3. rui ro suc khoe cua bx ih
TRANSCRIPT
Hồ Quang TuấnViện Khoa học & Kỹ thuật Hạt nhân179 Hoàng Quốc Việt, Cầu Giấy, Hà NộiEmail: [email protected]đt: 0983 572 050
RỦI RO SỨC KHỎE CỦA BỨC XẠ ION HÓA
NỘI DUNG
I. Ảnh hưởng của bức xạ ở cấp độ phân tử và tế bàoII. Ảnh hưởng của bức xạ tới mô, cơ quanIII. Triệu chứng lâm sàng do bức xạIV. Một số tai nạn bức xạ
I.1 Ảnh hưởng của bức xạ ở cấp độ phân tửCơ chế
TRỰC TIẾP (alpha, notron chiếm ưu thế)
GIÁN TIẾP (tia X và gamma chiếm ưu thế)
Tia XTia g
a b
Các liên kết bị bẻ gẫy bởi bức xạ OH IR – C = NHimidol (enol)
O IIR – C = NH2
amide (ketol)Tautome hóa
I. 1Ảnh hưởng của bức xạ ở cấp độ phân tửCơ chế TRỰC TIẾP
I. 1Ảnh hưởng của bức xạ ở cấp độ phân tửCơ chế GIÁN TIẾP
P+
e-
Tia XTia g
O
H
H
OH-
H+
H•
HO•
O3
H2O2
I. 1 Ảnh hưởng của bức xạ ở cấp độ phân tửCơ chế GIÁN TIẾP
Thời gian sống của các gốc tự do rất ngắn (10-10s) nên chỉ các gốc sinh ra trong cột nước đường kính 2 – 3nm xung quanh ADN là có thể tham gia vào hiệu ứng gián tiếp
I. 1Ảnh hưởng của bức xạ ở cấp độ phân tửCơ chế GIÁN TIẾP
HO2o RO2
o
3nmHo
OHo Ho
OHo
ADN là mục tiêu ảnh hưởng chính của bức xạ khi tác động tới tế bào
I. 2 Ảnh hưởng của bức xạ ở cấp độ tế bào
Đứt gãy liên kết đơn Đứt gãy liên kết kép
Hỏng lõi
Nếu quá trình sửa chữa ADN bị lỗi
ADN không thể hồi phụcVới đứt gãy liên kết kép
ADN bị sửa lỗi sai
Hiệu ứng độc tế bào Đột biến
I. 2 Ảnh hưởng của bức xạ ở cấp độ tế bàoADN
Bức xạ
Đôi NST bình thường
NST mất tâm
Phục hồi
Bẻ gẫy tạo phân mảnh
Hoán vị
Hoán vị tâm đôi
Tạo tâm đôi
I. 2 Ảnh hưởng của bức xạ ở cấp độ tế bàoNST
Tủy xương Da Hệ thần kinhtrung ương
II. Ảnh hưởng của bức xạ tới mô, cơ quan
Nhạy bức xạ trung bình• Da• Màng mạch máu• Phổi• Thận• Gan• Thủy tinh thể
Độ nhạy bức xạ cao• Mô bạch huyết• Tủy xương• Biểu mô ruột, dạ dày• Tuyến sinh dục• Mô phôi thai
Độ nhạy bức xạ thấp nhất• Hệ thần kinh trung
ương• Cơ bắp• Xương, sụn• Mô liên kết
I.3 Giản đồ thời gian
Hóa học
Gốc tự do
10-10 giây
1. Proteins2. Màng mỏng3. ADN
Ảnh hưởng sinh học cấp
phân tửTế bào, mô,
Toàn bộ cơ thể
Giờ - năm
Ảnh hưởng sinh học
giây – giờ
III. Triệu chứng lâm sàng do bức xạKhi liều bức xạ tới cơ thể nằm trong ngưỡng
liều thấp, xác suất xảy ra các ảnh hưởng tới cơ thể sẽ tuyến tính với mức liều.
Liều (<1,5 Gy/Sv)
Xác
suấ
t xảy
ra
Mức
độ
trầm
trọn
g
Đặc trưng của các hiệu ứng ngẫu nhiên
pD = a*D
Đặc trưng không tuyến tính
Khi phải nhận một liều chiếu cao hơn ngưỡng nhất định, trong cơ thể sống nhất định sẽ xảy ra những hiệu ứng sinh học mà mức độ trầm trọng phụ thuộc vào liều chiếu, đây là Hiệu ứng tất định.
III. Triệu chứng lâm sàng do bức xạ
Liều, Gy/Sv
Mức
độ
trầm
trọn
g
Xác
suấ
t xảy
ra
Ngưỡng (1,5 Sv)
Đặc trưng của hiệu ứng tất định: Mức trầm trọng tăng theo mức liều; Xác xuất xảy ra không phụ thuộc vào liều.
Bỏng da
Chóng mặt
Nôn
Tử vong
III. Triệu chứng lâm sàng do bức xạ
(1) Tóc: rụng nhanh và tạo thành đám khi chiếu liều >2Sv
(2) Não: không thể bị phá hủy trực tiếp trừ khi bị chiếu liều 50Sv. Bức xạ có thể tiêu diệt các tế bào thần kinh và các mạch máu nhỏ gây ra co giật hoặc chết tức thì.
(3) Tuyến giáp: bộ phận cơ thể đặc biệt dễ tổn thương bởi các loại bức xạ khác nhau.Tuy nhiên khi sử dụng NaI131 vừa phải sẽ giúp giảm ảnh hưởng của bức xạ lên tuyến này.
(4) Máu: khi cơ thể bị chiếu liều ~1Sv , bạch cầu sẽ giảm dần, cơ thể ngày càng phản ứng yếu ớt với tác động- bệnh bức xạ nhẹ. Triệu chứng ban đầu của bệnh giống như bị cúm và không thể biết nếu không phân tích máu. Theo dữ liệu từ Hirosima và Nagasaki các triệu chứng có thể dai dẳng trong 10 năm và có thể làm tăng khả năng u bạch cầu và các bệnh bạch huyết
(5) Tim: Chiếu xạ cường độ cao lên tới 10 – 50Sv sẽ làm chết các mạch máu, rối loạn tim và chết tức thì.
(6) Hệ tiêu hóa: khi bị ảnh hưởng bởi liều 2Sv, niêm mạc ruột, dạ dày tổn thương gây ra nôn. Bức xạ cũng bắt đầu tiêu diệt các loại tế bào có khả năng phân chia nhanh như máu, hệ tiêu hóa, sinh sản, tóc, và làm biến đổi AND và ARN của các tế bào sống.
(7) Hệ sinh sản: bị ảnh hưởng ở mức liều 2Sv, về lâu dài bệnh nhân sẽ bị vô sinh
III. Triệu chứng lâm sàng do bức xạ
IV. Một số tai nạn bức xạXạ trị gia tốc: Ba Lan
6/2001 12/2001
IV. Một số tai nạn bức xạXray: Ba Lan
22/2 1/3
15/3 14/12
IV. Một số tai nạn bức xạCông nghiệp: Belarus
IV. Một số tai nạn bức xạCan thiệp mạch: Đài Loan