3. ptd - participatory technology development

128
PTD Phát trinkthut có stham gia (Tái bnln 2) Biên son: Nguyn Duy Cn(Chbiên) Johan Rock Nico Vromant

Upload: thanh

Post on 01-Oct-2015

6 views

Category:

Documents


1 download

DESCRIPTION

Ptd - Participatory Technology Development

TRANSCRIPT

  • PTDPhttrinkthutcsthamgia

    (Tibnln2)

    Binson:NguynDuyCn(Chbin)JohanRockNicoVromant

  • PTDPhttrinkthutcsthamgia

    (Tibnln2)

    Binson:NguynDuyCn(Chbin)JohanRockNicoVromant

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA

    i

    Ligiithiu

    Trongmtnlcnhmmcchgipchohotngkhuynnngchiuqu,ChngtrnhKhuynNngCSThamGiaCcTnhPhaNam (PAEX)do tchcHp tcPht trinvH trK thutcaVngqucB(VVOB)phihpviVinNghincuPhtTrinngbngsngCuLong,ihcCnThthchinnhiukhohunluynchocnbkhuynnngcctnhngbngsngCuLongvPTD PhngphpPhttrinkthutcsthamgia. y l tiliurtquantrngcdnKhuynnngngbngsngCuLong (MDAEP) xut bn ln th nht nm 2006.Cun sch ny sdngchocckhahunluyn,nlcsllunvlthuytcbncacch tipcnkhuynnngc s thamgia,v c tnghp tnhiungunt liukhcnhau.Vvy, PAEXchotibn ln2cunschPTDPhngphpPhttrinkthutcsthamgiapngnhucucacgi,lmtiliusdngchooto,hunluynvthamkho.

    Nidung ca cun schnybaogm cc thng tinv cc c imtng qut caPTD, cc knng v thi , cc cng c vphngphp tipcn trong tin trnhPTD trongnngdn l trng tmtrong tin trnhkhuynnng c s thamgia.Ti liuny cvitmtcchcng,ngin, trnhbych thngvcnhiuvdminhha,cthgipbncthuntintrongthamkhovpdng.

    Mc d y l ln ti bn th hai, nhng chc chn vn cn nhiukhimkhuyt,chng ti rtmongnhn c sgpcabn c,ngisdnglnxutbnsauchonthinhn.

    Ngy6thng7nm2009

    NguynDuyCn&SimonJeanmart

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA

    ii

    CcchvitttPTD ParticipatoryTechnologyDevelopment (PhttrinKthutCsthamgia)

    TOT TransferofTechnology (Chuyngiaokthut)

    CBKN Cnbkhuynnng

    CLB Culcb

    TN Thnghim

    TNV ThnghimvinMARD MinistryofAgricultureandRuralDevelopment (BNngnghipvPhttrinNngthn)

    NAEC NationalAgriculturalExtensionCenter (TrungtmKhuynnngQucgia)

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA

    iii

    Danhschhnh

    Hnh1.Sdngngnnhcthkhngthchhp 28

    Hnh2.Sdngngnnhcththchhp 28

    Hnh3.Cyvnvtmchthnglot 38

    Hnh4.Cytng 43

    Hnh5.MatrnxphnglachnccginglathnghimtimtCLBnngdn

    46

    Hnh6.Thchnhngnoviccthghi 95

    Hnh7.CyvnvmtCtyxebus 107

    Hnh8.Nngdnthamgiaxphngmatrnlachncytrngutin

    113

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA

    iv

    MclcLigiithiu................................................................................ iCcchvittt............................................................................ iiDanhschhnh............................................................................ iiiPhnIGiithiuvPTD...................................................... 1

    Phttrinkthutcsthamgia....................................... 3 PTDvcctngikhc............................................ 3 CccimchyucaPTD............................... 3 CcbccaPTD...................................................... 7 VaitrcacnbkhuynnngtrongPTD.......... 10 Nhngtrngiivisthamgia....................... 12

    Cngngkhngngnht................................................ 14 Khcnhauvkinht................................................. 14 Khcnhauvgii,gianamvn........................ 15 Khcnhauvtuitc,gianngdntrvgi... 15 Khcnhauvsthch............................................... 15

    Nhngkhcnhauvgii...................................................... 18 Cngvicsnxut..................................................... 19 Cngvicnh............................................................. 19 Cngvicxhi......................................................... 19

    PhnIICcknngvThi............................................ 21CcknngthamgiavThi......................................... 23

    Nhng li thnggp tronggiao tipvinngdn...............................................................................

    23

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA

    v

    Ccknngthamgiavthi............................. 25 osubngcchno?........................................... 29 Trcquanha............................................................ 32

    PhnIIITintrnhPTD........................................................ 33Bc1Xcnhcctrngi/nhucu............................... 35

    Xcnhcctrngi/nhucu.................................. 35 Cchchnvnmuchtgiiquyt.......... 37

    Bc2Xcnhgiiphp/tngmi......................... 40 Xcnhccgiiphpkhthi,tngmi......... 40 Cchphthingiiphpkhthi............................. 41 Chngiiphpthnghim................................ 46

    Bc3Thnghimgiiphp/tngmi................... 49 Thnghimcanngdn......................................... 49 Nghincuthnghimhinticanngdn...... 52 Cngcthnghimcanngdn......................... 56 Theodivnhgithnghim............................. 62 Phttrincctiuchtheodivnhgi........... 63 Sdngtiuchcanngdnnhgi.......... 63 Cchgiranhngtiuchcanngdn......... 65 Thuthpsliuvghichp.................................... 67 nhgithnghim................................................. 68

    Bc4Phtrinktqui................................................... 75 QungbtrongToTvPTD................................... 75 QungbtruynthngvPTD............................... 78 Phngtinnghenhn............................................ 80

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA

    vi

    Tiliubm............................................................. 85 Thamquanhctp.................................................... 86 NngdnNhngkhuynnngvin................... 89

    PhnIVCccngchtr................................................... 93Phngphpngno......................................................... 95

    Vtdngcnthit...................................................... 95 Ccbc...................................................................... 96 Nhnguim......................................................... 97 Nhngnhcim................................................... 98

    Phnnhm(buzzgroup)....................................................... 99 Nhngvtliucnthit........................................... 99 Ccbc...................................................................... 99 Nhnguim......................................................... 101 Nhngnhcim................................................... 102

    Cyvn(problemstree)................................................... 103 Nhngvtliucnthit........................................... 103 Ccbc...................................................................... 103 Nhnguim......................................................... 106 Nhngnhcim................................................... 106

    Phngvnbncutrc......................................................... 108 Ccbc...................................................................... 108 Nhnguim......................................................... 109 Nhngnhcim................................................... 109

    Xphngmatrn(matrixranking)..................................... 111 Nhngvtliucnthit........................................... 111

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA

    vii

    Ccbctinhnh.................................................... 111 Nhnguim......................................................... 114 Nhngnhcim................................................... 115

    Xphnggiungho........................................................... 116 Giithiu.................................................................... 116 Ldoxphng........................................................... 116 Ccbc...................................................................... 117

    Tiliuthamkho................................................................ 119

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 1

    NGY:THIGIAN:

    HNGDNVIN:

    MCTIU:

    Saukhihcxongphnny,cchcvinshiurcckhinimv c im chnh caPTD,hiu rvai tr ca cnbkhuynnng (CBKN) trongPTD,hiu r skhcbitvcng ngvgii.

    PhnIGiithiuvPTD

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 2

    CCNIDUNG:

    1.GiithiuPTDvcctnkhc2.GiithiucccimcaPTD,ccbctrongPTD3.VaitrcaCBKNtrongPTD4.Nhngtrngiivisthamgia5.Giithiuvskhngngnhttrongcngng6.Phntchnhngkhcbitvgii

    YUCUHUNLUYN:

    S dng nhiu phng php: bi ging, ng no, tho lunnhm,hctnhhung,v.v...choccnidungtrn

    TRHUNC:

    LCD hay OHP projector, bng phn, giy kh ln (A0), vitmarker

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 3

    PHTTRINKTHUTCSTHAMGIA(PTD)

    PTDVCCTNGIKHC

    PTD l tnvit tt ca Participatory technologydevelopment,tmdchlPhttrinkthutcsthamgia.PTDcnccctnkhc:

    Nghincuvkhuynnngcsthamgia Nng dn ngi ng vai tr chnh trong nghin cu v

    khuynnng ThnghimvkhuynnngtrncscngngCCCIMCHYUCAPTD

    NhngcimchyucaPTDbaogm: Nghin cu v khuyn nng c hng theo nng dn.

    Nng dn ngi ng vai tr chnh trong nghin cu vkhuynnngckthpmtcchchtch.Skthpny

    PhnIGiithiuvPTD

    Bichngdn

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 4

    xyracpcanngh,khngphichcpcacccquannghincuvkhuynnnghptcvinngdn.

    Cc cng ng nng dn th khng ng nht. Trong cngng cnhngnngdn kh/giu,mt sngi khc thnghohn,mtshlnam,vmtsln.Mtsngitrongcngng thch trng la,mtskhc th thch trngcynquhn,v.v.

    Nghincuvkhuynnngtheotruynthngcxuhngtp trungvonhngnngdnkhgivnamgii.Nhngnngdnnghohnvphnthngkhngcchti.Tuynhin,phngphpPTDcgnglmchonhngnhmthitthicththamgiavo.QuanimcahstrnnlmtphnquantrngcatintrnhPTD.

    PTDthanhnnngdnnhlnhngchuyngia,gingnhlccnhnghincuvkhuynnng.TrongPTD,ccnhnghincuhaycccnbkhuynnng(CBKN)vnngdnhotngbnhng,nhnhngitc.

    Nngdncrtnhiukinthcvkinhnghimthct.Hlun nghin cumi trng ca h,mi trng t nhincngnhmitrngkinhtvchnhsch.

    Hlintcthchinthnghim,thnghimnhngtngmi, c gng thchnghi vinhng thay i bn trongmitrngcah.Quanimnygipcc thhnngdnphttrinhthngcanhtccah,thngcachnhh.

    Nngdncngcthhctnhngngikhc.Hkhuyncovchdnlnnhau.Thtvy,sphtrintnngdnnnngdnlmttrongnhngkiukhuynnngchiuqunht.

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 5

    Ccnhnghincuvkhuynnngcthgipchonngdntngshiubit.Hctharanhngkinmimnngdnchaaratrc.

    Tngtnhvy,ccnhnghincuvkhuynnngcthhchirtnhiutnngdn.Nngdncthgiphhiuchthngcanhtcaphng.Nngdncthgiph tm kim cc k thutmi t cch nhn ca nng dn.TrongPTD,cckinthcbnacanngdnvkinthckhoahccaccnhnghincuhaykhuynnngscgnktvinhau.

    TrongPTD,trngtmlnngdnlmccthnghimhnlCBKN lm cc trnhdin chonngdn.Nhng thnghimcanngdncthdnnnhngkhuyncokthut.

    TrongPTD,nngdnsnmlyquynlnho.Nngdnsquytnhvngnncgiiquyt.Hsquytnhccthnghimgsclm.Nngdnsthitk,thchinvnhginhngthnghimny.Hcngsphbinccktqucaccthnghim.

    Vai tr ch yu ca cn b khuyn nng l iu hnh tothunlichoqutrnhny.CBKNcnphilmchccccngcvphicknngtronggiaotipcsthamgia.HphichcchnrngttcccthnhvincaCLBnngdn(haynhmnngdn)ucthamgiavocuctholun,cbit lnngdnnghovnhngphn.Hinnhin lCBKN c th a ra cc kin ca chnhmnh trong cuctholunnhngkhngptn.

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 6

    SOSNHPHNGPHPTOT&PTD

    Cctiuch TOT PTD

    Mcch pdngcctinbkthutmi

    Phttrincctinbkthutmibichnhnngdn

    Ngunkthutmi

    Canhnghincu

    Canngdncbsungbinhnghincu

    Phngphpthnghim

    Phngphpkhoahcthunty(thngk)

    Phngphpcanngdncbsungbiphngphpkhoahcngin

    Phbinktqu

    Khuynnngvin,phngtinthngtinichng

    adng:nngdn,khuynnngvin,thngtinichng,v.v.

    Tintrnh/giaotip

    Bibn,chottrnxung,pt

    Bnchnhthc,csthamgia

    Vaitrcanngdn

    Nginhn,ngipdng

    Ngisngto,quytnh,thnghimvin,nginhgi,sdng

    VaitrcacnCBKN

    Ngidy,ngikimsot

    adng:ngiiuhnh(thcy),htr,idin,v.v.

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 7

    CCBCCAPTD

    Trc khi bt u tin trnh PTD, trn thc t c nhiu hotng chun bnn c thchin.Nhnghot ngny baogm: chn la cc im cng ng v cc cu lc b (cu lc b

    khuynnnghayculcbnngdnvitttlCLB), giithiuchngtrnhnccthnhvincaCLB, thchinPRAcnhnghiubitcbnvCLBvcch

    thngcanhtcaphng, hunluynchoccCBKNtiim,vvv...

    TintrnhcaPTDbaogm5bcdinralintc.PTDgmccc bc xc nh v phn tch vn , tm cc gii php, thnghim,phbinktqu,vthchhanhnrngPTD.

    1. XC NH TR NGI/ NHU CU

    2. XC NH GII PHP, TNG MI

    3. TH NGHIM CC GII PHP

    4. PH TRIN KT QU

    5. TH CH HA - NHN RNG

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 8

    Bc1Xcnhtrngi/nhucuCcthnhvincaCLBsxcnhvphntchccvnmhanggpphi.Hscgngxcnhccnguynnhnchyucaccvnnyvthitlpnnmiquanhgianguynnhn huqu.H squytnhccvnnomhmungiiquyt.

    Bc2Xcnhccgiiphp,tngmiCc thnhvin caCLB s xc nh ccgiiphpkh thi (ccchnla)iviccvnmhmungiiquyt.Nhngchnlanyc tccngunkhcnhau: tchnhnhng thnhvincaCLB,ccnngdnkhc,ccCBKN,cctrmnghincu,boi,vv..

