2015eko ekainaren 14a | lxxviii. urtea | 2.465 zenbakia | 3,90 … · 2015. 6. 11. · iván...

Iván Giménez: “Erregimenak ez du Nafarroa

galdutzat emanen”

2 0 1 5 e k o e k a i n a r e n 1 4 a | L X X V I I I . u r t e a | 2 . 4 6 5 z e n b a k i a | 3 , 9 0 e u r o

.eus

2015EKO EKAINAREN 14A 3�

NON ZER

Jabetza: Komunikazio Biziagoa, S.A.L. Lehendakaria:Bego Zuza. Zuzendaria: Estitxu Eizagirre. Asteko Gaia-Pertsonaia: Mikel Garcia. Iritziak: Mikel Asurmendi. Kultura:Gorka Bereziartua, Garbine Ubeda. Aisia: Unai Brea.Termometroa: Urko Apaolaza, Xabier Letona, Pello Zubiria.Euskara: Onintza Irureta. Interneteko erredakzio-burua:Lander Arbelaitz. www.argia.eus: Jon Torner. Multimedia: AxierLopez. Argazkilaria: Dani Blanco. Produkzioa: ANTZA, S.A.L.Harpidetzak: Iraitz Agirre. Salmentak: Karlos Olasolo.Idazkaritza teknikoa: Aloña Soraluze. Publizitatea: Idoia Arregi,Maite Arrieta, Ixabel Bereziartua, Berdaitz Goia, Olatz Korta,Bego Zuza. Administrazioa: Marijo Aiertza, Mari KarmenLoiarte. Harrera: Jone Arzallus. Web garapena: Asier Iturralde. HELBIDEAK: Gipuzkoa: Industrialdea, 15. 20160 Lasarte-Oria. Tel: 943 371545. Faxa: 943 361048. Lapurdi, NafarroaBeherea eta Zuberoa: Xalbardin baita. 64122 Urruña. Tel: 559 473163. Bizkaia: Eleizalde 1, 2-D. 48600 Sopela. Tel: 94 6765580 Nafarroa: GaztelukoPlaza 44, 3. eskuina. 31001 Iruñea. Tel: 948 222285. POSTA ELEKTRONIKOA. Komertziala:[email protected]. Harpidetzak: [email protected]: [email protected]. Interneten: www.argia.eus.Lege.gordailua: SS 837-2012. ISSN: 0213-909X.Batzorde.parekidea: 72562 E. Inprimategia: Antza S.A.L.Informatika: iametza interaktiboa, S.L. Urtebetekoharpidetza: Euskal Herria eta Espainia: asterokoa, 145 euro;hilean bi ale, 77 euro; hilean behinekoa, 41 euro. Besteatzerriak: 182 euro. Airez: 285 euro. Komunikazio BiziagoaS.A.L. Ametzagaiña Taldeko partaidea da.

Iván Giménez: “Erregimenak ez du Nafarroa

galdutzat emanen”

2 0 1 5 e k o e k a i n a r e n 1 4 a | L X X V I I I . u r t e a | 2 . 4 6 5 z e n b a k i a | 3 , 9 0 e u r o

.eus Azaleko argazkia:

DANI BLANCO

Azala: ANTZAKOMUNIKAZIO GRAFIKOA ASTEKO GAIA

ELIKADURA BURUJABETZA Nekazariek eta gizarte eragileekhordago txikira. ANTXOKA AGIRRE / 4

PERTSONAIACARMELO ORTIZ DE ELGEA: «Margolana hondatzea,

margotzeko abenturaren barruan dago». MIEL A. ELUSTONDO / 10

GAIAKHEZKUNTZA Montessori eredua hezkuntza publikoan

integratzeko lanean. MIKEL GARCIA IDIAKEZ / 16NEPALEKO LURRIKARAK Nepaldarren Euskal Herriko

komunitatearen txanda. LANDER ARBELAITZ MITXELENA / 19

IRITZIAREN LEIHOAZER EGIN GURE PRIBILEGIOEKIN? JUNE FERNÁNDEZ / 20BOTO MUGIKORRA MIKEL IRIZAR / 22MAILA BAT GORAGO IÑAKI MARTINEZ DE LUNA / 23GORA PRO NOBIS ASISKO URMENETA / 21TXANDAN Kopia arriskutsurik ez. EDU ZELAIETA / 22BERTSO BERRIAK Marotori jarriak.

ANDER SOLOZABAL KORTABARRIA / 23

ERDIKO KAIERAARTE PLASTIKO ETA BISUALAK Guggenheim efektupean ere,

diziplina ikusezinak. DANELE SARRIUGARTE MOCHALES / 25DONOSTIA 2016 Nola konpondu den bi astean lau urteko

“desastrea”. GORKA BEREZIARTUA MITXELENA / 28 LITERATURA SAIOA RUIZ GONZALEZ / 30MUSIKA IKER BARANDIARAN / 31DENBORA-PASAK ANA ZAMBRANO / 32ZIENTZIA JOXERRA AIZPURUA SARASOLA / 33IHESI HONDARRIBIA (GIPUZKOA) Historiarekin ezkutaketan.

AITOR KALTZAKORTA / 34IHESI ZUIAKO KUADRILLA-GORBEIA (ARABA) Etxean

bezala Gorbeian. ERIKA BELAR / 36LANDAREAK JAKOBA ERREKONDO / 38l BIZI BARATZEA, EMAN ETA HARTU / 39

DENBORAREN MAKINA NAGORE IRAZUSTABARRENA / 40

TERMOMETROAIVÁN GIMÉNEZ: «UGTk eta CCOOk markatuko dute lehen

urte politikoa». MIKEL ASURMENDI / 41TELP TAILERRAK Euskaraz eroso aritzeko entrenatzen.

TXERRA RODRIGUEZ / 46EUSKARA ALBISTEAK ONINTZA IRURETA AZKUNE / 45EKONOMIAREN TALAIAN JUAN MARI ARREGI / 45NET HURBIL Ezkertiar estetikaz mobilizatzen da eskuina

orain. PELLO ZUBIRIA KAMINO / 48MALTZAGATIK XABIER LETONA / 50

2015eko ekainaren 14a, 2.465. zenbakia

ARGIAko edukiak kopiatu,moldatu, zabaldu etaargitara ditzakezu, gureegiletza aitortu eta baldintzaberetan eginez gero.

ASTEKO GAIA

2017AN EUSKAL HERRIAN egingo da ViaCampesinaren Munduko Konferentzia. Lauurtean behin egiten da biltzar hori, eta EuskalHerrikoa zazpigarrena izango da Mons (Bel-gika, 1993), Tlaxacalan (Mexiko, 1996), Ban-galore (India, 2000), Sao Paulo (Brasil, 2004),Maputo (Mozanbike, 2008) eta Jakartakoaren(Indonesia, 2013) ondotik. Afrika, Amerika,Europa eta Asiako 73 herrialde eta 164 era-kundetan antolaturiko 200 milioi nekazari,artzain, abeltzain eta arrantzale txiki nahizertain biltzen ditu Via Campesinak, eta Elika-dura eta Nekazaritzarako Nazio Batuen Era-kundea, Giza Eskubideen Kontseilua etamaila bereko nazioarteko erakundeen eztabai-

detan erreferente izatea lortu du. Konferen-tzia antolatzea sekulako erantzukizuna izangoda, bada, euskal ordezkarientzat, baina baitaaurrera egiteko bultzada garrantzitsua ere.

Defendatzen dena eredu aldaketa bat da.Ongarri eta pestizida toxikoetan, transgeni-koetan eta monolaborantzan oinarritzen denprodukzio intentsiboak multinazional etaenpresa handiei bakarrik egiten die mesede,haiek bakarrik baitaukate ongarri, pestizidaeta transgeniko horiek merkaturatzeko gaita-suna edota elikagaiak batetik bestera horrelamugitzeko behar den logistika.

Via Campesinaren arabera, eredu horrekinmunduko elikadura premiak asetzeko behar

ELIKADURA BURUJABETZA

Duela bi hamarkada elikadura burujabetzaren aldeko apustua egin zuen Via Campesinak,munduko mugimendu sozial handienak. Euskal Herrian EHNE-Bizkaia eta ELB nekazari

sindikatuek Etxalde mugimendua sortu dute. Multinazionalek, enpresa handiek etagobernuek karta markatuekin dihardutela eta jokoz kanpo uzten dituela ikusita gero eta

eragile gehiago ari da diskurtso eta praktika berri horien alde jotzen. Euskal Herrikoordezkaritza bat Brasilen izan da berriki, bide horretan emandako zenbait pauso ezagutzen.

Nekazariek eta gizarteeragileek hordago txikira

| ANTXOKA AGIRRE |

2015EKO EKAINAREN 14A4 �

Passo Fundoko Terra e Vida kanpamenduko argazkiak. Okupaturiko lurrak lantzetik bizi dira, beste 150.000 familia legez,plastiko beltzez estaliriko txaboletan eta epaileen kanporatze aginduaren mehatxupean.

BEATRIZ CASADO DAVID LOPATEGI

den ekoizpenaren %150 produzitzera iritsiden arren, 900 milioi pertsona goseak daudeoraindik, gehienak nekazariak. Eredu horreneskutik Euskal Herriko lehen sektorea jasatenari den deslokalizazio prozesua ilustratzenduten datuak ere ematen ditu Etxaldek: Eus-kal Herrian kontsumitzen diren barazkien %4baino ez da bertan ekoitzia. Europan ahora-tzen ditugun elikagaiek batez beste 4.000 kilo-metro egiten dituzte gure mahaira iritsi aurre-tik. Eta joan-etorri horrek eragiten duengastua gure poltsikoetan nabari-tu ez dadin, ekoizleena hutsikgelditzen da. Hemengoei gaizkiordaintzen zaie, eta urrunekoeiokerrago.

Elikadura burujabetzarekin,gertu ekoitzirikoaren kontsu-moari eman nahi zaio lehenta-suna, eta bitartekariei beharreanekoizleei eta kontsumitzaileeieman nahi zaie elikagaien kalita-teaz eta prezioaz erabakitzekoeskubidea. Bestalde, nekazaritzaekologikoa hartu nahi da ekoizpen eredutzat;horrela, tokian tokiko egiteko moduak babes-teaz gain, toxikoek eta transgenikoek inguru-menean eta kontsumitzaileen osasunean era-giten dituzten kalteak saihesten dira.

Txikira apustu egitea nekazari txiki etaertainen alde egitea litzateke, handien neurriraeginda dagoen logika neoliberala haustea, eli-kagaien ekoizpena negozio bat baino askozgehiago dela defendatzea, elikatzeko eskubi-dearekin, osasunaren eta ingurumenarenbabesarekin daukan harremana aldarrika-tzea... Ez dauka zerikusirik, ordea, autokon-tsumoaz harago sos gutxi batzuk baino ema-ten ez dituen nekazaritzara atzera buelta

egitearekin, bestelako antolaketa, bitarteko etahelburuak planteatzearekin baizik. Via Cam-pesinaren arabera, Brasilen nekazari txikieklurren %20 baino ez dutelarik, eta sektoreariematen zaizkion kredituen %16rekin, labo-rantzak sortzen dituen elikagaien eta enple-guen %70 sortzen dute. Monsanto, Syngenta,Nestlé, Bunge, Bayer, DuPont edo Cargillen-tzat negozio hobea da esportaziora zuzendu-riko agroindustria handia, baina bistakoa daherrialdeari nekazaritza ekologikoan oinarri-

turiko negozio txikiak dezenteirabazi gehiago ematen dizkiola.

Brasil: elikadura burujabetzaren aldeko mugimendu erraldoiaVia Campesinak txikitik gutxidauka. Eta egin duen apustuakare gutxiago. Hain zuzen ereborroka globalizatzea izan daharen arrakastaren giltza. Hala,Hegoaldea eta Iparraldea elka-rrekin jarri ditu lanean beti,

txanpon beraren bi aldeak direlakoan, eta betibilatu izan ditu aliantzak bestelako gizarte era-gileekin.

Eredu horri jarraiki antolatu zuten Etxal-dek, EHNE-Bizkaiak eta Bizilurrek, EuskoJaurlaritzaren, Gipuzkoako Foru Aldundia-ren eta Europar Batasunaren finantziazioaz,joan den apirilean Brasilera joandako euskalordezkaritza. Hiru mugimendu horiez gain,ELA, LAB, Bilgune Feminista, Ernai, EuskalHerriko Eskubide Sozialen Karta, Udalbiltza,Gipuzkoako Foru Aldundia, EHU eta eskual-de eta udalen garapen agentzietako teknika-riek osatu zuten ordezkaritza, eta hamar egu-nez Brasil hegoaldeko hiru estatutan

Ezkerrean, Viamaoko asentamenduko baratze ekologikoak. Legeztaturiko okupazioak dira asentamenduak, borroka luzeenfruitu. 380.000 familiak lortu dute estatus hori. Eskuinean, formazio politikorako Florestan Fernandes eskolaren eraikin bat.

Brasilen, latifundioak okupatzendituzten lurrik gabekonekazarien mugimenduak530.000 familia mugitzen ditueta 160 kooperatiba jarri ditumartxan, baita 1.200 okupaziokomunitatetara iristen denformazio sarea ere


� 52015EKO EKAINAREN 14A

ARRATE ITURBE AR

RA

TE

ITU

RB

E


elikadura burujabetzaren alorrean garatudiren hainbat esperientzia ezagutu zituzten.

Mugimendu erraldoia aurkitu dutela esandute handik bueltan; brasildarren aldetik euskalbisitaren antolakuntza lanean ibilitako laumugimenduen garapen mailak harrituta utzidituela. MSTk, esaterako, latifundioak okupa-tzen dituzten lurrik gabeko nekazarien mugi-menduak, 530.000 familia mugitzen ditu eta160 kooperatiba jarri ditu martxan, baita 1.200okupazio komunitatetara iristen den eskola etaformazio sarea ere. MABek, zentral hidroelek-triko eta urtegien eraikuntzak lurrik gabe utzidituen nekazarien mugimenduak, milaka kideeta ehunka komunitate biltzen ditu, eta energiaekoizteko hainbat proiektu alternatibo jarriditu martxan. MPAko nekazari txikien nahizMMCko nekazari feministen mugimenduek,zerbait berriagoak eta apalagoak dimentsioz,sekulako grina eta ekimenerako gaitasuna dute.

Mugimenduetako ordezkariak, sindikatue-takoak, ordezkari instituzionalak, asentamen-du eta kanpamenduetako jendea, ingeniari etateknikariak, unibertsitateko irakasle eta ikas-leak, hazi kreolak berreskuratzeko kooperati-bak, arroz eta barazki organikoak ekoizterabideraturikoak, Azoka ekologikoa, feministekeraikiriko formazio zentroa, Sao PaolokoUdaletxea... “Ez sinestekoa da kontaktu ego-kiekin eta gomendatzen direnak baino lo etadeskantsu ordu gutxiago eginda zenbaterainoeman dezaketen hamar egunek Brasilen”, dioSaioa Iraolak, Brasilen egon den BilguneFeministako kideak.

Ikusi eta ikasiEz da izan mugimenduaren dimentsioa dei-garriena suertatu zaiena. Instituzioekin lortu-riko konplizitateak, esaterako, Euskal Herriangaurdaino horrelakorik ez delako eman,

Feministenkomunitatebeteranoa,Quilombon.Emakumeakaitzindari izan zirenelikaduraburujabetza etanekazaritzaekologikoaren aldekoapustuan, baitamultinazionalenaurkako ekintzetanere. Hala ere gogorborrokatu behar dutemugimenduarenbarruanparekidetasunalortzeko.


BE

GO

ÑA

ZA

LBID

EA

agian, jakin-min handiagoa piztu du. PAAprogramak gobernuak kudeatzen dituen era-kundeen jangelei zuzenean saltzeko ateakireki dizkie nekazari eta abeltzainei (Elikadu-ra Bankuak, ospitaleak, zaharren egoitzak,kartzelak eta abar). PNAE programak ezar-tzen du sare publikoko eskoletako jangelek%30, gutxienez, inguruko ekoizleei erosibehar dietela.

“Euskal Herrian legediak, eta horren atzeandagoen erabaki politikoak, ez du horrelakoprograma orokorrak ezartzea ahalbidetzen.Baina udalen esku dauden kontuetan bai egindaitezke gauzak, eta ari dira egiten”, adierazidu David Lopategik, Bilboko zinegotziak.Brasilgo mugimenduetako kideak kritiko ager-tu dira Lula eta Dilma Rousseffen Partido dosTrabalhadores-en gobernuekin, eta azpimarra-tu dute haien apustu nagusia agroindustriarenaldekoa dela. Hala ere, aipatutako programakoso garrantzitsuak izan direla aitortzen dute.

Elikadura burujabetza lantokiko jangelatikhasitaKoaderno guztietan apuntatuta gelditu denbeste kontu bat landa eta hiriaren artekoaliantza izan da: bai metalaren sektoreko baiPetrobras hidrokarburo-enpresa erraldoikosindikatu nagusiek lantegietako jangeletangertuko ekoizleen produkzio ekologikoasartzeko akordioa jaso dute euren hitzarmenkolektiboetan. “Garbi dago elikadura osa-suntsu baterako eskubidea, edo ingurume-narekiko kezka, ez dela nekazariei bakarrikdagokien kontu bat” dio Maitane CabezaBizilurreko kideak.

“Sindikatuan asko landu dugu elikaduraburujabetza, trantsizio ekologikoa eta abar,baina kezka genuen ez genuelako asmatzenhori gure ekintza sindikalean txertatzen”, azal-du digu Unai Oñederra ELAko formazioarduradunak. Orain garbiago dauka: “Aztertubehar da zein enpresatan dauden jangelak,enpresa horietan nolako indar erlazioa dago-

en... Badago bidea sindikatuek elikaduraburu,jabetzaren alde pauso konkretu eta eraiki-tzaileak emateko”. “Bultzatu nahi dugun eko-nomia sozialagoarekin eta gizarte eraldaketare-kin guztiz bat datorren planteamendua daelikadura burujabetza”, gaineratzen du EdurneLarrañaga LABeko zuzendaritzako kideak.

Euskal Herriratzeko modukotzat jotzenduten beste alderdi bat Brasilen borrokahonek hartutako kontzientzia eta izaerakolektiboa da. “Oso garbi daukate zertan aridiren, elikadura burujabetzaren alde ematenduten pauso bakoitza klase borrokarenbarruan ematen dela; oso garbi daukate elkarhartuta baino ezingo dutela egin bide hori”,diosku Endika Perez Ernaiko kideak. “Eus-kal Herrian gehiago dira borroka indibidualedo lokalak. Baten borroka alternatiboa, bes-

Hazi kreolak ekoiztendituen kooperatiba,

Sao Miguel doOesten. Ahalegin

handia egiten ari dirabertako haziak

berreskuratzen,transgenikoekin ez

direla kutsatuziurtatzen etamerkaturatze

lizentziak lortzen.Funtsezkotzat dute

hori bertakoaniztasuna,

ingurumena etanekazari-kultura

babesteko. Baitamultinazionalekiko

menpekotasunik ezizateko ere.


DAV

IDLO

PAT

EG

I


AZKEN HILABETEOTAN AEB etaEuropar Batasuna (EB) merkata-ritza liberalizatzeko TTIP akor-dioa ari dira fintzen. Negoziazio-ak sekretuak izan dira,eurodiputatuei debekatu egin zaiedokumentazioa argitaratzea, bainaaldi berean multinazionalekmahaiburuan egon ahal izan dute.Hala, asteotan EBk hemeretzilabore transgeniko komertzializa-tzea baimendu du, eta osasunera-ko kaltegarriak izan daitezkeenhainbat pestizida debekatzeariuko egin dio; indarrean dagoenereduak are indartsuago bilakatze-ko pausoak eman ahal izan ditu,osasun arloan edo tokian tokikoprodukzioaren babesari dagokio-nez EBk AEBen aurrean ezarzitzakeen “trabak” desagerraraziz.Horren aurrean, Via Campesinakapirilaren 17ko NekazarienBorrokaren Eguna baliatu zuenTTIPek ekar dezakeena salatzeko,baita Euskal Herrian ere.

Brasilen lehen sektorean ari-tzen diren multinazionalen pre-sentzia fisikoki hauteman daitekemilaka kilometro koadro betetzendituzten transgenikoen monola-borantzetan, multinazionalek

gobernuan kokatu dituzten kidee-tan, edo mugimendu sozialekinkomunikabideetan nahiz kaleanizaten dituzten liskarretan. Geu-rean ez daukagu horrelakorik.Txanponaren beste aldea da toka-tu zaiguna: kontsumitzen duena-ren %5 bakarrik ekoizten duenIparralde Globalaren blokeankokatu dute Euskal Herria; deslo-kalizazioa, sektorea desagerra-raztea da multinazionalek eraba-kitako patua.

Sarea ehuntzenErantzuna hasia da, ordea, pre-sentzia irabazten. Egunkarikozutabean, hauteskunde kanpaina-ko ekitaldian, barazki otarre etaharagi paketeen joan-etorrian,eskolako guraso bileran, hitzaldia-ren kartelean, kontsumo saree-tan... Gero eta sarriago irakurriedo entzuten dira elikadura buru-jabetza, nekazaritza ekologikoaedo nekazaritza jasangarria –eko-logikorako trantsiziotzat hartzendena– kontzeptuak.

