MÄ SUÛN- Mä suûn laì mäüt daûng âàûc biãût cuía

mä liãn kãút, cháút càn baín coï âàûc tênh âàûc chàõc thêch æïng våïi yãu cáöu chäúng âåî.

Bãö màût nhàôn vaì âaìn häöi vuìng træåüt vaì tiãu giaím cháún âäüng âäúi våïi caïc khåïp, laìm dãù cho caïc chuyãøn âäüng cuía xæång. Vai troì quan troüng trong sæû phaït triãøn cuía xæång daìi.

-Cáúu tao: tãú baìo suûn, cháút càn baín, såüi liãn kãút (såüi collagen, såüi chun). Tãú baìo suûn täøng håüp vaì chãú tiãút cháút gian baìo suûn.

- Sæû khaïc nhau vãö cáúu taûo cuía caïc thaình pháön cháút gian baìo taûo ra 3 loaûi suûn: suûn trong, suûn chun, suûn xå.

- Mä suûn khäng coï maûch maïu vaì tháön kinh.

1. SUÛN TRONG- Nhiãöu nháút, maìu tràõng xanh nhaût, trong.- Vë trê: giai âoaûn phäi thai: khung chäúng âåî, sau sinh, træåíng thaình :suûn khåïp, suûn âæåìng dáùn khê, suûn sæåìn, âéa suûn näúi.

1.1. Cáúu taûo

Hình ảnh vi thể của sụn trong

+ Cáúu taûo hçnh thaïi cháút càn baín: nhiãöu, mën, thuáön nháút, khäng hçnh daûng cáúu truïc, æa maìu base. Coï chæïa caïc häúc: äø suûn, chæïa tãú baìo suûn. Xung quanh äø suûn: cáöu suûn.

+ T. pháön hoïa hoüc: Caïc proteoglycan: gäöm caïc glycosaminoglycan (chondroitin 4-sulfate, chondroitin 6-sulfate, keratan sulfate) liãn kãút våïi caïc protein, nhiãöu proteoglycan liãn kãút våïi a. Hyaluronic täø håüp proteoglycan, liãn kãút våïi collagen. Glycoprotein cáúu truïc: chondronectin: liãn kãút âàûc hiãûu våïi glycosaminoglycans vaì collagen, trung gian kãút dênh tãú baìo suûn våïi cháút gian baìo suûn.

- Såüi collagen: nhoí, maính, nàòm raíi raïc, chè säú triãút quang # cháút càn baín. Chiãúm 40% troüng læåüng khä.- Tãú baìo suûn: Hçnh cáöu hoàûc træïng. Nhán: h. cáöu. Baìo tæång: nhiãöu LNB haût, ty thãø, bäü golgy phaït triãøn.

1.2. Maìng suûn: maìng liãn kãút boüc ngoaìi miãúng suûn, træì diãûn khåïp.-Låïp ngoaìi: caïc såüi collagen, mäüt säú tãú baìo såüi, nhiãöu maûch maïu. Dinh dæåîng miãúng suûn.- Låïp trong (låïp sinh suûn): chæïa nhiãúu tãú baìo såüi, tãú baìo tiãön thán tãú baìo suûn: sinh saín, biãût hoïa tãú baìo suûn. Phaït triãøn miãúng suûn.

1.3. Sæû phaït triãøn cuía miãúng suûn: Suûn âæåüc phaït triãøn = 2 caïch: - Caïch âàõp thãm: låïp trong maìng suûn taûo låïp suûn måïi âàõp thãm vaìo miãúng suûn. - Caïch gian baìo: tãú baìo suûn trong äø suûn sinh saín tãú baìo suûn cuìng doìng.

+ Tãú baìo cuìng doìng kiãøu truûc: miãúng suûn phaït triãøn daìi ra.

+ Tãú baìo cuìng doìng kiãøu voìng: miãúng suûn phaït triãøn to ra.