    CcthnhvinCLBsnhgittcccchnlavquytnhchnlanohmunlmthnghim.

    Bc3ThnghimCc thnh vin CLB s th nghim cc gii php c chn.CBKNcthgiphthitkccthnghim(ngin!).Ccthnhvinthamgiathnghimsphitqunlccthnghim.H s sdng ccngun tinguyn sn c cah.Cc thnhvinthchinnhkcccucvingthmimthnghimvtchccccuchpgimstccthnghim.Nhngnngdnkhc(khngphilthnhvincaCLB)cngcththmimthnghim.Vocuithnghim,ccthnhvincaCLBsnhgiccthnghimsdngcctiuchcah.

    Nhng khuyn co k thutkhcnhau s cpht trin chonhngnngdnkhcnhau,tyvotnhtrngkinht,giitnh,tuitc,sathchvv.

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 9

    Bc4PhtrinktquCcktqu thnghimvnhng tinbk thutscphbinnnhngnngdnkhc,hunhsphbinnythngquanngdnnnngdn.CBKNcthhtrchosphbinnybngcch tchcnhngbuiving thmvccbuitphunnngdnnnngdn.Trongshptcvinngdn,hc thpht trin ti liubm,phbin trn tivihocbngvideo,vv.

    Bc5Thchha,NhnrngMtvithnhvincaCLBcthchunluyntrthnhngiiuhnhchnhCLBcah.Hc th tipqunvai trcacnbkhuynnng.CBKNcthinvngkhcvlmvicvicccngngkhc.

    Culcbcthktnivicctchccanngdn.Nhngtchcnycthgipchonngdninnhngcamkt,vdthtrng,hptcx.Hcthlinktnngdnvicccquantndngvtitkim.Hcthmphnvinhngvinchccachnhquynvcccngty.

    CBKNvcc thnhvinCLBnn lm ti liu cktcckinhnghimcahvphngphpPTD.Hcthvitccbibo,avo trong cc trangweb, to ra cc ti liunghenhn,vv.Nhngkinhnghimbngtiliunhvycthrthuchchonng dn, cc nh nghin cu v hot ng khuyn nng nhngvngkhc.

    Banqunldncthsdngnhngkinhnghimnyvnngcccquannghincu,cctrungtmkhuynnngvcquannhnc.Hnncgng thuytphcccnh lmchnhsch h trphbinphngphpPTD ti cchuyn, tnh,

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 10

    ngay c cc vng khc.Nhng nh lm chnh sch c thmrng PTD trong cc chnh sch nng nghip, c th cung cpngunlcchohunluynoto,v.v.

    NhngCBKNphtrchtiimcbaogmtrongPTDcnhimvnhl:

    Ngiiuhnh(thcy)FacilitatorsNngdnscnxcnhvphntchnhngtrngicah;xcnhvlachnccgiiphp;thitkthnghim;xcnhcctiuchunnhgi;thchin,theodivnhginhngthnghimcah;phbinvvitbococcktqu.

    CBKNphtrchimsiuhnhtonbtintrnhny.

    Cuni(mnglivin)CBKNph trchim skhuynkhch s traoigianhngnngdnvinhau.HsgnktnhngnngdnviccCLBkhc,cctrmnghincu,qunldn,v.v.Hscungcpccphn hi t nng dn ti cc Trung tm khuyn nng, vinnghincu,qunldn,v.v.

    HunluynvinCBKNphtrchimslmtngshiubitcanngdnvccnguynlsinhthinngnghip,cctrngi,nhngtinbkthut,v.v.Hsnngcaonnglccanngdnchnoncctrngi,thitkthnghim,theodivnhgi,v.v.

    VAITRCNBKHUYNNNGTRONGPTD

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 11

    CBKNcngsgipcithinccknnggiaotipvthitheophngphpcsthamgiachotrngnhm/chnhimCLBvccthnhvin.Ngaychcthtphunmtvithnhvinvsdngcccngc.

    NgihptcnghincuCBKNph trchimsnggpnhngquanimringcah, cc tng, thng tinv k thut,v.v... trongnhng tholunvinngdn.

    H s thchinnhngquan st ringv cc thnghim, thmvonhngthnghimthchinbichnhnngdn.

    Tvn

    Saumtvimav,CLBcthduytrhotngtheocchringcah.Mtvi thnhvinCLB c th m angphn ln siuhnhvccvaitrkhccaCBKNim.CBKNimcthh trh trn cnbn l tvn,v c th thnh thongvingthmh.

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 12

    Khikhuynkhchm rngphngphpPTD,mt s cc trngiphickhcphc.Diylnhngtrngimangtnhph bin, nhng khng phi tt c u c lin quan n tnhhungVitNam.

    Mtvinhnghincuvkhuynnngchuynnghipcthnhnthyrtkhchpnhnrngnngdncthlnhohocngay c nggpvo spht trink thut.Hnghrngquanhiunmgiodcbibn,hcrnluyntinrngkinthckhoahcvccquitrnhlsiuvit.Hcthnhgithpgitrcakinthcdngianvkinhnghim.

    Nhngnngdnthcthcmnhnmnhthpkmsovinhnghincuvkhuynnngchuynnghip.Nngdnth c thh thpnhng khnng ring cah.H c thkhngthngxuyngiaoluvingingoi,ngimtngttrthnhbnhng,itc,ngihchihv.v.

    Nhngcmnghnhvyslmnhnhtccnhmbthitthi trongni b cng ng.Ngingho,phnhay ccnngdn trc thngh h thpkmhnngigiu,namgiivnhngnngdnkcu.

    Khi lng cngvicnngnhc,nhng rngbucvnhav.v. c thhn ch s thamgiamt cch cngbng.Vd,phncnhiuvic ltvtnhvbquachithamd cc cuc hp.Nhng ngi tr tui c th khng cphp pht biu trong lc c s hin din ca ngi ln.

    NHNGTRNGIIVISTHAMGIA

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 13

    Nhnghnngdnnghoviuttmttiskhngcthigianthamgia,v.v...

    nhiunc,ccnhmthius(chngtc,cctngiohaydn tc thiu s)c thchu thit thihocngaycbphnbit i x.H c th bngc i binhngnhmmnhhn.

    Cctchc,kctchcthucchnhphvphichnhph,cthkhngquantmnghincuvvnharingchotngcngng,cthhtrsthamgiagiaotipvinngdn.H thius linhhotcn thit trongccchng trnhc stham gia.Cc t chc c th b lnh o bi bmy hnhchnhquanliuhaylnhopt,tcngqunhiutrongskim sotccnhnvincah.Nhngnhnvinc thgpkhkhn giao tippht trin s thamgiavinhmmctiucah.

    Nhngnngdnc thcnhngkinhnghimkhng ttvinhng chng trnhpht trin tng t trongqukh.iunycthtorasmtlngtinvinhngchngtrnhmisauny.

    (Ngun:Vedhuizenetal,1997)

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 14

    CNGNGKHNGNGNHT

    Cng ng th khng bao gi ng nht. Chng lun lunkhng ngnht.Trongmtx, c thhinhu cc iukinsinh thi nng nghip khc nhau. Cc nng dn sng trongnhngmi trngkhcnhauc thsnxutcc loicy trngkhcnhau,ccgingvtnuikhcnhau,vv. Squn lngrungcahcngcthskhcnhau.

    Vdnhmtphntcaxcthbnhhngbisxmnhpmntrongsutmakh,phncnlithcbovbibao.Trongvngb nhhngbincmn,nngdn chtrngclamtvnhvoncma.Trongsutmakh,h c thnui tm.Tuynhin, trongvng cbovbi bao,nngdncthcanhtclahaihocbav.

    KHCNHAUVKINHT

    Mtshcthlhckinhttngikh,cchkhccthnghohn.Mtshcthcnhiuthncchkhc.Mtlnna,skhcnhaunyscphnnhtrongthctcanhtccah.

    Vd,nhngnngdnkhgissdnglaongthumn,mt s lng lnphnbnv cc loimyko,vv.Nngdnnghochdavolaonggianh,sdngcngclaongbngtaynhleng,cuclmtvbntphnhn.

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 15

    Nhngnngdnkhcththchinnhngvmactnhrirocaov tnnhiuvn.Nhngnngdnnghohn th trngnhnghoamutrirohn.

    Nhngnngdnkhc thquytnh tp trungvomthochai loihoamuem li linhuncao,ngayc tnnhiu thigian.Tuynhin,nhngnngdnnghohn thkhng c tinmtdtrsn,chonnh thchcanh tcadng,nhiugingcytrngmthigianthuhochtngingn.

    KHCNHAUVGII,GIANAMVN

    Vdphnthchnuiheohaytrngraucitrnvngnnh.Phn c trchnhimnu n chogia nhnnh thch trngnhngloicbitngonvihithigiannuthn.

    KHCNHAUVTUITC,GIANNGDNTR&GI

    Vdnhnhngnngdntrthngthamgianhiutrongcchotngphinngnghiphoclmthutrongnngnghip.

    KHCNHAUVSTHCH

    Sthchcnhncanngdncthkhcnhau.Vdngoisthch c nhn,mt s nng dn thch trng u xanh,mt snngdnkhclithchtrngunnhhn.

    Ttcskhcnhaunyscphnnhtrongnhngnhucukhcnhau,nhngsutinkhcnhau,nhngthchkhcnhauvv.iunycngsdnnnhngmuthuntrongnngdn.

    Theocchthngthng,nhngkhcnhauvsinhthicxemxtnghin cu,nhng thngkhngxemxt skhcnhauvkinh t,gii tnhv tui tc.Nghin cuvkhuynnngnh

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 16

    vy thng tp trung vo nhng nng dn kh, nam gii vnhngnngdnlntui.

    Ccldo:

    ikhildoschnlathntrng.Mtvikthutmunph trin i hi nhiu ngun lc (vn, tn dng, t, laong).Do,CBKNcnnhclachnlmvicvinhngnngdncnhngngunlcnhvy.

    CBKNc thkhngnhn thycnhngkhcnhau trongmtcngng.Hochcthnhgithptmquantrngvmi quan hmt thit ca nhng khc bit ny.Nhngnngdnkhthngcgiltintin,nginbivhsnsngthchinnhngkhuyncocaccnhnghincuvkhuynnng.Nhngnginngdnkhc thmincng thchinchonnhcgi l bo th.iunyhontonsai!Nngdncnhngldongntchimtkhuyncono.Ccnhnghincuvkhuynnngcthkhngnhnracnhngldony.

    CBKNcthnhnraskhcnhauvkinht,giitnhvtuitc gia cc nng dn nhng b qua, hoc cha quan tmngmc.

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 17

    Box1.Nhngluquantrng

    Trong phng php nghin cu v khuyn nng c s tham gia(PTD):

    ChngtacnnhnraskhcnhaubntrongmtcngnghayCLB. Cn nghin cu nhng s khc nhau v cc quan h cachng.Skhcnhaucthlvsinhthi,kinht,cngnhdntc,giitnhvtuitc.

    Chngtacntmraailai.Vdbitpvxphnggiunghocthcsdngxcnhnhngnngdnkhvngho.

    XuynsuttintrnhPTDchngtacnquantmskhcbitnyv lunnghnn trongu.Khichng ta tho lunvcc trngi,ccnhucu,ccutin,cctiuch,v.v...,haykhinhgicck thutvcc thnghim,chng tannphnbitgiaquanimcanngdnkhvngho,namvn,ngilntuivtr.Ngay c dn tc khc nhau th cc quan im cng c th khcnhau.

    Cc khcnhauv tnh trngkinh t,gii tnh, tui tc, ...sdnnmuthunvnhngquantmkhngthtrnhkhi.

    Khngphilunlunccsnhttr.Viccgngccsnhttrsddnnschiphicanhngnngdnciukinvc thpbucnhngnngdnngho,nhngphnvngitrtuicthphiribculcb.

    Tuynhin,trongnhiutrnghpnhngquantmkhcnhaucthcthamn.Vdchngtaquantmnccvncacnginghovkh, chng ta c th sdng cc tiu ch ca cthnhvinnamvn.Chngtannutinchonhngquantmcanhng tng lpb thit thi (ngingho,phn,vv..).Hyquantmnngichuthitthitrctin.

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 18

    NHNGKHCBITVGII

    Skhcnhauchyugianamvnl:- nhimvvtrchnhim,

    - tipcnvkimsotvccnguntinguyn(ngunlc),

    - tipcnvkimsotvcclich,

    - vaitrquytnh.

    Nhngskhcbitnykhngcxcnhbngyu tsinhhc,nhngncxcnhrhnbinhngyutvnho,kinht,xhi.Nhngskhcbitgyrabinhngyutvnho,kinht,xhicgilnhngskhcbitvgii.

    Do s khc bit v gii ny, gia nam v n c nhngmongmunkhcnhauvhngphttrin.Hscnhngnhucuvutinkhcnhau.Thdnamgiicthquantmvsnxutla,trongkhiphnschtmhnvsnxutraumu.

    Skhcbitvgiithngxyradihnhthcbtbnhng.Phn thng rivo thbt li.Vdphn thng mng nhiu cng vic gia nh.Nhng cng vic ny chimnhiuthigianvcthcntrphnthamgiatronghihpvkhuynnng,chnghn.

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 19

    ikhi,nhngnlcphttrincthctcngbtlinvaitrcangii.Chngcthlmthihnsbtbnhngangtntihoctorasbtbnhngmi.

    Cngviccthchiathnh3loichnh:Cngvicsnxut,cngvicnh,vcngviccngng/xhi.

    CNGVICSNXUT

    Snxuthnghovccdchvchovictiuthvbunbn.Cnamvnc th thamgiavovicsnxut,mcd thngthnghcnhnghotngkhcnhauvvaitrkhcnhau.Vicsnxutcaphnthngtcgitrhnnamgii.