Zerain Dezagun Fundazioa,Lurzaindia, Ekolapikoa, Esnetikkooperatiba, EH Hazien Sarea,Uribe Kostako Agroasanblada,

Bertatik Bertara proiektua, Neka-sare, Urduñako ekoizpen zerbi-tzua, Larrabetzuko udal jangelak,BasHerria, Errigora proiektua,Bide Berriak dokumentala, Lane-ko kooperatiba, Arratiako Agroa-sanblada, Aramaioko elikaduraeta energia burujabetza proiek-tuak, Idoki, Sopelako elikadurajasangarriko proiektua, BedarbideElkartea, Erriberako Sare Agroe-kologikoa, Basaburu... Ale txikiaskok osaturiko sarea ari da ehun-tzen.

Plano orokorrago batean Eus-kal Herriko Elikadura Burujabe-tzaren Aldeko Eragileen Aliantzaeratu da, Euskal Herriko Eskubi-de Sozialen Kartak ere jasotzendu elikadura burujabetza, UEUeta EHU hasiak dira ikastaroakematen, eta Etxalde bera ere arida bidea egiten.

Gizarte moderno batek lehensektorea atzean utzi beharko otezuelako errezeloa zabaldu zenduela hamarkada batzuk geurean;lehen sektorea atzean uzten duengizarte batek menpekotasun han-diegiak jasan beharko ote dituela-ko er rezeloa ari da zabaltzenorain.

Multinazional vs tokiko, bi eredu aurrez aurre

tearen bizimodu hippya, seme-alaben elika-duraz arduratuta dauden gurasoak... Ez daki-gu hori guztia estrategia orokor batean koka-tzen”, iritzi dio David Lopategik. “Hainzuzen hori bideratu nahian sortu da Etxal-de”, zehaztu du AlazneIntxauspe Etxaldeko zuzenda-ritzako kideak.

Guztiak bat datoz brasilda-rren sendotasun ideologikohorren oinarrian formazio aha-legin handia dagoela. “MSTko-ek esan ziguten lurrak okupa-tzen zituzten nekazariek, behineuren egoera legeztatuta, mugi-mendutik aldentzeko joerazutela. Hemen berdin gerta-tzen da, behin norberaren enpresako arazoagaindituta, langileak erabat aldentzen diraborroka orokorragoetatik. Brasilen forma-zioarekin eman diote buelta joera horri”, dioUnai Oñederrak.

Formazio ideologikoari dagokionez Flores-tan Fernandes eskola da Brasilgo Via Campe-sinaren harribitxia, eta nekazaritza ekologiko-rako heziketa teknikoaren alorrean, berriz,Frontera do Sul-eko herri unibertsitatea.

“Pedagogia eredu propioa gara-tu dute, irakaskuntza tradizio-nalagoari komunitatean gauzatubeharreko jardunaldia tarteka-tzen diona... Nekazariak eralda-keta sozialerako subjektu bila-katzea lortu dute. Ikusgarriada”, gaineratu du Saioa Iraolak.

Altzoan hazi mordoa daka-rrela bueltatu da, bada, euskalordezkaritza Brasildik. Ikusieta ikasitakoa bakoitzak bere

alorrean jorratzeko asmoarekin, baina batezere elkarlanerako prest, hori izan baita ekarriduten lezio nagusia: laborari askok bateraerein beharreko haziak direla elikadura buru-jabetzarenak. n

“Hemen, behin norberarenenpresako arazoa gaindituta,langileak erabat aldentzen diraborroka orokorragoetatik.Brasilen formazioarekin emandiote buelta joera horri”

Unai Oñederra, ELA


Zu lanean beti edo gehienetan. Zer duzu,eskaileran gora igota zu, margolan hori?Bi zati ziren margolan honetan. Frontoia zen,hasteko. Horra berdea, hormarena, eta grisa,behearena. Baziren hor atzelaria, eta aurrela-ria. Eta aurreko horma beltza. Bi pilotari,pilotatokiaren espazioan. Eta hondatu egindut, nahitara, guztiz nahitara. Badira hiru edolau urte pilotatoki hori egina nuela. Lanaamaituta zegoen. Baina bazen zerbait nirebarnean, korapilo bihurri bat. Margolanaespaziala zelako gertatu zait. Espazioa, otei-zarra, kutxa… Azken finean, pilotatokiahorixe da, kutxa bat. Eta bi pilotari nituen,tamaina naturalean eginak. Sekulako traman-kulua. Baina bazen zerbait asebetetzen ezninduena. Zerbait kontzeptuala. Ni ez naizespazioak margotzen dituen margolaria.Aitzitik, espazioak betetzen dituen margola-ria naiz. Eta margolan horretan bazen kon-traesan bat. Gustatzen zitzaidan, hala ere,baina ni ez naiz horma leunak margotzendituen artista, nik erraiak maite ditut, barru-koa. Kontzeptua zen koska. Eta halaxe esannion neure buruari: “Barrabilak izan ditukmargotzeko, eta barrabilak izango dituk dese-giteko!”. Sortzekotan, beharrezkoa baitadesegitea. Eta horretan ari naiz, sortzen, etahaluzinatuta nago bi zatiok ikustean.

Pilotaririk ez dago…Ez dago pilotaririk, baina nik ikusten ditutoraindik! Nahaste-borrastea dago hor, etahorrek pilotariak dakarzkit gogora. Jadanikdesegina den haien aztarnak nire gogoan irau-ten du. Dena dela, haltza ageri da orain hor,

eta ahaztu, beraz, frontoia. Haltz zoragarria,bidenabar esanda. Pilotaria zegoen lekuan,nahaste-borrastea, ur-jauzi moduko bat, pla-notik kanpora jalgi, behera. Hautsi dut fron-toiaren horma! Nire borroka orain, espaziohorretan zer egin erabakitzea da. Haltz horrenondoan beste bat egin, ez egin… Baina haltzhori hain da bikaina, ez du lehiakiderik behar.Edertasunaren eredu da! Natura bizia!

Horixe du izena oraindik orain Gasteizen izanduzun erakusketak: Natura biziak. Alabaina, ezduzu natura margotzen, hura sortzen baizik.Birsortu. Naturak bere partea du nire lanean,duda matazarik gabe. Natura da nire margoa-ren jatorrian. Beti izan da. Txikitan ere zeregiten nuen, bada? Sorora joan, mendira, etazuzenean, bertatik bertara margotu arbolaedo dena delakoa. Bizian egundo ez diothorri uko egin. Natura etengabe ari zait ira-kasten. Eta hazi ahala, diferente ikusten duzu

�10 2015EKO EKAINAREN 14A

Carmelo Ortiz de Elgea Jauregi (Aretxabaleta,Gasteizko udalerriko herria, 1944). Haurra zela hasi zenmargotzen, autodidakta. Laster nabarmendu zen, eta 16urte zituela egin zuen lehenengo erakusketa Gasteizen,1961ean. Azkena, berriz, oraindik orain egin du Arabakohiriburuan bertan, beti natura ardatz. Paisaiak dituabiapuntu, baina haiek bere barnean egosten etabirsortzen ditu, modu harrigarri eta indartsuan. Sasoibateko arte figuratiboa bazter utzi eta interpretazioabstraktuak gidatzen du bere margoa, aspaldi.

NORTASUN AGIRIA

PERTSONAIA

CARMELO ORTIZ DE ELGEA

«Margolana hondatzea,margotzeko abenturaren

barruan dago»Margolaria da txikitandik. Margolari haurretan, gaztetan, heldutan, eta 70 urtetan. Margotu beti,

naturak eskaintzen dizkigun irudiak estudiora eraman eta birsortuz.

| MIEL A. ELUSTONDO |

Argazkiak: Zaldi Ero

natura, ezberdin ageri zaizu. Eta emozioaksorrarazten dizkizunean, akabua da! Emandezagun, ekaitza. Ekaitzaren zarata margo-tzea, adibidez, handia da.

Zarata margotzea? Ba ote?Bai, bada. Margolan bat bazen Gasteizko era-kusketa horretan: Uraren zarata. Titulu ederrairuditzen zait, ikusleak margolana ikusi ezezik urak egiten duen zarata ere adituko due-lako, irudimenean bada ere. Uraren zarata,margolanean! Ikusleak erantsi behar dio zara-ta. Partaide da ikuslea, parte hartu behar du,nahitaez. Nahi nuke ikuslea margolanarenbideetan barna ibiltzea, mentalki, margolane-ko bideak, arrokak, soroak ibiltzea. Ni, haste-ko, bide horietan ibiltzen naiz margotzen arinaizen bitartean. Eta perspektiba ikusten dut,zeruak eta lurrak bat egiten duten lekua.Ostertza. Nik ikusten dudana aurkitu beharduzu zuk, zeure erara birsortu. Dudarik gabe,ikuslea parte da nire lanean. Ikuslea margola-nean ibil dadin nahiko nuke. Nire margolanaentenditzera iritsiko litzateke.

Nork bere modura entendituta ere!Jakina, margolana ez baita gauza finkoa,mugiezina. Ez da ideia itxia, guztiz irekia bai-

zik. Zenbait jendek, margolan bat ikusi eta:“Beldurra ematen dit”. Tira, emozio bat da,oso gauza ederra. Margolan batek izua eragi-tea! Askok esan izan didate: “Margolan horrekbeldurra ematen dit”. Baina margolana ez daegiazko lehoia, ez zaitu joko, baina, hala ere,emozio horixe, izua. Paregabea! Zera esatendizutenean bezala: “Ez dut margolaritzazentenditzen”. “Ongi da. Aukera ezazu margo-lan hauetako bat”. Eta aukeratzen du. Enten-ditu du! Eta, arao eta birao, ederrena aukeratudu! Kar, kar, kar. Entenditu du, aukeratu du,“hau bai, hau ez” esan du. Balio du. Ez dagounibertsitatera joan beharrik entenditzeko.Margoak eskaintzen dizuna aintzat hartzea dakontua, arteak ematen dizuna.

Artea...Artea, margotzea… Galdetu izan didate:“Nora hoa?”, “margotzera”, “zer margotze-ra?”, “ez zakiat”, edo “ez zakinat”. Alegia,egiten dudana egitera noa ni, margotzera,zerbait aurkitzera. Arao eta birao, 70 urteditut, eta gaur goizean ohean nengoela erepilotatokiko margoetan ari nintzen pentsa-tzen. “Jaiki eta banoak!”. Betiko gogo berare-kin. 25 urte nituenean bezala, orduan pop-amargotzen banuen ere. Ez dut adinik! Bizita-

Hegan“Margolanzaharrari begira:‘Koadro horigustatzen zaidak,baina zerbaitekenbarazu egitenzidak’. Eta bertanuzten duzu, etahandik puskabatera berriz ateraeta: ‘Ai ama!Bazakiat!’. Etahasten naiz formakaskatzen,arintzen… Formaeskulturagileeneginkizuna da.Margolariok heganegin behar dugu.Nire lanetan formaastunak ikusteanarintzea dagokit,formak liberatzea,margoak arnasahar dezan”.



sun bera dut margotzeari dagokionean. Lasaigosaldu eta esan niezaiokeen neure buruari:“Margoak ikustera noak”. Baina ez, “bi mar-golan hauei heldu behar zieat” esaten dut.Garai bateko indar eta kemen berarekin. 20urteko adin bera dut, oldar bera. Zoragarria,margotzeko gogo horri eustea! Zerbait des-kubritzeko gogoa izatea. Ohean nengoengaur goizean, oraintxe bi ordu, eta buruz,margotzen ari nintzen! Estudiora heldu, etaburuan margotzen ari nintzenak ez du balio.Bestelako bide bat ari zait agintzen margoa.

Margolanak agintzen dizu bidea.Bai. Berdearen ideia nekarren, zerua egin, ezegin… Baina errazegi iruditzen zait, eta nikez dut errepikatu nahi. Zerua egina dutlehendik ere. “Ez, ez diat zerurik margotuko,besterik egin behar diat, gehiago sakondubehar diat margoan, harrituko nauen zerbaitbehar diat, eta zeruak hor ez naik harrituko”.Horrelaxe jarduten dut, eta 70 urte eta gero,oraindik neure burua harritzeko gauza naiz.Horixe dut helburu: sorpresa. “Jainkoarenizenean, zer duk hau!”. Dakidana ez zait inte-resatzen, ez dakidanaren bila ibili nahi dut.Sorpresaren bila. Eta gero, zoria azaltzen da.Eta harekin jokatzen dut. Asko gustatzen zaitzoria… Lehengo batean bisitari bati esan

nion: “Margolan hori bera bakarrik margotuda”. Zoria agertzen da, baina nik eskua sar-tzen diot. Manipulazioa. Erraiak ateratzendizkiot zori horri, batean erantsi, besteankendu… Apropos egiten dut, nahitara.

Bila ibiltze hori ikerketa da.Bai, jakina. Beti ari gara forma eta elementuberri bila, nahiz eta oso tradizionala naizenmaterialetan: olioa eta lihozko mihisea. Haa-tik, zenbait artistak material diferenteak saia-tzea du xede, laka sintetikoak, bernizak, pis-tola eta gainerakoak; merkatura etengabeirteten diren materialak. Niri, berriz, betikopintzel eta mihisea gustatzen zaizkit. Mihiseaeskuaz mimatzea gustatzen zait. Elementuguztiak margotu nahi izaten ditut, ez dut ezeraske uzten. Margolan asko behin baino gehia-gotan margotu ditut. Orain dela bost, sei,hamar urte egindako lanak berriz ikusi eta“ño, hau beste bukaera baten zain zagok!”.

Nahiz eta orduko hartan amaitutzat emanzenuen margolan hori.Bai, baina berriz ikusi eta zer edo zerk ez zaituasebetetzen… Bestalde, ez naiz neure buruazfio, eta badakit margo zaharrari berrekitenbadiot balitekeela bestelako margolan bat iza-tea emaitza, aurrekoarekin zerikusirik batere

Tamaina“Inpresionistekbezala egiten dut,lekuan bertanmargotzen dut.Gero, estudioraetorri eta,batzuetan,margolan txikietandagoenelementuren batiinteresgarri iritzieta tamainahandiko bat egitendut, margolanberria betiere,txikiaren errepikaizango ez dena.Abiapuntua erabili,bai. Errepikatu, ez.Bila ibili etabirsortu, beti”.



ez duena. Alegia, balitekeela margolana hon-datzea. Baina ez zait axola, margolana honda-tzea margotzeko abenturaren barruan dago.Ez dago aurreikusita, baina hori ere jokoarenparte da. Lehendik egindako margoarenaurrean paratu eta hasiko naiz: “Kolore horiez zaidak gustatzen, oso lodia duk”. Eta has-ten naiz kolorea arintzen eta, azkenean, bestemargolan bat da emaitza. Eta zergatik ez?

Zergatik ez gorde lehendik egina, eta harengaineko bertsioa egin ondoren?Hortik jotzen du zenbait artistak, lan berarenbertsioak egitera, hiru-lau bertsioko serie bat,azalean elkarren antzekoak ez diren margoakbeharbada, baina, mami bat bera dutenak.Nik ez dut horrelakorik egiteko ohiturarik.

Zure lanek zeu harritzeko ahalmena dute oraindik?Bai, bai. Bada zerbait oso aitzinakoa: ni mar-gotzera noa. Ez dut aurretiazko planteamen-durik, margotuko dudala besterik. Nola,zer… Ez dakit, baina margotu. Ehiztariaren

moduan, badabil, eta badoa, eta halakobatean: “Hara!, eperra!”. Bada, bai, eperra!Berdin ibili ohi naiz ni, hara eta hona, baterajo, bestera… Bidea egin, margotu. Baconek,esaterako, elementu giltzarri bat du bere mar-goan: pertsonaia tormentatu bat. Hura daprotagonista. Nik aldiz, ez dut protagonistabat bakarra nahi margoan, hau, hori eta huranahi ditut protagonista! Horregatik naiz mar-golari barrokoa, elementu asko jartzen ditu-dalako jokoan.

Elementu asko jartzen dituzu jokoan, denakmaila berean nahi dituzu protagonista…Dentsitatea nahi dut. Idazleak orrialde bakoi-tzean, eta hitz bakoitzean nahi duen moduan,nik margoaren elementu guztietan nahi dutprotagonismoa. Osotasuna. Elementu guz-tiek behar dute beren intentzioa, interesa,karga. Duda matazarik gabe: behetik gora etaeskuinetik ezkerrera, eta zuritik beltzeraino!Etorri, etorri, erakutsiko dizkizut lehendikeginak ditudan lanak... n

1966ko abuztuaren lehenean ArabakoOrain taldearen erakusketa izan zen Donos-tian, Barandiaran Aretoan. Han ziren Joa-quin Fraile, Juan Mieg eta Carmelo Ortizde Elgea margolarien lanak eta AlbertoSchommerren argazkiak. Urte berekoa daOrain taldearen agiria, non artearen helbu-ruak adierazten dituzten: “Adierazpide,ekintza eta ardura izan nahi dugu gureherriaren behar artistikoengatik, geurehondotik, geure tradizio artistiko herrikoi-tik, geure baitatik bertatik, integratzen zai-gun denetik, integratzen eta osatzendugun denetik, osatzen gaituen hartatikguztitik”.

1966, Orain

OFF THE RECORD

Fidias“Unibertsitateikasketakabiapuntu dira,margoaezagutzeko, hobetoentenditzeko.Artearen historia,adibidez,oinarrizkoa da.Arte Ederretanbertan ez dakitgreziarrak ikastendituzten, Fidias etagainerakoak. OrainGuggenheimekotxakurra ikastendute. Orain modaalu hori ikasten da,arrakasta duena!”.




XX. mende hasieran Maria Montessori hezitzaile italiarrak sortu zuen eredu pedagogikoariburuzko masterra bukatzear da Estitxu Elgorriaga lesakarra. Haur Hezkuntzako irakasle hau

Mexikon izan da hilabetez, han gertutik ezagutu ditu aspalditik Montessori ereduanoinarritzen diren hiru ikastetxe, eta ikasitakoa bere gelan ari da lantzen, iazko maiatzetik.

HEZKUNTZA

GOXOTASUNA antzeman du Elgorriagak Mexi-koko Montessori eskoletan, etxe kutsua, etadena dago haurren beharretara, ahalmeneraeta neurrira moldatuta. Izan ere, giro egokituada eredu honen oinarrietako bat: behar bezalaegokitutako ikas-inguruari esker, haurrarenautonomia bilatzen da, irakaslearekiko menpe-kotasuna ezabatzea eta nolabait umea bereheziketa eta garapenaren jabe egitea. “Irakas-learen zeregina da behatzea eta behaketahorren bidez gela atontzea: zerbaitek ez baduikasgelan funtzionatzen, abiapuntua ez izateahaurraren errua dela pentsatzea, baizik etaohartzea gela ez dagoela ondo antolatua edomateriala ez dela egokia. Adibidez, haurrak

jostailua lurrera botatzen badu, ez dakielakoegiten eta frustratzen delako, beharbada mate-rial hori ez da aproposa ikasgela eta adinhorretarako. Ongi egokitutako giroa lortuzgero, irakasleak ez du apenas esku hartuko, etahalaxe egiaztatu dut Mexikon”.

Jarrera kontzientea uneoroIrakasleek haurrenganako duten jarrera, horiizan da lesakarrarentzat deigarriena. “Irakas-leen formakuntzan asko lantzen dute umea-renganako hurbilketa pedagogikoa. Hemenikasleekin izan ohi duguna baino kontaktugutxiago dute, ez dituzte hainbeste besarka-tzen edo besoetan hartzen, baina maitasun

Montessori eredua eskolapublikoan integratzeko lanean

| MIKEL GARCIA IDIAKEZ |

Lehen, materialez eta jostailuz beteta zegoen Estitxu Elgorriagaren ikasgela, eta askok lurrean botata bukatzen zuten. Orain,material gutxiago dituzte, baina denek dute helburu bat.


handia arnasten da gelan; eskua emanez, begi-radaren bidez… errespetu handiz tratatzendituzte haurrak, eta beti oso jarrera kontzien-tea du irakasleak, esku-emate eta begiradakontzienteak dira. Hemen presaka bizi gara etajarrera hori transmititzen diegu haurrei, bainahan irakasleak ez dio ‘ixildu!’ oihukatuko ikas-leari, gerturatu egingo da, haren mailan jarrieta tonu apalean mintzatuko zaio. Haurrekeredutzat gaituzte, tonua jaitsi eta berdin aritu-ko dira. Goxotasunez hitz egiten die etaumeek hala barneratzen dute, euren arteanerrespetuz aritzen dira, elkarri lagunduz, girolasaian…”. Eta umea urduri baldin badago,“gelditu” esan beharrean bestelako estrategiakerabiltzen dituzte, urduritasun hori jarduera-ren baten bidez kanalizatu dezan, adibidezgelatik atera eta lorategira landareak ureztatze-ra lagunduko al dion galdetuko dio irakasleak.