2. Suûn chun: - Såüi vuìi trong cháút càn baín: såüi chun: co giaîn, âaìn häöi. - Vë trê: vaình tai, äúng tai ngoaìi, nàõp thanh quaín.

3. Suûn xå: Såüi vuìi trong cháút càn baín: boï såüi collagen. Tãú baìo suûn: raíi raïc hoàûc xãúp thaình haìng xen giæîa caïc boï såüi collagen. Vë trê: suûn âéa âãûm âäút säúng, åí mäüt säú khåïp chäù näúi våïi dáy chàòng.

Suûn xå

MÄ XÆÅNG- Laì mäüt hçnh thaïi âàûc biãût cuía mä liãn kãút, cháút càn baín nhiãùm muäúi calci ráút cæïng ràõn, phuì håüp vai troì chäúng âåî vaì baío vãû cå thãø. Chæïc nàng khaïc: váûn âäüng, chuyãøn hoïa (calci).

1. Cáúu taûo 1.1. Cháút càn baín xæång

- Dæåïi KHVQH: mën, khäng coï cáúu truïc, æa maìu acid, taûo thaình nhæîng laï xæång gàõn våïi nhau. Vuìi trong cháút càn baín: häúc nhoí äø xæång: chæïa tãú baìo xæång, såüi collagen. Caïc äø xæång näúi våïi nhau båíi caïc vi quaín xæång.- Thaình pháön hoïa hoüc+ Vä cå (70% troüng læåüng khä): chuí yãúu laì caïc muäúi khoaïng: nhiãöu nháút : muäúi calci dæåïi daûng tinh thãø hydroxyapatit.+ Hæîu cå: chuí yãúu laï caïc Glycosaminoglycans kãút håüp våïi caïc protein, 1 säú Glycoprotein âàûc biãût: Sialoprotein, Osteocalcin: liãm kãút maûnh våïi ion calci.

1.2. SåüiSåüi collagen.

1.3. Tãú baìo - Taûo cäút baìo: H. âa diãûn (truû), coï caïc nhaïnh baìo tæång näúi nhau xãúp thaình haìng trãn bãö màût caïc beì xæång âang hçnh thaình. + Cáúu taûo: nhán H. cáöu, baìo tæång æa maìu base, chæïa nhiãöu LNB haût, ty thãø, bäü golgy phaït triãøn, glycogen, enzym (phosphatase kiãöm) + Xuáút hiãûn åí nåi coï sæû taûo xæång. Täøng håüp thaình pháön hæîu cå cháút gian baìo xæång, giaïn tiãúp tham gia làõng âoüng muäúi calci räöi tæû vuìi mçnh vaìo mçnh trong âoï tãú baìo xæång.

-Cäút baìo (tãú baìo xæång): nhiãöu nháút, H. sao, nhiãöu nhaïnh baìo tæång daìi. Thán: nàòm trong äø xæång, nhaïnh: näúi nhau, nàòm trong vi quaín xæång näúi thäng caïc äø xæång: váûn chuyãøn caïc cháút dinh dæåîng cho caïc tãú baìo xæång. + Nhán H. træïng, baìo tæång chæïa RBX, LNB haût, bäü golgy, glycogen. + Duy trç cháút nãön xæång. Sæû chãút cuía tãú baìo xæång háúp thuû cháút nãön xæång.

Hình ảnh ổ xương và hệ thống vi quản xương

- Huíy cäút baìo + Kêch thæåïc låïn, nhiãöu nhán, xuáút hiãûn åí vuìng xæång hoàûc suûn âang bë phaï huíy. + Nhán H. cáöu, baìo tæång æa acid, chæïa nhiãöu tiãu thãø (lysosome), nhiãöu khäng baìo. Coï nhiãöu vi mao åí bãö màût tiãúp xuïc våïi cháút gian baìo xæång âang bë phaï huíy. Chæïc nàng: Tiãu huíy suûn hoàûc xæång.