    CNGVICNH

    Chmscgianh,sanhvchmsctr,chunbban,lycinc,muasm,chmscsckho,v.v.Nhngloicngvicnyquytnhstnticagianh,nhngnchacxemlcngvic tht s.N cxuhngmtnhiu thigianvhunhthngdophnvcongimnhntonb.

    CNGVICXHI

    Thamgiavonhngskinxhivdchv,vdlknim,pht trind n, tham gia trong nhng t chc, tham gia vonhnghot ng chnh tr, ...N ihi sp xp thi gianvquan trng lnngcaovpht trincngng.Cnamvnuthamgiavocngviccngng,mcdhthngcvaitrkhcnhau.

    Cnamvncththamgiatrongc3loicngvictrn.Tuynhin, trong nhiu t chc x hi, ph n c xu hng mng hu ht cc cng vic nh v cng vic sn xut.Khi

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 20

    lngcngvicsnxutvcngvicnhcaphncthcntrhthamgiavocngvicxhi/cngng.

    Box2.NhngluquantrngtrongPTD

    LmcchnochngtacthphnthamgiavoPTD?LmthnochngtacthemlilichchophntPTD? Tp trungvonhng u tin caphn, tc nggipphn

    chnnuivtrngtrt.

    Trnhschiphivthinvnamgii,tipthuquanimcaphn.

    Thchinnhngthnghimtrnrungcaphn. Gipnngdnnhgi(mtmnh,yu)vtcngcanhngk

    thutmiiviisngphn.Nhvy,nhngkthutmicthdnnnhngbtbnhngsbtchi.

    Tchccccuchihpnhngnithunlichophn,vdgnnh.

    Thigianhpnnchn lcthun lichophn,vdcuibuichiu.

    Trnhbycclnhvclinquanngngn. Ngnngcndhiuchophn. Sdngtrcquanhacngnhiucngtt.

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 21

    NGY:THIGIAN:

    HNGDNVIN:

    MCTIU:

    Saukhihcxongphnny,cchcvinshiurccknngthamgiavthitronggiaotipvinngdn,cthpdngngaytrongvnhnhPTD.

    PhnIICcKnng&

    Thi

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 22

    CCNIDUNG:

    1. Nhnglithnggptronggiaotipvinngdn2. CcKnngthamgiaThi3. osubngcchno?4. Trcquanha

    YUCUHUNLUYN:

    S dng nhiu phng php: bi ging, ng no, tho lunnhm,hctnhhung,v.v...choccnidungtrn

    TRHUNC:

    LCD hay OHP projector, bng phn, giy kh ln (A0), vitmarker

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 23

    CCKNNGTHAMGIA&THI(Skills&Attitude)

    NHNG LI THNGGP TRONGGIAO TIPVINNGDN

    Trong giao tip vi nng dn chng ta thng dmc phinhng liviuny lmhnchs thamgiacangidn.Diylnhnglithnggptrongtipxcvingidn:

    Bn thiu ch v k nng v thi . n phng vphngphpkhngphicsthamgia!

    Bnthhinsthiukhimtn,knhtrng, Bnlntcuctholun.ChnhimCLB,nngdngiu,hay

    namgiilntcuctholun.

    PhnIICcKnng&Thi

    Bichngdn

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 24

    Bnthvisimlngvkhngbaoqut(nhngnngdnngho,phn,nngdntr,vv.)!

    Bnptquanim,cmnhncabn.Bnkhngkhchlnhngquanimcanngdn(ngingho,phn).Vd:- chngtalnlpthayvlngnghe,quanstvhchi,- trong trnghp chng ta khng ng vinhng g

    nngdnni,chngtakhnglngnghe,- chng ta cm thynngdnnikhnghayv t ch

    bai,- chngtatrnncugt/gin.

    Bnnghcutrli,vd,thngquacuhidn.Nhngcu hi m c th c tr li vi t n gin c haykhnglcuhidn.Vd:

    Anhkhngnghrng..? ylmtginglatt,phikhng?

    Cuhikhngrrng;tngkhoahc Qunhiucuhicngmtlc Bnlmginonnngdn(hocmtthnhvincanhm) Bnsdngsaingnngcth(bodylanguage).Vd:

    - Chngtaccchralnh,quanchc- Chngtathhinthiusquantm:mtng,thhin

    bittrciungikhcspni,khngmttheodi.- Mmcivithnhvinkhckhinngdnni(thhin

    khngtin), Bnduytrnhiukhongcch:bnngitrngh,hdit, Bnnmcchichut, Bnmincngbnhiuthigianrang,

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 25

    Bnthhinviv, Bnpdngcngnhc,thiulinhng,sngto, Hithngtinbnkhngcn, Bn lmmt th gi ca nng dnm khng c k hoch

    trc,

    Bnaranhngcmunkhngtht, Bnpbucthigianclichobn,khngclichoh.CCKNNGTHAMGIA&THI

    Nhng thivcchngxsauyc thgipbn thnhcngtronggiaotipviuhnhtothun lichosthamgiacangidn.

    Khngdyh,thayvohngdn,tothunli, Khng ngh cu tr li, trnhnhng cuhidn/hng

    trc.Thayvodngnhngcuhim(cuhibtuviai,cig,u,khino,tisao,nhthno),

    Dngcuhirrng,tngngin, osu(tngbc,inchitithn), Khnglmginonnngdnhocnhngthnhvintrong

    nhm(trtrnghphixach),

    Thhinsquantm,saym,hiu.Vd,quanhmt(eyecontact),gtu trongkhinngdnni,hmm,hmm,haynith,tihiuri,

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 26

    Quanst(nhn,lngnghevhi)visuynghm.Nhnnhiukha cnh, ngay c nhn kha cnh khngmong i.Ch ngnngcthcanngdn:

    ntmt,

    hngcacth,

    gingni.

    Trnh ln t bi trngnhm,nngdn giu c,nam gii.Tosquantmbaogmnhngthnhvinimlng,ngingho,phn,tr:

    - spxpchngi,

    - quay lng bn n ngi ang ln t, hng nhn vongiangimlng,nginghovphn,

    - mtnh,

    - hikincah,hihtrc!

    - hsdngcngc,

    - sdngtiuchringcah,

    - lmvicvinhngnhmring(tchngigiuvngho,phnvnamgii),

    - trong trnghphgpkhkhn chayvit, cgngdnghnhnhcngnhiucngtt,

    Cn thn vi nhng cu hi nhy cm (lin quan n giungho,bnhtt,ringt):

    - dngtngcnthn

    - nlccui

    - khnghitrcnhngngibnngoi.

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 27

    Thoimi,khngvivng:- dnhthigiannhiuhndkin

    - gp g h (ngi ngho, ph n) khi thun tin vi h,khngphichvingibnquenbittrc

    - khnghiqunhiucuhicngmtthiim

    - thnhthongmmci,tiulm

    Khnglmvicqulu.Dnglitrckhinngdntrnnmt

    Thhinskhimtn,knhtrng:- hanhpvinngdn,khngngiquxavih,khngtcaomnhvih,

    - nmcgind,- chohi,giithiu,- trnhngnngcthkhngthchhp,- khngbaogitrnntcgin,- chpnhnthcn,ncungcah,vv.

    Tphbnh,snsngchpnhnsaixt,hctsaixt.

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 28

    Cnbkhuynnng(CBKN)vnngdnngkhongcchxanhau.CBKNnhnrtnghimtrang,rthnhthc,khngvuiv,CBKNtptrungtrnsghichpcaanhta.

    Nngdnnhnxung,vaihitrxung,iunychngtngtakhngthoimi,phctngtrccnb.

    Hnh1.SDNGNGNNGCTHKHNGTHCHHP

    Cn b khuyn nng (CBKN) v nngdn rt gn gi vi nhau.CBKNvnngdnthhinsthoimi,hcinivuiv.Hthhinsgngi,cngbng,litccanhau.

    Nngdntrnhdiniuanhtani;CBKNthhinsquantm.

    Hnh2.SDNGNGNNGCTHTHCHHP

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 29

    OSUBNGCCHNO?

    Bnngbaogihilngvicutrliutinkhibnphngvnnngdnmtvn no .Bn cn o suhn cnhiuthngtinhnvncnggipbnthmnhlinhnggvacnghe.Sauylccgigipbnosuthngtin:

    Saukhinngdnngngni,duytrnhmtvimtvigiy.Bncng c thgt u.iunykhuynkhchnngdntiptcni.

    Hichosngthn.Vd,Anh/ch lm n ni thm chtxuviuny?;Anhniiunycnghalg?

    Lpliiunngdnvani,theohnhthccacuhi.Vd, Vy l, n khng li bnh?. iu ny c th khuynkhchnngdnmrngvchtholun.

    Linhnlinitrc:Vd.Hinyanhni...iunycthgipnngdn linh linhng li/vnanhtanitrc.

    Tmtttheotngringcabniumnngdnvanivhihbnhiuchnhxchaykhng.iunys lmnngdnbitlbnanglngnghevchiu.Ncngcthgipbnkim tra li sgii thch cabn c nghaykhng.

    Tocuhitrncunicanngdnbngcchsdngcuhim.Vd:ai,cig,tisao,thno,khino,u?

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 30

    BITPTHITLPCUHIM

    Nhngcuhidn NhngcuhimAnhtrng2vlaminm,phikhng?

    ..........................................................

    ..........................................................

    Anhlmkhlabngmysy,ngkhng?

    ..........................................................

    ..........................................................Bivkhngclaongnnanhkhngpdngphngphpsy,ngkhng?

    ..........................................................

    ..........................................................

    Philavomamaltrngilnnht,ngkhng?

    ..........................................................

    ..........................................................Nhngtnthtsauthuhochthngdoct,sutla,phivboqun,ngkhng?

    ..........................................................

    ..........................................................

    Ailnhngthnghimvincbitvngny..,ngLmphikhng?

    ..........................................................

    ..........................................................

    Phnmngvicphilanhiunht,ngkhng?

    ..........................................................

    ..........................................................nngthnglmcccngvicnngnhc,phikhng?

    ..........................................................

    ..........................................................Mysyrtr(SRR)nngdndvnhnhphikhng?

    ..........................................................

    ..........................................................Sylatrongmamacnhiutrngi,ngkhng?

    ..........................................................

    ..........................................................

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 31

    BITPTHITLPCUHIOSU

    1 I:Anhnghnhthnovvaytndng?

    F:Chngti,chngtikhngcnvaytndng.I:.................................................................................................

    2. I:Culcbcbaonhiuthnhvinln?F:Chngtichc4phntrongCLB.I:...................................................................................................

    3. I:Anhtrngnhngcytrngg:F:Chngtitrnglavmang.I:..................................................................................................

    4. I:Anhcmthythnovnhngtrnlny?F:c..chngtikinhnghimchungsngvil.I:..................................................................................................

    5. I:Trngiquantrngnhtivicytrngnylg?F:Bnh.I:..................................................................................................

    6. I:Anhnghnhthnovgicthtrng?F:Thi.I:.................................................................................................

    7. I:Anhthyccdchvkhuynnngaphnganhnhthno?F:...ncvimtttvviimyu.I:..................................................................................................

    8. I:AnhsosnhgingAvigingBnhthno?F:GingAchonngsutcaohn.I:..................................................................................................

    Chthch:I=Ngiphngvn;F=Nngdn

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 32

    Thngtincthcminhhabngcchsdngnhngbiutng,hnhv,tranhnh,vv.Sminhhanhvytuyticnthitkhilmvicvingikhngbitchhaykhkhncvvit.Ngayckhilmvicvingibitch,trcquanhacnhiuthunli:

    Ddnghiunhnggbnni, Dnh thngqua tho lun.Nhngngi thamd sbit

    ltnhniubnanglinhn.

    Ddngvndng,vd,ddngdichuynmthnhnhhnlthayimtcuchdi.

    Lmvuimt,nhiuchvcuchcthtrnnrtchn. Nhngngi thamd c th thch xemnhng biu tng,

    hnhv,v.v.iunyrtcliv:

    - Chvittaycthrtkhc.

    - ngqun,nhiunngdn c thkhkhn cvvitnhnghkhngni.

    Bnnnchcchnnghacattcccbiutngcmingihiung.thchnhtt,bncthlplinghacan.Khngbaogmqunhiuchitit.iunycthlmstrcquanhakhnghiuqu.

    DE

    TRCQUANHA

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 33

    NGY:THIGIAN:HNGDNVIN:

    MCTIU:

    Saukhihcxongphnny,cchcvinshiurvcththchnhcccbckhcnhaucatintrnhPTD,phntchcctrngi,tmkimgiiphpvtngmi,thnghim,vphtrin.

    PhnIIITintrnhPTD

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 34

    CCNIDUNG:

    1. Bc1Phntchcctrngi

    2. Bc2Xcnhgiiphp

    3. Bc3Thnghim

    4. Bc4Phtrin

    YUCUHUNLUYN:

    S dng nhiu phng php: bi ging, ng no, tho lunnhm, thc hnh ng vai, v.v... cho cc ni dung trn. Thchnhrnluynknngvthirtquantrng

    TRHUNC:

    LCD hay OHP projector, bng phn, giy kh ln (A0), vitmarker

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 35

    BC1XCNHCCTRNGI/NHUCU

    XCNHVPHNTCHCCTRNGI/NHUCU

    Nhngtrngimnngdngpphicthlinquannsnxut,nhngcngcthlinquantiboqunsauthuhoch,thtrng,chbin,thcphm,ccvnxhivchnhsch.

    Ccbcsauycthgipxcnhvphntchcctrngi:

    1. Xcnhcctrngi.

    ngno(suynghnhanh)vchianhmnhcthcsdnglitkcctrngi.

    2. Phntchccnguynnhnvhuqucacctrngi.

    Nguyn nhn v hu qu cng l nhng tr ngi.Mt trnginylnguynnhncatrngikhc,nguynnhnnydnntrngikhc.Cyvn(problemtree)cthcsdngxptcctrngitheothctlgic.

