(2)1.1. ЧАС ФИНАСИСИКИ ПАЗАРИ

1

Вовед во финансиски пазари

Д-р Ристо Фотов

2

Текови на финансиските средства

1. Домакинства2. Претпријатија3. Држава4. Странци

1. Домакинства2. Претпријатија3. Држава4. Странци

Финансискипосредници

Финансиски

пазари

суфицитарен сектор дефицитарен сектор

3

Причини за глобализација на финансиските пазари

Либерализација;

Технологија;

Институционализација;

Стабилизација.

4

Глобализација на финансиските пазари

Глобализацијата започна во раните 60-тите години на минатиот век;

Извори на финансиската глобализација:– растечкиот обем на меѓународната трговија;– технолошки иновации – напредокoт во

информатиката и комуникациите;– либерализација на меѓународните движења на

капитал.

Меѓународните финансиски трансакции се за околу 20 пати поголеми од меѓународните трговски трансакции!

5

Класификација на светските финансиски пазари

Интерен пазар(национално)

Екстерен пазар(меѓународен, офшор

Еуропазар)

Странски пазарДомашен пазарЈенки, СамурајРембрант, Матадор, Булдог

6

Основни видови на финансиски пазар

ФИНАНСИСКИ ПАЗАР

ПАЗАР НА ПАРИ ПАЗАР НА КАПИТАЛ

СЕКУНДАРЕНПРИМАРНО

7

Останати видови на финансиски пазари

1. Организиран;

2. Неорганизиран;

1. Домашен;

2. Меѓународен;

1. Пазар на долговни ХВ

2. Пазар на сопственички ХВ

1. депозитно-кредитен

2. пазар на ХВ

1. Промптни – spot

2. Термински - дериватни

8

Финансиски пазари и функции на финансиските пазари

Основните видови пазари во економскиот систем се:

1. Пазари на фактори на производство;2. Пазари на стока и3. Финансиски пазари.

Финансиските пазари вршат две основни функции:

1. Тргување со финансиски побарувања меѓу економските агенти, кои имаат различни временски потреби за потрошувачка;

2. Обезбедување на ликвидност за размена на финансиски побарувања (пред нивното доспевање).

9

Функции на финансиските пазари

1. Го олеснуваат создавањето и дистрибуцијата на сопственичките и должничките финансиски инструменти – Примарен пазар (primary market);

2. Го подржуваат развојот на механизмите за замена на овие инструменти за пари и за зголемување на нивната ликвидност – Секундарен пазар (secondary market);

3. Го зајакнуваат развитокот на институциите кои го обезбедуваат интегритетот и го промовираат ефикасното тргување со ХВ– Аранжмани за тргување и клиринг (trading and clearing facilities).

10

Примарен пазар

Основна функција на примарниот пазар е создавање и продажба на новоиздадени ХВ.

Постојат три основни канали по кои новите ХВ се креираат и дистрибуираат до инвеститорите:

1. Приватен пласман;

2. Осигурување на хартиите од вредност;

3. Интермедијарно креирање и купување на нови хартии од

вредност.

11


Приватен пласман ( Private placement)

Инвестиционата банка мобилизира средства за некој приватен или јавен ентитет во директен договор со еден или повеќе институционални инвеститори;

Инвестиционата банка наплатува провизија;

ХВ не се нудат во јавноста;

Условите на емисијата може да се скројат според заедничките желби на емисиониот ентитет и инвестиционите фирми;

Приватниот пласман е побрз и поефтин начин од јавната понуда.

12

УСЛУГИ НА ИНВЕСТИЦИОНИТЕ БАНКАРИ

УСЛУГИ НА ИНВЕСТИЦИОНИОТ

БАНКАР

ИНИЦИРАЊЕ

Покровителство

Дистрибуција

Советување

13


Осигурување на јавна понуда (securities underwriting)

Инвестиционата банка или синдикатот на инвестиционите банки, се јавуваат во улога на посредници, тие ја откупуваат новата емисија и ја дистрибуираат до јавноста преку т.н. јавна понуда;

Постојат два начина на осигурување на хартиите:– Осигурување со цврста обврска (firm commitment

underwriting)- инвестиционата банка презема обврска да ја откупи целата емисија по договорена цена;

– Осигурување со најдобри напори (best efforts)– инвестиционата банка презема обврска да ја продаде емисијата по најдобра цена, а оној дел од хартиите кој не може да се пласира му се враќа на емитентот.