Konkretutik abstrakturaBisitaturiko eskoletan, adin ezberdinekoumeak daude gela berean nahastuta (0-3 urte,3-6…), 25 bat ikasle eta bi heldu gelako: bate-tik, Montessori gida (umearen bidelaguna) etabestetik, laguntzailea (materialen bat faltadenean bila joango dena, adibidez). Lau gunenagusitan banatzen dira gelak: “Bizitza prakti-koa” gunean, eguneroko tresna errealak dituz-te, koilarak, pintzak, giltzak, edalontziak, erra-tza… eta besteak beste, horiekmanipulatuz eta horiekin jolas-tuz esku eta hatzetako motrizita-tea lantzen dute, inkontzientekigero idazketarako baliagarri.“Gune sentsoriala” zentzume-nak lantzera dago bideratuta(ukimena, entzumena, dastame-na…). “Matematikak” txokoan,denean bezala, konkretutik etaerrealetik abstrakturako bideakagintzen du: “Guk lehenengo ikasi izan dugu2+2=4 dela, baina alderantzizko eredua daMontessorirena, umeak lehenengo ukitu, bizituegin behar ditu zenbakiak, abakoak… eta geroegingo du abstrakziorako saltoa; Lehen Hez-kuntzako ikasturte aurreratuagoetan hartukodie zentzu matematikoa Haur Hezkuntzanjolasean osatutako kubo eta abarrei”. Berdin“Hizkuntzak” atalean, konkretutik abstraktura:benetako sagarrak dituzte Montessori ikaste-txeetan, alboan sagarraren irudia marraztua,eta hortik izena ikasiko du umeak. Idazketa etairakurketa ere sentsorialki abiatzen ditu hau-rrak, hatzekin lixa edo paper-latzetan hizkiak

irudikatuz (hizki horrek duen hotsa eta ahoske-ra esango dio irakasleak), gero hondarreanerrepikatuz, klerarekin arbelean eta arkatzazazkenik. Gune horiek guztiak “HezkuntzaKosmikoa” deiturikoak biltzen ditu (Lurra,landareak, animaliak, gizakiak… hizpide).

Material gutxi, baina helburu jakinekin“Hemen jostailu eta material pila bat erabiliohi dugu, eta han gauza gutxi dituzte gelan,baina ezer ez dago soberan, denak du helburubat”. Ume denek aldi berean materialen batizateko prestatuta dago gela, baina materialbakoitzetik bakarra dago, eta errespetatzenikasteko modua ere bada hori: umeak badakigaur beste batek duena bihar erabili ahalkoduela. Kristala, egurra eta material naturalakerabiltzen dituzte, plastikoa apenas, eta pisu,forma… jakinak dituzte, haurrak sentitu etabizitu ditzan. Materialek akatserako kontrolakdituzte gainera: alegia, irakasleak ez du kasikesku hartzen eta umea autonomoki aritu daite-ke horiekin. “Gelako materialekiko errespetuaeta zaintza ere handia da; irakasleak kontuhandiz, poliki maneiatzen dituenez, halaxeegin behar dela barneratzen dute umeek. Zer-bait puskatzen bada, segituan ordezkatzendute, umeak ikusten badu zuk puskatuta dago-en liburu bat darabilzula, pentsatuko duelakopuskatu dezakeela”.

Irakasleak materiala edo tresnahartu eta umeei aurkeztuko dienola egingo lukeen berak, ereduaizan dezaten. “Esaterako, koilaranola hartu erakutsiko die, bainagero umeak nahi duen moduanegingo du. Hizkuntza edotamatematikekin berdin, ereduaeman, eta gero libre utzi. Eredu-tik eta bizitakotik ekitea da abia-puntua eta hori barneratua dute-

nean, autonomia garatzen dute haurrek,helduonganako menpekotasuna gutxituz. Nihan nengoela, 4 urteko ume bati edalontzialurrera erori eta puskatu egin zitzaion. Bada,inortxok ere ez zuen burua altxatu (irakasleakere ez), haurrak bere tamainako erratza hartueta apurtutakoa jaso zuen”.

Ikas-egun bat Mexikoko Montessori eskolanGoizeko 8etan sartzen dira haurrak, materialbat hartu eta beren kabuz, bakarka edo talde-txotan, jardunean hasten dira. Bakoitzak berealfonbratxoa du, lurrean jarri eta ariketa horeginez euren gunea markatzeko eta errespeta-

“Zerbaitek ez badu ikasgelanfuntzionatzen, ez pentsatuhaurraren errua dela, baizik etagela ez dagoela ondo antolatuaedo materiala ez dela egokia”

Estitxu Elgorriaga, irakaslea

Goian, MexikokoUnion Montessoriikastetxeko gela bat,3-6 urteko umeena.Etxe kutsua dute etadena dago haurrenbeharretara etaneurrira moldatuta.


HEZKUNTZA

tzeko, baita kontzentratzeko ere. Bizpahiruorduz aritzen dira horrela. “3 urteko haurren-tzat denbora gehiegi zela iruditzen zitzaidanhasieran, baina gustura egoten dira, askatasu-na dute erabakitzeko hizkuntzaklandu nahi ote dituzten, matema-tikak, erratza pasa nahi alduten…”. Ondoren, hamaiketa-koa prestatzen hasten dira, hauere beren kabuz (2 urtekoakbarne), “adibidez tortak eramaneta frijoleak prestatzen dituzte,platerak, labanak… euren neu-rrira egokituta daudelako”. Geroontziak-eta garbitu eta jolastoki-ra aterako dira, eta ondoren berriz ere arike-taren bati helduko diote, edo musika edoingelesa landuko dute.

“Gerta daiteke haur batek inoiz ez gogorikagertzea matematikekiko. Ni egon nintzeneskolan irakasleak esan zidan bere egitekoaizango litzatekeela haur horrek dituen intere-sak bilatzea, esaterako biologiaatsegin badu biologiaren bidezmatematikak lantzera eramateko.Edo batzuetan lagundu eginbehar zaie zuzenean: ‘Gramatikanuste dut oraindik hau pixka batgehiago landu dezakezula, etaelkarrekin lantzen badugu?’.Baina oinarria da norberaren inte-resen, motibazioaren eta jakin-minaren eskutik bideratzea hau-rraren garapena, ez ditzan gauzak derrigortutaikasi, irakurtzera behartu dugulako ez dezalairakurketa gorrotatzen bukatu”.

Han ikasitakoa hemen aplikatuz,aldaketa nabariaMexikotik bueltatu eta Montessoriren materia-lik gabe ikasgelan aldaketa gutxi egin ahalkozuela pentsatu zuen hasieran Estitxu Elgorria-gak, “baina esentzia mantenduz, behatuz etahaurrenganako hurbilketa egokia eginez, gauza

asko alda daitezke. Jarrera, tonua, ikuspegia…aldatu ditut, hitz gutxiago erabiltzen eta haurreiapalago hitz egiten saiatzen naiz, bestelakoerrespetuz”. Behaketaren lehenengo pausoanorberaren burua aztertzea da: “Astelehenezetorri eta agian nekatuta nago, bada horretazohartu, ‘nola dauden gaur haurrak!’ ondorioz-tatu beharrean. Norberak kontzientzia horihartzea, barneratzea eta bide horretan ekiteaaurrerapauso handia da jada. Lehengoan adibi-dez, konturatu nintzen isiltasunean zeudela,bakoitza berera, eta nik ez nien isilik egotekoagindu, baina nire jarrera ere halakoa denean,hori transmititzen diot gelari. Ezin diozuumeari exijitu lasai egoteko, zu urduria zare-nean eta urduritasun hori kontrolatzeko neu-rriak hartu ez dituzunean”.

Pixkanaka, Montessoriren filosofia formahartzen ari da Elgorriagaren gelan. Lehengela materialez eta jostailuz beteta zegoela

dio, eta askok lurrean botatabukatzen zutela; orain materialgutxiago dituzte, baina helburuzehatzekin. Gainera, kontu han-diz erabiltzen ditu, eta haurrekere hala barneratu dute, gehiagozaintzen dute dena. Gelan krista-lezko materialak nolatan sartukozituen esan zioten, umeek bere-hala apurtuko zituztela; bada,osorik diraute. “Edota lehen nik

zerbitzatzen nien ura ume guztiei eta nahikokaotikoa zen; orain pitxerra dute, eta edalon-tzi bana, eta norbera moldatzen da ura edate-ko. Lurra bustitzen dela? Badakite non dago-en zapia eta lehortu egiten dute”.

Aztoramendurako beharra ez al dute, ordea,haurrek? “Umeak isiltasuna ere behar du. Uste

dugu garrasi batean bizi direla,baina lasai eta gustura ikusten ditutbakarrik edo talde txikitan jardu-nean”. Azken finean, sarri kontra-kora ohitu ditugu, estimuluz ingu-ratuta eta helduon bizi-erritmoarenestresak kutsatuta.

Etorkizunera begira, Montessorieredua hezkuntza publikoan txer-tatzea da Elgorriagaren helburua,eta egingarria ikusten du. “Haur

Hezkuntzako curriculumak dioena eta Montes-soriren filosofia bat datoz: autonomia lortzea,sozializazioa…”. Haur Hezkuntza irekiagoadela eta askeago aritzeko abagunea ematenduela aitortu digu, baina gogoratu duenez,Batxilergora arte Montessori eredua jarraitzenduen eskola ugari dago munduan. “EuskalHerrian eredu alternatibo eta pribatu gisa zabal-du da, baina inguruan ikusi dut irakasle etagurasoen artean gogoa eta interesa badagoela;zergatik ez zabaldu hezkuntza publikora?”. n

“Guk 2+2=4 dela ikasi dugu,baina alderantzizko eredua daMontessorirena: lehenengoukitu, bizitu zenbakiak,abakoak... eta gero egingo duumeak abstrakziorako saltoa”

Irudian, EstitxuElgorriagarenikasleak. Haurbakoitzak berealfonbratxoa du,lurrean jarri etaariketak hor eginezeuren guneamarkatzeko etaerrespetatzeko.

“Tonua, ikuspegia... aldatuditut, saiatzen naiz hitzgutxiago erabiltzen etahaurrei apalago hitz egiten,bestelako errespetuz. Jarrerahori transmititzen diot gelari”


Milaka hildako utzi dituen lurrikarak Euskal Herrian bizi diren nepaldarrak aktibatu ditu.Hainbat herritan kalera atera dira herritarren atxikimendu eta babes ekonomiko bila. Eibar,

Mendaro eta Elgoibarren lanean ibili direnekin mintzatu gara.

BERE JAIOTERRI NEPALEN LURRIKARA izan zelajakin zuen 8:00ak bueltan Binod Barailik. Eiba-rren bizi da emazte eta semearekin orain urte-betetik. “Nepalen ohikoak izaten dira lur mugi-menduak, eta betiko txiki horietako bat izanzela pentsatu nuen”, dio ahots apalez. Richtereskalan 7,8-ko maila zuen ordea, eta apirilaren25 hartako desastre naturalak 8.600 lagunetikgora hil zituen, 23.000 zauritutik gora utziz.Nepal munduko herrialderik garaiena da,laguntza bideratzeko zailtasun handiak dituena,eta aurretik ere, herritar asko pobrezian biziden lekua. Herrialdea lur jota utzi zuen.

Euskal Herrian Nepaldik etorritako komu-nitatea bizi da. Orotara zenbat diren ez bada-kite ere, Eibar, Elgoibar eta Mendaron, adibi-dez, 70 bat nepaldar bizi dira. Barailikkontatzen duenez, hasiera batean, inork ezinzuen herrialdeko lagun eta senideekin harre-manetan jarri, ziurrenik azpiegiturak honda-tuta zeudelako. Facebook bidez ikusi zituztenjaioterriko irudiak, jendea ospitaleetan nolazegoen, oinarrizko laguntza eskatzen ari zire-la herritarrak gobernua bera ere iristen ez zenguneetatik. Etxean negarrez egon zela dio.Barailik lagun bat galdu zuen.

Lehen uneko beldurrak eta saminak nolahala gaindituta, zerbait egin behar zutela pen-tsatu zuten. Nepal herrialde txiroa da, etaBinod oso kritikoa da gobernuarekin. “Aurre-tik arazo mordoa bageneuzkan, gobernu txa-rra barne, orain gehitu egoera horri milakapertsona hil dituen lurrikara ikaragarri bat”.

“Orain arte ez geunden antolatuta, etahemendik aurrera lanean jarraituko dugu”,dio boluntario lanak betetzen duela dioenean.Hainbat udalek emandako laguntzaz gain,herriko plazetan bizilagunen laguntza jaso-tzen ibili dira, ahalik eta azkarren GurutzeGorriaren kontu korrontean sartuz (Euskadi-ko Kutxa: ES90 3035 0050 7105 0004 6056).Eibarko Immigraziorako Udal teknikariarenlaguntza bereziki nabarmendu du Binodek.

Eibar, Mendaro eta Elgoibarko komer-tzioz komertzio eta etxez etxe ibili da aipatukomunitatea. Ipuruako partiduan ere diru bil-keta egin zuten eta aurrerantzean ere lagun-tzen jarraituko dutela argi dute.

Herritarren elkartasuna nabarmendu du, etabizilagunei esker moduan, artikulua ilustratze-ko hautaturiko otoitza egin zuten, berenherrialdearen izena kandelekin idatziz. n

Nepaldarren Euskal Herrikokomunitatearen txanda

Nepaldarren komunitatea bere herrialdea laguntzeko lanean ari da. Bizilagunen elkartasuna eskertu dute.

| LANDER ARBELAITZ MITXELENA |

FEMINISTA IZATEA ez da batere erosoa.Betaurreko moreen metafora erabili ohidugu: normaltzat jotzen diren bidegabe-keria ugari begi-bistan ditugu betirako.Alabaina, azken boladan feminista izateaare eta deserosoagoa bilakatu da.

Europan oso berritzaileak sentitzengara, orain dela gutxi hasi gara Ameriketa-ko mugimendu sozialetan 80ko hamarka-dan garatu zen funtsezko kontzeptu batbarneratzen: intersekzionalitatea. Ikus-puntu horren arabera, ezin dugu domina-zio sistema bat (sexismoa, esaterako) eraisolatuan aztertu.

Orain arte “diskriminazio bikoitzaz”ari ginen, emakume ijitoen, baserritarrenedo etorkinen errealitateaz aritzerakoan.Ikuspegi horrek logika aritmetiko sinpleazekarren. Pentsa genezakeen itsua denlesbiana batek eta transexuala den gizo-nezko etorkin beltz batek antzeko diskri-minazioa bizi dutela: hiru faktore. Bainaizan liteke kontuan hartu ez dugun osagaibatek pisu gehiago izatea; esaterako, klasesozialak.

Intersekzionalitatea, gainera, ez dasoilik diskriminazioez ari, baizik etazapalduen erresistentziarako baliabideezeta zapaltzaileen pribilegioez. Feminismoklasikoaren arabera gizarte patriarkalaunibertsala da: emakumeak zapalduakgara eta gizonak zapaltzaileak, baina argidago errealitatea konplexuagoa dela. Biadibide erraz. 1. Angela Merkelek sexis-moa bizi dezake, baina boteretsua izatea-gatik rol zapaltzaile bat ere badauka etagizonezko langile gehienak bera bainozapalduagoak daude. 2. Gosea bizi duen

Niger-eko emakumearen alboan edotatransexuala izateagatik langabezian dago-en emakumearen alboan, pribilegiatuanaiz ni.

Gizonei askotan esan diegu: berdinta-sunaren alde egiteko lehenengo pausoa,pribilegioei uko egitea da. Beti amorratunau gizonak bero direnean esparru publi-koetan kamiseta eranzteko ohitura. Ema-kumeok bularrak ezkutatu behar ditugu;publizitate sexistak apaintzeko eta hau-rrak edoskitzeko bakarrik erakutsi ahalditugu. Beraz, emakumeoi eskubide horiukatzen diguten neurrian, pribilegioa dagizonek titiburuak parke edo gaztetxebatean erakusteko erabakia. Stop Gordo-fobia (lodifobia) kolektiboak dio ederta-suna zapalkuntza sistema bat dela etakode estetikoak betetzeak pribilegio esta-tusean kokatzen gaituela. Orduan, mini-gona daramadanean, argal egotearen pri-bilegioaz gozatzen dut? Ez al da gizonekkamiseta kentzearen antzekoa?

Atzerrira bidaiatzen dudanean, zuriaeta europarra izateagatik, muga-postuetaneta aireportuetan ez naiz urduri jartzen.Inork ez du pentsatuko “etorkin ilegala”naizenik. Nola uko egin abantaila horri?

Pikara Magazinen maiz saiatzen garahalako gai deserosoak jorratzen. Esatera-ko, kontraesana al da feminista etxekolangilea izatea? Ez al du sistema klasista,sexista eta xenofoboa elikatzen? Ez al dubotere harreman gaiztoa garatzen? Bikoteheterosexuala kalean musukatzea ez al dapribilegio? Zergatik borrokatzen dugulesbianok abortuaren alde eta heterose-xualek ez dute neurri berean lesbofobia-ren kontra borrokatzen? Horrelako arti-kuluen komentario gehienetan jarreradefentsiboa eta batere ez autokritikoasumatzen da.

Deserosoa da bizi ditugun zapalkun-tzak antzematea; are eta deserosoagoazuriak, heterosexualak edo argalak izatea-gatik ditugun pribilegioak onartzea.Erronka galanta da botere eta diskrimina-zio sistema guztien amaraun konplexuakontuan izatea, baina berdintasunaren etagiza eskubideen aldeko borroka koheren-te eta zintzoa egiteko beharrezkoa. n

Zer egin gure pribilegioekin?

Intersekzionalitatea ez da soilikdiskriminazioez ari, baizik eta zapalduenerresistentziarako baliabideez etazapaltzaileen pribilegioez. Feminismoklasikoaren arabera gizarte patriarkalaunibertsala da: emakumeak zapalduakgara eta gizonak zapaltzaileak, baina argidago errealitatea konplexuagoa dela

JuneFernández �

KAZETAR IA

IRITZIAREN LEIHOA

2015EKO EKAINAREN 14A�20

Asisko Urmeneta �

GORA PRO NOBIS - IRITZIAREN LEIHOA


ORAINTSU irakurri duzu Nerea Llanoseklaudatu dituela Josu Bergara (EAJ) etaJavier Maroto (PP), Sestaon eta Gasteizenlortutako hauteskunde-emaitza onak dire-la-eta. PPk EAEn duen idazkari nagusiberriak adierazi du haiengandik ikasi behardutela. Hartara, hemendik aurrerako erre-ferentziak izango dira Bergara eta Maroto.

Izu-ikara eragin dizu “erreferentzia”hitza ikusteak. Izan ere, logika elektoralaez da beti logika soziala. Bi logika ezberdindira. Propaganda jakin batek eman deza-keen uneko arrakasta ez da berez arrakastapolitikoa. Alde horretatik, bistan da dis-

kurtso xenofoboa erabiliz lortu dutela Ses-taoko eta Gasteizko hainbat (eta hainbat)herritarrekin bat egitea. Hori ezin uka.Nolanahi ere, formula ez da berria, eztaoriginala ere. Gurean baino tradizio demo-kratiko handiagoa duten Europako zen-bait herrialdetan ikusi berri dugu diskurtsoxenofoboek ongi funtziona dezaketelaelektoralki.

Estatuko hauteskundeak prestatzekobidean dira jada alderdiak. Eskaera garbiaetorri zaizu gogora: mesedez, ez saiatubaliatzen kopia arriskutsurik botoak ehiza-tzeko. n

ASPALDITXOTIK nabil aldarrikatzen boto mugikorra.Alegia, oso sanoa dela botoa alderdiz aldatzea, aldirosarituz edo zigortuz haien jarduna. Sinetsita nagozenbat eta siglen morrontzatik askeago izan hautes-leak, orduan dela gizartea bere etorkizunaren jabeago.

Eta azken hauteskundeotan botoa dezente mugituda. Nafarroan lehen aldiz posibleda orain arte gobernatu dutenalderdi guztiak oposiziora bidal-tzea. Nik iraulketa horretan ikus-ten dut gizarte batek egin leza-keen soberania ariketarikgorenena. Gipuzkoan lehengoraitzuli dira urak, neurri batean.EH Bilduk uste izan zuen2011ko garaipenak ez zuela atze-ra bueltarik, baina gipuzkoargizarteak erakutsi du ez duelatxeke zuririk sinatzen, aldiro ira-bazi behar dela bere borondatea.

Araban mugimendu interesgarriak gertatu dira:Marotori lepenismoak aldeko boto batzuk eman dizkio,baina aurkakotasuna izugarri areagotzearen truke;aldi berean, Podemosek unionismo tradizionala higa-tu du eta abertzaleek ondo eutsi diote. Euskal nazioa-ren ikuspegitik, Araba ez da dagoeneko “zazpigarrenalaba”. Azkenik, Bizkaia da botoa gutxien mugitzenden herrialdea. Egia da ezkerraldea jeltzaletu egindela urteen poderioz, han ere amore eman balute

bezala alderdi nagusiaren aurrean. Baina nagusitasunhori berretsi egiten da, urteak joan, urteak etorri.

Hala ere, nahiz EAJren indar posizioa hedatu denlau herrialdeetara, nago Bizkaitik kanpo moldeberrietan jardun beharko duela aurrerantzean. Izanere, betiko alderdi unionisten botoak beherantz egin

du nabarmen, eta jeltzaleek horaurkitu dituzten ohiko aliatuakgero eta ahulagoak dira. EAEnsozialistekin egingo dute itunnagusia, itxura guztien arabera;baina ez zaie beti aski izango eta,botoen mugikortasunari errepara-tuz, ez dirudi etorkizun luzekoformula denik.

Nafarroan daude niretzat gakoguztiak: jarraitu behar da aldaketa-ren oinarri soziala handitzen;nafarren erabakitzeko eskubidea

tresna indartsua izango da borondateak batzeko;gobernu mota ezberdinak dira posible aldaketarenbaitan; adosten diren edukiak interesgarriak izangodira EAErako ere... Esango nuke Nafarroan egos dai-tekeela euskal hiritartasun berri bat, irekia, parteka-tua, euskaltzale eta solidarioa... Eta bistan da mugitudiren botoek ekarri dutela aukera hori.