    PhnIIITintrnhPTD

    Bichngdn

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 36

    3. Cyvnslmrnhngvnnonncxemxtnhlcnnguynhayvnmucht.Nngdnnnchnlcmthocnhiuhncctrngimuchtmhmungiiquyttrongmavcanhtcti.

    Box3.Nhngluo Trong sutv saukhi suynghnhanh,ngi iuhnhcn tho

    lunosunhiuchitit.Nngdncthlnlngiaccvntrngivgiiphp.Vd,nngdncthnithiuphnvgiphncao.Rrngiunybiuhinmttrngicbnhn,lphcatbsuygim.

    o Quan im cangingoivnngdn c thkhcnhau.iungibnngoic thcho l trngi,c th trong thc tkhngphi l trngiivinngdn.Chnghn,ngingoicho lxungging tr lmt trngi.Tuynhin,nngdnquyt nhxunggingtrhniphvitrngivlaong,vv...

    o Ngi ngoi c th khng hiu bit tt c nhng tr ngi aphng.Tuynhin,ccbctrnxcnhcctrngimuchtmcthcgiiquyt.

    Xc nh cc tr ngi:ng no, chia nhmtholun,sdngbnglitkcctrngi

    Cyvncsdngtmcctrngimucht(root

    problems)

    PhntchnguynnhnvhuqucctrngiSdngcyvnspxpcctrngi

    theoththtlgc

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 37

    CCHCHNVNMUCHTGIIQUYTDiylccvncthcxemxtkhichnvnmuchtgiiquyt.Nhnglitkdiykhngbaogmttc,nngdncththmnhngvnnnxemxtkhc.

    Cbaonhiunngdnbnhhngbitrnginy? Hotngsnxut/kinhdoanhbnhhngbitrnginy

    quantrngrasao?

    Trnginynghimtrngnhthno? Trnginychngtacthgiiquytckhng? Ccquannohayaikhcvanggiiquytvnny

    cha?

    Khngphi lun lunc snht trchunggiacc thnhvinCLB.Nhngthnhvinkhcnhaucthmungiiquytnhngtrngikhcnhau.KhiccthnhvinCLBcthgisuyxt,mt trngichnhc thcchn.MtCLBc thchngiiquytnhiuvntrngicngmtlc.Mtkhc,ccvntrngicchnkhngnnqunhiu.CLBnntho lunchnvncthgiiquytctrongtmtay.

    Box4.VaitrcaCBKN(fieldworkers)

    o Cnbkhuynnngphtrchimsiuhnhttcccbc.o Bncn thn trng trnh lntbinhng thnhvinkhgi,

    namgiihocculo.

    o CBKNkhngnnptquanimringcamnh.

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 38

    VDCYVNVTMCHT

    Hnh3.Cyvnvtmchthnglot

    NGI NUI TM B PH SN

    VAY N, THIU N NHIU NNG SUT TM THP

    TM B CHT HNG LOT

    NGUN NC B NHIM

    TM BNH THI TIT XU

    TH LIN TC GING NHIM BNH

    NGUYN NHN

    VN CHNH

    HU QUA

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 39

    BITPXCNHTRNGI

    Cccudiydonngdnara.Nhngvntrngigchmchatrongnhngcuny?Nhngtrngikhclgcthcnhnratchngthngquavicosuchitit?

    1. Chngtiangpdngslancholahnlsdngmygieo.

    2. Tibn200kgNvinngsuttrungbnhch2tnmiv.

    3. Gnphnnauphngthuhochcbmcmng.

    4. Chngtikhngcnhngcngcthchhplmctt.

    5. Thiukmlmhnchnngsutbpy.

    6. Chng tic thgia tng thunhpnu trngbpxencanhviu.

    7. Chngtilunxunggingtrbivthiumycy.

    8. ......

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 40

    BC2XCNHGIIPHP,TNGMI

    XCNHCCGIIPHPKHTHI,TNGMI

    Theocchthngthng,giaionny,ccnhnghincuvkhuynnngthngcgngthuytphcnngdnpdngtinbkthutcah.Hbinlunrng:Chngtitngnghincuvnmbnangmungiiquyt.Chngtixcnhgiiphp thchhpri.Giiphpny tt.Chng ti tng thnghimnhiu ni, trong iu kinmi trng tng t nh ca bn. Bnkhngnnphthigiantmnhnggiiphpkhc.ylgiiphpttgiiquyttrngicabn.Binlunnysaivi2ldo:

    Mi trng thng t khi ging nhau cho mi vng.Mitrngtnhincthkhcnhaunhiukhacnh.Ngoimitrngtnhin,mitrngkinht(cshtng,thtrng,gi c, vv.) cng c th thay i rt rng.Hn na, nhngkhcnhauquantrngcthhinhugiacciukinkinht v xhi canngdn kh vingho,nhngnngdnnamvin,vv...

    Snxut lmthot ngkinhdoanh c tnh ri ro.Trongqukh,nngdncthcnhiukinhnghimkhngttvcckthutcgiithiubinhngngingoi.Vvy,nng dn s khng d dng chp nhn nhng khuyn co.Trctin,hs lun lmthchngtrckhithchini

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 41

    trtrnrungh.Hnna,nngdnthchthnhiulachn(giiphp)khcnhau.

    Ngi thchinPTD s cgnggipnngdnxc nh cngnhiugiiphpkhthicngtt.Nhnggiiphpkhthinhth(haynhnglachn)cthctnhiungun:

    ChnhccthnhvinCLB, Nhngnngdnkhctrongcngp,x, Nhngnngdnkhcangsinhsngnhngvngkhc, NhngCBKN,nhnghincu, Cctrm/tringhincu, Tpch,tivi,i,vv...

    CCHPHTHINGIIPHPKHTHI

    nhmpht hin ra nhng giiphp kh thi t cc ngunkhcnhau,ccphngphpsaucthcsdng:

    Hp/gpgCLB.Thngnngdncngsnivccgiiphpkh thi trongqu trnh tho lun cc bc trc trong PTD (v d,PRA,bc1,v.v...).Nh lngiiuhnh,bnnn tainghenhngkinnhvy.

    Phngvnnhngnngdnkhc.Mtsnngdncngtrongp/xcthckinthcvkinhnghim.Mtsnngdnkhccthcbitnhlnhngnngdn lm thnghim rt tchcc (thnghimvinnngdn).CLBcthquytnhphngvnnhngnngdnnhvyhocmihhpcng.

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 42

    Thamquanhctp.Thamquanhctpcthctchcchonngdnvngsu vng xa. C th t chc cho nng dn thm cc trmnghincu,vin,trngihc,v.v...Bivchiphtnkm,nhngcucthamgiahctpnhvynngimctithiunht.ChiphnncchunbttbitonCLB.ChmtsthnhvinCLB c th thamgia.Hnnbo co li cho ccthnhvinCLB cahktquv ccphnhi chi tit cachuyni.

    Phngtinnghenhn.Ccphngtinnghenhnnhccchngtrnhtivivnngnghip, cc chng trnh ipht thanh, bo, tp ch, bnghnhvideo cng lnhngngun thng tin c thgipphthinccgiiphp.

    Box5.VaitrcaCBKNo CBKNnniuhnhcuchp,phngvn,thamquan,v.v...

    Hnncgngtrnhschiphilntvnnbaogmngingho,phnvnhngthnhvintrtuithamgia.

    o CBKNnntchluvchiaschonngdnnhngkintipthuctrongqutrnhgiaotip,hctpvhunluyn,cschbo, thm ccvngkhc.Cc thnhvinCLB squytnhcnnxemxtnhngkinnyhaykhng.

    o CBKN s ng vai tr nh cu ni gia nng dn v ccngunkhc,vd:cunivicctrmnghincu,cctrungtmkhuynnng,v.v...

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 43

    TINTRNHi.HpCLBlnthnht

    ChiaCLBthnhccnhmnhtholun.Ccnhmnhsxcnhccgiiphpkhthi(nhng lachn)chomivntrngimuchtcchncuibc1.

    Hnh4.Cytng

    HNHCYTNGVINHIUNGUNKHCNHAU

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 44

    Ccnhmnh trnh by kt qu tho lunv tho lunchungchoccnhm.PhngvnCLBlynhngthngtinchititvmiccgiiphp.Ghinhnttcccthngtin.

    Sdngphngphp ngno (brainstorming) ly kincc thnhvinCLBninochng tac th tm thmnhnggiiphp(tnhngnngdnkhctrongx?tn?;tnhngnngdn cc cng ng khc? tn cng ng no?; t cc trm/tringhincu?trm/trino?).Ghinhnttcccthngtin.

    aranhngtngringcabn.Bncthnghmtsgiiphpcachnhbn,tholunchngviCLB.Bncthnghthamquanmtvinngdnkhc,cctrm/tringhincu,v.v...

    GipCLB lmmt bng lit k cc tng phng vnnngdn,ccnhnghincuv.v...(chophngvn).Bncngc th a ranhng tng ring cabn.Nn chc chnrng bng lit k cui cng s bao gm c tt c nhngthngtincnthit(cciukintinquyt,ccngunlcihi,nhngriro).

    Vitbococuchp,gimtbnsaochoCLB,mtbnsaochoDn.

    ii.Thamquanhctp

    Tham quanhc tpnhngnngdn khc, cc trmnghincu, vv...Mt s thnh vin s thchinnhng cuc thamquanny.

    hphngvnnhngnngdn,nhngnhnghin cu,vv...Ghilittcnhngthngtin.

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 45

    Vitbococamicuc thamquan.Boconn tp trungvo nhng thng tin quan trng nht i hi nh ginhnggiiphp(cclachn).

    iii.HpCLBlnthhai

    Trnh by cc bo co ca nhng cuc tham quan.Nhngnngdn,ngimi thamquanc thgipnhau trnhby.

    cc thnhvinCLBxcnhnhng tiuchhmun sdngchovicnhginhnglachn.

    Thchinbitpxphngmatrnvccnngdnchnnhnggiiphpc trinvngnht.Nhnggiiphpnyscthnghimtrongbc3.

    nngdnphttringithuytnghincuchomiccgiiphpcchn.

    BNGLITKTNGCHOPHNGVN

    1. ng/b nhgi k thutnynh thno?Nhng immnh,nhngimyu.

    2. Cciukintinquyt/cnthitlg?

    3. Ccngunlcihi?(vd:tai;nc;laong;nhngutkhc;tinvn).

    4. Nhnglichcakthutcthemli?(vd:nngsut;thunhp;githtrng;sgimchiph;khngsubnh;nngon;v.v...)

    5. Nhngriro?

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 46

    CHNGIIPHPTHNGHIM

    CcthnhvinCLBcthsdngcngcxphngmatrnchnlanhnggiiphphmunthnghim.Ttccclachnclitktheotrcngangcamatrn.Cctiuchclitktheotrcng.Ccthnhvinchicnnhcmilachn(giiphp)ngvimitiuch.(chitit,xemtrangxphngmatrn).

    Ccthnhvincthkhngngvimcho.ylmtvn,chngtakhngcncgngnhttrcmingi.Choccimkhcnhaucngc.iuquantrnglhiuvghilitisaoccthnhvinchoimkhcnhau.

    Hnh5.MatrnxphnglachnccginglathnghimtimtCLBnngdn

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 47

    Thng thng, xp hngma trn c th c s dng hinngdnxcnhnhnggiiphp lachnnoc trinvngnht.Lnna,snhttrttcthnhvincthkhngcnthitbivnngdn c tiu chkhcnhau, cnhng s thchkhcnhauvv...CLBcthcnhiuhnmtgiiphpthnghim.Chomi gii php c chn,mt gi thuyt nghin cu cncthitlp.iunygipnngdnnhnghachnhxchniumhmunthnghimvldotisao.Box6.VaitrcaCBKN

    o Bniuhnhxphngmatrnvthitlpgithuyt.Trnhslnt(domination),

    o Nhnggiiphpmkhngnmtrongyucucadn/haynhncnnloirangay.

    o Trongvitrnghp,nhnggiiphpnngdnchncthkhng thuyt phc i vi CBKN. Bn nn chia s, giithch quan im camnh v c gng thuyt phc nngdn.Tuynhin,bnkhngnnptquanimcabn.

    o Quytnhcuicngnnchonngdn.lcno,cthchophpnngdnmcsailm.Nngdncthhctnhngsailmnhvy.Trongthct,iunyschiuquhnlpbucnngdnlmtheoquanimringcangino.

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 48

    VDVCCHTGITHUYT

    (Chomtthnghimnuigiasckhngthlan)

    tgithuytvmtthnghimnuigiasckhngthlan,bncthbtuvigithuytNU.....TH.......BIV........ NUNhiunngdnchnnuikhngthlan: TH:1. Bnhgiascc

    kimsottt2. Nngsutcytrngs

    caohn3. Gimxungtvi

    hngxm4. Nngsutsacaohn

    (bhaydchosa)5. Tremcthigiani

    hc6. Giascdbchng

    trngbng7. Tngcngvicctc

    BI

    V:

    1. Chngtanhnthygia

    scthngxuyn2. Chngtacths

    dngphnchung3. Giasckhnggyhi

    hoamu4. Ddngchonthcn

    bsung5. Khngcnngichn

    6. Giascskhngiligimtrngbng

    7. Giascskhngttmcn

    Ngun:Pretty(1990)

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 49

    BC3THNGHIMGIIPHP,TNGMI

    THNGHIMCANNGDN

    Trongthctnngdnvnslunthchinthnghim,ngayckhikhngcccnhkhoahchaycnbkhuynnng.Nngdnthchinthnghimcnhiuldo:

    Hmungiiquytmtvnbcxc, Hmunpdngk thutmi trongiukinva thch

    cah;cckthutnycthdoccnhkhoahchoccnb khuynnng truyn tnhng cng c th t ccnngdnkhc,

    Hayngin,hmunthnghimmtvitngmi.cimthnghimcanngdn:

    Mtvicimquantrngcathnghimcanngdnnhsau:

    Thnghimcanngdnkhngphi lun lunc lpkhoch trc.Thng thng, tngchocc thnghimxuthintrongmacanhtc.Vdnhsxuthincaccloidchhimi lnguynnhn ccnngdn thchin thnghimvcchqunldchhi.