14


Интермедијарно купување на нови хартии од вредност

Институцијата – финансиски посредник ја откупува емисијата, но не ја пласира веднаш туку ја задржува извесно време за своја сметка и на свој ризик;

Целта е да се пласираат хартиите во иднина кога ќе може да се постигне повисока цена на пазарот, а со тоа и поголем профит;

Овие активности се познати како трговско банкарство – merchant banking.

15

Секундарен пазар

На секундарниот пазар се врши купување и продажба на претходно издадени ХВ;Основните функции на овој пазар се:– Да се обезбеди ликвидност за сопствениците на

постоечките ХВ,– Да се обезбеди механизам за пазарно вреднување на

акциите и побарувањата спрема тековите на доход;

Постојат неколку структури на секундарниот пазар на тргување со постоечките ХВ:1. Организирани берзи;2. Телефонски мрежи;3. Пазари во сенка.

16

МЕТОДИ НА УТВРДУВАЊЕ НА ЦЕНИТЕ

ПОСТОЈАТ 2 ВИДА ПАЗАРИ:

I – Пазар базиран на налози– order driven market

II – Пазар воден со котации Котациски пазар - quote-driven market

17


I – Пазар базиран на налози–

Постојат два подвида:

а) Пазар со периодична аукција базирана на налози и

б) Пазар со континуирана аукција базирана на налози.

18


Пазар со периодична аукција- дисконтинуелен пазар;

Аукциите се одржуваат повремено;

Помеѓу аукциите се собираат сите налози, како на купувачите, така и на продавачите;

Се формира единствена цена;

Се извршуваат само тие налози кои се близу до единствената цена.

19


Пазарот со континуирана аукција;Континуелен пазар;Трансакциите се обавуваат по различни цени; II – КОТАЦИОНЕН ПАЗАРПостои market makers – дилерите креираат пазарСекогаш се спремни да купат и продаваат по цени кои јавно ги објавиле – bid-ask spread (котационен распон)

20

Секундарен пазарОрганизирани берзи

Берзата има посебна, централна локација на која директно или виртуелно (со компјутери) се врши тргувањето со ХВ од страна на овластени лица – брокери;

Многу берзи имаат дилери, т.н. специјалисти кои држат залихи од хартии, спремни да додадат или одземат од нив;

Најважна функција на берзата е да обезбеди континуирано тргување со хартии од вредност;

Ликвидноста која ја обезбедува берзата го олеснува пласманот на новите емисии на хартии од вредност кои котираат на неа.

21


Шалтерски пазар (over the counter market)

Шалтерскиот пазар претставува мрежа на дилери, компјутерски или телефонски поврзани меѓу себе или директно со клиентите;

Доколку некој инвеститор сака да купи некоја хартија од вредност, тој може да контактира со неколку дилери кои ја имаат во залиха таа хартија од вредност и да ја купат од оној кој нуди најдобра цена;

Пазарот на обврзници е најзначајната компонента на шалтерскиот пазар, во САД сите државни обврзници се тргувааат на овој пазар.

22


Пазари во сенка (shadow markets)

Пазарите во сенка уште се познати како трет пазар (third market); На нив се вршат трансакции во големи блокови од страна на институционалните инвеститори и големи дилери, без да се влијае на цените на берзите и шалтерските пазари;

Учесниците се директно поврзани меѓу себе и на тој начин преговараат околу цената; Тргувањето на овој пазар се карактеризира со пониски трансакциони трошоци.

23

Аранжмани за клиринг и тргување

Клиринг (clearing) или потврдување на трансакцијата подразбира прецизирање на основните елементи во договорот за тргување (договорните страни, видот на хартија со која се тргувало, количината и цената);

Порамнувањето (settlement) означува исполнување на обврските од договорот (размена на парите и хартиите од вредност).

