3(70)2018 rmebrk.kz/journals/3956/76678.pdfРеспублики Казахстан,...

1

Статистика, учет и аудит, 3(70)2018 юююююю http://sua.aesa.kz/, http://www.aesa.kz/

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

2

Статистика, учет и аудит, 3(70)2018 http://sua.aesa.kz/, http://www.aesa.kz/

Регистрационное свидетельство № 9099-Ж от 25.03.2008г. выдано Министерством культуры и информации

Республики Казахстан, Комитетом информации и архивов

Приказом Комитета по контролю в сфере образования и

науки МОН РК № 1027 от 17.10.2016г. журнал «Статистика, учет и аудит»

включен в Перечень научных изданий, рекомендуемых Комитетом для публикации

основных результатов научной деятельности по разделу «Экономика»

Журнал включен в Российский индекс

научного цитирования (РИНЦ) и размещается в научной

электронной библиотеке (WWW.ELIBRARY.RU) (Лицензионный договор с ООО «НЭБ» № 133-03/2016

г.Москва 11 марта 2016 г.).

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

3


СТАТИСТИКА, УЧЕТ И АУДИТ

3(70)2018 Ежеквартальный научно-практический журнал издается с 1999года.

Учредитель «Алматинская академия экономики и статистики»

Главный редактор Дауренбеков А. – к.э.н., проф. Заместители гл. редактора:

Корвяков В.А. – д.п.н., проф., ректор ААЭС Мухамбетов Д.Г.- д.ф.-м.н, проф., проректор по науке и инновациям ААЭС

Члены редколлегии: Бертаева К.Ш. – д.э.н., проф., зав. кафедрой «Финансы» ААЭС Ботобеков А. - д.э.н., проф. кафедры «Бухгалтерский учет, анализ и аудит» Кыргызского государственного университета им. Жусупа Баласагына, г.Бишкек Ержанов М.С. – д.э.н., партнер «Grant Tohronton», Исраилов М.И. – д.э.н., проф., зав. кафедрой «Бухгалтерский учет, анализ и аудит» Кыргызско-Российского Славянского Университета им. Б. Ельцина, г. Бишкек Magdalena Osinska, д.э.н., проф. Университета Экономики (Польша, г. Быдгощ) Мадиев У.К. – д.т.н., проф., академик НАН РК, директор ЦИКУ ААЭС, г. Тараз Мезенцева Т.М. – д.э.н., проф., Финансово-экономического института при Президенте Российской Федерации Назарова В.Л., д.э.н., проф., зав.кафедрой "Учет, аудит и статистика" ААЭС Садыков К.Р., проф.Института экономики и менеджмента КГУ им.И.Арабаева, представитель Кыргызской Республики в Межправительственной рабочей группе экспертов по Международным стандартам учета и отчетности (ISAR) при UNCTAD (OOH) Сеитхамзина Г.Ж. – к.э.н., проф., зав. кафедрой «Экономика и менеджмент» ААЭС Сейдахметова Ф.С. – д.э.н., проф. кафедры"Учет, аудит и статистика" ААЭС Смагулова Б.А., к.фил.н., доцент, зав.кафедрой "Информационные системы и общеобразовательные дисциплины" Шокаманов Ю.К.– д.э,н., проф., Зам. директора Департамента статистики Евразийской экономической комиссии, г. Москва Щербатюк В.В. – д.э.н., Европейский университет Молдовы, г. Кишинев, Республика Молдова

Тиражирование: Типография : 050065, г.Алматы, Жетысу-3, дом 15 ИП «Издательско-полиграфический центр Роза»

Тираж: 300

Адрес редакции: г.Алматы, ул.Жандосова, 59, Алматинская академия экономики и статистики

тел: +7 727 309 58 20 факс: + 7 727 309 30 00

Website: www.aesa.kz, www.sua.aesa.kz е-mail: [email protected]

Сдано в набор: 10.09.2018

Подписано в печать: 17.09.2018 Формат 70х108 1/16

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

http://www.sua.aesa.kz/

mailto:[email protected]

4


Содержание

УЧЕТ И АУДИТ

Б.Ж.Акимова, Б.А.Алибекова, А.Е.Шахарова МСФО (IFRS) 15 «ВЫРУЧКА ПО ДОГОВОРАМ С ПОКУПАТЕЛЯМИ»: ВОПРОСЫ И РЕШЕНИЯ ...................................................................................................................................... 6 Н.А. Бозгулова БАСҚАРУ ШЕШІМДЕРІН ҚАБЫЛДАУ МАҚСАТЫНДА ЕСЕП МӘЛІМЕТТЕРІН ҚОЛДАНУ ..................................................................................................................................... 12 А.А. Корженгулова, В.Л. Назарова, А.М. Даузова СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ СИСТЕМЫ ЛОГИСТИКИ НА ПРЕДПРИЯТИЯХ КАЗАХСТАНА ............................................................................................................................ 19 А.К.Мурзалиева, А.Д.Каршалова ВНУТРИВЕДОМСТВЕННЫЙ УЧЕТ И КОНТРОЛЬ В СИСТЕМЕ ЗДРАВООХРАНЕНИЯ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН .................................................................................................... 23 С.А.Мэлисова ИНФОРМАЦИОННО-АНАЛИТИЧЕСКОЕ ОБЕСПЕЧЕНИЕ УПРАВЛЕНИЯ БУХГАЛТЕРСКИМИ РИСКАМИ ............................................................................................. 29 Н.С. Нуркашева, М.Ж. Жарылкасинова, К.Алайдаркызы ЭКОНОМИКАНЫҢ ТҰРАҚСЫЗ ЖАҒДАЙЫНДА ҰЙЫМ ҚЫЗМЕТІНДЕГІ БЮДЖЕТТЕУ .............................................................................................................................. 35 М. С. Оразалинова ОСОБЕННОСТИ ОРГАНИЗАЦИИ КОНТРОЛЛИНГА НА ПРЕДПРИЯТИЯХ ТОРГОВОЙ ОТРАСЛИ ...................................................................................................................................... 42 К.Р. Садыков, Р.Т.Сулайманова ВОПРОСЫ ФОРМИРОВАНИЯ КОНСОЛИДИРОВАННОГО ОТЧЕТА О ПРИБЫЛЯХ И УБЫТКАХ ..................................................................................................................................... 47 С. Р. Семенов РАЗВИТИЕ ИНФОРМАЦИОННОЙ ИНФРАСТРУКТУРЫ И ЦИФРОВАЯ ТРАНСФОРМАЦИЯ ................................................................................................................... 50 Б. Ж. Утеев , Е. Н. Несипбеков, А.С Досбергенова МЕТОДЫ ОЦЕНКИ ДОЛГОСРОЧНЫХ АКТИВОВ .............................................................. 56

ЭКОНОМИКА И МЕНЕДЖМЕНТ

A. Seidakhmetov, M.B. Tyshkanbayeva TRENDS OF CLUSTER DEVELOPMENT OF KAZAKHSTAN'S ECONOMY ..................... 62 Zh.B. Rakhmetulina, B.Bekbenbetova THE MODERN STATE OF ENTREPRENEURSHIP OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN ...................................................................................................................... 68 D.K. Tursynbaeva, S.Bolatkyzy PROBLEMS OF FINANCING A KNOWLEDGE-BASED ECONOMY IN KAZAKHSTAN. THE EXPERIENCE OF WESTERN COUNTRIES ...................................................................... 76 Е. Бесекей ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ҚОНАҚ ҮЙ БИЗНЕСІНІҢ ДАМУ БЕТАЛЫСЫН ТАЛДАУ ........................................................................................................................................ 80 Г.К.Джолдасбаева КАЧЕСТВЕННАЯ И КОЛИЧЕСТВЕННАЯ ОЦЕНКА РИСКОВ НА ПРЕДПРИЯТИИ ............. 87 А.М. Джумабаева ҚАЗАҚСТАНДА АЗЫҚ-ТҮЛІК ҚАУІПСІЗДІГІН БАҒАЛАУ ............................................... 93 Н.Д.Есмагулова, С.Т.Окутаева, Ж.З.Баймукашева ИНВЕСТИЦИОННАЯ ПОЛИТИКА В МАШИНОСТРОИТЕЛЬНОМ КОМПЛЕКСЕ КАЗАХСТАНА ............................................................................................................................. 98

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

5


Ж.Т. Кожамкулова, Т. Нұрманбет ОБЕСПЕЧЕНИЕ КОНКУРЕНТОСПОСОБНОСТИ РОЗНИЧНЫХ ПРЕДПРИЯТИЙ НА ОСНОВЕ ДИФФЕРЕНЦИАЦИИ БИЗНЕСА .......................................................................... 105 Г.К. Лухманова, С.Е. Абдықалық, М.С. Орысбаева АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҚ КӘСІПОРЫНДАРЫНДАҒЫ МАЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ ӨНІМДЕРІНІҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН ТАЛДАУ ..................................................... 111 К.О. Нургалиева ЗАРУБЕЖНЫЙ ОПЫТ ТРАНСФОРМАЦИИ ТРАДИЦИОННОЙ ЭКОНОМИЧЕСКОЙ СИСТЕМЫ В «ЗЕЛЕНУЮ» ЭКОНОМИКУ ........................................................................... 119 A.T. Oмаровa, Г.К. Кишибекова

АНАЛИЗ НЕСТАНДАРТНОЙ ЗАНЯТОСТИ НАСЕЛЕНИЯ ................................................ 124 Д.Т. Сапаралиев, Л.С. Спанкулова, С.Джошибаев АНАЛИЗ ТЕОРЕТИЧЕСКИХ ПОДХОДОВ К ИННОВАЦИОННОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ В ЗДРАВООХРАНЕНИИ .............................................................................................................. 129 С.Дырка, В.Л.Назарова ЧЕЛОВЕЧЕСКИЙ КАПИТАЛ КАК ОДИН ИЗ ОСНОВНЫХ ЭЛЕМЕНТОВ ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНОГО КАПИТАЛА .................................................................................. 134 Ж.О.Тохаева,С.С.Ыдырыс АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫНДА ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІ БАСҚАРУДЫҢ КЕЙБІР МӘСЕЛЕЛЕРІ ............................................................................................................................. 139 А.К.Шукуров, Б.М.Шукурова, Б.Ж. Болатова ПРОБЛЕМЫ РАЗВИТИЯ ГОСУДАРСТВЕННО-ЧАСТНОГО ПАРТНЕРСТВА В СЕЛЬСКОМ ХОЗЯЙСТВЕ КАЗАХСТАНА ........................................................................... 146 Чжан Пэн СОВРЕМЕННЫЕ ТЕНДЕНЦИИ РАЗВИТИЯ ДВУХСТОРОННИХ ТОРГОВО-ЭКОНОМИЧЕСКИХ ОТНОШЕНИЙ КИТАЯ И РОССИИ В НОВЫХ УСЛОВИЯХ ........ 152

ФИНАНСЫ A.Auyezkhanuly MORTGAGE HOUSING LOANS IN THE CONTEXT OF SOCIAL RESPONSIBILITY AND REGULATION OF SOCIAL TENSIONS ................................................................................. 157 B.A.Abdullaeva, S.S.Massakova PROFIT MANAGEMENT OF THE MICROFINANCIAL ORGANIZATIONS OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN ................................................................................................ 163 A.M. Kulustayeva, A.S. Jondelbayeva, V.T. Chaya REGULATION AND TENDENCY OF DEVELOPMENT OFTHE INSURANCE MARKET IN EURASIAN ECONOMIC UNION COUNTRIES ...................................................................... 169 Ж. Б.Мырзахматова АНАЛИЗ СОВРЕМЕННОГО СОСТОЯНИЯ ОТЕЧЕСТВЕННОЙ ПЛАТЕЖНОЙ СИСТЕМЫ .................................................................................................................................. 176 А.C. Жупарова, Д.C. Жайсанова ПРОБЛЕМЫ УПРАВЛЕНИЯ КРЕДИТНЫМИ РИСКАМИ В БАНКАХ ВТОРОГО УРОВНЯ В СОВРЕМЕННЫХ УСЛОВИЯХ ............................................................................................ 183 М. Т. Кульжабаева ЖАНАМА САЛЫҚТАРДЫҢ АРТЫҚШЫЛЫҚТАРЫ ЖӘНЕ КЕМШІЛІКТЕРІ .............. 190

СТАТИСТИКА G.B. Zhanatauova, L.K. Baimagambetova DYNAMICS OF MACROECONOMIC INDICATORS IN THE MODERN KAZAKHSTAN ECONOMY .................................................................................................................................. 197

ИНФОРМАТИКА И ОБЩЕСТВЕННЫЕ НАУКИ А.С Манап, Ш.Қарабаев

ҚАЗАҚСТАН ЖОҒАРЫ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНІҢ ЗАМАНАУИ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ ...................................................................................................................................... 203

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

6


УЧЕТ И АУДИТ МРНТИ 06.35.31 УДК 657(075.8)

МСФО (IFRS) 15 «ВЫРУЧКА ПО ДОГОВОРАМ

С ПОКУПАТЕЛЯМИ»: ВОПРОСЫ И РЕШЕНИЯ

Б.Ж.Акимова, Б.А.Алибекова, А.Е.Шахарова Евразийский Национальный Университет им. Л.Н.Гумилева

г.Астана, Казахстан e-mail: [email protected]

Аннотация. В статье раскрыты основные факторы и предпосылки использования

нового МСФО (IFRS) 15 «Выручка по договорам с покупателями». Рассмотрены основные вопросы, возникающие при его применении. Отмечено, что в сферу применения нового стандарта попадают все договоры с покупателями о поставке товаров или оказании услуг, возникающие в результате обычной деятельности. Пошагово раскрыта модель признания выручки, включающая в себя положения стандарта. Приведены практические примеры с авторским отражением их на счетах бухгалтерского учета. Исходя из изложенного, определена цель раскрытия информации МСФО (IFRS) 15, заключающаяся в оказании помощи пользователям отчетности в понимании момента признания выручки, неопределенностей, связанных с выручкой. В заключение исследования выделен ключевой принцип нового МСФО (IFRS) 15.

Ключевые слова: выручка, МСФО, бухгалтерский учет, доходы, расходы, покупатели

Введение. 28 мая 2014 года Совет по МСФО в результате совместной работы с

Советом по стандартам финансового учета США выпустил новый стандарт о выручке – МСФО (IFRS) 15 «Выручка по договорам с покупателями». Ключевым принципом для организации согласно МСФО (IFRS) 15 является признание организацией выручки для отображения передачи обещанных товаров или услуг покупателю в сумме, отражающей возмещение, право на которое организация ожидает получить в обмен на такие товары или услуги[1]. Новый стандарт предусматривает использование основных понятий модификация договора, «отделимость», «договорной» подход, понимание и ценность которых требуют отдельного обсуждения.

Методы. Внедрение в действие нового МСФО (IFRS) 15 «Выручка по договорам с покупателями» вызывает множество вопросов по практическому применению его положений. Ценностью обновленного стандарта является то, что он применяет единую модель признания выручки и установления времени признания независимо от типа операций, тогда как раньше предусматривались разные подходы к признанию выручки в зависимости от типа операций. Пользователей стандарта волнуют вопросы касательно влияния нового формата стандарта на финансовую отчетность, критерии идентификации договора с покупателями и идентификации договорных обязательств, подлежащие исполнению, модификации договора, признания выручки, возникающей в результате договоров с покупателями. Эти и другие вопросы требуют изучения и обсуждения, разработки грамотных рекомендации по их решению.

МСФО (IFRS) 15 является единым источником требований к признанию выручки для всех организаций любой отрасли деятельности и может заменить собой все стандарты и разъяснения по признанию выручки в составе МСФО, включая: МСФО (IAS) 11 «Договоры на строительство», МСФО (IAS) 18 «Выручка», Разъяснение КРМФО (IFRIC) 13

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/


7


«Программы лояльности покупателей», Разъяснение КРМФО (IFRIC) 15 «Соглашения на строительство объектов недвижимости», Разъяснение КРМФО (IFRIC) 18 «Передача активов покупателями» и Разъяснение ПКР (SIC) 31 «Выручка – бартерные сделки, включающие рекламные услуги» [2].

Наибольшее воздействие МСФО (IFRS) 15 окажет на контракты с множественными поставками, многокомпонентные договора, включающие поставку, настройку, разработку дизайна, постдоговорной сервис и поставку обновлений. Данные составляющие можно рассматривать как отдельные обещания, подлежащие выполнению, на которые потребуется распределять цену сделки на базисе отдельной цены продажи компонента [3].

Результаты и обсуждение. Покупатель согласно с МСФО (IFRS) 15 - это контрагент, заключивший с организацией договор на приобретение товаров или услуг, которые являются результатом обычной деятельности организации, в обмен на его оплату. Сторона по соглашению не является клиентом, если его условиями предусмотрена вовлеченность сторон в деятельности, в итоге которого стороны несут ответственность за риски и достоинства (разработка или формирование актива или контракт о сотрудничестве). Новым стандартом предусмотрена следующая модель признания выручки, включающая в себя положения предыдущего стандарта: идентификация договора с покупателем; идентификация обязательства по договорам; установление цены сделки; определение цены сделки по обязательствам; признание выручки в момент их выполнения (или по мере их выполнения) обещаний, подлежащих исполнению.

Договоры, попадающие в сферу действия МСФО (IFRS) 15, должны отвечать обязательным критериям идентификации договора с покупателями: стороны по соглашению утвердили контракт (в письменной форме, устно или другим способом) и обязуются исполнять предусмотренные контрактом обещания; организация может признать права каждой стороны в отношении запасов или услуг, которые будут переданы; организация может идентифицировать условия оплаты запасов или услуг, которые будут переданы; контракт обладает коммерческое содержание (т.е. опасности, размещение по времени или размеры будущих денежных потоков организации, как ожидается, могут измениться в результате контракта); есть возможность, что организация-продавец получит экономическую выгоду в обмен на товары или услуги, переданные или оказанные покупателю [4]. При оценке вероятности получения выгоды организация должна учитывать платежеспособность покупателя и его намерение произвести оплату в момент наступления срока платежа. Сумма платежа в зависимости от определенных условий может быть ниже цены, установленной договором.

МСФО (IFRS) 15 устанавливает понятие модификация договора. Модификация договора - это изменение предмета или цены (либо и того, и другого) договора, утвержденное сторонами договора [5].

Модификация договора присутствует, когда стороны по соглашению вносят изменения, которая обуславливает новые или меняет имеющиеся права и обязательства сторон контракта. А также, когда стороны контракта ведут спор в отношении изменении предмета или цены договора, или стороны утвердили изменение предмета контракта, но еще не определили соответствующее изменение цены.

Требование определять, каким образом следует учитывать изменение условий договора – как отдельный договор или как модификацию существующего – во многом согласуется с требованиями, изложенными в МСФО (IAS) 11 для договоров строительства [6]. МСФО (IAS) 18, напротив, не содержит подробного руководства по применению, объясняющего, как определять, является ли изменение условий договора отдельным договором или модификацией существующего договора [7]. Таким образом, требования МСФО (IFRS) 15 могут привести к тому, что некоторые организации будут вынуждены изменить свою практику.

Важно отметить, что оценивая, как учитывать изменение договора, организация должна принимать во внимание то, каким образом пересмотр обещанных товаров и услуг повлияет на другие положения договора. Например, при реконструкции здания покупатель

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

8


может попросить изменить договор и добавить новую комнату. В своей обычной деятельности строительная организация может учитывать строительство дополнительной комнаты как самостоятельную услугу, что будет означать, что услуга является отличимой [8]. Однако если такая услуга добавляется к существующему договору и организация уже определила, что весь проект является одной обязанностью к исполнению, дополнительные товары и услуги, как правило, будут объединены с существующим пакетом товаров и услуг [9].

После заключения соглашения у производителя товара или сервиса с покупателем появляется договорной актив, который представляет собой право организации на вознаграждение в обмен на переданные покупателю товары или услуги, которое обусловлено временным промежутком исполнения. Допустим, организация заключает договор на поставку товаров А и В на общую стоимость 1 000,0 тыс. тенге. Стоимость реализации товара А составляет 400,0 тыс. тенге и товара В – 600,0 тыс. тенге. Право на получение оплаты за товары у продавца возникает после передачи права владения ими в целом. Оплата покупателем осуществляется после передачи товаров [10].

Вторым шагом признания выручки является идентификация договорных обязательств, подлежащие исполнению. Здесь важно обратить внимание на «отделимость» запаса или сервиса, пакета товаров или услуг. Если товары или услуги являются отделимыми друг от друга, то для целей признания выручки обещания по их передаче учитываются раздельно [11]. Например, организация разработала программное обеспечение и передает ее клиенту: лицензию на программное обеспечение; сервис по установке; обновления программное обеспечение; техническая поддержка на два года. Передача осуществляется последовательно, сначала передается программное обеспечение.

Товар или услуга не считаются отделимыми обещаниями по соглашению, если он или она не может употребляться друг без друга. Неотделимые запасы или услуги могут комбинироваться с иными запасами или услугами. Комбинирование производится до тех пор, пока организация не идентифицирует их как пакет товаров или услуг. Таким образом, МСФО (IFRS) 15 определяет индикаторы установления «отделимости» товаров или услуг в рамках одного договора. Предполагается, что они дадут возможность администрации организации применить профессиональное суждение для определения отдельного обязательства, оптимально выражающую экономическую суть транзакции в рамках договора. При поступлении авансового платежа договорное обязательство по доставке запаса у продавца или производителя прекращается в момент времени его доставки одновременно с признанием дохода. Например, 1 марта организация заключает договор на поставку товара на сумму 500,0 тыс. тг. 15 марта производится авансовый платеж и далее 30 апреля - поставка товара.

Таким образом, «договорной» подход (contract – based approach) по МСФО (IFRS) 15 подразумевает признание выручки по контрактам с клиентами на изменении активов и обязательств. Большая часть договоров, генерирующих выручку, являются договорными отношениями в той или иной форме [12]. Выручка признается, когда отчитывающаяся организация выполняет обязательство по договору.

Отдельная цена продажи (stand – alone sellingprice) предполагает стоимость, по которой организация реализует клиенту запас или услугу как независимый предмет сделки купли-продажи (раздельно) [13]. Например, тарифы на сервисы, прайс-лист организации.

Как и в МСФО (IAS) 18 «Выручка» из цены исключаются НДС, налог на продажу (корпоративный подоходный налог). Цена сделки может включать элемент переменного вознаграждения в случае применения скидок, бонусов, стимулирующих условий, поощрительных программ, предъявления к уплате штрафов и т.д. По договорам, предусматривающим изменения в стоимости в зависимости от возникновения событий, наличия права на возврат, ценообразования, базирующимся на дисконтах или степени выполнения целей, появляется необходимость оценки с точки зрения переменного вознаграждения. Причем важно использовать суждения и оценки, включать его в общую стоимость сделки и показать в отчетности в качестве элемента выручки.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

9


Кроме того, следует определить стоимость сделки, исходя из ожидаемой стоимости (expectedvalue), взвесив ожидаемые суммы на возможность их получения (probability-weightedamount) или исходя из более потенциальной суммы, которую организация планирует получить в рамках реализации своих прав на оплату по договору и при этом учитывать факторы, которые могут снизить эту вероятность [14]. Стоимость переменного вознаграждения входит в цену сделки, если высока вероятность того, что не произойдет существенного возврата в величине уже признанной и сформированной выручки в случае, когда неясность впоследствии реализуется. Цена сделки тоже корректируется на эффект стоимости денег во времени, если в контракт включается значительный финансовый компонент. Индикаторами наличия подобного компонента являются разница между обещанной суммой и «денежной» ценой реализации и ожидаемым временем между поставкой и оплатой, превышающий 1 год. Для корректировки суммы вознаграждения, организация обязана применять ставку дисконтирования, которая направлена на отражение кредитного риска. Данная ставка дисконтирования является фиксированной и не меняется ни при изменений процентных ставок, ни при изменений других событий.

Далее, четвертым шагом признания выручки является распределение цены сделки на обязательства. Организация распределяет цену сделки по видам обязательств контракта, основываясь на отдельную цену реализации на каждый отделимый запас или сервис. Если отдельная цена не установлена, то организация оценивает самостоятельно, для чего МСФО (IFRS) 15 рекомендует три метода оценки, которые могут быть использованы [3]: метод скорректированных рыночных цен; метод «ожидаемые затраты плюс маржа» (expected cost plus a margin approach); метод остаточной стоимости (residual approach) (в ограниченных случаях) [15].

Заключительный шаг признания выручки - расценивание дохода в момент или по выполнению обещаний, подлежащих выполнению. Организация признает доход в тот момент, когда осуществляется передача оговоренных по договору запасов или услуг клиенту. Выручка признается после исполнения обязательства по договору, в момент передачи покупателю контроля над соответствующими активами [16].

Организация признает выручку в период времени, если выполняется один из критериев: клиент сразу приобретает и потребляет выгоды, по мере того как организация-продавец их поставляет; исполнение обещаний организацией-продавцом приводит к созданию или улучшению актива у клиента, у которого есть вероятность контролировать их по приобретения; исполнение обещаний организацией-продавцом не приводит к появлению актива с альтернативным использованием, организация имеет право на поступление платежа за исполненные обязательства [17].

Уровень раскрытий информации по МСФО (IFRS) 15 может варьироваться в зависимости от вида деятельности организации-продавца. Цель раскрытия информации МСФО (IFRS) 15 - оказание помощи пользователям отчетности в понимании момента признания выручки, а также неопределенностей, связанных с выручкой и денежными потоками, связанных с исполнением обещаний по соглашению с покупателями:

− доход, признанный по договорам с клиентами, в том числе по составляющим: балансы по контрактам; обещания по договорам с клиентами, подлежащие выполнению, включая описание того, как организация выполняет обещания; цена сделки, распределенная на оставшиеся обещания по соглашению; значительные рассуждения и их изменения в отношении требований соглашений с клиентами; общепризнанные активы по затратам, связанным с заключением и исполнением соглашений с клиентами.

В отношении затрат важно определить затраты на утрату материальных и трудовых ресурсов вследствие неэффективной деятельности, а также капитализируемых издержек, к примеру на обучение (learning curve costs), издержек на активацию и установку. Необходимо определить и включить в информационную систему признак для амортизации данных издержек.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

10


Целесообразно оценить: − более значительные виды потоков выручки, изучить тщательно типы

соглашений, генерирующие данную выручку; − необходимость внесения корректировок в информационные системы данных

о договорах, имеющих значение для целей признания выручки согласно МСФО (IFRS) 15, а в также в системы внутренних контролей, в основные показатели эффективности (KPI), программы вознаграждения и премирования, дивидендную политику;

− необходимость корректировок уровня взаимодействия и информационного обмена между учетными сотрудниками и сотрудниками, занятыми реализацией;

− воздействие новейших подходов к признанию выручки на финансовый результат, активы и обещания, характеристики деятельности.

Заключение. Таким образом, ключевой принцип МСФО (IFRS) 15 – признание выручки как отображение передачи, обещанных покупателю в соответствии с условиями договора, товаров и услуг в сумме, соответствующей вознаграждению, на которое она имеет право и которое ожидает получить в обмен на эти товары. В сферу применения стандарта попадают все договоры с покупателями о поставке товаров или оказании услуг от обычной деятельности, за исключением дивидендного дохода и процентного дохода.

Список использованной литературы: 1 МСФО (IFRS) 15 «Выручка по договорам с покупателями» Применение

МСФО Подробное рассмотрение нового стандарта по признанию выручки ООО «Эрнст энд Янг». – 2016. – 236 с.

2 Крапивенцева С. МСФО (IFRS) 15 «Выручка по договорам с покупателями». // МСФО на практике. – 2015. – №10 (октябрь)

3 Чунихина Т.Ю. МСФО (IFRS) 15 «Выручка по договорам с покупателями» (в вопросах и ответах). //Учет и аудит Казахстана. – 2015. –№1. Режим доступа: http://profa.kz

4 МСФО (IFRS) 15 «Выручка по договорам с покупателями» Режим доступа: http://online.zakon.kz/Document/?doc_id=36789884#pos=1;-117

5 Садиева А.С, Жуматов М.К., Акимова Б.Ж., Тлеуова Э.М. Бухгалтерский учет в соответствии с МСФО. Учебное пособие - Астана: АО «Центр подготовки, переподготовки и повышения квалификации специалистов органов финансовой системы» / 2 части. – 2011. – 546 с.

6 Тулешова Г.К., Акимова Б.Ж., Сапарбаева С.С. Продвинутый финансовый учет. Учебное пособие. – Алматы. – Э0,кономика. 2016. – 232 с.

7 Бухгалтерский учет в соответствии с международными стандартами финансовой отчетности: учебное пособие / Профессиональная организация бухгалтеров «Альянс бухгалтеров, преподавателей и специалистов финансового рынка»; ТОО «Центр профессиональной сертификации бухгалтеров».- Алматы, 2012. – 490 c.

8 Садиева А.С., Шахарова А.Е., Сагиндыкова Г.М.. Бухгалтерский учет и аудит. Учебное пособие – Алматы: Издательство LEM, 2016. – 364 с.

9 Акимова Б.Ж. Финансовый учет II. Учебное пособие: Алматы, ТОО «МАП», 2013. – 182 с.

10 Кеулимжаев К.К . и др. Финансовый учет на предприятии: Учебник / Под ред. P.M. Рахимбековой / Кеулимжаев К.К., Ажибаева З.Н., Айтхожина Л.Ж.，Кинхузова К.К., Сальменова А.Т. – Алматы: Экономика, 2005. – 282 с.

11 Чунихина Т.Ю. МСФО (IFRS) 15 «Выручка по договорам с покупателями» в вопросах и ответах. Часть 1. // Корпоративная финансовая отчётность. Международные стандарты. – 2015. – №1. – С.4-10.

12 Проскурина В.П. Бухгалтерский учет от азов до баланса / Учебное пособие. Издание 6-е, переработанное. – Алматы, Издательство LEM. – 2016. – 248 с.

13 Атажанова Д.А. Анализ влияния МСФО (IFRS) 15 на порядок учета выручки по договорам подряда // Журнал «Вестник профессиональных бухгалтеров». – 2015. – №5. – С.4-10.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

11


14 Смирнова И.В. Основные положения учета выручки в соответствии с МСФО (IFRS) 15 «Выручка по договорам с покупателями» // Международный журнал социальных и гуманитарных наук. – 2016. – Т.4. №1. – С. 184-188.

15 Чунихина Т.Ю. МСФО (IFRS) 15 «Выручка по договорам с покупателями» в вопросах и ответах. Часть 2. // Корпоративная финансовая отчетность. Международные стандарты. – 2015. – №2. – С.24-31.

16 Михеева Е.В. IFRS 15 «Выручка по договорам с клиентами»: готовимся к применению нового стандарта. Часть 2 // Корпоративная финансовая отчётность. Международные стандарты. – 2015. – №10. – С.24-31.

17 АССА ДипИФР. Учебное пособие. – PricewaterhouseCoopers. – 2017. – С. 94-148.

IFRS 15 «REVENUE FROM CONTRACTS WITH CUSTOMERS»: QUESTIONS AND SOLUTIONS

B.Zh.Akimova, B.A.Alibekova, A.E.Shakharova L.N.Gumilyov Eurasian National University

Astana, Kazakhstan e-mail: [email protected]

Annotation. The article discloses the main factors and prerequisites for using the new IFRS 15 «Revenue from contracts with customers». The main issues arising in its application are considered. It is noted that the scope of the new standard includes all contracts with customers for the supply of goods or services resulting from ordinary activities. The revenue recognition model, which includes the provisions of the standard, is disclosed alternately. Practical examples with author's reflection on the accounts are given. Based on the foregoing, the purpose of disclosure in IFRS 15 is defined, which is to assist reporting users in understanding the timing of recognition of revenue, uncertainties associated with revenue. In conclusion, the key principle of the new IFRS 15 is highlighted.

Keywords: revenue, IFRS, accounting, incomes, expenses, customers

15 ХҚЕС (IFRS) «КЛИЕНТТЕРМЕН КЕЛІСІМШАРТТАН ТҮСЕТІН КІРІС»: МӘСЕЛЕЛЕР МЕН ШЕШІМДЕР

Б.Ж.Акимова, Б.А.Алибекова, А.Е.Шахарова Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті

Астана қ., Қазақстан e-mail: [email protected]

Аннотация. Мақалада пайдалануға енгізілген 15ХҚЕС (IFRS) «Клиенттермен келісімшарттан түсетін кіріс» стандартының негізгі себептері мен алғышарттары зерттелген. Стандартты қолдану барысында туындайтын сұрақтар қарастырылды.

Зерретудің тұжырымдамасында жаңа ХҚЕС-тың түйінді қағидаттары атап көрсетілген. Жаңа стандарт негізгі қызмет атқару барсындағы тауарды жеткізу немесе қызмет көрсету туралы барлық келісімшарттарды реттейтіні белгілі. Стандарт ережелерін қамтитын түсімді тану моделі біртіндеп ашылып көрсетілген. Мақалада автордың ұсынысымен бухгалтерлік есеп шоттарына жіктелу жайлы тәжірибелік мысалдар келтірілді.

Қорытындылай келе, 15 ХҚЕС (IFRS) стандартының негізгі мақсаты, яғни есеп пайдаланушыларға түсімді тану кезеңін және түсімге байланысты белгісіз салдарды түсіндіру мәселесі айқындалған.

Түйінді сөздер: кірістер, ҚЕХС, бухгалтерлік есеп, кірістер, шығындар, сатып алушылар

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

http://www.finotchet.ru/

http://www.finotchet.ru/



12


МРНТИ 06.35.31 УДК 33.3:338 БАСҚАРУ ШЕШІМДЕРІН ҚАБЫЛДАУ МАҚСАТЫНДА ЕСЕП

МӘЛІМЕТТЕРІН ҚОЛДАНУ

Н.А. Бозгулова Университет Нархоз, Алматы қ, Қазақстан

e-mail: [email protected]

Аннотация. Мақалада басқару шешімдерді қабылдау кезінде есептің деректерін пайдалану ерекшеліктері қарастырылады. Ақпараттық басқару жүйесі ретінде есепке назар аударылады. Басқару шешімдері кәсіпорынның тиімділігін арттыру үшін маржиналды тәсіл негізінде және басқару шешімдерінің негіздемесі негізінде сипатталады. Негізгі авторлық ұғымдар мен шығындардың түсіндірмесі берілген. Басқару есеп мәліметтерін алу мақсаты менеджерлерге оңтайлы басқару шешімдерін қабылдау үшін қажетті ақпаратты ұсыну болып табылады. Сондықтан басқаруға арналған басқару талаптары сыртқы пайдаланушыларға арналған ақпаратқа қарағанда әртүрлі талаптарға сәйкес келеді. Басқару есеп мәліметтерін алу үшін есеп құжаттары да, тіркеу құжаттары да, сондай-ақ менеджерлердің шешім қабылдау үшін қажетті кез-келген басқа да ақпарат қажет. Автор шығынды талдау үшін әртүрлі эконометрикалық әдістерді қолданды. Зерттеу шығыстарды қысқартудың негізгі жолдары мен құралдарын ұсынумен аяқталады.

Түйінді сөздер: шығындар, басқару есебі, жалпы табыс, басқару шешімдері, өзіндік құн

Кіріспе. Ұйым қызметі туралы негізделген және уақтылы басқарушылық

шешімдерді қабылдау нақты ақпаратсыз мүмкін емес. Пайдаланушыларды қажетті ақпараттық қолдаумен қамтамасыз ету үшін, басшылық есептік деректерді пайдаланылады. Көптеген ғалымдар басқару есебін ұйымның бухгалтерлік есеп жүйесінің шағын жүйесі ретінде анықтайды, оның басты мақсаты басқару шешімдерін қабылдау үшін қажетті ақпаратты басқару құралдарын ұсыну болып табылады[1].

Мақаланың мақсаты - білім беру мекемелеріндегі басқару есеп мәліметтерін қолдана отырып, шешімдер қабылдауға өзіндік құнның әсерін зерттеу.

Әдебиетке шолу. Осылайша, басқару есептерінің мәнін, оның орны мен мақсатын көрсететін (Johnson, N. (2009) бухгалтерлік есеп-кіші жүйе екенін атап өтеді, ол бір ұйым шеңберінде өз басшылығына ұйымның қызметін жоспарлау, дұрыс басқару және бақылау үшін пайдаланылатын ақпаратты ұсынады. Бұл процесс басқару аппаратына оның функцияларын орындау үшін қажетті ақпаратты анықтау, өлшеу, жинау, талдау, дайындау, түсіндіру, беру және қабылдауды қамтиды. (Johnson, N. (2009) ойынша, басқаруды есепке алу ұйымның басқару жүйесінің маңызды элементі және қаржылық есептілік жүйесімен параллельді функциялар болып табылады. Оны басқаруды есепке алудың тәуелсіз ұйымы ретінде сипаттайды, ол басқаруды тұтастай ұйымды жоспарлау, басқару, мониторинг және бағалау үшін пайдаланылатын ақпаратпен, сондай-ақ оның құрылымдық бөлімшелерімен қамтамасыз етеді.

(Daren M. Otten) және басқа да көптеген авторлар есеп элементтерін интеграциялауды, жоспарлауды және талдауды қарастырады.

Демек, басқару есептерінің мазмұны көп қырлы. Әрбір автордың кәсіпорын қызметін басқару жүйесіндегі басқарушылық есептің маңызы, рөлі мен мақсаты туралы өз көзқарасы бар. Жалпыға бірдей басқару есептілігінің ақпараты басқарушылық шешімдерді қабылдау мақсатында кәсіпорын ішінде пайдалану үшін арналған, яғни оның басқару процесіне белсенді ықпал ету мүмкіндігі.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/


13


Зерттеу әдістері. Мақалада эконометрикадағы корреляция-регрессия әдістерін қолдана отырып Қазақстан Республикасының жоғарғы оқу орнының шығындарына талдау және болжам жасалған[4].

Нәтижелері және талқылау. Нарықтық экономикада білім беру, атап айтқанда, білім беру қызметтері (кәсіптік білім) материалдық емес тауарлар шығаратын экономиканың саласы ретінде қарастырылады. Білім беру қызметтерін тауарларға айналдыру, осы қызметтерге арналған нарықты қалыптастыру, білім беру секторын коммерциализациялау бойынша көптеген жаңа проблемалар туындады. Бірқатар себептерге байланысты ең күрделі мәселелердің бірі - баға белгілеу мәселесі. Бұрын елдің тұрғындары мен ұйымдары үшін білім беру қызметтерінің бағасы туралы мәселе жоқ еді. Іс жүзінде білім беру қызметін сатушы да, сатып алушы да бір субъект болды –ол, білім беруді басқару органдары тұлғасында мемлекет. Нарықтық экономикадағы қолайлы сату бағасы тұтынушының өнімді сатып алған кездегі артықшылықтарымен анықталалы. Осыған орай білім беру экономикасында келесі мәселелер қарастырылуы қажет[3].

Біріншіден, қандай тауар бірлігіне белгіленетін баға туралы мәселені шешу қажет. Бұл бір маманды стандартты бағдарлама бойынша дайындау құны, маманды жеке бағдарлама бойынша дайындау құны, міндетті бағдарлама құрамындағы жеке курстардың құны және т.б. болуы мүмкін.

Екіншіден, қалыптасқан шығындардың есеп жүргізу жүйесі қазіргі заман талаптарын қанағаттандырмағандықтан, міндетті түрде баптар бойынша шығындардың есебі мен калькуляциясының әдістемесін әзірлеу.

Үшіншіден, нарықтық факторларды ескеруге мүмкіндік беретін баға әдістемесін әзірлеу. Олардың ішінде жұмысқа орналасу перспективалары бойынша: болашақ табыс, білім алу ұзақтылығы, маманның өндірістегі бейімделу мерзімі, білім беру әлеуетін ашу кезеңі және т.б.

Өзіндік құн бірнше түрлі факторлар әсерімен қалыптасады: - оқу формасы; - оқу мерзімі; - мамандықтар және оқу бағыты; - аудиториялық сағат саны; - топтағы студенттер саны; - тартылған оқытушылардың бідіктілігі; - оқытушылар құрамына еңбек ақы үшін қолданылатын тарифтік ставкалар; - меншікті немесе жалға алынған оқу ғимараттарын пайдалану. Осы факторлардың қайсысын тек оқу орны реттейтінін анықтау қажет. Оқу орнының

шешіміне тікелей тәуелді және сыртқы шектеулері жоқ факторларды анықтау қиын. Басқаруды есепке алудың негізгі мақсаты ұйымның шаруашылық және өндірістік

бірлік ретінде жұмыс істеуі туралы жоспарланған, болжанған және нақты деректер жиынтығымен толық басқарумен қамтамасыз ету болып табылады (соның ішінде тұтастай алғанда кәсіпорын туралы мәліметтерді ұсыну, сондай-ақ құрылымдық және өндірістік бөлімшелерді бөлу, шығындардың шығындар орталығы және пайда).

Басқару есебінің ақпараттары ұйымның ішінде басқару шешімдерін қабылдау мақсатына арналған. Берілген ақпарат жоғары сапалы және тиімді болуы, сонымен бірге ішкі және сыртқы қолданушылардың сұраныстарын қанағаттандыруы керек[5].

Басқару шешімдерін дайындау мен қабылдаудың ықтимал тәсілдерінің арасында ең таралған маржиналдық тәсіл болып табылады. Ол болашақтағы шешімдердің орнықтылығы мен негізділігі критерийлерінің бірі болып табылатын (маңызды шарттарда) шығындардың маңыздылығын атап көрсетеді. Маржиналдық тәсіл айнымалы шығындар, маржиналдық табыстың жалпы соммасы бойынша және деңгейі бойынша, сонымен қатар бір өнімнің маржиналды табысы туралы ақпаратқа негізделген. Басқару шешімдерін қабылдау үшін тұрақты шығындар релевантты емес болып табылады.

Жалпы табыс - орындалған жұмыстарды, көрсетілген қызметтерді өткізуден түскен ақшалай тұлғадағы жылдық жиынтық табысы. Жалпы табыс тауарларды сатудан

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D0%B1%D1%8B%D1%81

14


түскен ақшалай түсім мен өндіріске жұмсалған материалдық шығынның арасындағы айырма ретінде айқындалады. Мақалада жоғарғы оқу орынының жалпы табысты қарастырып, орташа болжам жасалынды.

Қазақстан Республикасының 2002-2016 жылдар аралығындағы шартты нысан ретінде алынған Университеттің жалпы табыс көлеміне қандай факторлар әсер ететінін қарастырамыз. Университеттің жалпы табыс көлемі, млн.тг. (У). Студенттер саны (бакалавр), адам (х1). Оқу ақысы (бакалвр), мың тг. (х2). Студенттер саны (магистр), адам, (x3). Оқу ақысы (магистр), мың тг, (х4). Оқытушылар саны, бірлік, (х5). Оқытушылардың орташа еңбек ақысы, мың тг., (х6). АҚШ доллар курсы, (тг.), (х7). Негізгі қызметтен түскен табыс, млн. тг., (х8). Өзіндік құн млн. тг., (х9). Таңдап алынған факторларға корреляциялық-регрессиялық талдау жүргізілді.

Кесте 1 Қазақстан Республикасындағы шартты университеттің 2010-2016жж. жалпы

көрсеткіштері

Көрсеткіштер Жылдар 2016 жыл 2010

жылға ауытқуы, (+/-) 2002 2005 2010 2016

Университеттің жалпы табысы, млн.тг

228,0

269,0

1511,0

986,0

-525,0

Студенттер саны, бакалавр, адам

5004

10792

14529

7664

-6865

Оқу ақысы, бакалвр мың.тг

65 150

380

650

270

Студенттер саны, магистр, адам

0 45 738

445

-293

Оқу ақысы ,магистр , мың.тг

0 310 420

700

280

ПОҚ саны, бірлік 420 560 547 457 -90

ПОҚ орташа еңбек ақысы, мың тг

25 47 69

142 73

Доллар курсы, тг. 150 143 147 340 193 Негізгі қызметтен түскен табыс, млн. тг.

715,8

981,5

3344,0

3567,8

-29876,0

Өзіндік құн, млн.тг. 487,1 712,3 1832,0 2229,6

397,6

Ескерту: әдебиет көзі негізінде университеттің мәліметтерімен автор құрастырған 1-кестеден көріп отырғанымыздай университеттің жалпы табысы 2010 жылмен

салыстырғанда 2016 жылы 525,1 млн. тг кеміген. Сонымен қатар студенттердің саны да азайған. Доллар курсының өсуіне байланысты оқу ақысы бакалавриатта 270 мың.тг, ал магистратурада 280 мың. тг. өскен. Негізгі қызметтен түскен табыс 29 876,1 млн.тг кеміп отырғанын көріп отырмыз. Негізгі қызметтен түскен табыс кемігенімен, өзіндік құн 397,6 млн.тг. өсып отыр. Бұл жағдай университеттің қаржылық жағдайына кері әсерін тудыруы мүмкін.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

15


Сурет 1 - Университеттің оқытушылар құрамы, студенттер, магистрлар динамикасы

Суреттен көретініміз студенттер саны мен магистрлар саны 2008-2010 жылдан

бастап едәуір төмендеген. 2015 жылдан бастап шамамен алдыңғы жылдарға қарағанда өскен. Келесі 2 кестеде алынған мәліметтер негізінде корреляциясын көреміз.

Кесте 2

Корреляциялық кесте Y x1 x2 x3 x4 x5 x6 x7 х8 х9

Y 1

x1 0,55 1

x2 0,56 -0,09 1

x3 0,68 -0,10 0,77 1

x4 0,58 0,17 0,93 0,69 1

x5 0,45 0,91 -0,20 -0,10 0,08 1

x6 0,28 -0,27 0,95 0,63 0,86 -0,35 1

x7 -0,04 -0,43 0,69 0,20 0,55 -0,58 0,78 1

х8 0,81 0,18 0,90 0,90 0,87 0,09 0,73 0,33 1

х9 0,66 0,04 0,93 0,87 0,89 -0,05 0,84 0,41 0,96 1

Ескерту: талдаудан алынған мәліметтерімен автор құрастырған

Корреляция бұл факторлардың арасындағы байланыс тығыздығын сипаттайды.

Корреляциялық кестеден көретініміз жалпы табыс көлеміне – студенттер саны (бакалавр), (магистратура); студенттердің оқу ақысы; негізгі қызмет көрсетуден түскен табыс және өзіндік құн арасында байланыс бар. Нақтырақ тоқталсақ жалпы табыс көлемі мен студенттер саны (бакалавр) х1 факторының және студенттердің оқу ақысы (х2) арасында байланыс бар, яғни корреляция коэффициенттері r=0,5. Сонымен қатар жалпы табысқа магистранттар саны (r=0,68) және олардың оқу ақысы х4 факторларының арасындада байланыстың бар (r=0,5) екеннін көреміз. Жалпы табыс көлемі У пен қызмет көрсетуден түскен табыс х8 факторларының арасында тығыз байланыс бар, яғни r=0,8, ал өзіндік құн арасындағы корреляциялық байланыс r=0,6-ға тең.

0

500

1000

0

20000

40000

2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018

студенттер саны, (бакалавр), (адам) студенттер саны (магистр), (адам)

ПОҚ саны, бірлік

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

16


Сурет 2 - Жалпы табыс көлемі мен студенттер санының динамикасы 2-суреттен көретініміз 2008-2012 жылдар аралығында қабылданған студенттер саны

төмендеген. Сондықтан жалпы табыс көлемі де төмендеген. Жалпы табыс көлемі 2014 жылдан бастап қарқынды өскенін байқаймыз.

Факторлардың байланыс тығыздығын анықтағаннан кейін регрессия теңдеуі құрылып талдау жүргізілді.

Талдау нәтижесінде Университеттің жалпы табыс көлемі қабылданған студенттер санына және студенттердің оқу ақысына тікелей байланысты болып тұр. Факторлардың арасында тығыз байланыс бар себебі корреляция коэффициенті r=0,82. Детерминация коэффициенті R=0,67. Фишер критериі бойынша 𝐹нақты=12,4>F=4,54, 𝑡1нақты=3,66>t=2,13 және 𝑡2нақты=3,68>t=2,13 яғни модель адекватты.

Y=-174074,1+42,9x1+1650,4x2 Алынған көптік регрессия теңдеуін болжамға пайдаланамыз. Болжам жасау үшін

болжамның орташа дәлдігін тексереміз. 2016 жылғы статистикалық мәлімет бойынша Университеттің жалпы табыс көлемі 986,9 млрд. теңгені құраса 2017 жылға болжам бойынша Университеттің жалпы табысы 1448,5 млрд.теңгеге артады деп күтілуде. Ал 2018 жылғы болжам бойынша Университеттің жалпы табыс көлемі 1581,2 млрд.теңгені құрайды деп күтілуде. Сонымен қорыта келгенде Университеттің жалпы табыс көлемі қабылданған студенттер санына яғни, бакалавр, магистрлердың оқу ақысына тікелей байланысты.

Көптік регрессияны қадамдық регрессия бойынша есептейміз. Себебі х әсер етуші факторларының арасындағы байланыс тығыздығы r - 0,7 ден кіші. Келесі қарастыратын факторлар студенттер саны (х1) және қызмет көрсетуден түскен табыс (х8).

Факторлардың арасында өте тығыз байланыс бар себебі корреляция коэффициенті r=0,91. Детерминация коэффициенті R=0,82. Фишер критериі бойынша 𝐹нақты=29,2>F=4,54, 𝑡1нақты=3,46>t=2,13 және 𝑡2нақты=6,08>t=2,13 яғни модель адекватты.

Y=-266781,3+29,7x1+0,32x8 Алынған көптік регрессия теңдеуін болжамға пайдаланамыз. Болжам жасау үшін

болжам дәлдігін тексереміз.

Сурет 3 - Студенттер саны мен Университеттің қызмет көрсетуден түскен

табысы арасындағы болжам дәлдігі.

0

10000

20000

30000

0

1000000

2000000

2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018

Y x1

0

1000000

2000000

2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018

Y Y*

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

17


3-суреттен көретініміз болжам мәні мен дәлдігі 2015-2016 жылдары сәйкес келгенін байқаймыз.

Сонымен Университеттің жалпы табысы жылдан жылға артып келуде. Талданып отырған Университет қазіргі таңда алдыңғы қатарлы Университеттің қатарында. Университеттің студенттер санының 2008-2016 жылдар аралығындағы графигі жасалынды. 2008-2016 жылдар аралығын алдық. График бойынша модель адекватты R2 =0,75.

Енді х1 факторына болжам жасайық. Регрессия теңдеуі Y=-2020,8x+4E+06 пайдаланамыз.