    Nngdncthrtrabihctccskintrnghp.Vdvthiuhtging,mtphncangrungscmtcy

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 50

    thphn.Sau,nngdnquanstthyrngdcgimmtgingnhngvnkhngnhhngbtlinnngsut.Tskinnynngdnsrtracbihckinhnghim.Vtrongccmavsau,hscnnhcmtcchklnggimmtgingtrnmtdinrng.

    Ccthnghimcahphnlnlsosnh.Hhunhchsdngmtbin.Vdhssosnhhailoiging,haimttrngvinhau.

    Tuynhin,h cng snhn ra cc yu t khc, cc bin skhccthnhhngnktqucathnghim.Vdnhlngma,sxuthincadchhi,vv...Hsaccyutnyvoxemxtkhinhgithnghim.

    Hsdngcctiuchringnhgithnghim. Hcthquytnh lp lithnghimtronghaihocnhiu

    v,cbit lkhiktqucavu tinkhng thamn.Khilplithnghim,hcthquytnhthayimtviyutcathnghim.

    Nhnghnch:

    Nng dn thng th nghim cc gii php kh thi khcnhau.Hcthkhnghiucnhngtnhchtringbit(btthng)haynhnghuqucamigiiphp.Nhvy,thnghimcahsdatrnsthnghimlmvrtkinhnghim.iunyslmhaotnvchiph,cbitlmtthigian.

    Nngdncthkhngnhnthccnhnggiiphpkhthichomtvnringbit.

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 51

    Nngdncthkhngthycccyutnhhngnktqucathnghim.Nhth,hctharanhngktlunsailm.

    Thitkthnghimcthnghonn,khngthchhpsosnhtnhxcthc.

    Thnghimcanhkhoahc

    Thnghimcanngdn

    - Kinhphnhiu - Sdngngunaphng,uthnch

    - Hngludi - Hngngnhn

    - Btrvphntchphctp

    - Nngdnbtrvphntchtngingin

    - Tintrnhtheochun - Tintrnhkhngtheochun

    - imringbit - imringbit

    - Ccbinckimsot

    - Theocchqunlcanngdn

    - Tnhhungnhnto - Tnhhungthc

    SOSNHTHNGHIMCANHKHOAHC&NNGDN

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 52

    NGHINCUTHNGHIMHINTICANNGDN

    Trckhi tinhnhnghin cu c s thamgiavinngdn,ngi thc hin PTD nn c gng nghin cu nng dn aphngthchinnhngthnghimringcahnhthno.

    Ttnht lxc nhnhngnngdn aphng (namvn,khvngho)nhngngicbitnhlthnghimvin.y lnhngnngdncbitnh lnhngngi rthamthch lm th nghim v tch cc hn nhng nng dn bnhthng.

    Cn lu l khng nn ln ln gia th nghim vin ti aphng vi nhng ngim cc nh khoa hc hoc khuynnngthngginngdntintin!.Hcgiltintinbivhsnsngpdngnhngtinbkthutcccnhkhoa hc hoc khuyn nng gii thiu.H c th d dng pdngnhng tinbk thutnybivh linktchtchvikhuynnnghoctrungtmnghincu,vbivhcynguntinguyn(vn,tai,sclaongv.v).Ngcli,thnghimvinaphngcthkhngpdngnhngtinbkthutcgiithiutbnngoi.Vldony,nhngnhkhoahcvkhuynnngcthgih[mtcchsailm]lnngdnbo th!.Ngi thchin thnghim ti aphngnh ththng t c iu kin (ti nguyn). Tuy nhin, h thc hinnhng th nghim rt nng ng, thng h khng c bnngoibitn.

    Di y l danhmc nhng vn kho cu v s thnghimringcanngdnc thcsdngphngvnh.Bnc thbtubngphngvnCLB.K,bnnnc

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 53

    gngphngvnmtvithnghimvinaphng.Mtvithnh vinCLB c th gip bn phng vn nhng th nghimvin ti aphng.Sau cng,nhngkhmph s c trnhby vi ton CLB.Nhng thnh vin CLB c th so snh vinhngquanimringcah.

    Bn c th sdngphngphpphngvnbncu trc chomcchny(xemtrangringvphngvnbncutrc).

    i.Tng:

    Taphngsthnghimvlmthnghimlg?ii.Xcnhthnghimvintiaphng:

    Nhngnngdnno trongvngcbitnh lnhngthnghimvinaphng?

    Hlmthnghimg? Visgiptbnngoihoctbnthnh?Bncthtinhnhnhsau:

    ivimtvn trnvtnui,cy trng,hocvnno , hi nhng thnh vin trong CLB nhng ngicxemnhnhng thnghimvinaphng (ngic nhiu kinh nghim v tng tin hnh nhng thnghimvvtnuihoccytrnghocvnno).

    Lnlt,bncthyucuccthnhvinCLBlitkmtvi tinbnngnghipquan trng (linquan nnhiunngh)cphthin trong510nmqua.Yucu

    HNGDNNGHINCUTHNGHIMCANNGDN

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 54

    hchobittnnngdn,nhngngingvaitrquantrngtrongnhngthnghimvphttrinnhngtinbny.

    iii.Cscathnghim:Tisaohthnghim?

    iv.Lpkhochthnghim:

    Nhng thnghimcbaonhiubin? (Nhng thnghimngin,vdnngdnthnghimvihaihocbagingmi[=mtbin]?Hocnhngthnghimphctphn,vdmtviging lami +pdngnhngmc bnphnkhcnhauhoctitiu,v.v...[=nhiubin]?).

    Hthchinnhngthnghimu? Cbaonhiulchocngmtthnghim? Cbaonhiugiaschbaogmtrongthnghim? Lthnghimcdintchbaonhiu? Thi im thnghim?Khinoh bt u?Khino kt

    thc? Nhngaithamgiavothnghim?Trongnngh?,hln

    cn,vv..?Ailmg? Hlplithnghimbaonhiuln(v)?

    v.Theodi/gimstthnghim: Loisliunohthuthptrongsutthnghim? Khinohthuthpnhngsliuny? Lm saohnhnhng s liuny? (Ghi chp theodng

    no?)

    vi.nhgithnghim: Nhngtiuchnohsdngnhgithnghim? nvo lngnoh sdng? (vt,nng sut,chi

    ph,litc,vv..)

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 55

    Nuhnhgithnghimlthnhcng,hslmgtiptheo?

    Nuhnhgithnghimkhngthnhcng,hs lmgtiptheo?

    vii. Ph trin: Nhng li chkhc t thnghimnh thno?

    (trongnngh?trongcngng?).(AdaptedfromVeldhuizen,Laurensvan,DevelopingTechnologywithfarmers,1997)

    Box7.Nhngluquantrng

    o Trctin,ccthnhvinthucCLBscpntnmtvinngdn,nhngngithamgiavonhngthnghimcccnhkhoahchocCBKNtrinkhai.Tuynhin,bncngnncgngghinhntnmtvinngdn,nhngngitlmnhng thnghimringcah,mkhngnhnsgiptbnngoi.

    o PhnlnccthnhvinCLBsckhuynhhngchobntnnhngnngdnkhgi,quanchcaphng,nhngngithchinnhng thnghimvisvn ln,vdnhng thnghim c skthpvic snxut lavinui trng thysn, hoc chn nui (b sa).Tuy nhin, nhng ph n vnngdnnghocngc th lmnhng thnghim!Thngnhngthnghimcahrtngin,vdcanhtcmtloiraumi.Bnnncgngbittnnhngthnghimvinphnvnngdnngho.

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 56

    CNGCTHNGHIMCANNGDN

    Mtiululnhiutchcnghincuthchinvihnhthcnghincutrnnngh.Thngthngccnhnghincuscgngqunlccthnghimny.Hthitkthnghimvsauhssdngphnlncctiuchcamnhnhgith nghim. S tham gia ca nng dn ch gii hn trong viccungcptaivsc laong,hoctrongthiimttnhth s a ranhngnhn xt camnhvktqu thnghim.HnhthcnghincunhvyKHNGcxemlnghincucsthamgiathts.

    Trongphngphp Pht trin k thut tham gia (PTD),nhnghincucgngchonngdnqunlccthnghimcngnhiucngtt.Hchngincitincchthnghimcanngdn.

    Mtscimquantrngcaloithnghimcsthamgia:

    Nngdn s quyt nh ccvn s c gii quyt n(xembc1).

    Nng dn s quyt nh cc gii php kh thi s c thnghim(xembc2).

    Nngdnsthitkccthnghim. Nng dn s thc hin cc th nghim.H s s dng cc

    ngunlccachnhhcngnhiucngtt.Hsiphvinhngriro.

    Trongsutqutrnhthnghim,nngdnsttheodiquanstccthnghim.Hsduytrvicghichpcaringh.

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 57

    Nngdnssdngcctiuchcaringhnhgiccthnghim.

    Box8.VaitrcaCBKN

    o CBKNsiuhnhtoiukinchonngdntholunvquytnh.

    o CBKNcthhngdnvcchcitin,thitkccthnghim.Nhngcitinnyscaranhlnhngchnlanngdnxemxt.

    o Nng dn s l ngi quyt nh cui cng v s thit k thnghim.

    o CBKNnncgngnngcaoshiubitcanngdnv(ngha)k thut c th nghim trong th nghim.Vd: CB khuynnngcthgiithchchonngdnvvngicasury,iunysgipchonngdncscan thipng lc;CBKNc thgiithchchonngdnvhiuquludicamtloiphnnotrntphn,v.v...

    o Ccnngdnlmthnghimsthchinvicghichptrongsutthnghim.Tuynhin,CBKNcngnncghichpring.Ghichpnycthcsdngsosnhviktqughichpcanngdnvlmphongphthmcuctholunvinngdn.

    o CBKNnnvittiliuliccthnghim(ccquanstvbtr,cctiu ch c sdng trong nhgi, ccktqu,vv...).Ti liuny c thgip cho ccCBKNvnhngnngdnkhchchictccthnghim.

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 58

    Box9.Mtvicnhboo Nngdn,khngphingingoi,nnlngiquytnhcui

    cngvthitkccthnghim(TN).ikhi,bnthythitkcviimhnchcthlmchoTNthtbi.Bncththuytphcnngdn thay inhngkhngnn pbuc.Bn c th chonngdnhchitchnhnhngsailmcah.

    o Nngdnnnngvai tr lchcaTN.Hc trchnhimviTN camnh. iu ny c ngha l nng dn nn s dng ccngun ti lc ca chnhh.Nunhnngdn ihi cung cpminphmtslnglnnhngvtcht,iunylduhiuchothyhkhngxemviclmnylcah.Hnna,viccungcpminphvtchtcthtonnmttnhhunggito.Nngdnskhng t chu cp thchinTNkhikhng c sgip cakhuyn nng trong tng lai. iu ny s lm cho kt qu TNkhngphhpvicciukincanngdn.

    o Ngiiuhnh(CBKN)cnphicgngtrnhschiphibiccthnhvingiu,lntuivnamgii.Vd,gisrngculcbmun thnghimmtgingmi.Cc thnhvinkhgiumunsdngphnbnvimts lng ln.Trongkhimtsccthnhvinngho thkhng iu.Trong trnghpnhvy,hainhmTNcthcxcnh,mtnhmgmccthnhvinkh sdngnhiuphn,nhmkhc l cc thnhvinngho sdngtphnhn.

    o MtvingithchinTNcthsrtrakhitintrnhTN.Do, sngi thamgia thchinTN lcban uphi tng inhiu(vd,3thnhvinkh,6thnhvinngho).

    o NngdnphihiuvqunlcccTN.Vvy,chngtannthitkthnghimcngngincngtt.

    o Bn cnphi linhhot trong sutqu trnh thchinTN.Trongqutrnhthchincthcmtviiuchnhcnthitivithitklcu.

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 59

    Chnnngdnlmthnghim

    Aislmthnghim?Ttcnhngthnhvinquantmhaychmtvingi?Nuchmtvi,tiuchgnnsdngchnh? (xemxt cc tiu chnh sgiungho,gii tnh,tuitc).

    CgnggiihnthnghimchcnmtbinVd,ccgingkhcnhau,liulngphnbnkhcnhau,v.v...

    LpliLm thnghim trnnhiurungkhcnhauhn l trnmtrung a ra kt lun tt hn.Chc chn cc iu kinrung thnghim (vd:t, ccmcqun l,vv...)cngingnhau.

    ichngChng ta s thmtvik thutmi,vd ccgingmi.Chngtasnhgichngbiuhinnhthno?Chngtacnmtviichngsosnh,vdmtgingphbincnngdntrngrngri.

    VtrcacclthnghimL th nghim phi i din cho ng rung.Cc l gingnhau (vdtgingnhau,cy trng trc gingnhau,v.v...).L thnghimnian ton, trnhnhngquyph (vd:gia sc, n trm,v.v...).L thnghim niddng vingthm.

    CITHINCCHBTRTHNGHIMCANNGDN

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 60

    CcutYucucnhngutg?Nhngutnycthlyu,bngcchno,vgic?

    KchthccacclthnghimKhngqu ln (ri ro!),cngkhngqunh.Kch thc stythucvoloithnghim,vd:TNvgingkchthclcth10mx10m;Thnghimvchunbt:100mx20m.Lthnghimcphnranhgii,chial.

    LoibnhhnghngbaVdlcthuhoch,loibcchba0.5m.

    ThigianThigian ttnht bt u thnghim?Khino chunbt,s,ti,vv...Ttcnngdnlmthnghimcnglc?