24

Аранжмани за клиринг и тргување...1

Клириншки куќи (clearing houses) се институции кои ги вршат потврдувањето и порамнувањето на трансакциите;

Принцип на плаќање наспроти испорака (delivery versus payment) – подразбира истовремен трансфер на парите и финансиските инструменти;

Услуга на чување (custodial service) – кога купувачите ги оставаат хартиите на чување кај брокерите или банките.

25

Аранжмани за клиринг и тргување...2

Начинот на порамнување во Македонија

Централниот депозитар на хартии од вредност го врши порамнувањето и пререгистрацијата на сопственоста на тргуваните хартии од вредност;

Порамнувањето се врши според принципот ‘испорака наспроти плаќање’.

Плаќањето на трансакцијата и промената на сопственоста се вршат во рок од три работни дена откако се случила трансакцијата (во финансискиот жаргон T+3).

Во Република Македонија постои систем на континуирано порамнување (rolling settlement) – кое се врши постојано, паралелно со одвивањето на трансакциите.

26

Видови финансиски пазари

Разликуваме повеќе видови финансиски пазари, и тоа:

Должнички пазари и пазари на акции;

Пазар на пари и пазар на капитал;

Примарни и секундарни пазари;

Промптни, термински, фјучерс и опциони пазари;

Берзи и шалтерски пазари;

Меѓународни и национални пазари.

27

Видови финансиски пазари...1

Критериум: вид на финансиските побарувања

Должнички пазари (debt markets) – на кои се тргува со должнички инструменти:

банкарски заеми (bank loans) иобврзници (bonds)

Пазари на акции (equity markets) – на кои се тргува со сопственички инструменти:

акции (equites)

28


Критериум: рок на доспевање на побарувањата Пазар на пари (money market) – на кој се тргува со:– кусорочни должнички инструменти, со рок на

доспевање максимум до една година;

Пазар на капитал (capital market) – на кој се тргува со:– долгорочни должнички инструменти, со рок на

доспевање од една година и повеќе и– акции (без рок на доспевање).

29


Критериум: нови или веќе употребувани финансиски инструментиПримарни пазари (primary markets) – на кои се врши продажба на ново издадени ХВ;

Секундарни пазари (secondary markets) – на кои се тргува со претходно издадени хатии од вредност, односно се врши препродавање на веќеемитувани ХВ.

30


Критериум: брзина на испорака на финансиските инструменти

Промптни пазари (spot markets) – на кои се тргува со финансиски инструменти што се испорачуваат веднаш (најдоцна еден или два работни денови откако се купени);

Дериватни финансиски пазари (derivative financial markets) – на кои се тргува со договори кои предвидуваат испорака на финансиски инструменти во иднина.

31


– Постојат два основни видови дериватни пазари:

Термински / фјучерс пазари (forward / futures markets) – испорака на финансиски инструмент на точно утврден датум во иднина;

Опциони пазари (option markets) – на кои се тргува со договори кои нудат можност финансискиот инструмент да се купи или продаде во одреден период во кој е отворена опцијата.

32


Критериум: начин на организација на секундарниот пазар

Берзи на хартии оg вреgност (stock exchanges) – тргувањето се врши со сретнување на продавачите и купувачите на ХВ (односно нивните агенти) на точно утврдена локација.

Шалтерски пазари (over the counter markets) – на кои се тргува со посетување или телефонирање на некој ‘шалтерски’ дилер, или со употреба на компјутерски систем кој ги поврзува шалтерски дилери.

33


Критериум: локација

Национални пазари (national markets) – емитувањето на финансиските инструменти е регулирано од домашните финансиски власти. Постојат два вида национални пазари:

Домашен пазар (domestic market) –тргување со ХВ издадени од домашни резиденти во домашна валута;

Странски пазари (foreign market) –тргување со ХВ издадени од странски резиденти во домашна валута.

34


Меѓунароgни пазари (international markets) – уште се нарекуваат европазари (offshore markets) и имаат две основни карактеристики:

Хартиите од вредност се нудат истовремено на инвеститори во повеќе земји;Надвор се од јурисдикцијата на која било земја.

Девизни пазари (exchange markets) – ја воспоставуваат врската меѓу националниот и меѓународниот пазар. Предмет на тргување се различни национали валути, а резултат се девизните курсеви (exchange rates).