Тренд теңдеуіне екінші ретті полиномды алуға болады. R2 =0,81 модель адекватты. Осы теңдеудегі t орнына мәндерін қойып есептейміз.

Сурет 4 - Тренд теңдеуі

4-суретте салынған графикке екінші ретті полином сәйкес келеді R=0,81.

Графиктер бойынша тренд теңдеуін пайдаланып келесі жылдарға болжам жасауға болады. 2017 жылға болжамның орындалуы 126,2%. 2018 жылы 100% дәл екенін көреміз.

Өндірілетін өнімнің (қызметтің) бағасы туралы шешім қабылдай отырып, кәсіпорын бір мезгілде баға белгілеудің екі әдісін қолдануы керек: шығыны мен құны (нарық).

Осы екі көзқарастың ақылға қонымды тіркесімімен, оңтайлы бағалық саясатты және кәсіпорынға қажетті рентабельділік деңгейін енгізуге мүмкіндік жасауға болады.

Қорытынды. Осылайша, жоғарыда айтылғандарды ескере отырып, мемлекеттік емес білім беру ұйымдары, есеп саясатын қалыптастыруда білім беру қызметіндегі шығындарды ескере отырып, өзіндік құнға әсер ету мүмкіндігі бар. Сонымен қатар оқу үрдісін тиімді басқару үшін шығындарды есепке алуды бақылауды және объективті талдауды ұйымдастыру керек.

Талдау нәтижесіне сүйенетін болсақ университетте білім берудің өзіндік құнын анықтауда студенттердің саны ескерілмейді. Өзіндік құнды есептегенде студенттердің саны өте маңызды фактор, оны ескеруі тиіс. Және бұл университетте негізгі және жанама шығындар толығымен абзорпшен костинг әдісімен есепетелінеді. Өзіндік құнды есептеген кезде бірнеше факторлар кері әсер тигізетінін байқадық және ол басқару шешімдерін қабылдауға кері әсер етеді.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 1 ҚР Статистика комитетінің мәліметтері. http://www.stat.gov.kz. 2 К. Друри. Введение в управленческий и производственный учет: Учебное

пособие для вузов / - М.: Аудит, ЮНИТИ, 1998. – 783 с 3 Тайгашинова К.Т. Өнімдердің, қызметтер мен жұмыстардың өзіндік құнын

калькуляциялау. – Ауд. Акишев М.Қ., Алматы: «Издательство LEM» ЖШС, 2013. – 350 с. 4 Рахметова Р.Ө. Эконометрика. –Алматы: Экономика, 2016. -206 5 Шеремет, А.Д. Управленческий учет [Текст]: учеб. пособие / А.Д. Шеремет,

О.Е. Николаева, С.И. Полякова. - М.: ИНФРА-М, 2009. - 429 с.

y = 38300x2 - 2E+08x + 2E+11 R² = 0,8188

0

500000

1000000

1500000

2000000

2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Y Полиномиальная (Y)

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

http://www.stat.gov.kz/

18


ПРИМЕНЕНИЕ ДАННЫХ УПРАВЛЕНЧЕСКОГО УЧЕТА ДЛЯ ПРИНЯТИЯ УПРАВЛЕНЧЕСКИХ РЕШЕНИЙ

Н.А. Бозгулова Университет Нархоз, г. Алматы, Казахстан e-mail: [email protected]

Резюме . В статье рассматриваются особенности использования данных учетной записи при управлении решениями. В качестве системы управления информацией основное внимание будет уделяться данным анализа. Управленческие решения описываются на основе маржинального подхода и обоснования управленческих решений для повышения эффективности предприятия. Приведены основные авторские определения и трактовки затрат. Целью управленческого учета является обеспечение менеджеров информацией, необходимой для принятия оптимальных управленческих решений. Поэтому к управленческой информации, подготовленной в целях использования руководством, предъявляются иные требования, нежели к информации, предназначенной для внешних пользователей. Для целей управленческого учета используется как бухгалтерская информация, которая подлежит четкой документации и регистрации, так и любая другая информация, необходимая руководителям для принятия решений. Автор при анализе затрат ипользовал разные эконометрические методы. В заключение исследования представлены основные пути и способы сокращения затрат.

Ключевые слова: затраты, себестоимость, управленческий учет, валовый доход, управленческие решения

APPLICATION OF MANAGEMENT ACCOUNTING DATA FOR

MANAGEMENT DECISIONS N.A. Bozgulova

Narxoz University, Almaty city, Kazakhstan e-mail: [email protected]

Summary.The article discusses the features of using account data for managing solutions. As an information management system, the focus will be on the analysis data. Management decisions are described on the basis of the marginal approach and justification of management decisions to improve the efficiency of the enterprise. The main author's definitions and interpretation of costs are given. The purpose of management accounting is to provide managers with the information necessary for making optimal management decisions. Therefore, management requirements prepared for management use are subject to different requirements than to information intended for external users. For the purposes of management accounting, both accounting information is used, which is subject to clear documentation and registration, as well as any other information needed for decision-making by managers. The author used different econometric methods to analyze costs. The study concludes with the main ways and means of reducing costs.

Key words: costs, cost, management accounting, gross income, management decisions

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/



19


МРНТИ 06.35.31 УДК 311.216;

СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ СИСТЕМЫ ЛОГИСТИКИ НА ПРЕДПРИЯТИЯХ КАЗАХСТАНА

А.А. Корженгулова*1, В.Л. Назарова2, Даузова А.М.3

1,2,3 Алматинская академия экономики и статистики, г. Алматы, Казахстан e-mail: [email protected]

Аннотация. В работе раскрыта система логистики на предприятиях Казахстана.

Эффективная логистика является необходимым условием для удовлетворения запросов потребителей, а также она дает конкурентные преимущества предприятию.

Рынок логистики в Казахстане находиться на стадии становления и имеет ряд национальных особенностей в сравнении с зарубежными рынками. Природа логистических услуг непосредственно связана с менеджментом закупок, снабжения, хранения грузов, товаров и материалов. Эффективно выстроенная система движения товаров от места их транспортировки до пункта доставки конечному потребителю определяет оптимальность производственного и сбытового процессов. В применении к бизнесу и производству логистических система призвана снижать финансовые и временные расходы организаций.

В связи с этим все большее количество предприятий предпочитают использовать аутсорсинг, доверяя управление логистикой сторонней специализированной компании, имеющей собственные логистические ресурсы. Компетентные компании способны организовать логистику самого высокого уровня, которая является одной из важных составляющих развития бизнеса.

Ключевые слова: логистика, рынок логистики, логистические услуги, аутсорсинг, себестоимость.

Введение. В современных глобальных условиях логистика играет ключевую, а в

некоторых случаях определяющую роль в индустриальном развитии стран. В ряде стран правительство сделало ставку именно на развитие логистики как основного фактора стимулирования индустриального развития. В Казахстане логистика и транспорт являются одним из приоритетных направлений реализации Стратегии «Казахстан-2050», ценность стратегии заключается в ее актуальности исходя из географического местоположения страны. Международные организации, исходя из географического положения Республики Казахстан рассматривают его для формирования международных коридоров. Можно с уверенностью заявить, что транспорт в Казахстане - один из приоритетных аспектов развития. Транспортная инфраструктура - это кровеносная система нашей индустриальной экономики и общества, поэтому необходимо развивать сектор логистических услуг. Прежде всего, речь идет о максимальном использовании территории Таможенного союза для транспортировки наших грузов [1].

Методы. Рынок логистики в Казахстане находиться на стадии становления и имеет ряд национальных особенностей в сравнении с зарубежными рынками. Природа логистических услуг непосредственно связана с менеджментом закупок, снабжения, хранения грузов, товаров и материалов. Эффективно выстроенная система движения товаров от места их транспортировки до пункта доставки конечному потребителю определяет оптимальность производственного и сбытового процессов. В применении к бизнесу и производству логистическая система призвана снижать финансовые и временные расходы организаций. В связи с этим все большее количество предприятий предпочитают использовать аутсорсинг, доверяя управление логистикой сторонней специализированной компании, имеющей собственные логистические ресурсы. Компетентные компании

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

20


способны организовать логистику самого высокого уровня, которая является одной из важных составляющих развития бизнеса.

Ниже показаны виды логистических услуг рис. 1. Рис 1 . Ключевые составляющие логистических услуг Методология применения логистических услуг подразумевает следующие их виды:

1. Закупочная логистика, направленная на удовлетворение производства материалами с максимальной экономической эффективностью и качеством в кратчайшие сроки. Важной частью закупочной логистики является поиск и выбор альтернативных поставщиков-изготовителей;

2. Сбытовая логистика обеспечивает процесс распределения материального и сопутствующих ему информационного, финансового и сервисного потоков между различными потребителями. Целью сбытовой логистики является обеспечение доставки товаров в нужное место и время с определенными затратами;

3. Транспортная логистика позволяет организовать доставку материальных предметов из одной точки в другую по оптимальному маршруту в кратчайшие или предусмотренные сроки с минимальными затратами, а также без вреда для обьекта доставки;

4. Логистика запасов включает в себя решения об обьемах и времени закупок, размещении запасов на производственных предприятиях и в распределительных центрах;

5. Складская логистика оптимизирует бизнес процессы приемки, обработки, хранения и отгрузки товаров на складах. Складская логистика определяет правила организации складского хозяйства, процедуры работы с товаром и соответствующие им процессы управления человеческими, техническими и информационными ресурсами;

6. Информационная логистика включает совокупность действий по эффективному распределению информационных потоков между цифровыми и традиционными носителями;

7. Комплексная логистика обеспечивает управления материальными, информационными и финансовыми потоками, связанными с жизненным циклом товара. Комплексный подход к логистическому процессу позволяет сократить или нейтрализовать риски неопределенности, под влиянием которых находиться функциональный цикл жизни товара [2].

Закупочная логистика

Комплексная логистика

Складская логистика

Сбытовая логистика Логистические

услуги

Транспортная логистика Информа-

ционная логистика

Логистика запасов

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

21


Результаты и обсуждения. По информации Министерства Национальной экономики Республики Казахстан за январь-декабрь 2017 года транспортом республики перевезено 3916,2 млн. тонн грузов, что на 5,2% выше уровня января-декабря 2016 года, грузооборот за этот период составил 555,4 млрд. ткм (увеличился в сравнении с январем-декабрем 2016 года на 7,9%), перевезено 22720,1 млн. пассажиров (на 1,7% больше, чем в январе-декабре 2016 года), пассажирооборот составил 272,8 млрд. пкм (увеличился в сравнении с январем-декабрем 2016 года на 3,3%).

В общем объеме перевезенных грузов доля автомобильного транспорта составила 84,29%, железнодорожного – 9,67%, трубопроводного – 5,94%, других видов транспорта (воздушного, внутреннего водного, морского) – 0,10%. В грузообороте доля железнодорожного транспорта составила 47,19%, автомобильного – 29,14%, трубопроводного – 23,37%, других видов транспорта (воздушного, внутреннего водного, морского) – 0,30%.

В пассажирообороте, в связи с дальностью перевозок, доля железной дороги составила 6,58%, воздушного транспорта – 5,27% [3].

Сейчас на рынке логистических услуг Казахстана, можно наблюдать явление консолидации грузов, то есть их объединение при доставках мелких партий оговоренных грузов. В этом случае на склад поступают грузы, предназначенные одному или нескольким потребителям. Данная логистическая услуга заключается в формировании консолидированной партии, которая доставляется в один город. Благодаря такому приему значительно сокращаются транспортные расходы. Плата за доставку, в зависимости от объема груза, распределяется на всех участников консолидированной поставки.

По нашему мнению, для того, чтобы сделать вывод о правомерности отнесения тех или иных затрат на себестоимость продукции или непосредственно на прибыль необходимо отнести исходить из сущности себестоимости как экономической категории и показателя, характеризующего хозрасчетную деятельность организации, а также его значения в управлении производством. Включаемые в состав себестоимости затраты должны носить общественно необходимый характер, должны быть связаны с неосновной деятельностью организации и иметь непосредственное отношение к созданию стоимости [4].

В целях принятия управленческих решений используются инструменты управленческого учета – релевантная информация об ожидаемых затратах и доходах, которая в зависимости от различных вариантов принятия решения может меняться и отличаться. Релевантный подход к анализу затрат предприятия в системе принятия управленческих решений предполагает сосредоточение внимания только на релевантных затратах, а представление релевантной информации должно основываться на базе форм отчетности второго уровня (оперативный учет), тщательно составленных для целей управления. Таким образом повысится возможность получить результаты эффективного отбора расходов для целей управления и ускорить процесс принятия управленческих решений в целом и по отдельным видам деятельности [5].

Заключение. Для повышения конкурентоспособности в современных рыночных условиях предприятиям необходимо снижение суммарных затрат на производство, доставку товаров и сырья, а также обслуживание потребителей. Таким образом, в каждом отдельном случае транспортные операции, сопутствующие на всем пути следования товара от поставщика до потребителя, сталкиваются с целевым конфликтом по себестоимости работ, уровню обслуживания и другим организационно-экономическим показателям.

В последнее время рентабельность бизнеса в Казахстане начала снижаться. Значит, вскоре на рынке логистических услуг останутся компании, способные минимизировать себестоимость услуг при высоком качестве обслуживания. Впрочем, для участников логистического рынка - это дополнительный стимул к росту качества и снижения себестоимости своих услуг.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

22


Список использованной литературы: 1 Послание Президента Республики Казахстан ноябрь 2014г. 2 Гаджинский А.М. Логистика: учебник для высших и среднее специальных учебных

заведений.-2-е изд.-М.: Информационно-внедренческий центр «Маркетинг»,1999.-228. 3 Материалы официального сайта stat.gov.kz 4 Назарова В.Л. научн. статья «Стратегическая управленческая отчетность и проблемы

ее формирования», журнал ISSN 1563-2415 « Статистика, учет и аудит» с. 8., 2018 г. 5 Корженгулова А.А. научн.статья «Management of enterprise costs based on relevant

information», scopus ISSN 0798-1015 journal Espacion, September 11,2017

ҚАЗАҚСТАН КӘСІПОРЫНДАРЫНДА ЛОГИСТИКА ЖҮЙЕСІН ЖЕТІЛДІРУ

А.А. Корженгулова* 1, В.Л. Назарова2, А.М. Даузова 3 1,2,3 Алматы экономика және статистика академиясы, Алматы к.,Казакстан

e-mail: [email protected] Түйін. Жұмыста Қазақстан кәсіпорындарының логистика жүйесі айқындалған.

Тиімді логистика тұтынушылардың сұраныстарын қанағаттандыруда негізгі қажетті шарт болып табылады, сонымен қатар кәсіпорынға бәсекелестік артықшылығын береді.

Шетелдік нарықпен салыстырғанда Қазақстанның логистика нарығы қалыптасу кезеңінде және бір қатар ұлттық ерекшеліктерге ие.

Логистикалық қызметтер табиғаты сатып алу менеджментімен, жабдықтау, жүктерді, тауарлар мен материалдар сақтаумен тікелей байланысты . Тиімді құрылған тауар қозғалысы және оны тасымалдау пунктіне соңғы тұтынушыға дейін жеткізу өндірістік және өткізу процестерінің қолайлылығын анықтайды. Бизнес және өндіруге қолдануда логистика жүйесі компаниялардың қаржылық және уақытша шығындарын төмендетуге бағытталған.

Осыған байланысты көптеген кәсіпорындар логистиканы басқаруды меншікті логистикалық ресурстары бар бөгде мамандандырылған аутсорсингтік компанияларды пайдалануды жөн көреді. Құзыретті компаниялардың логистиканы, бизнестің аса маңызды құрамдас бөлігі ретінде, ең жоғары деңгейде ұйымдастыру, қабілетті бар

Түйінді сөздер: логистика, логистика нарығы, логистикалық қызметтер, қызметтердің өзіндік құны.

IMPROVEMENT OF SYSTEM OF LOGISTICS AT THE ENTERPRISES OF KAZAKHSTAN

A.A. Korzhengulova*1, V.L.Nazarova2, A.M. Dauzova 3

1,2,3Almaty academy of economy and statistics, Almaty, Kazakhstan e-mail: [email protected]

Sammary. In work the system of logistics at the enterprises of Kazakhstan is opened. The effective logistics is a necessary condition for satisfaction of inquiries of consumers and also it gives competitive advantages to the enterprise.

The market of logistics to be in Kazakhstan at a stage of formation and has a number of national peculiarities in comparison with the foreign markets. The nature of logistic services is directly connected with management of purchases, supply, storage of freights, goods and materials. Effectively built system of the movement of goods from the place of their transportation to point of delivery to the end user defines optimality of production and marketing processes. In application to business and production logistic the system is designed to cut financial and temporary expenses of the organizations.

In this regard increasing number of the enterprises prefer to use outsourcing, trusting management of logistics of the third-party specialized company having own logistic resources. The competent companies are capable to organize logistics of the highest level which is one of important components of development of business.

Key words: logistics, market of logistics, logistic services, outsourcing, prime cost

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

23


МРНТИ 06.35.31 УДК 657.1:61(574)

ВНУТРИВЕДОМСТВЕННЫЙ УЧЕТ И КОНТРОЛЬ В СИСТЕМЕ ЗДРАВООХРАНЕНИЯ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

А.К.Мурзалиева, А.Д.Каршалова

Университет Нархоз, г.Алматы, Казахстан e-mail: [email protected], [email protected]

Аннотация: В статье рассматриваются вопросы организации учета и

внутреннего контроля в системе зравоохранения Республики Казахстан. Целью исследования является раскрытие целей и задач управленческого учета в системе учета и контроля, а также современное состояние системы здравоохранения в Казахстане. Основные результаты исследования показывают основные проблемы учета и контроля в медицинских организациях республики. В статье представлена важность и необходимость внутреннего контроля в государственной медицине. Также, в статье рассматриваются ннациональные счета здравоохранения, которые способствуют определению общего объема расходов и контролю за движением средств в системе здравоохранения Казахстана. С помощью данных счетов можно анализировать движение финансовых потоков в системе здравоохранения в стране для их оптимального распределения и мобилизации ресурсов в последующие периоды.

Ключевые слова: здравоохранение, управленческий учет, медицинское государственное предприятие, внутриведомственный контроль, ревизия, инвентаризация.

Введение. Учет, в том числе управленческий учет, осуществляется в Республике Казахстан на основании международных стандартов с использованием Национальных счетов здравоохранения (НСЗ), которые предоставляют собой систематическое описание финансовых потоков, связанных с потреблением товаров и услуг здравоохранения [1].

Национальные счета здравоохранения способствуют определению общего объема расходов и контролю за движением средств в системе здравоохранения Казахстана. С помощью данных счетов можно анализировать движение финансовых потоков в системе здравоохранения в стране для их оптимального распределения и мобилизации ресурсов в последующие периоды.

Применяемая в Республике Казахстан бюджетная классификация разработана на основе Системы национальных счетов (СНС) и рекомендаций Международного валютного фонда (МВФ). Детализация информации о государственных расходах осуществляется по данным управленческой отчетности, формируемой структурными подразделениями Министерства здравоохранения Республики Казахстан (МЗСР РК), а также данных, полученных от региональных управлений здравоохранения республики.

Методы исследования. В работе применялись известные учетно- аналитические и другие методы в соответствии с международными стандартами, применяемые при изучении и организации учета.

Результаты и обсуждение. По итогам 2017 года в Казахстане расходы на здравоохранение от всех источников финансирования достигли 1839,6 млрд. тенге (5,575 млн. долларов США), что составило 3,4 % к ВВП [2].

Анализ расходов на здравоохранение показывает, что основным источником финансирования системы здравоохранения являются государственные средства 61%, при этом государственное финансирование составило 35,9% от общегосударственных расходов, а 64,1% - местное (муниципальное) финансирование [1].

В 2015 году расходы здравоохранения, направленные в больницы, амбулаторные организации, а также поставщикам и розничным продавцам медицинских товаров, составили 78% от всех расходов на здравоохранение. Оставшиеся 22% средств были

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/



24


распределены среди других поставщиков медицинских или других услуг, к которым относятся:

− организации, основной деятельностью которых являются строительство, торговля, информатизация и другие, однако продукты их деятельности используются системой здравоохранения;

− организации системы здравоохранения, основная деятельность которых заключается в предоставлении сопутствующих медицинских услуг, дополняющих процесс оказания медицинской помощи, в числе которых, транспортировка пациентов, патологоанатомические услуги и другие;

− организации, оказывающие услуги по профилактике заболеваний; − организации по управлению и администрированию в сфере здравоохранения, в

том числе по разработке стандартов, регулированию, лицензированию или надзору за поставщиками медицинских услуг и так далее;

− организации медицинского образования и другие субъекты здравоохранения, не отнесенные к остальным категориям.

Система счетов здравоохранения 2011 года предполагает подразделение общих расходов на здравоохранение на текущие расходы и расходы, связанные с формированием капитала.

Текущие расходы на здравоохранение включают в своем составе расходы на индивидуальные (HC.1-5) и коллективные (HC.6-7) услуги здравоохранения. Капитальные расходы или валовое капиталообразование включают средства с кодом «HC.RI.5 Формирование капитала для учреждений, предоставляющих медицинские услуги».

Данное разделение денежных потоков применяется в соответствии с международными стандартами финансовой отчетности в части классификации товаров и услуг в зависимости от срока эксплуатации или балансовой стоимости. В соответствии с классификацией МСФО в состав статьи «HC.RI.5 Формирование капитала для учреждений, предоставляющих медицинские услуги» включаются строительство, капитальный ремонт, реконструкция зданий, пополнение уставного капитала, приобретение оборудования и другое [3].

В 2017 году текущие расходы здравоохранения составили 1521,1 млрд. тенге или 88,9% от всех расходов на здравоохранение, в то время как средства на образование капитала медицинских организаций составили 87,3 млрд. тенге или 5,1%.

Общая сумма расходов в 2017 году составила 986,6 млрд. тенге, в том числе стационарная медицинская помощь в сумме 434,1 млрд. тенге (44%), амбулаторно-поликлиническая помощь в сумме 315,7 млрд. тенге (32%), а далее скорая медицинская помощь и санитарная авиация.

Динамика роста расходов на медицину за период с 2013 по 2017 годы представлена в таблице 1 и показывает постоянный рост общих расходов.

Таблица 1 Государственные расходы на Гарантированный объем бесплатной медицинской

помощи (ГОБМП) в разрезе форм медицинской помощи (млрд. тенге)

Годы 2013 2014 2015 2016 2017 Всего расходов на медицину

625,00 700,81 752,90 877,50 986,60

Примечание: составлено автором по источнику [1] В Казахстане нагрузка на 1 участкового врача (ВОП, педиатра, терапевта)

составляет 2200 человек в 2017г., причем ежегодно этот показатель увеличивается. В странах ОЭСР этот показатель значительно ниже и составляет около 1500 человек на 1 участкового врача.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

25


Обеспеченность койко-местами в Казахстане примерно на таком же уровне как в странах ОЭСР, в том числе: в Бельгии и Франции 62 койки на 10 тыс. человек, в Латвии – 57, Эстонии – 50 коек на 10 тыс. человек.

В системе здравоохранения внутриведомственный контроль подразделяется на общий и специальный контроль [4].

Внутриведомственный контроль в системе здравоохранения состоит в формировании полной и достоверной информации о хозяйственных процессах и финансовых результатах деятельности медицинских организации. Основным моментом контроля является документальная проверка, которая охватывает первичную документацию, текущие отчеты и финансовую отчетность. Важно также проведение документальной и материальной инвентаризации, которая призвана выявить расхождения между фактическими и документальными данными [5].

Особенно актуален внутренний контроль при расходовании медицинских препаратов специального назначения, отпуск которых строго регламентирован. Отпуск медицинского имущества осуществляется на основании накладной (требования), кроме малоценного медицинского имущества, которое выдается в пользование по ведомости выдачи материалов на нужды организации.

По отдельным накладным выдаются следующие группы медицинского имущества: • наркотические лекарственные средства и психотропные вещества; • ядовитые и сильнодействующие лекарственные средства; • лекарственные средства; • спирт этиловый; • перевязочные средства; • предметы медицинского имущества, относящиеся к малоценным; • основные средства. При обнаружении расхождений данных учета бухгалтерии и отчетов материально

ответственного лица производится проверка движения медицинского имущества по первичным учетным документам за отчетный период. Это, так называемая документальная инвентаризация. При необходимости производится инвентаризация медицинского имущества, как форма последующего контроля. Особенно строго ежемесячно производится инвентаризация наркотических и психотропных лекарственных средств, а также спиртосодержащих сильнодействующих средств [6].

Объектами внутреннего контроля являются эффективность расходования медицинского имущества и денежных средств, правильность эксплуатации, хранения и ремонта медицинского имущества и правильность ведения учета и отчетности.

В данном контексте рассматриваются вопросы контроля и планирования бюджетного предприятия, так как финансирование осуществляется из государственного или муниципального бюджета [7].

Из назначения внутриведомственного контроля вытекает цель проверок, которая состоит в определении законности, эффективности и целевого использования бюджетных средств, их обоснованности, контроле исполнения областного бюджета. Проверка предусматривает контроль денежного обращения, наличие и движение имущества, использование материальных и трудовых ресурсов в соответствии с нормами и сметами, утвержденными Министерством здравоохранения Республики Казахстан [8].

В ходе проверок и анализа данных можно классифицировать наиболее частые нарушения в сфере здравоохранения, которые обусловлены недостатками в планировании расходов бюджетными организациями в части полноты и обоснованности их распределения по соответствующим статьям и подстатьям экономической классификации. На основании проведенного исследования система внутреннего контроля (СВК) поликлиники в своей контрольной функции должна быть разделена по бюджетной и внебюджетной видам деятельности.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

26


Таблица 2 Цели и задачи системы внутреннего контроля в поликлиниках

п./п. Задачи СВК Бюджетная

деятельность Внебюджетная деятельность

1 Выполнение государственного заказа Да Нет 2 Выполнение финансового плана Да Да 3 Выявление внутренних резервов

предприятия Да Да

4 Контроль правильности и полноты отражения всех хозяйственных операции в учете

Да Да

5 Обеспечение финансовой устойчивости предприятия

Да Да

6 Оценка работы хозяйствующего субъекта Да Да 7 Планирование внебюджетных денежных

средств Нет Да

8 Предотвращение ошибок и искажений в финансовой отчетности предприятия, отрицательных результатов деятельности

Да Да

9 Проверка выполнения цели и задач предприятия

Да Да

10 Своевременное, достоверное, правильное отражение бюджетных и внебюджетных денежных поступлении на счетах бухгалтерского учета и отчетности

Да Да

11 Соблюдение должностных обязанностей (сотрудниками предприятия)

Да Да

12 Соблюдение норм законодательства РК Да Да 13 Соблюдение сотрудниками внутреннего

распорядка предприятия (приказы, распоряжения)

Да Да

14 Сохранность активов предприятия Да Да 15 Целевое использование денежных средств,

в соответствии с финансовым планом Да Да

Примечание: составлено автором по данным источников 5-8 Так как система внутреннего контроля включает в своем составе систему

бухгалтерского учета, работники системы бухгалтерской службы поликлиники, как субъекты контроля, выполняют свои должностные обязанности в соответствии с должностными инструкциями и индивидуальными трудовыми договорами. Они одновременно осуществляют контроль на своих участках, в зависимости от своей компетенции [9].

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

27


Таблица 3 Контрольные функции главного бухгалтера поликлиники

Контроль выполнения работы бухгалтерии

Контроль над правильностью ведения бухгалтерского учета

Контроль соблюдения Законодательства РК

Своевременное и качественное выполнение должностных обязанностей

Контроль правильности и полноты отражения всех хозяйственных операции в учете

Соблюдение норм законодательства РК

Соблюдения дисциплины Целевое использование денежных средств, в соответствии с финансовым планом

Выполнение государственного заказа

Соблюдение правил внутреннего распорядка

Предотвращение ошибок и искажений в финансовой отчетности предприятия, отрицательных результатов

хозяйственной деятельности

Выполнение финансового плана

Своевременное и качественное выполнение приказов, распоряжений и поручений руководства поликлиники

Планирование внебюджетных денежных средств

Проверка выполнения цели и задач предприятия

Примечание: составлено автором по данным источников 4-9 Заключение. Таким образом, система управленческого учета и внутреннего

контроля медицинской организации должна обеспечить [10]: 1) соблюдение законодательства в области ревизии и контроля, а также

бухгалтерского и управленческого учета; 2) целевое использование финансовых, материальных и нематериальных средств,

выделяемых их бюджета на оказание медицинских услуг; 3) формирование полной достоверной информации о финансово-хозяйственной

деятельности медицинской организации и его подразделений. Проведенная работа и полученные результаты приведут к достижению

эффективной работы поликлиник, в выполнении государственного заказа и финансового плана. Таким образом, деятельность государственных медицинских организации Республики Казахстан финансируется из государственного и местного бюджетов, а также частично за счет оказания платных услуг и использования имущества. Ведомственный и внутренний контроль достаточно регламентирован на Законодательном уровне и имеет целью проверку расходования бюджетных средств.

Список использованных источников: 1 Национальные счета здравоохранения Республики Казахстан. Аналитический

отчет за 2017 год. Министерство здравоохранения и социального развития Республики Казахстан РГП «Республиканский центр развития здравоохранения». Астана, 2018. – 65 с.

2 Таблицы Национальных счетов здравоохранения за 2017 год. Министерство здравоохранения и социального развития Республики Казахстан РГП «Республиканский центр развития здравоохранения». Астана, 2018.

3 МСФО в кармане. Deloitte, 2017. – 152 с. https://www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/ru/Documents/audit/russian/ifrs-in-your-pocket.pdf

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

http://www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/ru/Documents/audit/russian/ifrs-in-your-pocket.pdf

https://ru.wikipedia.org/wiki/Deloitte

28


4 Международные принципы управленческого учета. CGMA, 2017. – 73 с. 5 Контрольно-ревизионная работа по вопросам медицинского снабжения //

https://studopedia.org/10-87866.html. 2017. 6 Казакова Н.А., Ефремова Е.И., Концепция внутреннего контроля

эффективности организации: учеб. пособие. Мн.: – М.: ИНФРА – М, 2015. – 234 с. 7 Мушкатова М.С. Организация ревизии бюджетного учреждения. МГИУ //

http://myshkatova.ru/page141/page185/index.html. 2018. 8 Закон Республики Казахстан «О государственном контроле и надзоре в

Республике Казахстан» (с изменениями и дополнениями по состоянию на 03.04.2018 г.) // www.zakon.kz. 2018.

9 Приказ Министра здравоохранения Республики Казахстан от 07 апреля 2010 года № 238 «Об утверждении типовых штатов и штатных нормативов организаций здравоохранения» // www.zakon.kz. 2018.

10 Вилисов В.Я., Суков И.Е., Инструменты внутреннего контроля: учеб. пособие. Мн.: М.: ИНФРА - М, 2016. – 262 с.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ ЖҮЙЕСІНДЕ

ІШКІВЕДОМСТВОЛЫҚ ЕСЕП ЖӘНЕ БАҚЫЛАУ А.К. Мурзалиева, А.Д.Каршалова Нархоз университеті, Казахстан

e-mail: [email protected], [email protected] Түйін: Бұл мақалада Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау жүйесіндегі

бухгалтерлік есеп пен ішкі бақылауды ұйымдастыру мәселелері талқыланды. Зерттеудің мақсаты - Қазақстандағы денсаулық сақтау жүйесінің басқару мақсаттары мен міндеттерін ашу. Зерттеудің негізгі нәтижелері республиканың медициналық мекемелерінде есепке алу мен бақылаудың негізгі проблемалары болып табылады. Мақала қоғамдық медицинада ішкі бақылаудың маңыздылығы мен қажеттілігін көрсетеді. Сондай-ақ, мақалада шығындардың жалпы көлемін анықтайтын және денсаулық сақтау жүйесінде қаражат қозғалысын бақылайтын ұлттық денсаулық сақтау шоттары қарастырылады. Осы шоттардың көмегімен елдегі денсаулық сақтау жүйесіндегі қаржылық ағымдардың келешектегі кезеңдерде оңтайлы бөлу және ресурстарды жұмылдыру үшін талдау жүргізуге болады.

Түйінді сөздер: денсаулық сақтау, басқарушылық есеп, медициналық мемлекеттік (муниципалдық) мекеме, ішкі бақылау, аудит, инвентаризация.

INTERNAL ACCOUNTING AND CONTROL IN THE HEALTH SYSTEM OF THE

REPUBLIC OF KAZAKHSTAN A.K. Mursalieva, A.D.Karshalova

University Narxoz, Almaty, Kazakhstan e-mail: [email protected], [email protected]

Abstract: The article deals with the organization of accounting and internal control in the healthcare system of the Republic of Kazakhstan. The purpose of the study is to disclose the goals and objectives of management accounting in the accounting and control system, as well as the current state of the health care system in Kazakhstan. The main results of the research show the main problems of accounting and control in medical institutions of the republic. The article presents the importance and necessity of internal control in public medicine. Also, the article examines the national health accounts that help determine the total amount of expenditures and control the movement of funds in the healthcare system of Kazakhstan. With the help of these accounts, it is possible to analyze the flow of financial flows in the health care system in the country for their optimal distribution and resource mobilization in subsequent periods.

Key words: health, management accounting, medical state (municipal) institution, internal control, audit, inventory.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

http://myshkatova.ru/page141/page185/index.html.%202018

http://online.zakon.kz/Document/?link_id=1001770813

http://www.zakon.kz/

http://www.zakon.kz/





29


МРНТИ 06.35.31 УДК 657(075.8)

ИНФОРМАЦИОННО-АНАЛИТИЧЕСКОЕ ОБЕСПЕЧЕНИЕ УПРАВЛЕНИЯ БУХГАЛТЕРСКИМИ РИСКАМИ

С.А.Мэлисова

Международная академия управления, права, финансов и бизнеса Кыргызская Республика, г.Бишкек

e-mail: [email protected] Аннотация. В данной статье рассмотрены основные проблемы информационно –

аналитического обеспечения управления бухгалтерскими рисками в условиях неопределенности. Указаны основные требования МСФО к отражению и раскрытию информации о рисках в финансовой отчетности хозяйствующих субъектов. Отмечено, что система управления бухгалтерскими рисками в условиях неопределенности должна быть направлена не только на обеспечение экономической безопасности предприятия, но и на формирование достоверной, сопоставимой и доступной для понимания пользователями финансовой отчетности. В заключение исследования представлен анализ взаимосвязи бухгалтерских рисков, информация о которых должна раскрываться в финансовой отчетности с показателями отчетности в разрезе форм финансовой отчетности

Ключевые слова: бухгалтерская информация, финансовая отчетность, управление рисками, бухгалтерский риск, МСФО, пояснительная записка.

Введение. Современный подход к управлению предполагает широкое использование методов планирования и прогнозирования в целях управления, что невозможно осуществить без учета действия рисков. Поскольку принятие решений происходит на основе использования бухгалтерской информации, то при отсутствии в ней сведений о бухгалтерских рисках, невозможно принять обоснованное управляющее решение. Процесс управления бухгалтерскими рисками должен соответствовать стратегическим задачам развития организации с учетом обеспечения экономической безопасности бизнеса.[1]

Управление рисками позволяет обеспечить эффективный процесс составления финансовой отчетности, а также соблюдение законодательных и нормативных актов, избежать нанесения вреда репутации компании и связанных с этим последствий. Таким образом, процесс управления рисками позволяет руководству достигать поставленных целей и при этом избегать (по крайней мере снижать негативное воздействие) просчетов и неожиданностей [2].

Методы. Для эффективного управления бухгалтерскими рисками необходима всеобъемлющая информационная база. Только наличие максимально точной и достоверной информации дает возможность принимать решения по снижению рисков и предсказывать поведение контрагентов. При этом необходимо сочетание внешних и внутренних информационных потоков, аккумулируемых в бухгалтерском учете и финансовой отчетности. Финансовая отчетность - важный источник информации для внешних аналитиков, формирование которого осуществляется, исходя из общих правил ведения учета[3].

Порядок составления и представления финансовой отчетности в Кыргызской Республике раскрывается в законодательных документах, основными из которых являются Закон КР «О бухгалтерском учете» от 29.04.2002г. № 76, Постановление Государственной службы регулирования и надзора за финансовым рынком при Правительстве КР. от 25.01.2011 г. № 2 «О Методических рекомендациях по подготовке и представлению финансовой отчетности в соответствии с требованиями МСФО», которые устанавливают

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

30


основные правила составления и представления финансовой отчетности, а также учетная политика, разрабатываемая бухгалтерской службой экономического субъекта и раскрывающая особенности формирования информации об отдельных объектах бухгалтерского учета.

Данные, раскрываемые в финансовой отчетности, как правило, являются основным источником информации о деятельности предприятия для внешних пользователей. В этой связи, достоверность и полезность представляемой в отчетности информации приобретает первостепенное значение.

В соответствии с Международными стандартами финансовой отчетности в финансовой отчетности организаций должна быть раскрыта следующая информация об объектах бухгалтерского учета и связанных с ними рисках (Табл. 1)

Таблица 1 Требования МСФО к отражению и раскрытию информации о рисках

Вид риска Отражение и раскрытие информации о рисках МСФО

1 2 3 Риск учетной политики Существенная информация о

принятых при формировании учетной политики способах ведения бухгалтерского учета; информация об изменении учетной политики

МСФО (IAS) 8 "Учетная политика, изменения в бухгалтерских оценках и ошибки"

Риски, связанные с тарифным регулированием

Информация о снижении выручки, обусловленной снижением тарифа в течение периода тарифного регулирования и ее влияния на финансовое положение, финансовые результаты и денежные потоки.

МСФО (IFRS) 14 «Счета отложенных тарифных разниц»

Риск непогашения обязательств дебиторами

Информация о резерве по сомнительным долгам

МСФО (IAS) 1 «Представление финансовой отчетности»

Риски, связанные с признанием выручки

Информация о порядке предоставления услуг и признании выручки

МСФО (IAS) 18 «Выручка» или МСФО (IFRS) 15 «Выручка от контрактов с клиентами»

Риск осуществления расходов либо получения доходов в связи с прекращаемой деятельностью

Информация о выбытии долгосрочных активов.предназначенных для продажи и прекращенная деятельность

МСФО (IFRS) 5 «Долгосрочные активы, предназначенные для продажи, и прекращенная деятельность»

Риски связанные с осуществлением предстоящих расходов

Информация о составе и движении резервов предстоящих расходов и платежей

МСФО (IAS) 1 «Представление финансовой отчетности»

Риски, связанные с получением доходов будущих периодов

Информация о порядке и условиях предоставления государственных субсидий

МСФО (IAS) 20 «Учет государственных субсидий и раскрытие информации о государственной помощи»

Риск, осуществления расходов по погашению гарантийных обязательств

Краткая характеристика неопределенностей, существующих в отношении срока исполнения и величины гарантийных обязательств.

МСФО (IAS) 37 «Резервы, условные обязательства и условные активы»

Риски, связанные с затратами на ремонт основных средств

Информация о затратах на ремонт основных средств

МСФО (IAS) 16 «Основные средства»

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

31


Продолжение таблицы 1 2 3

Риски, связанные с изменением стоимости основных средств

Информация о стоимости переоцененных основных средств


Риски, связанные с начислением амортизации основных средств

Информация о методах начисления амортизации основных средств


Риск, изменения стоимости финансовых вложений

Информация об изменениях стоимости финансовых вложений; информация о резервах под обесценение финансовых вложений

МСФО (IAS) 39 «Финансовые инструменты: признание и оценка»

Риск, изменения стоимости нематериальных активов

Информация о стоимости переоцененных нематериальных активов

МСФО (IAS) 38 «Нематериальные активы»

Риски, связанные с начислением амортизации нематериальных активов

Информация о методах начисления амортизации нематериальных активов

МСФО (IAS) 38 «Нематериальные активы»

Риски, связанные с операциями со связанными сторонами

Информация об операциях со связанными сторонами

МСФО (IAS) 24 «Раскрытие информации о связанных сторонах»

Валютный риск Информация об изменениях валютных курсов

МСФО (IAS) 21 «Влияние изменений обменных курсов валют»

Риски, связанные с деятельностью сегментов организации

Информация по отчетным сегментам с учетом источников и характера имеющихся рисков и полученных прибылей деятельности предприятия

МСФО (IAS) 14 «Сегментная отчетность»

Источник: составлено автором

При этом Международные стандарты финансовой отчетности содержат требования не только о сущности отражаемой информации об объектах учета и связанных с ними рисках, но и о характере и содержании представляемой информации.

Кроме того, анализ требований в отношении отражения и раскрытия информации о последствиях влияния рисков позволяет сделать вывод о необходимости установления количественных критериев оценки существенности информации в отношении изменения стоимости объектов бухгалтерского учета вследствие такого влияния.

Результаты и обсуждение. В целом, проведенный анализ требований позволяет сделать вывод, что в финансовой отчетности подлежит раскрытию значительный объем информации о бухгалтерских рисках и их последствиях. В большей степени указанная информация касается необходимости раскрытия последствий рисков, таких как изменение стоимости активов (материальных ценностей, основных средств, нематериальных активов, финансовых вложений, денежных средств в иностранной валюте, дебиторской задолженности), оценочных значений. Также подлежит раскрытию информация о вероятных расходах предприятия в будущем и создаваемых под них резервах предстоящих расходов. Кроме того, в пояснительной записке к финансовой отчетности может раскрываться и иная информация (об изменениях в учетной политике, рисках связанных с деятельностью сегментов организации и иных существенных рисках), в том числе информация нефинансового характера [4].

В связи с этим целесообразно проанализировать взаимосвязь бухгалтерских рисков, информация о которых должна раскрываться в финансовой отчетности с показателями отчетности в разрезе форм финансовой отчетности (Табл. 2).

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

32


Таблица 2 Анализ взаимосвязи требований отражения информации в финансовой отчетности с

рисками Форма

отчетности Вид риска Раскрытие информации о риске

1 2 3 Отчет о финансовом положении

Риск предпринимательской деятельности

Величина резервного капитала показывает законодательно установленный размер резервного капитала либо оценку предприятием риска возможного получения убытков или возникновения обязательств и средств, необходимых для их погашения

Риски, связанные с осуществлением предстоящих расходов

Величина резерва предстоящих расходов отражает общий размер зарезервированных предприятием средств под все виды предстоящих расходов и платежей


В качестве последствия риска отражается величина резерва на безнадежные долги дебиторов

Отчет о совокупном доходе

Валютный риск В строке "Курсовые разницы по операциям в иностранной валюте" отражается величина влияния изменения курсов валют на прибыль предприятия

Риски изменения стоимости материально-производст-венных запасов, финансовых вложений, непогашения обязательств дебиторами

В строке "Отчисления в оценочные резервы" отражается общая величина созданных оценочных резервов за отчетный период и их влияние на прибыль


В качестве последствия риска отражается величина невостребованной до истечения срока исковой давности дебиторской задолженности

Отчет об изменениях в собственном капитале

Риск учетной политики Отражается результат от переоценки статей бухгалтерского баланса в результате изменения принятых в учетной политике способов ведения учета

Риск изменения стоимости основных средств

Отражается величина влияния на собственный капитал переоценки объектов основных средств

Риск предпринимательской деятельности

Отражается наличие и движение резервного капитала за отчетный период

Риски, связанные с осуществлением предстоящих расходов

Отражается информация о величине резервов на покрытие вероятных расходов по видам созданных резервов

Риски изменения стоимости финансовых вложений

Отражается информация о величине оценочных резервов по видам созданных резервов

Валютный риск Отражается величина влияния на капитал изменения курсов валют по вкладам в уставный капитал

Отчет о движении денежных средств

Валютный риск Отражается размер влияния изменения курсов валют за отчетный период на движение денежных средств

Риск изменения стоимости основных средств

Отражается размер корректировки стоимости основных средств в результате проведенной переоценки, в том числе, размер корректировки первоначальной стоимости и амортизации

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

33


Продолжение таблицы 1 2 3

Риск изменения стоимости финансовых вложений

Отражается размер корректировки текущей рыночной стоимости по финансовым вложениям, имеющим текущую рыночную стоимость

Пояснительная записка к финансовой отчетности

Риски, связанные с осуществлением предстоящих расходов, изменения стоимости активов, риск учетной политики, риски, связанные с деятельностью сегментов организации и прочие

В пояснительной записке раскрывается детализированная информация по каждому виду создаваемых резервов, условных фактах хозяйственной деятельности, изменениям оценочных значений, курсовым разницам, изменениям в учетной политике, а также информация об иных существенных рисках и их последствиях

Источник: составлено автором В целом можно отметить, что финансовая отчетность содержит определенные

требования к отражению информации об объектах бухгалтерского учета, что позволяет раскрыть информацию о рисках, связанных с ними и их последствиях. Такая информация раскрывается как в формах отчетности, так и в пояснительной записке к финансовой отчетности.

В пояснительной записке к годовой финансовой отчетности организация обязана раскрывать информацию в отношении существенных ошибок предшествующих отчетных периодов, исправленных в отчетном периоде; причины, по которым невозможно определить влияние существенной ошибки на один или более предшествующих отчетных периодов, представленных в финансовой отчетности[5].

Заключение. Анализ содержания этих форм дает возможность внешним пользователям (в условиях отсутствия в пояснительной записке к отчетности дополнительного раскрытия информации о хозяйственных рисках) самостоятельно идентифицировать совокупность рисков коммерческой организации и произвести их оценку. Ценность результатов анализа увеличивается, если в распоряжении пользователя имеется отчетность за несколько отчетных периодов.

Таким образом, своевременное распознавание рисков через учетно-аналитическую информацию является одной из основных задач управления бухгалтерскими рисками и, как следствие, повышения качества финансовой отчетности коммерческой организации [6].

Список использованной литературы: 1 Демина И.Д., Меркущенков С.Н. Концепция риск-ориентированной системы

бухгалтерского учета в коммерческих организациях // Экономика и современный менеджмент: теория и практика: сб. ст. по матер. XLV междунар. науч.-практ. конф. № 1(45). – Новосибирск: СибАК, 2015.

2 Сапарбаева С.С., Гурьева И.и., Алибекова Б.А. Интеграция процессов риск-менеджмента и внутреннего контроля/ ж/л Статистика, учет и аудит №2(65) 2017.- с.42-50.

3 Гуров В.С., Чеглакова С.Г. Учетно-аналитическое обеспечение как инструмент управления рисками хозяйственной деятельности //Международный бухгалтерский учет №17( 23), июнь 2014. С. 15-24

4 Сапарбаева С.С., Гурьева И.И., Алибекова Б.А. Интеграция процессов риск-менеджмента и внутреннего контроля/ ж/л Статистика, учет и аудит №2(65) 2017.- с.42-50.

5 Бухгалтерский (финансовый) учет. Под ред. Исраилова М.И. – Б.:Турар, 2012.-594с. 6 Антышева Е.Р. Бухгалтерский учет и анализ в управлении экономическими

рисками предприятий нефтяной отрасли: автореферат диссертации кандидата экономических наук: 08.00.12 / Антышева Е.Р., Сургут - 2007

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

34


БУХГАЛТЕРЛІК ТӘУЕКЕЛДЕРДІ БАСҚАРУДЫ АҚПАРАТТЫҚ-ТАЛДАМАЛЫҚ

ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ С.А.Мэлисова

Халықаралық басқару, құқық, қаржы және бизнес академиясы Бішкек, Қырғыз Республикасы

e-mail:[email protected] Түйін. Осы мақалада анықталмаған жағдайдағы бухгалтерлік тәуекелдерді басқарудың ақпараттық-аналитикалық қолдауының негізгі мәселелері қарастырылады. Экономикалық субъектілердің қаржылық есептілігінде тәуекелдер туралы ақпаратты ашу және ашу үшін ХҚЕС-тың негізгі талаптары көрсетіледі. Белгісіздік жағдайында бухгалтерлік тәуекелдерді басқару жүйесі тек кәсіпорынның экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз етуге ғана емес, сонымен қатар пайдаланушылардың қаржы есептілігін түсіну үшін сенімді, салыстырмалы және қолжетімді болуына бағытталуы керек.Зерттеу қаржы есептілігінде қаржылық есептіліктің нысандары бойынша есептік көрсеткіштермен ашылатын есепке алу тәуекелдерінің арасындағы байланысты талдауды жасайды. Түйін сөздер: бухгалтерлік ақпарат, қаржылық есептілік, тәуекелдерді басқару, бухгалтерлік тәуекел, ҚЕХС, түсіндірме жазба.

INFORMATIONAL AND ANALYTICAL SUPPORT OF ACCOUNTING RISK

MANAGEMENT S.A.Melisova

International Academy of Management, Law, Finance and Business Kyrgyz Republic, Bishkek

e-mail:[email protected] Summary. In this article the main problems of information and analytical support of accounting risks management in conditions of uncertainty are considered. The main requirements of IFRS for the disclosure and disclosure of information on risks in the financial statements of economic entities are specified. It was noted that the system of accounting risk management in conditions of uncertainty should be aimed not only at ensuring the economic security of the enterprise, but also at creating a reliable, comparable and accessible for users' understanding of financial statements. The study concludes with an analysis of the relationship between accounting risks, the information about which should be disclosed in the financial statements with reporting indicators in the context of financial reporting forms. Key words: accounting information, financial reporting, risk management, accounting risk, IFRS, explanatory note.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

35


ҒТАХР(МРНТИ) 06.35.31 ӘОЖ 657.478.8

ЭКОНОМИКАНЫҢ ТҰРАҚСЫЗ ЖАҒДАЙЫНДА ҰЙЫМ ҚЫЗМЕТІНДЕГІ БЮДЖЕТТЕУ

Н.С.Нуркашева 1, М.Ж. Жарылкасинова2, К.Алайдаркызы*3

1,2,3«Нархоз» университеті», Алматы қ., Қазақстан [email protected]

Аңдатпа. Нарықтық экономика елдерінің ұйымдарында жоспарлау мен бақылау

үшін кеңінен пайдаланылатын басқарушылық есептің құралы бюджеттендіру болып табылады. Бюджет – бұл жоспардың сан түрі, оны үйлестіруге және бақылауға арналған құрал. Бюджет жүйелері менеджерлерге қызметтің келешегін көруге және жағдайдың өзгеруіне дайындалуға көмектеседі. Бюджетте болашақтағы пайдаға, ақша қаражатының қозғалысы мен ұйымның қаржылық жай-күйіне қатысты болжамның қаржы аспектілері болады. Соған байланысты нарықтық экономиканың тұрақсыз жағдайында ұйымдардың өндірістік және шаруашылық қызметі мен басқарушылық үрдісінде бюджеттеуді дұрыс ұйымдастыру және оны қолдана білу маңызды орын алады. Демек, бұл ғылыми мақалада ұйымдағы бюджеттеудің теориялық аспектілері мен тәжірибедік маңыздылығы қарастырылған.