Ergo... boto mugikorra ugalduz erdietsiko dituguhain beharrezko zaizkigun gizartearen emantzipazioaeta alderdiekiko oreka berria. n

Boto mugikorra

Mikel Irizar EUSKALTZALEA �

EduZelaieta�

IDAZLEA

DA

NI

BLA

NC

O

JOSU

SAN

TE

STE

BAN

Kopia arriskutsurik ez

Nafarroan egos daitekeeuskal hiritartasun berribat, irekia, partekatua,euskaltzale etasolidarioa. Bistan da,mugitu diren botoekekarri dute aukera hori

IRITZIAREN LEIHOA


EUSKARAREN ALDEKO dinamikamaila bat gorago eraman behardugu hurrengo urteotan. Arigaren maila honetan luze jarrai-tzea, atzera egitea litzateke. Zer-tan egin gora, baina?

Euskarak hobekuntza nabar-mena izan du zenbait eremutan,baina ez gizartearen luze-zaba-lean. Piramide baten modurameta genitzake euskararen ere-muak, arrakastatsuenak oina-rrian eta garapen eskasenekoakgoian jarrita. Beheko mailanaipa genitzake, adibidez, ezagu-tzaren hedapena, euskarazkoliteraturaren loratzea, hezkun-tzaren euskalduntzea, euskal-gintza herritarraren zein institu-zionalaren prestakuntza etagutxi batzuk gehiago. Pirami-dearen maila horretatik gorantzleudeke arlo edo dimentsio geroeta ahulagoak euskararentzat,hala nola eguneroko erabilera,hedabideak zein IKT delakoak,kultura kontsumoa, lan munduaeta beste hainbat. Egun dagoenpunturik kritikoena eta, hortaz,alegiazko piramide horren erpi-na, lidergoaren eta estrategiarenantolamenduarena da.

Gizarte mugimendua etaherri administrazioetako euska-ra atalak izan dira hizkuntzarenestatusa hobetzeko ildoak mar-katu eta indarrean jarri dituzte-nak. Baina, nork bere kasa jar-dun du, ez lankidetzan.Landutako eremu geografikoakzein estrategiak ezberdinak iza-ten dira, eragileen arabera etaalderdi politikoak eta horiekordezkatzen dituzten ideologiaktarteko. Batzuetan euskaraahoan, baina norberaren intere-sa buruan. Ulergarria, baina ezegokia.

Edozein kasutan, euskarare-kin lotura edo zeregin zuzenadutenek baino ez dute partegarrantzitsurik hartu. Gizarteeragile gehienak euskarari buruztaxuz arduratu ez izana gabeziahandia izan da. Horretan keinubat egin dutenek ere, jardunpuntualetarako baino ez da izan.Ematen du euskara ez delagizarte osoaren interesekoa, hiz-kuntza denona eta denontzat ezbalitz bezala. Kontua da gizar-teak ez badu euskara bere egi-ten, euskara ez dela gizarteazjabetuko.

Egungo lidergok eta estrate-gia partzial zatikatuak gainditu,eta gizarte eragile gehieneninplikazioa eskuratu behar da.Horretarako, beharrezkoa dadinamika berri bat abiatzea,nor diren guztiak barne hartuzeta koordinatuz gizartean: eko-nomikoak, kulturalak, herrigin-tzakoak, politikoak, instituzio-nalak, akademikoak.. . Igobeharreko maila, beraz, lider-goaren eta estrategiaren ingu-rukoa da. Horrek ahalbidetukodu euskarak ere gorantz egindezan. n

Iñaki Martinez de Luna� SOZ IOL INGU ISTA

Maila bat gorago

ITZ

IAR

UG

AR

TE

ME

ND

IA

Gizarte mugimenduaeta herriadministrazioetakoeuskara atalak izandira hizkuntzarenestatusa hobetzekoildoak markatu etaindarrean jarridituztenak. Baina,nork bere kasa jardundu, ez lankidetzan

IRITZIAREN LEIHOA


Xenofobiaz zabaldu direnirain, mezu ta gorrotoguztiaz Gasteiz zikindu duzu,trukean milaka boto.Fonetikoki antzeko diralau hitz hauek, bi hitz joko:arabarrak ta arabiarrak,Maroko eta Maroto.

Udal kanpaina eta txanpainabukaturik, zer egin den?Populismoak, ustelkeriak,sortu arazo askorenerrua txiro eta atzerritarbatzuena omen hemenzuk eta zure lagun doilorrekohosten jarrai dezazuen.

Hizkuntz, bizipen, ohitura, soinueta jakintza ugari,ezagutu dut bazter hauetanta adierazi nahi dut argi:Bizilaguna txikituz soiliksenti daitekeena handisekula ere ez da izangohiriaren ordezkari. n

Doinua: Anje Duhalderen “Gure zortea”

Marotori jarriak

Ander SolozabalKortabarria

�

BERTSO BERRIAK

ERDIKO KAIERA


Guggenheim efektupean ere,diziplina ikusezinak

ARTE PLASTIKO ETA BISUALAK

Joseba Sarrionandiak idatzi zuen ezkurrak ematen dituen zuhaitz bat dela euskal artea.Azkenaldian hainbaten ahotan azaldu da kezka zuzenago formulatuta: lotura oso lausoa dagoeuskal kulturgintza orokorragoaren eta arte plastiko eta bisualen artean. Iragan dira eskultura

abstraktu batzuk geure identitatearen ikur ezin nahasizkoak ziren sasoiak. Jaio dira artista-belaunaldi berriak Oteiza eta Basterretxearen ostean; inor gutxik ezagutzen ditu haien izenak,ordea. Haizea Barcenilla arte historialariarekin, Kalostrako zuzendari Xabier Gantzarainekin

eta Okela Sormen Lantegiko kideekin hitz egin dugu gaiari buruz.

| DANELE SARRIUGARTE MOCHALES |

26 � 2015EKO EKAINAREN 14A

BAT DATOZ, gutxi-asko, diagnostikoan. Amil-degia dago euskal artearen eta kulturgintza-ren artean. Barcenilla: “Sarri izan dut inpre-sioa, baina oso nabarmen sentitu nuenJakineko talde editorialean sartu nintzenean.Hor zeuden literaturan interesa zuten kazeta-riak, politikan interesa zuten musikariak…Ordea, denek sentitzen zuten artea gauzaurrun bezala”. Okela Sormen Lantegiko IratiUrrestarazu: “Gaur egun zeharo banatutadaude bi esparruak. Ez dago puntu sinbioti-korik”. Gantzarain: “Gaur egun 40-50 urte-ren bueltan dabiltzan Euskal Herriko artistaia denak ezagunagoak dira kanpoan hemenbertan baino: Azucena Vieites, Asier Mendi-zabal... Jende askok Itziar Okariz ezagutukozuen Durangoko Azokako kartela egin zuela-ko, horra bere ekarpena”.

Arazoa bi aldeetan: protekzionismoa etaetiketei alergiaDeskonexioaren arrazoiak haztatzenhasi eta berehala agertu da hizkuntza-ren salbazioa. Gantzarainek aipatudu: “Gure patu tristea da gure hiz-kuntza galtzen ari dela eta egunenbatean galdu egingo dela, eta denboraguztian ari gara galera horren kontraborrokan”. Horren ondorioa, Urres-tarazuren arabera: “Euskal kulturaneta Euskal Herrian guztia defentsa-posiziotik abiatuta egiten da. Hortaz,edo egiten duzu arte bat Oteizarena-eta beza-lakoa, Euskal Herriaren eta hizkuntzarendefentsarekin esplizituki lotzen dena, edo jaidaukazu”. Homologazio-goseaz ere jardunGantzarainek: “Gure artista eta idazleak inte-resatzen zaizkigu besteen parekoak garela esa-teko balio duten heinean. Gutxitasun-konple-xuak daude horren oinarrian. Ez ditugu gureartistak ikusten testuinguru zabalago batenbarruan, eta azken batean, zertarako nahi ditu-gu? Ez irakurtzeko ezta beren lana ikusteko

ere, sariak jasotzeko baizik, eta Euskal Herria-ren ordezkariak izan daitezen nazioartean”.

Artisten aldetik, etiketei uko egiteko joeradago. Okelako Nora Aurrekoetxea: “Arteplastikoak oso lotuta egon dira unean unekotestuinguru sozial eta politikoarekin, 60kohamarkada da adibide esanguratsuena. Gauregun, ordea, eta modernitatearen ezaugarribat ere bada, justu kontrakoa bizi dugu: inorkez du nahi itxi-usaina izan dezakeen etiketa-rik”. Ados agertu da Barcenilla, eta bestelakoarrazoiak ere aipatu ditu: “Artea oso institu-zionalizatuta egon izan da eta, oro har, artis-tek diru-laguntzei esker lortu dute proiektuakgauzatzea. Nik uste dut artista batzuk beldurdirela, zerbaiten alde posizionatuz gero, bestebatzuk boterean sartzean kontrako eraginikizango ote duen. Tristea da, baina interferen-tzia politikoak oso argiak izan dira artearekinlotutako instituzioetan”.

Okelako Izaro Gonzalezek artis-ten formakuntzan ere ipini du fokua:“Unibertsitatean bertan Arte Ede-rrak ikastera zoaz eta ia karrera osoaegin dezakezu euskaraz, baldintzakaxkarretan, baina tira. Hala ere, horiez dago testuinguruan kokatuta. Artekarrera bat egiten dugu hizkuntzaminorizatu batean, daukagun histo-riarekin eta kultura subalterno batizanda, baina hori ez da lantzen.Badirudi gaudela ez-dakit-nongo

unibertsitate batean, baina eskolak euskarazegiten”.

Arte garaikidea ez da ulertzen…Zenbat aldiz esan ote dugu gisako esaldirenbat artelan baten aurrean paratuta? Barceni-llaren ustez gehiegixko tematzen gara ulertubehar horrekin: “Hezkuntzatik hasita, lotutadaukagu ikastea arrazionalki ikastearekin,gorputza edo sentipenak oinarri hartzeagutxiesten da. Dena modu arrazional batean

Guggenheimek “minhandia” egin duelauste du HaizeaBarcenillak. “Lehenartea ez zen hartzenezinbestean errazaizan behar duengauza batenmoduan”.

“Mega-instituzioak eginditugu eta askozinteligenteagoa izangolitzateke instituzio txikieta tokian tokikoakegitea”

Haizea Barcenilla

ARTE PLASTIKO ETA BISUALAK - ERDIKO KAIERA


ulertzen saiatzen gara eta onartu beharkogenuke artelanek ez daukatela erantzun bateta bakarra. Artelan baten aurrean gaudeneangeure buruari galdetu beharko genioke eazergatik hunkitzen gaituen edo zergatik ezdiogun interesik aurkitzen”. Gainera, sarritanespektatiba handiegiak ere izatenditugu: “Zinearen kasuan, adibidez,onartuta daukagu film guztiak ezzaizkigula gustatuko. Artean, ordea,esperientzia eraldatzaile bat bilatzendugu beti”.

Ustezko ulertezintasunaren hari-ra, Gantzarainek adibide bat jarri du:“Itziar Okarizen Mear en espaciospúblicos y privados performanceakhainbat topiko desmuntatzen ditu,tartean artea abstraktua eta elitistadela beti. Baina beste kontu bat da:lan hori non ikus dezakezu? Ez daObabakoak, ezin zara liburutegirajoan eta irakurri”. Gantzarainenustez, artearen munduak ere elikatu du elitis-moarem ikuspegia: “Neuk ere esan dut ahale-gina eskatzen duela, eta egia da, baina heinbatean deseraiki egin behar da: era-kusketa batera joan eta ezin duzusentitu ergela zarela eta horregatikez duzula gozatzen. Diskurtso arris-kutsu pila bat irentsi ditugu”.

…aurrez mamurtua ez badaDistantzia eta deserrotzearen ifren-tzua Bilboko “kankarroan” topa deza-kegu. Badago derrigorrean ezagutubeharreko artearen historia bat. Barce-nilla: “Guggenheimekin paradigmaaldatu da. Min handia egin dio arteari,nahiz eta badirudien oso onuragarria izan dela,batez ere ekonomikoki. Lehen artea ez zen har-tzen ezinbestean erraza izan behar zuen gauzabaten moduan”. Idurre Eskisabelek zaborrezeta herritar ereduez idatzitakoa arteari ere apli-ka dakioke, alegia: “Instituzioek kontsumitzaile-eredua bultzatzen dute: inolako esfortzurik egingabe, bezeroak gozamena jasotzen du, arazorikedo zalantzarik sortzen ez diona”. Gantzarain:“Audio-gidarena klabea da. Guggenheim irekizutenean ordaindu egin behar zen, orain ordeasarrerarekin ematen dizute eta esaten dizute zerordenatan ikusi behar dituzun obrak eta bakoi-tzean zer aurkitu behar duzun. Dena egindaematen dizute, baita artearen historia jakin batere”. Historia matxista eta inperialista, Barceni-llaren esanetan.

Piccasoren lan ezagunenaren kasua argiga-rria da, Gantzarainen iritziz: “Diskurtsobatek finkatu du Guernicaren garrantzia. Guer-nica ez da bonbardaketa baten errepresenta-zioa, ez dago hegazkinik, ezta bonbarik ere.

Hala ere, bertara zoazenean horixe ikusikoduzu, horixe ikusi behar duzula esan dizutela-ko. Beste galdera bat litzateke zeinek idatziduen diskurtso hori (MoMA, Espainiakotrantsizioa…)”.

Elkarrizketa eta komunikazioa bideEredu kritikoagoak ere badaude,ordea, tartean Okelakoek bultzatuArtisten Meeting Pointa. Hiru hileanbehin gai bat aukeratu eta lau artistagonbidatzen dituzte horren bueltansortzera eta aritzera. Aurrekoetxea:“Artista batzuen lana ikusgarri egitea-ri ez ezik artistaren pentsamenduariere ematen diogu garrantzia. Hez-kuntza artistikorik ezak arazoak sor-tzen ditu, eta horregatik da inportan-tea artista esertzea eta gaiaren edoekarritako proposamenaren inguruanhitz egitea. Komunikazio berbalazubi bihurtzen da, eta kezka sozialei

buruzko eztabaidak sortzen dira, beste tes-tuinguru batzuetan ere gerta litezkeenak”.

Barcenilla ados dago komunikazio-beharra-rekin, eta zenbait pauso proposatuditu: “Hasteko, dibulgazio-lan gehia-go egin beharko litzateke, zientzianbezala. Instituzioek programa bere-ziak eta ondo pentsatuak antolatubeharko lituzkete, artea jendearenganairisteko baina ez modu paternalistan,kontua ez baita jendea ekartzea ardiakbalira bezala. Mega-instituzioak eginditugu eta askoz inteligenteagoa izan-go litzateke instituzio txiki eta tokiantokikoak egitea eta horiek testuinguruzuzenarekin lan egitea. Artista gazteak

erakusten hasteko erreferentziazko toki bat erebeharko genuke; Arte Ederren Museoa aukeragaldu bat da, neurri ertaineko erakustareto batbaitauka, aproposa. Azkenik, elkarrizketan hasibehar ginateke artearen mundukoak eta kultur-gileak, kezkak konpartitu eta elkar aditzeko”. n

“Arte Ederren karreraez dago testuinguruankokatuta. Badirudigaudela ez-dakit-nongounibertsitate batean,baina eskolak euskarazegiten”

Izaro Gonzalez

“Euskal kulturan guztiadefentsa posiziotikabiatuta egiten da. Edoegiten duzu arte batOteizarena-etabezalakoa, EuskalHerriaren defentsarekinlotzen dena, edo jaidaukazu”

Xabier Gantzarain

ERDIKO KAIERA


GARRANTZITSUENA ez dela zer egiten den etanola, nork egiten duen dela kontua. Etaorain, ardura horren jabe denaren aulkianbeste norbait eseriko denez, denak soluziona-tuta dirudi. Magia? Ez: partidukrazia. Lauurtean Donostia 2016 laino beltzen arteanirudikatu dute Gipuzkoako oposizioan zirenalderdiek. Azken hauteskundeekin atertu du,akabo ustezko problema guztiak.

Finantzazioan adibidez: Espainiako Kul-tura Ministerioak tokatzen zitzaiona bainodiru gutxiago jarriko zuela jakin genuen aur-tengo martxoan Pablo Berastegui kulturhiriburuko zuzendariarenbidez. Hasieran Jose IgnacioWert polemikoaren erakun-deak 12 milioiko ekarpenaegingo zuela kalkulatu zutenDonostian, baieztatu gabezegoen arren. Iritsi, lau milioibaino ez ziren egin. Baina hau-teskundeen emaitzak ezagutuondoren, bi egun eskaseanWertek 180 graduko biraeman du. Baieztatu du “beharden guztia” egingo duela 2016ari laguntze-ko. “Konbentzituta nago agintari berriekinkolaborazio eta kooperazio instituzionalera-ko espiritua izango dela”, gaineratu duEspainiako Senatuan EAJk egindako galde-rari erantzunez.

Antzeko zerbait proiektuan dirua jarribehar duten bestelako organoekin ere. CarlosRuiz Kutxa Banku Fundazioko zuzendariakmaiatzaren 26an El Diario Vascori azaldu dio-nez, 2015. urtean berriz ere sosak izango diraGipuzkoan kultura babesteko. Datorren urte-rako aurreikusten da izango dela finantzazio-rik 2016rako eta Tabakalerarako –4,4 milioieuro zeuzkan ordaindu gabe eraikin horretanazken bi urteetako partidetatik–.

Periodikoan ere, bihar eguzkitsuOndo, gaizki edo erdipurdi egin ditzakezulanak. Eta gero dator horiek saltzen asma-tzea. Komunikazio falta leporatu izan zaioproiektuari, informazioa behar bezala ez zelahelarazten, herritarrak ez zirela enteratzenari, opakotasuna, are, isilkeria nagusi zelasuhiltzaileena izandako egoitzan. Ondo, gaiz-ki edo erdipurdi, komunikatu da ordea. Bes-terik da hortik aurrera zenbait mediok hartuduten jarrera.

Adibide bat kasua ilustratzeko: EuropakoJarraipen Batzordeak proiektuaz egin dituen

txostenekin gertatutakoa.Hobetu beharreko atalak seina-latzearekin batera, behin etaberriz Donostia 2016 “bideonean” zihoala adierazi dutenarren, “inquietud” eta “alerta”bezalako hitzak irakurri dituguGipuzkoa ofizialaren titularre-tan. Batzordearen txostenakleitu, publikatu diren albistee-kin kontrastean jarri, eta saihes-tezina da pentsatzea oinarrizko

informazio-lehengaiari beste produktubatzuk gehitu dizkiotela.

Koktelaren emaitza, proiektuaren kudea-ketara lerratu dela eztabaida publikoa, pro-gramazioa eta ekintza zehatzak bigarren pla-noan utziz. Afera oso termino sinpleetanpolarizatzea lortu da: “Ondo ala gaizki doaDonostia 2016?”. Zer den ondo eta zer gaiz-ki, zein izan behar litzatekeen eredua, eredubakarra ote dagoen… Gai horietan sartzekoaukerarik ere ez dute izan Bilduk gutxiengoangobernatutako erakundeek lau urtean –horre-tarako asmorik izan ote den ere ez dagoargi–. Eta etorri dira hauteskundeak, irabaziditu EAJk eta hasi dira “komunikazio arazo-ak” arreglatzen.

Bildu aginte-etxeetatik joateko maletak egiten hasi den honetan, bide onetik ibiltzen hasi da,bat batean, Donostiak datorren urtean hartuko duen Europako Kultur Hiriburua. Azken lau

urteek politika kulturalaz irakaspen handirik ez dute utzi. Kultura politikoaz bai.

Donostiako mugimendu sozialekez dute jarrera argirik hartuKultur Hiriburuaren gaian, ez alde, ez kontra. EH Bildu

alkatetzatik kanpo, aldatuko oteda jarrera hori?

Nola konpondu den bi asteanlau urteko “desastrea”

| GORKA BEREZIARTUA MITXELENA |

DONOSTIA 2016

DONOSTIA 2016 - ERDIKO KAIERA


Arerioa garaitu, arerioa zureganatuLau urtez proiektuaren gidaritza izan dutenekorain zer jarrera hartuko duten geratzen daikusteko. Europako Kultur Hiriburu izatekohautagaitza ez zen EH Bilduren oinarri sozia-lek guztiz eroso hartu zuten zerbait. Abiadu-ra nahiko harrigarrian pasa ziren ingurusoziopolitiko horretako kide zenbait proiek-tuak bultzatzen ei zuen “kapitalaren kultura”salatzetik aldez edo moldez 2016a babestera.

Alderdietatik aparte, oposizio nagusiaDesokupatu taldearen inguruan egituratu da,baina hiriko mugimendu sozial gehienek ezdute jarrera argirik erakutsi oraingoz, ezproiektuaren alde, ezta kontra ere. Hori bai,baliteke beste alderdiekin errazago piztenden tonu kritikoa apaldu izana alkatetza etaDiputazioa mugimenduon zenbait eskarire-kin bat egiten duen indar politiko baten eskuegon delako, egitasmoak hiri-merkatuetanlehiatzeko tresna izateari utzi ez dion arren.

Eta orain, ba al dago masa kritikorik2016aren eredu kulturala eztabaidan jarrikoduen alternatiba herritarrarentzat? Horrelakozerbaitek gorputza hartuko balu, non kokatu-ko litzateke EH Bildu?