35

Ефикасност на финансиските пазари

Постојат три аспекти на ефикасност на финансиските пазари:

Алокативна ефикасност (allocative efficiency)

Информациона (ценовна) ефикасност

(pricing efficiency)

Оперативна ефикасност (operative

efficiency)

36

Ефикасност на финансиските пазари...1

Алокативна ефикасност (allocative efficiency)

Финансиските ресурси се алоцираат кон оние домакинства, претпријатија и организации кои имаат најдобри инвестициони можности:–Претпријатијата инвестираат во проекти со

највисоки стапки на принос;–Домакинствата вложуваат во финансиските

инструменти со највисок принос за одредено ниво на ризик.

37


Информациона (ценовна) ефикасност (pricing efficiency)

Цените постојано ги рефлектираат сите расположливи информации што се битни за вреднување на финансиските инструменти;

Постојат три форми на ценовна ефикасност:– слаба форма (weak-form efficiency) – полусилна форма (semi-strong form efficiency) и– силна форма (strong form efficiency)

38

Ефикасност на финансиските пазари...3Слаба форма на информациона (ценовна) ефикасност

Слабата форма на ценовна ефикасност подразбира дека сегашните цени на финансиските инструменти ги содржат сите информации од минатото, во поглед на ценовната историја и обемот на тргување;

Емпириските студии покажуваат дека финансиските пазари ја поседуваат слабата форма на ценовна ефикасност,

Затоа техничките аналитичари (technical analysts) – кои се потпираат на информациите од минатото не можат да го победат пазарот, односно да остварат позитивни ненормални приноси (positive abnormal returns).

39

Ефикасност на финансиските пазари...4Полусилна форма на ценовна ефикасност

Сегашните цени ги содржат сите јавно расположливи информации кои се битни за вреднување на финансиските инструменти.

Емпириските студии во однос на прашањето дали финансиските пазари ја поседуваат полусилната форма на ефикасност се поделени:

Според некои студии, пазарите ја имаат оваа форма на ефикасност, па така со т.н. фундаментална анализа на ХВ (fundamental security analysis), пазарите не можат да се победат;

Според други студии пак, постојат примери на ценовна неефикасност на пазарите на подолг рок, што е познато како аномалија на пазарот (anomalies in the market).

40


Силна форма на ценовна ефикасностСилната форма на ценовна ефикасност постои кога цените на финансиските инструменти ги содржат сите јавни но и приватни информации, вклучително и т.н. инсајдерски информации.

Постојат две групи на емпириски студии кои се занимаваат со силната форма на ефикасност на пазарите:

студии за резултатите на професионалните инвеститори- кои укажуваат на тоа дека овие инвеститори и покрај поголемата расположливост со информации не биле во состојба секогаш да го победуваат пазарот;студии за активностите на инсајдерите – кои укажуваат на тоа дека овие групи често постигнуваат повисоки приноси од просечните на пазарот.

41

Ефикасност на финансиските пазари...6Видови инвестициони стратегии

Од формата на ценовната ефикасност која ја поседуваат финансиските пазари зависи и инвестиционата стратегија која е најдобра за инвеститорите;

Активна стратегија (active strategy) – ако финансиските пазари се ценовно неефикасни, инвеститорите можат да заработат натпросечни профити преку купување и продавање на ХВ кои ги сметаат за потценети односно натценети;

Пасивна стратегија (passive strategy) – ако финансиските пазари се ценовно ефикасни, подобро е да се купи и да се чува поширока група на ХВ.

42


Оперативна ефикасност Оперативната ефикасност подразбира колку што е можно пониски трансакциони трошоци, и тоа:– пониски трошоци на брокерските

услуги (провизии) и– пониски трошоци на дилерските

услуги (помали разлики меѓу продажните и куповните цени на ХВ);

Конкуренцијата е најдобар лек за зголемување на ефикасноста на финансиските пазари.

43


Фактори кои ги поврзуваат финансиските пазари:

– креgит (credit) – како заедничка стока со која се тргува на повеќето пазари;

– шпекулација (speculation) – или купување на потценети и продавање на преценети финансиски инструменти, со цел да се остварат повисоки заработки врз основа на проценки на идното движење на цените; и

– арбитража (arbitrage) – купување на финансиски инструменти на пазари каде се поевтини и нивно продавање на пазарите каде се поскапи, со што се остварува заработка преку искористување на разликите во цените на различните пазари.

