3 lehen hezkuntza nire lehen munduko atlasa...lehen hezkuntzako 3. mailarako nire lehen munduko...
TRANSCRIPT
Lehen Hezkuntzako 3. mailarako Nire lehen munduko atlasa koadernoa Zubia Editoriala, S.L.ren eta Santillana Educación, S. L.ren Hezkuntza Argitalpenetarako Sailean Joseba Santxo Uriarteren eta Teresa Grence Ruizen zuzendaritzapean sortu, taxutu eta gauzaturiko talde-lana da.
Koaderno honen prestatze- eta argitaratze-lanean honako talde honek esku hartu du:
TESTUA Esther Echevarría Soriano Aurora Moral Santa-Olalla Félix Román Escutia
IRUDIAK Quino Marín Márquez
EDIZIOA Raquel Rubalcaba Bermejo Ainhoa Basterretxea Llona
PROIEKTUAREN ZUZENDARITZA Lourdes Etxebarria Orella
LEHEN HEZKUNTZAKO ZUZENDARITZA ETA KOORDINAZIO EDITORIALAJoseba Santxo Uriarte Maite López-Sáez Rodríguez-Piñero
3
Gizarte Zientziak
Nire lehen munduko atlasaLE
HEN
H
EZK
UN
TZA
Munduko erliebea . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
Munduko ibaiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Munduko paisaiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8
Munduko hiriak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
Monumentu handiak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
Europako herrialdeak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14
Asiako herrialdeak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Amerikako herrialdeak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 18
Afrikako herrialdeak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
Ozeaniako herrialdeak . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
Aurkibidea
Munduko erliebeaMunduan askotariko erliebe-formak daude. Leku batzuetan, oso mendi altuak daude. Asian, munduko mendikaterik altuena dago: Himalaia. Beste leku batzuetan, Herbehereetan (Europa) adibidez, lurraldeek oso altuera txikia dute, eta horregatik, biztanleek dikeak eraiki behar dituzte, itsasoko urak herrialde hori azpian ez hartzeko.
A
AMERIKA
Ordoki Handiak
Amazoniako ordokia
BRASILGO GOI-ORDOKIA
LABRADOR PENINTSULA
FLORIDAKO PENINTSULA
ANTARTIKAKO PENINTSULA
Kuba Hispaniola
Islandia uhartea
Azore uharteak
Kanaria uharteak
Britainiar uharteak
Groenlandia uhartea
KA
LIFOR
NIA
BEH
EREK
O
PEN
INTS
ULA
APPALACHE MENDIA
K
ATLAS MENDIAK
Hudson badia
Mexikoko golkoa
Gineako golkoa
Denali (6.149 m)
Aconcagua (6.962 m)
Pan
pa
Hornos lurmuturra
San Roque lurmuturra
Ipar lurmuturra
OZEANO
BAREA
OZEANO
ATLANTIKOA
OZEANO ARTIKOA
AN
DE
ME
ND
IAK
ME
ND
I HA
RR
ITS
UA
KS
IERRA M
ADRE
Siberiako ordokia
TIBETEKO GOI-ORDOKIA
ZAGROS MENDIAK
ANTARTIKA
Europako Ordoki Handia
BIÉKO GOI-ORDOKIA
ANATOLIAKO GOI-ORDOKIA
ESKANDINAVIAKO PENINTSULA
IBERIAR PENINTSULA
ARABIAR PENINTSULA
KAUKASO
Madagaskar uhartea
UR
AL
ME
ND
IAK
ALPEAK
Kilimanjaro (5.895 m)
Elbrus (5.642 m)
Esperantza Oneko lurmuturra
Guardafui lurmuturra
AFRIKA
EUROPA
Arabiako basamortua
Namibiako basamortua
Saharako basamortua
Mediterraneo its.
Itsaso Beltza
Kaspiar its.
OZEANO ANTARTIKOA
DRAKENSBERG
MENDIAK
Ekuatorea
I
EM
H
A
4
Itsasoari hartutako ordokiakHerbehereetako erliebea oso laua da. Herrialde horretako ordokietako zati handi bat itsasoari irabazitako eremuak dira. Dike batzuk eraiki dituzte, urek lur horiek ez hartzeko. Horregatik, lurralde gehiena itsas mailatik bost metro beherago dago. Ulertzen duzu orain zergatik esaten zaien Herbehereak?
Munduko gailurraZeruaren kopeta edo Unibertsoaren ama esaten diote Everest mendiari, Lurreko altuena delako. Mendi horren gailurrera heltzen diren eskalatzaile ausartek zerua ere ukitzen dutela senti dezakete, zalantzarik gabe.
Mendi gorriaAustralia munduko herrialde lauenetako bat da. Hango ordoki handietan barneratzen diren bidaiariek paisaia oso gutxi aldatzen dela ikusiko dute. Baina ezustekoak ere hartuko dituzte; adibidez, Ayers Rock, ilunabarrean sua bezain gorri bihurtzen den arroka erraldoia.