    Theodi&nhgiCuithnghimchngtacnaraktlun.Vvy,sliugchngtacnthuthp?Ailm,khino,vbngcchno?

    pdngtheocnhn,cchqunlkhcnhauDng thnghimny c th c sdng th 1ging cymi, 1 vt nui laimi, 1 cch thc hinmi, vv...Nhng thnghimvinctdoquytnhcchqunlkthutmi.Vd1gingmic thc thnghim,mi thnghimvincthquytnhbaonhiuphnhspdng,mtgieo

    CCDNGTHNGHIMCANNGDN

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 61

    ssdng,slnlmcspdng,v.v...tytheoiukincah.

    Trongtrnghpny,ccmcqunlcththayinhiugiaccthnghimvin.iunycthgipnghincusp ng ca k thutmidi cc iu kin khc nhau.Mtkhc,ssosnhtrnghpnycthkhkhn. ThnghimsosnhNngdnscthmunsosnhgia2mcphnbnkhcnhau, hoc 2 cng thc cho n khc nhau, v.v... Nhng thnghimvin s cgngginhngbinkhckhng i,h cgngqunlkthutmunsosnhvicngiukinnhnhau(vd: cng loi t, cngging, trng cng lc, cngmt ,v.v...).

    Nhvy,spngtrcvsaucanghimthccthcsosnh.Mtlnna,ccbinkhcihigikhngi.

    Dngthnghimnycthddngsosnh.Tuynhin,cvilu l sut qu trnh th nghim, cc th nghim vin c thkhngthduytrccmcqun lnhnhau.Vdtrongsthnghimvin,cthcvithnghimvingptrngidocqunhiuvhquytnhnhc.iunysnhhngktqu.Thng thnghimvinc thkhngnhn thcchuquccbinkhngthnghimhgyra.

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 62

    THEODIVNHGITHNGHIM

    Cui th nghim, nng dn cn nh gi c v kt qu thnghimvphngphpthnghim.Snhginysannhngkhuyncov:- ssdngcakthutmi,- sthchinccthnghimtrongtnglai.

    toiukinddngchovicnhginy,nngdncnxcnh:- nhngmcchcathnghim,- nhngtiuchnhgi,- nhngchbo(indicators).

    Hcngcnquytnh:- loisliugnnthuthp,- aisthuthpsliu,cchno,khino,u,- nhngsliunyscghinhthno,v.v...

    Nngdnlunluntheodivnhginhngthnghimringcah.Thnghcngghichplithngtin.Trc,chngtatmhiunhngthctcanhngnngdnny.Bygi,chngtacthgiphcithinstheodi,ghichpvnhgicah.

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 63

    PHTTRINCCTIUCHTHEODIVNHGI

    o Nhng tiu chgnn sdng? (iunygip c thhamcch.iug lmmtging tthn,vd.Nngsut, laongihi,nngon,cli,vv...).

    o Nhng ch bo g s cho bit c t cnhng tiu ch haykhng?(vd,nngsut:[kg/ha]).

    o Chngtacnomnhngg?o Nhng thng tin g cn thit phi thu thp?V d: din tch l;

    tngcngsnlngcal;v.v...

    o Chngtaombngcchno?lythngtinbngcchno?,ailm,khino,u?(vd:Lcthuhoch,nngdnolngsnlngbngnvaphnggi,CBKNschuynisau;

    o Cchghichpnhngsliunynhthno?(vd:biughichp,sghichp).

    SDNGTIUCHCANNGDNNHGI

    Khi nhgimtk thut,nngdn thng sdngnhngtiuchkhcnhautheotnhtrngkinhtcah,giitnhvtuitc. V d,mt nng dn kh gi c th quan tm gi c thtrng,trongkhinngdnnghohniuquantmtrctincthlantonlngthc.Nngdnlphncthnthigian,dlm,vv...

    NHNGCUHICHCHT

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 64

    iunycnghalcngmtkthutcthcnhgittbimtsnngdn,trongkhinhngnngdnkhctchikthut.Ttcucnhngldoxcngnhginhth.

    NhlCBKN,chngtacthsdngmtscngclunranhngtiuchkhcnhauny.ChngtaKHNGnncgngpbucmingitrongCLBunhttr.Thayvo,chngtaccthnhvinkhcnhausdngnhngtiuchkhcnhau.

    o iukintinquyt,vd:yucuthayivqunlngrung;hptcvinhngnngdnkhc;CBKN,cnbthynhkthmving,v.v...

    o Nhngiukintinquytcthcthomn?Tnhthct?o Ccngunlccyucu(chiph):tinvn;t;nc;laong;ccvttkhc.

    o Linhunem li:vd,nngsut; li (gi th trng);gimchiph (t vt t, t lao ng i hi; khng su bnh; thi giannu;ngonming,vv...

    o Linhuntmthihayludi?o Riro.o pdngtrntonbngrungcah,trntonvng,v.v...o Phnngkhcnhthno?

    MTSTIUCHPHBINSDNGCHONHGI

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 65

    CCHGIRANHNGTIUCHCANNGDN

    Mtscngccthcsdngxcnhnhngtiuchcanngdn:

    nhgituyti

    ivimigiiphp (lachn)bnhicc thnhviniugthchvkhng thchvn,v ti sao.Nhvy,migiiphpcnhgitrngitrringcan,chtlngringcan.

    Sosnhcp

    Migiiphpcsosnhvittcnhnggiiphpkhc,tnggiiphpmt.Bnhiccthnhvingiiphpnohnnchnnuhphichngia2lachnny,vtisao.Bncngcthhiccthnhvinsosnhmigiiphp(vdccgingkhcnhau)vithctcah(vdgingcaaphngh).

    Xphngccgiiphp

    Ccthnhvincyucuxphngttcccgiiphpt(tia)athchn(tithiu)athch.Bnyucuhgiithchtisaomigiiphpnycathchhngiiphpkia.

    giaionny,ccthnhvinchalmthnghimviccgiiphpkhcnhau.Hcthkhngnhnthcttcnhngnghacaccgiiphp.NgaycCBKNcngc thkhngnhn thcttcnhngngha.Do,mts tiuchc thkhngcxcnhgiaionny.Cthbsungthmnhngtiuchsauny trongqu trnh thchin, theodivnhgi thnghim(bc3).

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 66

    Box10.VaitrcaCBKN

    o CBKNcniuhnhbitpny,o Bn nn c gng bao qut trnh ln t ca nng dn giu,

    ngi lnhaynamgii.Chng taKHNGcpminginhttr.Chngtacthlmvicringtngnhmnh(vd:nhmnngdnkhgi,nngdnngho,nhmphnkh,nhmphnngho).

    o Nngdncthkhngquenvittcccgiiphp.Bncthtrangbchobnkinthcvkinhnghimringchiasvih.

    o Nngdncthbqunmtstiuchlinquan.Chngtacthnhchnhngtiuchnyvyucuhchng.Tuynhin,chngtakhngaratiuchringcachngta.

    o Mtngoilrtquantrngiviluttrn!Dnvchnhphcngcthcnhngtiuchring(vd:kthutmikhngnhhngvmitrng;chngkhngtorascngthngvmtxhitrongvng;nngdnkhng lmnhnghotngphiphp;ccgiiphpchiphkhngqucao,dnskhngtitrchng).

    o K thutmi tng i n gin v cho kt qu thi gianngn.

    o Nhngquantmnhvycthcchuynthnhcctiuch.ychlnhnggivtiuchvcthcaratholunvinngdn.

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 67

    THUTHPSLIUVGHICHP

    Nnquan tmv tnhhiuqu, trnh lmmtqunhiu thigianchonngdn.Chnhngsliucnthitchonhgi(theonngdn)thnncthuthp.

    Sliukhngphirtchnhxc,khngihiomchnhxc.Tuynhin,ccnhhngvsaistnnc trnhcngnhiucngtt.

    Nhngdingiivolngtheocchaphngnncsdng,vdcngthayvha,githaychotn.

    Thuthpvghichpsliunnchthng.CcthnhvinCLBnnhiurvngailmg,khino,tisao.Cccngcnncngngincngtt.Cccngcsdngtheophngphpngnht.Tuynhin,ihilinhhot.HpCLB(khngphicnhn!)quytnhnhngiuchnh.

    o Biughichp (sheets).CBKNc thgipCLB thitkbiughi

    ngin.Cthsdngnhnghnhvkhilmvicvithnghimvinkhngbitch.Mtlachnkhc,tremihccthgipchamkhngbitchduytrsghichpvobiu.

    o Lchghi.Lchghic thcsdng ghichpnhngskinquantrng.Hocthigianbnphn,xtthuc,vv...

    o Ccbncanngdn.Cthcsdngghichp,vdsly lan cadchbnh trong thnghim, cck thutqun lkhcnhau,vv...

    VDVCNGCGHICHPSLIU

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 68

    o CLBstchcnhngcuchptheodivthmrungnhkchonhng thnghim.Nhngcuc thm ngvhpnhvyc thc t chc nhnggiai on thchhp ca thnghim.Trongnhngcuchptheodi,nhngghichpcthcsosnh,hngktqucthara,nhngiuchnhcthlm,nhngtiuchmicthnysinh,vv...CBKNcththamdviuhnhnhngcuc hp v thm ngnh vy.Nhngnng dn khng phi lthnh vin CLB c th c mi trong cc cuc thm ng thnghim(phtrin!).

    NHGITHNGHIM

    giaioncuithnghim,nngdnsnhgicckthut(ccgiiphp)hthnghimtheocchmhthchin.Snhginyschocckhuyncocvssdngcckthutvquytnhnhngthnghimtnglai.

    Nngdnsnhgi,CBKNtchcviuhnh.Snhginntu tin trnht lk thut thchhpchonngdn,khngphi chonhnghin cu.Do phngphp nhginn n gin.Cui cng, nng dn c th t h thc hin snhgitheocchringcah.

    Tintrnh

    Trckhinhgi,CBKNnnnghincukccsghichpcnhncanngdn lm thnghim.CBKNc thgiphhonchnhsghichpvhiuchnhccsaist.Vicxemccsghichptrcnhgithcsrthuchbivncthgiplmnhanhvtchcnhgitthn.NcthgipCBKNxcnhnhngchquantrngchotholun.

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 69

    1. CBKNnn gipnngdn lm thnghimnh li (xem li)

    mcchcathnghim.Hnnhiurmcch.Sutqutrnhnhgi,hnnghinhmcchthnghimtrongu.Vicnhginntptrungvomcchthnghim.

    2. Sut qu trnh nh gi, nng dn lm th nghim nn sdngnhng tiu ch ring cah, cpht trin trc trongtintrnhPTD(bc2).Hnnnh li(xem li)ttccc tiu ch, tng cimt.Mi tiu ch h phi r v hiuthngnhtnhau:ttcthnghimvinnngiithchntheomt cchgingnhau.H cngnnxc nh s liu c thihichocctiuch.

    3. Nngdnlmthnghimtrnhbysliucah(vd,nngsut).CBKNspxpnhngsliunytrongmtbng(xemvdtrangktip).Mtssliuslnhlng.Ccsliukhcc thnh tnh,phn nhdihnh thcmtkhiutngtrng,vd:

    xxx,xx,hayx+,hay,.hay/

    Trnghpcnhngkhcbitchnhgiaccs liu,nngdn lm thnghimnncgng tmra ldo tisao.Nhngkhcbitnyxyranh thno?Hcngsphicungcpccthngtinlinquankhc,vdlngphnsdng,tnhtrngcdi,vv...Ccthngtinnycthcphnnhlinhnhnglutrongbng.

    Cc thnghimvincngcn thit tm rabtknhng tnhhungcbit,haybtthngnomcthlmsailchktqucathnghim,vdlngmacaohaythpbtthng,vv...NngdnvCBKNnnnhlmiunykhinhngkt

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 70

    qukhngtnhmongmun.Nhngnhngtnhhungbtthng,vd tsubnhxyramtcchbtthng,cthcngcnhhngttnccktquthnghim.Nhvy,ccktquskhngidinchomtvbnhthng.Vvy,ngay c nu cc kt qu ph hp vi hay vt qu vi smongi,nngdnvCBKNvncnthitthichnhmnhcbtknhngtnhhungbtthngnokhng.

    4. Ccs liukhng tincyc th loib.Vd l thnghimcamtnngdncthbthithinngdogiascthrong,dnnktquthtthotnngsutln.Sliunngsutcangyskhcrtnhiusoviccthnghimvinkhc.Bnc th loibs liucang ybivns lmsai lchsphntch.

    Nhng cn thn, ng loi b s liu qu sm! ng xemchngnh s liukhng tin cyqu sm.Nhngkhcbitthtscthcgiasliucanhngthnghimvinkhcnhau.Lunluncgngtmraldotisao.Thngnhngskhcnhaunyldoskhcnhauvmitrnghaykhcnhauvsqunl.Nhngskhcnhaunhvycthrtidinchoskhngngnhttrongcngngvcncxemxttrongqutrnhphntch.

    5. Thitlpccgitrdybinthinvtrungbnh(averagesandranges).Hycn thn,cc trungbnhc thgip tm ttmtb s liunhng chngcng c th chegiunhng skhcbitquantrng.Trongthct,rtcnthitphnnhdybinthincasliu(thpnhtncaonht).

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 71

    VDVCHUNBBNGNHGI

    Bng1.Nngsutccgingla(tn/ha):ThNghimVin(TNV)

    GingA GingB GingC Nhnglu

    TNV1 7.0 5.0 5.0 TNV2 6.5 5.5 4.5 TNV3 6.0 4.5 4.5 TNV4 4.5 4.5 4.0 BntphnTrungbnhBinthin

    6.04.57.0

    4.84.55.5

    4.44.05.0

    6. Ccthnghimvinnnaraktluntheocctiuchkho

    st:gingnobiuhintttheotiuchny?(Vdgingnochonngsutcaonht?Dinhngiuking?).Trongkhiaraccktlun,ngqunrngcciukinkhcnhaugianngdnnyvinngdnkhc.Cnngdncttthn,cnngdntxuhn.Mtvinngdnctinvnnhiu hn, nhng ngi khc c t hn, v v.v...Ging ttnhtivimtnngdnnycthkhngttivinngdnkhc.