Түйінді сөздер. Бюджет, басқарушылық үрдіс, жобалау, икемді бюджет, компаниялар арасындағы байланыс, сату көлемі, өндірістік шығындар, өндірістік қуат, стратегиялық талдау.

Кіріспе. Нарықтық экономиканың тұрақсыз жағдайында ұйымның қызметін

жоспарлаудың жаңа әдіс-тәсілдерін қолданбай, ұйымның қаржылық тұрақтылығын қамтамасыз ету мүмкін емес. Ұйымның тиімді қызмет етуін қамтамасыз етуде бюджеттеу мен жоспарлаудың алатын орны өте ерекше.

Кез келген шаруашылық субъектісінің қызметінде бірнеше бағыттағы жоспарлар құрылады. Олардың ішінде саланың ерекшелігіне байланысты стратегиялық, қаржылық және өндірістік жоспарлар үнемі дайындалады. Стратегиялық жоспарлар ұйымның қызметінің негізгі мақсаты мен міндеттерінен және қызмет ауқымына байланысты қалыптасады. Ал, өндірістік жоспарлар осы аталған стратегиялық жоспарлардың негізінде жасалады да, қйымның өндірістік, маркетингтік, инвестициялық, ғылыми-зерттеу саясатымен ұштасады.

Қаржылық жоспарлар ұйымның ақша ағындарын, сонымен бірге кірістері мен шығыстарын айқындайтын жоспар болып саналады.

Демек, ұйымның қаржылық-шаруашылық қызметіндегі маңызды орны бар басқарушылық қызметтің негізгі құрамдас бөлігі болып саналатын бюджеттеу процесіне шаруашылықтың кез келген сатысы мен бағытында аса көңіл бөлген жөн деп санаймыз.

Ғылыми жұмыстың мақсаты нарықтық экономика жағдайында ұйымның шаруашылық тұрақтылығын қамтамасыз етудегі бюджеттеудің алатын орнын анықтай отырып, ұйымдағы бюджеттеу үрдісін жүзеге асыруға байланысты ұсыныстар беру болып саналады.

Зерттеу әдістері. Мақаланы орындау барысында басқарушылық және өндірістік есеп бойынша отандық және шетелдік тәжірибешілердің еңбектері және авторлардың жеке талдау материалдары қолданылды.

Зерттеу барысында экономиканың тұрақсыз жағдайында ұйымдардың табыстылық деңгейін қамтамасыз етуде маңызды орны бар бюджеттеудің экономикалық мәніне сипаттама беріліп, бюджеттің түрлері сипатталып, нақты мәліметтердің негізінде өндірістік ұйымда бюджет жасаудың тәсілі көрсетілді.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

36


Зерттеу нәтижелері және талқылау. Зерттеу барысында берілген ұсыныстар мен тұжырымдамалар өндірістік ұйымдардың шаруашылық іс-әрекетінде маңыздылығы бар деп санаймыз.

Ұйымның бюджет жасау үрдісі бюджет циклы деп аталады. Бюджет циклына әдетте мынадай сатылар кіреді [1]:

- жалпы ұйым мен оның бөлімшелерінің қызметін жоспарлау және ұжымдық жобалық ұсыныстарын біріктіру;

- бюджеттің жобасын әзірлеу; - жоспардың нұсқаларын пысықтау, нақтылау мен енгізу. Ұйымның негізгі бюджеті өндірістік үрдісті, сату үрдісін, сонымен қатар

қаржыландыруды қамтиды. Бас бюджет – бұл менеджерлермен дайындалған ұйымның жалпы қаржы бюджетіне

қосылатын көрсеткіштер жүйесі арқылы болашақтағы уақыт кезеңіне арналған операциялық және қаржы бюджеттерін жан-жақты көрсету тәсілі болып саналады.

Жоғарыда айтып өткеніміздей, бюджеттендіру ұйымда стратегиялық жоспар жүргізген кезде ерекше маңызды болып табылады.

Стратегиялық талдау қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді жоспарлауға негізделеді. Сөйтіп, бюджет былайша жасалады: ең бірінші кезекте ұзақ мерзімді де, сондай-ақ

қысқа мерзімді жоспарлау үшін де стратегиялық аспектілер бойынша талдау жасалады, содан кейін жоспарлар әзірленеді, ал ең соңында жоспардың негізінде бюджеттер қалыптастырылады. Стратегия, жоспарлар мен бюджеттер өзара тығыз байланысты және бір-біріне ықпал етеді

Бюджет дайындаған кезде нақты нәтижелерді бағалау базасы ретінде өткен кезеңдердің есептік деректерін емес, бюджеттерді алған дұрыс. Өйткені өткен жылмен салыстырғанда өнім технологиясында, көлемі мен ассортиментінде өзгерістер болуы, сонымен бірге жалпы экологиялық ахуал да өзгеруі мүмкін.

Сонымен бірге өткен нәтижелерге есептегі қателер, нормативтіктен тыс шығындар, кәсіпорынның жұмысындағы басқа да кемшіліктер кіруі мүмкін. Осының барлығының салдарынан көрсеткіштерді салыстыру мүмкін болмайды [2].

Бюджеттендіру үйлестірумен және коммуникациялармен өзара тығыз байланыста болады.

Үйлестіру – бұл ұйымның мақсаттарына жету үшін ұйымның барлық бөлімшелерінің қызметі мен бизнес-үрдістерін біріктіру және теңдестіру болып саналады.

Үйлестірудің көмегімен жеке қызметкерлердің, бөлімшелердің, жалпы компанияның және компаниялардың арасындағы байланыс орнатылады. Коммуникация деп қызмет процесінде ақпаратты бір адамнан екінші адамға беру аталады. Ұйым дәл және толық ақпарат болған жағдайда тиімді жұмыс істейтін болады. Әр бөлімшеде ұйымның жоспары мен саясаты жөнінде толық ақпараты болуы тиіс. Жоғары басшылық сметаның арқасында барлық қызметкерлердің өзінің қызметін жүзеге асыру үшін оларды үйлестіруге мүмкіндігі болуы үшін неғұрлым төменгі деңгейдегі басшылықты өзінің ниеті туралы хабардар етеді. Алайда бюджеттің негізінде басқаруды орындаушылар қатаң бекітілмеуге тиіс. Жағдай өзгерген кезде жоспарлар да өзгереді. Жұмыс жағдайы өзгергенде цехтың немесе учаскенің бастығы басшыдан қосымша шығын жұмсауға, яғни бюджетті өзгертуге рұқсат сұрайды. Сөйтіп бюджет сол немесе басқа жұмысты орындау жөнінде шешім қабылдау үшін барынша икемді болуы тиіс.

Бюджеттер бір жылдан бастап (немесе бір жылдан аз) он және одан астам жылға дейінгі кезеңді қамтиды. Әдетте бюджеттендіру кезеңі бір жылды құрайды. Жылдық бюджет көбінесе тоқсандарға, ал бірінші тоқсан айларға бөлінеді. Жыл ішінде, мысалы, екінші тоқсанның соңында жаңа ақпараттың пайда болуына байланысты қалған тоқсандардың бюджеттері өзгереді.

Үздіксіз және сырғымалы бюджеттер кең қолданылады. Аталмыш бюджеттерде ай немесе тоқсанның аяқталу шамасына қарай бюджетке жаңа бюджет қосылады. Осылайша тұрақты он екі айлық жоспарлау қамтамасыз етіледі. Үздіксіз бюджеттендіру

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

37


менеджерлерге босаңсуға мұрсат бермейді. Бюджеттендіру кезеңі бюджеттің деректері мен ұйымның қажеттілігіне орай таңдалады.

Негізгі (жылдық) бюджет кейде операциялық және қаржы бюджетінен тұратын бас бюджет деп аталады. Негізгі бюджетте ұйымның жекелеген бюджеттері жинақталады.

Бюджеттендіруде ең алдымен сату көлемі (сатудан түсетін түсім) болжанады. Өндірістік бағдарлама мен запастар сату көлеміне, ал сату көлемі ұйымның өндірістік қуатына байланысты.

Болжам өткен кезеңнің сату көлемі; экономикалық және өндірістік жағдайлар, халықтың табысының, жұмыспен қамтылу, бағалардың, өнімнің пайдалылық деңгейі; баға, жарнама, сапа саясаты, өндірістік қуат; нақты өнім түрлерін сатудың ұзақ мерзімді үрдістері сияқты факторлар талданғаннан кейін жоспарға айналады. Сату (өткізу) бағдарламасынан кейін өндіріс бағдарламасы мен дайын өнім запасының нормативтік деңгейі есептеледі. Өндірістік бағдарлама жоспарлы өнім көлемі мен запастардың қалдығының өзгеруіне тәуелді. Есеп өнім түрлерінің саны мен құны бойынша мынадай тәртіппен жасалады [3]:

1. Жоспарланған сату көлемі; 2. Кезең соңындағы дайын өнім запасының қалдығы; 3. Жалпы қажеттілік (1 ж + 2 ж); 4. Кезеңнің басындағы дайын өнімнің қалдығы өндірістік бағдарлама (3 ж–4ж). Өндірістік бағдарламадан (өндіріс бюджетінен) кейін қалған бюджеттер жасалады.

Осы бюджеттерді қарастырайық: Негізгі материалдардың шығынының бюджеті (сметасы) – есепті кезең ішінде орталық

қоймаларда материалдардың қалдығының өзгерісі ескеріліп, өндірістік бағдарламаны орындау үшін қажетті материалдардың әр бір атауы бойынша қажеттілікті есептеу арқылы жасалады.

Негізгі материалдардың әр бір түрі бойынша жоспарға сәйкес өндірістік қажеттілігі тиісті өнім түріне оның шығысының нормасын жоспарда шығару қарастырылған тиісті өнім түрінің санына көбейту арқылы анықталады. Содан кейін шығару көзделген жоспарлы өнімнің санына шаққандағы негізгі материалдардың барлық түрлері бойынша қажет сандар қосылады.

Сатып алу қажет негізгі материалдардың саны былай анықталады өнім өндіру үшін қажет негізгі материалдардың саны + негізгі материалдардың есепті кезеңнің соңындағы запастары - негізгі материалдардың есепті кезеңнің басындағы запастары.

Орыс ғалымы Вахрушева О.Б. «...еңбек бюджетін - негізгі өндірістік жұмысшылардың жалақысына жұмсалатын шығын сметасы».- деп түсіндіреді [4].

Осы шығындар өнімнің түрлері мен бағаларға байланысты. Цех басшылары өндірістік бағдарламаны орындау үшін қажетті жұмыс уақытының шығындарын есептейді. Сметалық сағаттық ставкаларды еңбек және жалақы бөлімі есептейді. Жоспарланған өнім түрлерінің бірлігін өнім бірлігін жасау үшін қажетті уақыт пен жоспарлы тарифтік сағаттық ставкаларға көбейту арқылы негізгі өндірісітк жұмысшылардың жалақысына жұмсалатын шығындардың сметалық мөлшері есептеледі.

Жалпы өндірістік шығыстардың бюджеті (сметасы) болжанатын өндіріс көлеміне қатысты баптар бойынша жасалады. Осы шығыстардың сомасы өндірістің құрамы мен көлеміне тәуелді болады.

Бұл жағдайда шығындар реттелетін және реттелмейтін шығындарға жіктеуге негізделеді. Өзгермелі үстеме шығыстардың баптары бойынша үстеме шығыстардың сметалық ставкаларын негізгі өндірістік жұмысшылардың еңбек шығындарының сметалық сағаттарына көбейту арқылы есептеу жүзеге асырылады. Әр түрлі өндірістерде әр түрлі есептеу әдістері пайдаланылады. Бұл үстеме өндірістік шығыстарды бөлу тәртібіне байланысты.

Сатылатын өнімнің өзіндік құнының бюджеті (сметасы) келесі тәртіппен анықталады: 1. Пайдаланылған негізгі материалдардың құны. 2. Өндірістік жұмысшылардың жалақысы.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

38


3. Жалпы өндірістік шығыстар. 4. Өндірілген өнімнің жиынтық өзіндік құны (1ж+2ж+3ж). 5. Дайын өнім запасының кезеңнің басындағы құны. 6. Дайын өнім запасының кезеңнің соңындағы құны. 7. Сатылған өнімнің өзіндік құны (4 ж+5 ж-6ж). Сатылған өнімнің өзіндік құнының бюджетінен (сметасынан) кейін ғылыми-зерттеу

және тәжірибелік-конструкторлық әзірлемелер бюджеті, маркетинг бюджеті, өнім сату шығының бюджеті (коммерциялық шығыстар бюджеті), сатудан кейін қызмет көрсету шығындары, басқарушылық шығыстар бюджеті сияқты шығындар баптары бойынша бюджет жасалады. Аталмыш бюджеттер осы шығындарды бақылауға арналған. Осы шығындардың басым көпшілігі – тұрақты шығындар, сондықтан пайданы болжау үшін оларды дербес бюджет (смета) ретінде бөлген маңызды. Осылардың орындалуы үшін белгіленген қызметкерлер (менеджерлер) жауап береді. Операциялық бюджетті әзірлеудің соңғы сатысында пайда мен залал бюджеті әзірленеді.

Аталмыш бюджетте мынадай көрсеткіштер болады: 1. Өнім сатудан түсетін түсім. 2. Кезеңнің басындағы материалдың запасы. 3. Материал сатып алу. 4. Кезеңнің соңындағы материалдың қалдығы. 5.Тұтынылған материалдардың құны (n*2+n*3-n*4). 6. Негізгі өндірістік жұмысшылардың жалақысы. 7. Жалпы өндірістік шығыстар. 8. Жиынтық өндірістік шығыстар (n*5+n*6+n*7). 9. Кезеңнің басындағы дайын өнімнің қалдықтары. 10. Есепті кезеңнің соңындағы дайын өнімнің запасы. 11. Сатылған өнімнің өзіндік құны (n*8+n*9-*10). 12. Жалпы пайда (1 ж-11ж). 13. Ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-конструкторлық әзірлемелерге жұмсалған

шығыстар. 14. Маркетинтік шығыстар. 15. Өнім сатуға жұмсалған шығыстар (коммерциялық шығыстар). 16. Сатудан кейін қызмет көрсету шығындары. 17. Әкімшілік-басқарушылық шығыстар. 18. Пайда және залал (12ж.-13ж.14-ж.15-ж.16-ж.17). Негізгі бюджеттің екінші негізгі бөлігі капиталдың бюджеті, инвестициялар бюджеті,

ақша қаражаты қозғалысының бюджеті болып табылады. Бюджеттің балансы осылардың негізінде жасалады, мұнда баптар бойынша болжамды активтер, пассивтер мен акционерлік капитал көрсетіледі [5].

Ақша қаражаты қозғалысының бюджетіне ақша қаражатының түсімі мен шығысы жөніндегі болжамды деректер кіреді. Ол кез-келген мезетте өндірістік операциялардың тиісті деңгейіне сәйкес келетін жеткілікті ақша қаражатын қамтамасыз ету мақсатында жасалады. Ақша қаражаты қозғалысының бюджеті жылға тоқсандар, айлар бойынша, бірқатар жағдайларда апталар бойынша жасалады. Бюджетте мынадай көрсеткіштер болады [6]:

- кезеңнің басындағы ақша қаражатының сальдосы (ағымдағы және басқа шоттарда, кассада);

- дебиторлардан түсетін түсім мен сатып алушылар мен тапсырысшылардың авансы; - материал сатып алуға төленетін төлемдер; - бюджетке төленетін төлемдер; - несиелер бойынша төлемдер; - бюджеттен тыс қорларға төленетін төлемдер; - өзге шығыстар; - барлық шығыстар; - кезең соңындағы қалдық.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

39


Бюджеттендіру үрдісі осымен аяқталмайды, өйткені ол серпінді үрдіс болып табылады және икемді смета жасау арқылы іске асырылады.

Бұрын атап өтілгендей, басында негізгі бюджет жасалады, кейде ол статистикалық деп аталады. Бұл қатаң бюджет. Жоспарлы кезеңнің соңында негізгі бюджет үшін бюджеттің ауытқуын есептеген кезде кезең ішіндегі нақты шығарылған көлемге нақтылау қарастырылмайды.

Алайда шығарылған өнімнің көлемі өзгерген жағдайда кейбір шығындардың көлемі өзгереді. Сөйтіп, статистикалық бюджетпен салыстырғанда икемді бюджеттің негізгі ерекшелігіне икемді бюджетті әзірлеген кезде нақты өнім шығару көлемі, ал статистикалық бюджетте – жоспарлы шығару көлемі пайдаланылады

Шығынның өнім шығару көлемінен тәуелділігін 1-кестенің деректерінен көруге болады.

1 кесте Ұйымның статистикалық бюджеті

№ Көрсеткіштер

Шығарылған бірлікке

шаққандағы норма (теңге)

Шығару көлемі, (теңге)

1 2 3

1 2 3 4 5 6

1 Өнім бірлігінің саны, дана 10000 12000 15000

2 Түсім (сату көлемі) 200 2 000000 2400000 3000000

3 Өзгермелі шығыстар:

– материалдар 70 700 000 840 000 1050.000

– жалақы 50 500000 600000 750.000

– өзгермелі өндірістік шығыстар

20 200000 240000 300000

4 Барлық өзгермелі шығыстар 140 1400000 1680000 2100000

5 Маржиналдық кіріс 60 600000 720.000 200000

6 Тұрақты өндірістік шығыстар

250000 250000 250000

7 Барлық шығындар 1650000 1930000 2350000

8 Операциялық пайда 350.000 470.000 650.000

9 Өнім бірлігіне шаққандағы операциялық пайда

35 39.17 43.33

Ескерту – кесте мәліметтері шартты көрсеткіштер болып саналады Жоғарыдағы 1-кестеден шығындардың өндіріс көлемінің өзгеруіне сәйкес өзгеретінін

көрінеді. Сондықтан кәсіорынның (бөлімшенің) қызметін бағалау үшін нақты өндіріс көлеміне жұмсалған нақты шығындарды жоспарда көзделген көлемге жұмсалатын сметалық шығындармен салыстыруға болмайды. Бұл салыстырылмайтын көрсеткіштер.

Сондықтан, ұйым ішінде статистикалық бюджетте қарастырылған өзгермелі шығындарды нақты өнім шығару көлеміне нақтылау керек, бұл үрдіс икемді бюджет жасау процесі деп аталады. Айтылғандарды көрнекі көрсету үшін мысал ретінде статистикалық бюджеттің екінші нұсқасының деректері бойынша 10000 дана нақты өнім шығару көлеміне икемді бюджет жасаймыз және нақты көрсеткіштердің статистикалық бюджет пен икемді бюджеттің деректерінен ауытқуын анықтаймыз.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

40


2 кесте Икемді және статистикалық бюджет көрсеткіштерін талдау

Көрсеткіштер

Өні

м бі

рліг

ініе

ж

ұмса

лған

ш

ығы

сты

ң н

орма

сы,

(тең

ге)

Ста

тист

икал

ық

(бек

ітіл

ген)

бю

джет

(тең

ге) (

2 тх

12 0

00)

Ике

мді б

юдж

ет

(тең

ге)

Нақ

ты к

өрсе

ткіш

тер Нақты

көрсеткіштердің ауытқуы от

Ике

мді б

юдж

етті

ң ст

атис

тика

лық

бюдж

етте

н ау

ытқ

уы

Ста

тист

ка-

лық

бюдж

етте

н

Ике

мді

бюдж

етте

н

1 2 3 4 5 6 7 8 1 Өнімнің саны

(дана) 12000 10000 10000 -2000 - -2000

2 Түсім (сату көлемі)

200 2400000 2000000

2120000 -280000 +120.000

-400000

3 Өзгермелі шығыстар:

– материалдар 70 840000 700000 750000 -90000 +50000 -140000 – жалақы 50 600000 500000 520000 -80000 +20000 -100000 4 – өзгермелі

өндірістік шығыстар

20 240000 200000 210000 -30000 +10000 -40000

5 Барлық өзгермелі шығыстар

140 1680000 1400000

1480000 -200.000

+80000 -280000

6 Тұрақты шығыстар

250000 250000 260000 +10. 00 +10.000 -

7 Барлық шығыс 1930000 1650000

1740000 -190000 +90000 -280000

8 Операциялық пайда

470000 350000 380.000 -90000 +30000 -120000

Ескерту – кесте мәліметтері шартты көрсеткіштер болып саналады Нақты операциялық пайда статистикалық деректермен салыстырғанда 90000 теңгеге

төмендегені көрінеді, бұған мыналар себеп болды, яғни: түсімнің 280000 теңгеге төмендегені; шығындардың 190000 теңгеге төмендегені.

Түсімнің төмендегеніне статистикалық бюджетте қарастырылған сату көлемінің 2000 немесе 400000 (2000*200) теңгеге төмендегені және сату бағасының өнім бірлігі үшін орташа 12 теңгеге өскені (2120000*10000-200) ықпал етті, бұл өнім сатудың көлемін 120000 теңгеге (10000*12) арттырды.

Статистикалық бюджетте қарастырылған көлемнен нақты шығарылған өнім көлемінің 2000 данаға төмендеуіне байланысты, өзгермелі шығындар 200000 теңгеге азайды, ал операциялық пайда 90000 теңгеге төмендеді.

Бюджеттендіру үшін шығындарды дұрыс нормалау маңызды рөл атқарады. Қорытынды. Жүргізілген зерттеу жүмысымыздың нәтижесінде біз ұйымдағы

бюджеттеу үрдісі нақты жоспардаудың мақсатына сәйкес келетін ұйымның шаруашылық, өндірістік, қаржылық қызметтерінің барлық деңгейін қамтитын жоспарлаудың құрамдас бөлігі ретінде қарастыруға болатынын анықтап отырмыз. Демек, бюджеттеу жүйесі нақты іс жүзінде бизнесті тиімді жүргізу үшін басқарушылық механизмнің тетігі ретінде де қызмет атқаратынын анықтадық.

Күрделі экономикалық тетіктерден қалыптасатын нарық жағдайында қаржылық-өндірістік жоспарлаудың сапалы болуы бүгінгі күннің негізгі қатаң талабы болып саналады. Себебі, ұйымның алға қойған мақсаты мен міндеттеріне ойдағыдай қол жеткізу үшін ұйымның өзі ғана күреседі. Демек, бюджеттеу үрдісіне басшылық тарапынан аса көңіл бөліген жағдайда ғана тиімді нәтижелерге қол жеткізуге болады.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

41


Демек, бюджеттеу білгілі бір шығын баптары, ұйым бөлімшелері, табыстар мен шығынддар орталығы, жауапкершілік орталықтары бойынша сараланып дайындалуы тиіс және оның орындалуына бақылау жүргізілуі қажет.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 1 Тайгашинова К.Т. Управленческий учет. Учебное пособие. Издание 2-е.-Алматы:

ТОО «Издательство LEM», 2010.-350 с. 2 Ермакова Н.А. Бюджетирование в системе управленческого учета. — М.:

Экономистъ.- 138 с. 3 Кеулимжаев К.К. Производственный и управленческий учет: Учебное пособие.-

Алматы: Экономика, 2011. - 330 с. 4 Вахрушева О.Б. Бухгалтерский управленческий учет: Учебное пособие / О.Б.

Вахрушева. - М.: Дашков и К, 2012. - 252 c. 5. Воронова Е.Ю. Управленческий учет: Учебник для академического бакалавриата /

Е.Ю. Воронова. - Люберцы: Юрайт, 2016. - 428 c. 6 Кондраков, Н.П. Бухгалтерский (финансовый, управленческий) учет: Учебник / Н.П.

Кондраков. - М.: Проспект, 2013. - 496 c. БЮДЖЕТИРОВАНИЕ В ДЕЯТЕЛЬНОСТИ ОРГАНИЗАЦИЙ В УСЛОВИЯХ

НЕСТАБИЛЬНОЙ ЭКОНОМИКИ Нуркашева Н.С.1, Жарылкасинова М.Ж. 2, К.Алайдаркызы*3

1,2,3«Университет Нархоз», кафедра «Бухгалтерский учет, аудит и оценка» г. Алматы, Казахстан

[email protected] Резюме. Бюджетирование - это инструмент управления подотчетностью, широко

используемый в планирующих и контролирующих организациях в странах с рыночной экономикой. Бюджет - это тип плана, инструмент для координации и мониторинга, это средство контроля и оценки результатов деятельности. Бюджетные системы помогают менеджерам видеть будущее обслуживания и готовиться к изменениям.

Бюджет будет иметь финансовые аспекты прогноза будущей прибыли, денежных потоков и финансового положения предприятия. В этой связи важно правильно организовать и применять бюджетирование в производственно-хозяйственной деятельности и процессах управления организациями в нестабильной рыночной экономике. Поэтому в этой статье рассматриваются теоретические аспекты и практическая значимость бюджетирования в организации.

Ключевые слова. Бюджет, управленчкский процеес, прогнозирование, гибкий бюджет, коммуникация между компаниями, объем продаж, производственные затраты, производственный потенциал, стратегический анализ.

BUDGETING IN THE ACTIVITIES OF ORGANIZATIONS IN AN UNSTABLE ECONOMY

Nurkasheva N.S1, Zharylkasinova M.Zh2., K.Alaidarkyzy *3

1,2,3 «University Narxoz», Department "Accounting, audit and evaluation", Almaty, Kazakhstan, [email protected]

Summary. Budgeting is a tool for managing accountability, widely used in planning and supervising organizations in countries with market economies. The budget is a type of plan, a tool for coordination and monitoring, it is a means of monitoring and evaluating performance. Budget systems help managers to see the future of service and prepare for change.

The budget will have financial aspects of the forecast of the future profit, cash flows and financial position of the enterprise. In this regard, it is important to properly organize and apply budgeting in production and economic activities and management processes of organizations in an unstable market economy. Therefore, this article discusses theoretical aspects and practical significance of budgeting in the organization.

Key words. Budget, managerial process, forecasting, flexible budget, communication between companies, sales volume, production costs, production capacity, strategic analysis.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

42


МРНТИ 06.71.15 УДК 657.421.3

ОСОБЕННОСТИ ОРГАНИЗАЦИИ КОНТРОЛЛИНГА НА

ПРЕДПРИЯТИЯХ ТОРГОВОЙ ОТРАСЛИ

М. С. Оразалинова Университет «Туран», г. Алматы, Республика Казахстан

e-mail: [email protected] Аннотация. Cистема менеджмента на многих предприятиях Казахстана не

соответствует мировому уровню и потребностям развития национальной экономики; некоторые авторы даже утверждают, что «практика управления в казахстанских компаниях стала тормозом для развития предприятий и экономики в РК». Одним из возможных путей решения этой проблемы казахстанские специалисты считают внедрение концепции контроллинга. В статье предлагается авторская трактовка сущностных характеристик контроллинга и дается характеристика перспектив применения его различных моделей в условиях Казахстана. Авторский подход к организации контроллинга раскрыт на примере предприятий отрасли розничной торговли. Обоснованы задачи, решаемые системой контроллинга торгового предприятия. Разработана структура системы контроллинга торгового предприятия. Выявлены основные инструментальные аспекты контроллинга торгового предприятия. Разработана матрица функций контроллинга торгового предприятия.

Ключевые слова: контроллинг, система менеджмента, торговое предприятие, структура системы контроллинга, инструментальные аспекты контроллинга, функции контроллинга, основные задачи контроллинга.

Введение. В настоящее время система менеджмента на многих предприятиях

Казахстана не соответствует мировому уровню и потребностями развития национальной экономики; некоторые авторы даже утверждают, что «практика управления в казахстанских компаниях стала тормозом для развития предприятий и экономики в РК»[1].

Одним из возможных путей решения этой проблемы казахстанские специалисты считают внедрение концепции контроллинга[2;3]. Однако, как при определении сущностных характеристик контроллинга, так и при оценке перспектив применения его различных моделей в условиях РК, казахстанские авторы придерживаются весьма разных научных подходов[4;5].

Методы исследования. В основном в работе применялись специфические методы применения контроллинга. По нашему мнению, контроллинг следует трактовать как специфический набор методов, обеспечивающих максимальное удобство представления информации о предприятии его собственникам (в первую очередь, для контроля за деятельностью топ-менеджеров).

В широком смысле контроллинг – это специфический набор методов вообще любого внешнего контроля.

Поэтому система контроллинга на предприятии не может и не должна заменять систему менеджмента.

Результаты и обсуждения. Сложившаяся в казахстанских компаниях практика использования контроллинга весьма разнообразна и неоднородна. С одной стороны, организация контроллинга в крупных компаниях находится на весьма высоком уровне. С другой, для многих предприятий МСБ контроллинг не актуален: первостепенное значение имеют проблемы совершенствования системы менеджмента.

В данной работе мы обоснуем авторский подход к организации контроллинга на примере розничной торговли.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/


43


В основе хозяйственной деятельности торгового предприятия – решение двух разнонаправленных задач:

-обеспечить постоянное наличие на прилавках нужного ассортимента, - ив то же время избежать слишком больших товарных запасов. «Торговый

бизнес довольно простой - следует выполнить всего два условия: чтобы у тебя было то, что покупают, и не было того, что не покупают»[6].

Специалисты определяют контроллинг на предприятиях торговли как «систему обеспечения информационно-аналитической, методологической и консультационной поддержки руководства предприятия» - по следующим направлениям: планирование, организация и контроль процесса реализации товаров; управление процессами товароснабжения/товарооборота; контроль финансовых показателей; управление инвестиционной деятельностью; управление персоналом.

Исходя из этого, мы считаем, что структура системы контроллинга торгового предприятия должна включать следующие основные элементы (рис. 1).

Следует выделить три основных инструментальных аспекта контроллинга торгового предприятия:

- бюджетирование является эффективным инструментом комплексного планирования всей деятельности предприятия, который позволяет упорядочить всю необходимую информацию и методы планирования, а также скоординировать отдельные планы в единую систему;

- система подконтрольных показателей дает целостную картину состояния всей экономической системы предприятия, являясь мощным инструментом оценки сложившейся ситуации;

- анализ отклонений позволяет контроллингу выявить те области и сферы деятельности предприятия, которые в первую очередь нуждаются в целенаправленном управленческом воздействии.

Контроллинг торгового предприятия разделяется на стратегический и оперативный. Стратегический контроллинг должен обеспечить эффективное использование конкурентных преимуществ в настоящем, а также создание новых потенциалов успешной деятельности в перспективе.

Рисунок 1 – Основные элементы системы контроллинга торгового предприятия

Методы

-анализ конкуренции

-разработка сценариев

-SWOT-анализ

-PEST - анализ

-анализ стратегического потенциала

-GAP-анализ

- и др.

Стр

атег

ичес

кий

конт

ролл

инг

Контроллинг персонала

Контроллинг инвестиций

Финансовый контроллинг

Контроллинг товарных запасов

Контроллинг продаж

Опе

рати

вны

й ко

нтро

ллин

г

Методы

- ABC-анализ

-XZY-анализ

-CVP-анализ

-анализ скидок

-методы оптимизации размера партии при закупке

- и др.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

44


Основной задачей оперативного контроллинга является создание системы эффективного управления, достижением текущих целей предприятия, которые, как правило, выражаются в виде определенного уровня рентабельности и ликвидности предприятия. Инструментарий стратегического и оперативного коньтроллинга принципиально совершенно разный (рис 1).

Специалисты считают, что на предприятиях торговой отрасли: - контроллинг не может подменять теорию и практику менеджмента, его роль в

данном случае состоит в поддержке руководства предприятия торговли при принятии управленческих решений;

- основные функции контроллинга сводятся к обеспечению руководства предприятия аналитической информацией, разработке методов планирования и контроля, а также консультированию;

- цели контроллинга должны быть производны от целей предприятия, которые могут выражаться как в количественных, так и в качественных показателях[7].

Исходя из этих установок мы разработали матрицу функций контроллинга торгового предприятия (табл. 1).

Таблица 1 Функции контроллинга торгового предприятия

Функции контроллинга

Контроллинг продаж

Контроллинг товарных запасов

Контроллинг инвестиций

Финансовый контроллинг

Контроллинг персонала

Инфор-мационн-аналитическая функция

Построение системы учета и сбора информации, необходимой для планирования и контроля объема продаж, ассортимента товаров, расходов на продажу и доходность отдельных продуктов

Организация системы учета и анализа данных, необходимых для планирования и контроля товарных запасов; унификация методов опенки токарных запасов

Сбор и анализ информации, необходимой для управления проектами; разработка мето-дов учета и критериев опенки реализуемых проектов

Организация системы сбора информации, необходимой для финансового планирования, управлении ликвидности

Организация инфор-мационной системы, которая систематически охватывает все необходимые для управления персоналом данные

Функция планирования

Определение методов и пе-риодичности планирования объема продаж и ассортимента товаров, расходов на пролажу, координация пла-нов про лаж отдельных под-разделений в системе бюд-жетирования

Определение потребности в товарных запасах; разработка методов оптимизации про-цессов поставки товаров; расчет оптимальной партии мхам товаров и размера резервного запаса

Разработка методов планиро-вания проектов; формирование системы комплексного бюджетирования проектов

Определение методов со-ставления финансовых планов; координация фи-нансовых планов органи-зации в системе бюджетирования торговой организации

Определение методов планирования показателей по труду и его оплате, координация планов я системе бюджетиро-вания торговой организации

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

45


Продолжение таблицы Контрольная функция

Формирование системы подконтрольных показателей, определение пре-дельно допустимых отклонений по объему продаж и расходам на продажу; шалит отклонений от плата по продаже товаров, выявле-ние их причин

Распределение подконтрольных показателей, периодичности контрольных проверок; анализ эффективности использования товарных запасов; расчет эффективности деятельности отдела снабжения

Разработка методов ведения контроля за ходом выполнения проектов; разработка контрольных документов, определение максимально допустимых отклонений, анализ отклонений и вы-явление их причин

Разработка методов и периодичности контроля системы подконтрольных финансовых показателей; анализ отклонений фактического значения финан-совых показателей от планового

Формирование системы подконтроль-ных показателей по труду и его оплате; анализ отклонений

Консультационная функция

Проведение сравнительных расчетов издержек для альтернативных мероприятий по стимулированию продаж; проведение иссле-дований при выборе рек-ламных агентств

Анализ предложений поставщиков

Расчет и инвестиционный анализ эффективности запланированных проектов

Расчет и анализ последствий изменения кредитной политики организации

Проведение специальных исследований для формирова-ния стратегии развития персонала

Выводы.Таким образом, система контроллинга торгового предприятия

обеспечивает следующих основных задач: - информационная и методологическая поддержка формирования финансовых

планов, их координация с другими планами предприятия на основе комплексной системы бюджетирования;

- осуществление текущего контроля за исполнением плана и контроль важнейших финансовых показателей с помощью системы подконтрольных показателей;

- анализ отклонений и разработка предложений по управленческим мероприятиям; - выполнение специальных расчетов при формировании мероприятий по

финансированию. Список использованной литературы: 1 Ташенова С. Д. Шаги по дальнейшему развитию контроллинга в Казахстане//

Центр научно-исследовательской работы «Контроллинг в бизнесе», 2013// http://www.slideshare.net/IAB_CRD/ss-17985295

2 Калдияров Д.А., Беделбаева А.Е. Перспективы развития контроллинга в системе бизнес-планирования // Наука и мир, Международный научный журнал. -2014. - № 1 (5). – с. 156-159.

3 Калиакпарова Г.Ш. Необходимость и развитие контроллинга в Казахстане.//http://www.rusnauka.com/10_NPE_2010/Economics/62776.doc.htm

4 Демеуова Г.Т. Формирование и функционирование системы контроллинга в Казахстане: опыт оценки и расширение ее масштабов: Автореферат дисс. … д.э.н. - Алматы, 2010. – 47 с.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

http://www.slideshare.net/IAB_CRD/ss-17985295

46


5 Канатбекова А. Контроллинг как современная инновационная концепция управления промышленным предприятием // Актуальні проблеми економіки. - 2013. - № 8. - С. 302-307.

6 Берман Б., Эванс Дж. Р. Розничная торговля: стратегический подход / 8-е издание: пер. с англ. - М.: Издательский дом "Вильямс", 2003. — 1184с.

7 Оразалинова М.С. Система контроллинга как интегрированная система менеджмента (на примере малого предприятия легкой промышленности) Круглый стол «Республика Казахстан в контексте устойчивого развития», посвященного 70-летию Великой Победы. «Университет «Туран» 24 апреля 2015 год.- 144-150 с.

САУДА САЛАСЫНДАҒЫ КӘСІПОРЫНДАРЫНДА КОНТРОЛЛИНГТІ

ҰЙЫМДАСТЫРУДЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ М. С. Оразалинова

«Тұран» Университеті, Алматы қ., Қазақстан Республикасы e-mail: [email protected]

Tүйiн. Қазақстанның көптеген кәсіпорындарында менеджмент жүйесі әлемдік деңгейге және ұлттық экономиканың дамуының қажеттілігіне сәйкес келмейді; кейбір авторлар «қазақстандық компаниялардың басқару тәжірибесі Қазақстан Республикасының экономикасы мен кәсіпорындардың дамуын тежеді» деп пайымдайды. Осы мәселенің шешімі ретінде мамандар контроллинг тұжырымдамасын енгізу керектігін айтады. Бұл мақалада автор Қазақстан жағдайындағы контроллингтің сипаттамасын және оның түрлі модельдерінің қолдану перспективасын ұсынады. Автор бөлшек сауда саласындағы кәсіпорындар мысалында контроллингтің ұйымдастырылуын ашып көрсетті. Сауда кәсіпорындарында контроллинг жүйесінің шешетін тапсырмалары тиянақталынды. Сауда кәсіпорындарындағы контроллинг жүйесінің құрылымы әзірленді. Сауда кәсіпорындарындағы контроллингтің негізгі әдістемелік аспектілері анықталды. Сауда кәсіпорындарындағы контроллингтің функциясының матрицасы әзірленді.

Tүйiнді сөздер: контроллинг, менеджмент жүйесі, сауда кәсіпорны, контроллинг жүйесінің құырылымы, контроллинг құралдарының аспектісі, контроллинг функциясы, контроллингтің негізгі тапсырмалары.

PECULIARITIES OF ORGANIZATION OF CONTROLLING AT THE

ENTERPRISES OF THE TRADE INDUSTRY M. S. Orazalinova

University "Turan", Almaty, Republic of Kazakhstan e-mail: [email protected]

System management in many enterprises in Kazakhstan does not meet world standards and the needs of national economic development;Some authors even claim that "the practice of management in local companies has become an obstacle for the development of enterprises and the economy in the Republic of Kazakhstan." One possible way to solve this problem, the Kazakh experts believe the introduction of the concept of controlling. Author's interpretation of the essential characteristics of a controlling and prospects for its various models in the context of Kazakhstan is presented. Author's approach to controlling disclosed on the example of the retail industry. Substantiated problems solved by controlling system of trade enterprise are proved. The structure of the system of the trade enterprise controlling is developed. The basic tools of the trade enterprise controlling are revealed. The controlling functions matrix of trade enterprise is developed.

Key words: controlling, management system, methods of control, commercial enterprise, instrumental aspects of controlling, controlling function, the main tasks of controlling.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/


47


МРНТИ 06.35.31 УДК 657

ВОПРОСЫ ФОРМИРОВАНИЯ КОНСОЛИДИРОВАННОГО ОТЧЕТА О ПРИБЫЛЯХ И УБЫТКАХ

К.Р. Садыков*1, Р.Т.Сулайманова2

1,2Кыргызский Государственный Университет им. И. Арабаева, г. Бишкек, Кыргызская Республика


Аннотация. В условиях консолидации отчетности группы одним из важных составляющих является обеспечение раскрытия заинтересованным пользователям качественной, надежной и сопоставимой корпоративной информации о финансовых результатах деятельности группы.

В статье рассмотрены основные методы формирования консолидированного отчета о прибылях и убытках в соответствии с МСФО, изложен процесс консолидации отчета о прибылях и убытках на дату объединения и в последующие периоды. Сделан вывод о том, что на финансовые результаты группы, отражаемые в консолидированном отчете о прибылях и убытках, во многом влияет выбранный способ объединения предприятий.

Ключевые слова: консолидированный отчет о прибылях и убытках, консолидация, метод приобретения (покупки), метод объединения интересов, элиминирование, материнская компания, дочерняя компания, миноритарные акционеры

Введение. Консолидированный отчёт о прибылях и убытках составляется для единой

хозяйственной организации путем объединения финансовых результатов материнской и дочерней компании, при этом внутрифирменные сделки корректируются во избежание повторного счета. На консолидированный отчет влияют следующие внутрифирменные операции:

1) продажа и покупка товаров и услуг, осуществляемая между материнской и дочерними компаниями;

2) прибыли и убытки по займам, дебиторской задолженности, обязательствам по облигационным займам между этими компаниями;

3) прибыли и убытки по внутрифирменным сделкам. При подготовке отчеты о прибылях и убытках отдельных компаний сначала

претерпевают регулировку, а затем объединяются. Для консолидированной экономической единицы не ведутся отдельные журналы или книги. Вместо этого готовятся рабочие листы (таблицы), в которых используются данные из счетов отдельных компаний. При этом корректирующие проводки отражаются только в разработочной таблице.

Подготовка консолидированной отчетности предполагает также следование теории предприятия, в соответствии с которой из рассмотрения исключаются внутрисистемные реализация и прибыль, а иные доходы и расходы объединяются для определения финансового результата деятельности объединения в целом.

При составлении консолидированного отчета о прибылях и убытках необходимо учитывать внутригрупповые продажи и результаты от этих операций.

Методы. При составлении консолидированного отчета о прибылях и убытках финансовые результаты деятельности объединяющихся компаний и представление этих результатов будут зависеть от способа объединения: метода покупки (приобретения) или метода объединения интересов.

Метод покупки рассматривает объединение предприятий в виде поглощения одной хозяйственной единицы другой. Компания-покупатель учитывает приобретаемые активы,

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/


48


включая гудвилл и пассивы по их объективной стоимости на дату поглощения. Компания-покупатель ассимилирует доходы приобретаемой компании только с момента поглощения.

Метод объединения интересов (метод слияния пакетов) базируется на предположении о том, что объединение представляет собой слияние долей собственности посредством обмена долевых ценных бумаг. В соответствии с этим методом права собственности сливающихся предприятий сохраняются, а их активы и пассивы суммируются по учетной стоимости для получения активов и пассивов объединенной компании.

Результаты и обсуждение. В настоящее время в международной практике запрещено регистрировать объединение компаний как объединение интересов. Сначала такое решение было принято в США (US GAAP), а с 2005 г. - и в Европе (МСФО). В соответствии с данным решением запрещено использовать метод объединения интересов. Оно было принято в интересах внешних пользователей финансовой отчетности, поскольку ее показатели в большей степени зависят от используемого метода объединения компаний.

При консолидации отчетности компаний в случае использования метода объединения интересов:

- не элиминируется нераспределенная прибыль, полученная до слияния; - не проводится переоценка чистых активов до справедливой стоимости; - не возникает деловая репутация; - не признается эмиссионный доход от обмена акций. При методе покупки (приобретения) финансовые результаты группы включаются в

консолидированный отчет о прибылях и убытках только с даты покупки (приобретения), а при методе объединения интересов - за весь отчетный период. Таким образом, метод объединения интересов является предпочтительным для компаний, стремящихся максимизировать показатели прибылей и активов в результате объединения интересов и минимизировать расходы на проведение подобных операций. В результате этого финансовые показатели отчета о совокупной прибыли, отчета о финансовом положении будут другими, что затруднит сравнительную оценку деятельности разных экономических групп.

Консолидация отчета о прибылях и убытках корпоративной группы формируется в трех этапах:

Первым этапом составления сводного отчета о прибылях и убытках является построчное суммирование данных отчетов о прибылях и убытках головной организации и ее дочернего общества, в результате чего получается промежуточный сводный отчет о прибылях и убытках.

На втором этапе необходимо исчислить долю меньшинства в прибыли дочернего общества. В сводном отчете о прибылях и убытках показатель доли меньшинства отражает величину финансового результата деятельности дочернего предприятия, не принадлежащую головной организации. Доля меньшинства для составления сводного отчета о прибылях и убытках определяется исходя из величины нераспределенной прибыли или непокрытого убытка дочернего общества за отчетный период и не принадлежащих головной организации голосующих акций в их общем количестве.

На третьем этапе составления сводного отчета о прибылях и убытках из соответствующих строк промежуточного отчета исключаются следующие величины:

• дивиденды, полученные головной организацией от дочернего предприятия; • выручка от продажи продукции (товаров, работ, услуг) между головной

организацией и дочерним предприятием; • стоимость продукции, проданной головной организацией дочернему

предприятию в части списанной дочерним обществом на себестоимость реализованной им в текущем периоде продукции.

Заключение. Таким образом, порядок формирования консолидированного отчета о прибылях и убытках или совокупного дохода (согласно Постановлению Государственной службы регулирования и надзора за финансовым рынком при Правительстве Кыргызской

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

49


Республики от 25 января 2011 года N 2 «Методические рекомендации по подготовке и представлению финансовой отчетности в соответствии МСФО») зависит от метода консолидации отчета о прибылях и убытках и учетной политики материнской компании.

При консолидации отчета о прибылях и убытках корпоративные группы должны обязательно учесть следующие моменты консолидации:

выбор надлежащих принципов бухгалтерского учета и их последовательное применение;

применение обоснованных оценок и расчетов; соблюдение требований МСФО или раскрытие всех существенных отклонений

от МСФО в примечаниях к консолидированной финансовой отчетности; и подготовку консолидированной финансовой отчетности, исходя из допущения,

что группа будет продолжать свою деятельность в обозримом будущем, за исключением случаев, когда такое допущение неправомерно.

Руководство группы также должно нести ответственность за: разработку, внедрение и обеспечение функционирования эффективной и

надежной системы внутреннего контроля во всей группе; поддержание системы бухгалтерского учета, позволяющей в любой момент с

достаточной степенью точности подготовить информацию о финансовом положении группы и обеспечить соответствие консолидированной финансовой отчетности требованиям МСФО;

ведение бухгалтерского учета в соответствии с законодательством и МСФО; принятие мер в пределах своей компетенции для обеспечения сохранности

активов группы; и выявление и предотвращение фактов мошенничества и прочих злоупотреблений. Список использованной литературы: 1 Постановление Государственной службы регулирования и надзора за

финансовым рынком при Правительстве Кыргызской Республики от 25 января 2011 года N 2 «Методические рекомендации по подготовке и представлению финансовой отчетности в соответствии МСФО».

2 Международные стандарты финансовой отчетности. Бишкек. изд. «С-Б-С» 2001 г., с. 1021.

3 Сборник нормативных документов в области бухгалтерского учета и аудита: В 2-х т. / Отв.ред. Садыков К.Р. Бишкек: ГКСФОА, 2005.

4 Садыков К.Р. Опыт внедрения МСФО в Кыргызстане как модель реформирования системы бухгалтерского учета и отчетности в странах Центральной Азии и Кавказа / К.Р. Садыков // Материалы I-ой Региональной Конференции по реформе бухгалтерского учета в странах Центральной Азии и Кавказа (14-15 октября 2004 г., Кыргызстан, Бизнес-Центр «Иссык-Куль - Аврора»). / Под редакцией к.ю.н. Садыкова К.Р. Бишкек: ГКСФОА, 2004.

ПАЙДАСЫ МЕН ШЫҒЫНЫ ТУРАЛЫ ШОҒЫРЛАНДЫРЫЛҒАН ЕСЕПТІ

ҚАЛЫПТАСТЫРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ К. Р.Садықов*1, Р.Т.Сулайманова2

И. Арабаев ат. Қырғыз мемлекеттік университеті, Бішкек қаласы. Қырғызстан e-mail: [email protected]

Түйін. Топтың есептілігін шоғырландыру жағдайында мүдделі пайдаланушыларға топтың қаржылық нәтижелері туралы сапалы, сенімді және салыстырмалы ақпаратты ашуды қамтамасыз ету маңызды болып табылады.

Мақалада ХҚЕС-ке сәйкес пайдасы мен шығыны туралы шоғырландырылған есепті қалыптастырудың негізгі әдістері қаралған және қосылған күні мен одан кейінгі кезеңдерде пайдасы мен шығыны туралы есептің шоғырландыру процессі мазмұндалған.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

50


Пайдалар мен шығындар туралы шоғырландырылған есепте топтың қаржы нәтижелеріне көбінесе кәсіпорындарды біріктіруде таңдап алынған әдіс әсерін тигізетіні туралы пайымдама жасалған.

Түйінді сөздер:пайдалар мен шығындар туралы шоғырландырылған есеп, шоғырландыру, қызығушылықты біріктіру әдісі, сатып алу әдісі (сатып алу).

QUESTIONS OF FORMATION OF THE CONSOLIDATED PROFIT AND LOSS REPORT

K.R.Sadykov*1, R.T. Sulaymanova2 1,2Kyrgyz State University of I. Arabayev, Bishkek, Kyrgyz Republic

e-mail: [email protected] Summary. In the conditions of consolidation of the reporting of group of one of important

components ensuring disclosure to the interested users with qualitative, solid and comparable corporate data about financial results of activity of group is.

In article the main methods of formation of the consolidated profit and loss report according to IFRS are considered, process of consolidation of the profit and loss report for date of association and during the subsequent periods is stated. The conclusion is drawn that the financial results of group reflected in the consolidated profit and loss report are influenced in many respects by the chosen way of merging of the enterprises. Key words: The consolidated profit and loss report, consolidation, a method of acquisition (purchase), a method of association of interests, elimination, the parent company, subsidiary, minority shareholders. МРНТИ 06.39.27 УДК 338(575.2)

РАЗВИТИЕ ИНФОРМАЦИОННОЙ ИНФРАСТРУКТУРЫ И ЦИФРОВАЯ ТРАНСФОРМАЦИЯ

С. Р. Семенов

Кыргызский экономический университет им. М. Рыскулбекова, г. Бишкек, Кыргызстан e-mail: [email protected]

Аннотация. В данной статье рассматривается уровень информационной

инфраструктуры и основные направления ее развития, с возможностью трансформации в единое цифровое пространство. Основные направления информационной инфраструктуры строятся на ключевых составляющих в развитии связи, информации, информационных системах и их безопасности. Современные информационные системы - это глубоко интеллектуальные системы, которые предполагают обработку знаний, а не обработку данных, что увеличивает качество получаемой информации в информационной инфраструктуре. Ценность информации оказывается тем больше, чем меньше разных способов выполнить заданную функцию, тем самым повышается качество и быстрота передачи информации в информационном пространстве. Интеграция стран в общее информационное пространство, строительство единой информационной инфраструктуры, все это активно влияет на рост информационно -коммуникационных технологий и сопровождается ростом технологических и кооперационных связей, которые способствуют улучшению эффективности экономик стран - участниц интеграционного взаимодействия. Данное направление повышает возможность цифровой трансформации в экономику этих стран и развивает информационную инфраструктуру.