EAJk hauteskunde lehia irabazi du etaorain arerio nagusi izan duena bere esparruraekartzen saiatuko dela dirudi: Miren Azkara-tek maiatzaren 27an egindako adierazpenetan

esan du ez dizkiola ateak ixten EH BilduDonostia 2016ko erabaki-organoetan egotea-ri. Eskuzabaltasun-keinu bezala uler liteke.Edo hori baino gehiago egon liteke atzean.Ezkerreko subiranistak ataka batean leudekeproiektuan segiz gero: gainontzeko alderdienantzeko kultur- eta hiri-ereduarekin bat egin,ohiko partiduen itxura handiagoa hartzekoarriskuarekin; ala proiektutik desmarkatzenhasi, hori egiteagatik beste alderdietatik eto-rriko den zigorrari bidea erraztuz.

Sei hilabete falta dira 2016. urtea hastekoeta historia honetako protagonista bakoitzaberkokatzeko momentua iritsi dela dirudi. n

2015eko OlatuTalkaren arrakastakmarkatuko duKultur Hiriburuareninguruko diskurtsoaldaketa. Agintariberriekin,proiektuaren arazogehienak desagertudirela dirudi.

IÑIG

OR

OY

O/

OLA

TU

TALK

A

ERDIKO KAIERA - LITERATURA


2010EAN PUBLIKATU ZEN Bajo el influjo del cometaJon Bilbaoren ipuin liburua, eta lau urte geroagoKometaren eraginpean (2014, Txalaparta) izenarekinheldu da euskal literaturara.

Jatorrizko edizioak laudorioak jaso ditu idaz-leak darabilen estilo zorrotz zein zuzenagatik, etabeti erraza ez den gai baten trataeran erakustenduen, diotenez, maisutasunagatik.

Zortzi ipuinetarik azkenak, kometa baten igaro-tzeak herrialde oso bat argirik gabe utzi duela kon-tatzen du. Ilunaldiaz baliatuz, ohiko egoera bateanpertsonaiek egingo ez luketenaz dihardu. Ipuinhonek tesi nagusia biltzen duelakoan, liburu osoariizena emateko ohorea eskaini zaio: kometa batenmenpe egon beharra dugu gure barnean egostendiren sentimendu ilun-ezkutuak azaleratzeko?

Kometaren metafora geniala iruditzen zait,ohiz kanpoko gertakizunen zain noraezean dabi-len gizakiaren irudiaz mintzatzeko. Zenbait egoe-rari aurre egiteko gure kabuz kemenik ez dugulako–aurreiritzi sozialak direla eta, berekoikeriagatikedota beldur inkontzienteengatik– gugandikkanpo baldintza aproposak noiz emango direnzain gelditzen gara. “Seinaleei garrantzia ematen

dien horietakoa naiz” (71. orrialdean) esango duGaraipen ez osoa ipuineko pertsonaiak, bere bikote-kidearekiko maitasuna agortua dela onartu (nahi?)ezinean dabilela.

Narrazio gehienak al dente puntuan idatzitadaude. Estilo zorrotzean eta hitzak ongi neurtuta,bai, baina irakurketan aurrera egitea eragoztenduen erresistentzia kutsu bat eransten zaio, gehie-gizko abstrakzioa.

Deskribatzen diren egoerak egunerokotasu-nean txertaturik dauden arren, beti izango duguharekiko haustura dakarren ezohiko elementua,pertsonaien alderdi gaitzesgarrienak askatzekomotor gisa funtzionatzen duena. Nahita baliaturi-ko ispiluaren teknika honek, pertsonaiak intros-pekzio ariketan ezarriko ditu.

Kometaren eraginpean arina izatetik urrun dago.Kontakizun gehienek irakurketa arretatsua eska-tzen dute adierazi eta adierazlearen arteko loturaezinbestekoa egin ahal izateko. Burua fresko edu-kitzea gomendatzen dizuet ariketa mental hone-tan murgiltzeko. n

Saioa Ruiz Gonzalez

Kometaren eraginpeanJon BilbaoItzulpena: Katixa AgirreTxalaparta, 2014

Literatura

SOS kometa

MUSIKA - ERDIKO KAIERA


JUL BOLINAGA arrasatearra oso gaztetatik hasi zenmusikan eta iazko azaroan agertoki baten gaineanbihotzeko batek eraman zuen artean, hala jarraituzuen. Horregatik, lagun, senide, musikari kide etabidaideek haren omenez antolatu duten kontzertua-ri Amaierarik gabeko ibilbidea izena jarri diote. Aregehiago, kontuan hartuta bere musika ondareak etabere izateko moduak oraindik bizi-bizirik jarraitzendutela, JULHN-E27 matrikula ere sortu dute, inoizgeldituko ez den ibilgailuarena.

Julek bere ibilbide konprometitua eta munduaaldatzeko zuen grina musikarekin azaltzen zuen.Hala, oso biografia luzea du: 1970eko hamarkadabukaeran, Txerra anaiarekin eta lagun batzuekinbatera Doble Cero punk taldea sortu zuen; gerora,aldaketa batzuk medio, talde horrek RIP izenahartu zuen eta berorrek diskografia laburra baduere, izugarrizko eragina izan zuen Euskal Herriko,Espainiako Estatuko eta beste atzerrietako punkgiroan. Hainbeste, oraindik ere Euskal Herrian etaharago genero horretan izan den talde eraginko-rrenetako bat izanik, belaunaldiz belaunaldi erre-ferentzia izaten jarraitzen duela. Era berean,1980ko hamarkadan taldeak idatzitako hitz gordi-nek, tamalez, gaurkotasun handia izaten jarraitzendute.

RIP taldeak ibilera gorabeheratsua izan zuenagertokietako presentziari dagokionez bigarrenmilurtekoan Karlos Mahoma Agirreurretaren herio-tzarekin batera taldea betirako lurperatu zuten arte–aurretik 1990eko hamarkada bukaeran EduardoMancebo Portu baxu jotzailea hil zen–, baina RIPenetenaldi horietan guztietan Julek ez zion inoiz musi-kari egiteari utzi. Honako taldeetan parte hartuzuen, besteak beste: Diputación Coral, Los Pitxo-nes, Txapelpunk, Teclas, The Kagas, The Meas, TheMagnificent Seven, Karrocerias Betoño, PiztuPunk, Gipsy Voodoo Rednecks eta azken urteanThe Potes.

Arrasateko lagunek bihotzekoak eraman eta hiruegunetara agur ekitaldi hunkigarria egin zioten Jullagunari, eta jende asko batu zen bertan. Bainaharen heriotzak herrian eta herritik kanpo eraginda-ko kolpeak eta jasotako elkartasun mezuek anima-tuta Arrasateko musikaria gogoratzeko ekimengehiago egitea erabaki zuten; hala sortu zen Jul

Lagunak ekimena. Eta lehen helburua izan zenmusika egiteko moduagatik eta izateko era apalaga-tik iraganeko, egungo eta etorkizuneko hainbat gaz-teengan halako arrastoa utzi duen lagunaren ome-nezko kontzertu erraldoia egitea.

Arrasateko Udalarekin harremanetan jarri etabien artean kontzertu-omenaldi berezia antolatudute ekainaren 27rako Arrasateko Monterron par-kean, eta aurtengo herriko San Juan jaiak luzatuz.Emanaldi berezi honetan Julen kantutegiaren laginhandi bat ikusi eta entzun ahal izango da, ezinezkoabaitzen kontzertu bakarrean guztia jasotzea. Bes-teak beste, RIP, The Potes, Karrocerias Betoño,Teclas eta Piztu Punk taldeen kantuak izango dirapresente. Eta horretarako, Julek bidaide izan dituenbelaunaldi ugaritako hainbat eta hainbat musikariigoko dira agertokira. n

Iker Barandiaran

Jul Bolinagaren kantutegia oholtza gainean

Noiz: Ekainak 27. Arrasate (Monterron),21:30ean. Sarrera: Doan. Antolatzaileak:Jul Lagunak eta Arrasateko Udala.

| ANA ZAMBRANO |ERDIKO KAIERA - DENBORA-PASAK


Hitz gezidunak

Sol

uzio

ak

5x5:

1. Posta2. Ohoin3. Soina4. Tinki5. Anaia

8 4 1

1 3 2

9 3 6

3 1 9

8 9

7 6 1

3 2 6

9 3 7

3 9 4

Zaila

SudokuaBete itzazu gelaxkak 1etik 9rako

zenbakiak idatziz, zutabe, lerro eta3x3ko koadro bakoitzean

errepikatu gabe.

684975123

137428596

529361784

312647859

456819372

798253461

945732618

861594237

273186945

U PIKONTSONAN-TEERREPIKA-

TUA

------------BALIOAPK

R U A LURPEKO

P A SMORAL

IEAOMODELO

BAKAILAOEZIK

OTATAMTAMTA

ERLEAUZOLAN

ARIAGAIASAT

PAKIRTENBEA

B L I BOMUZTIOS

A D ARRAEZARLE

L I R SANKARZEIA

B

B

J

A

A

Zeharretara eta goitik behera,hitz bera.

1.- Perdigoi handia.2.- Lapur, litxarrero.

3.- Sorbalda, bizkarra.4.- Estuki, hertsiki.

5.- Neba.

5x5

JASAILE, PAIRATZAILE

------------IZENA

AGERTZEKO

EKINTZA

------------BIZI GAREN

PLANETA

GOROTZA

------------MUTU

MURGILARI

------------AZKEN ETA

LEHEN

BOKALAK

BOKAL

ERREPIKATUA

SENDO,FINKO

------------ITSASPEKO

ABIZENA

------------ALDERDI

POLITIKOA

ZALANTZAN

------------KATEGORIA

ETIKA

------------PAPUA GINEA

BERRIAKO

HIZKUNTZA

BIZKAIKO

HERRIA

------------USTEKABEKO

ERANTZUN

BURDINOLA

------------ZARAUZKO

LURMUTURRA

EREDU

------------BUKATU

SALBU

------------HOTS,

ZARATA

DANBORRA

------------ZUBEROA

ETA NAFA-RROA ARTE-KO MENDIA

HERRI

HIZKERAN,ETA

------------UZTA

INTSEKTU

LANGILE

------------APIAKO

HERRITAR

AUZOKOEN

ELKARLAN

------------ERASORAKO

TRESNAK

ZERGA (AL-DERANTZIZ)------------

DEUS

BETEA

GIDER,ESKULEKU

------------OBALO O

BARIK

EMAKUME

IZENA

------------JOAN DEN

URTEA

IRAKIN EZ

DUEN MAHA-TS ZUKU

------------RADONA

SUFREA

------------51

ERROMATAR

ZENBAKIZ

EZARTZEN

DUENA

------------ANPEREA

FERIA,AZOKA

SARGORIA

------------PARE BAT

PIL-PILEAN

PRESTATZEN

DEN ARRAIN

------------JAURTI

JARIATZEN

DEN GAI

HAUR HIZK.,MUSUA

------------JAIOTERRIA

ZUHAITZA-REN BESOA

------------SRI LANKA-

KO HERRITAR

DA

NI

BLA

NC

O

Babeslea: iametza Interaktiboa

| JOXERRA AIZPURUA SARASOLA | ZIENTZIA - ERDIKO KAIERA


SAVE THE CHILDREN GKEaren arabera, 2015ean Norvegia da mundukoherrialderik onena ama izateko. Hona hemen estatu onenen eta txarrenenzerrenda:

Zerrenda hauosatzeko 179 esta-tutan amaren osa-suna, hezkuntza,diru-sarrerak etaemakumeen estatu-sa aztertu dira.Harrigarria badaere, AEB, Erresu-ma Batua, Frantzia,Kanada eta Japoniaez dira aurrenekohogeien artean azal-tzen.

Lehen bateanharrigarria eman

dezakeen beste datu bat da erditzeko unean AEBetako emakumeek Polo-niakoek baino hamar aldiz hiltzeko arrisku handiagoa dutela.

Zerrenda buruan dauden hamar estatuetan 290 emakumetik batek gal-duko du umea jaio eta lehen bost urteetan; zerrendako azken hamar esta-tuetan, zortzik. Daturik harrigarriena AEBtako hiriburutik dator, Washing-tonetik: munduko 24 hiri aberatsenetako bat bada ere, hark du umeenheriotza-indizerik handiena. Stockholmen eta Oslon 1.000 jaioberritik bibaino gutxiago hiltzen dira; Washingtonen, berriz, zazpi.

Azterketa argitara eman duen GKEko presidente Carolyn Miles-en ara-bera, datuok frogatzen dute aberastasun ekonomikoa ez dela amentzakofaktore lagungarri bakarra, eta estatuek osasunean eta hezkuntzan egitendituzten inbertsioek oso pisu handia dutela. n

120.000 antilope hilikKazakhstanen, ez jakinzergatikMunduan dauden saiga antilopeespezieko herenak hil dira azkenurteetan Kazakhstanen. Ikerla-riek Pasteurella eta Clostridia ize-neko patogenoak atzemandituzte gorpu gehienetan, bainaezin dute ziurtzat jo hori izandenik heriotzen arrazoia.

ttiki.com/339842(Gaztelaniaz)

Produktu kosmetikoenanalisianaurrerakuntzakKosmetikak inguratzen gaitu,eta gehienok erabiltzen duguprodukturen bat edo beste.Eskuetan, aurpegian edo gorpu-tzeko edozein ataletan ematenduguna aztertzeko sistemaaurreratuak garatu ditu EHUkoJosu Lopez-Gazpio ikertzaileak.

ttiki.com/339843 (Euskaraz)

Nolakoa litzateke ozonogeruzako zuloaMontrealekoProtokolorik gabe?

Montrealen 1987an sinatutakoprotokoloak klorofluorokarbu-ro produkzioa debekatu zenmundu osoan. Uste denez, horriesker mende honetan ez daozono zuloa areagotu eta, gau-zak ongi, 2050. urte inguruanguztiz desagertuta egongo da.Zaila da esatea zein litzatekeenegungo egoera Montrealgo Pro-tokolorik gabe, baina hainbathipotesi daude.

ttiki.com/339844(Frantsesez)

Ama izateko lekurik onenak

ER

NE

STF-

CC

BY

SA

1) Norvegia2) Finlandia3) Islandia4) Danimarka5) Suedia6) Herbehereak7) Espainia8) Alemania9) Australia

10) Belgika

Estatu onenak169) Haiti, Sierra Leona171) Ginea Bissau172) Txad173) Boli Kosta174) Gambia175) Niger176) Mali177) Afrika Erdiko Errepublika178) Kongoko Errepublika Demokratikoa179) Somalia

Estatu txarrenak

ERDIKO KAIERA - IHESI


Euskal Herria ezagutuz

HONDARRIBIA (GIPUZKOA)

Ezkontiderik bako ezkontzak, Rubensen tapizak, lurretik hamar zentimetro eskasera daudenkapitelak, horman tatuaturiko planoak... Ez dira gutxi hizki larriz jasotako historiaren zirrikituetankiribiltzen diren ezkutuko pasadizoak. Hondarribiko alde zaharretik atera gabe, historia liburuetanhizki larriz eta ttipiz idatzitako istorio franko dago xokorik xoko, nork deskubrituko zain. Ez zara

iraganak ustekabean harrapatuko duen lehena, eta ez zara azkena izango.

Historiarekin ezkutaketan

Testua eta argazkiak:

| AITOR KALTZAKORTA |

BIDASOA IBAIAK kizkurtzen duenTxingudiko badiaren edertasuna,Jaizkibelen magaletako baso etalabar sakonak, Portuko ostatuensukaldaritza “tradizional eta post-modernoa”... Erreklamo ugari dituHondarribiak.

Lerrootan, alabaina, ohiko ihesal-diak saihestu eta hiribildua izanzenaren harresien barnean gotortu-ko gara Koldo Ortega historialaria-rekin batera. Egun buru-belarri arida Jasokunde eta SagarrondokoAma Birjinaren Elizako dorrearen,kanpaien eta ordularien berreskura-pen lanetan, baina tarte bat atera dubistara egon arren hain agerikoak ezdiren Hondarribiaren sekretuezgurekin jarduteko.

Harrizko testigantzaZumarditik hasiko dugu alde zaharra-ren abordatzea. Galtzada-harrizkozolak erromanikotik gotikora etabarrokotik berpizkundera eramangogaitu, Kale Nagusian gora. Lehengeldialdia Santa Maria atean egiteadagokigu. Hiribilduak zituen bi sarre-ra nagusietako bat da. Garai bateanzubi altxagarria izan zuen arren, egunarkua baino ez da geratzen. Gainean1694ko hiriko armarria du.

Berau pasatuta ezkerrean utzikodugu “Margolarien txokoa”. Eraikin

historikoz inguratuta egonda eremende erdira justu-justu iristen denkale kantoiak bisitarien flash ugaribereganatzen ditu. Handik gora goa-zela ezkerraldean geratuko zaizkiguUdaletxea eta Zuloaga etxea. “XVIII.mendeko arkitektura zibil barrokoa-ren adierazle”, diosku Ortegak. Bienartean dago, hamargarren zenbakian,Fernando Artola Bordari olerkari etaidazlea sortzen ikusi zuen etxea”.

Parean, Pampinot Hotela edoCasadevantearren XVII. mendekojauregi itxurosoa. Diotenez, bertannegoziatu zuten 1638ko setiokosuetena. Eliza pasatuta iritsiko garaalde zaharreko muinoan den ArmaPlazara.

Eguzki Erregea HondarribianFrancisco de Iberok diseinatutakotenplua gotiko estilokoa da etaharresiaren arrastoen gainean eraiki-ta dago. Kanpandorre atzeko hor-

man elizaren planoaren aztarnakdaude, Iberok berak harrian zizelka-tu zituenak. Langileek beti begienaurrean izan zezaten jarri zuen ber-tan eta gaurdaino iraun du erdi-ezkutuan bezain “erdi-agerian”.Hortxe, dorrearekin izkina egiten etalurretik zentimetro gutxira, zutabebaten buruan beharko lukeen kapitelbat dago, horman integratuta. Ez daelizaren bueltan den kondaira baka-rra. Beste baterako utziko dugu, erai-kinaren oinarrian diamantedun eraz-tun bat dagoela esaten duena.

Kontrako horman, aldiz, elizaKarlos V.aren gazteluarekin lotzenduen ataria dago. Bertan hormatu-ta, Eguzki Erregea handik pasatze-ko eraiki zen atea. Frantziako etaEspainiako monarkien ordezkariekPirinioetako Hitzarmena (Pirinioe-tako Bakea) sinatu zuten 1659an,Ortegak azaldu digunez. “Hitzar-men horrek Luis XIV.aren eta Fili-pe IV.aren alaba Maria Teresarenarteko ezkontza ere aurreikustenzuen. 1660an ezkondu ei zirenHondarribian, baina jakin badakiguEguzki Erregeak ez zuela zapaldu”haitz gibeleko hiria.

Rubensen tapizakBarrokoko margolari entzutetsue-nen artean dagoen Peter Paul

Arma Plazako TurismoParadorea Nafarroako

errege Antso Abarkak X.mende bukaeran eginarazizuen gazteluaren gainean

eraikita dago


Rubens Hondarribian dago egun.Ez bera, noski, bere obra baizik.“Lau tapiz bilduma egin zituenRubensek bere bizitza osoan zehareta horietatik bat” Arma Plazakoparadorean –Karlos V.aren gazte-luan– dago ikusgai, baina ez guztizosorik. Bilduma osatzen duten zor-tzi piezetatik bi galduta omendaude.

Egungo eraikina NafarroakoErrege Antso Abarkak X. mendebukaera aldera eginarazi zuen gaz-

teluaren gainean eraikita dago.“Kafetegian ikusten diren hormazaharrak dira aurrekoaren aztar-nak”, Ortegaren hitzetan. 1968tik,“eskuz esku ibili ostean”, TurismoParadorea da.

Oraindik deskubritzekeAlde zaharretik ateratzeke, KaleNagusitik San Nikolas kalea hartu-ta iritsiko gara San Nikolas atera,eta Leiba Jeneralaren eta Etxenagu-sia Margolariaren kaleak zeharkatu-

ta helduko gara berriro abiapuntu-ra. Halarik ere, bidean topatudugun sekretu andana –zinez anda-na– utzi dugu zuen begietara ager-tzeke, gure lekukoa nork hartukoeta istorio hauen lekuko nor bilaka-tuko esperoan. n

Lerro hauen gainean, Pampinothotela. Bertan negoziatu ei zuten1638ko setioko suetena. Eskuinean,goian: Arma Plazako TurismoParadorea. Haren barruan daudePeter Paul Rubens margolarientzutetsuak egindako sei tapiz(beheko argazkian).

BisitatuIhesi.com,aisialdirakowebgune parte-hartzailea.

ERDIKO KAIERA - IHESI

Euskal Herria ezagutuz

ZUIAKO KUADRILLA-GORBEIA (ARABA)

Begietatik, biriketatik, sabeletik eta azaletik barneratzen dira lurron berezko xarmakbisitariaren bihotzetan. Zentzumenak gozarazteko bidea, halere, ez da berez egiten. Horretazjabetuta, Zuiako Kuadrillako artisau, ostalari eta produktoreak ongizatera daraman bideko

gidari bihurtu dira, tradizioari eta lurrari hertsiki loturiko eskaintzaren bidez. Eskualdean bira eginez ongizatera bidaiatzea da gaurko ihesbidea.

Etxean bezala Gorbeian

| ERIKA BELAR |

Argazkiak: Zuiako Kuadrilla-Gorbeiak utziak

GIZABANAKOON egunerokotasunamonotonoa izatetik frenetikoa izate-ra pasatu den honetan jendeak balaz-ta zapaldu eta berezko erritmoetarabueltatzeko beharra dauka. Hala,ongizateari, ekologiari eta kirolarilotutako turismoaren gorakada uler-tzekoa da. Zuiako Kuadrillako herrieta auzoetan pertzepzioak, denboraketa distantziak aldatu egiten dira, eta,bide batez, erritmoak ere bai. Sarri,ihesaldiaren arrakasta, poliki bezainastiro urratsak ematean datza.

