecz za dwa, trzy tygodnie nadejdzie wiosna i byoby

zbrodni tkwi w tych zakurzonych murach. Dwukrotnie pykn z

fajeczki i doda: Co sdzisz o Nowej Fundlandii?

O Nowej Fundlandii? powtrzyem zdziwiony. Nigdy tam

nie byem, ale przecie dopiero stamtd wrcie.

Wanie dlatego sdz, e Nowa Fundlandia piknie si

prezentuje na wiosn i w lecie.

Tak jak kady inny obszar pdzikiej przyrody.



25

Niezupenie. Ta wyspa posiada specyficzn atmosfer.

Chciabym tam by znowu, gdy drzewa wypuszczaj nowe pdy, a trawy

pachn w promieniach gorcego soca.

Nowa Fundlandia... zamyliem si. No c? Skoro

moglimy wlec si po wertepach Arizony czy Oklahomy, skro wybralimy

si na dalek pnoc, by ujrze Wielkie Jezioro Niedwiedzie, nie widz

przeszkd, by odwiedzi Now Fundlandi.

Karol klasn doni w kolano.

Co za postp, Janie! zawoa. Po raz pierwszy nie

sprzeciwiasz si mej propozycji!

Twierdzc tak, nieco mija si z prawd. Bo chocia, istotnie,

czsto oponowaem przeciw jego planom, w kocu jednak najczciej

zgadzaem si na jego wybr.

No, to popatrzmy na map wydobyem z podrcznej

biblioteczki stary atlas Pnocnej Ameryki, zerknem na t niby malutk

odlego dzielc Milwaukee od brzegw Nowej Fundlandii i zaraz opady

mnie wtpliwoci:

Eje, Karolu, przecie my tam nie dojedziemy nawet w cigu

dwu miesicy!

Przesadzasz. Ja dotarem znacznie szybciej. Pocigi jed

coraz lepiej, szlaki kolejowe s coraz gstsze. Ani si spostrzeesz, jak

pewnego dnia wysidziesz z promu w Portaux-Basques na piknej

fundlandzkiej ziemi.

Ani si spostrzeg powtrzyem nieco markotnie, bo

przypomniaem sobie nasze wsplne wyprawy, podczas ktrych na

koskim .grzbiecie pdziem poprzez falujce zielone trawy bezkresnej

prerii. A teraz, zamiast w siodle, miaem tkwi wiele dni na twardej awce w

zakurzonym i haaliwym wagonie kolejowym.

Karol, jakby odgadywa moje myli:



26

No c, przecie niejeden raz skracalimy sobie drog

pocigiem.

Prawda przyznaem lecz pniej przesiadalimy si na

konie.

No, no, patrzcie, jaki si z ciebie jedziec zrobi! Niestety, tym

razem musimy wyrzec si koni, bo konna wdrwka trwaaby rzeczywicie

ze dwa miesice albo i duej.

To znaczy, e koni w ogle nie bdzie? chciaem si upewni.

A nie bdzie. Znowu odezwaa si w tobie dusza yciowego

oponenta. Jeli proponuj Now Fundlandi, czyni to dlatego, e po

pierwsze: spdziem tam kilka miesicy, po drugie: tamtejszy krajobraz na

pewno i tobie przypadnie do serca. Dobrze ci znam. Powiedz, czy

kiedykolwiek po powrocie z naszych wdrwek aowae mojego wyboru?

Nigdy owiadczyem zgodnie z prawd.

No widzisz. Wic i teraz nie poaujesz.

Ale ta piekielnie duga podr westchnem. W

zamknitym, dusznym pudle wagonu.

Jak ci bdzie duszno, otworzysz okno albo wyjdziesz na pomost

zaartowa Karol. A poza tym... zobaczysz morze, przejedziesz si

promem. Sze godzin trwa podr z Sydney w Nowej Szkocji do Portaux-

Basques w Nowej Fundlandii. A pniej... co za lasy i jakie mnstwo

zwierzyny! A ryby!

Ryby i wdkarstwo to hobby Karola i przyzna musz, e mia

nieprawdopodobne szczcie. Potrafi zowi wspaniae okazy na zgit

szpilk, na agrafk przyczepion do postronka, bez tych wszystkich

wymylnych urzdze, w ktre wyposaaj wdki rni sprytni producenci.

No wic, Janie? Zgadzasz si?

Pozwl, e si zastanowi. Przez noc.



27

Pooyem si do ka z ksik geograficzn. Jedn z wielu, jakie

posiadaem. Ta traktowaa o Kanadzie. Poczem szuka Nowej Fundlandii i

wwczas przypomniaem sobie: do licha! Przecie Nowa Fundlandia nie

naley do Kanady! Nie jest prowincj kanadyjskiego dominium. Jest to

moliwe? Ano... moliwe, lecz aby to wyjani, trzeba chocia pokrtce zna

dzieje tej krainy. Wstaem z ka i odszukaem inny tomik. Taki, jakiego

potrzebowaem.

Historia Nowej Fundlandii wie si z yciem gonego

podrnika, Johna Cabota. Ot John Cabot by Wochem i nazywa si

naprawd Giovanni Caboto. Urodzi si w Genui w 1450 roku. Po

trzydziestu czterech latach przenis si do Londynu wraz z rodzin,

zmieniajc nazwisko na Cabot. Niezalenie od Krzysztofa Kolumba doszed

do wniosku, e wobec kulistoci ziemi najkrtszej drogi z Europy do Azji

naley szuka eglujc na wschd, nie na zachd. Pomysem tym

zainteresowali si angielscy kupcy z Bristolu. W roku 1496 krl Anglii

Henryk VII nada Cabotowi patent upowaniajcy go oraz trzech jego

synw do poszukiwania (na wasny koszt!) nieznanych ldw.

2 maja 1497 roku, wraz z synami i zaog liczc osiemnastu ludzi,

Cabot wyruszy na zachd na liczcym zaledwie pidziesit ton

wypornoci statku Mateusz. Po dugiej i szczliwej podry wyldowa

najprawdopodobniej na wyspie Cape Breton, stanowicej obecnie cz

prowincji Nowa Szkocja, lub te sprawa nie zostaa ostatecznie

rozstrzygnita na wybrzeu Nowej Fundlandii. Ju 24 czerwca 1497

roku, w dniu witego Jana, Cabot mia dopyn do miejsca, gdzie wznosi

si dzi stolica Nowej Fundlandii, miasto St. John's. Cabot sdzi jednak, e

to ktra z wysp Japonii. Kiedy wrci do Anglii, krl Henryk VII, ktry

spodziewa si co najmniej transportu zota, niezbyt zadowolony z

wynikw wyprawy, wynagrodzi podrnika sum zaledwie dziesiciu

funtw szterlingw. Wyrazi jednak zgod na drug ekspedycj,

wyposaajc Cabota w dwa statki oraz trzystu udzi zaogi.



28

W roku 1498 Cabot powtrnie dotar do brzegw Ameryki i

opyn wybrzee dzisiejszych pnocno-wschodnich, nadmorskich stanw.

Powrci do Bristolu jesieni tego roku i wkrtce zmar.

Tyle wanie wyczytaem z geograficznego podrcznika. Naley

jeszcze doda, e w roku 1583 Humphrey Gilbert ogosi brytyjsk

suwerenno nad odkryt przez Cabota wysp. W ten sposb Nowa

Fundlandia staa si pierwsz koloni angielsk w pnocnej Ameryce. I jest

ni do dzi!4

A co zdy mi ju opowiedzie Karol?