    7. Lplibc2nbc6chottccctiuch,tngtiuch

    mt.Phn nh tt c cc tiu chv cc trungbnh/dybinngtrongmtbngmi,trntgiyln(xemvd).

    Thct,bng2trnhbymtxphngmatrn.Ccsvccloi cho im khc nhau c th d dng c chuyn ithnhnhngduchm.Ncngrtlthsosnhmatrn

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 72

    ny vima trn c lm trc y trong tin trnh PTD(bc2caPTD):cbtkskhcnhaunogia2matrn?Tisaocnhngskhcnhauny?

    8. Ccthnghimvinschoktluncuicngcahvphttrin cc khuyn co. Nhng cu hi sau y c th gipngiiuhnhhngdnnngdn:

    Cuhigi:

    o Nhng la chn no (v d, cc ging) th hin l c trin vngnht?Tisao?Dinhngiuking?Choitngnngdnno?

    o Hiuquvhthngcanhtc:- Nhng k thutny c gip gii quyt cc trngi khc khng?Haytoranhngtrngimi?Nhngtrngino?

    - Chng(ccgiiphp)ctoranhngchimichosphttrinccmhnhcanhtcsaunykhng?Nhngchino?

    - Chngcgiptngssdngccnguntinguynkhng?Vdchnggipphttrinskthpcytrngvvtnuikhng?

    - Chngc lmchohthngcanhtcadnghnv trirohn,nhlsbinngvgic,lngmathtthng,v.v...

    o Chngtacthxemnhngktluntrnlngtincykhng?o Chng ta sn sng sdng cc la chn trinvng trnnngtrichngta,trnquimlnhn?Cbtcnhngyucuvsthchnghino?

    o Chngtasnsngphbinchngchonhngnngdnkhc?o Haychngtacnthchinthnghimthmna?

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 73

    9. Cuicng,ccthnghimvinnnnhgicchhthchinthnghim.Nhngimmnhvnhngimyutrongcch chng ta b tr v thc hin th nghim l g?Cn cnhngcitingnnthchinchonhngthnghimcavmati?

    VDVCHUNBBNGNHGI

    Bng2.Bngnhgitnghpcctiuch:

    Tiuch GingA GingB GingC Cclu

    Nngsut(tn/ha)

    4.57.0TB:6.0

    4.55.5TB:4.8

    4.05.0TB:4.4

    Apngviphncao

    Khngchyl

    xx x x

    Ngoncm / . Gi n +

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 74

    Box11.Yucuvknng&thi

    o Suynghm!Scmnhncanngdncthkhcvibn.Cccmnhnkhcnhaucngscgianhngnngdn.

    o Khngpbuc thngnht chung, thngnht chungkhngihi.

    o Cgngtrnhslnt.o Yucunhiucuhiosu.Sdngnhiucuhim.o Cgngsdngccnvo lngaphngmnng

    dnquenthuc.

    o Trcquanhaminhhartquantrng.Vdsdngcctgiylnvccbngbiu.Cgngsdngccbiutngtngtrngchocctiuch,gitr.

    o Snhgicanngdnvcc thnghimrtquan trngtrongPTD.Dnhthigian,khngviv(nhnlp!).

    o Khngkodibuinhgiqu lu.Ttnht,c th trinkhainhgiqua2cuchpkhcnhau.

    (PartlyadaptedfromVeldhuizen,Laurensvanetal,Veldhuizen,Laurensvanetal,1997.DevelopingtechnologywithFarmers,ETC)

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 75

    BC4PHTRINKTQU

    QUNGBTRONGTOT&PTD

    Phngphpkhuynnngthngthng(ToT)tptrungvoschuyngiaocck thutnngnghip.Huhtnhngk thutnycphttrinvkhuyncobiccnhkhoahchaycccngty,nhmthuytphcnngdnsdngnhngkthutny.Ccthngtinthgiihn,chnghnccthngtinlinquann nhng hn ch ca k thut.Cc thng tin thng c xuhngchtrngvkthut.Cckhacnhkinht,xhi,vnha,v.v...thngbqua.Nngdnthhunhkhngcbaogmtrongsphttrincctliuqungbtheocchny.

    Tuynhin,trongPTDchngtacgngphbinnhngthngtinvcckthutcphttrinhaycthcnghimbichnhnngdn.Khngnhmthuytphcnngdnsdngmtk thutringbitno.Thayvo,chng tacungcpchohmt gi (basket) nhng k thut mi (nhng la chn) vkhuynkhchh thnghimnhng lachnny.Chng tacungcpchohttcnhngthngtinihicthlachn.Cc thng tinv k thut cngnh v cc lnhvc sinh thi,kinht,xhi,vnhascbaogm.Trongthct,ccthngtins tp trungvocc tiuchmnngdnsdngchovicthchinthnghimvnhgithnghimcah(xembc3).

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 76

    Cstrinvngvnhnghnchcanhngkthutmichoccitngnngdnkhcnhau(vkinht,giitnh,tuitcv.v)cngsccpvo.iunyihinhngthnghimvinban u cng sbaogm trongvicpht trin cc t liukhuynnng.

    Hnna,trongPTDchngtakhngchcphbinrngricckthutctrinvng,chngtacncphbinphngphpPTD.NngdnvCBKNcthphbinnhngquanimcahvphngphp,v cc cng ch sdng,v ccknnghbitc,v.v...Nhvy,chngtacgngphbinchonhngnngdnkhcvCBKNchnhhthnghimphngphpPTD.

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 77

    Tiuch TOT PTDPhbinnhngg?

    Cctinbkthutmi

    Cctinbkthutmi+nhngkinhnghimviPTD

    Ngunkthutmi

    Cckthutmicphttrinbiccnhkhoahc

    Cckthutmicphttrinhaythcnghimbichnhnngdn

    Mcchnhm

    Thuytphcnhngnngdnpdngkthut

    Khuynkhchnngdnthnghimchnlacckthutphhpvih

    Slngcclachnara

    Mtkthutmi Giccgiiphpkthutkhcnhau(nhnggiiphpkhcnhauchocngmtvn)

    Loithngtin

    Huhtlccthngtinkthut.Hunhtutrungvkhnngcakthutmi

    Ccthngtinvkthutcngnhvsinhthi,kinht,xhi,vnha,v.v...Ttcnhngthngtinyucucthlachn.Baogmcthngtinvkhnngvhnchcakthut.

    Quanimvnhmmctiu

    Cccngngcanhtcgingnhau.Hunhkhngcskhcnhaugiaccnngdn

    Cccngngcanhtckhngngnhtnhau.Docsluvkinht,gii,tuitc,dntcv.v..khcnhaugiaccnngdn

    Aithitkcctliu?

    CnbKhuynnng(CBKN)

    Nngdn+CBKN

    SKHCNHAUGIAToTVPTDTRONGQUNGB

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 78

    QUNGBTRUYNTHNG&PTD

    TrongPTD,trctinchngtacgngnghincunhngcchtruynthngvqungbtruynthng.Mtvivdcccchvkxoqungbtruynthngnh:

    Nngdn thmving bn cah.Trongnhng cucvingthmnhvy,cckinhnghim,vtcht,vdhtgingctraoi.

    Nngdnni chuynvi thng li.Trongnhng cuc trchuynnhvynngdncththuthpnhiuthngtinvnhucuthtrng(ccsnphm,chtlng)vgic.

    Nhngcuchuyn,biht,chuyntucchiastrongcccuchp/gpg,cbitcccucgpgkhngchnhthc,chnghnqunx,mtic,v.v...

    Biudinvnnghaphng,rphtaphng,chngtrnhphtthanhnhnngaphng,v.v...

    Nhng c ch truyn thng v qung b truyn thng nythng rt c hiu qu. Thc t, nhiu k thutmi v nngnghip c ph bin thng qua nhng c ch nh vy,mkhngcbtcsthamgianocaCBKN!

    Dnhin,nhngcchtruynthngnycngcnhnghnchcan,chnghn:

    Squngbnyxyramtcchtnhc,chkhicchin,khngckhochtrc.

    Squngbnngikhc,nhnghngxmaphngcthchm.

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 79

    Giivnhnghnchkhccavnhaxhicthcntrsphbinnhanh.

    Nhngthngtincthdbbpmo/sailchkhitruynbtmingnginysangngikia(tamsaothtbn).

    PTDscvndngvcngccccchtruynthngvqungbtruynthngny.Mtvivdcthpdng:

    CBKNcachng taqu t.Hkhng th lmvicvi ttccccngng trongmthuyn.Tuynhin,mtsxcthlinktgngivixkhc.Cnhius truyn thngangxy ragia cc x trong cm x.CBKN c thbt u tintrnhPTD mt x trong cm.C ch truyn thng truynthng sgip phbinkinhnghimPTDv ccktqunccxkhctrongcm.

    Nngdn s baogm trongqungb.Chng ta c th tphunvhtrcckhuynnngvinnngdn.

    Chngtacthtchcnhngcucthamquantraoigiaccnngdn.

    Sdngphng tinnghe nhn.Cngvicnyc thbaogmvicghihnh,ghimcccuctholungianhngnngdn, cc bi ht, kch, v.v...C thpht chng trnTV hayradio,cngcthsdngtrongcccuchpvinngdn,niqunx,nihihpkhc,v.v...

    Tiliubn,bntintrnbo,tiliuchonngdn,v.v...

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 80

    PHNGTINNGHENHN

    Phngtinnghenhnnhbngvideo,daCD,phttrnTV,pht thanh radio,v.v...c thgip lm tng thm squan tmcanngdnvcckthutmi.

    Tuynhin,khngnnmongmiqunhiustcngcacngcnghe nhnn l.Chngnncsdngkthpviccphngphpqungbkhcnhtiliubm,stay/cmnang,thamquan,tphunthct.

    Hnna,hinticnhiuchngtrnhnghenhnkm.Vd,nhngqungcothngmithuctrsutrnTVlnhngvdxucththyr.Nhngqungconykhnghlucungcpchonngdnnhngthngtinccnnhck.Chngnthunmunquynrnngdnmuasnphm.

    Diylmtshngdnvcchtoranhngvt liukhuynnngnghenhnchiuqu.

    NHHNG

    1. Nnnhhngchchophng tinnghe nhn.Trctin,bnnn nhngha r rngvn bnmunni n.Tonbvicghihnh,ghimnntutrungvochcth,khnglmlchch.

    2. K n,bn cnxc nhkhngi cabn.Ai lngimthng tin sphcvn?Chonngdn mi trng sinhthi nng nghip no?Cho nngdn giu hay ngho?Chonnghayphn,KinhhayKhmer?vv...Khi thitkccvtliukhuynnngnghenhn,bnnnlungitrongulthngtinphcvchokhngicabn.

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 81

    3. Nng dn thch chn la t gi ca nhng gii php kthut.Nucth,phngtinnghenhnkhngnnchcpmtmtthnhtlnhiugiiphpchomtvn.Vd,nhiuginglachnsm,nhiuloinngdcphngtrrynu,nhiucchphila,v.v...

    4. Nngdn thng la chngiiphpmt cchkhng chnhthc.Ttcthngtinyucucthlachnnncbaogmtrongvicghi hnh,ghim.Khngchccthngtinvkthut,mcnccthngtinvsinhthi,kinht,xhi,vnho,v.v...vnhngncacclachnkhcnhau.Ctimnngvnhnghnchcamigiiphpnncbaogm.TrongPTD, chng ta sphbinnhngktqu ca cc thnghim c nng dn thc hin.Nhng th nghim vinnngdnnysdngnhngtiuchringcahnhgicclachn.Nhngtiuchnysrtlinquannnngdnkhc.Do,ccphng tinqungbnghe nhncachng tann sdng cc tiu ch cho nh gi ca nhngnngdnthnghimvin.CBKNcthbsungthmnhngyutkhc.

    5. rngkhngischnhphnmhnghevnhnthy.iunyc1nrtquantrngvnidungcaphngtinkhuynnngnghe nhn.Nhngbng hnh ca chng tannnhmtngsquantmchcanngdn.Nhngbng hnh khng nn cung cp qu nhiu chi tit, thng tin kthut.Vd,chnhxc liu lng thuc trsu, lngphnbn, chi titk thutmy sy,v.v...Khngi s trnnchnvskhngnhttcnhngchititny.Thayvo,nhngbnghnhnntutrungvonhnguimvnhcimquantrngcanhnglachnkthutkhcnhau.Nunng dn quan tm v cc la chn k thut ny, nhng

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 82

    phngphpkhuynnngkhcscungcpvinhiuchititkthuthn,vdccti liubmvkthut,cmnang,thamquan,thctptphundoCBKNhaynhngnngdnlmthnghim.

    CCHTRNHBYTHNGTIN

    1. Vicghihnh,ghimnnbtchtvthuhtsquantmcakhngi.Tonbhnhghituncuinnthhinmtcchtnhin.Ghihnhkodicngmtngicphngvn,cngmtnginhnvomyquayvnichuyn,v.v...trnndnhmchn.Ngixemsnhanhchngmthngth.

    2. Huhtccbitngthutnnctrnhbybingicging tt (ngi bit cch kim sot ging), chuyn nghip.Ging cahnn r rng, tnhin.Hnnbit cchnhnmnhnhngquan trng.Nn trnhniviginguusdlmnhmchn,mtsthuht.

    3. Cht lng thng tinc thc trnhbybngnhiucch.Mtsvdnh:Ngitngtrnhcthtrnhbymtcuchuyn.Cuchuynnyc thcminhhavihnhnhnhnmnhnhngimquan trngcacuchuyn;Ccbicahay th c thc sdng trnhby thng tin theocchgiitr/thgin.Lnna,cchnycthkmvihnhnhminhhachonhngimquantrng;Dinkchdonngdnhaykchscthcghihnhli;Nhngtam,tholunngngiaccnngdncthghihnhli,haylphngvnnngdnvkvkinhnghimcah.Ccphngvnvtholunnycthikmvighihnh(quayphim).