Ключевые слова: информационная инфраструктура, информационные системы, информация, цифровая трансформация, цифровая экономика, электронное правительство, электронные услуги.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/



51


Введение. Двадцать первый век связывается с наступлением эры информационного

общества, прежде всего с созданием единого мирового информационного пространства с глобальной информационной инфраструктурой и обеспечивает ускорение научно-технического прогресса, влияет на развитие современных информационных технологий, инноваций. Данное направление является необходимым условием для развития современной рыночной экономики, направленной на развитие и обеспечение занятости населения стран. В современном обществе, основанном на самых современных технологиях и услугах, определяющим фактором производства и политики становится качественная информация, способная помочь осуществить переход к цифровой трансформации экономики. Информация ускоряет развитие технологий и ресурсов, влияет на процессы информатизации, компьютеризации, управления и интеллектуальной деятельности. Информация как элемент управления способна обеспечить новое представления об управляющих системах, системах искусственного интеллекта, способствует распространению информационных технологий. В мире мощность компьютеров удваивается каждые полтора года, то объем информации удваивается каждые два года в течении следующих восьми лет, каждую секунду в интернете и только в одной поисковой системе обрабатывается 40 тысяч поисковых запросов, отправляется 2 млн. электронных сообщений. В 2017 году в интернете имелось 1,7 млрд. сайтов и им пользовались 3,7 млрд. пользователей[1]. Информационные ресурсы создаются крупными и средними информационными корпорациями, агентствами, центрами, а количество их в мире достигает свыше 3,7 тыс. единиц с 10 тыс. баз данных информации. Основные методы исследования. При выполнении исследований по теме данной статьи использовались общенаучные методы, такие как сравнение, анализ показателей развития, классификация, системный подход. Результаты и обсуждение. Существующий уровень развития информационной инфраструктуры ряда стран, в том числе и стран ЕАЭС предоставляет возможности перехода к информационному обществу, но только при более глубокой интеграции и совершенствования системы управления с применением передовых информационных и телекоммуникационных технологий. Без информационно-технологической кооперации и интеграции стран в общее информационное пространство, строительство инфраструктуры в информационном обществе становится долгим и невыгодным. Развитие корпоративной интеграции активно влияет на рост высоких технологий и сопровождается ростом технологических и кооперационных связей, что способствует улучшению эффективности экономик стран - участниц интеграционного взаимодействия. Объективные потребности экономического развития стран ЕАЭС требуют повышения роли информационной инфраструктуры и в хозяйственных системах стран-членов, так как значимость развития отраслей промышленности и сельского хозяйства возрастает под влиянием растущей конкуренции в мире, поэтому в области информационного взаимодействия должны вырабатываться долгосрочные программы сотрудничества. Сегодня информационные технологии направлены на удовлетворение информационных потребностей всех пользователей, в том числе пользователей ведущих бизнес, использующих разные информационные базы данных, электронные справочники, финансовую, научно-техническую информацию и другие электронные ресурсы, связанные с международными, национальными, региональными информационными системами. С появлением интернета и его быстрого проникновения во все сферы жизни общества, стала формироваться и новая система информационной инфраструктуры, основанная на мобильных телефонах и высокоскоростных волоконных сетях.

Информационная инфраструктура определяется как совокупность информационных систем обеспечивающих информационную поддержку с помощью методического, организационного обеспечения деятельности участников данной системы и основывается на создании единого информационного пространства с

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

52


развитием информационно-коммуникационной инфраструктуры и систем связи, включающим в себя следующие основные направления:

- создание и развитие скоростных линий связи; - создание и развитие управляющих систем; - создание и эффективное использование Web-порталов; - создание электронного бизнеса и развитие спектра электронных услуг; - создание и развитие информационной безопасности информационных ресурсов.

Развитие скоростных линий связи основывается на мировых прогнозах, что к концу 2019 года к Интернету подключится 50% населения мира, но остальная половина не может извлечь выгоду из ключевых социальных и экономических ресурсов в цифровом мире. Комиссией по широкополосной связи Организации Объединенных Наций (ООН) было установлено семь достижимых целевых показателей к 2025 году в поддержку плана «Подключение второй половины» населения мира, для обеспечения 3,8 млрд. человек на планете не подключенных к Интернету онлайн связью, предполагается довести уровень мирового доступа в интернете до 75% населения мира. В мировом масштабе предполагается охватить в развивающихся странах 65%, в наименее развитых странах 35 % населения. К 2025 году почти 60 % молодежи и взрослых должны иметь минимальный уровень владения устойчивыми цифровыми навыками, а 40% населения мира должны пользоваться цифровыми финансовыми услугами [2]. Данное направление нашло поддержку на заседании Комиссии ООН, на Всемирном экономическом форуме, состоявшемся в Давосе (январь 2018 года), где была поставлена задача к 2025 году и определена как расширение инфраструктуры широкополосной связи с доступом в Интернет, в поддержку достижения целей устойчивого развития установленных ООН и международным сообществом, для улучшения средств к существованию и экономики. На сегодня действующие и развивающиеся мировые телекоммуникационные инфраструктуры должны обеспечивать современные потребности в услугах связи и быть обоснованы в социально-экономическом плане, где при формировании передового и эффективного телекоммуникационного сектора, важным приоритетным направлением становится обеспечение доступности связи при снижении стоимости услуг населению. Создание и развитие управляющих систем включают в себя информационные системы вырабатывающие информацию, на основе совокупности средств и методов, используемых для обработки, хранения и выдачи информации пользователю, для достижения целей управления[3]. Информационные системы классифицируются как информационно-поисковые, управляющие, интеллектуальные. Если информационно-поисковые системы настроены на поиск определенной информации, то управляющие системы обеспечивают текущий управленческий уровень принятия оперативных решений в коммерческих компаниях и государственных организациях, с использованием различных временных данных. Современными информационными системами являются интеллектуальные системы, которые предполагают обработку знаний, а не обработку данных, что увеличивает качество получаемой информации пользователями сети. Ценность информации оказывается тем больше, чем меньше разных способов выполнить заданную функцию. Происходит отбор организмов наиболее способных извлекать информацию из внешней среды и накапливать ее в системе с увеличением ее сохранности[4]. Интеллектуальные системы являются продолжением обычных информационных систем и включают в себя интеллектуальные информационно-вычислительные системы с математическим, алгоритмическим, программным обеспечением, способные решать задачи по развитию способностей запроса и взаимодействия, по сложности построения оригинального алгоритма, по самообучаемости и адаптивности. Программная часть искусственного интеллекта состоит из набора модульных компонентов или правил поведения, активизированных по мере надобности в зависимости от конкретной задачи с реагированием на различные ситуации[5]. На сегодня активное развитие гибридных систем, использующие более чем одну компьютерную технологию, влияет и на развитие интеллектуальных систем (технологии искусственного интеллекта с

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

53


интеллектуальным интерфейсом), поэтому создание высококачественного программного обеспечения со скоростью стартапов, требует современных аппаратных программных методологий, инструментов, цифровых платформ, что в дальнейшем обеспечивает гибкость и надежность этих систем.

Создание и использование Web-порталов, основанных на всемирной паутине с поисковыми системами и сервисами информационных систем, имеет постоянное развитие, где поисковые системы индексируют страницы Web-порталов в интернете, тем самым анализируют и составляют базы данных информации. Большинство Web-порталов становятся коммерциа-лизированными, что приводит к отмиранию ранее бесплатных сетевых сервисов, поэтому эффективность информации и быстрота ее получения играет важную роль в сети. В настоящее время Web-порталы как инструмент ведения бизнеса и коммерческой основы торгового взаимодействия, ориентированы на поддержку интеграции с другими приложениями и развития мобильного доступа к информационным данным.

Развитие спектра электронных услуг основывается на потенциальном спросе на эти услуги со стороны конечных потребителей. Внедрения электронных услуг зависит от политической воли государства и стартовых условий страны. Стартовые условия определяют экономические возможности перевода деятельности государственных органов в новый формат с определенным набором электронных услуг в рамках электронного правительства. Электронное правительство становиться единым механизмом взаимодействия государства и граждан, государственных органов и ведомства друг с другом, с помощью информационных технологий. Развития государственных услуг и государственного управления с помощью использования информационных технологий можно рассмотреть на странах ЕАЭС, который различается и его видно из рейтинга электронного правительства проводимых международной организацией ООН (E-Government Development Index - EGDI) за 2014-2016 гг.. Данный источник выступает как индикатор прогресса развития электронного управления, по данным ООН за 2016 год, по уровню развития электронного правительства страны ЕАЭС (за исключением Кыргызстана) показали результатов выше, чем в среднем в мире (0,5), а Россия и Казахстан превысили среднеевропейский уровень (0,7) (Таблица 1)[6].

Таблица 1 Индекс развития электронного правительства стран ЕАЭС

Страны ЕАЭС Рейтинг

(место в мире) 2014 г.

Рейтинг (место в мире)

2016 г. EGDI 2016 Изменения

ранга

Казахстан 28 33 0.7250 -5 Россия 27 35 0.7215 -8 Беларусь 55 49 0.6625 +6 Армения 61 87 0.5179 -26 Кыргызстан 101 97 0.4969 +4

На повышение роли становления электронного управления в странах ЕАЭС, могут

повлиять направления по реализации услуг по принципу «единого окна», электронный документооборот, единые формы таможенной документации при развитии технологических платформ, онлайн-сервисы. В развитии этих направлений был принят документ «План мероприятий по реализации основных направлений развития механизма “одного окна” в системе регулирования внешнеэкономической деятельности»[7] ориентированный на шесть лет, с детализацией определенных мероприятий направленных на повышение эффективности проектов электронного правительства в странах ЕАЭС. Развитие коммерческих электронных услуг, таких как электронный банкинг, электронная коммерция, которые основываются на моделях бизнес процессов секторов коммерции, как G2B (потребитель-бизнес-правительство) и G2G (потребитель-правительство-потребитель)

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

54


имеют связь с сертификационными и юридическими услугами государственных органов, в том числе и в электронном виде.

Создание и развитие информационной безопасности информационных ресурсов невозможно без обеспечения безопасности самих информационных сетей и персональных данных, определяющих архитектуру информационных систем и предназначенных для автоматизации предоставления электронных услуг. В настоящее время защита и безопасность информационного общества невозможно осуществить усилиями одного государства, необходимо объединение усилий как государственных, так и негосударственных структур. Данное направление основывается на том, что сегодня информационные технологии проникли во все сферы общества и безопасность функционирования составляющих информационной инфраструктуры, которая должна быть защищена от угроз взлома или проникновении, а цифровая трансформация экономики в обществе, только способствует эффективному построению современных уровней защиты систем и данных. По данным международного исследования по уровню информационной безопасности, где в опросе участвовали 3057 специалистов и экспертов из 23 городов России и СНГ, утечек меньше не стало, но и компании стали больше заботиться о защите своих данных, так в 2015 году своя служба безопасности была у 22% компаний, то в 2016 уже у 42% компаний[8], в 2017 году лишь 40 % предприятий малого бизнеса стремились обезопасить важную информацию, но желая сэкономить половина из этих предприятий нерегулярно обновляет средства защиты[9]. Состав утечки данных в компаниях определялся, как 25% данные о клиентах и сделках, 18% техническая информация, 18% коммерческая информация, 15% персональные данные. В настоящее время в сети интернета достаточно стандартных инструментов для защиты необходимого уровня безопасности компьютеров, поэтому чтобы снизить угрозы и повысить средства защиты необходимо разъяснять и обучать сотрудников организаций способам защиты.

Заключение. Таким образом, развитие цифрового пространства в странах мира и в том числе в ЕАЭС, ставит задачу по ускорению и формирования единого модернизированного рынка между странам, где устраняются барьеры и ограничения и тем самым увеличивается взаимный товарооборот, что повышает эффективность межгосударственного взаимодействия. Использование цифровых технологий расширяет возможности предпринимательской деятельности, позволяя при минимальных финансовых затратах максимально увеличить сеть сбыта продукции, а единое информационное пространство, основанное на интернет технологиях дает возможность уменьшить географические факторы совместной предпринимательской деятельности, экономить существенные средства на производства и перемещения товаров, а наличие электронных платежных систем сокращает время транзакций денежных средств. На примере стран ЕАЭС можно видеть, что создание цифровой экономики основано на координации национальных процессов цифровой трансформации с политикой ЕАЭС, с мировыми тенденциям, где выработка комплекса мероприятий в области цифровой трансформации отраслей экономики основана на организационных структурах, которыми становятся уполномоченные органы этих стран, ведущих согласованную цифровую политику.

Список использованной литературы:

1 Информационный ресурс – сайт Интернет статистики.- http://www.internetlivestats.com/statistics/.

2 Информационный ресурс – сайт Международного союза электросвязи. - https://www.itu.int/en/mediacentre/Pages/2018-PR01.aspx/. 3 Когаловский М.Р. Перспективные технологии информационных систем.// М.: ДМК

Пресс: Компания АйТи, 2003, с.15-16 4 Бородакий Ю. В., Лободинский Ю. Г. Эволюция информационных систем

(современное состояние и перспективы).//М.: Горячая линия, Телеком, 2011, с.125 5 Джордж Ф. Люггер. Искусственный интеллект: стратегии и методы решения

сложных проблем.//М.: Издательский дом «Вильямс», 2003, с.38

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

55


6 Информационный ресурс – сайт UN (2016) E-Government Knowledge Data Base- https://publicadministration.un.org/egovkb/en-us/Data/Compare-Countries/.

7 Информационный ресурс - сайт Евразийского экономического союза. План мероприятий по реализации основных направлений развития механизма

«единого окна» в системе регулирования внешнеэкономической деятельности на 2015-20 гг.//- http://www.eurasiancommission.org/ru/act/

tam_sotr/SiteAssets/BPAseminar/MainDirections.docx 8 Информационный ресурс – сайт SendPulse//-https://sendpulse.com/blog/ 9 Информационный ресурс – сайт Коммерческий директор//- https://www.kom-

dir.ru/article/1954-zashchita-informatsii-v-internete/.

АҚПАРАТТЫҚ ИНФРАҚҰРЫЛЫМДЫ ДАМЫТУ ЖӘНЕ САНДЫҚ ДЕРЕКТЕРДІ ӨЗГЕРТУ

С. Р. Семенов М.Рысқұлбеков атындағы Қырғыз экономикалық университеті, Бішкек,

Қырғызстан e-mail: [email protected]

Түйін. Бұл мақалада ақпараттық инфрақұрылымның деңгейі және оны дамытудың негізгі бағыттары, бірыңғай цифрлық кеңістікке айналу мүмкіндігі бар. Ақпараттық инфрақұрылымның негізгі бағыттары коммуникациялық, ақпараттық, ақпараттық жүйелерді және олардың қауіпсіздігін дамытудағы негізгі компоненттерге негізделген. Заманауи ақпараттық жүйелер ақпараттық инфрақұрылымда алынған ақпараттың сапасын арттыратын деректерді өңдеуден гөрі білімді өңдеуді тереңдететін зияткерлік жүйелер болып табылады. Ақпараттың құны ақпараттың кеңістігінде ақпарат берудің сапасы мен жылдамдығын жоғарылатып, осы функцияны орындаудың неғұрлым көп, әртүрлі тәсілдері. Біртұтас ақпараттық кеңістіктегі елдердің интеграциясы, бірыңғай ақпараттық инфрақұрылымды құру бұл ақпараттық және коммуникациялық технологиялардың өсуіне белсенді ықпал етеді және интеграциялық ынтымақтастыққа қатысушы елдердің экономикаларының тиімділігін арттыруға ықпал ететін технологиялық және кооперативтік байланыстардың өсуімен бірге жүреді. Бұл бағытта осы елдердің экономикасында цифрлық трансформация мүмкіндіктері артып, ақпараттық инфрақұрылым дамытылуда.

Түйінді сөздер: Ақпараттық инфрақұрылым, ақпараттық жүйелер, ақпарат, цифрлық трансформация, цифрлық экономика, электрондық үкімет, электронды қызметтер.

DEVELOPMENT OF INFORMATION INFRASTRUCTURE AND DIGITAL TRANSFORMATION

S.R. Semenov Kyrgyz Economic University M.Ryskulbekova, Bishkek, Кyrgyzstan

e-mail: [email protected] Summary. This article considers the level of the information infrastructure and the main

directions of its development, with the possibility of transformation into a single digital space. The main directions of the information infrastructure are built on the key components in the development of communication, information, information systems and their security. Modern information systems are deeply intellectual systems that involve the processing of knowledge, rather than data processing, which increases the quality of the information received in the information infrastructure. The value of information is the greater, the fewer different ways to perform a given function, thereby improving the quality and speed of information transfer in the information space. The integration of countries into the common information space, the construction of a single information infrastructure, all this actively influences the growth of information and communication technologies and is accompanied by the growth of technological and cooperative ties that contribute to improving the efficiency of the economies of the countries participating in integration cooperation. This direction increases the possibility of digital transformation in the economy of these countries and develops information infrastructure.

Key words: Information infrastructure, information systems, information, digital transformation, digital economy, e-government, e-services.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

https://www.kom-dir.ru/article/1954-zashchita-informatsii-v-internete

https://www.kom-dir.ru/article/1954-zashchita-informatsii-v-internete

56


МРНТИ 06.35.31 УДК 311.216; 336.717.6

МЕТОДЫ ОЦЕНКИ ДОЛГОСРОЧНЫХ АКТИВОВ

Б. Ж. Утеев*1 , Е. Н. Несипбеков 2, А.С Досбергенова 3

1 Университет международного бизнеса, г. Алматы, Казахстан 2 Казахский национальный педагогический университет им. Абая, г . Алматы, Казахстан

3Университет Туран-Астана, г. Астана, Казахстан e-mail: [email protected]

Аннотация. В работе раскрыты методы долгосрочных активов. Оценка стоимости активов является процедурой по определению рыночной стоимости материальных и нематериальных активов компании. Оценка стоимости может быть осуществлена при реорганизации, купле-продаже предприятия, и, помимо этого, оказывается крайне полезной инвесторам, потому, что даёт полное понимание того, во что они вкладывают деньги. Также оценка стоимости активов является необходимой для определения наиболее эффективной стратегии развития компании, а также для самого управления им.

Оценка стоимости активов в своем прямом виде проводится уже после предварительных мероприятий по сбору информации, анализе рынка, экспертизе прав, изучении финансовой отчетности и прогноза развития бизнеса. Оценочная компания квалифицированно подходит к оценке, используя по мере необходимости международные стандарты оценки и международную практику применения методик. На практике применяется рыночная стоимость, по которой рекомендуется осуществлять переход прав на оцененные активы.

Ключевые слова: Оценка стоимости активов, долгосрочные активы, методы оценки стоимости активов, монетарные и не монетарные активы.

Введение . Развитие экономики и организаций Республики Казахстан,

сопровождающееся возрастанием роли международной интеграции в сфере экономики, предъявляет определенные требования к единообразию и прозрачности применяемых в разных странах принципов формирования и алгоритмов исчисления прибыли, налогооблагаемой базы, условий инвестирования и капитализации заработанных средств. Именно с этой проблемой сталкиваются казахстанские организации при установлении деловых контактов с зарубежными инвесторами, поэтому реформирование бухгалтерского финансового учета, стало одним из основных условий увеличения объемов инвестирования в отечественную экономику.

Оценка стоимости активов является процедурой по определению рыночной стоимости материальных и нематериальных активов компании. Оценка стоимости может быть осуществлена при реорганизации, купле-продаже предприятия, и, помимо этого, оказывается крайне полезной инвесторам, потому что даёт полное понимание того, во что они вкладывают деньги. Также оценка стоимости активов является необходимой для определения наиболее эффективной стратегии развития компании, а также для самого управления им.

Оценочные компании предлагают вам осуществить оценку стоимости активов, в результате своей работы предоставив полный отчет о рыночной стоимости и эффективности использования имущества организации. В соответствии с МСФО 16 одним из основных вопросов в осуществлении учета долгосрочных активов является оценка[1].По своей сути оценка стоимости активов – это комплексная оценка основных фондов компании, в которые включена оценка нематериальных, капитальных активов и оценка капитализации предприятия.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/


57


Активы, как материальные, так и нематериальные, имеют конкретную ценность и рыночную стоимость. При этом, важно четко осознавать все факторы, которые в конечном счете могут повлиять на стоимость активов компании[2].

Методы. Также различают монетарные и не монетарные активы в зависимости от их подверженности инфляционным процессам:

Монетарными активами называются обязательства компании и её имущество в текущей денежной оценке. То есть, данные активы не подлежат переоценке с течением времени. Как правило, это денежные средства, средства в расчетах, депозиты и краткосрочные финансовые вложения.

Не монетарные активы – это готовая продукция, производственные запасы, незаконченное строительство, незавершенное производство, товары для реализации, основные средства предприятия. Данные активы подлежат переоценке, поскольку их стоимость с течением времени изменяется.

Если говорить об активах банка, то здесь необходимо отметить преобладание финансовых инструментов над имуществом – ценные бумаги, ссуды и инвестиции, кассовая наличность. Все активы банка отражаются в бухгалтерском балансе по балансовой стоимости. Своевременная их переоценка и учет предостерегает кредитные учреждения от лишних потерь и убытков.

Оценка стоимости активов в своем прямом виде проводится уже после предварительных мероприятий по сбору информации, анализе рынка, экспертизе прав, изучении финансовой отчетности и прогноза развития бизнеса. Оценочная компания квалифицированно подходит к оценке, используя по мере необходимости международные стандарты оценки и международную практику применения методик. На практике применяется рыночная стоимость, по которой рекомендуется осуществлять переход прав на оцененные активы [3].

Традиционный способ оценки стоимости активов складывается на основе их приобретения или производственной стоимости с вычетом амортизации. Однако, когда цены поднимаются или падают, стоимость активов может вводить в заблуждение. Одни предприятия осуществляют переоценку ежегодно, другие раз в пять лет, некоторые её никогда не делают. Необходимость и важность оценки стоимости активов на современном этапе осуществляется при совершении следующих операций:

Повышение эффективности управления организацией; Определение стоимости организации в случае купли-продажи целиком или только

её части; Реструктуризация организации; Разработка плана развития организации; Определение кредитоспособности организации и стоимости залога при

кредитовании; В целях определения суммы налогообложения; Принятие обоснованных управленческих решений; Установление стоимости ценных бумаг в случае купли-продажи акций организации

на фондовом рынке. Оценка стоимости активов включает в себя оценку следующего имущества

предприятия: Недвижимое имущество. Оценка стоимости недвижимости – это один из самых

востребованных и актуальных услуг в оценочной деятельности. Данная процедура включает в себя установление стоимости объекта, а также стоимости прав в отношении объекта.

К недвижимости можно отнести: Здания; Помещения; Сооружения; Жилые дома, квартиры и комнаты, коттеджи и дачи; Земля, земельные участки;

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

58


Объекты незавершенного строительства. Транспортные средства, машины и оборудование. Оценка данных активов

необходима в следующих целях: Определение стоимости при купле-продаже; Оформление наследства; Оформление кредита или залога; Страхование имущества компании; Передача оборудования в аренду или лизинг; Переоценка основных фондов; Определение налогооблагаемой базы. Бизнес. Оценка бизнеса представляет собой определение стоимости организации в

денежном выражении, которое наиболее ярко отобразит свойства данной организации, как товара. Данная оценка необходима при совершении сделок купли-продажи, страхования, кредитования;

Ценные бумаги. Оценка ценных бумаг нужна для определения стоимости права собственности, долгов и работы в отношении ценных бумаг и обязательств, расчета стоимости ценных бумаг;

Нематериальные активы. Оценка нематериальных активов – это оценка тех активов, которые не обладают вещественной формы, или их материально-вещественная форма не имеет существующего значения. Несмотря на отсутствие формы, нематериальные активы играют значимую роль, как в бизнесе, так и при оценке стоимости активов. Под нематериальными активами понимается бренд, репутация компании, доверие покупателей.

В Казахстане активно используются три подхода к оценке стоимости активов – затратный, сравнительный и доходный. В случае доходного подхода определяется то, что наиболее интересно инвестору – перспективы развития актива, его потенциальная доходность. Доходный подход включает в себя два метода– метод дисконтирования денежных потоков и метод капитализации прибыли. Их использование предполагает оценку величины денежных потоков, что является довольно сомнительным ходом во времена кризиса, поскольку в это время они значительно сокращаются или даже переходят в отрицательные значения. В годы стабильности доходный метод оправдывает себя целиком и полностью[4].

Второй подход к оценке стоимости активов – сравнительный, который определяет стоимость на основании сравнения с ценой аналогичных активов на рынке. Например, исходя из последних публичных сделок. В последнее время данный метод приобретает всю большую популярность из-за его относительной быстроты.

Третий подход в оценке стоимости активов – затратный – представляет стоимость активов как понесенные издержки совместно с погашением всех обязательств. Именно с помощью данного подхода и использования его основного метода – метода стоимости ликвидации – проводится оценка рыночной стоимости всех активов компании, проходящей процедуру ликвидации. Вычисляется та стоимость, которая будет равна рыночной за вычетом расходов, связанных с ликвидацией компании.

Факторами, которые влияют на оценку активов, являются скрупулезный отраслевой и макроэкономический анализ, поскольку именно на них строятся основные прогнозы. Также учитывается психология ценовых ожиданий, которая формируется у потенциальных покупателей.

Результаты и обсуждения. Оценочные компании предлагают осуществить качественную оценку стоимости активов, с выбором того метода, который окажется наиболее подходящим для задачи оценки. Специалисты компании обладают необходимым опытом и соответствующей практикой ведения подобных дел.

Юридические люди, заинтересованные в продаже целых компаний, зачастую недооценивают важность оценки стоимости активов, необходимость уточнения их справедливой рыночной стоимости. Многие, говоря об оценке стоимости активов, имеют в

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

59


виду лишь балансовую (учетную) стоимость, то есть стоимость, по которой элемент активов, обязательств или собственного капитала отражается в балансе. Однако это не совсем правильный подход к делу, ведь в результате таких действий не происходит оценки стоимости активов.

Теория, по которой оценка стоимости активов должна проводиться в немного модифицированном виде или не должна проводиться вообще, базируется на следующем мнении: стоимость бизнеса зависит только от того, какую сумму можно выручить за этот бизнес на существующем рынке, или, другими словами, от «справедливой рыночной стоимости» бизнеса. В соответствии с этой теорией, оценка стоимости активов не так уж и важна, потому что активы сами по себе являются лишь основой для появления потока доходов. Также, в соответствии с «философией» многих экономических теоретиков, оценка стоимости активов не влияет на результат оценки всего бизнеса в связи с так называемой «стоимостью деловой репутации», то есть разницей между покупной ценой фирмы и стоимостью по бухгалтерскому балансу всех ее активов и обязательств. Измерение этой стоимости может повлиять на оценку стоимости активов, стоимость деловой репутации, представляет собой как разницу между активами и справедливой рыночной стоимостью.

Если учредители фирмы (бизнеса) примут решения продать свою компанию или же просто разузнать, как идут дела в данной фирме в соответствии с мнением независимых экспертов, им пригодится профессиональная оценка стоимости активов, проведенная надежными экспертами, которым можно доверять. Такие эксперты не будут выдвигать теории о том, что оценка стоимости активов важна меньше, чем другие виды оценки: только все они в совокупности, причем тщательно произведенные, смогут открыть вашему взору наиболее полную картину состояния всего вашего бизнеса.

Если посмотреть на некоторые подходы к оценке стоимости активов в частности и бизнеса в целом, то мы можем увидеть, что эти подходы подвергают большому сомнению правильность выводов о том, что оценка стоимости активов – не такой уж и важный вопрос.

К примеру, никто не сомневается в том, что люди, проводящие оценку стоимости бизнеса и активов, должны прослеживать историю фирмы так же внимательно, как и делать прогнозы для этой фирмы на будущее. Это делается частично для того, чтобы определить дискреционную чистую прибыль. Оценка стоимости активов важна как для выявления тенденций прошлого, так и для постановки конкретных экономических целей на будущее. Для того чтобы составить правдивую картину выручки компании, нужно позаботиться о том, чтобы уточнить ее капитальный резерв, или часть нераспределенной прибыли компании, выделенную в целевые фонды и не подлежащую распределению для других целей. Если в результате оценки мы выясняем, что стоимость активов была снижена, нужно всегда помнить о том, что, к примеру, при капитализации в 25 процентов, каждая тысяча рублей, относящаяся к дискреционной чистой прибыли, может умножаться в четыре раза, если капитализировать доход. Тем самым, оценка стоимости активов может внести чрезвычайно существенные корректировки в общую оценку всего бизнеса.

Также нужно учитывать и тот факт, что многие оценочные подсчеты, проводящиеся по разным методикам, сразу же учитывают показатели заранее произведенной оценки стоимости активов. Те же методики, которые считаются независимыми от оценки стоимости активов, так или иначе все равно сталкиваются впоследствии с процессом капитализации потока доходов и, как уже было показано выше, рано или поздно осознают огромное влияние показателей оценки стоимости активов на показатели общей оценки всего бизнеса. Одной из популярнейших методик оценки стоимости активов является комбинирование активов, и отношения цены к чистой прибыли. Другими словами, это соотношение «цена-качество», определяемое типом бизнеса, подвергающегося оценке [5].

Стоимость активов, может повлиять на все конечные цифры подсчетов самым значительным образом. Здесь же уточним, что практически любая методология априори учитывает нормализированный поток доходов. В зависимости от величины компании и

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

60


правильности используемых методик, ошибка в оценке стоимости активов может повлиять на ход всего дела гораздо сильнее, чем вы могли ожидать. К тому же, несмотря на то, что многие специалисты из сферы оценки стоимости активов не занимаются оценкой недвижимости, необходимо все же обратить пристальное внимание на этот вопрос. Делается это для того, чтобы определить приемлемую арендную плату, чтобы впоследствии присовокупить недвижимость к справедливой рыночной стоимости компании. В этом случае, при проведении оценки стоимости активов мы говорим об инвестиционной стоимости, то есть о ценности отдельного актива или целого предприятия с точки зрения инвестора.

Говорить о важности оценки стоимости активов можно долго: дело в том, что эта важность неоспорима. Факт остается фактом: если вам необходимо произвести точную, аккуратную и всеобъемлющую оценку собственного бизнеса, не забывайте о таком важном вопросе, как оценка стоимости активов.

Заключение: 1) Оценку для МСФО могут выполнить только оценочные компании, стандарты

отчетов которых соответствуют международным стандартам оценки. Реальная стоимость активов компании - одно из основных условий повышения прозрачности предприятий.

Долгосрочные активы подразделяются на: материальные (основные средства и незавершенное капитальное строительство); нематериальные; прочие долгосрочные активы; долгосрочная дебиторская задолженность (срок погашения больше года).

2) Порядок оценки долгосрочных активов для МСФО: составление и анализ списков активов предприятия, подлежащих оценке; группировка однородных объектов оценки; осмотр объектов оценки и сбор необходимой информации для идентификации и описания объектов оценки и их технического состояния на дату оценки; анализ рынка, к которому относятся объекты оценки и сбор необходимой рыночной информации; проведение оценочных расчетов; составление отчета об оценке МСФО и передача его заказчику. Список использованной литературы:

1МСФО 5 "Долгосрочные активы, предназначенные для продажи, и прекращенная деятельность". Электронный адрес: http://www.grossbuh.kz;

2 Корженгулова А.А. « Признание и оценка финансовых инструментов» // Журнал Наука и Мир, №2, 2017;

3Корженгулова А.А. «Потребность управления предприятием в информации: содержание и требование, предъявляемые к ней» //ISSN 2307-1354 «Фундаментальные и прикладные исследования в современном мире», Санкт-Петербург-2016 ;

4 МСФО 16 "Основные средства". Электронный адрес: http://kz-adviser.kz; 5 Российские стандарты бухгалтерского учета. Электронный ресурс:

https://www.audit-it.ru/terms/accounting/rsbu.html;

ҰЗАҚ МЕРЗІМДІ АКТИВТЕРДІ БАҒАЛАУ ӘДІСТЕРІ Б. Ж. Утеев*1 , Е. Н. Несипбеков 2, А.С Досбергенова 3

1Халықаралық бизнес университеті, Алматы қ., Қазақстан 2Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті, Алматы қ., Қазақстан

3Тұран-Астана университеті, Астана қ., Қазақстан e-mail: [email protected]

Түйін. Жұмыста ұзақ мерзімді активтердің әдістері көрсетілген. Активтерді бағалау компанияның материалдық және материалдық емес

активтерінің нарықтық құнын анықтау процедурасы болып табылады. Құнды бағалау кәсіпорынның қайта құрылуы, сатып алынуы және сатылуы кезінде жүзеге асырылуы мүмкін, сонымен қатар, инвесторлар үшін өте пайдалы, себебі оларға қаражаттарының неге салынғаны туралы толық түсінік береді. Сондай-ақ, активтерді бағалау компанияға ең тиімді даму стратегиясын анықтау, сондай-ақ өздерін басқару үшін қажет.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/


61


Активтердің құнын бағалау ақпаратты жинау, нарықты талдау, құқықтарды сараптау, қаржылық есептілікті зерделеу және кәсіпкерлікті дамыту болжамдары бойынша алдын ала жүргізілген шаралардан кейін жүзеге асырылады. Бағалау компаниясы халықаралық бағалау стандарттары мен халықаралық тәжірибені қолдану әдістемесін қажет болған жағдайда қолдана отырып кәсіби бағалайды. Іс жүзінде нарықтық құн қолданылады, соған сәйкес бағаланған активтерге көшу құқығын жүзеге асыру ұсынылады.

Активтер құнын бағалаудың үшінші тәсілі – шығынды, ол барлық міндеттемелердің өтелуімен бірге шеккен шығыстар ретінде активтердің құнын білдіреді.

Түйінді сөздер: Активтер құнын бағалау, ұзақ мерзімді активтер, активтер құнын бағалау әдістері, монетарлық және монетарлық емес активтер.

ASSESSMENT TECHNIQUES OF THE VALUE OF LONG TERM ASSETS

B.Z. Uteyev*1, Y.N. Nessipbekov2 , A.S Dosberqenova3

1 University of International Business ,Almaty, Kazakstan

2Kazakh National Pedagogical University named after Abay, Almaty, Kazakhstan 3 Turan Astana university, Astana, Kazakhstan

e-mail: [email protected] Summary. The following work gives an insight about assessment techniques of long term

assets. The estimation of the value of assets is a procedure of defining the market value of

tangible and intangible assets of the enterprise. The estimation can be implemented during the reorganization of the enterprise, sales and purchase of the enterprise, and, besides, it appears extremely useful for investors to understand the properness of their investment. Also, the estimation of the value of long term assets is important to define the most effective development strategy for the business and it's management. The direct process of long term asset estimation starts after the preliminary activities of obtaining relevant information, market analysis, examination of rights, analysis of financial reports and forecast of business's development.

Key words: Assessment techniques, long term assets, Assessment techniques of the vale of assets, monetary and non-monetary assets.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/


62


ЭКОНОМИКА И МЕНЕДЖМЕНТ

МРНТИ 06.52.01 УДК 338:303.722.4 (574) TRENDS OF CLUSTER DEVELOPMENT OF KAZAKHSTAN'S

ECONOMY

A. Seidakhmetov*1, M.B. Tyshkanbayeva2

1Narxoz university, Almaty St., Kazakhstan 2 The Kazakh National Research Technical University after K.I.Satpaev, Almaty St., Kazakhstan

e-mail: [email protected] Abstract. The issues of increasing the efficiency and competitiveness of Kazakhstan's

economy are largely related to the innovative development of the national economy system. In this aspect, the issues of the formation and development of cluster forms of production organization in Kazakhstan are of particular topicality.

Researching the processes of cluster development of Kazakhstan's economy shows that the country has a positive trend in the formation and development of clusters in various sectors of the economy.

The study identified 3 stages of the formation and development of clusters in the national economy. Proceeding from this, specific features and tendencies of cluster development are revealed in the transition to industrial-innovative development of the economy. Both positive tendencies and shortcomings of cluster development in Kazakhstan are considered, and accordingly recommendations for further improvement of the cluster development processes in the republic are given.

Keywords: cluster, efficiency, competitiveness, cluster concept, perspective and innovative clusters.

Introduction. In the context of increasing international integration and competition, in many countries of the world there is an active process aimed at further improve the forms of the national economy system organization. At the same time, the use of cluster development of the economy plays a special role. If in the beginning the cluster development of the economy was developed in the industries, and later it became widespread in other sectors of the economy, including infrastructure. Since the beginning of the XXI century, cluster development has developed in the system of Kazakhstan's national economy. In the article the features and tendencies of cluster development of Kazakhstan's economy are investigated.

Methods. The theoretical and methodological basis of the study was the works of foreign and domestic scientists involved in the problems of cluster development of the economy, legislative and regulatory materials of Kazakhstan on industrial – innovative and cluster development of the national economy of Kazakhstan. The methods of system and comparative analysis, as well as the methods of expert assessments and analogues were used in the study.

Results and discussion. Over the years of market reforms in Kazakhstan, a lot of work has been done to liberalize the economic activity, methods of state regulation of the economy have been improved, innovative business mechanisms have been introduced, and infrastructure sectors have been reformed. In turn, the innovative development of the national economy requires progressive forms of production organization. In this aspect, in order to increase the efficiency of production and the competitiveness of the economy, an important role is played by researching the formation and development of clusters in the system of the Kazakhstan's national economy.

The process of formation and development of clusters can be divided into 3 stages:

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

63


− Stage 1 - clusters in conditions of transition to industrial-innovative development of the economy (2003-2005);

− Stage 2 - the formation of cluster models based on the centers of economic growth (2005-2012);

− Stage 3 - development of promising and innovative clusters (starting from 2013). At the first stage, in order to improve the system of the national economy, increase its

competitiveness and diversify in the Strategy of Industrial and Innovative Development of Kazakhstan for 2003-2015, for the first time, a clustered form of production organization has been identified as one of the priority directions of the country's economic development [1]. Cluster development of the economy of Kazakhstan is implemented in accordance with the Message of the President of the Republic of Kazakhstan N.A. Nazarbayev to the people of the country "To a competitive Kazakhstan, competitive economy, competitive nation" dated March 19, 2004, where it was specially noted that "Till the end of the year, we need to identify all promising Kazakhstani, sub-regional and regional clusters" [2]. According to the set task, the work on the project "Diversification of the economy of Kazakhstan through the development of clusters in non-extractive sectors of the economy" or "Kazakhstani cluster initiative" (full title "Assessment of the competitiveness of existing and potentially promising sectors of the Kazakhstan economy and development of recommendations for their development" was started. The developer of the project was JSC "Center for Marketing and Analytical Research" (CMAR) at MEBP RK joint with the leading American consulting company J.E. Austin Associates, Inc. and the Economic Competitiveness Group, and the scientific consultant of the project was the founder of the theory of clusters, the head of the Institute for Competitiveness Strategy of the Harvard Business School M. Porter [3]. The main aims of the cluster initiative in the country were to create the necessary conditions for the integrated use of competitive advantages of Kazakhstan for the development of the non-primary sector of the economy and increase the competitiveness of domestic commodity producers. The research in the field of formation and development of clusters was carried out in three stages. At the first stage, the analysis of the competitive advantages of the industry and the impact of various industries on the economy and the selection of the most promising industries relevant to the conditions of the market economy were carried out. Further, the analysis of sales markets was carried out, the most attractive industries were identified and, accordingly, the possibility of creating clusters was made. Based on the work carried out, 7 perspective clusters were identified: metallurgy, transport logistics, textile industry, tourism, oil and gas engineering, construction materials and food industry. It should be noted that these directions of the national economy are determined on the basis of the presence of relevant factors in the formation and development of clusters, i.e. they were more ready for cluster forms of production organization. Later, the President of the Republic of Kazakhstan, N.A. Nazarbayev in his address to the people "Kazakhstan on the road to accelerated economic, social, and political modernization" dated February 18, 2005 emphasized that "... we started implementing an industrial-innovative strategy aimed at diversifying the economy ... We chose a model of a competitive economy with priority sectors, which have an economic potential to increase competitiveness, thus initiating the development of a system of Kazakhstani clusters. ... They will determine the long-term specialization of the country's economy in non-primary sectors "[4]. A new stage in the formation and development of the cluster in Kazakhstan began with Resolution No. 633 dated June 25, 2005, "On Approving Plans for the Creation and Development of Pilot Clusters in Priority Sectors of the Economy" adopted by the Government and in 2006 plans to create and develop a pilot republican pharmaceutical cluster in Karaganda and a cluster of medical services on the basis of new centers in Astana were approved. In order to implement the Resolution of the Government of the Republic of Kazakhstan, much work has been done to develop the organizational and economic bases for the operation of the pilot clusters, as well as the organizational and economic foundations of the sectoral clusters'

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

64


structure in the context of regions, the definition of the criteria for the formation of sectoral and regional clusters, and the coordination mechanism of the akimats and business initiatives. Considerable attention is paid to the formation and development of clusters in the country's agro-industrial complex. Organizational structures of the regional cluster for the production and processing of grain, meat, fruits and vegetables, grapes, cotton fabrics, wool, etc. have been developed. In order to create a mechanism for effective partnership between the state and business, state support for cluster development, the following system-wide measures for implementing cluster initiatives are defined:

- improvement of legislation; - creation of elements of a cluster infrastructure; - implementation of investment projects within the framework of pilot clusters; - solving issues of staff assistance of clusters, etc. [5].

For this period, there are positive tendencies in the process of formation and development of clusters in the industries, agro-industrial complex and in the infrastructure system. On a national scale, as well as at the regional and sectoral levels, active work was carried out to develop technical, economic and organizational management systems for the operation of cluster forms of production organization.

However, the absence of the conceptual basis for cluster formation, the ineffectiveness of the mechanism of cooperation and the integration of cluster members, the inadequacy of state mechanisms for supporting and regulating cluster development, and the low level of innovative level of economic development were constraining factors in the development of clusters in the country. A significant negative impact on the development of clusters in the republic was exerted by the world economic crisis of 2008-2009 and its consequences.

In these conditions, the State Program on Forced Industrial-Innovative Development (SPFID) for 2010-2014 played a positive role in the process of formation and development of clusters in the country, where one of the objectives of the program's implementation is the need to support breakthrough projects and cluster initiatives in non-primary sectors of the economy. At the same time, the program stipulates that the formation of clusters must be carried out taking into account the centers of economic growth from the position of development of the agglomeration potential of Kazakhstan's cities.

For instance, the Astana agglomeration area specializes as a center for high technology and innovation based on Nazarbayev University, a medical cluster based on the National Medical Holding, Almaty agglomeration-innovation cluster on the basis of "PIT" as a center for the commercialization of technologies, Shymkent agglomeration as a center for processing agricultural products, light (textile cluster) and pharmaceutical industry, Aktobe agglomeration as a metallurgical cluster and, correspondingly, Aktau transportational-logistic hub and an oilfield service cluster based on the Aktau seaport [6]. The state support for specific projects (sectoral and regional programs) was presupposed to be implemented through a combined package of (financial and non-financial) support in the implementation of industrialization maps. Within the framework of this program, the "Kazakhstani electrolysis plant" was put into operation as an aluminum cluster, after the reconstruction on the basis of the former Pavlodar chemical plant, a chemical cluster of JSC "Kaustik" and a number of other clusters in various sectors of the economy were created. The third stage of clusters' development in the Republic began in 2013 with the adoption of the Concept for the Formation of Prospective Clusters of the Republic of Kazakhstan until 2020. The following main innovations were identified for the further development of the clusters:

- the concept of perspective national clusters was introduced for the first time; - the institutional, methodological bases of perspective clusters' development are defined; - the mechanisms of scientific and educational infrastructure and personnel support for

clusters are identified [7]. The concept of the formation of prospective national clusters presupposes:

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

65


- formation of 2 innovative centers of international level on the basis of JSC Nazarbayev University and the Park of Innovative Technologies;

- formation of at least 5 national clusters; - creation of a full-fledged institutional infrastructure.

In addition to the above, cluster policy is oriented in the following directions. Firstly, national clusters of traditional sectors of the economy, i.e. they will develop on

the basis of functioning and generating clusters based on the use of natural resources. Secondly, the formation of clusters in the sectors of the "future economy". In this aspect, clusters can be formed on the country's new competitive advantages in the international market (cluster of knowledge, innovative technologies) based on the creation of science-driven industries and sectors of the economy that had not existed in the country before, and new technological competences, providing an innovative breakthrough [8]. The Law "On innovative cluster "Park of Innovative Technologies" plays a special role in the process of Republican innovative clusters' development. This law reflects the regulatory and legal aspects of the innovative cluster and its participants, the principles of the innovative cluster activity, and the features of managing the special economic zone "Park of information technologies" [9]. This law has revealed a broad opportunity for scientific-innovative development of economy's priority sectors on the basis of a cluster through the integration of the efforts of scientific, educational institutions and business entities. In this aspect there is an active ongoing process of cluster development on the basis of integration of leading universities and development institutions (KazNITU named after K.I. Satpaev and the National scientific-technical holding "Parasat", Kazakh ATU named after S. Seifullin and JSC "KazAgroInnovation") in the system commercialization of scientific research and education. Integration of science, education and production in the process of training specialists is implemented on the basis of the KSU cluster "Corporate University", which unites 86 leading enterprises and scientific centers of Kazakhstan, Germany, France, China, Russia, Belarus and Uzbekistan [10]. Along with this, in KazNU named after Al-Farabi in collaboration with the clinic "Gangnam Severance" at Yonsei University (South Korea) is in the process of formation of medical and biological cluster for the development of biomedicine, KazNAU has developed mechanisms for joint cooperation with the agricultural-industrial cluster "South and South-East", covering 16 scientific research institutes, 20 experienced farms and more than 100 large companies, in the South Kazakhstan Pharmaceutical Academy jointly with JSC "CHFM" is working on the establishment of a pharmaceutical cluster, the Kazakh-British Technical University and Almaty Institute of Energy and Communications, together with large enterprises are creating clusters in the field of chemistry, energy, and etc. It should be noted that in the State Program of Industrial and Innovative Development of the Republic of Kazakhstan for 2015-2019, new approaches for implementing cluster initiatives in the country were obtained. The program stipulates that the formation of clusters should be based on the needs of all regions of Kazakhstan, taking into account their industrial and socio-economic potential. Given the uneven level of development and readiness of the economy of the Kazakhstani regions to clustering, it is planned to create a critical level of specialization of the enterprise in specific areas. Therefore, within the framework of the Business Road Map-2020 program, it is planned to create more attractive conditions for supporting business entities in the manufacturing industry that conduct economic activities on the basis of regional specialization. It is presupposed that within the framework of the program the state support for the development of the national cluster in the Atyrau, Mangystau and West Kazakhstan regions for the oil and gas extraction and processing, oil and gas chemistry and services for the oil and gas industry. Along with this, a set of measures is envisaged for the development of territorial and innovative clusters. For example, on the issue of territorial clusters formation for each region, the main principles and criteria for the competitive selection of 3 pilot clusters are defined. Then state support is provided according to the road map of each cluster. The Intellectual-innovative cluster "Nazarbayev University" specializes in fundamental research in the field of science about earth, medicine, genetic engineering, logistics and materials (production of new materials, energy-saving

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

66


technologies and biotechnologies). The Innovative Cluster "Park of information technologies" is being created (Almaty) by merging the enterprises of the participants of the SEZ "Park of innovative technologies", major scientific and educational institutions of the city and other business entities. The priority directions of cluster development are space, information and communication technologies, including mobile and multimedia technologies [11]. It should be noted specially that the state bodies are to provide the necessary assistance in methodological and information issues to the participants of cluster development, as well as to prepare the necessary documents and trainng the cluster participants through the center of entrepreneurs servicing. Great prospects for the development of an innovative cluster in the country are expected due to the conduction of the International Exhibition "EXPO 2017" in Astana. Therefore, new horizons of cluster development in the field of alternative energy are opened. Thus, in the future, much work is needed to form and develop clusters of a new generation based on the integration of education, science and business. Conclusion. Cluster development is being realized in the system of the national economy of Kazakhstan not only in real sectors of the economy, but also in various spheres of infrastructure. With the adoption of the concept of cluster development and other regulatory and legislative programs of industrial and innovative development of the economy and the concept of the formation of promising clusters, a new impulse is emerging in the republic in the process of formation and development of territorial, perspective and innovative clusters, taking into account regional and technological features of the country's economic structure.

Biblyography: 1 Strategia industrialno-innovatsionnogo razvitiya Kazakhstana na 2003-2015 gody. Ukaz

Prezidenta Respubliki Kazakhstan ot 17 maya 2003 goda N 1096, - http://adilet.zakon.kz 2 Poslanye Prezidenta Respubliki Kazakhstan N.A.Nazarbayeva narodu Kazakhstana ot 19

marta 2004 goda “Konkurentosposobnomu Kazakhstanu, konkurentosposobnoy ekonomike, konkurentosposobnoy natsiy”, -http://adilet.zakon.kz

3 Informatsionnyy byulleten o sozdanyi i deyatelnosty territoryalnykh klasterov v respublike Kazakhstan. AO “Kazakhstanskiy institute razvitiya industry” - Astana, 2014.

4 Poslanye Prezidenta Respubliki Kazakhstan N.A.Nazarbayeva narodu Kazakhstana “Kazakhstan na puti uskorennoy ekonomicheskoy i sotsialnoy modernizatsii”. -Astana, -http://online.zakon.kz

5 Gosudarstvennaya podderzhka klasternogo razvitiya. //Ministerstvo industrii i torgovli Respubliki Kazakhstan. -Astana, 25 sentyabrya 2007

6 gosudarstvennoy programme po forsirivannomu industrialno- innovatsionnomu razvitiyu Respubliki Kazakhstan na 2010-2014 gody I priznanii utrativshimi nekotorykh Ukazov Prezidenta Respubliki Kazakhstan. Ukaz Prezidenta Respubliki Kazakhstan ot 19 marta 2010 goda N 958, -www.government.kz

7 Espayev S.S., Kireeva A.A. Kontsetsiya formirovaniya I razvitiya perspectivnykh klasterov. TOO «Sevres Press», - 2013, -234 s.