Ongizatea abiapuntuEskualdean hedatu den ostalaritzaeskaintzaren oinarrian bertako pro-

duktuak eta bertakoen eskua dago.Jatetxe, sagardotegi, erretegi etaostatu ugari daude inguruan, etahorien ezaugarri komuna bailaranhazitako barazkiak eta haragia dira.

Horren erakusle da AramaiokoUntzilla auzoko Uxarte NekazalTurismoa. Bertako GotzoneLarrañagaren hitzetan “familia giroaeta ingurune zoragarria” dira bisita-riak erakartzeko amua: “Gosaria etaafaria ematen dugu gure baratzekoelikagaiekin. Ogia, bizkotxoak etamermelada egiten ditugu. Hemengogaztagile bati hartzen diogu gazta etaAramaioko eztia ere eskaintzen dieguUxartera datozenei. Afaritarako

baratzekoez gain bailarako produk-tuak dira nagusi. Baserri txiki bat erebadugu. Animaliak eta garaian garai-ko produktuak hurbiltzen dizkiegubezeroei eta ondoren jango dituztenjakiak batzen uzten diegu. Ogialehengo erara egiten dugu etxekolegamiarekin eta egurrezko labean”.

Osasuna bidelagunZuiako Kuadrilla hego-mendebalde-rantz zeharkatuta iritsiko gara Ara-maiotik Lukianora, Gorbeiarenmagalak inguratuz. Bertan dugu zainCasa Lafuente landetxeko AmadaLafuente. Lehengo baserriko bizitzagaurko herritarren eskura jarri nahiizan dute, ohikoagoa izaten ahal denturismo eskaintzari balio erantsiagehituz: “Familia ondareari bueltanemandako ordaina da Casa Lafuente.Ingurune berde-berde batean dago,basoz eta mendiz inguratuta. Entzundaitekeen soinurik zakarrena zintza-rriren bat edo zaunkaren bat da, etahori bilatzen du hona datorrenak,lasaitasuna, sosegua, baretasuna...”.Osasuna berreskuratzeko helburua-rekin gero eta jende gehiago hurbil-tzen dela aitortu digu Amadak.

Gozamena helmugaElosu, Aramaio, Bitoriano, Lukia-no, Ondategi, Maurga eta Murgiako

Zuiako ostalaritzaren oinarrietako bat bertako ekoizleen produktuak dira.


IHESI: ZUIAKO KUADRILLA-GORBEIA - ERDIKO KAIERA

erlezainek ekoizten duten Gorbeia-ko Eztia ezagutzea merezi duenproduktua da, onuraz betea. Mur-giako Ezti Museoan jaso daiteke

tradizioaren berri.Idiazabal Gaztakhamar bat ekoizleditu eskualdean.Nafarrate, Inoso,Goiuri, Abornika-no, Etxebarri-Ibiña eta SanPedroko baserrie-

tara joan daiteke berau dastatzera,eta Aramaion, Barajuen eta Oletakogaztandegietara. Eskualdeko ogi,euskal pastel, turroi eta bestelakoakere aipatzekoak dira, bereziki Ara-maioko Euzki okindegia eta Mur-giako Echebarria, Gopegiko Artze-gi, Izarrako Urtaran edo ZaratekoBlanca Antoñanarenak.

Garagardo naturala ere ekoiztenda kuadrillan. Baias du izena etaGorbeiako mendigunean sortzenden Baias errekako urarekin egitenda, Urkabustaizko mikrogaragardo-tegi batean. Aramaioko bailarako

sagarrondoetako emariarekin, aldiz,sagardo eta sagar zuku naturala egi-ten dute beste produktore batzuek.

Begoña Fresnedak eta Jon Zua-zok, Nafarrateko Gaztaren ardura-dunek, egurrezko eta lore lehorrez-ko eskulanak ere egiten dituzte;zinkezko platerak, pitxarrak, loron-tziak... Kremak ere bai. Nuria Cone-sa (Nuna) Artisautza Sari Nazionalajasotakoa da. Domaikiako lantegitikmundu osora esportatzen ditu fel-troarekin eta latxa ardien artilearekineskuz egindako pieza berritzaile etaapartak. Loor Artisautza, Aramaio-ko bailaran inspiratzen da eta larruaeta makramea lantzen ditu. n

BisitatuIhesi.com,aisialdirakowebgune parte-hartzailea.

Lasaitasun bila doanarentzat primerako aukera eskaintzendute Zuiako Kuadrillako hamaika txokok. Bertako garagardoadastatzearekin uztartu daiteke sosegua, bestalde. Behekoargazkian, lagun taldea ikus daiteke Baias garagardotegiaribisita egiten.

Ekoizle eta artisau askok bisitagidatuak eskaintzen dituzte.Eskatu informazioa telefonohauetan: l 945-43 04 40 l 945-43 01 67

Informazio gehiago

| JAKOBA ERREKONDO |[email protected]

ERDIKO KAIERA - LANDAREAK


HAU IDAZTEN ARI NAIZEN egunhonetan, maiatzaren 25ean, duela226 urte (1789an) hil zen AndersDahl suediar botanikari sonatua.38 urte besterik ez zuen, bainabere txokoa eginda joan zenmundu honetatik. Claes Alströ-mereko Lorategi Botanikoarenzuzendaria izan zenak arrastopolita utzi zuen, nonbait. Bera hileta bi urtera iritsi ziren MexikotikMadrilera, errege lorategi botani-kora, lehen daliak; hango langi-leak, Antonio José Cavanillesbotanikariak, suediarraren ohorezjarri zion generoari Dahlia izena.Garai hartan landareen jakintzarairaultza ekarri zuen Linneorenesaneko jarraitzaileak ziren biak.

Daliaren izenaren istorioa politabada, izana politago. Mexikotikekarri zituztenean bere loreendotorezia aipatzen zuten, bainabaita lurpeko tuberkulu jangarriakere. Patata ere (Solanum tuberosum)antzeko sonaren lurrinetan ekarrizuten: lore politak eta tuberkulujateko onak. Han, Ameriketanjaten zituztela, alegia. Europaraekarri eta botanikariak borrokan,nork dotoreagoa izan. Eta dotore-ziaren graduak jangarriari gainahartu. Zeinek dalia gorriagoa, zei-nek deigarriagoa, zeinek petalougariago zuena, zeinek lore deiga-rriena... XIX. mendearen hasiera-ko baliabideekin, botanikarienbeste gudu bat. Daliaren guda.

Daliek ezaugarri genetiko bere-zia dute: oktoploideak dira; hauda, kromosoma baliokideak zor-tzinaka dituzte. Landare gehienek,berriz, binaka. Hori gutxi balitz,kromosoma horien barruangeneak batetik bestera eramatekogaitasuna duten transposoiak edozati mugikorrak izateko erraztasu-na dute. Hori dela eta, Dahlia gene-roan 42 espezie badaude ere, mila-ka eta milaka aldaera sortu dira. Iaerabat lorearen kolore nahasketaeta forma oinarri hartuta egindakolana; ia-rik gabe, erabat.

Loreek txoratuta, lurpeko tuber-kulu jangarriak azkar abandonatuzituzten. Baita askoz emankorra-goa zen patata aldamenean zutela-

ko ere. Baina Mexiko jaioterrianaztekek usu jaten zuten, eta, gauregun ere, erabiltzen dute tuberku-lua hango sukaldaritzan. Alkatxo-faren tankerako gustua omen du.Erdialdeko Amerika osoan edaribatzuei lurrin berezia eranstekotuberkulu errea darabilte. Loreakere ona dira jateko, gozoak eta gezapunttua dutenak: tipularekin entsa-ladetan, lekaleekin eta zopetan...

Lehengo mendearen hasieran,Ipar Amerikan eta Europan,intsulina aurkitu aurretik (1923),dalien tuberkuluetatik erauzitakogai bat hartzen zuten diabetikoeketa hetiko edo tisikoek.

Mexikon bai jakin, “lore nazio-nala” izendatua dute. n

BIS

WA

RU

PG

AN

GU

LY-C

C B

Y

Daliaren guda

Dahlia generoko landareek lore ederrak dituzte. Haiek txundituta, landareontuberkulu jangarriak baztertu genituen Europan, ez ordea Mexiko jaioterrian.

Jar zaitez gurekin harremanetaneta behar duzun informazioaeskuratuko duzu.

[email protected]� 943 371 545

ANTOLATU ZURE HERRIAN

@bizibaratzea · Informazio gehiago: www.argia.eus/bizi-baratzea

Jakoba Errekondok baratzeari buruzko berejakintza herritarrekinpartekatuko du EuskalHerri osoan. Hauek dira ondorengohitzorduak:

Ekainak 10ArrasateKulturAten, 19:00etan.EreinDa Jan elkarteak antolatuta.

Ekainak 11Leintz-GatzagaGatzaren Museoan,18:30ean.

Ekainak 12AlkizaDon Juanena Eraikinean19:30ean

Ekainak 15LekeitioKultur Etxeko Azkue areto-an, 19:00etan. Lekitto-beda-rra elkarteak antolatuta.

Ekainak 16OrdiziaBarrena jauregian edoD´elikatuz museoan,19:00etan.

Ekainak 17GernikaAstran, 19:00etan. Urdai-baiko Kontsumo Ekologi-koko Taldeak antolatuta.

AURKEZPEN HITZALDIAK

EskaerakSalneurria: 23 €Harpidedunentzat: 19,50 €

� 943 371545 www.argia.eus/[email protected]

Zure saltokian liburua salgai jartzeko, deitu.

BIZI BARATZEA, eman eta hartu - ERDIKO KAIERA


Eskuratu liburua sinaturikBiz i Baratzea ARGIAn erosiz gero, Jakoba Errekondok eskuz sinatutako hitz batzurekin jaso dezakezu liburua.

Egileak herriz herri ematen dituen hitzaldietan ere (ikusi ondokozutabean non-noiz) baduzu sinaturik eskuratzeko aukera.

Bizi Baratzea liburuaz Errekondok Hernaniko Karabelekon emandako hitzaldiaren bideoa ikusgai ww.argia.eus/multimedia helbidean.

Zestoako Udalak eskaintzaberezia egin die herritarrei

40 BARATZE EKOLOGIKOK osatzen dute Zestoako Udalak 2013an Iraetanmartxan jarritako baratze-parkea. Ekimen honi lotuta, Udaleko Euskara etaIngurumen Sailek eskaintza berezia egin diete lehenik baratze-parkea lantzendutenei: Bizi Baratzea liburua, Biolurren Gida eta ortuaren plangintza 20 euro-an eskuratzeko aukera. Ingurumen teknikaria den Izaskun Larrañagak azalduduenez, “nekazaritza ekologikoa eta euskara sustatzeko oso material egokiakiruditzen zaizkigu”. Ekainaren 8tik aurrera herri osoarengana zabaldu duteeskaintza: etxe bakoitzeko liburu sorta bat eskatu ahal izango da. Larrañaga-ren hitzetan “jendeak gustura hartu du, harrera ona egin dio”.

| NAGORE IRAZUSTABARRENA |ERDIKO KAIERA - DENBORAREN MAKINA


JAPONIA, 1832. Tokugawa shogune-rriko lege drakoniarren arabera,japoniarrek ezin zuten herrialdetikirten eta delitua heriotzaz zigortzenzen. Otokichik 14 urte zituen etaarroza eta portzelana garraiatzekoNagoya eta Edo arteko itsasbideaegiten zuen hamabost metrokobelaontziko ontzi-mutila zen. Ekaitzgogor baten ondorioz, ordea, ontziajitoan galdu zen Ozeano Barean.Arroz kargak zer jana eman zienluzaroan, baina eskorbutoak gogoreraso zion eskifaiari eta hilabetegutxian, Iwakichi, Kyukichi eta Oto-kichi bera ez beste guztiak hil ziren.

Urtebete pasatxo galduta ibiliondoren, egungo AEB eta Kanadaarteko mugara, Oregongo kostalde-ra, iritsi ziren. Makah tribukoek ezzieten harrera ona egin, baina india-rrek gatibu hartutako bisitari exoti-koen berri berehala iritsi zitzaionMcLoughlin kapitain ingelesari.Mendebaldekook asiarrak bereiztekodaukagun gaitasunik eza ez da berria,eta kapitainak txinatartzat jo zituenhiru gatibuak. Ingalaterra Asiakoerraldoiarekin merkataritza harrema-netan hasia zen, eta militarrak pen-tsatu zuen hirukoteari etekina aterazekiokeela. Japoniarrak askatu etaVancouverrera eraman zituen lehe-nik. Hango erretoreak ingelesa iraka-tsi zien eta 1834an prest zeudenmetropolira joateko. Berriro ereOzeano Barea zeharkatu zuten:

Hawaiitik igaro, ia Antarktikarainoiritsi eta, zazpi hilabeteren buruan,Londresera iritsi ziren. Baina gober-nuak beste lehentasun batzuk zituen,eta garai hartan munduko metropolinagusia zenean turismo pixka bategin ondoren, hiru marinelek berriroitsasoratu behar izan zuten.

Macaora iritsi ziren. Otokichiktxinera ikasi zuen han, eta 1937anMorrison ontzi estatubatuarrean sor-terrira itzultzeko aukera sortuzitzaien. Baina Japoniako lege isola-tzaileak indarrean zeuden oraindiketa ontzia kanoikadaz hartu zutenporturen batean aingurak botatzenahalegindu ziren aldioro. Iwakichi etaKyukichiren arrastoa hor galdu zen,baina Otokichik bidaiatzen jarraituzuen, merkataritza-ontzi ingelesetanitzultzaile lanak eginez.

1854ko urrian Ingalaterrak etaJaponiak adiskidetasun ituna sinatuzuten; negoziaketetan Otokichik jar-dun zuen itzultzaile. JaponiakoGobernuak ordurako pilatuta zeuzkanheriotza zigor guztiak barkatu zizkioneta uhartean geratzeko baimena emanzion. Baina John Matthew Ottosonek–izena ingelestuta zeukan ordurako–eskaintzari uko egin zion.

1867an hil zen Singapurren, sho-gunerria ezeztatu zen urte berean.Mende luzez bakartuta egon ondo-ren, Japonia mundura zabaldu zenhandik aurrera, urte batzuk lehenagoOtokichik nahi gabe egin bezala. n

Nondik datorOz izena?OZEKO AZTIA Judy Garland pro-tagonista duen 1939ko filmaga-tik da bereziki ezaguna, bainaOzeko irudizko mundua lehe-nago sortu zen, 1900. urtean,Lyman Frank Baumek (1856-1919) Ozeko azti miragarria hau-rrentzako liburua argitaratu zue-nean. Gerora beste hamahiruliburu idatziko zituen unibertsoberean kokatuta eta guztiek“Oz” hitza zuten izenburuan.Baina nondik dator “Oz” izena?

Askotariko azalpenak emanzaizkio izenaren jatorriari:Percy B. Shelleyren Ozymandiasizeneko poematik datorrela;Oz ontza hitzaren laburduraizaki, urrearekin lotuta dagoela,eta obran agertzen den baldosahorizko bideak urrea sinboliza-tzen duela... Baina Baumekberak 1903an eman zuen azal-penik sinpleena (eta fidagarrie-na egileari sinesten badiogu,behintzat): “Bulegoan artxiba-tzeko armairutxo bat daukat,mahaiaren parean. Istoriorakoizenburua pentsatzen ari nin-tzen, eta dagoeneko ‘azti’ hitzasartzea erabakita neukan.Begiak hiru tiraderatan idatzita-ko hizkietara joan zitzaizkidan.Lehenak A-G, ziren, hurrengotiraderan H-N jartzen zuen, etaazkenekoan, O-Z. Eta ‘Oz’aukeratu nuen”. n

Arrastoak

XIX. mendehasierakomerkataritza ontzijaponiarra.Otokichi (1818-1867) antzekoontzi batean iritsizen nahi gabe IparAmerikara.

AE

BE

TA

KO

KO

NG

RE

SUK

OLI

BU

RU

TE

GIA

Otokichi, lehen turista japoniarra

TERMOMETROA


IVÁN GIMÉNEZ

Iruñea, 1976. Sindikalista. Diario de Noticiaseko kazetaria da, eszedentzian une honetan.ELAko komunikazio arloan eta zerbitzu publikoan ari da lanean egun. Hainbat libururen

egilea. El corralito foral (Pamiela) da azkena. Entzute handiko saioa dagoeneko.

RODEZNOKO KONDEAREN PLAZANbildu gara Iván Giménez idazleare-kin, Iruñean. Monumento a los caídoseraikinaren ondoren. Bertan daudelurperatuta Sanjurjo eta Mola jenera-lak, frankismoaren ikurrak. Eureninguruko karriketan bizi dira Nafa-rroako erregimenaren buruetakoasko. El corralito foral gaurkotasunhandiko liburua da. Alta, berean his-toriaren ehun urteko nafar ezaugarriesanguratsuenak idatzi ditu egileak:“Nafarroako erregimena nola dago-en eraikita eta zein diren bere sako-neko oinarriak deskribatu ditut.Duela hiru urte hasi nintzen idaztenliburua, baina ez nituen hauteskun-deak, ezta Corralito delakoa desegitenhasiko ote zen ere kontuan hartu”.

Nafarroako foru eta udal hauteskun-deetako emaitzak ezagutu ondoren,nola ikusten duzu egoera politikoa? Hauteskundeen aurretik eta ondo-ren, “zer gertatuko da?” galdetudidate. Liburuan mende batean ger-tatutakoari buruz idatzi dut, ez etor-kizunean gertatuko denari buruz.Nork daki, ezta? Ez naiz igarlea,kazetaria baizik. Noski, liburuakbalio zuen duela hiru urte, idaztenhasi nintzenean, balio du orain etabalioko du hemendik hamar urteraere, edo hala espero dut. Izan ere,erregimenak ez du Nafarroa galdu-tzat emanen. Erregimenaren buruekhor segitzen dute, baita gizarteak ere.Nafarroako sakoneko botereak etagizartearen errealitatea nolakoa denazaltzeko idatzi dut liburua.

«UGTk eta CCOOk markatukodute lehen urte politikoa»

| MIKEL ASURMENDI |

Argazkiak: Dani Blanco


Egungo nafar presidente YolandaBarcinaren esanetan, Alemanianaziaren bezperetan dago Nafarroa. Barcinaren kasua berezia da, geroeta hurbilago dago bere karikatura-tik, giñol bat bihurtu da. Bera daerregimena galbidean sartu izana-ren errudun nagusia, eta berakbadaki hori. Miguel Sanzek Nafa-rroako Gobernua eta UPNkozuzendaritza utzi zituenean erregi-mena une goienean zegoen, denakontrolatuta, Parlamentuan iagehiengo osoz. UPNk lotura estuazuen PSNrekin, baita UGT etaCCOOrekin ere. Corralitoak Nafa-rroako zentraltasuna hartua zeukan,inork ez zuen berau higatzekomodurik ikusten. Sanzek Barcinarierreleboa eman zion, UPNkoa lehe-nik eta lehendakari izateko hautagaimoduan gero. Barcinak alderdiareneta Gobernuaren gestioa eramanzituen. Boto eta zinegotzi are gehia-go lortzen hasi zuen agintaldia, iza-rra bihurtu zen, garaiezina. Alta,Iruñeko alkate figura fin hark biurtetan pikutara bidali zuen dena.Krisi ekonomikoa dela, bestea dela,aitzakiak baino ez ditu erabili, era-baki txarrak bereak izan dira. Barci-na azken ehun urtean eraikitakoerregimena porrotera eraman dute-nen artean, figura nabarmenetakobat da.

Santi Leone historialariak “orainarteko zailena lorturik, errazena lortudugula erran behar dugu” esan du.Bixente Serrano Izko politikariakberriz, “ahal izatetik nahi izatera

pasatzeko unea heldu da” idatzi duartikulu oso adierazgarri batean. Beharbada, orain arte perspektibahistorikoa falta izan zaigu gertatzenari den guztia ikusteko. Bizitzen arigarenak etorkizuna ongi ikustekoperspektiba berria eman behar digu.Alegia, Iruñean oso ohituta gaudeSanzen eta Barcinaren aurka egiten,erregimenaren aurka egoten. Dikta-duraren ondoren “Francoren aurkahobeki bizi ginen” leloa zabalduzen. Alegia, oposizioak ez zuen ino-lako ardurarik hartu alternatiba bateraikitzeko, diktaduraren kontraborrokatu zuen bukatu arte. Francohil zen, baina eraiki zen alternatibahala moduzkoa izan zen. Orain horiez zaigu gertatu behar, Juan KruzLakastak modu ironikoan dioenez,“espero dezagun Barcinaren aurkaaskoz hobeki bizi ginen ez esatea”.Serrano Izkoren iritzia pisuzkoa da,ez da edonor. Artikuluan antzekoabisua eman nahi izan du, alegia,asko kostatu zaigu honaino iristea,eta orain egungo estatusa aldatzealortu behar dugu. Aldaketaren alde-ko alderdiek esan duten moduan,PSN izan da aldaketarako oztopo-rik handiena. Beraz, lehen oztopoagaindituta, ez dugu harri berarenkontra berriro estropezu egingo,ezta? Harria bide bazterrean dagoorain, beraz, ez ekarri berriz bideerdira. Serrano Izkok hori esan nahizuen eta ni ados nago horrekin.