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 83

    Trongvicghihnh, thng tinvs lngc thc trnhby theo cc hnh thc nh bng biu, th, biu ngin.cbit,ccbiuhnhthanhhayhnhbnhcthdhiu.Cchnhnhcthghilitccpphch(posters)canngdntrongqutrnhthchinPTD,vdhnhnhvktqucabitpxphngmatrn.

    4. Tngnndhiu,trnhnhngtngkhoahc.

    5. Ghihnhnni t thng tin tngqutnnhng thng tinchitithn.

    CUTRCCAKCHBN

    i.Giithiu

    Gii thiunn tmttgn, thi lngmtpht.Gii thiunntrnhbyvn tamun a ra.Cngnngii thiu tm ttnhnggiiphpkhthikhcchovn.

    Phngiithiurtquantrng!Tanncgngtosbtchtgychnkhngingaytmu.Quayphimngiangnilcnynntrnh.Tthnlnnsdngghihnhminhhachovnvcclachn.

    ii.Phnnidungchnh

    Phnnidung chnh trnhby cc la chnkhcnhau chi tithn.Ttccc thng tinnngdncn thnghim,snhgicngbngcclachnkhcnhaunntrnhbyphnny.

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 84

    iii.Ktlun

    Ktlunnnlplitmttvnvnhngukhuytimcaccgiiphpkhcnhau.Mtvihnhnhquantrngghilcucthsdnglichoktlun.Hnhnhcthkmtheonhcgyshpdn.

    Box12.Nhngluquantrng

    o Cctliunghenhnnncxydngtheocchgngivinngdn.Nngdncthgipchngtaquytnhiugnntruynthngvcchlmnhthno.

    o CcquanimcaccthnhvinculcbPTD,nhngthnghimvinvicc lachnkhcnhaunncbaogm.Hnhgicc lachn,sdngcctiuchringcah.Cc tiu chv snhginy linquannhiu nnhngnngdnkhc.Hc thbitnhng lachnnophhpchonngdnkhgiu,cinophhpchongingho,cinophhpchongiivcinonamgii,v.v..vtisao!Thngtinnyrtcnthitchosphttrincctliukhuynnngchiuqu.

    o Kch bn ca cc t liu khuyn nng nghe nhn ny nnctrnhbyvtholunviccnngdnthucitngkhngidkin.Nhnggpcahc thgipchng taiuchnhlncui.

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 85

    C2dngca ti liubm: (i)Ti liubmk thutv (ii)Ti liugi squan tm (nh cc t riqung co).Mt cchtngqut,tiliubmcnhngcimsau:

    1. Huhtcctiliubmcmcchgingnhnhngcngcnghe nhnkhc.Chngcng tonnschcanngdn.Tiliubmnnitimtvnringbitvmtcmt sccgiiphpkh thi.Chngnncungcpchonngdnccthngtincnthitnhgimilachn.

    2. Ni dung v cu trc ca ti liu bm ging nh nhngphng tinnghe nhn (xem cu trc kch bn).Cc bngbiu,ccbiucthcsdngtrnhbyccthngtinnhlng.Hnhnh,hnhv,hahnhv.v...cthcsdnglmtngthmccimquantrng.

    3. Cctiliubmvkthut(haycmnangchonngdn)scungcpchititkthutnhiuhn.Tiliunythngthinvmtk thut,vd ti liubmvmt loi thuc su,mtloimysyla,v.v...Chngsbaogmttcccchititkthutihipdng.Cgngnhnmnhnhngthngtinquan trngnht cngnhiu cng tt.Cchnhv c thcsdngminhha,vdssdngantoncamtloithuctrsu,vcthtngbcmt.

    4. Trnhbymttiliubmcntheocutrc(khngnnvitqunhiu trong ti liubm).Cchvaphi dc.Cungin,ngngn,dng tng thngdng.Sdngnhiuhnhv,nhminhhachonidung.

    TILIUBM

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 86

    Nhngcucthamquanhctpcthlcngcphtrinchiuqucao.Nhngnngdncquan tm nvnc thnocththamquannhngnngdnkhc.Nhngnngdnang tm c vimt loimy gt lami c th tham quannhngnngdnkhcthnghimloimynyri.

    Nhng cucving thm trao inhvy c th c t chcgianhngnngdn trongcngmtx,haygianhngcngngkhcnhau.

    Thigiancacuc thamquanc th thayi tviginctun, ty thucvomc ch ca chuyn thamquan.Cccuctham quan nhm lm gia tng s quan tm ca nng dn skhng tnnhiu thigian.Nhngcccuc thamquank thutstnnhiuthigianhnvnngdnhccchsdngmtkthutcthcthmtnhiungy.

    TCHCNHNGCUCTHAMQUANNHTHNO?

    Bnstchcnhngcucthamquannynhthno?Sauylmtvikhuynco:

    1. Xydngmcchcacucthamquan.

    Vngchngtamungiiquyt?Nhngkthutgchngtamunhchi?Cnnlcucthamquanchnhmlmtngschcanngdnvcungcpchohnhngthngtintngqut?Haynnlcucthamquannhmmcchitithn,tphunkthut?

    THAMQUANHCTP

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 87

    2. Xydng tiuch chnnhng thnhvin thamquan.Slngthnhvinthamquannngiihntial57ngidhngdnvgiaotip.

    3. Chunbbng litk tng thamquan.Phncngnhimv,aitptrungvvngtrongbnglitk.

    4. Spxpdngoi,vdtuxe,ch,tichnh,ngilinh,v.v...

    5. Tchccktthngtinlisaucucthamquan.Nnbocolicigvcchno?

    6. Tholuncchcthpdng,sdngnhngphthintmthy trong cuc tham quan. Pht trinmt k hoch hnhng.

    7. Theodiktqucacucthamquan.Theodisthchincakhochhnhng.

    NHNGUIM

    Nngdncthhckinhnghimcanhngnngdnkhc.Hcththyccktqucanhngthnghimthchinbinhngnngdnbn.H c thhcvnhngkhnngvnhnghnchcacckthutmi.

    Thngccvttnhhtginghaycccngcsctraoitrongnhngcucthamquannhvy.

    Nhngcuc thamquannh thc th tomiquanhgnktludigianngdnvinngdnvvicccngng.

    Mtcuc thamquannnhngnngdn thchinPTDcth gip ph bin phng php PTD.Nng dn vCBKNcthamquancthquantmbtuPTDringcah.

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 88

    Nhng nng dn, ngi c nhng nng dn khc hocCBKNvingthmscmthytho.Httinvuytncah s tng ln. Tht s cng ging nh vy i vi ngithamquan.Hctpthnngdnbuchnvtrthnhthnhphncaonkhch.Hthovuytncngstngln.

    NHNGHNCH

    Nukhngc t chc tt,cuc thamquan skhnghiuqu.iuquantm ldnhthigianchochunbmtcucthamquanlrtcnthit.Saukhithamquan,dnhnhiuthigianhnlpkhochhnhng,theodiktqucacucthamquan.

    Thamquanhctpcthtnkmnhiu. Lc,nngdncthquvuisngvqunmcchca

    cuc thamquan.Hnh trnhnnhngaimxa, thayvhchi,trthnhmcchcacucdulch.

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 89

    Nngdnlunlungivaitrquantrngtrongvicphbincckthutnngnghip,ngayckhngctcngcaCBKN.V d nng dn thung thm ving nhau v trao i kinhnghim,traoigingmi.

    Lc lngCBKNthrt t.Hkhngthbaotrmhtcccngng.Tuynhin,trongnhiutrnghpCBKNcthsdngnhngngunlccachnhnngdn.Nngdntrthnhnhngkhuynnngvin.

    1. Mtsnngdn cth lnhngthnghimvinthamgiatrongtintrnhPTD(bc3)cthtrthnhnhngngicknngtttronghngdnnhngnngdnkhcvcckthutmhthnghimvpdng.Hcthtruyntchonhngnngdnkhcmt cchkhng chnh thc, cngnhtrongcccuchihp,tphun,thamquan,v.v...

    2. Saumthayvinm thchinPTD,mtsnngdnquendnvicccngcPTDvccknnggiaotipcahccithintt.NhngnngdnnhvycthbtutchcviuhnhcccuchpPTD.HcthcvnchonhngnngdnkhcvthitkccthnghimPTD.HcthiuhnhtheodivnhgiccthnghimPTD.Hcthvitti liucckinhnghimPTD.Dndn,hc thm trchvaitrcaCBKN.LcnyCBKNchthnhthongthmvinghvtvnchoh.

    NNGDNNHNGKHUYNNNGVIN

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 90

    Box 13. Nhng c tnh camt khuyn nng vin lnngdnchiuqu

    o Nngdn tchcc lm thnghimcck thutnngnghipvtngthamgiatrongmtvithnghimPTD.

    o Nngdnthhinkhimtnvtt.o Nngdnhnghigipnhngnngdnkhc.Thng

    htngthamgiacngvictnguyntrc.

    o Nngdncquanhttvicngngo Nngdncthigianrnhlmvicvinhngnngdn

    khc.

    o Nngdncmtsknngcbn(cchgiaotip).NHNGUIM

    Nhngkhuynnngvin lnngdn thquenvicciukinmi trng aphng: sinh thi,kinh t xhi,vnhav tchc.Hcngquenvicc trngivchicaaphng.

    Khuynnngvinlnngdnsdnglintingniaphng.Nngdncthhiuddng.

    Nngdn tin tngKhuynnngvin lnngdnhn.Hcthhamthchhctanhtahn ltCBKN.SthamgiacakhuynnngvinnngdncthgimbtmtscngviccaCBKN.LcnyCBKNcthtptrungchocccngngkhc.CBKNsvnvingthmnhngkhuynnngvinnngdnnhngchvivaitrtvn.

    Chiph chokhuynnngvin lnngdnhot ng th thnnhiusovichoCBKN.

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 91

    NHNGHNCH

    C th c nhng trng hp chn sai nhng khuyn nngvin l nngdn.H c th chnmt ngi khng c khnngkhuynnngcbn,nhngbivng tacuy tn,ca v, c th cho h cng vic lm, v.v... CBKN nn gipnhngnngdnxydngcc tiuch ttchovic lachncckhuynnngvinnngdn.

    Mt s nng dn l ph n c th l nhng cng tc vinkhuynnnghiuqu.Nhngnhngnamnngdn c thkhngnhnrah.Hoclnhngrngbucxhi,vnhacthcntrhmtrchvaitrcamtkhuynnngvin.

    Nhngkhuynnngvinlnngdncthcnhiunhimvkhc.Lc ,h c thxao lng cngvickhuynnngcah.

    Nhngkhuynnngvin lnngdn c thhchi tngichmvihinhiushunluyn.

    Nhngkhuynnngvinnngdncthcnhiukhkhntrongvicchunbccbocovcngvicgiytkhc.

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 92

    Box14.Cchtrchokhuynnngvinnngdn

    o CBKN s dn dn ngng vic iu hnh cc cuc hi hpPTD, thayvo lkhuynnngvin nngdn.CBKNsvn thnh thong thm cc CLB, nhng ch c vn nhngkhuynnngvinnngdnny.

    o CBKN v cc t chc h tr khuyn nng nh Trung TmKhuynNng c th tp hun nhng khuyn nng vin nngdn.

    o Cc t chch trkhuynnng c thgipnhngkhuynnngvinnngdnthitkcctliukhuynnng.

    o Cc t chch trkhuynnngc thcungcpchonhngkhuynnngvinlnngdnccvnphngphm,ccthitbngin,schv,vcctpchlinquan,v.v...

    o Mtskhuynnngvin lnngdn,hbnhiuthigianchocngvickhuynnng.Cc tchch trkhuynnngc th cung cpmt t tin th lao (bidng) cho s cnghincah.

    DE

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 93

    NGY:THIGIAN:HNGDNVIN:

    MCTIU:

    Saukhihcxongphnny,cchcvinshiurvcththchnhccccngcnhphngphpngno,phnnhm,xydngcyvn,phngvnbncutrc,xphngmatrnvxphnggiu ngho,m c thc sdng ccbckhcnhaucatintrnhPTD.

    PhnIVCccngchtr

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 94

    CCNIDUNG:

    1. Phngphpngno2. Phnnhmnh3. Cyvn4. Phngvnbncutrc5. XphngMatrn6. Xphnggiungho

    YUCUHUNLUYN:

    S dng nhiu phng php: bi ging, ng no, tho lunnhm,thchnhngvai,v.v...choccnidungtrn

    TRHUNC:

    LCD hay OHP projector, bng phn, giy kh ln (A0), vitmarker

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 95

    PHNGPHPNGNO

    Phngphpngno (brainstorming)haycngi lphngphp suynghnhanh.Phngphpny c th to chi chonhiungithamgiavchophpbnthuthpcnhiuthngtintrongthigianngnnht.VTDNGCNTHIT

    Giy kh ln (poster) hoc bngen,Thgiymu(cards),Bngkeogiy,VitMarkerhocphn.

    PhnIVCccngchtr

    Bichngdn

    Hnh6.Thchnhngnoviccthghi(cards)

  • PTD PHT TRIN K THUT C S THAM GIA 96

    CCBC

    1. Cc thnh vin thamd tp hp tho lun chung.H ngithnhmtnavngtrn.Ngiiuhnhtcuhi.

    2. Chomtviphtccthnhvinthamdchunbkinphnhicnhnvcuhi.

    3. Bygi,ngiiuhnhyuculnltmithnhvintrlicuhi.Trongvngu,mi thnhvin thamdc thchomtcutrli.

    4. Ccthnhvinthamdkhngnnnhnxtcutrlicaccthnhvinkhc.Ngaycngiiukhincngkhngcphpnhnxt.Tuynhin,ngiiukhincthyucuccthnhvintrnhbyrhncutrlicahtrckhichuynsangnidungkhc.

    5. Ngay c thnh vin thamd c ng vi c