Wdrujc po Nowej Fundlandii raz kolej, raz pieszo, raz

przypadkowo napotkanym wozem dotar do potnego kompleksu

lasw na zachodniej czci wyspy. I tam, na skraju tych lasw, trafi na wie

o nazwie Norris (pochodzenia tej nazwy nikt z mieszkacw nie zna). Mia

zaiste duo szczcia. Przypadkowo spotka starego farmera, Stephena

Granta. Okazao si, e by on dawniej traperem, obieywiatem, bywalcem

prerii, dzikich puszczy i gr. Tak oto Karol znalaz bratni dusz.

Poniewa mj przyjaciel krci nosem na. propozycj

zamieszkania we wsi, dziki temu spotkaniu zakwaterowa si o trzy mile

dalej na zachd, na skraju wysokopiennego lasu, w domku lenika, ktry by

synem starego Granta.

Karol przyzna si, e pocztkowo, po kilku dniach odpoczynku,

mia zamiar ruszy dalej, jednak Maks (syn starego Granta) przypad mu do

serca, a jego ona Kitty okazaa si niezwykle gocinn i uprzejm

gospodyni. To ona wanie, gdy Karol zbiera si do dalszej wdrwki,

zacza go namawia, by pozosta duej. Twierdzia, e dalej na zachd

Karol znajdzie tylko pustk i gusz, co nawet dla dowiadczonych

przebiegaczy lasw stanowi powane niebezpieczestwo, zwaszcza w

zimie.

Tam nie ma nic, poza zwierzyn twierdzia z uporem.

Prosz zapyta ma. 4 Dopiero w 1948 r., w wyniku plebiscytw-gosowa, Nowa Fundlandia wczona zostaa do federacji

kanadyjskiej jako dziesita prowincja.



29

Maks potwierdzi ten pogld.

A Indianie? Przecie chyba istniej tu wioski czerwonoskrych?

Nieraz korzystaem z ich gociny w czasie, polowa, wic...

Nic z tego przerwa mu lenik. Dla jednych smutna, dla

innych radosna to prawda, e na Nowej Fundlandii Indian nie ma.

Po takiej informacji Karol jak wnioskuj z jego relacji niemal

osupia ze zdumienia.

Jak to: nie ma? wykrzykn.

A tak, nie ma. Niegdy Now Fundlandi Wyjani mu lenik

zamieszkiwao jedynie indiaskie plemi Beothuk. Opowiada mi pewien

bardzo mdry czowiek, a ojciec to potwierdzi, e sowo beothuk

oznaczao w jzyku czerwonoskrych czowiek lub istot ludzka.

Pierwsi biali kolonici uznali to sowo za nazw plemienia. Nadali temu

plemieniu rwnie drug nazw: czerwoni Indianie, poniewa tubylcy



30

smarowali swe ciaa czerwon ochr, majc chroni przed ukuciami

owadw.

Europejscy rybacy, ktrzy osiedlili si na pobrzeach wyspy,

bezlitonie tpili miejscow ludno. Francuscy kolonici wyznaczali

nagrody za indiaskie gowy. Wreszcie, w pocztkach XIX wieku, z Nowej

Szkocji przybyli na Now Fundlandi wojownicy wrogiego plemienia

Micmac i rozpoczli wojn z Beothukami, ktrzy uzbrojeni jedynie w uki i

dzidy nie potrafili przeciwstawi si podwjnemu atakowi: ze strony

biaych i ze strony czerwonoskrych nieprzyjaci. Wyginli cakowicie,

chocia niektrzy twierdz, e kilka rodzin Beothukw zdoao uciec z

wyspy i znalazo schronienie wrd plemienia Montagnais na Labradorze.

Czy to prawda, nie wiem, lecz syszaem, e zmara w St. John's w roku 1829

kobieta bya ostatni przedstawicielk plemienia Beothuk.

Ta smtna informacja doprowadzia Karola do wniosku, e musi

nie tylko zrezygnowa z samotnych wypraw w gb puszczy, ale w ogle

zrezygnowa z polowa na ziemi, na ktrej po jej pierwotnych

mieszkacach pozostay ju tylko groby. Zastanawia si, czyby nie uda si

gdzie dalej na poudnie bd na pnocny zachd moe na Labrador,

moe na pobrzea zatoki Ungawa? Oczami wyobrani widzia ju bezdroa

pokryte niegiem. Ale o linii kolejowej czy jakiej innej moliwoci

transportu nie byo co marzy. Pozostawayby sanie cignione przez

niezmordowane husky. Lecz takie sanie naleaoby wynaj, a w dodatku

dobrze zapaci wacicielowi. Jeli w ogle znalazby si chtny do

wynajcia, bo rnie z tym bywa. Karol doszed w kocu do wniosku, e na

pnoc dotarby zapewne dopiero wtedy, gdy przejdzie pora zimowych

polowa. Odrzuci wic ten projekt i pozosta w Nowej Fundlandii.

Maks Grant okaza si, mimo modego wieku, dowiadczonym

znawc tajnikw puszczy, chocia przebywa tu dopiero od roku. Dobrze

pozna knieje, nim zaproponowano mu posad lenika. By to zreszt traf

losu. Poprzedni lenik, samotny, w rednim wieku mczyzna, po prostu

zagin.

Jak to: zagin? zdziwiem si przerywajc opowiadanie

Karola.



31

Interesowaem si tym, Janie, lecz to, co mi odpowiedziano,

brzmi nieco dziwnie i nic nie wyjania. Po prostu przez kilka dni nie

pojawia si w Norris w miejscowym sklepiku. Po tygodniu jeden z

rolnikw, umwiony na ten dzie z lenikiem, nie zasta go w domu, mimo

e drzwi byy otwarte. Czeka przez cztery godziny, na prno, wic

zostawi kartk, e przyjdzie nastpnego dnia. Ale nastpnego dnia sytuacja

si powtrzya. Upyn drugi tydzie, a nikt nigdzie lenika nie spotka.

Kilku zaniepokojonych mieszkacw wioski przeszukao okolic

leniczwki. Bez rezultatu. Zawiadomiono zarzd lasw. Przybyli

funkcjonariusze suby lenej i policjanci z psami, szukali przez wiele dni,

lecz zaginionego nie odnaleziono. Zreszt niepotrzebnie tyle mwi o tej

sprawie. Nie ma ona nic wsplnego z moimi zimowymi owami ani z nasz

wiosenn wypraw. Wane, e lenikiem jest tam teraz Maks.

Dugo nie mogem usn, rozmylajc o tym, co opowiedzia Karol,

i o tym, co wyczytaem z ksiek. Nowa Fundlandia smtna wyspa, na

ktrej dokonano masakry Indian. Wprawdzie nie tylko tam, nigdzie jednak

na obszarze Ameryki nie przeprowadzono tego rwnie skutecznie. I to

wanie tak niechtnie usposobio mnie do podry na t ziemi grobw

(poza perspektyw dugiej podry w dusznym wagonie).

Pierwotny br, leniczwka jako stae miejsce pobytu i co

najwyej piesze spacery. Czy to nie zbyt monotonne spdzanie

wiosennych i letnich dni? Odpowied mia mi przynie czas, ktry jake

czsto kryje niespodzianki.

Dmuchnem knot naftowej lampy. Natychmiast ciemno

ogarna pokj, cho niecakowicie. Od kominka a do ka biega po

pododze rowa smuga jasnoci odblask aru dopalajcych si

sosnowych bierwion. Zasnem.

niy mi si ciemne gbie borw, peno tajemniczych uroczysk i

jakich ledwo dostrzegalnych postaci ludzkich, ktre zza grubych,

kostropatych pni wypuszczay ku mnie pierzaste strzay. Jedna z nich



32

utkwia w mej piersi, chwyciem za drzewce i... obudziem si. Mokry od

potu z przeraenia.

Soce byszczao za okienn szyb, a w jego wietle pierzchy

nocne mary. Syszaem kroki Karola, pniej szum wody w azience.