2. Maìng xæång : laì maìng liãn kãút, gäöm 2 låïp: - Låïp ngoaìi: gäöm caïc boï såüi collagen, êt såüi chun, tãú baìo såüi. - Låïp trong: daïn saït vaìo xæång båíi caïc såüi sharpey, nhiãöu tãú baìo såüi, tiãön taûo cäút baìo. Låïp taûo xæång.3. Tuíy xæång: laì mä liãn kãút nàòm trong äúng tuíy hoàûc häúc tuíy. - Coï 4 loaûi tuíy: tuíy taûo cäút, tuíy taûo huyãút, tuíy måî, tuíy xå.4. Phán loaûi xæång Càn cæï vaìo nguäön gäúc taûo xæång: 2 loaûi - Xæång cäút maûc: do maìng xæång taûo ra. - Xæång haver: do tuíy taûo cäút taûo ra. Càn cæï vaìo cáúu taûo: 2 loaûi - Xæång âàûc: xæång cäút maûc, xoång haver âàûc. - Xæång haver xäúp. 4.1. Xæång cäút maûc: caïc laï xæång nàòm saït nhau, trong cháút gian baìo cuía caïc laï xæång coï chæïa caïc såüi sharpey.

4.2. Xæång Haver âàûc: - Laì loaûi xæång cæïng ràõn nháút, tuíy taûo cäút taûo ra. - Âån vë cáúu taûo laì caïc hãû thäúng haver. Hãû thäúng haver H. truû, âæåüc taûo thaình båíi caïc laï xæång âäöng tám (10-15 laï) quáy xung quang 1 äúng nhoí: äúng haver. Trong caïc laï xæång hoàûc xen giæîa

caïc laï xæång laì äø xæång chæïa tãú baìo xæång. Caïc hãû thäúng haver näúi thäng nhau båíi nhæîng äúng xiãn.

- Laì loaûi xæång chuí yãúu cáúu taûo thán xæång daìi.

4.3. Xæång haver xäúp - Do tuíy taûo cäút taûo ra. - Âæåüc cáúu taûo båíi nhæîng vaïch xæång, xen giæîa caïc vaïch xæång laì häúc tuíy chæïa tuíy xæång. - Laì loaûi xæång cáúu taûo âáöu caïc xæång daìi, xæång deût, xæång ngàõn.

5. Cáúu taûo cuía caïc xæång5.1. Xæång daìi- Thán xæång: cáúu taûo båíi xæång âàûc. Gäöm 3 låïp:+ Låïp ngoaìi (hãû thäúng cå baín ngoaìi): moíng, xæång cäút maûc+ Låïp giæîa: daìy, xæång haver âàûc+ Låïp trong (hãû thäúng cå baín trong): xæång cäút maûcPhêa ngoaìi thán xæång âæåüc bao baûo båíi maìng xæång, giæîa thán xæång laì äúng tuíy.- Âáöu xæång: 2 låïp:+ Låïp ngoaìi: moíng, xæång cäút maûc+ Låïp giæîa: xæång haver xäúpPhêa ngoaìi âæåüc bao boüc båíi maìng xæång, træì diãûn khåïp.5.2. Xæång ngàõn: cáúu taûo tæång tæû âáöu xæång daìi

5.3. Xæång deût: 3 låïp- Låïp ngoaìi vaì trong: xæång cäút maûc- Låïp giæîa: xæång haver xäúp.6. Sæû cäút hoïa

- Xæång naìo cuîng âæåüc hçnh thaình tæì mä liãn kãút:+ Sæû taûo xæång tæì mä liãn kãút nguyãn thuíy: cäút hoïa træûc tiãúp.+ Sæû taûo xæång tæì mä suûn: cäút hoïa giaïn tiãúp- Quaï trçnh cäút hoïa gäöm 2 cäng viãûc traïi ngæåüc cuìng âæåüc tiãún haình //: taûo vaì phaït triãøn xæång, phaï huíy xæång.- Quaï trçnh cäút hoïa gäöm 2 giai âoaûn: + Cäút hoïa nguyãn phaït: xáy dæûng vaì phaït triãøn xæång+ Cäút hoïa thæï phaït: phaï huíy vaì sæía sang laûi xæång.