Zure ustez, ez dago PSNz fidatzerik. Liburuan diodanez, PSOEk ehunurte luzeko historian, Primo de

Riveraren diktadurari babesa emanzion. 1934ko edo Asturiasko Iraul-tza antolatu zuen. UGT eta PSOEII. Errepublikako buruak izanziren, gerran eta haren ostean izu-garrizko errepresioa pairatu zuten.PSOEk denetarik egin du bere his-torian, eta une honetan inork ezdaki PSN hemendik hamar urteranon egongo den. Orain baina, dau-den tokian eta moduan daude.

UGTko eta CCOOko kideei zer pentsaeman beharko lieke liburuak.UGTk eta CCOOk beren historiaegin dute Nafarroan, haiek halanahita. Nondik datozen eta nondauden ikusi besterik ez dago, unehonetan erregimena desegiteko etazerbait berria eraikitzeko oztopohandiak dira, areago, handienak iza-nen ote diren nago. Alderdi politi-koek baino pisu handiagoa duteNafarroan, alta, beren biziraupenahari batetik zintzilikatuta ikustendute orain. Hilabete hauetan bi sin-dikatuak nola mugituko diren ikusibehar da, baita gobernu berriakhaiekiko hartuko duen jarrera arre-taz begiratu ere. UGT eta CCOO-ren jarrerek markatuko dute heinhandian hurrengo urte politikoa.

Alderdiak alderdi, aldaketa ere jen-dartean eman beharko da. Zureustez, ematen ari da jada? Bai. Kontua da, 26 zenbakia magi-koa bihurtu dela [aldaketarakobehar diren 26 diputatuak], bainazenbakiak berez ez digu ezer ema-ten. Orain neurriak hartu behar

“Eliteek antieuskalduntasuna erabili dute. Baina hori mozorro bat baino ez da, ez da sustraitutako sentimendua”.

IVÁN GIMÉNEZ - TERMOMETROA


dira, eta bien bitartean, erregimenakizugarrizko presioa eginen duMadrilgo lobbyek eta presio taldeekbabestuta. Europatik datozen neu-rriak –defizit publikoa, besteakbeste– erabiliko dituzte gobernuberria estutzeko. Neurri horiek lekuguztietan presionatzen dute, bainaNafarroan aurrerantzean are gehia-go. Politikariak erdian izanen dira,eta beste aldean erregimenarenkontrapisuek egon behar dute: era-gile sozialak eta oposizioko beneta-ko sindikatuak. Jendarteak presioaegin behar du. ABBetako depresiohandiaren garaian, Roosevelt presi-denteak hau esan zien sindikatuei:“Planteatzen duzuena oso ongi iru-ditzen zait, baina zuek behartubeharko nauzue orain nahi duzuenaegitera”. Gizarte eragileek behartubehar dute bereziki gobernu berriabenetako aldaketa egitera.

Euskal Herria ez dago izaterik Nafa-rroa gabe, eta erregimenarentzatNafarroa ez dago Espainiarik gabe Nafarroa orain arte izan denmoduan izateko bi interes uztartudira: hemengo elitearen eta Madril-go botereen interesak. Hemengoeliteek kontrol fiskala atxiki dutebetidanik, dirua betikoen poltsikoe-tan egon dadin eta klase borrokanirabazle segitzeko. Horretarako iku-rrak erabili dituzte. Antieuskaldun-tasuna adibidez. Baina hori mozo-rro bat baino ez da, ez dasustraitutako sentimendua, poltsiko-ak beteta mantentzeko helburuzeraikitako tresna baizik. MadrilekNafarroa Euskal Herritik ahalik etaurrunen izatea du helburu, bistanda, Euskal Herri osatuan zer gertaere. Hartan askoz errazagoa bailitza-teke Katalunian gertatzen ari denahemen ere gertatzea. Nafarroarikgabe ez dago Kataluniako ereduahemen izaterik. Hemengo eliteekarazo bat dutenean Madrilera dei-tzen dute: “Ez badiguzue eskatzendizuegun laguntza ematen, EuskalHerrian sartuko gaituzte”. Madrilekberriz, “laguntza emango dizuegu,gurekin egonez gero”. Bi intereshorien orekan atxiki dute hemengoestatusa. Bi interes horiek kolokandaude orain, bai Espainian bai Nafa-rroan. Hori da funtsean El corralitoforal liburuan adierazi nahi dudana.

Liburua ez dela gustukoa izanendiozu hasieran. Hilabete batzuk pasaondoren, hori berresten duzu? Liburua denentzat gustukoa izateazaila da, denontzat deserosoa delaesan nahi dut. Foruak, Sanfermi-nak, Osasuna aipatzen ditut, baitaAralarko Aingerua ere. Done Mikelaingerua euskaldunen ikurra daNafarroan, ez bazara aingeru zalea,arraioa, batzuek zure euskaldunta-suna zalantzan jartzen dute. Libu-rua lotsagabea da, eta horrek badumunta. Izan ere, dena kolokan jarribehar da, dena berriro eraikitzekodenon artean eta denok nahi dugunmoduan. Tonu irreberentea du libu-ruak, asko arriskatu naiz. Kazetariaeta idazlea naiz, eta egundaino eznuen hain tonu zorrotzean idatzi.Adibidez, foruei buruzko kapituluaarriskutsua da. Begira Ciudadanos-igertatu zaiona foruei buruz edozeingauza esateagatik.

Liburuaren gakoak bi aiputan bildudaitezke: begi-bistan duguna azaltze-ko etengabe borrokatu behar da, eta,memoria muturrera eramanez gero,berau mehatxagarria bihur daiteke. Memoria historikoaren inguruanbadago iragana eta oraina bereizte-ko joera, joera inkontzientea,borondate onekoa nahi baduzu.Gauza bera ez balira bezala jokatze-ko joera dago, eta gauza bera dira.Orainaldia zer da? Bada, lehenaldia-ren ondorioa. Hala ere, eta horretaznik baino hobeto idatzi dute RafaelChirbes eta David Becerra idazleek,memoria historikoa muturrerainoeramatea oso arriskutsua da egungoelkarbizitza sustatzeko. Nafarroakoiraganean eraikitakoa, egungo erre-gimena dena, oinarrituta dagoelakoinjustizia edo krimenean. Hori adie-razi behar dugu, baina memoria his-torikoak ez du soilik Errepublikakomartirrei edo biktimei omenaldiaeskaintzeko izan behar. Hori eginbehar da, argi eta garbi, baina hortik

harago joan behar da, eta ez dakithori egiteko gai izanen garen.

Argitu hori gehiago. Hemengo egitura ekonomikoak,mediatikoak edota erlijiosoak kri-menean oinarrituta daude. Egileakizen-abizenekin agertzen dira libu-ruan, eta hori egitea oso konplika-tua eta arriskutsua da.

Egungo erregimena ulertzeko ezagu-tu beharreko izenak. Askoren artean,adibidez, Felix Huarte edota MiguelUrmeneta frankistak. Urmenetaren kasuan, bere biografiaizugarria da, kontatu behar da, bainabaloratu behar da bere testuingu-ruan. Adibidez, aurten urrezkodomina eman diote. Oso adierazga-rria da. Baina, liburuan kontatzendudanez, ez gara gai ildo politikoaeta gainontzekoa bereizteko. Inorkez du zalantzan jarri behar, bai Huar-te bai Urmeneta pertsona onak izanziren edo ez, hori ez dago eztabai-dan, beren jarduera politikoa baizik.Zergatik eman zaie urrezko domina?Jarduera politikoarengatik, ez per-tsona onak edo gaiztoak izateagatik.Huarteri ez diote domina eman kul-turako mezenas izategatik, eztaUrmenetari Euskalerria Irratia etaIkastolak eraikitzeagatik ere, diputa-zio frankisten buruzagiak izateagatikbaizik. Kontua hori da, ez besterik.

Arturo Campionen kasua ere adie-razgarria da oso. Bai, ezbairik gabe. Nafarroako his-toria oso gatazkatsua izan da, etamomentu historiko zehatz batzue-tan erabaki zailak hartu behar izandira. Hor dago koska. Campionen

“Ehun urtean eraikitakoerregimena porrotera

eraman dutenen artean, Barcina figura

nabarmenetako bat da”


TERMOMETROA - IVÁN GIMÉNEZ

kasua beste adibide bat da, askorenartean. Hara, nik bere izena dara-man euskaltegian ikasi nuen euska-ra, eta harro nago horretaz. Cam-pionek erreferentea izan behar duildo kulturalean, baina ahaztu gabepolitikoki kontserbadorea zela,eskuinekoa, Vatikanista. Horregatikbihurtu da erreferente desegokiaeta oso zaila gaur egun, erregimene-tik kanpo gaudenentzat. Nola alda-rrikatu Campion? Ildo kulturaletikbai, baina gainontzekoetatik ez.

Foruez idatzi duzu. Terminoa gaizkierabilia dela diozu. Zer da forua?Mañeruko zinegotzi batek oraindela mende bat esan zuenez, “Losfueros son los cojones de Navar ra”.Abiapuntu bezala kontuan hartutaez da eztabaidarik izan, ezta izanenere. Foruak ez baditugu aztertzen,ez dugu deus egiterik. Foruek ezdute lege zahar sakratuak izanbehar, nork erabakitzen duen ebaz-tea da giltzarria. Foruei buruzkoeztabaida seriorik egiteko ohiturarikez dago Nafarroan, foruak ikurhutsa direlako. Eta mito. Mitoakerabilgarriak dira, eta errepikatzea-ren poderioz egia bihurtzen dira.

Volkswagenen BEZarekin gerta-tu dena adibide paregabea da. Esta-tuak arazo erraldoi bat sortu duegun batetik bestera. Nafarroa amil-degira eraman du, bi urte emandugu zer egin jakin gabe eta oraineuren esku gaude. Orain konturatual gara Madrilgo botereen eskuetan

gaudela? Euren borondatearen ara-bera Nafarroa izanen dela ala ez?Nafarroak bideragarritasunik iza-nen duenetz orain konturatu algara? Une batez, neurri magiko batiesker, dena konpondu dute. Eurennahikariaren esku gaude. Erabaki-tzeko ahalmena haiek daukate.

ETA fenomenoa aipatzen duzu libu-ruan, erregimenaren iraupenean izanduen eragina.Zoritxarrez, Nafarroan nahizEAEn zein Madrilen ETArenmamua erabiltzen ari dira, kostaahala kosta, euren estatusa manten-tzeko. Eta hori kritikagarria da,noski. Halaber, egiari zor, ETAorain mamua da, baina duela seiurte errealitate latza zen. Gaur posi-ble litzateke bizitzen ari garenaETAk indarrean segituko balu?Bada, ene uste apalean, ez. Libu-ruan aipatzen dudanez, irekitze edoglasnost moduko bat gertatu daazken urteetan. Gainera, bai Esta-tuan bai Euskal Herrian, glasnosthori izan dadin, ETAren desagerpe-

na elementu gehigarri bat izan da.Bat baino ez, baina garrantzitsua.

Iraganean beste navarrismo modukobat izan zen: euskalduntasuna etaEuskal Herria bere egiten zituena.“Nafarroa edozer gauza, gorria izanezik!” zioten navarristek. Hori irakurtzean zinez harritu nin-tzen. Alta, duela ehun urte, Nafa-rroako eskuindarrak euskaltzalee-nak ziren, ezkertiarra izatekojakobinoa izan behar zen. Euskal-duna izatearen ezaugarria interesenaraberakoa izan da. Interesak alda-tzen direnean euskalduna izatea edoez aldatzen da. Batek daki, navarris-tek hemendik 30-50 urtera horialdatzeko interesa badute, hori alda-tuko dute, edo haiek aldatuko dira.

Liburuko hitz bat azpimarratu aldera,gezurra azpimarratuko nuke. Eliteak bere pribilegioei eustekogizartearen kohesioa behar du, haiekpiramidearen erpinean daude. Eli-teak berez oso txikia izan behar du,bestela ez da elitea. Piramidearenerpin berean mantentzeko pirami-deak oinarri zabala behar du. Sareklientelistak dira erpinetik oinarrirapribilegioak edota oreka mantentzendituztenak, ongi elikatuak betiere.Gizarte-kohesioa lortzeko nafar iku-rrak erabili dituzte euren nahieran,Txupinazoa, Sanferminak –Sanfer-minetako arropa zuria barne–, Osa-suna edota Xabierraldia. Ez dut esannahi, Osasuna edo Sanferminak guregainetik kendu behar ditugunik,aitzitik, gezurrak azaldu eta eurenerabilera maltzurra salatu behardugu beren onera ekartzeko.

Dena den, gauza bat da liburubat idaztea eta beste bat gizarteaaldatzea. Eta, hala ere, hori ere egi-ten ari gara. Adibidez, Sanfermine-tan (San Fermin Peñako kidea naiz)Memoriaren autobusa ekimenaantolatzen dugu. La Veleta Peñakokideen ondorengoek txupinazoabota dezaten. Arropa zuria eurekasmatu zutela aldarrikatzeko, baitaeuretako asko fusilatuak izan zirelagogoratzeko. Gauzak aldatzen diragauzak egiten. Liburuak idazteaongi dago, baina gero kalean etaeguneroko bizitzan ekimen horieksustatu behar dira. Ez dezagun horibegi-bistatik galdu. n

“Arturo Campionekerreferentea izan behar

du kulturan, bainaahaztu gabe politikokikontserbadorea zela,

eskuinekoa,Vatikanista”

“Dena kolokan jarri behar da, dena berriro eraikitzeko denon artean eta denoknahi dugun moduan”


EUSKARA ALBISTEAK - TERMOMETROA| ONINTZA IRURETA AZKUNE |

EGOERA EKONOMIKO ETA POLITIKOARI ez bazaiolehenbailehen buelta ematen, gure gazteria bazterke-ria sozialean bizitzera beharturik aurkituko da. Etanolako jendartea sortu dezakegu, horren zati garran-tzitsuena, etorkizuna eraikitzeko ardura duen gazteria,sozialki bazterturik baldin badago? Benetan, egoeralarria eta kezkagarria da honakoa. Ekonomia Lanki-detzarako eta Garapenerako Erakundeak (ELGE)gogorarazi digu egoeraren larritasuna, mahai gaineandatu estatistikoak jarrita.

Erakunde horren txosten baten arabera, Espainia-ko Estatuan 16 eta 29 urte artean dituzten gazteenerdiak –Hego Euskal Herriaz ari da– ez dauka gaita-sunik ordenagailuak lanerako erabiltzeko. Espainiaazken aurreko postuan dago –Italiaren aurretik bainoez– Korea txapeldun den arlo horretan. ELGE osa-tzen duten munduko 34 herrialde garatuenetan, 35milioi gazte daude ez ikasi ez lan egiten dutenak.Horrek esan nahi du ez daudela prest herrialde horie-tako hezkuntza sistema, gizarte edo mundu labora-

lean parte hartzeko. Izan ere, nola ikasiko dute lanarlora aplikaturiko informatika, lanik ez badute? Etaokerrago dena, izateko itxaropenik ez badute?

Egungo sisteman barneratze sozialerako tresnanagusia lana da; garapen pertsonala lan-munduan sar-tzearekin lotu izan da. Hala, lanik ez edukitzeak herio-tza zibilera daramatza gure gazteak. Bazterkeria sozia-lak ondorio ugari ditu: delinkuentzia, droga,suizidioak, eta bere gazteak zatikatu eta hiltzen dituenjendarte gaixo bat sortzea.

Gobernuen erantzukizuna funtsezkoa da –izanMadril, Gasteiz edo Iruñekoa–, baita eragile politiko,ekonomiko eta sozialena ere. Gazteen langabeziarenodolustea geratu beharra dago eta indar gehiago bide-ratu behar da enplegu duina sortzera. Bestalde, guresare industriala kontuan edukiko duen hezkuntza sis-tema eta politika sozialak behar ditugu: lanbide hezi-ketaren alde egin behar da bai ala bai.

Juan Mari Arregi

Bazterketa sozialera behartuta gazteria

EKONOMIAREN TALAIAN - TERMOMETROA

HAINBAT HERRITAN hala gertatuzen. Mediku eta pediatrek udakooporrak hartu zituzten eta elebi-dunak ziren haien ordezkoak,batzuetan, elebakar erdaldunakziren. Herritarren eta euskalgin-tzako eragileen presioari eskerordezkoak euskaldunak izatealortu zuten kasu batzuetan.

Aurten gisa berean ibili beha-rrik egon ez dadin, Osakidetzarieta Osasunbideari prebentziolana egiteko eskatu zaie. Eskaera

ondokoek egin dute: Kontseilua-ren baitan biltzen den osasun-gintza lantaldeak (Behatokia,EHE, OEE, Topagunea etaUEMA), LAB, MedikuntzakoAsanblada eta Berdin elkartea.

www.euskarazbizinahi dut.euswebgunean, herritarrek osasunzerbitzua euskaraz jasotzekoizan dituzten arazoen berri ema-teko modua izango dute hemen-dik aurrera. Behatokiak bidera-tuko ditu eskaera edo kexak.

Zumaiako osasun zentroan mediku eta pediatra erdaldunak elebidunezordezkatzea lortu zuten iaz.

BALE

IKE

Udako pediatra ordezkoa euskalduna izan dadin

Hizkuntza Gutxituen Europako Ituna berresteko

beste aukera batFRANÇOIS HOLLANDE Frantziako Estatukopresidenteak gutuna bidali die alderdikidedituen diputatu bretoi bati eta senatari biar-nes bati. Idatzi horren bidez dakigu, bestebehin, Hizkuntza Gutxituen EuropakoItuna berresteko bidea abian dela.

2012an, ituna berretsiko zuela esan zuenpresidenteak eta nonbait esandakoa bete-tzeko asmoa du. Kontua da promesa etasaiakera gehiago izan direla eta 23 urtezFrantziako Estatuak ez duela halakorikberretsi. Hollandek ez luke erreferenduma-ren bidea aukeratuko, gobernuak egin beha-rreko lege konstituzionalarena baizik. Parla-mentuko diputatu eta senatarien hirubostenak baiezkoa eman beharko luke.

Ituna berrestea, ez berrestea baino hobe.Dena dela, Espainiako Estatuak 2001eanizenpetu zuen eta badakigu zein jarrera duen.Paul Bilbao Kontseiluko idazkari nagusiakhortaz, horrela dio Berrian: “Orain, berresteradoala, mesfidantza puntu batekin begiratzenahal diogu kontu horri. Zenbateraino gurehizkuntzen berreskurapenerako beharko lira-tekeen engaiamenduak hartuko lituzkeen”.


TERMOMETROA

AZKEN KORRIKATIK euskalgintzanbolo-bolo ibili dira ahaldundu, jabe-tu eta boteretu kontzeptuak. Izate-tik egitera eta egitetik izaterakobidean. Baina aspaldi hasi zirenbatzuk bide horretan. Eta horrenlagin Ipar Euskal Herrian gure hara-gitan bizi izan dugun ahalduntzeariketa praktiko bezain kolektiboa.

Donazaharreko Lutxi borda zentopaleku. Hara bertaratu ziren 36lagun. Amikuze, Aldude, Irisarri etaOztibarreko euskara elkarteek–Zabalik, Adur, Har´eman etaLaminosine, hurrenez hurren– elka-rrekin antolatu zuten lehen ekime-nerako zen hitzordua: Ipar EuskalHerriko barnealdean garatu direnlehen Telp atelierrak.

Saio bietan probatu, jolas eta irriegin genuen. Hizkuntza-asertibita-tearen bidean lehen urratsak ema-ten ikasi eta bi saioen artean lehenpausoak eman. Esate baterako, bisaioen artean parte-hartzaileetakobatek bere senarrarekin hizkuntzaohiturak aldatzeko bidea hasi zuen.0tik 100era tarteko bide asko dau-dela erakutsi zigun horrela.

Beste hainbat partaide ere hasiziren saiotik saiora probak egiten.Adibidez, haietako bat oporretanlagun batekin joan zen. Lagunhorrek euskara ulertzen du, bainahitz egiteko ahalkea du. Opor horie-tan, biek aldez aurretik hala erabaki-ta, telplariak euskaraz egin zuen beti–besteak berariaz eskatu ezean– eta

bere lagunak frantsesez. Hasieran,kostatu zitzaien ohitzea, baina egu-nek aurrera egin ahala, gero eta ero-soago eta gero eta finago arituziren.

Hori bai, handik egun batzueta-ra, jai egun baten karietara, askozgehiago kostatu zitzaion berari eus-karari eustea. Izan ere, ahalduntzealuzea da, inoiz amaitzen ez den pro-zesua da eta entrenamendua eska-tzen du. Batzuetan helburuak lortu-ko ditugu eta beste batzuetan askozzailagoa izango da.

Hemen eta han, han eta hemenberbak asko erabili genituen bi saio-

otan. Lehenengo saioan ziurrenikgehiago bigarrenean baino. Izanere, ezberdintasunak dauden arren,funtsean bizipen antzekoak dituguezarritako mugaren alde bietan.Lehen kolpean iruditzen zaigunabaino hurbilago daude gure bizi-pen, sentimendu eta emozioak.

Etengabe hautatu beharraParte-hartzaileetako batek kasura-ko, bere lankideekin hasi zuen(eusk)ahalduntze prozesua. Haie-tako batzuekin euskaraz aritzen daburuz burukoetan, baina taldeosoan frantsesez. Gauzak aldatzen

Helmuga: Lutxi borda, Donazaharre (Nafarroa Beherea). Bidaiariak: Nafarroa Beherekoeskualde guztietako 36 euskaldun (kontzientziatu). Bidaiaren helburua: egunerokoan gure

hizkuntzarekin erosoago eta gaituago ibiltzea, beste hitz batean esanda, ahaldunduagoaritzea. Gidariak: Emuneko aholkulari diren Larraitz Madinabeitia eta Ainhoa Lasa.