KAMTXATKA PENINTSULA
Filipinetako uhartedia
Japoniako uharteak
OZEANIA
OZEANO
BAREA
Zeelanda Berriko uharteak
ME
ND
IK. BA
NA
TZAILE
HA
ND
IA
Siberiako ordokia
TIBETEKO GOI-ORDOKIA
DEKKANEKO GOI-ORDOKIA
SIBERIAKO GOI-ORDOKIA
KOREAKO PENINTSULA
HINDUSTANGO PENINTSULA
Sri Lanka uhartea
Indonesiako
uhartedia
HIMALAIA
Everest (8.848 m)
ASIA
Victoria Basamortu Handia
Gobiko basamortua
INDIAKO
OZEANOA
Leeuwin lurmuturra
Australiako
Badia Handia
Tasmania uhartea
B
CB
C
5
Munduko ibaiakIbai guztiak ez dira berdinak. Batzuk luzeak dira; beste batzuk, laburrak. Batzuek ur asko daramate, eta beste batzuek, gutxi. Ibai batzuk beren uren koloreagatik bereizten dira besteetatik. Ibai horiek koloreen izenak dituzte; adibidez, Colorado ibaia (Ipar Amerika) eta Ibai Urdina edo Yangzi (Txina).
Itsaso izan nahi zuen ibaiaAmazonas ibaia munduko emaritsuena da. Ur ugari darama, eta horregatik, ibaiertzetan bizi diren herri indigena batzuek Paranaguazú esaten diote. «Itsasoaren ahaide nagusia» esan nahi du hitz horrek.
Ibai zulatzaileaColorado ibaiaren Arroila Handiko horma altuenak eta 320 solairuko etxe orratz batek garaiera bera dute. Paraje ederra ikusiko da handik! Estatu Batuetako Colorado ibaiaren urek zulatu dute arroila hori, milioika urteko prozesu batean.
AFRIKA
Rhin
ib.
Nilo ibaia
OZEANO ANTARTIKOA
OZEANO ARTIKOA
AMERIKA
OZEANO
BAREA
OZEANO
ATLANTIKOANiger
ibaia
Amazonas
ibaia
Paraná ib
aia
Mis
siss
ipp
i ib
.
Rio B
ravo ib.
Missouri
I
EM
H
Ekuatorea
A
D
E
F
A
E
F ib.
6
Errekorrak hautsi dituen ibaiaYangzi ibaiak (Ibai Urdina) herrialde bat soilik zeharkatzen du, Txina, baina Asiako ibairik luzeena da. Ibai horren ibilguan munduko presarik handiena egin dute: Hiru Arroiletako presa. 2.000 metrotik gorako luzera du, eta 185 metroko altuera! Presak eratu duen urtegiaren urpean ia hogei hiri geratu dira, eta 300 herri baino gehiago. Marka guztiak hautsi ditu ibai horrek!
Ezkontza-beloa urez eginaZeelanda Berriko paisaiak oso ikusgarriak dira eta filmetako agertoki gisa erabili dituzte; esaterako, Narniako kronikak eta Eraztunen jauna filmetan. Gainera, uharte horietako ibai batzuek ipuinetako izenak dituzte. Adibidez, Bridal Veil ur-jauziak (ezkontza-beloa esan nahi du), Pakoka ibaiaren ibilbidean.
Tinto ibaia: ibai «espaziala»Tinto ibaiaren urek kolore berezia dute, gorrixkak dira. Betidanik uste izan da ibai horretan ezin zela bizi ez arrainik, ez landarerik. Horregatik, zientzialariek organismo txikiak aurkitu zituztenean, galdera hau egin zioten beren buruari: «Tinto ibaian bizitzerik badute, biziko al lirateke Marten?». Izan ere, planeta horrek Tinto ibaiaren kolore berdina du.
Ur-sugeaZaila da ibai baten luzera neurtzea. Hori dela eta, zenbaiten ustez, Nilo ibaia da munduko ibairik luzeena, baina beste batzuen ustez, Amazonas da luzeena. Halaber, zaila da ibaien tamaina imajinatzea, baina espaziotik ikusita, Nilo ibaiak itxura benetan ikusgarria du!
ANTARTIKA
AFRIKA
EUROPAASIA
OZEANIA
OZEANO
BAREA
INDIAKO
OZEANOA
Volgaibaia
Obi ibaia
Jenisei ibaia
Lena ibaia
Amur
ibaia
Ibai
Urdina
Darling
ibaia
Ganges ibaia
Mekong ibaia
Indu
s ib
aia
Danubio ibaia
Rhin
Zambezi ibaia
Nilo
ib.
Orange
ibaia
Kongo
ibaia
OZEANO ANTARTIKOA
OZEANO ARTIKOA
Ibai Horia
Niger
B
C
B
D
C
7