44

Финансиски пазари

1.Пазар на пари,

2.Пазар на капитал.

45

Пазар на пари

Претставува еден од најважните сегменти на финансискиот пазар на секоја земја,

На него се нудат и барат краткорочни парични средства,Им овозможува на побарувачите на краткорочни средства (неопходни за промет и производство) да се стекнат со истите во што е можно краток рок.

46

Предмет на тргување и операции на пазарот на пари

Се тргува со жирални пари и често овој пазар се нарекува и пазар на готовински жирални пари,

На пазарот на пари се присутни:

- дневни (промптни) и

- термински операции на тргување,

47

Учесници на пазарот на пари

Учесници во наведените трговски операции се централната банка и домашните деловни банки.

48

Пазар на париПазарот на пари може да биде како примарен и секундарен,На примарниот пазар на пари се врши емисија и продажба на краткорочни хартии од вредност (државни обврзници, благајнички записи, депозитни сертификати, банкарски акцепти), Секундарниот пазар на пари создава можност секоја издадена хартија од вредност да може и пред нејзината достасаност да се претвори во готови пари во оптек (жирални парични средства).

49

Есконтен пазар Претставува специјален дел на пазарот на пари на кој учесниците (есконтни дилери и брокери), во определен временски период, на дефиниран простор, тргуваат со стандарден материјал (меничен портфел),

често на есконтниот пазар се вели дека “владее” купувачот и дека тоа претставува пазар на купувачот.

50

Ломбарден пазар

Одобрува ломбарден кредит со заложување на подвижни работи (хартии од вредност и драгоцености), како и емитуваат ломбардни хартии од вредност (ломбрадни заложници),

За ломбардниот кредит е карактеристично, што е помалку битна кредитната способност на корисникот на кредитот, отколку што е важен бонитетот на заложената ствар.

51

Ломбарден пазар...1

Предмет на заложување може да биде само таа стока која е складирана во јавно складиште или таа стока која се наоѓа на пат,Лесно расиплива стока не може да биде предмет на заложување,Ломбардната заложница ја емитуваат деловните банки кои го одобриле ломбардниот кредит и во залог имат земено ломбарден материјал.

52

Ломбарден пазар...2

Емитуваните ломбардни заложници можат да се реломбардираат со натамошно пренесување од една на друга деловна банка.

53

Кредитно-депозитен пазар

Претставува дел од пазарот на пари насочен кон собирање на депозити (ависта, орочени, наменски) и одобрување на краткорочни и долгорочни кредити на клиентите на банката,

Преку кредитно-депозитниот пазар се воспоставува кредитен однос како дополнителен извор на финансирање, во функција на одржување на ликвидноста на стопанските субјекти.

54

Целите на пазарот на париОптимална ликвидност на паричниот и кредитниот систем на земјата, задоволување на побарувачката за парични средства,

Пазарот на пари го овозможува остварувањето на деловната политика на економските субјекти, на банките и на другите финансиски институции, на централната банка, на монетарно-кредитната и на глобалната макроекономска политика.

55

Пазарот на пари како регулатор на понудата и побарувачката на краткорочни финансиски

средства

Пазарот на пари претставува механизам кој му овозможува на банкарскиот систем и на централната банка да влијаат на понудата и побарувачката на краткорочни парични средства и на тој начин да ја регулираат цената на краткорочните парични средства

56

Продолжение...1

Со тоа банкарскиот систем и монетарната власт можат да остварат политика на стабилна национална валута при едновремено реализирање на динамичен и стабилен стопански растеж,

Зголемената побарувачка на краткорочни финансиски средства на пазарот на пари претставува индикатор за зголемената стопанска конјуктура и за зголемена висина на каматните стапки на пазарот на капитал.

57

Видови на пазар на париСпоред времето на позајмување и кредитирање:

1.т.н. “пазар на пари на повик”(call money market),на кој се тргува на многу краток период, и

2. Меѓубанкарски пазар на пари на кој се тргува во периоди од неколку недели до една година.