8 Kontsetsiya formirovaniya perspectivnykh klasterov Respubliki Kazakhstan do 2020 goda, utverzhdennaya postonavleniem pravitelstva RK ot 11 oktyabrya 2013 goda №1092. -http://online.zakon.kz

9 Zakon Respubliki Kazakhstan “Ob innovatsionnom klastere”Park innovatsionnykh tekhnologiy”. Astana, Akorda, 10 iyunya 2014 goda № 207-VЗ РК

10 Gazliev A. Sudbonosnoe reshenie // Kazakhstanskaya pravda. 23 noyabrya 2016 -http://online.zakon.kz

11 Gosudarstvennaya programma industrialno- innovatsionnogo razvitiya Respubliki Kazakhstan na 2015-2019 gody. Ukaz Prezidenta Respubliki Kazakhstan ot 1 avgusta 2014 goda № 874. -http://online.zakon.kz

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

67


ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ КЛАСТЕРЛІК ДАМУ ТЕНДЕНЦЯСЫ А. Сейдахметов*1, М.Б.Тышқанбаева2

Нархоз Университеті, Алматы қ., Қазақстан Қ.И. Сатпаев атындағы Қазақтық Ұлттық Техникалық Зерттеу университеті, Алматы

қ., Қазақстан e-mail: [email protected]

Түйін.Ұлттық экономика жүйесінің инновациялық тұрғыдан дамуы, Қазақстан экономикасының тиімділігі мен бәсекеге қабілеттілігін арттыру проблемаларымен тікелей байланысты. Өз кезегінде, ел экономикасының инновациялық тұрғыдан дамуы бизнес субъектілерінің қыметіне озық үлгідегі өндірісті ұйымдастырудың түрлерін енгізуді қажет етеді. Осы тұрғыдан алғанда Қазақстанда өндірісті ұйымдастыруда кластелердің қалыптасуы мен дамуы өзекті мәселе болып отрығаны белгілі.

Мақалада Қазақстан экономикалық жүйесінде кластерлік даму үдерісін жүйелеу бойынша жұмыстар жүргізілді. Зерттеу нәтижесінде ұлттық экономика жүйесінде кластерлік дамудың 3 кезеңі, яғни кластерлердің қалыптасуы мен дамуының өзіндік ерекшеліктері бар төмендегідей кезеңдері анықталды: экономиканық индустриалдық- инновациялық дамуындағы кластерлер; экономикалық өсу орталықтарына байланысты кластерлік моделдердің қалыптасуы; перспективалық және инновациялық кластерлердің дамуы. Қазақстанда кластерлердің дамуының оңды үдерістері мне кемшіліктері көрсетілді және республикада кластерлік даму үдерістерін жақсарту бойынша ұсыныстар да берілген.

Түйінді сөздер: кластер, тиімділік, бәсеке қабілеттілік, кластер тұжырымдамасы, персективалық және инновациялық кластерлер.

ТЕНДЕНЦИИ КЛАСТЕРНОГО РАЗВИТИЯ ЭКОНОМИКИ КАЗАХСТАНА

А. Сейдахметов*1, М.Б.Тышканбаева2

1Университет НАРХОЗ, г. Алматы, Казахстан 2Казахский национальный исследовательский технический университет имени

К.И.Сатпаева, г.Алматы, Казахстан e-mail: [email protected]

Резюме. Проблемы повышения эффективности и конкурентоспособности экономики Казахстана во многом связана с инновационным развитием системы национальной экономики. В свою очередь, инновационное развитие экономики страны требует использование прогрессивных форм организации деятельности субъектов бизнеса. В этом аспекте проблемы формирования и развития кластерных форм организации производства в Казахстане приобретает особую актуальность.

В статье проведена систематизация процессов кластерного развития экономики Казахстана. Исследованием выявлены 3 этапа формирования и развития кластеров в системе национальной экономики. Исходя из этого раскрываются специфические особенности и тенденции развития кластеров в условиях: перехода к индустриально- инновационному развитию экономики; формирования кластерных моделей применительно к центрам экономического роста; развития перспективных и инновационных кластеров на различных секторах экономики. Рассматривается как положительные тенденции, так и недостатки кластерного развития в Казахстане и соответственно даны рекомендации по дальнейшему совершенствованию процессов кластерного развития в республике.

Ключевые слова: кластер, эффективность, конкурентоспособность, концепция кластера, перспективные и инновационные кластеры.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

mailto:[email protected]%D0%A2%D2%AF%D0%B9%D1%96%D0%BD

68


МРНТИ 06.39.02 УДК 338.242.2 THE MODERN STATE OF ENTREPRENEURSHIP OF THE REPUBLIC

OF KAZAKHSTAN

Zh.B. Rakhmetulina*1, B.Bekbenbetova2 1,2L.N. Gumilyov Eurasian National University, Astana, the Republic of Kazakhstan

e-mail: [email protected] Annotation. At present, the development of entrepreneurship, as the basis of a market

economy, is a strategic priority for Kazakhstan. Small and medium-sized entrepreneurship is the most mobile, dynamic and quickly adaptive to external conditions part of the Kazakhstan economy, which provides a significant share of employment, promotes competition and is an alternative to big business.

The article analyzes the state of small and medium business in the Republic of Kazakhstan, shows the main trends in changing the structure of entrepreneurial activity, shows the main indicators characterizing the development of small and medium-sized businesses (number of subjects, number of employees, output), the role of small and medium- sized enterprises in modernizing Kazakhstan economy and mechanisms of its development.

Key words: small and medium business, number of subjects, number of employees, tools to stimulate entrepreneurship.

Introduction. Achievement of the goals and objectives set forth in the Address by the

President of the Republic of Kazakhstan, Leader of the Nation, N.Nazarbayev "Strategy Kazakhstan-2050": new political course of the established state", is inextricably linked with the development of initiative and enterprise of all members of society, the expansion and strengthening of the positions of small and middle business. "Domestic entrepreneurshi p is a key driving force within Kazakhstan’s new economic policy. Overall, the share of small and medium enterprises must double by 2030", - such tasks are faced by the state [1].

The history of the evolution of developed countries confirms that small and medium business is a fundamental link, on the level of development of which depends on ensuring sustainable economic growth of the country. It is these sectors of the economy that have enormous potential to address many of the problems hampering the state's economic growth, such as undeveloped competition, inefficient use of tangible and intangible resources, dependence of domestic aggregate demand on imports, unemployment, poverty, etc.

Over the years of independence, Kazakhstan has achieved certain successes in the social and economic development of society, but economic growth was achieved mainly at the expense of large producers.

World experience shows that the success of market reforms and the progressive development of the national economy are largely determined by the extent to which it is possible to realize the potential of small and medium-sized business - the most dynamic and flexible sector of the economy.

In order for small and medium-sized entrepreneurship in Kazakhstan to fully fulfill its economic and social functions, integrated and comprehensive support and ensuring the viability are necessary. The study of the current state of domestic entrepreneurship, directions and trends of its development is intended to identify the features of entrepreneurship development in Kazakhstan, the analysis of which will help to develop recommendations on the activation of this process, improving the directions of state policy in the sphere of small and medium-sized entrepreneurship.

Methods. In the process of research, various regulatory and legal documents were used to regulate the activities of small and medium-sized enterprises. A number of statistical documents were analyzed as well.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/


69


During the research, the materials from periodicals and official Internet resources were used. To solve the set tasks, various methods and techniques were used in the work, in particular the following: methods of economic, abstract-logical, expert comparison, as well as methodological and theoretical aspects.

Results and discussion. For a short period of time, the regulatory framework regulating the activities of entrepreneurship entities has changed several times. The final version is formulated in the Entrepreneurial Code from October 29, 2015, according to which for the purposes of state statistics only one criterion for the average annual number of employees is used [2].

At the same time, individual entrepreneurs are recognized as subjects of small entrepreneurship without the formation of a legal entity and legal entities that carry out private entrepreneurship with a number of employees of up to 100 people, and subjects of medium-sized entrepreneurship - from 100 to 250 people.

According to official statistics based on observations on the activities of small and medium-sized entrepreneurship, in 2017 the average for Kazakhstan accounted for about 67 subjects per thousand people, in Europe this figure reaches 30-35 units. The share of the small and medium-sized entrepreneurship sector in the total number of economic entities in Kazakhstan is 96%, which corresponds to the level of developed countries.

The subjects of small and medium-sized entrepreneurship- legal entities and individual entrepreneurs-produced and sold 26.3% of goods (works, services) from the total sales volume in the country. The subjects of small and medium entrepreneurship provided jobs for 37% of the total number of employed in the country's economy.

The share of the gross added value of the small and medium-sized business sector in the GDP of the country was 23.1% in 2016 in Kazakhstan according to preliminary data, in the developed countries this share is 50-60%, in France - 50%, in Great Britain and the USA - 52%, Germany - 57%, and in China - more than 60%. According to various experts, there should be produced at least 50% of GDP for the normal functioning of a market economy in the small business sector.

Comparing some of Kazakhstan's indicators with developed countries, we note that in these countries, the share of annual output of small and medium-sized businesses reaches from 43% (Canada) to 57% (Germany) of GDP. According to the share of the employed population of SMEs in total employment, our country's indicators are also much lower than in developed countries, if it comes from 47% (Canada) to 75% (Japan), but in Kazakhstan it was 2016 only 27% (Fig.1).

Source: http://www.stat.gov.kz [3]

Figure 1- Comparison of macroeconomic indicators of small business entities of Kazakhstan with the data of developed countries

52 43

52 52

57

16

54 47

75 56

69

22

97,6 99,8 99,2 99,1 99,3 92,5

0

20

40

60

80

100

120

The share of SMEs in the country's GDPThe share of SMEs in total employmentThe share of SMEs in the number of all enterprises

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/


70


Based on an annual World Bank study (Doing Business Report), which on the basis of 11 indicators assesses the ease of doing business in 189 countries. The indicators include: the complexity of creating an enterprise, obtaining a building permit, connecting to an energy saving system, registering property, taxation, etc. According to the results of this research, Kazakhstan ranked 35th in 2016 compared to 51th place in 2016, in just 1 years Kazakhstan rose by 16 positions[4].

It is important to note that Kazakhstan's small business has shown the abilities inherent in small entrepreneurship, flexible adaptation to crisis processes. So, for the last ten years from 2006-2016, the contribution of small and medium-sized entrepreneurship in providing employment has increased from 26.4% to 37% or by 1.4 times; the number of subjects of small and medium-sized entrepreneurship increased from 572.7 to 1186.6 thousand or 2 times. However, the existing sectoral structure of small enterprises and the trends of its change over many years and do not meet the needs of systemic modernization of the Kazakh economy.

In the strategic perspective, there are qualitatively new conditions for the development of small and medium-sized businesses, which differ significantly from the current and previous decade. In the new conditions for the formation of the business environment, new challenges and threats arise that, in the absence of an adequate response, could be accompanied by lagging and crisis processes in the economic, social and state-political spheres. At the same time, there are new opportunities arise that need to be fully used, changing the business environment and developing the competitive advantages of small and medium-sized businesses to modernize the economy in order to significantly improve the level and improve people's quality of life[5].

In order to select the strategy, priorities for implementing technological and structural changes that ensure sustainable and dynamic development of small and medium-sized entrepreneurship, an analysis of the situation in this sector of the economy over the past three years will be made.

As of January 1, 2018, the number of registered subjects of small and medium-sized entrepreneurship amounted to 1145,9 thousand units, including 208,7 thousand legal entities of small entrepreneurship (18,2% of the total amount), 2,6 thousand legal entities of medium entrepreneurship (0.2%), 747,1 thousand individual entrepreneurs (65.2%) and 188.5 thousand peasant (farmer) households (16,4%).

The instability of the market situation, the lack of effective credit policy from the side of banking structures, as well as the lack of competence of the entrepreneurs themselves leads to the fact that the number of enterprises created is insignificantly higher than the number of liquidated enterprises.

Of the total number of small and medium-sized entrepreneurship registered as of January 1, 2017, 79% were active. A high proportion of inactive subjects (21%) is caused by the fact that in the total number of registered entities there are enterprises that have ceased their economic activities, but in fact cannot be closed due to the certain complexity of the liquidation procedure.

As of 2016, the largest number of operating entities in the total number of registered has West-Kazakhstan (87%), East-Kazakhstan (86.1%) and Mangistau (85.7%) regions. The smallest proportion of operating entities was in Almaty (65.2%), which is lower by 13.8% than the Republican share. Following that, the dynamics and structure of operating subjects of small and medium-sized entrepreneurship from 2014 to 2016 are considered (table 1).

As can be seen from the table, the number of operating subjects of small and medium-sized entrepreneurship in the Republic for 2016 amounted to 1186.6 thousand units, which is 4.5% less than in 2015. In the structure of operating subjects of SMEs, organizational and legal forms are dominated by entities that carry out entrepreneurial activities without the formation of a legal entity - these are individual entrepreneurs, the number of which amounted to 813.5 thousand units as of January 1, 2017, or 68.6% of the total number of SME entities. The number of peasant (farm) households amounted to 180.8 thousand units (15.2%), legal entities of small entrepreneurship 189.6 thousand units (16%), legal entities of medium-sized entrepreneurship 2.7 thousand units (0.2%).

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

71


The structure of SME in terms of economic sectors is an important indicator of the qualitative development of the business sector and the economy as a whole. Table 3 shows the structure of existing SME entities by economic activity. The largest number of operating SMEs operates in the area of trade - 37.2% and in agriculture - 18%. A small proportion of operating entities is represented in the following sectors: "financial and insurance activities" -0.6%, "health and social services" - 0.6%, "art, entertainment and leisure" - 0.7%.

Data of the statistical business register on the number of operating enterprises with foreign participation or in foreign ownership show that the largest concentration of such SMEs is in Almaty, where the share of legal entities with foreign participation or in foreign ownership is 7.2% of the total number of small and medium-sized enterprises, respectively. Among the five regions with the most optimal business climate for foreign investors there are West-Kazakhstan (7.2%), Atyrau (6.4%), Zhambyl (4.9%) and Mangistau (4.3%) regions. The dynamics and structure of the number employed in small and medium-sized entrepreneurship from 2014 to 2016 are considered below (Table 1).

The indicator of the number of employed in SMEs characterizes the importance of entrepreneurship in solving the employment problem. As of January 1, 2017, the number of employees in SMEs was 3166.8 thousand people. In absolute terms over the past three years, the number of jobs increased in the SME sector by 355.8 thousand people. In the breakdown by subjects of small enterprises there are 1249.3 thousand people (39.5%), at medium-sized enterprises - 352.9 thousand people (11.1%), individual entrepreneurs employ 1288.2 thousand people (40.7%) and in peasant (farm) households 276.4 thousand people (8.7%).

Analysis of the number of employed by region shows that the largest number of people employed in small and medium-sized entrepreneurship is in cities such as Astana (69.8%) and Almaty (68.9%). At the same time, the largest number of employees accounted for wholesale and retail trade and repair of vehicles - 29.8% or 943 thousand people and for agriculture, forestry and fisheries - 12.7% or 403.5 thousand people. A more detailed structure of the number of employees by types of economic activity is shown in Table 3. The lowest number of employed in SMEs is observed in Zhambyl (23.4%) and Kyzylorda (24.8%) regions. Consider the dynamics and structure of output of production of small and medium-sized enterprises from 2014 to 2016 (Table 1). Table 1

Indicators of SMEs The number of operating subjects of small and medium-sized entrepreneurship

Total, units

enterprises Individual entrepreneurs

Peasant (farm) farms small medium

units % units % units % units % 2014 1246978 153680 12,3 2672 0,2 904201 72,5 186425 15 2015 1242579 175679 14,1 2987 0,2 882849 71,1 181154 14,6 2016 1186629 189637 16 2741 0,2 813482 68,6 180799 15,2

Number of employed in small and medium-sized entrepreneurship Total,

people people % people % people % people %

2014 2810962 849015 30,2 516520 18,4 1136050 40,4 309377 11 2015 3183844 1185186 37,2 351779 11,1 1360338 42,7 286541 9 2016 3166792 1249270 39,5 352954 11,1 1288167 40,7 276401 8,7

Output of products by small and medium-sized enterprises Total, mln.

tenge mln. tenge % mln.

tenge % mln.

tenge % mln.

tenge %

2014 15568081 8007342 51,4 5801985 37,3 972670 6,2 786084 5,1 2015 15699405 10200061 65 3076564 19,6 1518237 9,7 904543 5,7 2016 19609010 13568530 69,2 3484992 17,8 1511733 7,7 1043755 5,3 Source: http://www.stat.gov.kz

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/


72


The output of SMEs in 2016 amounted to 1,9609 billion tenge, which is 24.9% more than in the previous year (in 2015 - 15,699.4 billion tenge). Of them, legal entities of small enterprises - 13,568.5 billion tenge (or 69.2%), legal entities of medium-sized enterprises - 3,485 billion tenge (or 17.8%), individual entrepreneurs - 1511.7 billion tenge (or 7.7%) and peasant (farm) households - 1043.8 billion tenge (or 5.3%).

In the regional context, the highest per capita output is observed in the cities of Astana, Almaty and the West Kazakhstan region (2,729,200 tenge, 2006,1 thousand tenge and 1,712,700 tenge, respectively). The lowest indicators were recorded in Kyzylorda, South Kazakhstan and Zhambyl regions (239.5 thousand tenge, 257.3 thousand tenge and 274.5 thousand tenge, respectively). (Table 2).

Table 2 The main indicators of small and medium-sized businesses in the regional context for 2016y. Share of SME operating

entities in the total number of registered

SME by regions, in %

Share of employment in SMEs in the total number

of employed population, in %

Production of goods by SMEs

per capita, KZT'000

Akmola 80,4 31,8 503,1

Aktobe 83,7 33 645,2

Almaty 84,5 26,2 326,4

Atyrau 83,1 41,7 1256,8

West Kazakhstan 87 33,5 1712,7

Zhambyl 75,2 23,4 274,5

Karaganda 84,6 35,2 427,6

Kostanay 79,8 30,6 479,5

Kyzylorda 80,7 24,8 239,5

Mangistau 85,7 40,3 878,8

South Kazakhstan 82 28,4 257,3

Pavlodar 84,7 32,7 522,2

North-Kazakhstan 76,6 33,8 485,1

East Kazakhstan 86,1 34,3 361,6

Astana city 73,9 69,8 2729,2

Almaty city 65,2 68,9 2006,1

Source: http://www.stat.gov.kz

In terms of types of economic activity, the largest share of output of SMEs was recorded

in the industries such as "Industry" - 22% or 4305.2 billion tenge, "Construction" - 20.3% or

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/


73


3990.8 billion tenge, "Wholesale and retail trade; repair of cars and motorcycles "- 19,9% or 3893 billion tenge.

The contribution of SMEs in the industries such as "Art, Entertainment and leisure" is insignificant - 0.6%, Education - 0.7%, "Healthcare and social services" - 0.7% (Table 3).

In order to eliminate the factors constraining the development of small business, it should be financed, because in managing the resources, entrepreneurs try to implement the following approach: achieving the maximum result with a minimum amount of resources. Most of the resources entrepreneurs prefer not to purchase, but to rent or borrow on credit. Due to this approach, the risk is minimized and the need for financial resources is reduced. Table 3

Indicators of SMEs by types of economic activity for 2016, in% Provision of

other types of

services

Real estate

transactions

Transport and

storage

Agriculture,

forestry and

fisheries

Industry Building

Wholesale

and retail

trade

Structure of the number of operating SME entities

24 6 6,9 18 3,6 4,3 37,2

Structure of employment in SMEs

27 5,5 6 12,7 9,7 9,3 29,8

Structure of output by SMEs

19,5 4,3 6,1 7,9 22 20,3 19,9

Source: http://www.stat.gov.kz

The main sources of financing SMEs are the own savings of entrepreneurs. The most

common source of financing the SMEs is informal financing (the so-called "partner loan"). This short and small money, which entrepreneurs mostly borrow from relatives and friends, is mainly used to replenish a working capital. Access of small enterprises to commercial loans is almost closed due to their high "price" and lack of collateral security.

Meanwhile, in economically developed countries, bank loans, government subsidies, grants from European funds make up more than 60% in the structure of SME financing. For example, in Germany, more than 40% of start-up small enterprises and 75% of medium-sized enterprises are directly connected to savings banks, which, in accordance with historically established traditions, primarily cover SMEs with their services that operate in the given territory.

The search for cheap funds for lending to small enterprises makes it necessary to look for new non-bank lending mechanisms. The system of credit cooperatives, based on the principle of mutual crediting, when entrepreneurs unite and mutually lend each other with the aim of not making a profit, but providing each other with at least "short money", seems to be one of such promising forms of financing. Credit cooperatives provide "small" loans, which banking institutions "do not work" with, considering them to be costly and low-yielding.

In addition, it is necessary to consider the possibility of other alternative financial support mechanisms for SMEs to reduce business risks, such as factoring, franchising, consulting, forfaiting [6].

A promising area for increasing the competitiveness and innovative activity of small enterprises is the creation of a network of integration associations of interconnected enterprises of the same technological chain, the so-called clusters. Combining enterprises into a single economic

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/


74


system - a cluster - could help enterprises to reduce production costs, improve access to advanced technologies, major suppliers, specialized services, and to reduce the risks of new innovative industries. Clusters attract foreign direct investment, promote the competitiveness of domestic enterprises, and stimulate exports. Most European countries actively support the creation of clusters with the help of state programs. For example, an automotive cluster in the Swedish Gothenburg, textile and furniture clusters in Italy, car clusters in Germany and Austria. In Kazakhstan, there is a huge potential in the creation of several clusters in the regions where there are large universities with scientific and technical potential, and many small and medium-sized enterprises with highly qualified employees [7].

Currently, there are several programs of state support for entrepreneurship in the country, such as the Business Road Map 2020, Employment Road Map 2020, Productivity 2020, Innovation and Entrepreneurship Development Program. In our opinion, a large number of state programs are counterproductive and lead to the dispersion of clearly insufficient financial resources allocated from the state budget to support SMEs.

The most effective tools to stimulate entrepreneurship are to reduce the tax burden and expand alternative sources of financing. The greatest support for entrepreneurs is the creation of a transparent tax and accounting system, which would improve the entrepreneurial climate. We believe that it is necessary to develop a comprehensive program document for the development of SMEs that would reflect the all-government complex of priorities and tasks related to this area. The development of the document should become one of the priority directions of the work of the Department for the Development of Entrepreneurship at the Ministry of Education and Science together with other ministries and stakeholders in this matter.

Conclusion. To sum up, serious work to create effective tools for supporting small and medium-sized entrepreneurship is underway in Kazakhstan; even today it gives certain results and will surely become the key to the further successful social and economic development of our country.

Considering the situation as a whole, it could be noted: - growth of absolute indicators of small business (nominal number of registered SMEs in

operation, volumes of products); - the positive role of small business entities in industry and the construction industry in

solving economic and social problems; - a small share of small business in Kazakhstan's GDP (26.8%), in contrast to the developed

countries of the world, where this figure ranges between 45-55%; - low level of employment in entrepreneurship from the economically active population in

our republic (27%), whereas it is 50-70% in developed countries; - the branch structure of small enterprises and the trends of its change over many years do

not meet the needs of systemic modernization of the Kazakhstani economy; - the number of newly created enterprises is slightly higher than the number of liquidated

enterprises. The analysis shows the need to improve the state regulation of small and medium-sized

enterprises in order to adjust and improve the negative development trends, both through financial and non-financial instruments.

Bibliography:

1 Address by the President of the Republic of Kazakhstan, Leader of the Nation, N.Nazarbayev “Strategy Kazakhstan-2050”: new political course of the established state”. December 14, 2012: www.strategy2050.kz

2 Code of the Republic of Kazakhstan "Entrepreneurial Code of the Republic of Kazakhstan" (as amended on 09.01.2018)

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

http://www.strategy2050.kz/

75


3 http://www.stat.gov.kz 4 https://newtimes.kz/ekonomika/item/40628-kazakhstan-sovershil-ryvok-v-rejtinge-

doing-business 5 Халетов А., Мисюра М. Развитие малого и среднего предпринимательства в

Республике Казахстан// Экономика и статистика.- 2017.-№3.- C.11-16. 6 Рахметулина Ж.Б., Кулмаганбетова А.С., Дубина И.Н.Инновационная активность

предприятий малого и среднего бизнеса в Казахстане// Экономическое развитие региона: управление, инновации, подготовка кадров:. Материалы IV Международного экономического форума— Барнаул: Изд-во Алт. ун-та, 2017. – С.170-175.

7 Sherimova N. et al. Current Problems of Entrepreneurship Regulation in the Republic of Kazakhstan// Journal of Advanced Research in Law and Economics.- 2017.-Vol. 7, №. 6.- рp. 1480-1484.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ КӘСІПКЕРЛІГІНІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫ

Ж.Б.Рахметулина*1, Б.Бекбенбетова2 Л.Н.Гумилев атындағы ЕҰУ,Астана қ., Қазақстан Республикасы

e-mail: [email protected] Түйін. Мақалада Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерліктің қазіргі жағдайына

талдау жүргізілген, яғни, кәсіпкерлік қызметтің құрылымындағы өзгерістердің негізгі үрдістері көрсетіліп, шағын және орта бизнестің (субъектілерінің саны, жұмыспен қамтылғандар саны, өнім шығарылымы) дамуын сипаттайтын маңызды көрсеткіштер келтірілген, сонымен қатар Қазақстандағы шағын және орта кәсіпкерлік субъектілеріне ынталандыру құралдары ұсынылған.

Түйінді сөздер: шағын және орта кәсіпкерлік, субъектілер саны, жұмыспен қамтылғандар саны, кәсіпкерлікті ынталандыру құралдары.

СОВРЕМЕННОЕ СОСТОЯНИЕ ПРЕДПРИНИМАТЕЛЬСТВА

РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН Ж.Б. Рахметулина*1, Б.Б.Бекбенбетова2

Евразийский национальный университет им.Л.Н. Гумилева, Астана, Казакстан e-mail: [email protected]

Резюме. В статье проведен анализ современного состояния предпринимательства в Республике Казахстан, показаны основные тенденции в изменении структуры предпринимательской деятельности, приведены основные показатели, характеризующие развитие малого и среднего предпринимательства (количество субъектов, численность занятых, выпуск продукции), предложены инструменты стимулирования субъектов малого и среднего предпринимательства в Казахстане.

Ключевые слова: малое и среднее предпринимательство, количество субъектов, численность занятых, инструменты стимулирования предпринимательства.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/


https://newtimes.kz/ekonomika/item/40628-kazakhstan-sovershil-ryvok-v-rejtinge-doing-business

https://newtimes.kz/ekonomika/item/40628-kazakhstan-sovershil-ryvok-v-rejtinge-doing-business


76


МРНТИ: 06.77.90 УДК: 338.1

PROBLEMS OF FINANCING A KNOWLEDGE-BASED ECONOMY IN KAZAKHSTAN. THE EXPERIENCE OF WESTERN COUNTRIES

D.K. Tursynbaeva*1, S. Bolatkyzy2

1Almaty Academy of economy and statistics, Almaty, Kazakhstan 2University Narxoz, Almaty, Kazakhstan


Annotation: The article is devoted to the research of the peculiarities of science-intensive branches of their influence on the economy. The world experience in financing research research and innovation has been studied. A system of encouraging innovative activity, in particular tax credits and preferential taxation of corporations in the United States and other countries of Western Europe, was singled out. The experience of South Korea, where the Government has changed the system of financing of science, has been considered, starting to finance specific projects.

Key words: Science, science, science-intensive economy, innovation, financing, tax credit. Introduction. The development of a knowledge-based economy is one of the conditions

for the growing globalization of the world business community. Redistribution of financial, production, material and labor resources leads to the formation of a science-intensive economy. The formation of knowledge-intensive markets is the result of the natural evolution of technological development, as the worldwide growth in spending on science and education has prompted the creation in the economy of a system that ensures the return of resources expended. In addition, world experience shows that in the studies of technical and economic and technological development, one way or another there is a chain of functional connection between the costs of science development and the scientific and technical level of the output.

Profitability of high technology production at all stages of their formation is higher than in industries with a conservative type of development. A distinctive feature of science-intensive industries is that most of their products are designed to meet the needs of a wide range of people. As a result, and high profitability, as is known, on average in the world economy, the level of profitability to investment capital at a rate of 7-8% is considered normal.

Since the economic development of any state at the current stage is determined by the fate of the introduction of high-tech world-class. The share of scientific and technological progress in saturation of economic growth in developed countries is more than 90%. In fact, economic growth is due to the development of new technologies, and those who are able to create and use these technologies win in a competitive struggle.

Methods. At present, there are 50 world-class technologies, of which the USA owned 38 world-class technologies. In the last 10-15 years, the US has passed positions on 8-10 world-class technologies, and these technologies have moved to Japan, Germany, Sweden, Singapore. The possession of one world-class macro technology brings tens of billions of dollars to the technology owner. For example, Singapore has the only technology that generates an annual revenue of $ 73 billion [1].

To win 1 billion dollars market, you need at least spend 7-8% of the so-called irreplaceable costs of creating and promoting products to the market. Thus, the consortium Airbus Industry, has decided to seize 50% of the market for super-heavy passenger aircraft, which will amount to 120-150 billion dollars. The cost of the training program and certification of the first superheavy passenger aircraft will amount to 11-12 billion dollars.

The system of funding R & D (research and development, R&D) and R & D abroad (USA, Japan, China, and other countries of Western Europe) is characterized by the presence of a multiplicity of sources of funds. In most OECD (Organisation for Economic Co-operation and

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

https://e.mail.ru/[email protected]

77


Development, OECD) countries, tax incentives for private spending on R & D are applied. One of the popular ways to encourage innovative activity include tax credits and preferential taxation for corporations that carry out state or their own R & D programs, referred to as "tax expenses". For example, in Spain, 25% of the R & D expenses spent by the enterprise for two years are exempt from taxation, 17% of the costs of remuneration for specialists engaged in R & D, 8% of the costs of acquiring equipment necessary for R & D and 8% innovation. The total amount of deductions can not exceed 50% of the profit tax [2].

In the taxation systems of most OECD countries, including in the United States, research and development costs are considered either as capital costs and are subject to depreciation for 5 years from the date of their implementation or as business expenses and deducted from the taxable base in the current reporting period. The choice of the method for writing off the costs of R & D remains for the entrepreneur himself.

In addition to everything in the US, a tax credit for R & D allows you to return from an already paid tax an amount equal to 20% of the incremental expenditure on R & D in the current year. This benefit applies only to R & D in the United States. The tax credit has a powerful stimulating effect on the effective conduct of long-term research by companies, critical to the new economy. Tax credits have a positive impact on the early stages of development of firms and are particularly effective in small businesses.

Results and discussion. At the same time, US spending on R & D is distributed roughly equally between the public and private sectors. Research works of a defensive nature are financed by the state, and some are directed to R & D mainly in basic research. In the US, funding is carried out in approximately the following proportions:

– 35% –from the federal budget (about 200 billion US dollars); – 60% – at the expense of the own funds of production companies; – 5% – from the funds of state governments, local governments. Universities, colleges and private non-governmental organizations participate in the

financing of R & D at the level of 5-6%. Among the characteristic features of the development of the American innovation sphere, it is necessary to identify the emergence of the basic institutions of the innovation sphere (technology parks and venture funds), independent of federal government bodies. The second feature of the US innovation sphere is the exceptionally high activity of small innovative companies. This is largely due to the existence of special government programs to support such firms, as well as the development and availability of venture capital - the main source of funds. The length of the period during which the state and the private sector of the USA carried out increasing investments in the scientific and technical sphere provides also a qualitative effect – the balance of all links in the innovation system, their susceptibility to new impulses of supply and demand, comparative painlessness of structural shifts.

Other features of the American innovation system are a significant proportion of educated immigrants and a high level of competition among all participants in the innovation sphere. As a weak point of the innovation system in the USA, it is noted that it is necessary to form a legislative base for regulating the financing of small enterprises.

European countries are actively stimulating innovative entrepreneurship. In the system of public funding, R & D combines both direct forms and indirect forms (tax breaks, preferential government loans, depreciation write-offs). It should be noted that there is a problem of the weakness of the connection between science and production, in particular the lack of an institution for the commercialization of scientific results.

No less interesting is the experience of South Korea. The government of South Korea has changed the system of financing science, starting to finance specific projects. In January 1999, a law was adopted on the establishment, functioning and development of research institutes that were transformed, based on the German and British management system. As a result, all research institutes were under the unified control of the Prime Minister's office, which gave the institutions freedom from excessive oversight of the relevant ministries. In accordance with the new management system, 5 research councils were established, each of which acted as an oversight body to monitor the activities of institutions.

Currently, many universities are engaged in commercialization, contributing to the development of an innovative environment. In this area, many research institutes have also begun to be

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

78


active. The development of these processes has provoked interest among various financial organizations and consulting companies that have joined the processes of commercialization of R & D results.

As a result, in South Korea, both the expenditure on science and their share of GDP are constantly increasing. For example, in 2004 they accounted for 2.64% of GDP, which was higher than in many developed countries. At the same time, the share of the public sector was 24.5% of the total. Expenses of the private sector and foreign investments - 75.1% and 0.4%, respectively. The share of the external source of funds sent to South Korea for R & D is very low (0.4%), which is significantly lower than France (7.2%), Great Britain (20.5%), having similar incomes on research activities. Thus, the world practice shows that, on the one hand, the state directly finances research, and on the other hand, through tax measures, stimulates spending on private sector R & D.

In developed OECD countries, the ratio of public and private sector spending to R & D is 1: 3 and 1: 4. The problem is the extremely low level of R & D financing in Kazakhstan by the private sector. There is no demand for innovation in the country. Innovative economy will work only when it becomes profitable for business to spend money on innovation. In our opinion, a state program is needed to encourage the costs of business and the private sector for R & D by indirect methods - through tax incentives.

In addition, the low level of expenditure per researcher is negatively affected. For this indicator, Kazakhstan lags far behind the developed countries. According to statistics, all the leading countries of the world in the crisis increase their investments in science, as they are sure that only it is capable of providing them with leading positions in the system of international relations. At the same time, spending on science has increased significantly in recent years.

In world practice, the cost of basic research averages 1.97% of GDP, OECD countries - 2.4%, and in Kazakhstan only 0.3% of GDP. According to official data, science funding in Kazakhstan has remained at the level of 0.15-0.17% of GDP in recent years, with the lowest indicator of 0.14% for 2016 [3].

Figure 1 - Share of domestic expenditure on R & D from gross domestic product,%

Based on the figures in the figure, we note that an insufficient level of funding and the lack of

demand for science can create a threat to national security. After all, almost all developed countries have a well-considered strategy of scientific and technological development, which is implemented in practice and is provided with the allocation of significant financial resources for these purposes. The weakest link is the material and technical support of scientific, in particular the wages of scientists, inadequate state support and the introduction of scientific achievements in practice.

Conclusion. Kazakhstan lags far behind in terms of funding from all countries, which is primarily related to both business financing and public funding. At present, science and the manufacturing sector are gradually trying to adapt to the transition to a knowledge-based

0,25 0,25

0,28

0,24

0,21 0,22 0,23

0,15 0,15 0,16 0,17 0,17 0,17

0,14

0,00

0,05

0,10

0,15

0,20

0,25

0,30

2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

79


economy. And structural disproportions, mutual isolation, low innovative activity are characteristic. We see that one of the important reasons is the lack of institutional foundations for entrepreneurial sector motivation for innovation, and in the research sphere for applied activities oriented at the commercialization of scientific achievements. Therefore, it is urgent to form the institutional conditions for increasing innovation activity.

Thus, taking into account the world experience and features of the current state of Kazakhstan's economy, it is necessary to fulfill two complementary components:

- First, it is necessary to maintain and even increase the budgetary financing of priority areas of basic research, as well as applied R & D;

- Secondly, a well-thought-out tax policy is needed to stimulate private sector spending on R & D ("tax expenses"). Investments in R & D should be maximally profitable for the private sector. It is necessary to create, with the help of tax policy, the most favorable conditions for investing business funds in applied science. And to increase R & D spending to at least 2% of GDP (1% from government funding and 1% from private spending).

Bibliography: 1 Sirotkin, O.S. The role of the state in the creation of competitive science-intensive

corporations / Proceedings of the conference "Investment projects and technologies". - Moscow: VC ZAO "Expocenter", 2002 - with. 29-32

2 Rating of countries in the world in terms of expenditure on R & D. // http://www.i-regions.org/

3 Main indicators of the state and development of science // http://www.stat.gov.kz/

ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БІЛІМГЕ НЕГІЗДЕЛГЕН ЭКОНОМИКАНЫ ҚАРЖЫЛАНДЫРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ. БАТЫС ЕЛДЕРІНІҢ ТӘЖІРИБЕСІ

Д.К. Тұрсынбаева1, С. Болатқызы2

1 Алматы Экономика және Статистика Академиясы, Алматы қ., Қазақстан 2 Нархоз Университеті, Алматы қ., Қазақстан

e-mail:[email protected] Түйін. Мақала экономиканың ғылымға әсер ететін салаларының ерекшеліктерін

зерттеуге арналған. Зерттеулер мен инновацияларды қаржыландыру саласындағы әлемдік тәжірибе зерделенді. Инновациялық қызметті көтермелеу жүйесі, атап айтқанда, АҚШ пен Батыс Еуропаның басқа елдеріндегі салық жеңілдіктері мен корпорациялардың жеңілдікті салық салу жүйесі белгіленді. Үкіметтің ғылымды қаржыландыру жүйесін өзгертетін Оңтүстік Корея тәжірибесі нақты жобаларды қаржыландырумен басталды.

Түйінді сөздер: ғылым қайтарымдылғы, ғылымды қажетсіну, білімге негізделген экономика, инновациялар, қаржыландыру, салықтық несие.

ПРОБЛЕМЫ ФИНАНСИРОВАНИЯ НАУКОЕМКОЙ ЭКОНОМИКИ В

КАЗАХСТАНЕ. ОПЫТ ЗАПАДНЫХ СТРАН Д.К. Турсынбаева1, С. Болаткызы2

1Алматинская Академия Экономики и Статистики, г. Алматы, Казахстан 2 Университет Нархоз, г. Алматы, Казахстан

e-mail:[email protected] Резюме. Статья посвящена исследованию особенностей наукоёмких отраслей их

влияния на экономику. Изучен мировой опыт финансирования научно-исследовательских исследований и инноваций. Выделена система поощрения инновационной активности, в особенности налоговые кредиты и льготное налогообложение корпораций США и других стран Западной Европы. Рассмотрен опыт Южной Кореи, где Правительство изменило систему финансирования науки, начав финансировать конкретные проекты.

Ключевые слова. Наукоотдача, наукоемкость, наукоемкая экономика, инновации, финансирование, налоговый кредит.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

http://narxoz.kz/storage/app/media/A%20folder%20with%20art/Word.Strategy%202017-2020%20Kazakh%20version.pdf



80


МРНТИ 06.71.57 ӘОЖ: 339.13(574.4)

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ ҚОНАҚ ҮЙ БИЗНЕСІНІҢ ДАМУ БЕТАЛЫСЫН ТАЛДАУ

Е. Бесекей

ЖШС «АбакКерейтрэвел», Алматы қ., Қазақстан Республикасы e-mail:[email protected]

Аңдатпа.Мақаланың мақсаты – Қазақстан Республикасындағы қонақ үй бизнесінің даму жағдайына талдау жүргізіп, аталмыш бизнес саласының дамуына кедергі келтіріп отырған мәселелерді анықтап оларды шешу жолдарын айқындау болып табылады.ҚР қызмет аясының ЖІӨ үлесі 2017 жылы 56,3% құраса, 2050 жылға қарай ол 70% кем болмайды деп болжануда. Соның ішінде туризм индустриясының ЖІӨ-гі үлесі сарапшылардың пікірі бойынша 2020 жылға қарай 1,5% дейін жоғарылайды екен. Осыған байланысты нақты бір қызмет түрі нарығын зерттеудің қажеттігі келесілерге негізделеді: біріншіден әрбір қызмет түрі нарықтық тауар ретінде ғаламдық экономикалық жүйеде белгілі бір дәрежеде қызмет аясы дамуының жалпы заңдылықтарын көрсетеді; елдің бәсекеге қабілеттілігі ондағы жекелеген өнімдердің бәсекеге қабілеттілігінен құралады. Осы тұрғыда Қазақстанда қонақ үй қызметтері халықаралық туристік бизнестің бір бөлігі ретінде ғана зерттеліп, бар мүмкіндіктер жете қолданылмай, аса дамымай отырған бизнес болып табылады. Қазақстандағы қонақ үй бизнесінің жағдайы елдің сыртқы экономикалық байланыстарының дамуына, елдің әлемдік экономикалық кеңістікке интеграциялануына және ұлттық экономикаға шетелдік инвесторларды тартуға зор ықпал етеді.

Түйіндісөздер: қызмет саласы, туризм, қонақ үй бизнесі, орналастыру орындары, толтырымдылығы, санаты, келушілер.

Кіріспе. Н.Ә.Назарбаевтың 2017 жылғы 31 қаңтардағы««Қазақстанның үшінші

жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік»» атты Қазақстан халқына Жолдауында елімізде туризмді дамыту үшін инфрақұрылым қалыптастыру бөлек бағыт екенін атап айтқан. Оны дамыту арқылы тұрғындарды жұмыспен қамтамасыз ету мүмкіндігі туады және бұл салада жұмыс орындарын ашу өнеркәсіп саласына қарағанда он есеге арзан екені айтылған [1]. Яғни, елімізде туризм инфрақұрылымының құрамдасы болып табылатын қонақ үй бизнесін дамыту ел экономикасының дамуына өзіндік үлесін қосады. Қонақ үй бизнесі туристерге арналған қызметтердің бүтіндей кешенін ұсынатын және Қазақстандағы туризмнің даму келешегін анықтайтын басты фактор болып табылады. бүгінгі таңда қонақжайлылық индустриясы аймақтың немесе туристік орталықтың аса қуатты шаруашылық жүйесі және туризм экономикасының маңызды құрамдасы болып табылады.

Қонақжайлылық индустриясын әр түрлі ұжымдық және жеке орналасу құралдары: отелдер, қонақ үйлер, мотелдер, жастарға арналған хотелдер және жатақханалар, апартаменттер, туристік үйлер, және туристерді орналастыруға қатысушы жеке меншік сектор құрайды.

Әдістемесі – зерттеу жүргізуде теориялық және эмпирикалық ғылыми зерттеу әдістері пайдаланылды.

Жұмыстың талқылануы мен нәтижелері.Қызмет аясының жедел қарқынмен дамуы және геоэкономикалық кеңістікте қызмет аясын дамытудың басымдығы ХХғасырдың екінші жартысы және ХХI ғасырдың басындағы аса маңызды экономикалық құбылыс болып табылады.

Осы жылдарда әлемдік қызмет нарығы 2 есе өсіп, өнеркәсіптік және ауылшаруашылығы өндірісінің даму қарқынынан неғұрлым жоғары болған. Қызмет нарығының негізгі артықшылығы қосымша жұмыс орындарын құру және онда шағын, орта

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

81


кәсіпорындардың басым болуы есебінен әрекет етуі, олар тұтынушылардың өзгермелі сұранысына жедел бейімделе алады.

Әлемдік қонақ үй бизнесінің даму беталысы мен Қазақстандағы қонақ үй бизнесіндегі айырма еліміздегі бар нақты резервтер мен әлеуетті мүмкіндіктер ұйымдастырушылық-экономикалық сипаттағы мәселелер кешенін шешуді талап етеді. Ондай мәселелер қатарына туризм инфрақұрылымының дамымауы, сервис деңгейінің төмендігі, көрсетілетін қызметтер сапасының баға деңгейіне сәйкес келмеуі, персоналдың біліктілік деңгейінің төмендігі және т.б. жатады. Осы мәселелерді шешу Қазақстан Республикасындағы қонақ үй қызметтер нарығын зерттеуді талап етеді.

Қонақ үй бизнесі Қазақстан азаматтарының және шетелдік қонақтардың жататын орындармен, тамақтандыру және басқа да қосымша қызметтермен қамтамасыз ету функциясын орындайтын қызмет аясының маңызды элементтерінің бірі болып табылады [2]. Қазақстанның инвеcтициялық тартымдылығы, тұрғындардың өмір сүру деңгейінің жақсаруы, ірі халықаралық қонақ үй желілерінің отандық нарыққа келуі қонақ үй қызметтерін қарқынды дамытуды, олардың сапасын әлемдік стандарттарға сәйкес дамыту қажеттілігін қажет етеді.

Қонақ үй нарығының дамуына қарай меншіктің ірі нысандарынан шағынға, мемлекеттіктен жекеге өтіп, сонымен қатар шағын жеке нысандарға (жеке меншік пәтерлер) көшті. Қазақстандық қонақ үй бизнесі қазіргі уақытта негізінен іскерлік туризм жазықтығында дамуда, сөйтсе де орташа санатты қонақ үйлерге сұраныс жоғары болып отыр. Сарапшылардың пікірінше, қажет жағдайларды жасағанда ұлттық қонақ үй шаруашылығынан экономикалық қайтарымның өсу мүмкіндігі бар [3].

Қазақстан Республикасындағы қонақ үй бизнесінің дамуына келетін болсақ, оның негізгі көрсеткіштері төмендегі 1-кестеде көрсетілген. 1-кесте

Қазақстан Республикасындағы қонақ үй бизнесінің 2005-2016 ж.ж. дамуы

Негізгі көрсеткіштер Жылдар 2016 жылы, өсім(есе, %)

2005 2010 2013 2014 2015 2016 2005 2010 2015 Орналастыру орындарының саны, бірлік

385 1494 1678 2056 2338 2754 7,1 есе

184,3 117,8

Қызмет көрсетілген келушілер саны, мың адам

1225 2549 3307 3809 3802 4218 3,4есе 165,5 110,9

Нөмірлер саны, бірлік 15515

34353 41197 49128 453126 60427 3,9есе 175,9 13,3

Соның ішінде люкс сыныбындағы, бірлік

2385 6076 6813 7457 7655 8326 3,5 есе

137 108,8

Бір жолғы сыйымдылық, төсек орын

33399

76053 92053 109094 118355 138062 4,1 есе

181,5 116,7

Толтырымдылығы, пайыз

24,9 20,3 21,4 22,0 23,2 24,0 96,4 118,2 103,5

Төсек тәуліктің орташа құны, теңге

4333,3

4447,6 5149,0

5278 5054 4979 114,9 111,9 98,5

Ескерту - [4] әдебиет көзі негізінде жасалған. 1-кестедегі мәліметтерден көріп отырғанымыздай, 2016 жылы 2005 жылмен

салыстырғанда 385бірліктен7,2 есеге жоғарылап, ал өткен 2015 жылмен салыстырғанда 17,8% көбейген. Яғни қонақ үй кәсіпорындарының саны жылдан-жылға артып отыр. Оның басты себебі тұтынушылар тарапынан қонақ үй қызметтеріне деген сұраныстың артуынан. Сұраныстың жоғарылауына ғаламдық, соның ішінде еліміздегі экономиканың жоғары

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

82


қарқынмен дамуы, экономиканың ір түрлі салаларындағы іскерлік белсенділіктің артуы, жалпы туризмнің дамуына өз септігін тигізіп отыр. Ал сол кезеңдердегі қызмет көрсетілген келушілер саны сәйкесінше 2005 жылғы 1224618 адамнан 2016 жылы 4217782адамға өсіп, 3,4 есеге жоғарылаған, ал 2015 жылмен салыстырғанда 10,9% өскен. Төсек орынның бір жолғы сыйымдылығы 2005 жылы 33399 құраса, 2016 жылы 138062 құрап 4,13 есеге артқан, ал 2010 жылы 76053 орын болған, ол 2016 жылмен салыстырғанда 81,5% артқан. Қонақ үй кәсіпорындарының толтырымдылығына келетін болсақ, 2005 жылғы 24,9% салыстырғанда 2016 жылы 24,0% құрап 3,6% төмендеген. 2015 жылы 23,2% құрап, 0,8% көтерілген. Төсек тәуліктің орташа құны 2005 жылғы 4333,3 теңгеден 4979 теңгеге жетіп 14,9% жоғарылаған, ал 2010 жылмен салыстырғанда 2016 жылы 11,9% өсіп, 2015 жылға қарағанда 2016 жылы 98,5% дейін төмендеген. Қазақстан Республикасындағы қонақ үй бизнесінің 2005-2016 ж.ж. дамуының басты көрсеткіштері отандық қонақ үй индустриясының жоғары қарқынмен дамып келе жатқандығын көрсетеді. Бірақ, сөйтсе де бұл бизнес саласында бірқатар шешілуі тиіс мәселелердің бар екені де дау туғызбайды. Мысалы, қонақ үй кәсіпорындарының саны артқанымен олардың толтырымдылығының әлі де төмен екені сандық көрсеткіштер мен сапа көрсеткіштерінің сәйкессіздігінен болып отыр.

Бүгінгі таңда орналастыру орындарын көлемі бойынша жіктейтін белгілі бір халықаралық немесе ұлттық нормалар жоқ. Қазір Қазақстан Республикасында сыйымдылығы 10 нан 100 нөмірге дейінгі қонақ үйлер шағын болып саналады. Қонақ үй бизнесін ұйымдастырудың шағын нысандарына деген қызығушылық тек Қазақстан Республикасында ғана байқалмайды. Ол қонақ үй қызметін тұтынатын негізгі тұтынушылардың мінез-құлқындағы өзгерістерге байланысты. Шағын қонақ үйлер әр клиентке жылдам бейімделе алады, «үйден жырақтағы үй» атмосферасын туғызады және ұлттық калоритті енгізе алады. Сонымен қатар, шағын қонақ үйлер неғұрлым икемді жеңілдіктер жүйесін қолданады, сондықтан сондай сыныптағы ірі қонақ үйлерге қарағанда клиентке арзанға түседі. Осының барлығы ҚР және басқа да елдерде қонақ үй бизнесінің аталған нысанының нарықтағы жайғасымын нығайтуға мүмкіндік беріп отыр. Осылайша, шағын қонақ үйлердің пайда болуы – туристердің шағын нысандар мен «үйдегідей жылылыққа» деген сұранысына жауап беру.