Spojrzaem na zegarek. Dochodzia dziewita. Wyskoczyem z pocieli z

szybkoci czowieka uciekajcego przed grzechotnikiem.

Dzie by pogodny, prawdziwe przedwionie zapowiadajce

ryche nadejcie najpikniejszej pory roku. Zapomniaem o swych

wtpliwociach i podr na Now Fundlandi wydaa mi si interesujc

przygod. Zaniechaem wic sporw z Karolem.

Wtpliwoci ogarny mnie na nowo dopiero w kolejowym

wagonie.

Z Milwaukee pognalimy prociutko na pnoc, a pniej ku

wschodowi, by w miejscowoci Sault St. Marie przeskoczy cienin

oddzielajc jezioro Grne od jeziora Huron i znale si w Kanadzie.

Pierwszy etap podry okaza si fraszk w porwnaniu z tym, co czekao

nas pniej.

Zmieniajcy si krajobraz to widok urzekajcy, zwaszcza gdy

ten krajobraz nie jest jednostajny. Ba, lecz po kilkunastu godzinach jazdy

widok z okna wagonu poczyna nuy, pasaer robi si senny, a koysanie i

monotonny stukot k po szynach skaniaj do drzemki. Wic si niby

drzemie, niby budzi, a przez cay czas ziewa. Jake pikna jest w

porwnaniu z tak podr jazda w siodle! Lecz o siodle i koniu nawet nie

mogem marzy. W takim to ospaym nastroju (mimo e Karol usiowa

obudzi we mnie energi i podziw dla przemykajcego za oknem wiata)

przejechalimy przez Sudbury, Pembroke, by w Ottawie przesi si do

innego pocigu i pogna dalej na wschd, a pniej na pnoc przez

Montreal, Quebec, Edmundston, Moncton. Tam znowu przesiadka i

dalsza droga poprzez rwniny Nowej Szkocji, a do portu Sydney, gdzie po

raz pierwszy owion mnie orzewiajcy wiatr od morza.



33

Promem dobilimy do przystani w Port-aux-Basques. Po krtkiej

morskiej podry czekaa nas znowu podr kolej, na szczcie niezbyt

duga.

No wykrzykn Karol prawi e dobrnlimy do celu!

Byo wczesne popoudnie, gdy za oknem wagonu przesun si

daleki, granatowy szczyt jak si pniej dowiedziaem, nowofundlandzkie

pasmo grskie, Long Range.

Niedugo wysiadamy, Janie poinformowa mnie Karol.

Co, znowu przesiadka?! jknem.

Raczej... wysiadka. Za godzink pocig zatrzyma si na

przystanku Norris. Mniej wicej o p mili od niego znajduje si wioska o tej

samej nazwie, a trzy mile dalej leniczwka, o ktrej ci opowiadaem. Ale

nie bdziemy do niej maszerowa. Podwioz nas dobrzy ludzie.

Sowa Karola sprawdziy si. Po godzinie i kilku minutach pocig

zatrzyma si przed czym, co miao by przystankiem, a byo drewnianym

drgiem, do ktrego przybito desk z namalowanym napisem Norris. Od

tego drga bieg przez kilka jardw5 prymitywny peron nasyp z piachu i

wiru.

Wyskoczylimy na ten peron jako jedyni podrni. Kierownik

pocigu machn rk w stron parowozu i pocig odjecha pozostawiajc

nas obu na tym pustkowiu.

Soce janiao na skonie nieba, a jego gorce promienie agodzi

lekki wietrzyk. Przede mn, po drugiej stronie toru, rs wysokopienny las

tak gsty, e wzrok nie sign w jego gb, mrok wszystko przysania.

Gdzie u licha ta wioska? zapytaem.

Spjrz w drug stron odpar Karol.

Odwrciem si. Tu krajobraz by cakowicie odmienny. Zamiast

ciemnej ciany boru miaem przed sob dalek ziele pl. Ujrzaem dachy 5 1 jard (yard) 0,91 m.



34

zabudowa, a nawet szare smugi dymw unoszce si nad kominami. Dalej

za, na horyzoncie, lini lasu. Nieco na lewo od peronu stacji Norris

zaczynaa si do szeroka droga przetarty koami i koskimi kopytami

szlak zaschego rudego bota.

Idziemy, Janie!

I poszlimy. Prcz broni nielimy jedynie podrczne sakwy,

niezbyt cikie, wic wdrwka do wsi Norris okazaa si przyjemnym

spacerkiem. W przeciwiestwie do ogldanych dotd przeze mnie

gospodarstw farmerskich, lecych od siebie w znacznej odlegoci, wie

bya zwarto zabudowana. Chaty stojce szeregami po obu stronach drogi

przedzielone byy jedynie maymi ogrdkami. Orne pola, niektre ju

pokryte wiosenn runi, inne byszczce w socu skibami rudawej gleby,

cigny si za domami. Myl, e ten typ zabudowy, wzorowanej na

europejskich wsiach, zosta tu przeniesiony przez osadnikw francuskiego

pochodzenia. Nie brako ich przecie w Nowej Fundlandii. Pniej

doszukaem si w wiosce kilku nazwisk, ktre potwierdziy moje

przypuszczenie. Nikt jednak nie wada ju mow swych pradziadw.

Gdy dotarlimy do pierwszego opotka, ozway si psy z dwu

ssiednich domkw, a przed werand jednego z nich wyszed wysoki

mczyzna. Przystan w ogrdku, a gdy ju mijalimy furtk, zawoa:

Karol! Hej, Karol!

Obejrzaem si sdzc, e w pobliu znajduje si jaki imiennik

mego przyjaciela. Nie byo nikogo. Karol rozemia si:

To mnie woaj a odwrciwszy si odkrzykn: Halo, Jack!

Jak si masz? Poznae mnie?

Pytanie byo zbdne. Nieznajomy, czyli Jack, odemkn furtk i

prawie wybieg na drog. Przez dobre dwie minuty na przemian z Karolem

poklepywali si po plecach. Przyjrzaem mu si dokadnie. By w rednim

wieku, nosi na sobie wywiechtane szare farmerki (pcienne spodnie

stanowice jedn cao z kamizelk). Strj taki przewanie obfituje w du

ilo rnych rozmiarw kieszeni wszytych w nogawki, w kamizelk i w



35

ogle gdzie si da. Gowa Jacka przypominaa kul bilardow, tak bya

idealnie okrga i tak lnica.

Gdy skoczyli si poklepywa, Jack odwrci si ku mnie.

Witaj, doktorze! krzykn. Jestem Jack Bender. Wiele o

panu syszaem od Karola. Od razu si domyliem, e to pan. To

powiedziawszy ucisn mi do z si elaznych kleszczy.

Czy wiesz, Jack zapyta Karol gdzie moe by stary Grant?

Jak zwykle, u Daltonw.

No, to chodmy.

Ruszylimy wzdu opotkw, spoza ktrych obszczekiway nas

wioskowe kundle.

To tu powiedzia do mnie Karol uchylajc furtk.

Znalelimy si w maym ogrdku przed domem mieszkalnym bliniaczo

podobnym do chaupy Jacka Bendera.

Na nasze powitanie wybiegy a trzy osoby: moda kobieta, mody

mczyzna oraz starzec o siwych wosach, lecz krzepko si trzymajcy, co

poznaem z jego energicznych ruchw i modzieczego gosu.

Po raz drugi staem si wiadkiem radosnego powitania. Mj

przyjaciel wida zjedna tu sobie ludzkie serca. W jaki sposb doszed do

takiej zayoci, spdzajc przecie wikszo czasu w puszczy, nigdy si

nie dowiedziaem.