6.1. Cäút hoïa træûc tiãúp: xæång voìm soü, xæång haìm.6.1.1. Giai âoaûn cäút hoïa nguyãn phaït - Sæû xuáút hiãûn trung tám cäú hoïa vaì nhæîng laï xæång âáöu tiãn:

+ Tuáön thæï 9 xuáút hiãûn 1-2 trung tám cäút hoïa: tãú baìo trung mä tuû âàûc, biãût hoïa taûo

Sæû bàõt âáöu cuía quaï trçnh cäút hoïa trong maìng cäút baìo: täøng håüp cháút gian baìo, âáøy caïc tãú

baìo xa nhau. Cháút gian baìo tuû âàûc, nhiãùm muäúi calci vaì taûo cäút baìo vuìi mçnh vaìo âoï tãú baìo xæång, beì xæång âáöu tiãn âæåüc taûo thaình. Tæì trung tám cäút hoïa, sæû taûo xæång lan ra nhiãöu phêa, xuáút hiãûn caïc beì xæång måïi näúi våïi nhau: maìng liãn kãút xæång maìng. Khoaíng caïch giæîa caïc beì xæång chæïa mä liãn kãút vaì maûch maïu heûp dáön.

- Mä liãn kãút dênh åí màût ngoaìi cuía laï xæång maìng xæång: taûo caïc laï xæång måïi âàõp vaìo laï xæång âáöu tiãn: mä liãn kãút mä xæång. Xæång åí giai âoaûn naìy laì xæång cäút maûc.

6.1.2. Giai âoaûn cäút hoïa thæï phaït - Låïp giæîa bë phaï huíy taûo ra nhæîng häúc låïn chæïa tuíy âæåüc ngàn caïch båíi caïc vaïch xæång: âæåüc thay thãú båíi xæång haver xäúp. - Låïp ngoaìi vaì trong: xæång cäút maûc. Låïp ngoaìi tiãúp tuûc âæåüc âàõp thãm, låïp giæîa tiãúp tuûc âæåüc thay thãú xæång daìy, räüng hån.

6.2. Cäút hoïa trãn mä hçnh suûn6.2.1. Giai âoaûn cäút hoïa nguyãn phaïtBàõt âáöu khoaíng thaïng thæï 2, âáöu xæång cháûm hån thán xæång.- Thán mä hçnh suûn: + Maìng suûn maìng xæång: taûo xæång cäút maûc boüc ngoaìi suûn.+ Sæû biãún âäøi cuía suûn taûi trung tám mä hçnh suûn:* Tãú baìo suûn træång to, cháút gian baìo nhiãùm muäúi calci.* Maûch maïu & mä liãn kãút tæì maìng xæång trung tám: phaï huíy suûn, taûo äúng tuíy âáöu tiãn chæïa tuíy xæång.Maûch maïu tiãún vãö phêa 2 âáöu suûn tiãúp tuûc phaï huíy suûn vaì xæång âæåüc taûo ra thay thãú suûn: xæång trong suûn bàõt âáöu quaï trçnh taûo xæång åí 2 âáöu mä hçnh suûn.+ Giæîa âáöu vaì thán xæång tæång lai coï 1 vuìng: vuìng cäút hoïa, gäöm caïc låïp:

* Suûn trong cuía âáöu xæång*Låïp suûn xãúp haìng * Låïp suûn nhiãùm calci* Låïp suûn phç âaûi* Låïp xæång trong suûn* ÄÚng tuíy