Бірақ, сыйымдылығы шағын болғандықтан олардың сату көлемі де жоғары емес. Сонымен қатар мұндай қонақ үйдің айналымы құрылымындағы өзгермелі шығындардың үлесі жоғары болады, өйткені сатып алу көлемі шағын болғандықтан жуып шаю құралдарына, кір жуу қызметтеріне және т.б. оңтайлы бағаға қол жеткізу қиын болып табылады. Шағын қонақ үйлерде кадрлар аясында да қиындықтар туындайды – онда жұмыс істейтін персонал қонақ үй рентабелді жұмыс істеуі үшін «көппрофилді» болуы керек. Осылайша, шағын қонақ үйге шығындарын төмендете отырып тиімділігін жоғарылату өте қиын. Екінші жағынан бәсекенің қысымына байланысты олар тәулік төсектің бағасын өсіре алмайды. Өзгермелі шығындарды қысқарту үшін шағын қонақ үй үшін бір жол – басқа шағын қонақ үйлермен бірлесе отырып көтерме бағамен қажет тауарларды сатып алу, бірлескен жарнама, маркетингтік зерттеу кампанияларын жүргізу және басқа да бюджеттің шығын бөлігін төмендету жолдарын қолдану.

Сонымен шағын қонақ үйлер сегменті аса тұрақты емес. Сондықтан шағын кәсіпкерліктің басқа түрлеріне мемлекеттік басқару органдары тарапынан жасалатын қолдаулар, шағын қонақ үй бизнесі кәсіпорындары үшін де жасалғаны дұрыс болар еді.

Қонақ үй шаруашылығында басқарудың рөлі қонақ үй қызметтеріне деген үнемі өзгеріп тұратын нарық конъюнктурасына, бәсекеге қабілеттілікке, табысты жоғарылатуға ұмтылысқа, қонақ үй шаруашылығы объектілерінің рентабелділігіне, нөмірлік қордың жүктелу деңгейіне, қызмет көрсету сапасына байланысты анықталады. Соңғы жылдары арнайы бағдарламалар мен маркетингтік зерттеулердің көшбасшысына айналған шағын қонақ үйлердің танымалдылығы күн санап артып келеді

Статистика Комитетінің деректеріне сәйкес қонақ үй кәсіпорындарының басым бөлігі жеке меншік кәсіпорындар, мемлекеттік меншіктің үлесі 2,7-3% құрайды. Жеке меншік қонақ үй кәсіпорындарының ішінде шетелдің қатысуымен бірлескен кәсіпорындар

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

83


меншігі бар, ол кәсіпорындардың үлесі жылдан жылға төмендеп, соңғы 2016 жылы 97,62% құраған. Басқа мемлекеттердің заңды тұлғалары мен азаматтарының меншігіндегі қонақ үй кәсіпорындары 2012 жылмен салыстырғанда 2013 жылы, 2014, 2015 ж.ж. жылдан жылға кемісе, қарастырылып отырған 2016 жылы өзгеріссіз болған. Жеке меншік қонақ үй кәсіпорындарының санындағы олардың үлесі соңғы жылы 1,1 % болған.

Қонақ үй бизнесіндегі тағы бір маңызды көрсеткіш ол қонақ үй кәсіпорындарының санаттары бойынша бөлінуі болып табылады.

Қонақ үй кәсіпорындарының санаты бойынша бөлінуі 5 жұлдызды, 4 жұлдызды, 3 жұлдызды, 2 жұлдызды, 1 жұлдызды қонақ үйлер санының артып, ал санаты жоқ қонақ үйлердің азайып отырғанынкөрсетті.

Санаты бар қонақ үйлер санында 3 жұлдызды қонақ үйлердің үлесі жоғары, одан кейінгі орында 4 жұлдызды қонақ үйлер болса, үшінші орында саны бойынша 2 жұлдызды қонақ үйлер орналасқан. Қандай да бір жұлдызы бар қонақ үйлер саны жалпы қонақ үйлер санының 12-15% ғана құрайды, қалған қонақ үйлер санаты жоқ және басқа да орналастыру орындары болып отыр. Қонақ үй қызметтері нарығындағы бұл жағдай көбінесе 3,4 жұлдызды қонақ үй қызметтерін пайдаланушылар санының артуына, олардың сапарға келу мақсаттарына тікелей байланысты.

Қонақ үй бизнесі ҚР кірушілер деңгейінің даму серпінімен тікелей байланысты, 2016 жылғы ҚР резиденттерінің үлесі барлық келушілердің 82,9% құраған. Резидент еместердің басым бөлігі қарастырылып отырған кезеңдерде (мысалы, 2016 жылы 320707 адам) 5 жұлдызды қонақ үйлерге тоқтаса, ҚР резиденттерінің басым бөлігі санаты жоқ орындарға (мысалы, 2016 жылы 1545884 адам) тоқтаған. Сөйтсе де резиденттердің 5 жұлдызды қонақ үйлерге орналасулары 2012, 2013, 2014 жылдары 2016 жылмен салыстырғанда жылдан жылға артып отырса, 2015 жылы 6,5% төмендегеніне қарамастан 2016 жылы бұл көрсеткіш 27,6% ұлғайып отыр. Бұл көрсеткіштің артуы келушілер санының ұлғаюына тікелей байланысты.

2012-2016-жылдардағы сапар мақсаттары бойынша қызмет көрсетілген келушілер санын талдайтын болсақ, қонақ үй бизнесі кәсіпорындарының дамуының негізгі факторы іскерлік белсенділік болып табылады, нақтырақ айтқанда, барлық келушілердің санындағы іскерлік және кәсіби мақсаттармен келгендер үлесі 2012 жылы 64,0%, 2013 жылы 60,0%, 2014 жылы 56,0%, 2015 жылы 55,0%, 2016 жылы 54,0% құраған. Бірақ соңғы жылдары іскерлік белсенділіктің төмендеуіне байланысты келушілер саны да төмендеу сипатына ие болып отыр. Ал екінші кезекте жеке мақсатта келушілер тұр, ол көрсеткіш келесідей: 2012 жылы 36,0%, 2013 жылы 40,0%, 2014 жылы 44,0%, 2015 жылы 45,0% 2016 жылы 46,0%.

2016 жылы барлық келушілердің санындағы іскерлік және кәсіби мақсаттармен келгендер үлесі 54,0% құрағандықтан қонақ үй бизнесіне қаражат салуда корпоративті клиентке бағытталу дұрыс болып табылады. Ол үшін қонақ үй қызметіне сұраныс жоғары болуына байланысты ең жақсы аймақтар Маңғыстау және Атырау облыстары болып табылады, аталған облыстарда орта есеппен қонақ үйлердің толтырымдылығы 50-60%, ал Республика бойынша орташа 20%.

Батыс облыстардағы іскерлік туризм секторы мұнай газ индустриясының дамуына байланысты. Егер Батыс Қазақстан облысындағы қонақ үй кәсіпорындарының толтырымдылығы 29,5%, Атырау облысында 27,8% екенін ескерсек, жақын болашақта мұнай газ секторының дамуына байланысты аталған облыстарда жаңа қонақ үйлер құрылысы қажет болады. Ал Шығыс Қазақстан облысында рекреациялық туризмнің дамуына байланысты қонақ үй кәсіпорындарының толтырымдылығы 27,2% жетіп отыр. Жаңа қонақ үйлердің міндетті артықшылығы әлемдік қонақ үйлер деңгейіне сәйкес сервис болуы керек, өйткені ол қонақүйге келушілердің басым бөлігін құрайтын шетелдік туристер үшін таңдау жасаудағы басты фактор болып табылады.

Қазақстан Республикасы облыстары шеңберіндегі орналастыру орындарының материалдық техникалық базасын талдау арқылы облыстардағы қонақ үй нөмірлерінің санын, олардың бір реттік сыйымдылығын, толтырымдылығын, орташа баға деңгейін біліп, қай аймақтардағы толтырымдылықтың жоғары деңгейде екенін білуге болады.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

84


Қонақ үйлердегі нөмірлер саны бойынша Астана, Алматы қалалары, Шығыс Қазақстан, Қарағанды облыстары көш бастап тұрса, Қызылорда және Солтүстік Қазақстан облыстарында ең аз болып отыр. Бұл көрсеткіш сәйкес қалалардағы іскерлік бедсенділіктің жоғары деңгейіне байланысты. Алматы қаласы бойынша номерлер саны 8596 бірлік болса, ал олардағы тәулік төсектің орташа құны, 12023 теңгені құрайды. Ал, осы көрсеткіштер Солтүстік Қазақстан облысында номерлер саны 1357 бірлік, тәулік төсектің орташа құны, 3746 теңгені құрайды. Бұл еліміздің өндірістік және іскерлік кәсіпорындары мен туристік-рекреациялық аймақтардың шоғырлануына тікелей байланысты. Толтырымдылығы бойынша Батыс Қазақстан (29,5% ), Атырау облыстары (27,8%) және Алматы (28,2%) мен Астана (27,6%) қалалары алдыңғы орындарда. Тәулік төсектің орташа құны Алматы (12023 теңге) және Астана (9886 теңге) қалаларында, Атырау (8093 теңге), Маңғыстау облысында (7165 теңге) ең қымбат.

Қонақ үйлер саны да, олардағы қызмет көрсетілген келушілер саны да жылдан жылға жоғарылаған. Қонақ үйлер саны 2012 жылғы 1526 бірліктен 2016 жылы 2754 бірлікке жетіп 180,5% құраса, ондағы қызмет көрсетілген келушілер саны 2012 жылы 3026227 адам болса, 2016 жылы 4217782 адамға жетіп 139,4% құраған. Бұл қарқынды дамудың себептері әлемдік туризм индустриясының және іскерлік белсенділіктің ұлғаюы туристтердің кіру ағымын жоғарылатқан.

Қонақ үй кәсіпорындары көрсеткен қызмет көлемі облыстар бойынша ең жоғары жүктелім мейрамханасы бар қонақ үйлердің еншісінде. Ондай қонақ үйлер 2016 жылы 41940239,4 мың теңгенің қызметін көрсетіп, барлық қонақ үйлерде көрсетілген қызмет көлемінің (59714164,2 мың теңге) 70,2% құраған, мейрамханасы бар қонақ үйлерде көрсетілген қызметтер көлемі басқа қонақ үйлерде көрсетілген қызметтер көлемінен үш еседен артық болып отыр. Мейрамханасы бар қонақ үйлер көбінесе санаты 2 жұлдыздыдан жоғары ірі және орта кәсіпорындар болып табылады. Мейрамханасы бар қонақ үйлердің толтырымдылығы да мейрамханасы жоқ қонақ үйлерге қарағанда 34,3% жоғары.

Елдер бойынша келген қызмет көрсетілген резидент емес келушілер бойынша статистиканы талдайтын болсақ, 2014 жылғы барлық келуші резидент еместердің 65,4% ТМД-дан тыс елдерден келсе, 34,6% ТМД елдерінен келген. ТМД елдерінен келушілер арасында Ресей Федерациясынан келушілердің үлесі жоғары 76,8%, екінші орында Украина 7,0%, одан кейінгі орындарда Өзбекстан, Қырғызстан, Әзірбайжан және Беларусь елдерінен келушілер тұр.

ТМД-дан тыс елдер бойынша 2016 жылы келген қызмет көрсетілген резидент емес келушілер саны бойынша алдыңғы орында Қытай, АҚШ, Түркия, Ұлыбритания және Германия елдері тұр.

Келушілерді келу мақсаттары бойынша талдау барысында анықталғандай, іскерлік мақсаттың үлесі жоғары болуына байланысты аталған елдермен іскерлік байланыс деңгейіне орай келушілердің саны да жоғары болып отыр.

Қонақ үй – басқару күрделі болып келетін бизнес. Кадрлар ағымдылығы саудадағыдай жоғары, қажет стандарттарды енгізу, тамақтандыру қауіпсіздігін қамтамасыз ету және тағы басқалар күрделі басқарушылық міндеттер болып табылады.

Қонақ үй бизнесіндегі маркетингті басқаруда екі нәрсеге бағдарлану керек: орташа жүктелім және нөмірдің орташа құны. Орташа жүктелім жоғарыдағы кестеден байқағанымыздай Қазақстан бойынша 2016 жылы бар болғаны 24,0% құраған. Орташа тәулік төсек құны жарияланған бағаның 50% деңгейінде қалыптасқан. Мысалы, 5 жұлдызды қонақ үйдегі орташа тәулік төсектің құны жуық шамамен 63000 тенге немесе 190 АҚШ долларын құрайды, ал халықаралық сыныптағы бес жұлдызды қонақ үйлердің жарияланған бағасы орта есеппен тәулігіне 400-500 АҚШ долларын құрайды [5].

Аталған секторды мемлекеттік қолдауға келетін болсақ, оның дамуы Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 30 маусымдағы № 406 қаулысы бойынша бекітілген «Қазақстан Республикасының туристік саласын дамытудың 2023 жылға дейінгі тұжырымдамасына» сәйкес жүзеге асырылды. [6].

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

85


Еліміздегі туристік және қонақ үй салаларының мүдделерін қорғау үшін 1998 жылдан бері ҚҚжМҚ (КAГиР) – Қазақстандық қонақ үйлер және мейрамханалар қауымдастығы, халықаралық қонақ үй желілерінің, қонақ үй индустриясының жабдықтаушыларының өкілеттіліктері, «Қонақ үй және Мейрамхана: бизнеc және басқару» сияқты БАҚ, сервис факультеті бар ЖОО және колледждер бар [7].

Қорытынды. Республиканың қонақ үй нарығын талдау оның дамуындағы келесі беталыстарды көрсетті: қонақ үйлердегі жүктелімнің біртіндеп көтеріліп келе жатқандығы, қазақстандық қонақ үй нарығының кеңейіп келе жатқандығы, халықаралық қонақ үй операторларының келуі, отандық операторлар орта деңгейдегі қонақ үйлер сегментін дамытуда.

Келешекте инвестициялау жоспарында ең тартымды «экспресс классты» қонақ үй нөмірлері немесе жоғарылатылған қызмет көрсететін табысты үй болуы мүмкін, сонымен бірге шет елдік азаматтар жекеменшікке нөмірлерді сатып алатын хоум-отельдер болып табылады.

Қорыта келгенде бүгінгі таңда қонақ үй бизнесін алға жылжыту үшін бірқатар мемлекеттік деңгейдегі қолдау шараларымен қатар, қонақ үй кәсіпорындары шеңберінде жүзеге асырылатын маркетингтік шаралар қолға алынуы керек соңғы уақытта дербестендірілген контент-маркетинг дамып келеді, қонақ үй бизнесі кәсіпорындары үшін ол тек мақалалар мен жарияланымдар ғана емес, сонымен қатар дербес юзер-кейстер, видеокеңестер, және персоналданған e-mail-жөнелтілімдер, әлеуметтік желілердегі жеке парақшалар болғаны дұрыс. Қонақ үйлер өз сайттарында әр қонаққа алғыс білдіріп немесе қонақ үй әкімшілігі атынан қонақ үйге қалай жетуге болатыны жайлы видеохабарлама жасап, әр қонаққа бронь жасай салысымен персоналданған e-mail-жөнелтілім жіберетін болса, ол қонақтың көңіл-күйін алдын-ала көтеруге көмек береді, қонақ үйдің өз қонағына жақын болуына мүмкіндік береді.

Сонымен қатар қонақ үйлерде мобильді маркетингті пайдалану да көп мүмкіндіктер береді. Қонақ үй бизнесінде мобильді маркетингті пайдаланудың тәсілдері: sms-жөнелтілім, мобильді іздеудегі контекстік жарнама, мобильді құралға бейімделген сайттың дизайны, мамандандырылған қосымшалар дайындау және, баннерлік жарнама. Сонымен бірге, sms-жөнелтілім тек акция туралы хабарлама ғана емес, сонымен қатар әлеуметтік маңызға ие, өйткені ол sms-жөнелтіліммен әлеуметтік желілерде бөлісуге мүмкіндік береді. Статистикалық мәліметтерге сәйкес мұндай жөнелтілімге жауап қату 150% жоғарылайды екен, соның салдарынан қонақ үй брендінің танымалдылығы артады.

Әдебиеттер тізімі: 1 ҚР Президентінің 2017 жылғы 31 қантардағы «Қазақстанның үшінші жаңғыруы:

жаһандық бәсекеге қабілеттілік» атты Қазақстан халқына Жолдауы. – Астана: Елорда, 2017.– 14 бет

2 Қазақстан Республикасының туристік саласын дамытудың 2023 жылға дейінгі тұжырымдамасы, 2017 ж

3 Алматы қаласындағы орналастыру орындарының қызметі туралы//www.rus.almaty.gorstat.kz/tourism

4 Қазақстан туризмі 2005-2016. Статистикалық жинақ, Астана. – 2017. – 61б. 5 Раева Р.А. Организация управления гостиничным бизнесом (на примереТуризм и

гостиничное хозяйство: Учебник /Под ред. А.Д. Ходорков Л.Ф. Мировое гостиничное хозяйство. М., 1991. 366с.

6 Бесекей Е. Отандық қонақ үй бизнесі кәсіпорындарындарында маркетингті басқару стратегияларын әзірлеу тәсілдері//Ғылыми журнал Туран университетінің хабаршысы, №3(59)2013 Алматы.-с 76-80

7 Бесекей Е. Конақ үй қызметінде тұтынушылардың мінез - құлқын маркетингтік зерттеу//КазҰУ «Хабаршы». –Алматы: Издательства «Экономика», 2013. –№5(99). Б. 165–172.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

86


АНАЛИЗ ТЕНДЕНЦИИ РАЗВИТИЯ ГОСТИНИЧНОГО БИЗНЕСА В

РЕСПУБЛИКЕ КАЗАХСТАН Е.Бесекей

ТОО «АбакКерейтрэвел», г. Алматы, Республика Казахстан e-mail:[email protected]

Резюме. Цель данной статьи – анализ состояния развития гостиничного бизнеса в Республике Казахстан, выявление проблем, препятствующих развитию данной сферы бизнеса, выявление путей их решения. Доля ВВП сферы деятельности РК в 2017 году составил 56,3%, к 2050 году-не менее 70%. В том числе доля индустрии туризма в ВВП, по мнению экспертов, увеличится до 1,5% к 2020 году. В этой связи необходимость изучения рынка конкретного вида услуг основывается на следующем: во-первых, каждый вид деятельности как рыночный товар отражает общие закономерности развития определенной сферы деятельности в глобальной экономической системе; конкурентоспособность страны складывается из конкурентоспособности отдельных продуктов в ней. В этом контексте в Казахстане гостиничные услуги изучаются только как часть международного туристского бизнеса и являются малоизвестным бизнесом, не имеющие достаточного использования имеющихся возможностей. Состояние гостиничного бизнеса в Казахстане оказывает большое влияние на развитие внешнеэкономических связей страны, интеграцию страны в мировое экономическое пространство и привлечение иностранных инвесторов в национальную экономику.

Ключевые слова: сфера деятельности, туризм, гостиничный бизнес, места размещения, заполняемость, звездность, посетители.

ANALYSIS OF TENDENCIES OF DEVELOPMENT OF HOTEL BUSINESS IN THE

REPUBLIC OF KAZAKHSTAN E.Besekei

Ltd «АbakKereitraveл», Almaty, Kazakhstan e-mail:[email protected]

Summary.The purpose of the research – Analysing the development of hotel business in the Republic of Kazakhstan, identifying issues that prevent the development of the business sector and identifying ways to find them.

Methodology– theoretical and empirical methods are used during this research. Importance and value. In different countries of the world 40 to 71% of GDP is produced

from the service industry. The rapid development of service industry and the priority of the development of service industry in geo-economic space are found as an economic phenomenon of second half of XX and beginning of ХХI centuries.

During these years the global service industry has grown twice, and it is higher than the development rate of industrial and agricultural industries. The main advantage of the service market is the creation of additional jobs and the presence of small, medium-sized enterprises, which can rapidly adapt to the changing demand of consumers.

Key words: service industry, tourism, hotel business, accommodation places, occupancy, hotel class, guests.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

87


УДК 330.1

КАЧЕСТВЕННАЯ И КОЛИЧЕСТВЕННАЯ ОЦЕНКА РИСКОВ НА ПРЕДПРИЯТИИ

Г.К.Джолдасбаева

Алматинский технологический университет. г. Алматы, Казахстан e-mail [email protected]

Аннотация В современных условиях каждое предприятие в ходе осуществления

своей деятельности сталкивается с различными рисками. Целостный подход к проведению оценки рисков предоставляет возможность полноценной реализации потенциала предприятия. Для упреждения последствий рисков необходимо применять количественные и качественные методы оценки рисков. Определение перспектив развития предприятий, качественная идентификация рисков, определение размера вероятных потерь, разработка мер превентивного противодействия рискам – приоритетные направления обеспечения устойчивого развития предприятий.

Большое значение, уделяемое определению уровня угроз со стороны внешних и внутренних факторов позволяет эффективно идентифицировать большинство социально-политических, производственно-технологических, финансово-экономических, профессиональных, маркетинговых и иных рисков, что приводит к формированию адекватного внешнему воздействию управленческому решению и приближающемуся соответствию планируемого и фактического состояния промышленного производства.

Ключевые слова: риски, риск – менеджмент, методы оценки рисков.

Введение. Одними из факторов, влияющих на эффективность предприятия, являются риски. В последнее время во всем мире проявляются тенденции возрастания ро-ли рисков. С ними связана любая сфера человеческой деятельности.

Функционирование предприятий в определенной мере имеет рискованный характер. Это обстоятельство обусловлено изменчивостью внешней и внутренней среды, обеспечивающие эффективную работу предприятий.

Объективно существующая и принципиально неустранимая неопределенность, порождаемая неполнотой, неточностью или отсутствием информации, имеющая место при принятии решений, является источником рисков. И чем меньше возможности вычислить вероятность наступления неизвестных событий, тем больше степень риска. Следовательно, вполне очевидна объективность существования рисков в реальных экономических процессах.

Особую роль в жизнедеятельности современного общества играют промышленные предприятия, которые можно рассматривать как относительно устойчивую, целостную и самостоятельную социально-экономическую систему, интегрирующую процесс производства продукции .

Предприятия осуществляют свою деятельность на основе планирования объемов производства и продаж, показателей эффективности предприятия. Однако учесть влияние множества рисков и определить степень их влияния на эффективность предприятия является трудной задачей, так как в основе риска лежит вероятностная природа рыночной деятельности и неопределенность ситуации.

Поэтому в ходе реализации целей и стратегий предприятия возникают те или иные риски, которые могут привести к положительным, либо к отрицательным результатам. Но, несмотря на изменчивость как внешней, так и внутренней среды, многие отечественные предприятия не уделяют должного внимания проблемам учета и управления рисками. Между тем игнорирование рисков значительно снижает уровень конкурентоспособности и эффективности деятельности предприятий.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/


88


Эффективная оценка и контроль риска составляют залог полноценной реализации возможностей предприятия, повышения конкурентоспособности и сокращения времени на борьбу с последствиями просчетов. Уменьшая вероятность возникновения непредвиденных ситуаций, и увеличивая тем самым число выполнения обязательств, менеджмент предприятия укрепляет устойчивость предприятия.

Методы. Структура исследования представляет собой сочетание общих и специальных методов научного познания: анализа и синтеза, эмпирического исследования, экономико-статистического и графического метода.

Результаты и обсуждение. В целях системного подхода к проведению результативной оценки рисков, нивелирования их негативного влияния на деятельность предприятия и упреждения их последствий следует использовать известные в мировой теории и практике качественные и количественные методы оценки рисков.

Качественная оценка. Этап оценки рисков в процессе их управления имеет особое значение. Оценка риска - это определение качественным или количественным способом величины (степени) риска [1].

Для управления рисками очень важно выявить максимально возможное количество факторов риска, которые могут наступить.

Выявление рисков следует начать с анализа имеющейся информации на предприятии: учредительных документов, бухгалтерской отчетности предприятия, отчета о доходах и убытках, отчета о движении денежных средств, а также пояснительной записки к бухгалтерскому балансу, рассмотреть документы, касающиеся основной деятельности предприятия и предпринять попытки выявить основные интегральные рискообразующие факторы.

Рекомендуется рассматривать документы не только за последний отчетный период, но и за предыдущие годы (ежеквартально). Подобный анализ позволит увидеть не только текущее состояние дел, но и проследить тенденции изменения финансового состояния предприятия. В рамках анализа рекомендуется также активно пользоваться инструментами финансового анализа.

В бухгалтерском балансе необходимо проанализировать наиболее значимые статьи баланса, которые позволят получить информацию о наиболее актуальных направлениях анализа риска и что требуется для формирования эффективного механизма управления рисками.

Аналогично анализу должен быть подвергнут отчет о доходах и убытках, что позволит определить эффективность различных направлений деятельности.

Анализ бухгалтерской документации должен быть дополнен анализом других источников. Наиболее приоритетными из них являются организационная структура и штатное расписание предприятия, карты технологических потоков, договоры и контракты, документы, отражающие себестоимость продукции и финансовые планы. Естественно, фактический круг документов, которые следует изучить для проведения качественного анализа риска, намного шире. Но указанный список является тем минимумом, без которого получить реальную картину рисков невозможно.

Анализ организационной структуры и штатного расписания предприятия позволит определить основные организационные риски предприятия: возможность выполнения всех необходимых функций, выявить риск дублирования функций, слабые стороны в управлении.

Карты технологических потоков являются третьим важным источником информации для риск-менеджера на предприятии. Риск-менеджеру необходимо проанализировать все стороны, связанные с производством, и сам технологический процесс, и состояние используемого оборудования, и персонал, работающий на участке, и используемое сырье. В результате можно определить не только "узкие" с точки зрения производства места, но и выявить причины, по которым возможны сбои в производстве.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

89


Четвертым информационным компонентом являются договоры и контракты. В этих документах заключено большинство взаимоотношений предприятия (за исключением налогов) с внешней средой.

Значительная часть рисков, выявляемых при анализе организационной структуры, технологического процесса, договоров, отражается в себестоимости продукции предприятия. Анализ себестоимости позволяет риск-менеджеру перейти не только к выявлению риска, но и определить его количественное выражение.

Заключительным документом, который должен изучить риск-менеджер, является финансовый план предприятия, состоящий из нескольких документов: прогноз объемов реализации, план движения наличных денежных средств, баланс денежных потоков, план доходов и убытков, таблица доходов и затрат, проект баланса, расчет точки достижения безубыточности. Разработка финансовым отделом предприятия этих документов намного упростит риск-менеджеру выявление рисков и последующую оценку. Более того, меры по управлению рисками, а также их результаты получат свое отражение именно в финансовом плане.

Таким образом, детальный анализ вышеперечисленных документов – начиная с бухгалтерской отчетности и заканчивая финансовыми планами, позволит риск-менеджеру выявить все риски, сопутствующие деятельности предприятия.

Рассматривая методы качественного анализа, их можно разделить на четыре группы (таблица 1):

1) Анализ финансовой, производственной и управленческой отчетности 2) Прямая инспекция 3) Изучение карты технологических процессов и организационной структуры. 4) Эвристические методы качественного анализа.

Таблица 1 Методы выявления причин риска при качественном анализе

Анализ производственной, финансовой,

управленческой отчетности

Прямая инспекция

Карты технологических процессов

Эвристические

методы

–бухгалтерский баланс –финансовый план –отчет о прибылях и убытках –анализ себестоимости продукции –анализ договоров на поставку ресурсов, сбыт продукции, аренду и другие

– опрос специалистов по функциональным областям –изучение и обследование производственных подразделений – консультация у внешних экспертов

–изучение схемы технологического процесса, состояния оборудования, качества и норм расхода сырья и выявление «узких мест», которые могут привести к остановке линии –организационная структура и штатное расписание

–мозговой штурм -экспертная оценка

Примечание – Подготовлено автором на основе проведенного исследования Особенностью первой группы методов является то, что информация для

анализа уже собрана и, следовательно, анализ возможных рисков можно начинать незамедлительно, поскольку в документах фиксируются все инциденты, тем или иным образом повлиявшие на увеличение или уменьшение риска.

Параллельно с анализом основных документов осуществляется сбор новой информации, которая относится ко второй группе методов качественного анализа. В первую очередь, это применение опросных листов [2], изучение и обследование производственных цехов и консультация со специалистами. На основе этих методов риск-менеджер может получить дополнительно к основным документам, объективную и ценную информацию от

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

90


сотрудников производственного цеха, отдельных подразделений и внешних экспертов, которые более компетентны в своей функциональной области.

К третьей группе методов качественного анализа риска относятся составление диаграммы организационной структуры предприятия и анализ карты технологических потоков предприятия. Основной задачей метода структурных диаграмм является анализ особенностей структуры предприятия и вытекающих из этого рисков, в первую очередь организационных, т.е. связанных с качеством менеджмента, организацией сбыта и рекламы и т.д.. Если к структурной диаграмме добавить данные о доходах подразделений предприятия, можно будет наглядно убедиться, которые из них приносят наибольший доход..

Выявить основные риски, связанные с организацией технологического процесса, позволяют составление и анализ карты технологических потоков.

Эти карты полезны для выявления узловых элементов производственного процесса, нарушение режима которых может привести к прерыванию всего производственного процесса или к возникновению критических с точки зрения аварийности ситуаций.

Если в карте потоков, помимо производственных процессов, учесть элементы управления, то это позволит проанализировать причины, возникающие не только в связи с выходом из строя технологического оборудования, но и связанные с управленческими решениями.

Таким образом, карта потоков позволяет выявить критические области производственного процесса и в приближенной степени оценить масштабы возможного инцидента.

Четвертой группой методов качественного анализа рисков являются эвристические методы. Под ними понимаются способы решения какой-либо поставленной задачи, включающие совокупность приемов мыслительной деятельности, а также операций по сбору, анализу, обработке и хранению информации.

Эвристические методы используются при необходимости поиска как можно большего числа новых рациональных решений для реализации полезных функций системы, для устранения или ослабления отрицательного эффекта ненужных и излишних функций, для эффективного синтеза новых или рациональных систем [3]. Все это позволяет нестандартно подойти к выявлению риска и повысить качество результатов, т. е. на данном этапе синтез дополняет анализ.

Итоговые результаты качественного анализа риска, в свою очередь, служат важной исходной информацией для проведения количественного анализа.

Количественная оценка риска. Помимо вероятности наступления отдельных факторов риска необходимо еще проанализировать их возможную величину и в измерении влияния изменений рискованных факторов на показатели эффективности предприятия в целом. Наиболее часто встречающимися методами количественного анализа рисков являются: анализ точки безубыточности; анализ сценариев и имитационное моделирование рисков по методу Монте-Карло и другие [4].

В международной практике широко используется анализ точки безубыточности, который является простейшим способом, позволяющим проводить грубую оценку рисков проекта. Анализом безубыточности называется исследование взаимосвязи объема продаж, себестоимости и дохода в зависимости от объема производства. Цель такого анализа - выявление сбалансированного соотношения между издержками, объемом производства и доходами и, в конечном счете, - нахождение объема реализации, необходимого для возмещения издержек. Проведение анализа безубыточности представляет собой моделирование реального процесса.

После расчета результатов осуществляют экспертное ранжирование переменных по степени важности и экспертную оценку прогнозируемости значений переменных (например, высокая, средняя, низкая). Далее эксперт может построить так называемую «матрицу чувствительности», позволяющую выделить наименее и наиболее рискованные показатели. На наш взгляд, несмотря на такие свои преимущества, как простота расчетов, наглядность результатов их толкования, все-таки анализ точки безубыточности

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

91


обладает и недостатками. Основной из них - это его однофакторность, т.е. ориентация на изменение только одного фактора, что приводит к недоучету корреляционной связи между отдельными факторами. Тем не менее, это отличный вспомогательный инструмент, облегчающий отбор рисковых переменных, влияние которых на результат реализации принятого решения будет анализироваться более продвинутыми методами.

Анализ сценариев представляет собой метод прогнозирования высоко-квалифицированными экспертами нескольких возможных вариантов развития ситуации и связанной с этим динамики основных показателей деятельности предприятия, инвестиционного проекта и другие. По существу этот метод анализа рисков является развитием методики анализа чувствительности, заключающийся в одновременном изменении всей группы переменных, проверяемых на риск. В результате определяется воздействие одновременного изменения всех основных переменных на критерий эффективности.

Главным недостатком этой позиции, с нашей точки зрения, является од-носторонний подход, который не позволяет учитывать возможную выгоду, ради которой рискует субъект.

Одним из самых известных методов имитационного моделирования является метод статистических испытаний Монте-Карло, который позволяет построить математическую модель для проекта с неопределенными значениями параметров и, зная вероятностные распределения параметров проекта, а также связь между изменениями параметров (корреляцию), получить распределение доходности проекта.

К преимуществам данного метода относится возможность получения «интервальных», а не «точечных» характеристик показателей эффективности, а к недостаткам - зависимость точности результатов от качества созданной прогнозной модели. Метод Монте-Карло наиболее полно характеризует всю гамму неопределенностей, с которой может столкнуться предприятие и через задаваемые ограничения учесть всю доступную аналитику информацию. Однако практическая реализация данного метода возможна только с применением компьютерных программ, позволяющих описывать прогнозные модели и рассчитывать большое число случайных сценариев.

Основная цель данного этапа оценки - выявить основные виды рисков, влияющих на финансово-хозяйственную деятельность. Преимущество такого подхода заключается в том, что уже на начальном этапе анализа руководитель предприятия может наглядно оценить степень рискованности по количественному составу рисков и уже на начальном этапе отказаться от претворения в жизнь определенного решения.

Заключение. Предприятия осуществляют свою деятельность на основе планирования основных экономических показателей деятельности предприятия, разработки бизнес-планов, которые основываются лишь на приближенных расчетах ожидаемых величин. Эффективность функционирования предприятий зависит не только от внутреннего потенциала и влияния внешних факторов, но и влияния разного рода рисков. Поэтому в ходе реализации целей и стратегий предприятия возникают те или иные риски, которые приведут либо к положительным или к отрицательным результатам. Руководители, принимая решения по вопросам развития деятельности предприятия различного характера, хотя учитывают все измеримые или интуитивно определяемые факторы, но учесть фактор неопределенности или риск представляет трудную задачу и при этом все крупные решения (хоть и в скрытой форме) всегда связаны с риском, что требует от руководства знания специальных инструментов риск-менеджмента.

В целях системного подхода к проведению результативной оценки рисков, нивелирования их негативного влияния на деятельность предприятия и упреждения их последствий следует использовать известные в мировой теории и практике качественные и количественные методы оценки рисков.

В управлении рисками на предприятии особое место занимает выявление основных видов рисков, влияющих на финансово-хозяйственную деятельность. Преимущество такого подхода заключается в том, что уже на начальном этапе анализа руководитель предприятия

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

92


может оценить степень влияния тех или иных рисков и разработать концепцию управления и минимизации рисков, определить способы и методы ее реализации.

Таким образом для эффективного функционирования предприятия в современных условиях необходимо всесторонне учитывать различные риски, с которыми каждое предприятие сталкивается в ходе своей деятельности.


1 Джолдасбаева Г.К.,Ильяс А.И. Управление рисками в высшем учебном заведении: Учебное пособие. –Алматы:Нур Алем, 2016. -132с.

2 Бадалова, А.Г. Управление рисками деятельности предприятия: Учебное пособие / А.Г. Бадалова, А.В. Пантелеев. - М.: Вузовская книга, 2016. - 234 c.

3 Рыхтикова Н.А. Анализ и управление рисками организации: Учебное пособие / Н.А. Рыхтикова. - М.: Форум, 2012. - 240 c.

4 Плошкин, В.В. Оценка и управление рисками на предприятиях: Учебное пособие / В.В. Плошкин. - Ст. Оскол: ТНТ, 2013. - 448 c.

КӘСІПОРЫНДАҒЫ ТӘУЕКЕЛДІЛІКТІ САПАЛЫҚ ЖӘНЕ САНДЫҚ БАҒАЛАУ Г.К.Джолдасбаева

Алматы технология университеті. Алматы қ.,Қазақстан e-mail [email protected]

Түйін. Қазіргі кезде әрбір кәсіпорын өз қызметі барысында түрлі тәуекелдерге тап болады. Тәуекелдерді бағалауды жүргізудің тұтас тәсілі кәсіпорынның әлеуетін толық іске асыруға мүмкіндік береді. Тәуекелдерді болдырмау үшін тәуекелдерді бағалаудың сандық және сапалық әдістерін қолдану керек.

Кәсіпорындардың даму перспективаларын анықтау, тәуекелдерді сапалы сәйкестендіру, ықтимал шығындардың мөлшерін анықтау, тәуекелдерге қарсы алдын алу шараларын әзірлеу - кәсіпорындардың тұрақты дамуын қамтамасыз етудің басым бағыттары болып табылады.

Сыртқы және ішкі факторлар тарапынан қауіп деңгейін анықтауға бөлінетін үлкен мән өнеркәсіптік өндірістің жоспарлы және нақты жағдайына сәйкес келетін және сыртқы әсерлерге жауап бере алатын басқару шешімдерін қалыптастыруға алып келетін, көптеген әлеуметтік-саяси, өндірістік-технологиялық, қаржылық-экономикалық, кәсіби, маркетинг және басқа да тәуекелдерін тиімді анықтауға мүмкіндік береді.

Түйінді сөздер: тәуекелдер, тәуекелдерді басқару, тәуекелдерді бағалау әдістері

QUALITATIVE AND QUANTITATIVE ASSESSMENT OF RISKS AT THE ENTERPRISE

G. Dzholdasbaeva Almaty Technological University. Almaty city, Kazakhstan

e-mail [email protected] Abstract In modern conditions, each company in the course of its activities faces different

risks. A holistic approach to risk assessment provides an opportunity to realize the full potential of the enterprise. Quantitative and qualitative methods of risk assessment should be used to mitigate the consequences of risks. Determination of enterprise development prospects, qualitative identification of risks, determination of the size of probable losses, development of preventive measures against risks are priority areas for ensuring sustainable development of enterprises.

The great importance attached to the determination of the level of threats from external and internal factors can effectively identify the majority of socio-political, industrial and technological, financial and economic, professional, marketing and other risks, which leads to the formation of an adequate external impact of the management decision and the approaching compliance with the planned and actual state of industrial production

Key words: risks, risk management, risk assessment methods.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

93


МРНТИ 06.75.02 УДК 33.338.43

ҚАЗАҚСТАНДА АЗЫҚ-ТҮЛІК ҚАУІПСІЗДІГІН БАҒАЛАУ

А.М. Джумабаева

Еуразия технологиялық университеті,Алматы қаласы, Қазақстан e-mail:[email protected]

Андатпа. Қазіргі кезеңде ұлттық экономиканы дамытуда Қазақстанның азық-

түлік тәуелсіздігі мен азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету проблемаларының өзектілігі артып келеді. Мақалада аталған проблемаларды республикада азық-түлікпен өзіндік қамтамасыз ету мүмкіндіктерін құру кезінде, агроөнеркәсіп кешенін дамыту деңгейінің жетістіктері жолымен шешуге болатындығы айтылады.

Сонымен қатар, мақалада Қазақстандағы азық-түлік қауіпсіздігін бағалауға талдау жүргізілген. Азық-түлікке деген сұраныс бүкіл әлемде үнемі өсіп келеді, оның ішінде географиялық жағынан Қазақстанмен қатар орналасқан елдерде ТМД елдері мен Қытайды айтып өтсек болады. Қазақстанда логистикалық инфрақұрылым қарқынды дамып келе жатыр, ол азық-түлік өнімдерін тұтынудың негізгі нарығы - Қытай, Ресей және Еуропа арасында бірегей орналасқан Қазақстан үшін үлкен экспорттық әлеуетке ие. Азық-түлік тағамдары өндірісі еліміздің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ететін стратегиялық маңызды сектор болып табылады. Одан басқа мақалада азық-түлік қауіпсіздігін және отандық азық-түлік тауарлармен өзін-өзі қамтамасыз ету тұтынудың жалпы көлемінің 80%-нан кем болмау қажеттігі айтылады. Сондай-ақ, ауыл шаруашылығы өнімдерін терең өңдеу өндірісінің дамуының жеткіліксіздігіне де байланысты, мақаладағы кесте талдаулары негізінде импортқа жоғары тәуелділік сақталып келетіндігі байқалады.

Түйінді сөздер: азық-түлік қауіпсіздігі, тамақ өнеркәсібі, импорт, экспорт, бәсекелестік, бағалау, экономика, өндіріс, тұтыну, өнім, бөлшек сауда, агроөнеркәсіптік кешен.

Кіріспе. 2017 жылғы 31 қаңтарда ҚР Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан

халқына «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» Жолдауында, Қазақстанда 3-жаңғыртуды іске асыруды қамтамасыз етуде жаһандық бәсекеге қабілеттілікті қамтамасыз ететін экономикалық өсудің жаңа моделін құру қажеттігін айтып өткен. Осы орайда энергетикалық қауіпсіздік азық-түлік қауіпсіздігімен қатар, халықаралық ынтымақтастықтың маңызды бағытының бірі болып саналады[1].

Қазақстанда аумақтың үлкендігімен қатар, климаттық жағдайлары қолайлы, бұл өз кезегінде республиканың әртүрлі өңірлерінде ауыл шаруашылығы өндірісінің алуан түрлілігіне ықпал етеді. Солтүстік аймақтың жағдайы астық, ұн өндіру үшін қолайлы. Ал орталық аймақ – мал шаруашылығы үшін қолайлы болса, оңтүстік өңірлері – көкөністер мен жемістер, күріш өсіру үшін қолайлы болып табылады.

Азық-түлікке деген сұраныс бүкіл әлемде үнемі өсіп келеді, оның ішінде географиялық жағынан Қазақстанмен қатар орналасқан елдерде ТМД елдері мен Қытайды айтып өтсек болады. Қазақстанда логистикалық инфрақұрылым қарқынды дамып келе жатыр, ол азық-түлік өнімдерін тұтынудың негізгі нарығы - Қытай, Ресей және Еуропа арасында бірегей орналасқан Қазақстан үшін үлкен экспорттық әлеуетке ие. Азық-түлік тағамдары өндірісі еліміздің азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ететін стратегиялық маңызды сектор болып табылады. Осы орайда, сектор шикізатты жеткізуші ретінде ауыл шаруашылығы өндірісімен тығыз байланысты.

Қазақстанда қазіргі кезеңде ұлттық экономиканы дамытуда азық-түлік тәуелсіздігі мен азық-түлік қауіпсіздігін қамтамасыз ету проблемаларының өзектілігі артып келеді. Аталған проблемаларды республикада азық-түлікпен өзіндік қамтамасыз ету

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

94


мүмкіндіктерін құру кезінде, агроөнеркәсіп кешенін дамыту деңгейінің жетістіктері жолымен шешуге болады.

Қазақстан нарығында азық-түліктің басым бөлігі импорттық өнімдер екені бәрімізге белгілі, оның үлес салмағы тұтынудың жалпы көлеміне шаққанда азық-түлік қауіпсіздігінің белгіленген деңгейінен орта есеппен 37%-ға жоғары. Ал теорияда елде импорттық өнімді тұтынудың ғылыми ұсынылған шекті деңгейі 20% деп белгіленген. Егерде осы белгіленген деңгейге қарама-қайшы болып 60 %-ға дейін импорт көлемі көтерілсе онда ішкі нарықтағы салалардың қызметі толық бұзылады да, сәйкесінше азық-түліктің әлемдік нарығына толық импортқа тәуелділік пайда болады [2].

Әдістері. Автор зерттеу проблемаларының әдіснамалық сұрақтарын елдің азық-түлік қауіпсіздігін бағалаудың әдістемелік негізі, Қазақстанның азық-түлік қауіпсіздігін сандық бағалау мына екі топ көрсеткіштерінің көмегімен жүргізілу қажеттігіне, яғни біріншіден, табысы әр түрлі тұрғындар тобы бойынша оларды саралау есебінен негізгі азық-түлік тағамдарын тұтынудың динамикасы мен деңгейі, екіншіден, елдің азық-түлікпен өздерін қамтамасыз ету деңгейінің болуы қажеттілігін толық қарастырады.

Нәтижелер және талқылау. Азық-түлік тәуелсіздігінің өлшемі ретінде елдегі азық-түлікпен өзін-өзі қамтамасыз етуді бағалау кезінде әлемдік тәжірибеде импорттық азық-түлікті жеткізу деңгейі елдегі тұтынудың жалпы көлемінің 30% -ына тең болады, егерде бұл деңгейден артатын болса басқа мемлекеттерге стратегиялық тәуелділікті тудырады. Аталған ең маңызды себептермен ауыл шаруашылығында өндірістің төмендеуі нәтижелері:

- бара-бар нарықтық экономикада жаңа нысандарды құрусыз халық шұаруашылығын басқарудың қолданыстағы жүйесінің жойылуы;

- әсіресе ауыл шаруашылығында халық шаруашылығының аймақтық және салалық ерекшеліктерін есепке алмай жылдам, дайындықсыз және негізсіз жекешелендіру;

- шаруа қожалықтары тауарларының төмен бағалануы [3]. Қазақстанның аграрлық азық-түлік секторында реформаларды жүргізу және оның

жұмыс тиімділігін арттыру бойынша, бірқатар бағдарламаларды жүзеге асыру, тамақ өнеркәсібі кәсіпорындарының нарыққа бейімделу кезеңінің сәтті өтуіне, олардың қаржылық және өндірістік қызметін тұрақтандыруға және өнеркәсіптің тұрақты экономикалық өсуіне ықпал етті.

Кесте 1

Қазақстан Республикасындағы азық-түлік тауарларының ең көп тұтынылатын 10 тобы, тоннамен

№ Азық- түлік топтары Тұтыну көлемі 1 Ұн 1 662 507,8 2 Ет және құс еттері 1 104 700,8 3 Нан тоқаш және кондитерлік өнімдері 910 966,3 4 Сүт азық-түлік өнімдері 866 617,1 5 Қант 446676,1 6 Өсімдік майы 399 791,0 7 Жеміс-көкөніс шырындары 201 142,5 8 Дәнді дақылдар, күріш 177 675,7 9 Ас тұзы 168 843,8 10 Макарондар және оған ұқсас ұн өнімдері 160 377,0 Ескертпе: АО «Рейтинговое Агентство РФЦА» 2016 г., сайт www.rfcaratings.kz [4]

Қазақстан Республикасындағы азық-түлік тауарларының ең көп тұтынылатын 10

тобы, тоннамен, 1-кестеге сәйкес ең көп тұтынылатын азық-түлік өнімдерінің ішінде тұтыну көлемі бойынша ұн 1 662.5 мың тоннамен көсбасшы болып келеді. Одан кейін азық түлік өнімдерін тұтыну бойынша ет өнімдері, оның ішінде құс етіде бар - оның тұтыну

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

http://www.rfcaratings.kz/

95


көлемі өткен жылы 1 104,7 мың тоннаны құраған. Және нан-тоқаш өнімдері 911,0 мың тонна көлемінде бірінші ондық топтың үшіншісін иеленеді.

Бәрімізге белгілі, тамақ өнеркәсібі Қазақстан экономикасының маңызды құрамдастарының бірі және металлургия мен мұнай өңдеуден кейін өңдеуші өнеркәсіптің жалпы қосылған құнындағы үшінші индустриясы болып саналады. Сонымен, азық-түлік өнімдерін өндіру - өңдеуші өнеркәсібінің бөліміне жатады және келесі қызмет түрлерін қамтиды:

Ет және ет өнімдерін өндіру, өңдеу және консервілеу; Балық және балық өнімдерін өңдеу және сақтау; Жемістер мен көкөністерді өңдеу және сақтау; Өсімдік және жануарлар майы мен майларын өндіру; Сүт өнімдерін өндіру; Ұн және ұн тарту өнеркәсібінің өнімдерін өндіру; Нан өнімдерін өндіру; Қант өндірісі. 2016 жылға арналған ҚР статистика комитетінің деректері негізінде ҚР тамақ

өнеркәсібінде азық-түлік өнімдерінің жекелеген түрлерінің пайдалануы мен ресурстардың тепе-теңдігін 2-кестеде талдауда, ет және құс етін өндірудің барлық көлемі-930,3 мың. тонна бола тұра, тұтыну 1 104,7 мың тоннаны құрады, алайда нәтижесінде 174,4 мың тонна жетіспеушілік АҚШ-тан (2016 жылы жалпы импорттың 46-% ет өнімдері құраған) және ТМД-дан (2016 жылы жалпы импорттың 37%-ын ет өнімдері), ал артығы негізінен үлкен бөлігін Ресейге экспортқа жіберілген (жалпы экспорттың 90%-ын ет өнімдері құраған). Балық өнімдерін тұтыну бойынша өндіріс 2 есеге асады, себебі бұл Қазақстан үшін азық-түлік өнімдерінің типтік емес түрі. Қазақстанда өңделген және консервіленген жемістер мен жаңғақтар отандық ішкі тұтынылатын көлемінің тек 1,3% -ын құрайды.

Шоколад және кондитерлік өнімдер негізінен ТМД елдерінен әкелінеді (55,6 млн. АҚШ доллары немесе тенгемен 12,3 млрд. теңгеге көлемі 30,6 мың тонна). Елдегі қант тұтынудың өндіріс көлемі 2 есе артты, сондықтан Қазқстан жалпы импорттың Бразилиядан (2016 жылы құрақ қанттың 39%) және ТМД-дан 34% құраған. Елдегі ас тұзы тұтынылатын мөлшерде ғана өндіріледі, алайда 6,5 мың тоннадан көп е мес айырмашылық импорт бойынша өтеледі. Сүт және нан-тоқаш өнімдері өндірілгеннен біраз артық тұтынылады- шамамен 128,5 мың тоннаға және тиісінше 78,9 мың тоннаға. 2016 жылы сүт өнімдерін импорттау 155,2 мың тоннаны құрады, негізінен ТМД елдерінен, соның ішінде Ресей мен Беларусьтен әкелінеді[5].

Кесте 2 Тамақ өнеркәсібінде азық-түлік өнімдерінің жекелеген түрлерін өндіру және пайдалану,

тоннамен № Азық-түліктердің аталуы Өндіріс Импорт Экспорт Тұтыну көлемі 1 Ет және құс еті 930290,3 186000,4 11589,9 1104700,8 2 Балық және консервілері 33665,0 47419,9 19115,6 61969,3 3 Жеміс-көкөніс шырындары 168523,9 34166,0 1547,4 201142,5 4 Өңделген және консервіленген

жемістер мен жаңғақтар 1862,0 158557,7 14899,4 145520,4

5 Өсімдік майы 283218,0 160608,5 44035/6 399791,0 6 Сүт өнімдері 728492,0 155180,9 17055,9 866617,1 7 Ұн өнімдері 3462307,0 9628,4 1809427,6 1662507,8 8 Нан-тоқаш және кондитерлік

өнімдер 832104,0 85564,2 6701,9 910966,3

9 Қант 262021,0 185290,1 634,7 446676,4 10 Шоколадтар 77624,0 91034,1 25766,5 142891,6 11 Ас тұзы 162345,0 21548,2 15049,4 168843,8 Ескертпе: АО «Рейтинговое Агентство РФЦА» 2017 г., сайт www.rfcaratings.kz

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/


96


Осылайша, азық-түлік өнімдерінің барлық түрлерінен тек қана елде өндірілетін ұнның көлемі ел ішінде ұн өнімдеріне деген сұранысты қанағаттандыруға және Ауғанстанға (жалпы ұн экспортының 47%), Өзбекстанға (ұнның жалпы экспортының 39%) және басқа ТМД елдеріне және әлемге экспорттауға жеткілікті болып табылады.