Zaproszono nas do wntrza domu, gdzie poczuem si dziwnie

osamotniony. Dlaczego? Bo rozmowa jake chaotyczna, skadajca si z

mnstwa niezrozumiaych dla mnie pyta i odpowiedzi toczya si

wycznie midzy Karolem a gospodarzami. Siedziaem jak mysz pod

miot, nie wac si pisn swka. Na szczcie mj przyjaciel uci ten

dyskurs owiadczajc, e jeszcze dzi pragnie dotrze do leniczwki. I

mimo protestw postawi na swoim. Przed rozstaniem poczstowano nas

zimnym mlekiem i jeszcze ciepym, znakomitym chlebem. To mi nieco

poprawio humor. Jeszcze bardziej poweselaem ujrzawszy na drodze



36

bryczk zaprzon w jednego konia. Wraz z Karolem, Stephenem Grantem

(owym krzepkim starcem, ojcem lenika) i Noelem, jego ziciem, ruszylimy

umiarkowanym kusem, mijajc kolorowe opotki i stojce za nimi

bliniaczo podobne domki, stodoy i obory. Wreszcie ostatnia zagroda

zostaa za nami. Przed nami rozciga si obszar ornych pl oraz k, na

ktrych pasy si stada byda i koni. Dalej widok z prawej strony zasoni

gsty br sosnowo-wierkowy, z lewej przestrze pozostaa nadal

otwarta a po horyzont.

Jechalimy tak chyba ze trzy mile po czym, co byo lich

namiastk wiejskiej drogi. Kiedy ciana lasu urwaa si, a jej miejsce zajo

owalne w ksztacie i poyskujce rdzawo niewielkie jeziorko, ujrzaem

leniczwk.

Objechalimy jeziorko i bryczka zatrzymaa si przed domem,

ktry na dugie miesice mia si sta nasz siedzib. Sta samotnie na

skraju wysokopiennego lasu, rozwietlony czerwonymi promieniami

zachodzcego soca. Nie dostrzegem ani stajni, ani corralu (zagrody dla

koni). Przed domem czekay na nas dwie osoby.

To Maks Grant i jego ona Kitty szepn Karol i pierwszy

wyskoczy z bryczki.

Tak wic nareszcie zakoczya si moja duga podr: kolej,

promem, bryczk. Mimo woli westchnem. Chyba nikt tego nie zauway,

jako e okrzyki powitalne zaguszyy wszystko, nawet szczekanie psa, ktry

nagle pojawi si w pobliu.

Zmusiem si do umiechu i wygramoliem si z bryczki.



37

I I

D z i e p e e n w r a e

Moja noga cakowicie wydobrzaa.

Dzi wczesnym rankiem, gdy spacerowaem nad jeziorkiem

obserwujc przeciwlegy, lasem porosy brzeg, dostrzegem nagle, jak

drgny konary potnego wierku. Z ciemnej gbi boru wysuny si

potne rogi, rozszerzone na kocach jak opaty, a za nimi wynurzy si

wski, rudawy pysk z czarnymi nozdrzami.

Nie przypuszczaem, aby pochliwy mieszkaniec lasu, karibu, mg

podej tak blisko ludzkiej siedziby. By to wspaniay okaz, potny

przedstawiciel gromady kopytnych ssakw, do ktrych naley renifer.

Karibu zamieszkuje puszcze i tundry od Nowej Fundlandii na wschodzie po

Gry Skaliste na zachodzie i od pobrzey Morza Arktycznego na pnocy a

po lasy cignce si wzdu granic preriowych prowincji Kanady na

poudniu.

Dla krajowcw, zarwno pnocnych Indian, jak Eskimosw, stada

wdrujcych karibu stanowi gwne rdo wyywienia.

Przystanem, zdumiony widokiem niespodziewanego gocia.

Dzielia mnie od niego, tak na oko, odlego jakich trzydziestu jardw,

bowiem w tym miejscu jeziorko si zwao. On rwnie bacznie mi si

przyglda. Niejeden zagorzay myliwy nie powstrzymaby si od

wykorzystania podobnej okazji. Lecz ja nie aowaem, e nie mam pod rk

sztucera. Tak atwy strza byby po prostu... morderstwem, nie chlub

myliwego.



38

Wzajemna obserwacja trwaa chyba przez kilka minut. Potem

gazie wierku ponownie zadray i zwierz zniko bezszelestnie jak duch.

Wrciem pod leniczwk w chwili, gdy Karol j opuszcza.

Jak tam noga, Janie? zapyta.

W porzdku stwierdziem i zaraz opowiedziaem o dziwnym

spotkaniu.

Ho, ho! Miae szczcie, co prawda nie myliwskie.

Wcale tego nie auj. Zbyt atwy strza nie przysparza sawy.

Susznie.

Co planujesz na dzisiaj, Karolu? Znudzio mi si tak wci tkwi

w jednym miejscu.

Ba, a kto nadwery cigno? Przecie nie ja.

Ale ju mog stpa normalnie.

No, to wybierzemy si na may rekonesans. Za jak godzink,

kiedy Maks wrci.

Poszed do wsi?

Nie. Tam Karol wskaza rk na las za leniczwk.

Po co?

Podejrzewa, e w pobliu krci si jaki obcy, i do tego z

sidami.

Skd takie podejrzenie? Odkd tu jestemy, poza ojcem Maksa

nikogo nie widziaem.

Ja rwnie, lecz Maks jest innego zdania. Wydawao mu si, e

w nocy kto kry wok domu. Pies szczeka. Maks wyszed na dwr, ale

byo tak ciemno, e nie zdoa nic dojrze, natomiast usysza, i to

parokrotnie, metaliczny dwik, jaki wydaj elazne wnyki. A uywanie



39

tego rodzaju sprztu jest zabronione, zwaszcza na wiosn, gdy rodz si

mae czworonogi.

I dopiero teraz poszed szuka czowieka, ktry

najprawdopodobniej znajduje si ju o kilka mil std? zdziwiem si. :

Jeli w ogle by to czowiek, bo te metaliczne dwiki rwnie dobrze mogy

by zudzeniem.

Jednake pies szczeka zauway Karol.

A wiesz, z jakiego powodu? Moe przebiega w pobliu jele

albo o?... Szkoda, e nie poszlimy z Maksem. Przecie we trzech atwiej i

szybciej odkrylibymy obcy trop.

Poleci Kitty, aby spenetrowaa pobrzee lasu, a nas nie chcia

budzi. Uwaa zreszt, e trzy osoby narobiyby mnstwo zbytecznych

ladw. Kiedy wrci, popyniemy cznem obejrze uroczysko, do ktrego

w zimie nie mogem dotrze. Tyle dowiedziaem si od Kitty.

Spojrzaem na zegarek. Dochodzia sma. Najwyraniej za godzin

bdzie mona ruszy w drog. Jak ten czas si wlecze. Do licha! Chyba nie

warto byo tu przyjeda... Przez rodkowoamerykask preri

wdrowalibymy na koskich grzbietach, spogldajc z wysoka na zielony

ocean falujcych traw, na wzniesienia i dolinki, na poyskujce w socu

strumyki, a moe i na ciemn palisad topoli, wierkw czy klonw

stanowicych forpoczt lasu gdzie tam, na poboczu naszego szlaku. Moe

witem, moe wczesnym wieczorem mignoby na horyzoncie stadko

antylop lub przemkn chykiem kujot wracajcy do swej nory z nocnego

polowania. A tu?

Poczem przechadza si tam i z powrotem. I wtedy ujrzaem

jak posta kroczc od strony wsi. To na pewno ojciec Maksa! Ucieszyem

si. Stephena Granta zdyem ju uzna za niezwykle interesujcego

czowieka. Tak, to on.