Bidaiaren izena: Telp tailerrak.

TELP TAILERRAK

Egunerokoan euskara gehiago erabiltzeko eta euskaraz ari direnean erosoagosentitzeko bideak landu zituzten Lutxi bordan elkartu ziren baxenabartarrek.

| TXERRA RODRIGUEZ |

Euskaraz eroso aritzekoentrenatzen

EM

UN


TELP TAILERRAK - TERMOMETROA

hasi da, ordea: bazkalorduan eus-kaldunekin euskaraz egiten hasi daeta besteekin edo guztiekin fran-tsesez. Hasieran uste zuen txartohartuko zutela, baina inork ez duezer esan, inork ez du aurpegiarrarorik jarri, inork ez du gaizkihartu.

Beste alde batetik, euskaldunonhizkuntza ibilbideak gero eta bihu-rriagoak dira: ez dira linealak, ezdira etenik gabekoak. Hiztunokbizialdian zehar hizkuntzak ahaztu,galdu, berrikasi edo berreskuratuegiten ditugu, gero eta gehiago.

Arrunt zaila izan da ibilbidelineala duenik aurkitzea parte-har-tzaileen artean. Askok etxean ikasieta karrikan edo eskolan edo bie-tan erdi-ahaztu eta geroago berres-kuratu. Beste batzuek, ordea,etxean jaso ez eta euskaltegianikasi, espazioak irabazi eta batzue-tan zerbait galdu. Beste batzukkanpotik etorri eta bere egin.Denetarik. Gero eta gehiago. Geroeta bihurriago.

Horrek, zuzen, hautura eramatengaitu. Ia euskaldun guztiok noizbaitdeliberoa hartu behar izan dugu,azken finean, guk baino ezin dugu-lako erabaki zer egin, elebakarrekezin dute. Kasu batzuetan identita-teagatik, beste batzuetan esan etaegiten dugunaren arteko koheren-tziagatik, beste batzuetan giroakedo estetikak bultzaturik. Denetari-ko arrazoiak. Baina beti deliberoa,beti hautua.

Bestela, inertziaren itsasoakbadakigu nora eramaten gaituen iaoharkabean: erdaretara. Alde bie-tan kasu honetan ere. Gurariabehar da, uneak eta guneak bilatu

behar dira, lagunak eta aliatuakaurkitu behar dira.

Adibidez, Telp tailerren biga-rren saioa amaitu orduko, parte-hartzaileetako batzuk Garazirajoan ziren ostatu batera. Hasierabatean, ostatu euskaldun baterakoplana zuten, baina iritziz aldatu, etadenak batera ostatu ez-euskaldune-ra jo zuten, Telpetan ikasitakoakpraktikan jartzera. Kolektiboki.Elkarri lagunduz.

Elebitasun sistematikoaren tran-pak ere agerian geratu dira. Aldebietan, euskara beharrezko egiteainportantea da, funtsezkoa, ezin-bestekoa, aurrera egin nahi badu-gu. Euskarak funtzio propioak etaesklusiboak izango dituen espazio-ak, uneak eta guneak sortzea etaelikatzea beharrezkoa dugu aldebietan.

Bestela, elebitasun sistematikoakez du sekula lortuko erdaldunei iku-saraztea zerbait ari direla galtzen.Ez du sekula lortuko gureak bainoindartsuago eta sendoago direnkomunitateen aurrean gure buruatente izatea.

Esate baterako, telplarietako bathautetsia da. Herriko Etxean ezdute itzulpen sistemarik, eta orduanberak bere burua itzuli behar du

egiten dituen jendaurreko berbal-dietan. Orain arte batzuetan euska-raz egiten zuen, baina ez zen erosoaritzen, urduri jartzen zen. Telpsaioen ondoren, ostera, irribarreaahoan eta alai egin ditu euskarazkoadierazpenak eta gero poliki-polikieta laburtuz frantsesezko itzulpena.Dotore eta tente.

Izan ere, Telp tailerretan geureburuari euskara plana egitea galde-giten zaigu. Praktikak helburudituen euskara plana beti ere. Nonerabil dezaket orain baino gehiago?Nola erabil dezaket hizkuntza orainbaino erosoago?

Lotsak eta plazerak, denak bateraAlde bietan beldurra, frustrazioaeta lotsa sentitzen ditugu, plazera,gozamena eta harrotasuna ere sen-titzen dugun arren. Bi sentimendumota horien arteko dantzan aritzenda euskaldun kontzientea.

Parte-hartzaileetako batek, adibi-dez, aipatzen zuen berarekin jendeaskok euskaraz egiten zuela, bainahoriek eurek bera ez bazegoen fran-tsesez aritzen zirela lasai arraio.Horren aurrean, berak beti sentituizan du ezinegona. Saioen ostean,aipatzen zuen orain gauzak bestebegi batzuekin ikusten dituela. Bereburua lagunarte hori euskalduntze-ko eragiletzat hartzen hasi dela,hain zuzen ere.

Baina, tira, ibilaldi hau hasi bainoez da egin. Prozesu luzea da ahal-duntzea eta tailerra abiapuntuabaino ez da. Hala ere, azken arike-tan ikusi genuen modura, pertsonabatek jarrera aldatzen badu, bereingurua ere aldatzen du neurribatean. n

Telp tailerretan geureburuari euskara planaegitea galdegiten zaigu.Praktikak helburudituen euskara planabeti ere

� 2015EKO EKAINAREN 7A�48 � 2015EKO EKAINAREN 14A

TERMOMETROA - NET HURBIL

Radioespace gunetik hartutako argazkian LaManif Pour Tous mugimenduak Parisenantolatutako manifestazio bateko irudia.“Haur guztiak sortzen dira libre eta eskubi-dez berdin” dio gazteek daramaten pankar-tak. Eta hizki txikiagoetan: “Haurra = Aita 1+ Ama 1”. Bikote homosexualei ezkontzeaeta haurrak edukitzea galarazi dakien eska-tzen du leloak. Frantziako gobernu sozialis-tak 2013an bi eskubideok homosexualeionartzen dizkien legea ezarri ostean ugarituziren mobilizazio handiak Parisen eta Hexa-gonoko hiri nagusietan, Europako besteherrialdeetara ere zabalduz. Betiko familiatradizionalaren defentsa eta generoaren teo-ria eskoletan sartzearen kontrako erreakzioaizan dira mugimendu kontserbadore berria-ren goiburuak. Globalizazioak eragindakoaldaketa izugarriek jende askoren arteanpaniko morala zabaldu dute, balio tradiziona-letara itzultzeko joera handituz.

68KO MAIATZ KONTSERBADOREAhistoriako liburuek irudiztatukodute La Manif Pour Tous (Denenda-ko manifa) mugimenduaren argazki-ren batekin: 2012-2014, aspaldikopartez, milaka herritar karriketanmobilizaturik balio tradizionalenalde. Frantziako Estatuan kontrai-raultza kontserbadorea aldarrika-tzen duten indarrak elkartu etakalea mobilizatzeko behar zutenporlana bikote homosexualenezkontzaren legearen kontrakoerreakzioetan aurkitu dute.

Berrikitan bi liburuk aztertu dutefenomenoa. Gaël Brustier zientziapolitikoetan doktoreak Le mai 68conservateur. Que restera-t-il de la Manifpour tous? plazaratu du. DanielleTartakowsky historialariak Les droi-tes et la rue. Histoire d’une ambivalence,de 1880 à nos jours. Louise Déjean-sek laburbildu ditu La Vie des Idéesgunean.

La Manif Pour Tous izan da Brus-tierren hitzetan “kulturazko hege-monia lortzeko borroka”. Azke-nean, homosexualen ezkontzarenkontrako oposizioak arrazoibideaskoz zabalago bati koherentziaideologikoa eman dio.

Jendearen erreakzioaren sus-traian dago soziologo anglo-saxoiekaipatzen duten paniko morala: gizar-tearen balioetan eta bizimoduetangertatu diren aldaketa sakonen

ondorioz zabaldu den ezinegonorokortua. Frantziako Estatuaridagokionez, mundializazioak etaEuropa politikoaren eraikuntzak,nazio-estatua ahulduz, herritar kon-tserbadoreen egunerokotasuna etasinbologia desestabilizatu dituzte.

Mobilizazioetako parte-hartzai-leen artean proportzioan asko dirakatolikoak, ikasketadunak, hirita-rrak, klase ertainekoak edo abera-tsak. Mugitzeko beharra sentitudute gizartearen baitan indarra gal-tzen ari direlakoan. Ezinegona ira-kiten hasi da Nicolas Sarkozy hon-doratuta gobernuan sozialistaksartzean.

Baina mugimenduok ezin diraulertu eliza katolikoan 1960tik egos-ten aritu diren mugimendu kontser-badore berriak kontutan edukigabe. Gizartearen sekularizazioarenkontra ugaritu dira korronte espiri-tualista karismatikoak. Joan PauloII.ak (Karol Wojtyla) joko handiaeman zien karismatikoei, orduraarte kristau aurrerazaleen eta tradi-zionalisten arteko liskarrak gaindi-tzeko balio zutelakoan.

Homosexualen ezkontzarekinkaleak berotu baino askoz lehena-go ari ziren karismatikoak laneanbioetika eta sexualitateari buruzkoeztabaidetan. Eskuineko bestemugimendu tradizionalekin elkarla-nean, betiko ideia kontserbadoreak

hizkera eta tonu modernoagoz aur-keztea lortu zuten, mobilizazioeta-ra militante eta aldeko gazte berriakerakarriz.

Benito XVI.aren (Joseph Ratzin-ger) aginte garaian ordura arte baz-terturik egondako katoliko tradizio-nalistak hurbildu ziren mugimen-dura. Baita 2000.etik nortasun fran-tsesa ozen aldarrikatzen duen BlocIdentitaire talde ultraeskuindarreko-ak ere.

Eskuineko ekologistak Ecologie humaine zigilupean, diote biikerlariok, ideia kontrairaultzaile etaantiliberalak defenditzen dituztenjendeak aurkitu daitezke ingurume-naren aldeko mobilizazioetan, eko-logia lotuz eutanasiaren eta abor-tuaren kontra egotearekin.

Ekologistengana hurbildu direnkristau tradizionalistez erreportajeadierazgarria egina du Martin Bresi-sek Basta! magazinean: “L’’«écologiehumaine», nouvel avatar de la droite con-servatrice et catholique pour promouvoirses valeurs morales”. Moral kontserba-dorea eta bioaniztasuna nola uztar-tzen dituzten ulertzeko balio du.

Ekologia humanoaren nozioakeman omen dio koherentzia LaManif Pour Tous mobilizazioari. Etahorretan garrantzia handia izan dugeneroaren teoriaren inguruko ezta-baidak, ezkontzaren inguruko pole-

Betiko familiaren aldeko manifestazioek Frantziako Estatuanirudikatu dute halako 68ko Maiatz kontserbadore bat.Uhinak sustraiak eduki ditzake globalizazioak herritar

askorengan eragin duen panikoan eta azken urteotan kristaukatolikoen artean indartu diren talde karismatikoetan.

Ezkerrari ostu dizkiote hizkera eta kalearen monopolioa.

Ezkertiar estetikazmobilizatzen da

eskuina orain

| PELLO ZUBIRIA KAMINO |


- TERMOMETROA

mika erlijioaren arlo estutik ateraeta kultur identitatera eta gizarteeredu osora zabalduz.

Genero nortasunaren ingurukosolasak gune oso berezituetaramugatzen diren arren oraindik lekugehienetan, Frantziako estatuan2012tik eztabaida publikoan sartze-ra iritsi dira. Konparazio bat egite-ko, Donostian etxebizitza hutsengaineko zergaren kontrako egonezi-nak eragin badu urteotan Kontxakohondartzan egunero grabaturikazaltzea “Ez IBI150 No” leloa,2014eko udan Bretainiako Brestinguruan autopistan baziren pan-kartak “Non au genre” esaldiarekin.Generoaren teoriari ez.

Tartakowskyk historian kokatuditu Frantziak hiru urteotan ezagu-

tu dituen mobilizazioak. Kalea ezbaitute berdin erabili eskuinak etaezkerrak.

1930eko hamarkadatik 1970ekoramanifestazioak nagusiki ezkerrarenkontua izan dira, eskuina kalea mobi-lizatzeko uzkurrago zen. Ezkerrakbazuen halako estilo bat karrikakastintzeko. Ezkerraren manifestazio-ak kokatzen ziren memoria kolektiboeta aurrerazale batean, aurreko mobi-lizazioen oroimenarekin lotuz. Aldiz,Tartakowskyrentzako, eskuin antola-tuak historian txertatu gabeak ziren,aldi bakoitzean une hartako beharra-ri erantzuteko.

Baina 1980tik aurrera ezkerrekoeta eskuineko mobilizazioek elka-rren gero eta antza handiagoa hartuzuten. Eta La Manif Pour Tousen

antolatzaileek espreski ezkerrekoikonografia berenganatu zuten,banderolak direla, girotzeko musi-ka, eszenografia... Mugimendusozial aldarrikatzaile eta modernobaten tonua eman zioten, kaleko lis-kar erradikal eta kontrolik gabeko-en itxura ezkorretatik ondo urrun-tzea lortuz.

Dio Tartakowskyk gaur egunmanifestazioak oro, izan eskuinekoedo ezkerreko, defentsiboak direlaeta ez dutela historia kolektiboagogoratzen. Mugimenduen histo-riarekiko urruntzea ulertzeko kon-tutan hartu behar da indibidualiza-zioa gaur fenomeno globala dela.

Ezkerraren kasuan, 1995etikhona antolatu dituen mobilizazio iaguztiak sindikalak izan dira eta hel-buru nagusitzat zeukaten eraistenari diren ongizate estatua defendi-tzea. Katolikoek ere beti izan dutekalea okupatzeko joera, erlijiozkoerritoengatik dudarik gabe (proze-sio, erromesaldi...) baina baita hez-kuntza sistemaren inguruan ere.

Azken urteotan, ordea, mugi-mendua antolatu dute gizarteaosorik ukitzen duten gaien ingu-ruan: generoa, giza gorputza, giza-kia. “Katolikoak –dio Tar ta-kowskyk– modu ber rietanantolaturik asmatu dute ezkerra-ren manifestazio jendetsuenkodeen jabe egiten, eta hori buru-raino eraman dute mobilizazioa-rentzako ‘manif’ hitza berengana-tuta. C’était une splendide OPA”.

OPA euskaraz da EEP: ErostekoEskaintza Publikoa, burtsako ope-razio bat, non sozietate batek bestebaten kontrola hartu nahi duen.Eskuinaren EEPa ezkerrari. n

MINA egitera joan ziren eta horre-kin euskal hedabideen komunita-tea mindu zuten, hor da koska;medio batean edo bestean idatzi-takoa balitz, iritzi askatasunarenesparrukoa litzateke eta kito.

Kazetari, kultura eta politikamunduko jende askoren erreak-zioa azkarra izan zen ArrasatenGoienako egoitzan hedabidea EAJ-rekin parekatzen zuten pintadakagertu zirenean. Egiazkoak ez iza-teaz gain, bere lana kazetaritzatiketa zintzotasunetik egiten duenmedioa da Goiena. Horregatik dudebagoiendarren hain sostenguzabala, eta euskal hedabideenartean horren onarpen sendoa,Euskal Herriko tokiko hedabideensehaska izateaz gain, asmatu due-lako bailara honek behar zuenkomunikazio proiektua garatzen.

Era askotakoak eta pluralak diraeuskarazko hedabideak, eta espa-rrua pluralagoa balitz are etahobeto, euskararen eta hedabide-on bizi-indarra bestelakoa bailitza-teke abertzaletasunetik harago ereindartsu balira. Zabalik edo Alda-keta 16 bultzatu zutenak, esatera-ko, proiektu haietan koska guztiengainetik tematu izan balira, guresektorea indartsuagoa litzatekeegun. Dirurik bederen ez zitzaienfalta haiek bideratu zituztenenpresa mundu eta esparru sozio-logikoei. Zer falta zitzaien orduan?

Kontua da bide hori ez deladiruz bakarrik egiten, hori bainogarrantzitsuagoa dela norberemunduaren berri emateko gogoaeta engaiamendua. Euskarazkohedabideetan badira ezkerrerago-ko joera dutenak, edo egungogizartearekiko joera eraldatzailea-goa agertzen dutenak; bestebatzuentzat ez da hori haingarrantzitsua; tokikoetan badira

informazioa “kutsu gabe” islatzendutenak; eta publikoetan, agintzenduenaren eskua nabari ohi da.

HAUTESKUNDEETAKO adibidebatek balio dezake gure mundura-ko ere. Gipuzkoan EH Bilduk askogaldu eta EAJk asko irabazi izanakberriz jarri du mahai gainean ezta-baida zaharra: nola eragiten dagizartean? Gizartea jarraituz azpi-marratzen du EAJk; gizartean alda-keta saiatuz EH Bilduk.

Konplexua da gizartearekin,atzetik, parean edo aurretik eginbeharrekoaren hausnarketa, bainaeuskarara etorrita, gizartea jarrai-tzeak hizkuntza desagerpeneraeramango luke. Hau da, ez diraegun dauden euskarazko hedabi-deak esan behar dutenak PPko DeGuindos eta Wert ministroak zeinondo aritu diren; haiek sortu behardute hori dioen euskarazko heda-bidea. Pluraltasuna hala egiten da.

Atzera edo aurrera eginez,gizartea faktore askorengatik alda-tzen da, ekonomikoak, sozialak,politikoak… eta hor, komunikabi-deak aldaketa horietako kate-begibat gehiago dira, gizartean direnadierazpide eta indar oreken ispilueta akuilu aldi berean. ARGIAren iamende bateko bizitza aztertzenduenak, adibidez, parekotasun etadesberdintasun asko ikusiko ditumedio beraren ibilbide luzean.

Euskaldunok beharrezkoadugu boteretik bultzatutako eus-karazko komunikazio zutabe sen-doa. Gizartean baldin badu sus-trairik garatuko da. EITB izandaiteke horren erakusle, bainahonek, azken 35 urteetan izanduen garapena izan du, handiabere sorreratik, baina konparaezina denbora berean gizarte eki-menetik garatu den zutabearenaberastasunarekin. Gizartetiksortu dira eta sostengu instituzio-nalak lagundu ditu. Hor da kla-bea, hor da aberastasuna eta horetorkizuneko euskal komunikazioesparruaren garapena: zutabepublikoa eta herri ekimenekozutabea, biak garrantzitsu etabiak ezinbesteko, baina duen abe-rastasuna eta erakusten duengarapen indarragatik, herri eki-menekoa gehiago zaindu etababestu beharrekoa, bai diruz, baihaien askatasuna errespetatuz.Honek balio du gobernuentzat,alderdientzat edo herritarrentzat.

HORREGATIK iaz baino kontuhandiagorekin ibili beharko litza-teke diru-laguntzen inguruan.Alde horretatik garrantzitsua etaklabea da instituzioek –gertatzenari den moduan– bidea euskalhedabideen sektorearekin bateraegitea eta honek dioena kontuanhartzea.

Herri ekimeneko hedabideenekosistema aberastuz doa oro harkontsumitzaile gehiago erakartze-ko gai delako, eta horregatik beharditu dezente baliabide gehiagoere, esparru honek ziklo historikobatean edo bestean dituen ezau-garrien eta gobernuen kolorearengainetik. Garrantzitsua euskaraz-ko komunikazio esparrua badabehintzat. n

DA

NI

BLA

NC

OXabier Letona

TERMOMETROA - MALTZAGATIK

Ez dira egungoeuskarazkohedabideak esan behardutenak PPko DeGuindos eta Wertministroak zein ondoaritu diren

Askatasuna, pluraltasuna, garapena


ASTE HONETAKOzozketakArgiako harpidedunentzat

AZKEN IRABAZLEAK (2463. Argia)FARINA JATETXEAIsabel Razkin Lizarraga (Uharte-Arakil)

AQUARIUMA Azkune Arrizabalaga Sendia (Azpeitia)Juan Jabier Iturralde Maisterra (Iruñea)Jose Aierbe Mendizabal (Beasain)Aitor Altuna Etxabe (Hernani)

LEINTZ GATZAGA Olaia Elortza Iñarra (Zegama)Edurne Zuazabeitia Olabe (Gasteiz)

KUPELA Javier Duoandikoetxea (Arrigorriaga)Jose Felix Zamakona Aranguren(Markina-Xemein)Jone Santamaria Azpiri (Donostia)Aitzol Goikoetxea Goldarazena (Hondarribia)Irune Iturbe Arriola (Aretxabaleta)

ILLIMANI Portugaleteko Aek Euskaltegia (Portugalete)

* Bisitaldietarako epea: Bi hilabete

PARTE HARTZEKOAstelehenetik ostiralera 08:00-15:30Tel: 943 37 15 45 • [email protected]/gunea

Garraxi jatetxea

Bi pertsonentzako otordu bat

Tejeria kalea 9 · DonostiaGipuzkoa

Jorge Oteiza Fundazio Museoa

2 lagunentzakobina sarrera

De la Cuesta, 7Alzuza NAFARROA

www.museooteiza.org

Orube abandotantuak

Garazi Kamino

2 liburu opari

www.elkar.com

Okatxu

komikia opari

www.argia.eus/denda

Ekainberri

3 lagunentzako bina sarrera

Portale, 9Zestoa GIPUZKOA

www.ekainberri.com

1

3

5

2

4

2015eko ekainaren 14a | lxxviii. urtea | 2.465 zenbakia | 3,90 … · 2015. 6. 11. · iván...

Documents