Зерттеу нәтижесінде анықталғандай, Қазақстанның азық-түлік өнеркәсібінде азық-түлік өнімдерінің ауқымы бойынша еліміздің қажеттіліктерін толығымен қанағаттандыру үшін, тауарлардың кең ауқымды ассортименті мен өндірістік қуаттардың жетіспеушілігіне байланысты әлдеде болса өзіміздің ішкі нарық өнімдерін әлсіз қамтамасыз ету факторлары кездеседі.

Сондай-ақ, ауыл шаруашылығы өнімдерін терең өңдеу өндірісінің дамуының жеткіліксіздігіне де байланысты жоғарыдағы кесте талдаулары негізінде импортқа жоғары тәуелділік сақталып келеді.

Соңғы 2016 жылдың қорытындысы бойынша, осындай қызмет түрлеріне жеміс-көкөніс өнімдерін консервілеу және өңдеу, картоп сақтау және өңдеу, жеміс және көкөніс шырындарын өндіру, ұн тарту өнімдерін өңдеу сияқты дақылдардың бірқатар егін жинау көрсеткіштерінің қысқарғанын байқаймыз, ұзаққа созылған егіс себу компанияларының аясында көктемгі су тасқыны жағдайының шиеленісуіне байланысты, сондай-ақ Солтүстік Қазақстан, Ақмола, Қостанай, Ақтөбе облыстарында болған қатты жаңбыр ет өндірісі және жанама азық-түлік өнімдерінің егіс науқанына әсер етіп және олар үшін сату бағасының өсуіне әкелді. Алайда, еліміздің АӨК және тағам өнеркәсібі саласына қатысты осы және басқа да іс-шаралар, болашақта оның дамуына оң әсерін болуы тиіс деп санаймыз.

Жалпы, Қазақстан экономикасы әлемдік экономикалық жүйенің ажырамас бөлігі болып табылады. Сондықтан республика азық-түлік өнімдерін импорттайды және экспорттайды. Импорттық азық-түлік өнімдерін отандық өнімдермен алмастыру арқылы, импортты қысқартуға арналған мемлекеттік бағдарламалар аясында жұмыс жүргізіліп, атап айтсақ «ҚР агроөнеркәсіптік кешенді дамыту жөніндегі 2013-2020 жылдарға арналған «Агробизнес-2020» бағдарламасы аясында мемлекет маңызды және елеулі үлес қосып отыр [6].

Қазақстан Республикасының 2015-2019 жылдарға арналған индустриялық-инновациялық дамуының мемлекеттік бағдарламасының тамақ өнеркәсібі аясындағы негізгі мақсаты- Қазақстанның тамақ өнеркәсібі өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін жағдайлар жасау. Ал міндеттері: ауыл шаруашылығы шикізатының қолжетімділігін арттыру; қаржылық қызметтердің қолжетімділігін арттыру; инфрақұрылымдық шығындарды төмендету; сату көлемін ұлғайту үшін жағдай жасау; азық-түліктің тұтыну мәдениетін дамыту; экспорт/импортты сауданы реттеуді жетілдіру; және тағы басқалар [7]. Қорытынды. Қазақстанның тамақ өнеркәсібі, азық-түлік өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігі, біздің ойымызша мынадай негізгі факторларға байланысты болуы керек: азық-түлік қауіпсіздігін тұрақты қамтамасыз ету; импортпен шектеулер және экспорттық субсидиялармен сыртқы сауда балансына қолдау жасау. Агроөнеркәсіптік кешен мен азық-түлік өнеркәсібі баяу, бірақ әртүрлі салаларды шоғырландыруға және олардың дамуына дәйекті түрде көшуде, бұл өз кезегінде тамақ өнеркәсібі өндірісінің көлемінің ұлғаюымен байқалады. Қазақстан азық-түлік пен сусындарды өндіруде импорт алмастыруды дамытуда, сондай-ақ Қазақстанның қалаларында бөлшек сауда айналымын одан әрі дамыту үшін жоғары әлеуетке ие. Әдебиеттер тізімі: 1 ҚР Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» Жолдауы, 2017 жылғы 31 қаңтар

2 Кайгородцев А.А. Развитие пищевой промышленности Казахстана на принципах маркетинга // Аль-Пари. – 2004. - № 1. – С. 111-113.

3 Казахстан, Экономика идет на поправку: что дальше? Доклад об экономике. Весенний выпуск 2017 г.

4 АО «Рейтинговое Агентство РФЦА» 2016 г., сайт www.rfcaratings.kz

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/


97


5 «Қазақстан 2015 жылы» статистикалық жылнамалығы, Астана 2017. 6 ҚР агроөнеркәсіптік кешенді дамыту жөніндегі 2013-2020 жылдарға арналған

«Агробизнес-2020» бағдарламасы, 2017 жылғы 13 наурыздағы №113 қаулысы, Астана 2017. 7 Қазақстан Республикасының 2015-2019 жылдарға арналған индустриялық-

инновациялық дамуының мемлекеттік бағдарламасы.

ОЦЕНКА ПРОДОВОЛЬСТВЕННОЙ БЕЗОПАСНОСТИ В КАЗАХСТАНЕ А.М. Джумабаева

Евразийский технологический университет, г. Алматы, Казахстан e-mail: [email protected]

Резюме. На современном этапе развития национальной экономики возрастает актуальность проблемы обеспечения продовольственной безопасности и продовольственной независимости Казахстана.

Спрос на продукты питания постоянно увеличивается во всем мире, в том числе странах географически находящихся рядом с Казахстаном, это Республики СНГ и Китай, тенденция на уменьшение предложения будет только развиваться в будущем. Логистическая инфраструктура в Казахстане быстро растет и развивается, давая огромный экспортный потенциал для уникально расположенного Казахстана между главными рынками продовольственного потребления - Китай, Россия, и Европа. Производство продуктов питания является стратегически значимой отраслью, обеспечивающей продовольственную безопасность страны. Кроме того, в статье подчеркивается необходимость обеспечения продовольственной безопасности и не менее 80% общего потребления внутренней продовольственной самообеспеченности.

Ключевые слова: продовольственная безопасность, пищевая промышленность, импорт, экспорт, конкуренция, оценка, экономика, производство, потребление, продукция, розничная торговля, агропромышленный комплекс.

ASSESSMENT OF FOOD SECURITY IN THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN

A.M. Jumabayeva Eurasian technological university,Almaty, Kazakhstan

e-mail: [email protected] Summary.At the present stage of development of the national economy, the urgency of the

problem of ensuring food security and food independence of Kazakhstan is growing. The article should be noted that these problems can be solved by achieving the level of development of the agro-industrial complex, creating opportunities for self-sufficiency in the country. In addition, the article analyzes the food security assessment in Kazakhstan.

Demand for food is constantly increasing all over the world, including countries geographically located near Kazakhstan, these are the Republics of the CIS and China, the trend to reduce supply will only develop in the future. The logistics infrastructure in Kazakhstan is rapidly growing and developing, giving a huge export potential for the uniquely located Kazakhstan between the main food consumption markets - China, Russia, and Europe. The production of food products is a strategically important industry that ensures the country's food security. In addition, the article highlights the need to ensure food security and at least 80% of the total consumption of domestic food self-sufficiency. Accordingly, the state of import and export of food products in Kazakhstan was analyzed by statistical data.

Key words: food security, food industry, import, export, competition, valuation, economy, production, consumption, production, retail trade, agro-industrial complex.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

98


МРНТИ 06.71.02 УДК 338.012

ИНВЕСТИЦИОННАЯ ПОЛИТИКА В МАШИНОСТРОИТЕЛЬНОМ КОМПЛЕКСЕ КАЗАХСТАНА

Н.Д.Есмагулова*1, С.Т.Окутаева2, Ж.З.Баймукашева3

1Евразийский национальный университет им.Л.Н.Гумилева, г. Астана, Казахстан 2 Казахский агротехнический университет им.С.Сейфуллина, г.Астана, Казахстан,

3Актюбинский университет им.С.Баишева, г. Актобе, Казахстан. e-mail: [email protected]

Аннотация: В данной статье рассмотрены вопросы инвестирования

машиностроительного комплекса Казахстана. Машиностроительный комплекс является одним из значимых отраслей промышленности любой экономики. Авторы использовали официальные статистические данные по инвестированию, а также данные рейтинга стран мира по уровню условий ведения бизнеса. Это позволило определить тенденции инвестирования, проблемы и факторы, которые сдерживают темпы развития отрасли. Рассмотрена роль государства при определении направления инвестиционной политики машиностроительного комплекса. Результаты политики Правительства для создания благоприятного инвестиционного режима находят положительную оценку на международном уровне. Эффективность инвестиционной политики в машиностроительном комплексе во многом зависит от научной обоснованности процесса управления инвестиционной деятельностью. Авторами представлены меры государства для повышения инвестиционной привлекательности отрасли.

Ключевые слова: инвестиции, машиностроительный комплекс, государственная политика

Введение. В настоящее время приоритетные отрасли машиностроения Казахстана

разделены на два основных сегмента. К первому сегменту относятся предприятия с высокой привлекательностью и реализуемостью, а именно машиностроение для нефтегазовой, "горнорудной и металлургической промышленности, железнодорожное машиностроение, сельскохозяйственное машиностроение, производство электрооборудования. Сегменты второго приоритета либо имеют высокую привлекательность, но относительно низкую реализуемость, либо высокую реализуемость, но умеренную привлекательность. Ко второму приоритету относятся автомобильная промышленность, строительная техника, станкостроение, производство бытовой техники и компонентная база" [1].

Отечественные предприятия ориентированы в основном на сборку или выпуск запасных частей, в то время когда предприятия-конкуренты давно выпускают продукцию пятого технологического уклада и наращивают мощности для выпуска продукции шестого технологического уклада. Очевидно, что решение указанных проблем невозможно без привлечения необходимого объема инвестиций.

Методы. При написании статьи авторы использовали официальную статистику. Для изучения вопросов инвестирования машиностроительного комплекса были использованы общепринятые аналитические методы исследования: анализ и синтез, методы сравнения и обобщения, метод группировок, экономико-статистические методы. В ходе исследования были использованы материалы периодической печати и официальных интернет ресурсов.

Результаты и обсуждение. По официальным статистическим данным была проанализирована тенденция инвестирования в машиностроительном комплексе, в том числе по видам деятельности.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/


99


Таблица 1 Данные по инвестициям в основной капитал по отраслям промышленности,

млн.тенге

Показатели

Года

2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

2017 к

2011,в %

Обрабатывающая промышленность

481934 610666 686852 728557 825290 877916 981645 204

в том числе: Производство компьютеров, электронной и оптической продукции

1757 8 551 10 465 1887 2070 2606 3218 183

Производство электрического оборудования

4 273 4 252 6 218 10638 7 762 4 862 4766 112

Производство машин и оборудования, не включенных в другие категории

5 596 12 670 10 164 15 124 13 819 16089 12198 218

Производство автотранспортных средств, трейлеров и полуприцепов

12 567 2 234 9 247 8146 3320 1253 5389 43

Производство прочих транспортных средств

9 663 11 060 5 403 5 250 16 730 3016 25224 261

Ремонт и установка машин и оборудования

10577 10207 9148 10827 12788 9783 9848 93

Машиностроение в млн. теңге 44433 46740 50 645 51 872 56 489 37609 60 643 136 в % 1,67 1,63 1,65 1,48 1,46 0,87 1,27 76 Примечание - Составлено авторами на основе данных Комитета статистики МНЭ РК [2, 3]

Как свидетельствуют официальные статистические данные, объем инвестиций в

основной капитал по обрабатывающей промышленности в 2017 году наблюдается рост почти в два раза по сравнению с 2011 годом. Однако если рассмотреть относительно машиностроительного комплекса, то рост составил в 1,36 раза. Если сравнить в структурном разрезе, здесь можно говорить о различных тенденциях.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

100


Есть отрасли, где рост объема инвестиций выше чем в среднем по отрасли, такие как производство машин и оборудования, не включенных в другие категории и производство прочих транспортных средств. В производстве автотранспортных средств, трейлеров и полуприцепов инвестиции в 2017 году по сравнению с 2011 годом сократились более чем в два раза.

Сравним долю инвестиций в машиностроении в общем объеме инвестиций в экономику Казахстана. За рассматриваемый период наблюдается положительная динамика изменения инвестиций в целом по промышленности, в 2015 году объем инвестиций составил 3863090 млн.тенге, тогда как 2011 году было 2653463 млн.тенге.

Если говорить о доли инвестиций в машиностроительной отрасли в общем объеме инвестиций в промышленность, то здесь наблюдается стабильное снижение, в 2011 году 9,22%, а в 2015 году 6,84%. Такая же ситуация наблюдается по доли инвестиций машиностроении в промышленности в целом. В 2011 году было 1,67%, потом было снижение доли до 1,46%.

Доля инвестиций в машиностроение в общем объеме инвестиций в промышленность (1,46 %) не соответствует доле отрасли в общем объеме промышленного производства (4,44%). В развитых странах соотношение обратное – на заемные (привлеченные) средства приходится 70-80% инвестиций. Такое же несоответствие наблюдаем по отношению к обрабатывающей промышленности. Так, если доля инвестиций в машиностроении в инвестициях обрабатывающей промышленности снизилась до 6,8%, доля производства машиностроении обрабатывающей промышленности составила 11,09%.

В целом отечественное машиностроение, за исключением некоторых подотраслей, отличается низкой инвестиционной привлекательностью.

Инвестиции в основном капитале по видам отраслей промышленности показывает неравномерность распределения. Так, если в целом по промышленности рост инвестиций наблюдается на 71,2% по сравнению с 2011 годом, то в машиностроении рост произошел всего 27,1%.

В разрезе отраслей машиностроения также наблюдается непропорциональность распределения инвестиционных средств. Наиболее привлекательным производством является машины и оборудования, не включенные в другие категории. В количественном соотношении инвестиции преобладает в производстве прочих транспортных средств. Как уже отмечалось выше, структура инвестиций за рассматриваемый период изменилась. Произошло смещение из одной отрасли в другую, в то же время отмечается нестабильность. Если говорить о роли машиностроительного комплекса Казахстана в национальной экономике, то его место на настоящий момент еще не столь определенно, как в экономиках других стран. Так, понятно, что для Казахстана машиностроение важно и его продукция пользуется спросом, особенно в нефтегазовом и аграрном секторе.

На данный момент в структуре импорта машиностроительная продукция занимает значительную долю. К примеру, более 40% казахстанского импорта составляет продукция машиностроения. Это доказывает зависимость от импорта машин и оборудование. Поэтому вопрос импортозамещения особенно актуален для данного сектора. Именно поэтому машиностроение в число основных приоритетов.

Как показывают данные на машиностроительных предприятиях загрузка производственных мощностей составляет только половину возможной. Коэффициент обновления основных фондов в машиностроительном комплексе достаточно низкий, что свидетельствует об износе производственного оборудования. Нужно отметить, что основные фонды данного сектора обновляются медленнее и чаще всего за счет импорта поставок машин и оборудования. Все это отражается на неконкурентоспособности отечественного машиностроения. Для решения имеющихся проблем необходимо проводить работу для налаживания привлекательного инвестиционного климата, которая привлечет инвесторов в машиностроительную отрасль.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

101


На рост спроса на продукцию машиностроения влияет ряд объективных факторов, такие как рост объемов добычи полезных ископаемых, увеличение объема производства продукции сопутствующих отраслей, износ основных фондов промышленности и другие.

Общий парк локомотивов в Казахстане насчитывает 1689 локомотивов, эксплуатируемый парк составляет 1220 единиц (78% от инвентарного парка).

Проведенный анализ позволяет определить ряд общих проблем данной отрасли промышленности:

− инвестиционные ресурсы сосредоточены больше в сырьевом секторе; − машиностроительная продукция неконкурентоспособна; − отечественные машиностроительные предприятия до сих пор не адаптированы и

недостаточно гибки к изменениям факторов разного характера; − изношенность парка основных фондов; − недостаточный уровень партнерства и сотрудничества машиностроительных

предприятий, производящих взаимосвязанные продукты, отсутствие гибких производственных комплексов" [4].

Как видим, представленные проблемы в той или иной мере связаны с проводимой инвестиционной политикой данного сектора промышленности. При этом необходимо учитывать важность и перспективность машиностроительного комплекса для экономики страны. При определении направления инвестиционной политики машиностроительного комплекса государство должно применить целый комплекс мер взаимосвязанных с привлечением различных государственных и негосударственных институтов в качестве исполнителей.

В настоящее время Правительством Республики Казахстан проводится целенаправленная работа по улучшению инвестиционного климата страны и созданию благоприятных условий для инвесторов. Результатом систематической проводимой работы является положительная оценка международных экспертов. В Рейтинге по уровню условий ведения бизнеса проводится исследование по показателю благоприятствия ведения бизнеса. Для этого рассчитывают среднеарифметическое число из 10 показателей [5].

Согласно данным рейтинга Казахстан в 2017 году занимает 35 место среди 189 стран, улучшив свое положение по сравнению с 2016г. (Таблица 2).

Таблица 2 Динамика показателей рейтинга ведения бизнеса Казахстана за 2015-2017 гг.

Показатель 2015 2016 2017 Регистрация предприятий 55 21 45 Получение разрешений на строительство 154 92 22 Подключение к системе электроснабжения 97 71 75 Регистрация собственности 14 19 18 Кредитование 71 70 75 Защита инвесторов 25 25 3 Налогообложение 17 18 60 Международная торговля 185 122 119 Обеспечение исполнения контрактов 30 9 9 Ликвидация предприятий 63 47 37 Рейтинг ведения бизнеса 77 41 35 Примечание: составлено авторами на основе [5]

Как видно из данных таблицы 2 рейтинг Казахстана в последние годы улучшается

почти по всем показателям. Так, по получению разрешений на строительство за последние года рейтинг Казахстана значительно улучшился с 154 места до 22 места. Показатель подключение к системе электроснабжения улучшился с 97 до 5 место. Значительные изменения произошли по рейтингу Международная торговля, Обеспечение исполнения контрактов, Ликвидация предприятий, Рейтинг ведения бизнеса.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

102


По показателю простоты регистрации предприятий Казахстан в 2017 году занимает 45 место в мире, тогда как в 2016 году - 21 место. По простоте регистрации прав собственности — 18 место, в 2015 году рейтинг был выше 14. По обеспечению исполнения контрактов Казахстан на настоящий момент занимает 9 место, по данному показателю произошел значительное улучшение.

Возможности кредитования в течении рассматриваемого периода занимает 75 место. Из всех показателей, по которым оцениваются экономики, в Казахстане лучше всего обстоят дела с защитой инвесторов и занимает 3 место. Обеспечение исполнения контрактов в Казахстане оценивается на 9 место. Впрочем, по некоторым показателям Казахстан ещё далеко от первых мест.

Таким образом, государственная политика по улучшению инвестиционного климата находит положительную оценку на международном уровне. Достижение этих показателей стало возможным в результате политики Правительства для создания благоприятного инвестиционного режима.

1. Предпринимательский кодекс Республики Казахстан устанавливает правила для обеспечения безопасности и защиты инвестиций, как отечественных, так и иностранных инвесторов.

2. В целях совершенствования международно-правовой базы в сфере инвестиций, Казахстан подписал 47 двусторонних и 1 многостороннее (ЕврАзЭС) соглашений о поощрении и защите инвестиций.

3. На сегодняшний день создан и эффективно функционирует Совет иностранных инвесторов при Президенте Республики Казахстан, Совет по улучшению инвестиционного климата при Премьер-министре Республики Казахстан для оперативного решения проблемных вопросов инвесторов, связанные с инвестиционной деятельности в Казахстане.

В целях обеспечения защиты прав и законных интересов инвесторов, которые осуществляют свою деятельность на территории Казахстана, действует Институт инвестиционного омбудсмена. Институт служит платформой для взаимодействия инвесторов и государства для решения текущих проблем инвесторов в суде и вне суда.

Кроме того, создан Правительственный Совет (Инвестиционный штаб) для привлечения инвесторов и улучшения инвестиционного климата, целью деятельности которой является решение проблем конкретных проектов с участием ТНК.

Аналогичные советы были созданы во всех регионах под руководством акимов, для решения вопросов с инвесторами на местном уровне.

Кроме того, для того, чтобы предоставлять качественно услуги функционирует "одно окно" для инвесторов во всех регионах Казахстана. Этот сектор обслуживания действует в ЦОНах, где инвесторы могут получить всю необходимую информацию и допуск к разрешительным документам. Этот механизм направлен на минимизацию участия инвесторов в сборе и подготовке документов и ограничение их непосредственного контакта с государственными органами.

4. В Стратегии "Казахстан - 2050" определена долгосрочная цель по вхождению Казахстана в число 30 развитых стран мира. Также сегодня ведется активная работа по вступлению Казахстана в Комитет по инвестициям ОЭСР. В соответствии с поручением Президента, в феврале этого года был утвержден детальный план по улучшению инвестиционного климата в соответствии со стандартами ОЭСР на 2016-2017 годы. В данном плане предусмотрены меры по улучшению миграционного и визового режимов, налогового и таможенного администрирования, совершенствованию процедур привлечения иностранной рабочей силы и др.[6].

Заключение. Для активизации инвестиционной деятельности в различных секторах машиностроительного комплекса необходим рационально организованный процесс управления. Эффективность инвестиционной политики в машиностроительном комплексе во многом зависит от научной обоснованности процесса управления инвестиционной деятельностью. Основные меры государства для повышения инвестиционной привлекательности отрасли представлены в таблице 3.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

103


Таблица 3 Роль государства в инвестиционной политике машиностроительного комплекса

Стимулирование привлечения инвестиций

Утверждение критериев и приоритетов

конкурентных преимуществ

Предоставление льгот

инвестиционно-привлекательным

предприятиям

Поддержка развития инноваций

− прямые инвестиции, − контроль финансового состояния и репутаций предприятий, − государственная поддержка обучения персонала, − создание дополнительных СЭЗ для открытия инновационных производств, − создание инвестиционных фондов.

− выявление стратегически важных направлений, − анализ критериев и приоритетов инвестиционной привлекательности, − оценка финансового, технического состояния предприятия, − оценка репутаций предприятия, − периодическая корректировка критериев

− для предприятий, выпускающие стратегически важную продукцию, − для инвесторов и кредиторов, инвестирующие средства, − отсрочек, налоговых каникул, инвестиционных преференций, − налоговых льгот для предприятий инвестирующие в развитие производства

− прямые инвестиции государства, − разработка системы поощрений для новаторов, − предоставление грантов для НИОКР, − помощь в лицензировании и сертификации инновационной продукции, − создание государственных центров поддержки инноваций, − увеличение объема финансирования"

Примечание: составлено авторами [7]

Инвестиционная политика Казахстана направлена на обеспечение благоприятного инвестиционного климата и основана на принципах экономического прагматизма: прибыльности, возврата от инвестиций и конкурентоспособности, а также обеспечения наращивания экономического потенциала посредством развития новых точек экономического роста и определения новых рыночных ниш. Привлечение инвестиций будет осуществляться на условиях трансферта технологий и создания высокотехнологичных производств, что требует обеспечения наиболее конкурентных условий для инвестиционной деятельности и ведения бизнеса. В целях привлечения инвестиций в экономику Казахстана планируется наращивание двусторонних отношений с КНР, ведется работа по реализации 51 проектов совместной казахстанско-китайской индустриально-инвестиционной программы. По результатам совместного с ОЭСР 2-го обзора инвестиционной политики, Казахстан станет участником Комитета по инвестициям ОЭСР в качестве «ассоциированного члена» и присоединится к Декларации ОЭСР о международных инвестициях и многонациональных корпорациях [8].

Рост инвестиций и формирование благоприятного инвестиционного климата в стране - стратегическая задача развития и важнейшее условие модернизации отечественной экономики. Следует, подчеркнуть, что несмотря на важность инвестирования в основной капитал, по-прежнему высоки вложения в оборотный. И наращивание именно его объемов создает предпосылки для сохранения высоких темпов экономического подъема.

Для оборотного капитала благоприятный климат формируется снижением коммерческих рисков и уровня процентных ставок, что благоприятствует более рациональному использованию собственных средств и, соответственно, повышает эффективность их хозяйственной деятельности.

Главная причина наличия высоких рисков в экономике - недостаточный уровень доверия как экономики к государству и власти, так и деловых людей. Начавшееся оживление в экономике уже само по себе порождает надежду на будущее, которая является главным компонентом положительного инвестиционного климата.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

104


Список использованной литературы: 1 Об утверждении Программы по развитию машиностроения в Республике

Казахстан на 2010-2014 годы. Постановление Правительства Республики Казахстан от 30 сентября 2010 года № 1002. [Электронный ресурс]. –Режим доступа: http://adilet.zan.kz/rus/docs/P1000001002

2 Промышленность Казахстана и его регионов / Статистический сборник/ на казахском и русском языках / Главный редактор Айдапкелов Н.С. Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан - 183 стр.

3 Инвестиционная и строительная деятельность в Республике Казахстан / Статистический сборник / на казахском и русском языках / Комитет по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан. Главный редактор Айдапкелов Н.С. Астана, 2017. - 157 стр. Сборник доступен на Интернет-ресурсе Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан www.stat.gov.kz.

4 Программа по развитию машиностроения в Республике Казахстан на 2010 - 2014 годы. [Электронный ресурс]. –Режим доступа: http://www.aztm.kz/img/pro.doc

5 Рейтинг стран мира по уровню условий ведения бизнеса http://gtmarket.ru/ratings/doing-business/info#kazakhstan

6 Информация министерства по инвестициям и развитию республики Казахстан по вопросам обеспечения безопасности и сохранности инвестиций. [Электронный ресурс]. – Режим доступа: http://invest.mid.gov.kz/ru/pages/informaciya-ministerstva-po-investiciyam-i-razvitiyu-respubliki-kazahstan-po-voprosam

7 Макаренко Е.В. Роль государства в инвестиционной политике машиностроительного комплекса. // Вестник Мурманского государственного технического университета. 2006. - № 4. том 9. - С. 640-643.

8 Закон Республики Казахстан О государственно-частном партнерстве от 31 октября 2015 года № 379-V ЗРК. // Казахстанская правда от 12.11.2015 г., № 217 (28093)

ҚАЗАҚСТАННЫҢ МАШИНА ЖАСАУ КЕШЕНІНДЕГІ ИНВЕСТИЦИЯЛЫҚ САЯСАТЫ

Н.Д.Есмагулова*1, С.Т.Окутаева2, Ж.З.Баймукашева3 1Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Астана қ., Қазақстан

2С.Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті, Астана қ., Қазақстан, 3С.Бәйішев атындағы Ақтөбе университетi, Ақтөбе қ., Қазақстан.

e-mail: [email protected] Түйін: Мақалада Қазақстандағы инвестициялау үрдісін сипаттайтын соңғы

жылдағы негізгі көрсеткіштер қарастырылған. Авторлар Қазақстан Республикасының инвестициялық саясатының қазіргі жағдайына талдау жасаған. Мақалада инвестициялық саясатты жетілдіру бойынша іс-шаралар кешені ұсынылған.

Түйінді сөздер: инвестициялар, машина жасау кешені, мемлекеттік саясат INVESTMENT POLICY OF THE MACHINE-BUILDING COMPLEX OF

KAZAKHSTAN N.D. Esmagulova*1, S.T. Okutaeva2, Zh.Z. Baymukasheva3

1 L.N. Gumilyov Eurasian National University, Astana, Kazakhstan 2 S.Seifullin Kazakh AgroTechnical university, Astana, Kazakhstan

3S.Baishev Aktobe University, Aktobe, Kazakhstan e-mail: [email protected]

Summary: The article describes the main indicators characterizing the investment trend in Kazakhstan in recent years. The authors analyzed the current state of investment in mechanical engineering of the Republic of Kazakhstan. The article deals with a set of measures to improve investment policy.

Key words: investment, machine-building complex, state policy

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

105


МРНТИ 06.71.15 УДК 339.3

ОБЕСПЕЧЕНИЕ КОНКУРЕНТОСПОСОБНОСТИ РОЗНИЧНЫХ ПРЕДПРИЯТИЙ НА ОСНОВЕ ДИФФЕРЕНЦИАЦИИ БИЗНЕСА

Ж.Т .Кожамкулова1, Т.Нұрманбет*2

1,2Казахский национальный университет имени аль-Фараби, г. Алматы, Казахстан e-mail: [email protected]

Аннотация. В статье изучаются вопросы обеспечения конкурентоспособности

предприятий на основе уникальных стратегий развития. Рассмотрено понятие дифференциации бизнеса. Выявлена взимосвязь конкурентоспособности и дифференциации бизнеса. Отмечено, что данная взаимосвязь прослеживается по результатам реализации стратегии дифференциации. Проведен анализ современного состояния и особенностей развития рынка розничной торговли в Республике Казахстан. Изучено влияние мировых изменений в сфере розничной торговли на деятельность казахстанских предприятий, занимающихся ритейлом. Особое внимание авторами уделяется применению технологии бенчмаркинга казахстанскими предприятиями. Авторами делается акцент на необходимости применения новых технологий дифференциации бизнеса, которые позволят сблизить онлайн и офлайн модели розничной торговли и создадут совершенно новый опыт работы с потребителями. В заключении сделаны выводы о необходимости дифференциации бизнеса для обеспечения успешной деятельности предприятий и их конкурентоспособности.

Ключевые слова: конкурентоспособность, конкурентные преимущества, уникальные стратегии развития, дифференциация бизнеса, розничная торговля.

Введение. Проблема повышения и развития конкурентоспособности

хозяйствующих субъектов во всех отраслях экономики является актуальной. В результате процесса глобализации и трансформации экономических систем формируется высокая конкуренция не только на уровне государств, стремящихся занять передовые позиции в мировой экономике, но и отдельных отраслей, которые стремятся выйти за пределы национальных экономик. Поэтому предприятиям недостаточно просто следовать стандартным правилам ведения бизнеса, им необходимо разрабатывать собственную уникальную конкурентную стратегию, основанную на особых способах выделения среди конкурентов. В данном случае дифференциация бизнеса может быть эффективным способом добиться успеха в отрасли.

До настоящего времени такие вопросы, как изучение понятия «дифференциация бизнеса», его взаимосвязь с конкурентоспособностью остаются малоисследованными. Также требуется анализ особенностей дифференциации бизнеса на казахстанском рынке розничной торговли в условиях общемировых тенденций развития и создания нового информационного пространства, где бизнесу необходимо придать особую привлекательность и тем самым повысить его конкурентоспособность.

Методы. При проведении анализа была использована официальная статистика по рынку розничной торговли, метод сравнительного анализа, изучались методы маркетинговых исследований. Теоретико-методологической основой исследования послужили труды зарубежных и отечественных ученых.

Результаты и обсуждение. В трудах Ф. Эджуорта, А. Маршалла, А. Курно, Дж. Робинсона, Э. Чемберлена, П. Сраффы, У. Джевонса представлены практические подходы исследования стратегии дифференциации [1]. Отметим, что большей частью изучаются вопросы дифференциации продукта. Последнее, как это отмечается в экономической литературе, «вытекает из многих условий: особенности конструкции, форма и окраска,

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/


106


упаковка, оригинальная реклама, наконец, особая торговая марка; особый набор услуг, сопровождающий реализацию данного продукта, персональные свойства продавца; конкретное местоположение торгового предприятия» [2].

Изучение же вопросов дифференциация бизнеса в отечественных исследованиях не имеет широкого рассмотрения. В зарубежных же источниках понятие «дифференциация бизнеса» относится к двум основным типам конкурентных стратегий, которые могут использовать компании, чтобы идентифицировать себя на рынке.

Дифференциация бизнеса означает, что бизнес или бренд идентифицируется на рынке, предлагая уникальные функции, преимущества, услуги или другие элементы в зависимости от особенностей и возможностей бизнеса. Эта стратегия означает определение основных характеристик товара, которые являются важными для потребителей при совершении покупки. Затем компанией проводится проектирование продуктов, услуг или других предложений, которые наилучшим образом соответствовали бы этим характеристикам. Стратегия дифференциации является более затратной, поскольку требует больших денежных средств, чтобы придать уникальность бизнесу [3].

Взаимосвязь дифференциации бизнеса и конкурентоспособности прослеживается по результатам реализации стратегии дифференциации. Эта взаимосвязь представлена на рисунке 1.

Рисунок 1 – Взаимосвязь конкурентоспособности предприятия и дифференциации

бизнеса Примечание - составлено авторами Из рисунка 1видно, что стратегия дифференциации, создавая лояльность к бренду со

стороны потребителей, снижает чувствительность к цене, тем самым она может защитить предприятие от конкурентного соперничества. Дифференциация приводит к росту чистой прибыли, которая может способствовать снижению остроты проблемы издержек, формированию уникального и эксклюзивного имиджа, что позволит предприятию повысить конкурентоспособность за счет создания входных барьеров.

Анализируя работу розничных сетей, можно отметить, что конкуренция при формировании стратегий является ключевым фактором. Сложность выявления конкурентных позиций предприятий-участников рынка розничной торговли, заключается в трудности выявления всех конкурентов предприятия.

Проведен анализ отечественного рынка розничной сети относительно соотношения торговых рынков и розничных сетей. Как отмечается по данным Forbes, в 2011 году,

Стратегия дифференциации бизнеса

Повышение лояльности к бренду

Снижение чувствительности к цене

Снижение конкурентного давления

Повышение конкурентоспособности

Стратегия дифференциации бизнеса

Увеличение чистой прибыли

Снижение издержек

Формирование уникального имиджа

Повышение конкурентоспособности

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

107


впервые официальная статистика показала, что половина розницы в Казахстане приходится на рынки. Однако, по мнению наблюдателей, доля рынков в общем розничном товарообороте больше — около 70%. Оставшуюся треть оборота делят между собой сетевые магазины — 20% и 10% приходится на несетевые магазины [4].

Изучение показало, что в настоящее время наблюдается некоторое изменение соотношения данных категорий участников розничного рынка. На рисунке 2 представлены данные статистического анализа, где указано количество рынков (базаров) и розничных сетей по Республике Казахстан.

Рисунок 2 - Количество розничных торговых рынков и розничных сетей в

Республике Казахстан Примечание - составлено авторами на основании источников [5, 6] Из рисунка 2 видно, что с каждым годом число торговых рынков уменьшается: в

2010 году в Казахстане их было 829, в 2015 – 746, а в 2016-м – 758. Таким образом, их количество с 2010 по 2016 годы сократилось примерно на 9%. Наряду с этим количество розничных сетей на 2016 год составило 129 262 предприятия. Отметим, что за анализируемый период эта категория предприятий выросла на 7%.

Эти данные показывают, что торговля находится на стадии перехода к более цивилизованным формам, методам и стандартам продаж. Шаг за шагом современные торговые сети вытесняют открытые рынки. Известно, что для нашей страны базары являются характерным местом торговли. Их сокращение, а также наметившиеся тенденции применения в деятельности отечественных предприятий новых форм работы, свидетельствуют о серьезных изменениях в развитии ритейла Казахстана.

В мировой практике также наблюдается смена торговых форматов. Так, только за последнее десятилетие экспансия торговых ТНК привела к тому, что во всех развивающихся странах резко выросла рыночная доля сетевого сектора розничной торговли [7].

Отметим, что в Казахстане на данный момент крупнейшими компаниями, представляющими сектор продовольственного сетевого ритейла являются: «Ramstore», «INTERFOOD», «Metro». Региональный рынок представлен локальными розничными сетями, сосредоточенными в определенных городах: «Small» (Алматы), «Рубикон» (Павлодар), «Астыкжан» (Астана), «Magnum» (Алматы, Караганда), «Южный» (Караганда) и прочие.

Таким образом, рынок розничной торговли Республики Казахстан представлен как местными, так и иностранными торговыми предприятиями. Но крупные предприятия, с внушительной долей рынка, отсутствуют.

шт. 600

800

1000

2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

829 818 796 777 752 746 758

Количество розничных торговых рынков

шт.

0

50 000

100 000

150 000 122 298 129 262

Количество розничных сетей

шт.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

108


Анализ также показал, что на отечественном рынке наблюдается одновременно и банкротство розничных предприятий. Так, в 2010 году около 500 компаний объявили о своем банкротсве. На данный момент с рынка исчезли такие сети, как «Арзан», «Вестер», «Sm-маркет», «7-я» и «2х2», «Green», при этом оставив невыплаченными долги перед поставщиками. Эксперты считают, что проблемы ритейлеров заключаются в слабости бизнес-моделей их проектов при входе на рынок [8].

Такая же тенденция наблюдается и на мировом рынке. Так в 2015 году лучшие американские розничные торговцы, такие как Macy's, JCPenny, Kmart, Walmart, Gap, Sears и т. д., закрыли более 6 000 магазинов по всей Америке. В последующие годы число закрытых магазинов только возросло. Существует комбинация нескольких факторов, лежащих в основе этих массовых закрытий. Думается, что быстрый рост электронной торговли или онлайн покупки, по-видимому, являются основным фактором. Из-за смещения предпочтений клиентов от офлайн-покупок к онлайн-магазинам, ведущие розничные компании меняют свои взгляды на традиционный магазин. Сближение этих двух розничных моделей (офлайн и онлайн) создаст совершенно новый опыт работы с клиентами, который является цифровым, простым и дифференцированным [9].

В таких условиях разработка стратегии дифференциации становится необходимым условием для успеха бизнеса. Например, лидер мирового ритейла Wal-Mart использует стратегию дифференциации для достижения успеха, создавая продукт или услугу, уникальные для клиентов. Независимо от того, является ли эта функция реальной или же просто находится в голове клиента, последние должны верить, что им предлагают что-то особенное. Продукты должны продаваться таким образом, чтобы клиенты чувствовали, что это эксклюзивно для магазина. Wal-Mart добился этой стратегии, предлагая уникальные гарантии и имидж бренда. Клиенты Wal-Mart полагают, что им предоставляется что-то, что не предлагает ни один из конкурентов магазина [10].

Подобной стратегии начинают придерживаться представители розничной торговли на казахстанском рыке. Но их немного. Например, компания INTERFOOD открыла свой первый супермаркет в 1996 году в Алматы для ценителей качественных продуктов и настоящих гурманов. С самого начала командой единомышленников двигало желание предложить покупателю только самое лучшее, качественное и по справедливой цене. Так они пришли к решению импортировать продукты напрямую из Европы от лучших известных немецких производителей. Благодаря партнерству с EDEKA и другими европейскими компаниями, лидерами в области производства качественных продуктов питания, команде компании «INTERFOOD» удалось воплотить задуманное на казахстанском рынке. На данный момент компания расширила сферу деятельности и занимается ритейлом, управлением торговыми центрами, дистрибуцией и оптовой торговлей [11].

Стратегия, которую компания выбрала на момент создания, а также дальше развивала, работает. Но в силу постоянно меняющихся предпочтений потребителей необходимо использование новых технологий для обеспечения конкурентоспособности. Уникальный опыт работы с клиентами - лучший способ обеспечить устойчивый рост бизнеса, особенно в высококонкурентных отраслях. Компании «INTERFOOD» необходимо проводить дифференцированный клиентский опыт посредством интеграции электронной коммерции в свою модель розничной продажи и превращать безразличие или отсутствие удовлетворения в радость и восторг. Это приведет к тому, что у нее будет лояльная клиентская база на собственных каналах доставки. Они в свою очередь предоставят возможность повысить рыночную долю предприятия.

Благодаря интеграции цифровых технологий в розничные магазины, возможна правильная, в реальном масштабе времени, оценка и мониторинг местных ресурсов. Даже если конкретный продукт недоступен в местном магазине розничного бренда, клиенты могут по-прежнему размещать заказ в Интернете, и покупатель получает продукт из любого другого ближайшего магазина. Эта стратегия гарантирует, что клиент может совершать покупки из общенационального инвентаря компании и забирать товар из местного магазина.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

109


Для эффективного определения уникальной торговой стратегии развития, розничным предприятиям необходимо проводить маркетинговые исследования, так называемый ритейл-мониторинг. Он является недорогостоящим методом исследования и предоставляет преимущества в развитии розничной деятельности: систематический, циклический и постоянный мониторинг (а это является одним из основных принципов его осуществления) дает возможность отслеживать удовлетворенность клиентов предоставляемыми услугами. В конечном счете, это позволяет выявить критические точки в развитии предприятия и сформировать необходимую программу лояльности. Постоянность проведения подобных исследований позволит создать информационную базу мониторинга розничной деятельности. Дальнейший анализ собранной информации за ряд лет позволит выявить закономерности, динамику развития, узкие места и в то же время преимущества. Использование устойчивых конкурентных преимуществ для дальнейшего роста - это один из основных путей привнесения уникальности в свою деятельность.

Заключение. Дифференциация бизнеса является эффективной стратегией достижения конкурентных преимуществ и создания прочных позиций. Ее реализация позволит получать предприятию прибыль больше среднеотраслевого уровня. При правильном использовании стратегии дифференциации бизнеса, предприятие может достичь высокого уровня продаж и прибыли даже на высококонкурентном рынке. Дифференциация бизнеса позволяет сократить прямую конкуренцию. Она также предоставляет предприятию возможность стать «мини-монополистом», устанавливая желаемый уровень цен, который может покрыть все затраты и обеспечить требуемую рентабельность продаж.


1 Носова М.Ю. Взаимосвязь и взаимовлияние дифференциации товара и конкурентоспособности фирмы на отраслевых рынках в трансформируемой экономике. // Автореферат диссертации на соискание ученой степени кандидата экономических наук. - Челябинск, 2009. – 26с.

2 Лымарь Е.Н. Конкуренция и монополия в условиях рыночной экономики // Вестник Челябинского государственного университета. – 2008. - №01 (102). - Экономика. Выпуск 13. – С. 42-55.

3 Kokemuller N. Differentiated Business Strategies . [Электронный ресурс]. - URL: http://smallbusiness.chron.com/differentiated-business-strategies-20638.html

4 Воротилов А. Технологии в розницу. [Электронный ресурс]. - URL: https://forbes.kz/finances/markets/tehnologii_v_roznitsu

5 Количество торговых рынков. - Официальный сайт статистического департамента РК. Официальная статистическая информация (по отраслям). Внутренняя торговля [Электронный ресурс]. – URL: http://stat.gov.kz

6 Сеть магазинов розничной торговли по продаже потребительских товаров по областям. - Официальный сайт статистического департамента РК. Официальная статистическая информация (по отраслям). Внутренняя торговля [Электронный ресурс]. - URL: http://stat.gov.kz

7 Reardon T. «Proactive fast-tracking» diffusion of supermarkets in developing countries: implications for market institutions and trade // Journal of Economic Geography. - 2007. - №7. - Р. 399 - 431.

8 Арбузова С. Не учли. [Электронный ресурс]. - URL: https://www.kursiv.kz/dopolnitelnye-razdely/tendencii-weekly/not-take-into-account/

9 Hiiemaa K. Retail Store Differentiation in 2016. [Электронный ресурс]. - URL: //https://erply.com/retail-store-differentiation-in-2016/

10 Thompson А. Competitive Strategies for Wal-Mart. [Электронный ресурс]. - URL: https://bizfluent.com/list-7456440-competitive-strategies-wal-mart.html

11 Официальная страница компании ТОО СКГП «INTERFOOD». [Электронный ресурс]. - URL: https://www.facebook.com/pg/Interfoodkz/about/

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

http://smallbusiness.chron.com/differentiated-business-strategies-20638.html

http://stat.gov.kz/

http://stat.gov.kz/

https://www.kursiv.kz/dopolnitelnye-razdely/tendencii-weekly/not-take-into-account/

https://plus.google.com/114733398471662338295?rel=author

https://erply.com/retail-store-differentiation-in-2016/

110


БИЗНЕСТІ ДИФФЕРЕНЦИАЦИЯЛАУ НЕГІЗІНДЕ БӨЛШЕК САУДАМЕН АЙНАЛЫСАТЫН КӘСІПОРЫНДАРДЫҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН

ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ Ж.Т .Кожамкулова1, Т.Нұрманбет*2

1,2әль-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті, Алматы қ., Қазақстан e-mail: [email protected]

Түйін: Мақалада бірегей даму стратегиялары негізінде кәсіпорындардың бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету мәселелері, бизнесті дифференциациялау тұжырымдамасы, сондай-ақ бәсекеге қабілеттілік пен бизнестің дифференциациясы арасындағы байланыс қарастырылған. Қазақстан Республикасындағы бөлшек сауда нарығының ахуалы мен ерекшеліктері, жаһандық үрдістердің және бөлшек сауда өзгерістерінің қазақстандық бөлшек сауда кәсіпорнындарына әсері сипатталған. Авторлар бизнесті дифференциациялаудың жаңа технологияларын қолдану қажеттілігіне ерекше назар аударады. Қорытындысында кәсіпорынның табысты жұмысын және оның бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін бизнесті дифференциациялау қажеттілігі туралы тұжырымдар жасалған.

Түйін сөздер: бәсекеге қабілеттілік, бәсекелестік артықшылықтар, дамудың бірегей стратегиялары, бизнесту дифференциалциялау, бөлшек сауда.

COMPETITIVENESS OF RETAIL ENTERPRISES BASED ON BUSINESS

DIFFERENTIATION Zh.T.Kozhamkulova1, T.Nurmanbet*2

1,2Kazakh National University al-Farabi, Almaty, Kazakhstan e-mail: [email protected]

Summary. The article describes the issues of ensuring the enterprises competitiveness on the basis of unique development strategies. The notion of business differentiation is considered. The relationship between competitiveness and differentiation of business is revealed. It is noted that this relationship is traced by the results of the differentiation strategy implementation. The analysis of the current state and features of development of the retail trade market in the Republic of Kazakhstan is carried out. The impact of global changes in the retail trade on Kazakhstan's retail enterprises has been studied. The authors pay special attention to using of benchmarking technology by Kazakhstani enterprises. he authors focus on the need to apply new business differentiation technologies that will bring online and offline retail models closer together and create completely new experience with consumers. Finally, conclusions about the need to differentiate the business to ensure the successful operation of the enterprise and its competitiveness were drawn.

Key words: competitiveness, competitive advantages, unique development strategies, business differentiation, retail trade.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/



111


МРНТИ 06.71.07 ӘОЖ 338.43

АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҚ КӘСІПОРЫНДАРЫНДАҒЫ МАЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ ӨНІМДЕРІНІҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІЛІГІН

ТАЛДАУ

Г.К. Лухманова1, С.Е. Абдықалық2, М.С. Орысбаева3 1,2,3І. Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университеті,

Талдықорған қ., Қазақстан e-mail: [email protected]

Аңдатпа. Мақалада 2015-2017 жылдар аралығындағы Қазақстан Республикасы

ауыл шаруашылық кәсіпорындарындағы мал шаруашылығы өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігі бойынша мәселелері қарастырылған.

Бәсеке ауыл шаруашылық кәсіпорындары үшін маңызды фактордың бірі болып табылатыны айтылған, сонымен қатар, өнімнің бәсекеге қабілеттілігі ауыл шаруашылық кәсіпорындарының бәсекеге қабілеттілігін анықтайтын негізгі көрсеткіші ретінде көрсетілген. Ауыл шаруашылығының бәсекеге қабілеттілігін айқындайтын бірқатар ерекшеліктері мен факторлар тобы айқындалған. Ауыл шаруашылық кәсіпорындарының бәсекеге қабілеттілігі азық-түлік тәуелсіздігінің деңгейіне; сұраныс пен ұсыныс бойынша ішкі азық-түлік нарығын теңдестіруіне, жедел технологиялық және инвестициялық қайта өндіруіне; ауыл шаруашылығы өнімдері сапасын арттыруына; әлеуметтік тұрақтылық пен халықтың тұрмыс деңгейі өсуіне тәуелділігі ерекше аталған.

Қазақстан бойынша үш жылғы ауыл шаруашылығының барлық санаттарындағы, соның ішінде, ауыл шаруашылық кәсіпорындарының мал шаруашылығы өнімдерінің өндіру және өткізу көлеміне егжей-тегжей талдау жүргізілген. Ауыл шаруашылық кәсіпорындарындағы мал шаруашылығы өнімдеріне талдау жүргізу барысында, жыл сайын өнім көлемдерінің артуы байқалған, сонымен қатар, ауыл шаруашылық кәсіпорындар өнімдерін бәсекеге қабілеттілігін арттыру жолдары анықталған.

Түйінді сөздер: ауыл шаруашылығы, ауыл шаруашылық кәсіпорындары, бәсеке, бәсекеге қабілеттілік, мал шаруашылығы өнімдері.

Кіріспе. Экономиканың басқа салаларымен салыстырғанда ауыл шаруашылығы

саласының көптеген айырмашылықтары бар және оның бәсекеге қабілеттілігін талдау ауыл шаруашылық саласының ерекшеліктерін ескере отырып жүргізіледі. Экономиканың өзге салаларының бәсекеге қабілеттілігін бағалау үшін қолданылатын әдістерді ауыл шаруашылығының бәсекеге қабілеттілігін анықтау үшін қолдануға мүмкіндік бермейтін бірқатар ерекшеліктері бар олар: ауыл шаруашылық саласының төмен рентабельділігі, ұдайы өндірістік циклдің ұзақтығы және салынған қаражаттардың өзін-өзі ақтау мерзімінің ұзаққа созылуы, табиғи-климаттық жағдайларға байланысты шаруашылық қызмет нәтижесін болжаудың қиындығы және ауыл шаруашылық өндірісі үдерісінде қоршаған ортаға зиян келтірілмеуі, сонымен қатар адам денсаулығына қауіпсіз өнім өндірілуі.

Жалпы бәсекеге қабілеттілікті анықтайтын факторлар – экономикалық әлеует және экономиканың өсу қарқыны, өндіріс тиімділігі, халықаралық еңбектің бөлінуінде қатынасуы, ішкі рыноктың серпінділігі мен сыйымдылығы, ғылым мен техниканың даму деңгейі, техникалық жетістіктерді игеру қарқыны, қаржылық жүйенің айқындылығы мен икемділігі, экономиканы мемлекеттік реттеудің ықпалы, еңбек ресурстарының біліктілік деңгейі мен олармен қамтамасыз етілуі, әлеуметтік-экономикалық және ішкі саяси ахуал болып табылады [1].