Halo! Jak si macie? Pikny dzionek! pomacha ku nam rk,

a po chwili siad obok na zwalonym pniu i pilnie zaj si swoj fajk. Gdy

wreszcie wydmuchn pierwszy kb dymu, popatrzy na mnie.



40

Widz, e ju noga wydobrzaa, doktorze.

Przytaknem.

A gdzie to mj syn?

Karol wyjani przyczyn nieobecnoci Maksa.

Co? zdziwi si stary. e w nocy kto tu kry wok

leniczwki? Chyba mu si przynio! A doktor, widz, niecierpliwi si.

Mielimy popyn dk.

Na pewno nie odszed daleko, skoro szuka tropw. Dziwna to

historia, bo rzadko kto obcy zjawia si w tych stronach, a jeli si ju zjawi,

to najpierw odwiedza nasz wie. Od jesieni nikt do Norris nie zawita.

Najpewniej Maks si myli. Zreszt moemy wyj mu naprzeciw, ale

zaczekajmy jeszcze troch otoczy si kbami dymu.

Byem peen podziwu dla tego starca, ktry po przewdrowaniu

prawie trzech mil; dzielcych Norris od leniczwki, zapragn dalszej

eskapady.

Pamitam odezwa si znowu jak kiedy, bdzie z

pitnacie lat temu, polowaem u podna Gr Skalistych, po tamtej stronie

granicy. Wtedy to nawin si towarzysz moich oww. Spotkaem go

przypadkowo w obskurnym saloonie w Lewiston. Wiecie, gdzie to jest?

Zaprzeczylimy obaj z Karolem.

Lewiston ley na samiutkiej granicy stanu Waszyngton i Idaho

wyjani Grant. Spotkaem tam zawodowego trapera, ktry zna si na

swym rzemiole chyba lepiej ni ja! A przecie, gdyby nie ja, krtki miaby

ywot i koniec okropny. Ot tamtego dnia, prcz nas dwch, w saloonie

byo pusto jak w wymarej wiosce preriowych pieskw. Tylko Jacob, bo tak

nazywa si w traper, tkwi przy szynkwasie. Z ponur min pociga sw

whisky, tak powoli, jakby miaa mu starczy do wieczora. Spojrza na mnie

do ponuro.

Jak leci? zagadnem.



41

Niech to dunder winie. (Wyjani mi potem, e dunder to taki

zoliwy skrzat, ktry kryje si na pustkowiach, gwide i szkodzi

ludziom.6) Od miesica doda nie ubiem adnej uczciwej zwierzyny,

tylko dzikie krliki, zajce albo indyki. Ostatnie centy wydaem na

amunicj... Teraz szklaneczka whisky to dla mnie luksus. Dlatego tak powoli

pij.

Zaraz mu zaproponowaem drug. Nie odmwi. Zaczlimy gada

o tym i owym, a z tego gadania wyszo, e nazajutrz ruszymy razem, moe

wwczas szczcie umiechnie si do Jacoba. I ruszylimy. Nad Rzek

ososiow w Idaho. Po drodze Jacob jednym strzaem pooy jelenia i

natychmiast uwierzy, e moje

towarzystwo przepdzio precz

dundra, ktry wista. Lecz pniej

przestao nam si szczci. Wreszcie

trafilimy na tropy osi. Niestety, tak

byy pogmatwane, tak si krzyoway i

nakaday na siebie, jakby cae stado

urzdzio tu gonitw, a powszechnie

wiadomo, e osie stadami nie chodz.

Zagmatwane tropy nie pozwoliy

stwierdzi, w jakim kierunku ruszya

zwierzyna. Dlatego postanowilimy

si rozdzieli. Wdrowaem przez

dobr godzink, gdy trop nagle si urwa. Poczem kry w kko, jak pies

za swoim ogonem, lecz bez rezultatu. Wtedy usyszaem huk strzau. Po

krtkiej przerwie... drugi. Nie ma sensu tropi osia, skoro Jacob ju go

upolowa pomylaem i ruszyem za gosem strzau, cho wcale nie

byem pewien, czy zmierzam we waciwym kierunku. Przecie kady

goniejszy dwik budzi w grach donone, dwu-lub nawet trzykrotne

echo. I zgadnij, czowieku, w ktrej stronie wiata pad strza? Trafiem

jednak, bo pomg mi gos trzeciego strzau. Pomg, a jednoczenie

6 Autor do oryginalnie wytumaczy znaczenie sowa dunder. Jest to typowe polskie porzekado, znaczce

tyle co a niech to piorun strzeli z niemieckiego dunder piorun Angielski odpowiednik to thunder. By moe Autorowi tak podobao si to i pasowao do sytuacji, nasze porzekado e piorun przeksztaci na skrzat. [JW48]



42

zdziwi. Wiedziaem, e Jacob ma pewn rk i celne oko. Dlaczego wic

strzela do osia (bo byem przekonany, e wanie na osie trafi) a trzy

razy? Czyby dwukrotnie spudowa? Niemoliwe! Wic moe napotka

drugiego osia? Po c nam dwa osie?

Ogarn mnie dziwny, bo niczym nie uzasadniony niepokj.

Przyspieszyem kroku. Najpierw dolinka, po niej grka, znowu dolinka,

znowu grka z wysok, strzelist ska na szczycie. Rozejrzaem si dokoa.

Na ziemi widniay tropy osia tak wyrane, jakby bieg tdy przed chwil. I

rzeczywicie! W odlegoci kilku krokw dostrzegem martwe zwierz. Lecz

gdzie si podzia Jacob?

Hej, hej! krzyknem.

Hej, hej! odpowiedziao echo.

Gdy echo zamaro, usyszaem inny gos, jaki przytumiony, jakby

wydobywa si z gbokiej studni. Czyby mj towarzysz wpad w skaln

rozpadlin i wzywa pomocy?

Ruszyem wprost na wynios ska. W poowie drogi stanem

nagle. Ujrzaem bowiem obraz tak zdumiewajcy, a uszczypaem si w

policzek sdzc, e ni. Och, nie zapomn tego do koca ycia! Wyobracie

sobie poow niedwiedzia wystajc z litej skay. Tak, poow, poniewa

to, co widziaem, byo tuowiem i tylnymi nogami. Niedwied bez gowy i

bez przednich ap! Ogromny zad porusza si, jakby usiowa przedosta si

w gb skay. Ale to jeszcze nie wszystko. S niedwiedzie i niedwiedzie.

Czarne i brzowe misie nie s specjalnie grone dla dowiadczonego

czowieka, lecz ten poronity by toszarymi kudami, wic grizzly!

Najgroniejszy, najbardziej napastliwy drapienik ze wszystkich, jakie yj

na naszej ziemi! Ju kiedy spotkaem si z takim potworem, a starzy,

dowiadczeni myliwi opowiadali mi o jego zwyczajach. O gwatownej sile,

z jak atakuje. Myl, e wiecie co o tym.

Karol kiwn gow i doda:

Doktor mia ju na rozkadzie grizzly.



43

Ho, ho! Kt by si spodziewa? Ale wracam do tamtej historii.

Ot, gdy mino moje osupienie, usyszaem charakterystyczne dla

szarego niedwiedzia sapanie i chrapanie, a prcz tego... przytumiony gos

czowieka. I wwczas, wszystko stao si dla mnie jasne. Widocznie Jacob,

zaatakowany niespodziewanie przez grizzly, skoczy do skalnej rozpadliny,

a teraz niedwied usiuje dosta si do swej ofiary. Szczelina okazaa si na

szczcie zbyt wska. Zwierz zdoao wcisn jedynie eb i przednie apy.