58

Пазар на пари на повик

Овој пазар, покрај многу кусиот рок, се карактеризира и по тоа што на него не се тргува со преносливи инструменти, или хартии од вредност,Поради тоа банкарите зборуваат за пари “на повик” (“cal” money) и за пазар на пари на повик,Исто така, постои т.н. позајмување на пари “преку ноќ” од една на друга банка,Преку ноќ вообичаено значи од 12,00 часот првиот ден до 12,00 часот следниот ден.

59

Меѓубанкарски пазарБанките меѓу себе си позајмуваат пари за периоди што се движат од неколку недели до една година,

Каматните стапки на овој пазар се основа за формирање на другите каматни стапки на банките,

Една од репрезентативните каматни стапки е т.н. Либор (Libor-London Interbank Offered Rate),

Слично на неа, PIBOR постои во Париз, FIBOR во Франкфурт, AIBOR во Амстердам, NIBOR во Мадрид итн.,

Исклучок од ова се САД, каде меѓубанкарската камата се нарекува- камата на средствата кај централната банка.

60

Која е највообичаена рочност на ЛИБОР?

Станува збор за 3 месечен Либор,

На лондонскиот меѓубанкарски пазар се тргува не само во фунти туку и во јени, долари, евра и други валути,

Треба да се нагласи дека каматните стапки варираат цело време и каматата на секоја банка може да биде различна,

Ако речеме дека Либорот за фунта е 10 и 1/16%, вообичаено се мисли на просекот на главните банки на пазарот.

61

Инструменти на пазарот на пари1. кредити (давање и земање) од банкарските

резерви без рок или на определен рок;

2. хартии од вредност на краток рок (купување и продавање) кои ги има емитувано државата или финансиските институции чиј бонитет е гарантиран.

62

Заеднички карактеристики на инструментите на пазарот на пари!

Прво, сите тие се должнички обврски,

Второ, тие имаат рокови од еден ден до една година, при што мнозинството инструменти имаат рочност од 3 месеци и помалку,

Трето,овие инструменти вообичаено покажуваат висок степен на сигурност на главницата,

63

Сигурноста на главницата произлегува од две причини:

а) кусото времетраење на овие инструменти значи дека тие се подложни на незначителен каматен ризик,

б) должничките инструменти се издаваат од заемобаратели со генерално висок кредитен рејтинг.

64

Четврто, инструментите на пазарот на пари имаат висок степен на ликвидност (поголемиот дел од овие инструменти имаат активни секундарни пазари, кои дозволуваат да бидат продадени пред доспевање),

Петто, овие инструменти вообичаено се издаваат во високи парични износи- во САД во единица од 1 милион долари или повеќе.

65

Неколку најважни инструменти на пазар на пари во развиените земји

Државни хартии од вредност,

Хартии од вредност на локалните власти и на јавниот сектор,

Депозитни сертификати,

Комерцијални хартии од вредност,

Банкарски акцепти,

Операции на реоткуп,

Евродоларски депозити.

66

Аукциска понуда на инструментите на пазарот на пари

Вообичаено записите во САД и во Велика Британија се нудат на неделни аукции,Во САД 3 и 6 месечните записи или 1 годишните се продаваат на неделни аукции на истите дилери кои ги купуваат државните обврзници,Во Велика Британија благајничките записи се продаваат секој петок на аукција на банките и специјализираните финансиски куќи.

67

Во Македонија, државните записи се издаваат според шестмесечен календар, а агент на Министерството за финансии е НБРМ.

68

Видови на аукцииПостојат два вида аукции:

1. Кај првиот вид, секој ја плаќа цената што ја понудил,

2. Кај другиот вид аукција,секој ја плаќа истата цена (која се нарекува “striking price”),

Секој што нуди по или над таа цена, ќе добие дел од емисијата, но не задолжително целото количество кое тој го побарува.

69

Дисконтирање на цената на државните записи

Најголемиот број инструменти на пазарот на пари не исплатуваат камата,

Наместо тоа, инвеститорот плаќа помалку за хартијата од вредност отколку што таа вреди кога ќе доспее, со што разликата во цената го претставува приносот,

Оваа техника е позната како дисконтирање и е вообичаена за кусорочните хартии од вредност.