- Âáöu mä hçnh suûn:+ ÅÍ trung tám: tãú baìo suûn træång to+ Maûch maïu tiãún vaìo trung tám, lan toía moüi phêa: phaï huíy suûn, taûo häúc tuíy, xæång trong suûn âæåüc taûo ra thay thãú snuû.+ Phêa träng vaìo thán xæång sæû taûo xæång såïm bë ngæìng laûi, âãø chæìa ra 1 bàng suûn näúi coï chiãöu daìy # 1-2mm giæîa âáöu & thán xæång.6.2.2. Giai âoaûn cäút hoïa thæï phaïtXæång âæåüc taûo ra åí giai âoaûn nguyãn phaït âæåüc sæía sang laûi: gäöm huíy xæång vaì taûo xæång måïi thay thãú.- Thán xæång:+ Xæång trong suûn bë phaï huíy äúng tuíy daìi ra.+ Maìng xæång: taûo xæång âàõp thãm vaìo thán xæång daìy lãn.+ Màût trong thán xæång: xæång cäút maûc bàõt âáöu coï sæû sæía sang vaì thay thãú:* Sæû taûo thaình khoaíng träúng Howship: maûch maïu + mä lkãút cuía tuíy thán xæång cäút maûc, phaï huíy taûo âæåìng háöm: Howship.

* Sæû taûo hãû thäúng haver: taûo cäút baìo taûo caïc laï xæång âàõp vaìo khoaíng träúng howship hãû thäúng haver: äúng haver laì pháön coìn laûi cuía khoaíng träúng vaì caïc laï xæång âäöng tám bao quanh.+ Phêa ngoaìi thán xæång coìn laûi 1 säú laï xæång cäút maûc hãû thäúng cå baín ngoaìi.+ Khi äúng tuíy khäng räüng ra, taûo cäút baìo taûo 1 säú laï xæång âàõp vaìo hãû thäúng cå baín trong.- Âáöu xæång: xæång trong suûn bë phaï huíy vaì âæåüc thay båíi xæång xäúp, træì pháön ngoaûi vi vaì diãûn khåïp.7. Sæû phaït triãøn cuía xæång daìiXæång daìi ra do sæû phaït triãøn cuía bàng suûn näúi, xæång to ra do sæû taûo xæång cuía maìng xæång.8. Nhæîng yãúu täú aính hæåíng âãún sæû phaït triãøn cuía xæång- Yãúu täú dinh dæåîng: thiãúu protein, calci, VTM D,A,C.- Yãúu täú hormone: PTH, Calcitonin, GH, Steroid giåïi tênh.

9. Khåïp xæång Coï 3 loaûi khåïp : - Khåïp báút âäüng: khåïp xæång voìm soü - Khåïp baïn âäüng: khåïp mu, khåïp liãn âäút soïng- Khåïp âäüng: coï åí âa säú xæång Cáúu taûo cuía 1 khåïp âäüng gäöm caïc thaình pháön sau: -Suûn khåïp- Bao khåïp- Maìng hoaût dëch- ÄØ khåïp

9.1. Suûn khåïp: suûn trong, khäng coï maìng suûn åí màût khåïp. 4 låïp:

- Låïp bãö màût: tãú baìo suûn vaì såüi collagen nàòm // våïi bãö màût khåïp.

- Låïp trung gian: tãú baìo suûn kiãøu voìng vaì caïc boï såüi collagen bàõt cheïo nhau.

- Låïp chênh: âäöng nháút, tãú baìo suûn kiãøu truûc & caïc boï såüi collagen vuäng goïc våïi màût khåïp.

- Låïp sáu: cháút gian baìo nhiãùm muäúi väi tiãúp våïi xæång âáöu xæång.

9.2 Bao khåïp: laì mä liãn kãút coï nhiãöu såüi collagen, êt tãú baìo såüi, êt maûch maïu.9.3. Maìng hoaût dëch: 2 låïp:- Låïp xå chun- Låïp tãú baìo phuí bãö màût: 2 loaûi tãú baìo+ Tãú baìo A (tãú baìo khåïp thæûc baìo): thæûc baìo maûnh, baìo tæång nhiãöu lysosome.+ Tãú baìo B: täøng håüp a. Hyaluronic vaì chãú tiãút vaìo dëch khåïp. 9.4. ÄØ khåïp: chæïa dëch khåïp: coï taïc duûng cå hoüc vaì dinh dæåîng âäúi våïi khåïp.