Nie miaem czasu do stracenia. Jak tu jednak strzela do szarego

niedwiedzia, majc za cel jedynie jego tuw? Gdybym w ten tuw

wpakowa nawet dwadziecia kul, nie uczynibym potworowi wikszej

szkody. C wic czyni? Skoczyem i z caej siy rbnem w potne

cielsko kolb strzelby. Grizzly zachrapa zowrogo i cofn si. Ujrzaem

ogromny eb i przeraliwie wielkie ky. W ten eb wystrzeliem pi czy

sze razy i odskoczyem w bok. Doprawdy, miaem niezwyke szczcie.

Grizzly nie upad, chocia, jak pniej stwierdziem, jedna z kul

ugodzia go w oko. Kade inne zwierz zwalioby si natychmiast po takim

strzale, ale on y jeszcze i powoli szed ku mnie. Miaem wwczas

wielostrzaowy winczester i oprniem cay magazynek, nim potwr

wreszcie run bez ycia. Dzi przyznam, e

zmarnowaem chyba sporo naboi, ale dusz

miaem, jak to si mwi, na ramieniu.

Niedwied lea nieruchomo, mimo to

obszedem go ostronie. Wtedy ze skalnej

rozpadliny wyszed Jacob. Blady jak wieo

otynkowana ciana chaupy, nieco si

zataczajcy. Nie odnis jednak adnej rany.

Rozpadlina sigaa daleko w gb skay i

grizzly nie zdoa go nawet zadrasn, ani

pazurami, ani kami.

Gdy mj towarzysz ochon,

opowiedzia mi, e dostrzeg uciekajcego

osia, ktry gna prosto na niego po zboczu

wzgrza, co wydao si Jacobowi spraw bardzo dziwn. Zatrzyma si



44

jednak, przyoy strzelb do ramienia, pocign za spust. o run, a

wwczas Jacob ujrza na szczycie niedwiedzia o szarorudym futrze. To

wanie przed nim ucieka o. A niedwied jego goni. Jacob osupia z

przeraenia. Nie dziwi si. Gdy grizzly szaruje, nie ma czowieka, ktry by

w takiej sytuacji nie odczu strachu. Kto twierdzi inaczej, ten kamie.

Jacob strzeli do niedwiedzia. Jak pniej sprawdziem, trafi go

w czubek gowy, wic nieszkodliwie, czym tylko bardziej rozzoci

potwora. A na drugi strza ju si nie zdecydowa. Zrejterowa uskakujc w

bok. Na pewno nie uniknby pazurw, gdyby w tym momencie nie

dostrzeg szpary w skale. Wskoczy bez namysu w czarn szczelin w

czarnej skale, zawadzajc luf o kamienn krawd. Dziwnym zbiegiem

okolicznoci bro wypalia. To by wanie w trzeci strza, ktry mi

wskaza waciwy kierunek. Jacob mia szczcie. Rozpadlina okazaa si

do gboka i tak wska, e gdy grizzly z diabelskim chrapaniem ju-ju

pazurami siga plecw uciekajcego, ugrzz w niej poow cielska. Tak go

wanie zastaem. Ot, i caa historia.

Obaj mielicie duo szczcia stwierdzi Karol.

Znw spojrzaem na zegarek. Od odejcia Maksa mina godzina.

Nagle pies, przywizany acuchem do jednego z palikw werandy,

rozszczeka si gwatownie.

Hej, Tony! zawoa Grant. Co tam wywcha?

Pies zanosi si ujadaniem, rozcigajc acuch w kierunku lasu za

leniczwk. Po chwili uspokoi si, pokrci dokoa i leg na ziemi.

No Grant podnis si z pnia chodmy poszuka Maksa.

Jestem pewien, e nie zaatakowa go grizzly, bo tu szarych niedwiedzi nie

ma i pewnie nie byo.

Las, ktry spenetrowaem pierwszego dnia pobytu w leniczwce,

nalea do gatunku, jakiego bardzo nie lubi. Cienkie, wysokie drzewka

rosy tak blisko siebie, e czowiek z trudem mg si midzy nimi

przecisn. Chyba nikt, poza Maksem, nie prbowa wedrze si w gb.

Sdz, e nie byo tam nawet zwierzyny. Trawoerne nie mogyby w nim



45

znale nawet skrawka zieleniny, a skoro nie byo trawoernych, i

drapieniki nie miay tam co robi.

Las ten pozbawiony by poszycia. Nieraz widywaem podobne i

staraem si ich unika. Prosz sobie wyobrazi drzewa (raczej drzewka)

wyrastajce z gliniastej, w okresach suszy zaschnitej, szarej gleby, w

deszczowej porze zmieniajcej si w pytkie boto. W dodatku z tej

gliniastej gleby gsto wystaj wiksze i mniejsze kamienie, o ktre atwo si

potkn.

Niestety, ruszylimy wanie do tego lasku. Najpierw, jak to si

okrela, gsiego. Karol kroczy na czele, lecz szybko si zorientowa, e

kiepski to sposb odszukiwania tropw, i zaproponowa, abymy si

rozstawili w odlegoci kilkunastu krokw jeden od drugiego i szli tyralier.

Przyjrzaem si dokadnie glebie nawet najciszy but nie

zostawiby na takiej twardzinie najmniejszego ladu.

Moe zaczlibymy gono woa? zwrciem si do Karola.

Nie przypuszczam, by Maks odszed daleko.

Spojrza na mnie z dezaprobat.

Wiedziaem, o co mu chodzi. Haasowanie w lesie jest przecie

pogwaceniem podstawowych zasad traperki. A ja, wychowanek synnego

trapera Gordona, co takiego omieliem si proponowa!

Na moje szczcie popar mnie Stephen Grant.

Sprbujmy. Zwierzyny nie przepdzimy, bo jej tu nie ma, Indian

czyhajcych na nasze skalpy nie cigniemy, bo ich rwnie tu nie ma. Hej!

Maks! wrzasn na cae gardo.

Odpowiedziao mu echo, dalekie i sabe.

Hej, Maks! krzyknem z kolei.

I znowu jedynie echo odpowiedziao. Szlimy wic dalej i dalej

przez ten obrzydliwy las, Karol i Grant na skrzydach tyraliery, ja w rodku.



46

Spogldaem na ziemi, na niej rosnce gazki, wypatrujc

jakiegokolwiek ladu. Bezskutecznie.

Po pgodzinnym powolnym marszu przystanlimy cakowicie

zdezorientowani.

On chyba ju wrci do leniczwki i minlimy si w drodze

wyraziem przypuszczenie.

Albo... albo rzeczywicie spotka tego, kogo szuka mrukn

Karol. Nie powinnimy wraca z niczym. Przecie nawet na tej piekielnej

glinie Maks musia pozostawi jaki lad swej bytnoci. Co sdzisz o tym,

ojcze?

Pierwszy to wwczas raz usyszaem, e Karol zwrci si do

Granta-seniora w ten sposb. Ano, znali si przecie od dawna, a

teoretycznie stary Grant miao mgby by ojcem Karola. Wanie dlatego,

a take przez szacunek dla pracowitych lat trapera, i ja, cho nieco pniej,

zaczem tak si do niego zwraca.

Idmy dalej odpar Stephen i ruszy w mroczn gbi boru.

Tym razem znalazem si na prawym skrzydle naszej tyraliery.

Wypatrujc oczy niczym kocur polujcy na myszy dostrzegem na szarym

gliniastym podou zielon owaln plam.

Wydao mi si, e to kpa mchu, ktry zdoa jakim cudem

wyrosn na tej jaowej glebie. Ruszyem w tym kierunku i nagle...

Karolu! krzyknem. Szybko!

Skoczy ku mnie, a ja ju biegiem dopadem zielonej plamy. To

bya koszula Maksa Granta.