70

Пример за пресметување на годишен принос кај државни кусорочни хартии од вредност

Се купува државен запис со 90 дена до доспевање за 9.900 денари. Кога ќе доспее, хартијата од вредност ќе вреди 10.000 денари. Колкав е нејзиниот принос?

in=F-P/P x 365/n

Каде: F е номинална вредност (10.000),

P – куповна цена = 9.900 денари,

n- број на денови до доспевање = 90 дена.

71

in= 10.000- 9.900/9.900 х 365/90= 0,041=4,1%.

72

Операции на реоткуп

Операциите на реоткуп (repurchase agreements) се состојат од продажба на кусорочни хартии од вредност (колатерал) под услов дека, после извесен период време, почетниот продавач повторно ќе ја купи по однапред определена цена,

Оваа двојна трансакција која во пазарниот жаргон се нарекува репо се разви во многу важен пазарен инструмент.

73

Евродоларски депозити

Евродоларите (eurodollars) се создаваат кога депозитите на сметка во САД се трансферираат во банка надвор од земјата и се држат во форма на долари,

Пример ако фирмата Мерцедес депонира чек од 1милион долари, напишан на сметка кај некоја американска банка во Лондон- специфицирајќи дека депозитот е исплатлив во долари- практично, креирани се евродолари во износ од 1 милион.

74


Над 90% од евродоларските депозити се рочни депозити, при што повеќе од половина од нив се депозитни сертификати со рочност од 30 дена или повеќе,

Вкупниот износ на евродолари надминува 2 илјади милијарди долари, правејќи го овој пазар еден од најважните финансиски пазари во светската економија.

75

Зошто компании како Мерцедес би сакале да држат доларски депозити надвор од САД?

Прво, доларот е најчесто употребувана валута во меѓународната трговија и може да послужи во спроведување на меѓународните трансакции,

Второ, евродоларите се “прекуморски” депозити- тие се држат во земји што не им наметнуваат стапки на задолжителна резерва или рестрикции при изнесувањето на депозитите надвор од земјата,

Лондон е главен центар на евродоларскиот пазар, како и во Хонг Конг,Сингапур и Карибите(Бахами, Кајмански острови).

76

Пазарот на пари во Македонија

Пазарот на пари во Македонија се состои од два сегменти:

1. Институционален пазар,

2. Директен пазар,

- На првиот пазар, банките тргуваат со помош на една институција, Пазар на пари и краткорочни хартии од вредност, која посредува помеѓу нив, им дава информации за побарувачката и понудата на ликвидни средства во секој работен ден и наплатува провизија за таа услуга.

77


На директниот пазар банките во непосредни контакти тргуваат со ликвидни средства,

Традиционално, поголемиот дел од прометот се одвиваше на институционалниот пазар, но ситуацијата започна да се менува од март 2003 година, откога банките се повеќе го вршеа прометот на билатерална основа,( во јануари билатералниот промет бележеше 89,81% во декември истата година тој падна на 34,17%.

78

Зошто се случи тоа?

Наглото опаѓање на институционалниот пазар изгледа барем делумно се должи на инаку официјално непотврдените информации кои се појавија во тој период, дека неколку македонски банки се наоѓаат во лоша состојба и дека нивната иднина е неизвесна.

79

Со кои финансиски инструменти се тргува на македонскиот пазар на пари?

Банкарски депозити се главен финансиски инструмент со кој се тргува, додека приватните хартии од вредност речиси и да не постојат, со исклучок на двете емисии на депозитни сертификати на Комерцијална банка,

Важен инструмент на пазарот се и благајничките записи на НБРМ, кој за централната банка претставува најактивно употребуван инструмент на монетарната политика.

80

Каков е пазарот на пари во Македонија по обемот на тргувањата?

Гледан според релативни и апсолутни показатели пазарот на пари во Македонија е мал,

За споредба во некои земји стандардна вредност на некои инструменти со кои се тргува на пазарот на пари изнесува 1 милион долари, просечниот дневен промет на целиот пазар во Македонија во 2003 година изнесуваше околу 160 милиони денари или приближно 2,5 милиони долари.

(2)1.1. ЧАС ФИНАСИСИКИ ПАЗАРИ

Documents