Lenik spoczywa nieruchomo, z rozrzuconymi rkami. Uklkem,

przyoyem ucho do piersi i usyszaem sabe, lecz wyrane bicie serca.

To tylko omdlenie stwierdziem prawie radonie.

Delikatnie odwrciem bezwadn gow.



47

O, do licha szepn mj przyjaciel klczc obok mnie.

Stephen Grant stojcy nad nami z obliczem pociemniaym i jakby

zawzitym cicho powiedzia:

Kto rbn Maksa... Doktorze, czy to co powanego?

Nie wiem, czy rbn, by moe Maks sam si przewrci...

Przypumy mrukn Karol, ale tak dziwnym tonem, e nie

wiedziaem, czy potwierdza moje przypuszczenie czy Stephena.

Co powanego? powtrzy pytanie stary Grant.

Nie sdz odparem. Ma lekko zranion gow.

W tym momencie lecy jkn i otworzy oczy.

Cholernie boli powiedzia gosem tak wyranym, a mnie to

zaskoczyo. Wida organizm Maksa nieprzecitnej by odpornoci.

Co ci boli? spytaem. Gowa?

Gowa mrukn. Skd wzilicie si tutaj?

O tym pniej odpar Karol. Moesz i, Maks? Wesprzyj

si na mnie.

Gdy si podnis, towarzysze ujli go pod rce, ale po kilku

krokach lenik achn si:

Dajcie spokj. Nie jestem inwalid.

I dalsz drog przeby o wasnych siach.

Na spotkanie wybiega Kitty. Z pocztku nic nie dostrzega, lecz

gdy zobaczya polepiony zakrzep krwi ty gowy ma, zblada i

krzykna. Jednake bez biada i uala wprowadzia go do izby. Zaiste bya

typow przedstawicielk tych dzielnych kobiet, ktre ongi pomagay

mczyznom zdobywa Dziki Zachd.



48

Mam dobry zwyczaj: gdy wyruszam z Karolem na wypraw w

nieznane (jak to okrelam), zabieram ze sob podrczn apteczk

zawierajc skromny zapas podstawowych lekw, ale take sond do

wycigania kul (przydaa si niejeden raz). Zaraz signem po t apteczk.

Glowa Maksa zostaa umyta, wy sterylizowana i obandaowana, a Maks

wyglda teraz niczym Arab w fezie. Zrobiem wszystko, co w takich

warunkach mgby zrobi lekarz rzetelnie traktujcy swj zawd. Rana

bya szeroka, gowa poczynaa puchn, co oczywicie byo spraw

normaln. Nie miaem jednak pewnoci, czy ko nie zostaa naruszona, czy

nie nastpi wstrzs mzgu. Ale to mogo si ujawni po kilku dniach. Kiedy

wic skoczyem zabiegi, a ich obserwatorom (i pacjentowi) owiadczyem,

e wszystko w porzdku, wcale nie miaem tej pewnoci. Karol widocznie

uwierzy mi, bo pocz energicznie wypytywa Maksa. Z pocztku

sprzeciwiem si temu, lecz gdy sam pacjent owiadczy, e czuje si

znakomicie, ustpiem pod warunkiem, e Maks opowie o swej przygodzie

w duym skrcie, bez ruchu lec w ku.

A co wydarzyo si w lesie?

Ot nasz lenik, jak ju wspomniaem, mia wraenie, e noc

kto kry wok leniczwki. Wyszed na dwr. Pies zaszczeka. To by

znak ostrzegawczy. Maks stal i nasuchiwa. Zastanawia si, czy nie zbudzi

Karola. Nieznany, a raczej tajemniczy czowiek krccy si w pobliu, i to o

pnocy, by zagadk, jak naleao rozwiza. Maks uzna to za swj

obowizek. Tkwi w miejscu ju dobre p godziny, gdy wydao mu si, e

syszy oddalajcy si pobrzk metalowych apek. Pomyla, e to pewnie

kusownik, ktry albo ju zdj apki, albo idzie je zaoy, by w tak okrutny

sposb upolowa o wczesnym wicie ktrego z lenych wdrowcw.

Chmury zasoniy ksiyc, noc bya ciemna, tak ciemna, e nic nie

byo wida na odlego dwch krokw. Wrci wic do ka. Lecz nie na

dugo. Gdy biae mgy, wsikajc w ziemi i w gadk tafl jeziorka,

zapowiedziay nadejcie witu, zbudzi Kitty. Wyjani jej, w jakim celu

wyrusza w puszcz, i napojony czarn kaw poszed. Powiedzia, e wrci

najdalej za dwie godziny, by zgodnie z obietnic popyn z nami cznem w



49

d rzeczki. Wszystko to Kitty powtrzya memu przyjacielowi, gdy

przebudzilimy si rano. A co dalej dziao si z lenikiem?

Zagbiwszy si w puszcz zaraz za domem, szed bardzo wolno,

rozgldajc si na wszystkie strony. Na twardym, gliniastym gruncie nie

byo wida adnych tropw ani ludzkich, ani zwierzcych. Zniechcony

bezowocnymi poszukiwaniami mia ju zawrci, gdy niespodziewanie

wydao mu si, e w kpie samotnych brzz, nie dalej ni sto, sto

pidziesit krokw od miejsca, w ktrym sta, dostrzega wysoki i smuky

cie, do wyrany na tle biaej kory drzew. Ruszy w tamtym kierunku i

wwczas cie znik. Maks przystan, usysza trzask amanych gazi i

poczu uderzenie w ty gowy.

Tak to wszystko si przedstawiao. Kto napad na Maksa i

dlaczego? A moe po prostu zama si potny konar najbliszego drzewa i

ugodzi stojcego pod nim lenika?

Ani mnie, ani staremu Grantowi, ani Karolowi nie wydawao si to

prawdopodobne. Jednake... dziej si niekiedy rzeczy nieprawdopodobne,

zwaszcza na bezludziu, zwaszcza w gbi puszczy.

Stephen Grant, peen zdumiewajcej energii jak na swj wiek, raz

jeszcze uda si do lasu, skd wrci po dobrej godzinie, zupenie zgnbiony.

Nie znalaz nie tylko tropw czowieczych, ale nawet i zamanej gazi,

ktrej trzask mia sysze Maks.

Ciekawe odezwa si po namyle Karol czy na przykad

opuszczona d na rzece nie ma jakiego zwizku z dzisiejszym

wypadkiem. Warto chyba sprawdzi, czy nadal znajduje si na dawnym

miejscu. Id.

We moje czno zaproponowa lenik. Szybciej wrcisz.

I nie zapomnij o winczesterze dodaem. Okolica nie jest,

wida, tak bezpieczna.

Moe masz racj, Janie.

Zabra bro i odszed obiecujc wrci za dwie godziny.



50

Zostalimy we czwrk: Kitty, bardzo zaniepokojona, Stephen,

mocno zamylony, Maks, pogrony w gbokim nie po zayciu rodka

przeciwblowego, jaki mu zaaplikowaem. No, i ja, peen obaw i

niepewnoci.

Wyszedem przed dom. Tafla jeziorka byszczaa w socu jak

lustro. Pod przeciwlegym brzegiem plusna woda, a po chwili zaczy

rozchodzi si coraz dalej i dalej krgi drobnych fal, dosigajc nabrzenej

skarpy porosej lasem. Mimo woli spojrzaem w tamt stron. Wrd drzew

przewietlonych socem (bo gbiej panowa pmrok) dostrzegem

smuky cie. Czowiek? Jeszcze wczoraj wykpibym sam siebie bd

pomyla, e przybywa do nas jaki rolnik z Norris, by na przykad

nazbiera suszu lub upatrzy sobie okazay wierk do cicia.



51

Lecz dzi znajdowaem si pod wraeniem wypadku Maksa. I

postanowiem rzecz sprawdzi.

Szybko, prawie biegiem ruszyem wzdu jeziorka, okryem je i

znalazem si na skraju lasu. Mj wzrok siga zaledwie kilkanacie jardw

w gb, dalej panowa zielony pmrok, a jeszcze dalej nieprzenikniona

ciemno. Uwanie rozgldajc si na wszystkie strony, posuwaem si tak

szybko, jak na to pozwalaa gstwa drzew. Kroczyem prawie bezszelestnie

stara, dobra szkoa Karola. Pod nogami nie trzasna ani jedna gazka,

ani jeden konar nie otar si o moje ramiona, nie zgrzytn pod naciskiem

stopy kamie, chocia leao ich tu sporo. Grunt by szary, twardy, spkany.

Tylko gdzieniegdzie zielenia si kpka mchu lub poyy ndzne pncza.

Na tle tej szaroci atwo dostrzegem ma, lecz jaskraw plamk

czerwieni. Znowu bacznie rozejrzaem si dokoa. Nic nie zauwayem.

Moe przedtem padem ofiar zudzenia, a moe mign mi cie jakiego

zwierzcia? Lecz plamka nadal czerwieniaa na ziemi.

I oto po chwili trzymaem w rce przeaman strza! Do betu

strzay przymocowany by pczek czerwonego ptasiego puchu. Zdumiaem

si nie wierzc wasnym oczom.

Przed laty, w zupenie innych stronach kraju, rwnie znalazem

kiedy podobn zaman strza. Ju wwczas wiedziaem, e wedug

pradawnego zwyczaju u wielu czerwonoskrych plemion przeamana

strzaa wraz z zafarbowanym krwi ptasim puchem cinita na ziemi

tak, aby j znalaz adresat oznacza wojn! Wypowiedzenie wojny!

Kt pozostawi ten tajemniczy symbol wyzwania? Mg to

uczyni tylko ten smuky cie, ktry ukaza mi si midzy pniami drzewa.

Nie by wic zudzeniem! I musia mnie zauway, ba, przypuszcza, e

rusz za nim, i dlatego podrzuci zaman strza.

Raz jeszcze przyjrzaem si jej dokadnie. No c? Strzaa jak

strzaa. Puch przylepiony do niej by najprawdziwszym ptasim puchem,

lecz czerwona plama pochodzia nie od krwi, lecz od farby, jeszcze wieej.



52

Rozemiaem si. Musia to by dowcip ktrego z mieszkacw

Norris. Przecie na nowofundlandzkiej ziemi od przeszo stu lat nie byo

Indian.

Wrciem do leniczwki i na progu spotkaem starego Granta.

Co to? zdziwi si na widok zamanej strzay.

Podaem mu j.

Czerwony puch! wykrzykn. Czy wiesz, doktorze, co to

znaczy?

Odparem, e wiem, i opowiedziaem o swej przygodzie.

To na pewno czyj art. Niby dowcip zakoczyem.

Przecie nie ma Indian w Nowej Fundlandii.

Jasne, e nie ma mrukn obracajc strza. Ciekawe,

komu strzeli do gowy taki pomys... Mieszkacom Norris mao s znane

zwyczaje czerwonoskrych. Chyba aden z nich, poza mn, nie zetkn si z

Indianami. Czyby... zastanowi si czyby to miao jaki zwizek z

dzisiejszym wypadkiem Maksa?

Wzruszyem ramionami, nie bardzo wiedzc, co odpowiedzie.

Rozmowa toczya si pod drzwiami domu, pgosem, ze wzgldu

na picego w izbie lenika. Jej fragmenty musiay jednak doj do uszu

Kitty, bo wysza z kuchni.

Co to jest, ojcze? spytaa.

Strzaa. Po prostu strzaa. Znalaz j doktor w lasku za

jeziorkiem.

Przecie teraz nikt nie uywa uku! zdumiaa si.

Na pewno, przynajmniej na naszej wyspie. Ale ta strzaa nie

bya wypuszczona z luku i nie bya wymierzona w adne stworzenie.

Widzisz, e jest zamana?



53

Widz i nie rozumiem.

Stephen Grant zamia si cicho:

Ja te nie rozumiem... Kiedy bardzo si strzegem zamanych

strza i zabarwionego na czerwono puchu. Ale to stare, stare dzieje

westchn, jak gdyby z alu za tymi starymi dziejami, i zamyli si.

Czy moe Maks ma tu jakich wrogw? spytaem.

Wrogw? stary Grant ockn si z zadumy. O adnym

wrogu nigdy nie syszaem. Chyba e si bardzo ze sw wrogoci kryli. Nie,

nie, doktorze. Jeli sdzisz, e dzisiejszy wypadek Maksa i ta zamana

strzaa to dzieo jego wrogw, jeste na bdnym tropie.

Wic gdzie ten prawdziwy?

Pokrci gow i nie odpowiedzia. Siedzielimy na zwalonym

pniu. Kitty znikna w gbi domu. Grant znowu popad w zadum, a ja

gapiem si to na jezioro, to na przeciwleg cian lasu, w zudnej nadziei,

e znowu ujrz przemykajcy midzy drzewami cie czowieka i wska go

towarzyszowi. Ale nic takiego nie nastpio.

Przydaby si nam teraz jaki czarownik-jasnowidz

zaskoczy mnie dziwnym stwierdzeniem Grant. Taki Yambadika, na

przykad.

Yambadika? zdziwiem si. Kt to taki?

Wielki czarownik Szoszonw.

Stumiem miech. Co te roio si staremu traperowi? Podczas

swych owieckich wdrwek musia nasucha si rnych bajd, jakie

bujnie krzewiy si na zachodzie. Karawany osadnikw jadcych

miesicami ku upragnionym yznym ziemiom, traperzy, eksploratorzy

szukajcy skarbw ziemi, rnego rodzaju wczdzy, trampy, obiboki o

wtpliwej przeszoci wszyscy ci ludzie na nocnych postojach

osadniczych karawan, podczas spotka handlarzy futer, przy ogniskach

poszukiwaczy zota dugie godziny spdzali na rozmowach. Informowali si

wzajemnie o warunkach ycia na bezludnych ziemiach, a midzy sowa



54

prawdy wciskay si, nie wiadomo przez kogo zmylone i wydumane,

fantastyczne wiadomoci o niezwykych ludziach i wydarzeniach.

Kto bawi dugo na zachodzie, kto na nim osiad, ten nigdy nie

wyzby si wiary w przedziwne zjawiska i w tajemniczych mieszkacw

pustkowi, jacy rzekomo ongi tam yli. Sam syszaem wiele takich bajd,

jak na przykad o ukrytych przed ludzkim okiem eremiach, w ktrych yj

stuletnie bobry o futrze biaym jak nieg. Nikt jednak nigdy nie widzia

biaego bobra ani nie potrafi wskaza czowieka, ktry takie dziwo oglda.

Znam rwnie legend o gonym nie tylko na zachodzie,

bandycie, rabusiu bankw w miastach i dyliansw na drogach, Jessie

Jamesie, ktry zabrane bogaczom pienidze rozdawa biednym. Ale po dzi

dzie nie znalaz si czowiek, ktry by otrzyma od Jamesa, cho jeden

cent. Owszem, Jessie James by hojny wobec barmanw i wacicieli

saloonw. Z rzetelnoci godn naladowania regulowa rachunki nawet

wwczas, gdy sprzedawca je zaokrgla, nie wiedzc, z kim ma do czynienia.

A wic Grant musia rwnie uwierzy w jakie zasyszane plotki.

Dlatego nawet nie zapytaem, na czym miay polega szoszoskie c

19_wiesław wernic_w nowej fundlandii

Documents