Ауыл шаруашылық саласының бәсекеге қабілеттілігін анықтайтын факторлар тобын да атап көрсетуге болады: аграрлық стратегия және саясат, жалпы мемлекеттік

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

112


экономикалық шаралар, агроөнеркәсіптік кешеніндегі құқықтық жағдайы және заңнамалық реттеу, ауыл шаруашылық кәсіпорынының өзіндік шаралары, өндірістік-өткізу қызметінің нәтижелілігін қамтамасыз ететін факторлар және бәсекеге қабілеттілікті күшейтуді қамтамасыз ететін, шаруашылық жүргізудің әлеуметтік-экономикалық нәтижелері. Ауыл және мал шаруашылықтарының қандай саласын болса да дамытуға қолайлы. Агроөнеркәсіп кешенінде негізгі бағыт егін және мал шаруашылықтарын дамытуға ерекше мән берілген, сондықтан осы салаларда бәсекеге қабілетті өнім өндіру басты мақсат болуда [2].

Ауыл шаруашылық саласындағы өнімдердің бәсекеге қабілеттілігін жетілдіру үшін ауыл шаруашылық санаттарының бірі ауыл шаруашылық кәсіпорындарын басты назарға алу қажет. Ауыл шаруашылық санаттарына ауыл шаруашылығы кәсіпорындары, шаруа қожалықтары және үй шаруашылығы кіреді. Ауыл шаруашылығы кәсіпорындарына мемлекеттік шаруашылықтар мен соның базасында құрылған кәсіпорындар, ұжымдық шаруа кәсіпорындары, серіктестік, акционерлік қоғам, агрофирмалар және тағыда басқа кәсіпорындар мен ұйымдардың қосалқы шаруашылықтары жатады.

Зерттеу әдістері. Зерттеу нысаны ретінде ауыл шаруашылық кәсіпорындарындағы 2015-2017 жылдардағы мал шаруашылығы өнімдерінің жеке түрлерін өндіру және оларды өткізу динамикалары қарастырылып, аталмыш көрсеткіштер бойынша талдаудың топтастыру және салыстыру тәсілдері қолданылды.

Нәтижелер мен талқылаулар. Экономикада ауыл шаруашылық кәсіпорындары үшін маңызды фактордың бірі болып бәсекелестік табылатыны белгелі. Отандық экономикада ғана емес әлемдік экономикада да кеңінен зерттелуді қажет ететін мәселелердің бірі де осы ауыл шаруашылық кәсіпорының бәсекеге қабілеттілігі. Ауыл шаруашылық кәсіпорынның бәсекеге қабілеттілігі оның нарықтық бәсеке жағдайларына бейімделу мүмкіндігі мен серпінін сипаттайды. Ауыл шаруашылық саласының өніміне, соның ішінде, ауыл шаруашылығының негізгі санаты болып табылатын ауыл шаруашылығы кәсіпорындарының өнімдеріне деген сұраныстың өсуі ауыл шаруашылығы кәсіпорындары өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігіне оң ықпалын тигізеді. Ал, өнімнің бәсекеге қабілеттілігі - ауыл шаруашылық кәсіпорындарының бәсекеге қабілеттілігін анықтайтын негізгі көрсеткіш болып табылады. Бәсекеге қабілеттілікті айқындау мақсатында Қазақстан бойынша 2015-2017 жылдардағы ауыл шаруашылық кәсіпорындарындағы мал шаруашылығы өнімдерінің көлеміне талдау жүргізілді (кесте 1).

Кесте 1 Ауыл шаруашылық кәсіпорындары 2015-2017 жылдардағы мал шаруашылығы

өнімдерінің жеке түрлерін өндіру

Мазмұны Шаруашылықтардың барлық

санаттары соның ішінде: ауыл шаруашылығы

кәсіпорындары 2015 жыл 2016 жыл 2017 жыл 2015 жыл 2016 жыл 2017 жыл

Мал мен құстың шаруашылықта сойылғаны немесе союға өткізілгені (тірідей салмақта), тонна

1 701 642,8 1 701 750,4

1 794 001,9 287 955,4 307 483,4 353 209,4

Пайызбен (℅) 100 16,9 18 19,7 Мал мен құстың шаруашылықта сойылғаны немесе союға өткізілгені (сойылған салмақта), тонна 960 422,8 960 583,8

1 017 581,6 205 197,0 218 931,4 252 646,9

Пайызбен (℅) 100 21,4℅ 22,8℅ 24,8℅

Сиыр сүтi, тонна 5 299 966,4 5 300 014,2

5 459 386,6 263 013,9 317 107,4 357 376,8

Пайызбен (℅) 100℅ 5 6 6,5

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

113


Кестенің жалғасы Тауық жұмыртқасы, мың дана

4 731 473,4 4 739 385,7

5 085 169,2

3 474 815,6

3 471279,9

3 847089,6

Пайызбен (℅) 100 73,4 73,2 75,6 Қырқылған қой жүні, тонна 37 672,5 37 330,5 37 894,2 1 680,3 1 698,3 1 689,8 Пайызбен (℅) 100 4,5 4,55 4,46 Ірі терілер, дана 2 702 088 2 704 503 2 846 439 93 157 105 643 115 423 Пайызбен (℅) 100 3,5 3,9 4,05 Ұсақ терілер, дана 7 853 571 7 860 445 8 001 384 114 343 183 240 158 015 Пайызбен (℅) 100℅ 1,45℅ 2,3℅ 2℅ Қозы терілері, данан 7 477 7 059 10 675 7 327 5 392 7 560 Пайызбен (℅) 100 98 76,4 70,8

Ескерту: [3,4,5] әдебиеттер негізінде құрастырылған Қазақстандағы шаруашылықтардың барлық санаттарында 2015 жылдың

қорытындысы бойынша тірідей салмақтағы мал мен құстың шаруашылықта сойылғаны немесе союға өткізілгені 1 701 642,8 тоннаны құраған, оның ішінде ауыл шаруашылығы кәсіпорындарындағы тірідей салмақтағы мал мен құстың шаруашылықта сойылғаны немесе союға өткізілгені 287 955,4 тоннамен 16,9℅-ды құраған. 2016 жылда 1 701 750,4 тонна болған, оның ішінде, ауыл шаруашылық кәсіпорындарының үлесі 307 483,4 тоннамен 18℅-ды құраған. 2017 жылда барлық санаттарда 1 794 001,9 тонна болса, соның ішінде, ауыл шаруашылық кәсіпорындарының үлесі 353 209,4 тоннамен 19,7℅-ды құрады [3,4,5].

Қазақстандағы шаруашылықтардың барлық санаттарында 2015 жылдың қорытындысы бойынша сойылған салмақтағы мал мен құстың шаруашылықта сойылғаны немесе союға өткізілгені 960 422,8 тонна болған. Оның ішінде, ауыл шаруашылық кәсіпорындарының үлесі 21,4℅-бен 205 197,0 тоннаны құраған. 2016 жылы 960 583,8 тонна болған, оның ішінде, ауыл шаруашылық кәсіпорындарының үлесі 218 931,4 тоннамен 22,8℅-ды құраған. 2017 жылда барлық санаттарда 1 017 581,6 тонна болса, соның ішінде, ауыл шаруашылық кәсіпорындарының үлесі 252 646,9 тоннамен 24,8℅-ды құраған.

2015 жылы шаруашылықтардың барлық санаттары бойынша сауылған сиыр сүтiнің көлемі 5 299 966,4 тонна болған, оның 5℅-ы (263 013,9 тонна) ауыл шаруашылық кәсіпорындарындағы сауылған сиыр сүтi. 2016 жылы 5 300 014,2 тонна болып, оның 6℅-ын(317 107,4 тонна) ауыл шаруашылығы кәсіпорындарындағы сауылған сиыр сүтiнің көлемі құраған. 2017 жылы бұл көрсеткіш 5 459 386,6 тонна болса, оның ішінде ауыл шаруашылық кәсіпорындарындағы сауылған сиыр сүтi 357376,8 тонна(6,5℅)[3,4,5].

2016 жылы шаруашылықтардың барлық санаттары бойынша қойдан қырқылған жүн көлемі 37 330,5тонна болған, оның 4,55℅-ын яғни, 1 698,3 тоннасын ауыл шаруашылығы кәсіпорындарындағы қойдан қырқылған жүн көлемі құраған. 2017 жылы бұл көрсеткіш 37 894,2 тонна болған, оның 1 689,8 тоннасын яғни, 4,46℅-ын ауыл шаруашылық кәсіпорындарындағы қойдан қырқылған жүн көлемі құраған.

2015 жылы шаруашылықтардың барлық санаттары бойынша алынған тауық жұмыртқалары саны 4 731 473,4 дананы құраған, оның 73,4℅-ын 3 474 815,6 дананамен ауыл шаруашылық кәсіпорындарынан алынған тауық жұмыртқалары құраған. 2016 жылы 4 739 385,7 мың дана болған, оның ішінде ауыл шаруашылық кәсіпорындарынан алынған тауық жұмыртқалары саны 3 471279,9 мың данамен 73,2℅-ды құраған. Бұл көрсеткіш барлық санаттарда 2017 жылы 5 085 169,2 мың дананы құраса, соның ішінде ауыл шаруашылық кәсіпорындарынан алынған тауық жұмыртқалары саны 3 847089,6 мың данамен 75,6℅-ын құраған.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

114


2015 жылы ауыл шаруашылық кәсіпорындарынан, шаруа немесе фермер қожалықтарынан және жұртшылық шаруашылықтарынан алынған ірі терілердің көлемі 2 702 088 дана болған, оның ішінде ауыл шаруашылық кәсіпорындарынан алынған ірі терілердің көлемі 93 157 данамен 3,5℅-ды құраған. 2016 жылы 2 704 503 дана болған оның ішіндегі ауылшаруашылық кәсіпорындарының үлесі 105 643 данамен 3,9℅ болған. 2017 жылда барлық санаттар бойынша алынған ірі терілердің көлемі 37 894,2 дана болып, оның 4,05℅-ын 115 423 данамен ауыл шаруашылық кәсіпорындарынан алынған ірі терілердің көлемі құраған.

Ауыл шаруашылық кәсіпорындары өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігін ауыл шаруашылығы кәсіпорындары өнімінің өткізілу көлемімен байланыстыруға болады. Сол себепті де, соңғы үш жылдағы ауыл шаруашылығы кәсіпорындарымен өткізілген мал шаруашылығы өнімдеріне яғни, мал мен құстың барлық түрлерінің тірідей салмақта союға өткізілгені, өткізілген сиыр сүтi, өткізілген тауық жұмыртқалары, өткізілген ірі терілер, өткізілген ұсақ терілер көлемдеріне жекелеген талдаулар төменде көрсетілген.

Республика бойынша 2015 жылғы мал мен құстың барлық түрлерінің тірідей салмақта дайындау ұйымдарына өткізілгені 6 184,3 тонна болған, ал 2016 жылда 6138,4 тонна болса, 2017 жылы 6 663,2 тоннаға жеткен. 2015 жылы қайта өңдеу кәсіпорындарына мал мен құстың барлық түрлерінің тірідей салмақта өткізілгені 28 477,7 тонна ал, 2016 жылы 29 849,3 тонна болса, 2017 жылы 35 717,3 тоннаға артқан (кесте 2).

Кесте 2 Қазақстан Республикасы бойынша 2015-2017 жылдарғы мал мен құстың барлық

түрлерінің тірідей салмақта союға өткізілгені, тонна

Өткізілген Азық-түлік мақсатына

қайта өнделді дайындау

ұйымдарына қайта өңдеу

кәсіпорындарына

қоғамдық тамақтандыру және сауда желісі арқылы

экспортқа

2015 6 184,3 28 477,7 223 609,5 7 156,5 15 190,3 2016 6138,4 29 849,3 230375,7 4 261,2 15173,6 2017 6 663,2 35 717,3 260 335,1 3 933,3 17 948,4

Ескерту: [3,4,5] әдебиеттер негізінде құрастырылған. 2015 жылы мал мен құстың барлық түрлерінің тірідей салмақта қоғамдық

тамақтандыру және сауда желісі арқылы өткізілгені 223 609,5 тонна, 2016 жылы 230375,7 тонна болса, 2017 жылы 260 335,1 тоннаға жеткен. Экспортқа өткізілгендері 2015 жылы 7 156,5 тонна болған, 2016 жылы 4 261,2 тонна, ал 2017 жылы 3 933,3 тоннаға төмендеген. Азық-түлік мақсатына қайта өнделгені 2015 жылы 15 190,3 тонна болса, 2016 жылы 15173,6 тоннаны, 2017 жылы 17 948,4 тоннаны құраған [3,4,5].

Ал, Республика бойынша дайындау ұйымдарына өткізілген сиыр сүтiнің көлемі 2015 жылы 1 218,0 тонна болса, 2016 жылы 5 275,6 тоннаға артқан, 2017 жылы 2 832,9 тонна болып, өткен жылмен салыстырғанда төмендеген. Қайта өңдеу кәсіпорындарына, ұйымдарына өткізілген сиыр сүтi 2015 жылы 185 460,9 тонна болса, 2016 жылы 190 094,5 тонна болған, 2017 жылы 215 228,2 тоннаға өскен (кесте 3).

Кесте 3 Қазақстан Республикасы бойынша 2015-2017 жылдардағы өткізілген сиыр сүтi, тонна

Өткізілген Өнді-рістік

тұтыну

Азық-түлік мақсатына

қайта өнделді

дайындау ұйымдарына

қайта өңдеу кәсіп-

орындарына

қоғамдық тамақтандыру және сауда желісі

арқылы

2015 1 218,0 185 460,9 24 993,2 44 394,2 6 574,8 2016 5 275,6 190 094,5 38 863,4 72 393,0 7 082,7 2017 2 832,9 215 228,2 47 925,6 89 864,8 1 512,3

Ескерту: [3,4,5] әдебиеттер негізінде құрастырылған.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

115


2015 жылы қоғамдық тамақтандыру және сауда желісі арқылы өткізілген сиыр сүтi 2015 жылы 24 993,2 тонна болса, 2016 жылы 38 863,4 тоннаны құраған, 2017 жылы бұл көрсеткіш 47 925,6 тонна болған. Өндірістік тұтынуға 2015 жылы 44 394,2 тонна, 2016 жылы 72 393,0 тонна, 2017 жылы 89 864,8 тонна жіберілген. 2015 жылы азық-түлік мақсатына қайта өнделген сиыр сүтi 6 574,8 тоннаны, 2016 жылы 7 082,7 тоннаны, 2017 жылы 1 512,3 тоннаны құраған.

Еліміз бойынша 2015 жылы қайта өңдеу кәсіпорындарына өткізілген тауық жұмыртқаларының саны 5 962,1 мың дана, 2016 жылы 9 548,7 мың дана, 2017 жылы 17 181,7 мың дана болған. Сауда желісі және қоғамдық тамақтандыру желісі арқылы өткізілген тауық жұмыртқаларының көлемі 2015 жылы 3 190 192,6 мың дана болған, 2016 жылы 3 178 156,3 мың данаға төмендеген, 2017 жылда 3 368 248,7 мың дана болып артқан. Экспортқа өткізілген тауық жұмыртқалары 2015 жылы 46 109,4 мың дананы, 2016 жылы 68 105,3 мың дананы, 2017 жылы 109 471,9 мың дананы құраған. Бұл көрсеткіштер 4 кестеде берілген.

Кесте 4

Қазақстан бойынша 2015-2017 жылдардағы өткізілген тауық жұмыртқалары, мың дана

Өткізілген

Өндірістік тұтыну

Азық-түлік мақсатына

қайта өнделді

қайта өңдеу кәсіпорындарына

сауда желісі және қоғамдық тамақтандыру желісі арқылы

экспортқа

2015 5 962,1 3 190 192,6 46 109,4 57 085,9 7 936,4 2016 9 548,7 3 178 156,3 94 107,8 68 105,3 6 634,0 2017 17 181,7 3 368 248,7 109 471,9 122 775,5 22 129,2

Ескерту: [3,4,5] әдебиеттер негізінде құрастырылған. Өндірістік тұтынуға берілген тауық жұмыртқаларының саны 2015 жылы 57 085,9

мың дана болған, 2016 жылы 68 105,3 мың данаға өскен, 2017 жылы 122 775,5 мың данаға жеткен. Азық-түлік мақсатына қайта өнделгені 2015 жылда 7 936,4 мың дананы, 2016 жылы 6 634,0 мың дананы ал, 2017 жылы 22 129,2 мың дананы құраған.

2015 жылы дайындау ұйымдарына өткізілген ірі терілер көлемі 16 455 дананы, 2016 жылы 17 730 дананы, 2017 жылы 13 685 дананы құраған. Қайта өңдеу кәсіпорындарына өткізілген ірі терілер көлемі 2015 жылда 1 693 дананы, 2016 жылы 5 377 дананы, 2017 жылы 4 053 дананы құраған. Сауда желісі арқылы өткізілген ірі терілер саны 2015 жылы 33 035 дана болған, 2016 жылы 41 022 дана ал, 2017 жылы 48 376 дана болған (кесте 5).

Кесте 5

Қазақстан бойынша 2015-2017 жылдардағы өткізілген ірі терілер көлемі, дана

Өткізілген


қайта өңдеу кәсіпорындарына сауда желісі арқылы

2015 16 455 1 693 33 035 2016 17 730 5 377 41 022 2017 13 685 4 053 48 376

Ескерту: [3,4,5] әдебиеттер негізінде құрастырылған. Қазақстан бойынша 2015 жылдағы дайындау ұйымдарына өткізілген ұсақ терілер

көлемі 8 736 дананы, 2016 жылы 13 597 дананы, 2017 жылы 35 798 дананы құраған. Қайта

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

116


өңдеу кәсіпорындарына өткізілген ұсақ терілер көлемі 2015 жылы 4 728 дана, 2016 жылы 6 775 дана болған (кесте 6).

Кесте 6 Қазақстан бойынша 2015-2017 жылдардағы өткізілген ұсақ терілер көлемі, дана

Мазмұны Өткізілген


қайта өңдеу кәсіпорындарына сауда желісі арқылы

2015 8 736 4 728 29 432 2016 13 597 6 775 73 817 2017 35 798 - 44 792

Ескерту: [3,4,5] әдебиеттер негізінде құрастырылған. Сауда желісі арқылы өткізілген ұсақ терілер саны 2015 жылда 29 432 дана болған,

2016 жылы 73 817 данаға өскен, 2017 жылы 44 792 данаға төмендеген. Ал, 2017 жылдағы Қазақстан бойынша дайындау ұйымдарына өткізілген қой жүнінің көлемі 182,7 тоннаны, қайта өңдеу кәсіпорындарына өткізілген қой жүнінің көлемі 121,5 тоннаны құраса, сауда желісі арқылы өткізілгені 555,2 тоннаға тең болған.

Ауыл шаруашылық кәсіпорындарындағы мал шаруашылығы өнімдеріне талдау жүргізе келе, жыл сайын ауыл шаруашылық кәсіпорындарындағы өнім көлемдерінің артып келе жатқандығын байқаймыз. Алайда, әлемдік нарыққа өз еліміздің ауыл шаруашылық кәсіпорындарындағы мал шаруашылығы өнімдерін шығару үшін және басқа дамыған елдермен бәсекеге түсу үшін әліде бір қатар факторлар кері әсерлерін тигізуде. Ауыл шаруашылық кәсіпорындарының өнімдеріне әсер ететін факторлар ретінде топырақтық-климаттық жағдайларды, басқа да табиғи құбылыстарды, жауын-шашындар мен климаттық жағдайларды айтуға болады. Себебі олар, ауыл шаруашылығының дақылдық өнімдерінің өнімділігіне тікелей әсер етеді.

Жалпы ауыл шаруашылығының соның ішінде, ауыл шаруашылық кәсіпорындарының өнімдерін бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін:

- топырақтың құнарлылығын арттыру шараларын жасау, егістік алқабын және ауыл шаруашылығы жайылымдарының алқабын көбейту, ауыл шаруашылық қызметті сапалы түрде жүзеге асыру үшін су ресурстарының жеткілікті деңгейде болуын қамтамасыз ету;

- ауыл шаруашылық кәсіпорындарының жұмысшылардың біліктілігін арттыру курстарын ұйымдастыру және ауыл шаруашылық кәсіпорындарын білікті мамандармен, жұмыс күштерімен қамтамасыз етіп, еңбек өнімділігін арттыру;

- бүгінде, ауыл шаруашылық кәсіпорындарының техникаларының тозу деңгейі 70-80%-ды құрайды, сондықтан ауыл шаруашылығының негізгі өндірістік қорларын жаңарту және механизация деңгейін арттыру қажет.

- ауыл шаруашылық кәсіпорындарының субъектілері үшін лизинг, несие алудың қолжетімді талаптары мен төмен пайыз мөлшерлерін және инвестициялық тартымдылықты арттыру шараларын ұйымдастыру, саланың технологиялық және инновациялық әлеуетін арттыру қажет.

Сондай-ақ, қаражат салымдарының экономикалық тиімділігін арттыруға ауыл шаруашылығы мен АӨК-нің басқа да салаларын интенсификациялау негізінде өндіріс көлемін арттыру, өнім сапасын арттыру мен олардың өндірушіден тұтынушыға дейінгі аралықтағы барлық кезеңдегі жоғалтуларын қысқарту және өндірісте өнімді өндірудің өзіндік құнын азайтуға әсер етеді [6].

Сонымен қатар, ауыл шаруашылық саласындағы стратегиялық жоспарлаудың заманауи әдістерін енгізу, болашақта сұранысқа ие және бәсекеге қабілетті өнім алу үшін қазіргі уақытта қандай салымдар салу керектігін алдын-ала болжауды жүргізу, ұйымның қызметінің күшті және әлсіз жақтарына талдау жасау, дұрыс маркетинг жүргізу, басқару сапасын арттыру және тұрақты дамудың оңтайлы бағыттарын айқындау;

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

117


- ауыл шаруашылық саладағы өнімнің жеке түрлерінің бәсекелестікке қабілеттілігін арттыру және аталмыш өнімдердің экспорттық әлеуетінің импорт жағынан жоғары болуын қамтамасыз ету;

- ауыл шаруашылығының бәсекеге қабілеттілігін қалыптастырушы факторлар ретінде, тұтынушылар сұранысын, қайта өңдеу үшін сұраныс, қайта сату үшін көтерме сұраныс, маусымдық сұраныс деңгейін арттыру және оларды ынталандыру, тауар жеткізуші желілерді дамыту қажет.

Қорытынды. Аталмыш, кәсіпорындарының бәсекеге қабілеттілігін арттыру үшін ең алдымен қолайлы топырақ-климаттық жағдайларын, білікті кадрлардың және еңбек ресурстарының жеткілікті болуын, ауыл шаруашылық ұйымдарында мал шаруашылығы мен егін шаруашылығы өнімдерінің өңделу проблемалары мен инвестициялық тартымдылықты жүзеге асыру жолдарын, сондай-ақ, инновациялық технологияны тарту мен материалдық-техникалық базаны жаңғырту және әлеуметтік-өндірістік инфрақұрылымды жетілдіру, ресурстарды үнемдейтін технологияларды енгізу тәсілдерін ескеру қажет етеді.

Сонымен қатар, ауыл шаруашылығы болжамсыз өзгерістердің әсеріне барынша тап болатын экономикалық сала екені белгілі. Осыған орай, дамудың заманауи үдерістері ауыл шаруашылық саласындағы тәуекелдің барлық түрін барынша азайтуды да қажет етеді. Сондай-ақ, ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірушілер құрғашылық және ауыл шаруашылық дақылдарының шықпай қалу тәуекелінен көбірек сақтандыру, өсімдік және мал шаруашылығына заманауи технологияларды енгізу, саланың табиғи-климаттық жағдайға тәуелділігін төмендету шараларын іске асыру керек. Ұсынылған ұсыныстарды жүзеге асыратын болсақ әлемдік нарықта ауыл шаруашылық кәсіпорындарындағы мал шаруашылығы өнімдерінің бәсекеге қабілеттілігін арттыру мүмкінідігіне ие бола аламыз.

Әдебиеттер тізімі: 1 Г. И. Джемпеисова Қазақстан экономикасының тұрақты дамуының негізі

ретіндегі инновациялық әлеуетінің талдауы// КАЕУ Хабаршысы.- №3. - 2011.- Б. 41-46. 2 Л.Т. Жаналиева, Ш.Т.Қадырбек Жамбыл облысының азық - түлік қауіпсіздігін

қамтамасыз етуде АӨК индустриялды - инновациялық дамыту қажеттілігі мен жүзеге асыру жолдары// ТАРМУ хабаршысы.- №2. -2017.- Б. 94-98.

3 Статистика бюллетені. Ауыл, орман, аңшылық және балық шаруашылығы. 2015 жыл: Қазақстан Республикасы Ұлттық Экономика Министрлігі Статистика комитеті. [Электрондық ресурс]. - URL: http://stat.gov.kz/faces/wcnav_externalId/publBullS3-2015?_afrLoop



6 Г.Е. Жунисбекова. ҚР ауыл шаруашылығы саласының инвестициялық тартымдылығын арттыру мүмкіндіктері // «Жас ғалымдардың агроөнеркәсіп кешенінің индустриалды - инновациялық дамуына қосқан үлесі» жас ғалымдардың халықаралық ғылыми - практикалық конференциясының материалдар жинағы. ІІ том. - Алматы, Қазақ ұлттық аграрлық университеті, 2016 жыл. - Б. 267-270.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

http://stat.gov.kz/faces/wcnav_externalId/publBullS3-2015?_afrLoop





118


АНАЛИЗ КОНКУРЕНТОСПОСОБНОСТИ ПРОДУКЦИИ ЖИВОТНОВОДСТВА В СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННЫХ ПРЕДПРИЯТИЯХ

Г.К. Лухманова1, С.Е. Абдыкалык2, М.С. Орысбаева3

e-mail: [email protected] 1,2,3Жетысуский государственный университет им. И.Жансугурова,

г. Талдыкорган, Казахстан Резюме. В статье рассматриваются вопросы конкурентоспособности продукции

животноводства в сельскохозяйственных предприятиях, производимой в Республике Казахстан за 2015-2017 годы. Показано, что конкуренция является одним из важнейших факторов для сельскохозяйственных предприятий, а конкурентоспособность продукции рассмотрена как ключевой показатель конкурентоспособности сельскохозяйственных предприятий. Изложен ряд особенностей и факторов, определяющих конкурентоспособность сельскохозяйственных предприятий Казахстана. Отмечено, что конкурентоспособность сельскохозяйственных предприятий зависит от степени продовольственной независимости; внутренней продовольственной сбалансированности рынка по спросу и предложению, быстрого технологического, и инвестиционного воспроизводства; повышения качества сельскохозяйственной продукции; социальной стабильности и роста уровня жизни населения. Проведен детальный анализ объема выпуска и производства продукции животноводства во всех категориях сельского хозяйства, в том числе в сельскохозяйственных предприятиях Казахстана за три года. Выявлено, что при анализе продуктов животноводства на сельскохозяйственных предприятиях происходит ежегодный рост объемов продукции, а также определены способы повышения конкурентоспособности сельскохозяйственных предприятий.

Ключевые слова: сельское хозяйство, сельскохозяйственные предприятия, конкуренция, конкурентоспособность, продукция животноводства.

ANALYSIS OF THE COMPETITIVENESS OF LIVESTOCK PRODUCTS IN AGRICULTURAL ENTERPRISES

G.K. Lukhmanova1, S.E. Abdykalyk2, M.S. Orysbayeva3

1,2,3 Zhetysu state university named arter I.Zhansugurov, Taldykorgan, Kazakhstan e-mail: [email protected]

Summary. The article discusses the competitiveness of livestock products in agricultural enterprises produced in the Republic of Kazakhstan for 2015-2017. It is shown that competition is one of the most important factors for agricultural enterprises, and the competitiveness of products is considered as a key indicator of the competitiveness of agricultural enterprises. A number of features and factors that determine the competitiveness of Kazakhstan's agricultural enterprises are outlined. It was noted that the competitiveness of agricultural enterprises depends on the degree of food independence; domestic food balance of the market for supply and demand, rapid technological, and investment reproduction; improving the quality of agricultural products; social stability and the growth of living standards of the population. A detailed analysis of the volume of output and production of livestock products in all categories of agriculture, including in agricultural enterprises in Kazakhstan for three years. It is revealed that when analyzing livestock products in agricultural enterprises, the annual growth of production volumes occurs, and ways of increasing the competitiveness of agricultural enterprises are determined.

Key words: agriculture, agricultural enterprises, competition, competitiveness, livestock products.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

119


МРНТИ 06.71.63 УДК 338: 504

ЗАРУБЕЖНЫЙ ОПЫТ ТРАНСФОРМАЦИИ ТРАДИЦИОННОЙ ЭКОНОМИЧЕСКОЙ СИСТЕМЫ В «ЗЕЛЕНУЮ» ЭКОНОМИКУ

К.О. Нургалиева

Научно-исследовательский институт инновационной экономики Университет Международного бизнеса (UIB)

г. Алматы, Казахстан e-mail:[email protected]

Аннотация. В статье раскрывается зарубежный опыт трансформации

традиционной экономической системы в «Зеленую» экономику. Раскрывается опыт Америки, Нидерландов, Японии, России, Казахстана в области «зеленой» экономики.

Важным отличием «зеленой» экономики» является ее трансформационная ориентация на экономическую и экологическую устойчивость, справедливость и получение социальных выгод. Это касается расширения цели экономики за пределами роста как такового и более широкого круга долгосрочных проблем благосостояния человека и экосистем. Это предполагает также преобразование экономических систем и предположений, на которых они находятся. Несмотря на мнения авторитетных органов, таких как ООН и Коалиция «Зеленая» экономика, способствующих такому подходу, в Казахстане пока еще не так много активных сторонников подобного направления, кроме нескольких экологических НПО и отдельных активистов.

Эффективно функционирующий инновационный механизм озеленения предприятий производственной сферы нужно воспринимать как социально-экономического гаранта стабильного передового развития региона, стимуляции его естественного и экономического прогресса и инвестиционной деятельности.

Ключевые слова: инновация, экономика, зарубежный опыт, зеленная экономика, экономическая система.

Введение. Казахстан реализует Концепцию перехода к «зеленой» экономике.

Поскольку в развитых европейских странах, Японии, США добились в этом направлении значительных успехов и финансовых выгод, необходимо изучить их опыт и эффективно применять в нашей стране.

Зарубежные исследователи выделяют следующих лидеров «зеленых» инвестиций, направляемых на экологически ориентируемые мероприятия государственные бюджетные средства:

- Китай – 22300 млн евро; - Япония – 12300 млн евро; - Республика Корея – 9300 млн евро; - Франция – 5700 млн евро; - Дания – 700 млн евро; - Бельгия – 118, 8 млн евро. Как показывает исследование зарубежного опыта, многие страны достигли

определенных успехов в этом направлении. Так, США, сохраняя для будущих поколений природные ресурсы страны, несмотря

на их эффективное использование, повышают уровень торгового дефицита. Методы исследования. Данное исследование базируется на данных

библиометрического анализа научных публикаций. Поиск литературы был выполнен в базе данных Scopus, Google и GoogleScholarс использованием «зеленой экономики" в качестве ключевого слова в названии, ключевых словах или резюме документов. В результате поиска

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

120


была собрана как научная так и неакадемическая литература (отчеты неправительственных организаций и компаний, документы по политике и т. д.).

Среди источников преобладают тематические глобальные исследования такие как Зеленый барометр экономики, Оценка оценок окружающей среды Европы «Зеленая экономика», Измерение национальных показателей в зеленой экономике GGEI 2016, а также некоторые исследования, описывающие развитие «зеленой» экономики в некоторых рыночных странах и в Республике Казахстан.

Практическая часть исследования построена на сравнительном анализе РК и некоторых рыночных стран по таким показателям, как энергоемкость ВВП, выбросы CO2 на единицу ВВП, Индекс экологических показателей (EPI).

Результаты и обсуждения. В этом случае заслуживает внимания опыт по переработке отходов населения в Цюрихе (Швейцария). В городе отсутствуют свалки и мусорные полигоны, они запрещены. 160 различных контейнеров позволяют населению города рассортировать свои отходы по их видам (стекло, пластик, бумага, дерево и пр.). Не рассортированные отходы должны помещаться в пакеты стоимостью по 1,5 евро в специальные контейнеры.

Как известно все природные ресурсы являются исчерпаемыми, не возобновляемыми. Солнечная и ветряная виды энергии являются восполнимыми и не выделяют вредных веществ. Так как ветровые электростанции работают шумно, Европейский союз установил законодательно предел допустимого шума. Эти электростанции не должны превышать установленные пределы шума в любое время дня и ночи.

В рейтинге экологической эффективности Республика Казахстан занимает 101 место из 180 стран, уступая не только странам с развитой рыночной экономикой, но и таким развивающимся странам как Россия, Туркменистан, Азербайджан, Армения, Белоруссия (рисунок 1).

Рис 1. Рейтинг стран по индексу экологических показателей в 2018 году

В то же время Казахстан привержен национальным и международным действиям

по достижению экологических целей на пути к долгосрочному устойчивому росту. Правительством страны предприняты меры по совершенствованию нормативно-правовой базы для решения проблем использования возобновляемых ресурсов, повышения

87,4

2

83,9

5

80,5

1

79,8

9

78,6

4

78,3

9

78,3

7

76,9

6

74,6

9

72,1

8

71,1

9

66,1

64,9

8

63,7

9

62,3

3

62,0

7

54,8

6

54,5

6

50,7

4

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

121


энерго/эффективности и сокращения выбросов парниковых газов (ПГ). Так, для решения вопросов, связанных с изменением климата и устойчивым развитием, был принят ряд правовых актов, таких, как Экологический кодекс Республики Казахстан, «Концепция перехода «к зеленой» экономике», Закон об энергосбережении и энерго/эффективности и Закон о поддержке Использование возобновляемых источников энергии. В настоящее время Казахстан пересматривает свою систему торговли квотами: с 1 января 2018 года вступил в действие новый национальный план распределения квот на выбросы парниковых газов на 2018-2020 годы.

Сообщество планеты ведет исследования по переходу к «зеленой» экономике, получив определенные результаты за последние четверть века. Так, Европейский союз (ЕС) формирует свою экологическую политику в двух временных интервалах:

- стратегия «Европа-2020», рассчитанная на период 2020-2030 годы, включающая специфические и стратегические цели в области природной среды;

- долгосрочные социальные цели на период до 2050 года. Конечно, поставленные задачи требуют значительных финансовых вложений для

реализации принципов «зеленой» экономики. К примеру, они варьируются от 300 до 400 млрд. долл. В год в 2010-2020 годы для сокращения выбросов парниковых газов, с дополнительными суммами инвестиций в размере 9,3 триллиона долл. Между 2010 и 2050 годами. В таблице 1 представлен диапазон инвестиционных потребностей, связанных с энергетикой. Таблица 1

Диапазон инвестиционных потребностей для зеленого роста, связанных с энергетикой Объект финансирования Требуемый капитал $ Источник (примечание)

Для адаптации развивающихся стран к изменению климата и смягчению последствий

100 миллиардов в год к 2020 году

Рамочная конвенция ООН об изменении климата (2010) Канкунские решения

Водная инфраструктура Программа: Инфраструктура ОЭСР до 2030 года (принято в 2007 году)

Сценарий Международного энергетического агентства «Голубая карта» по уменьшению вдвое выбросов CO2 к 2050 году

300-400 млрд. в период между 2010-2020 годами, до 750 млрд. к 2030 году, более 1,6 триллиона в год с 2030 года до 2050 года

Международное энергетическое агентство (2010)

Потребности в чистой энергии должны ограничить глобальное потепление <2 ° C

500 миллиардов в год к 2020 году

Всемирный экономический (2010 год)

Инвестиции для энергетической трансформации (строительство+ дополнительные потребности)

65 триллионов к 2050 году или 1,6 триллиона в год

Обзор мирового экономического и социального положения в 2011 году

Внедрение «устойчивого роста»

0,5-1,5 трлн. в год к 2020 году до 3-10 трлн в год к 2050 году

Всемирный бизнес совет по устойчивому развитию (2010 год)

Примечание: составлено автором на основе источника [3].

В январе 2016 года на ежегодном совещании Всемирного экономического форума в Давосе был определен размер инвестиций в инфраструктуру для обеспечения экономики с низким уровнем выбросов углерода. Размер приблизительно составил 6 триллионов долл.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

122


до 2030 года. Согласно Инициативе по климатической политике (2013г.) достижение чистой энергии к 2020 году потребует 5 триллионов долл. дополнительных инвестиций.

В 2010 году в Японии была принята The New Growth Strategy, направленная на развитие государства до 2020 года, в соответствии с которой рынок «зеленых» инноваций достигнет 500 млрд. долларов. Политика Японии ориентирована на экологичные технологии, товары и услуги. О высокой японской энерго/эффективности Международное энергетическое агентство (МЭА) отмечает, что на единицу ВВП затраты Японии составляют 1 единицу условного топлива, Европейского Союза - 1,9, США - 2, Китая - 8,7, России – 18[4].

В движении за «устойчивое развитие» далеко продвинулась Южная Корея, поскольку «зеленый» рост стал приоритетом долгосрочной стратегии государства. По данным ОЭСР, на создание экологически чистых видов транспорта, возобновляемых источников энергии, технологий переработки отходов Южная Корея направила 9,3 милд. евро. Кроме того, 19,3 милд. евро были потрачены на предоставление займов и сокращение налогов для бизнеса, занятого развитием скверов, посадкой деревьев, очисткой рек в городах страны.

В Объединенных арабских эмиратах принятая ориентированная на 9 лет долгосрочная программа «Видение ОАЭ-2021», в которую входят различные подпрограммы в области энергетики, сельского хозяйства, капиталовложений, экологии, направленные на улучшение благосостояния населения страны [5]. Эмират Дубай намерен завоевать лидерские позиции в мировом хозяйстве в сфере устойчивой экономики.

В Казахстане немало делается по озеленению страны, особенно в мегаполисах. Так, в столице Астане за 2018-2019 годы будут оформлены 18 скверов, появятся новые парки и бульвары, завершится строительство Ботнического сада, Линейного парка, будет реконструирован парк «Арай». В общей сложности на этих социально-культурных объектах будут установлены 85 детских игровых аттракционов, 115 спортивных тренажеров, 18 футбольных и баскетбольных полей и теннисных площадок, 17 км велодорожек, 30 фонтанных комплексов, 12 км беговых дорожек, 2 скейт площадки [6].

Инновационный проект представляет собой сложную систему взаимосвязанных элементов, направленных на реализацию определенных задач в направлении развития науки и техники. Однако следует отметить, что инновационный проект, эффективный для одного предприятия, может быть неэффективным для другого, поэтому при принятии решения о его реализации необходимо учитывать различные факторы, такие как местонахождение предприятия, уровень квалификации персонала, состояние имеющихся на предприятии ресурсов и тому подобное.

Опыт развитых стран, которые являются лидерами на мировом рынке, показал, что для стимулирования инновационной деятельности и увеличения объемов финансового обеспечения необходимо активное участие государственных органов власти в этом процессе. Для отечественных предприятий достаточно актуальным будет и активное использование налогового кредита [7].

Заключение. На основе исследования зарубежного опыта, на основании вышеизложенного ранее, на наш взгляд, необходимо следующее:

- субсидирование компаний для использования услуг консультантов для проведения аудита по энергетической эффективности и охране окружающей среды по опыту Нидерландов, Ирландии;

- интеграцию предприятий с высокой энергоемкостью с целью решения проблемы ресурсосбережения и охраны окружающей среды по опыту Финляндии;

- создать Агентство по энергетической эффективности, определить уровень предельного энергопотребления, чтобы проводить систематический контроль за политикой энергосбережения этой компании по опыту Болгарии;

- внедрять современные автоматизированные системы оценки, контроля и проведения мониторинга за уровнем энергетической эффективности по опыту Румынии;

- развивать экологическое мышление граждан Казахстана, начиная со школьной скамьи.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

123


Список использованной литературы: 1 Концепция перехода Республики Казахстан к устойчивому развитию на 2007-2024

годы. Указ Президента Республики Казахстан от 14 ноября 2006 года № 216. 2 Ecosystem and Human Well-being: Synthesis. MillenniumEcosystemAssessment

(2005).- р. 1. 3 European Environment Agency. Resource-efficient green economy and EU policies.

file:///C:/Users/Admi/Downloads/EEA%2002%202014%20Resource-efficient%20green%20economy%20and%20EU%20policies%20(1).pdf.

5 Развитие «зеленой» экономики ОАЭ https://dandubai.ru/news/razvitie-zelenoi-ehkonomiki-oae/.

6 Обзор государственной политики в Республике Казахстан в области энергосбережения и повышения энергоэффективности. – Брюссель, 2014. – 211.

7 Корженгулова А.А. научн.статья «Practice and assessment of financing of innovative projects in Kazakhstan» journal Espacios ISSN 0798-1015

ДӘСТҮРЛІ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖҮЙЕНІ "ЖАСЫЛ" ЭКОНОМИКАҒА ТРАНСФОРМАЦИЯЛАУДЫҢ ШЕТЕЛДІК ТӘЖІРИБЕ СІ

К.О. Нұрғалиева Инновациялық экономика ғылыми - зерттеу институтының директоры

Алматы қ., Қазақстан e-mail: [email protected]

Түйін. Мақалада дәстүрлі экономикалық жүйені «Жасыл» экономикаға трансформациялаудың шетелдік тәжірибесі қаралған. Америка, Нидерланд, Жапония, Ресей, Қазақстанның "Жасыл экономика" аймағындағы халықаралық тәжірибесі көрсетілген. "Жасыл экономиканың» негізгі ерекшелігі оның экономикалық және экологиялық тұрақтылыққа, әділдікке және әлеуметтік пайда алуға трансформациялық бағыттануы. Бұл экономика мақсатының шегінен тыс өсуне және неғұрлым ұзақ мерзімді адам әл-ауқаты және экожүйе проблемаларымен байланысты. Бұл сондай-ақ экономикалық жүйелер мен жорамалдардың түрленуін көздейді. Осындай тәсілге ықпал ететін БҰҰ-ы және "Жасыл" экономика Коалициясы беделді органдарға қарамастан, Қазақстанда әлі де бірнеше экологиялық ҮЕҰ және жекелеген белсенділерден өзге осы бағыттың жақтастары көп емес.

Түйінді сөздер: инновация, экономика, шетелдік тәжірибе, жасыл экономика, экономикалық жүйе

FOREIGN EXPERIENCE OF TRANSFORMATION OF TRADITIONAL ECONOMIC SYSTEM IN "GREEN" ECONOMY

К.О. Nurgaliyeva Research Institute of Innovative Economics University of International Business (UIB)

Almaty city, Republic of Kazakhstan e-mail: [email protected]

Summary. In article foreign experience of transformation of traditional economic system in "Zelennuyu economy" reveals. The international experience of America, the Netherlands, Japan, Russia, Kazakhstan in the field of "Green economy" reveals.

Important difference of "green" economy is his transformational orientation to economic stability, ecological sustainability, justice and obtaining social benefits. It concerns expansion of the purpose of economy outside growth per se and more wide range of more long-term problems of welfare of the person and ecosystems. It assumes also transformation of economic systems and the assumptions on which they are. Despite the authoritative bodies, such as UN and Green Coalition economy promoting such approach in Kazakhstan for the present there aren't a lot of active supporters of this direction, except several ecological NGO and certain activists.

Gardening of economic activity, effectively functioning innovative mechanism of gardening of the enterprises of the production sphere need to be perceived as the social and economic guarantor of stable advanced development of the region, stimulation of his natural and economic progress and investment activities.

Key words: innovation, economy, foreign experience, green economy, economic system.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

124


МРНТИ 06.77.64 УДК 331.526

АНАЛИЗ НЕСТАНДАРТНОЙ ЗАНЯТОСТИ НАСЕЛЕНИЯ

A.T. Oмаровa1, Г.К. Кишибекова*2 1Карагандинский экономический университет Казпотребсоюза, Караганда,

Казахстан, 2 Алматинский филиал Санкт-Петербургского Гуманитарного университета профсоюзов,

Алматы, Казахстан е-mail: [email protected]

Аннотация. Статья посвящена самостоятельной занятости населения в Казахстане. В статье рассматривается нестандартная занятость как следствие развития в Казахстане условий постиндустриальной экономики. Авторы обращают внимание на то, что использование работников в рамках нестандартных форм занятости имеет отрицательные последствия, так как нарушает их трудовые права и социальные гарантии. Среди направлений регулирования роста нестандартной занятости авторами предлагается сместить акценты в государственной политике занятости с мероприятий по борьбе с безработицей на меры по адаптации работников к новому экономическому укладу в экономике. Освещены основные группы самостоятельной занятости в Казахстане. Изучаются вопросы реализации программ «Дорожная карта занятости 2020» и «Развитие продуктивной занятости и массового предпринимательства на 2017 – 2021 годы». Проведен анализ самостоятельной занятости в Казахстане на основе методологических исследований. Изучены особенности развития и явлений самозанятости в Казахстане, обозначены проблемные вопросы данной занятости. Анализ выборочного исследования самостоятельной занятости проведен за 2005-2016 годы.

Ключевые слова: самозанятость, временная занятость, центр занятости, продуктивная занятость, непродуктивная занятость, рынок труда, безработица, рабочие места.

Введение. В мировой экономике наблюдается такой феномен, как самозанятость,

который трактуется не однозначно: с одной стороны – это люди, привлекающие иных работников, с целью получения собственной прибыли, с другой – люди, занимающиеся предпринимательской деятельностью исключительно для удовлетворения личных потребностей, тратящие получаемый доход на личные нужны.

Явление самозанятости достаточно широко распространено в современной экономике и имеет прочные корни в природе рынка, т.к., по мнению многих ученых, является «простейшей формой предпринимательства» и одним из статистических индикаторов предпринимательской активности[1].

Методы. В ходе исследования нами использовались методы дедукции, которые позволяют теоретически обосновать полученные индуктивным путем выводы, выявить их гипотетический характер и превратить в достоверные знания. Кроме того, использовались статистические методы исследования экономической конъюнктуры и др.

На современном этапе феномен самозанятости привлекает к себе больше внимания на рынке труда и исследователей в данной сфере. Оценку проявлений самозанятости провели в своих работах Н. Вишневская [1], Б. Мусаев [2], Д.Бектлеева, Г. Пестунова, Ж. Кулекеев. В то же время, изучение самозанятости и разработка предложений по регулированию этого явления в Казахстане ограничивается поверхностными оценками, которые в значительной степени обусловлены несовершенством методических основ определения масштабов этого явления и его динамики.

Результаты и обсуждение. Занятость населения является одним из главных индикаторов социально-экономического благополучия государства. Тенденции занятости

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

https://www.facebook.com/KEUKZ/


125


населения, их соответствие мировым трендам являются одним из главных индикаторов для оценки приближения Казахстана к уровню благосостояния развитых стран.

Проблемы занятости - одна из важнейших социально- экономических проблем, существующая всегда и везде. Она неразрывно связана с людьми, их трудовой деятельностью по созданию материальных и духовных благ и услуг [2].

В 2011 году Правительством РК была внедрена долгосрочная программа занятости именуемая «Дорожная карта занятости – 2020» [3]. Целью данной программы является повышение благосостояние населения и улучшение занятости, с целью определения эффективности данной программы. В 2016 году для повышения уровня жизни населения в стране введена новая программа «Развитие продуктивной занятости и массового предпринимательства на 2017 – 2021 годы» [4].

Для определения динамики считаем необходимым разделить интервал вышеназванного периода на 2 периода, До начала реализации программы необходим анализ занятости с 2005 до 2011 года и после начала реализации данной программы. следовательно и с 2011 по 2016 годы (Таблица 1).

Таблица 1 – Прирост занятого населения по регионам Республики Казахстан

Регионы Казахстана

Прирост занятости

2005-2011гг.,%


2011-2016гг.,%


2005-2016 гг., %

Среднегодовой прирост за 2005-

2016гг., % РК +11,7 +3 +17,7 +1,6

Стабильный рост занятости Мангистауская +20,5 +21,9 +63,3 +5,7 Атырауская +22,2 +10,1 +41,2 +3,7 Актюбинская +11,7 +3,2 +20,4 +1,8 Алматинская +13,1 +9,5 +32,1 +2,9

Умеренный рост занятости ЮКО +16,4 +1,5 +22,3 +2,0 Кызылординская +9,6 +3 +20,3 +1,8 Жамбылская +23 -10 +11,8 +1,07 ЗКО +8,4 +1,1 +9,6 +0,8 Акмолинская +8,5 -0,4 +9,2 +0,8 Павлодарская +11,8 4 +7,8 +0,7

Отрицательный рост занятости ВКО +4 -4,6 -2 -0,1 Костанайская +0,1 -3,7 -3,6 -0,3 СКО -1,7 -12,4 -16,8 -1,5 Карагандинская +2,6 -6,2 -26,9 -2,4 Примечание: составлено авторами на основе данных Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан: http://stat.gov.kz/ [5-6]

Приведенная таблица 1 наглядно демонстрирует, что уровень занятости составил на

2005 год составил 91,8%, тогда как в 2016 году данный показатель составляет 95%. Если сравнивать со странами ОЭСР процент к численности занятых составляет 67,2% [6].

В первый период между 2005 и 2011 гг. занятость Казахстана росла в среднем на 11,7 процента, при этом было создано более - 1,05 млн. новых рабочих мест.

Во втором периоде 2011-2016гг., не наблюдалось активной политики занятости, при количестве занятых 8 553,4 млн. человек в 2016 году, средний прирост за период 2011-2016гг. составил - 3%, при этом было создано более - 252 тысячи новых рабочих мест.

Более того, большинство новых рабочих мест было создано в относительно

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

126


непродуктивных сервисных отраслях, в то время как создание рабочих мест в промышленных районах остановилось.

Для более глубокого представления занятости населения РК имеет смысл рассмотреть основные виды экономической деятельности РК и занятость населения по основным отраслям экономики (Рисунок 2).

Рисунок 2 – Занятое население по основным видам экономической деятельности (%). Примечание: составлено авторами на основании источника: http://stat.gov.kz/ [5-6]

Далее рассмотрим количество самостоятельно занятых на рынке труда Казахстана. В

Законе Республики Казахстан «О занятости населения» от 6 апреля 2016 г. № 482-V под самостоятельно занятыми понимаются физические лица из числа индивидуально занятых производством (реализацией) товаров, работ и услуг для получения дохода, членов производственных кооперативов, неоплачиваемых работников семейных предприятий (хозяйств) и работодателей, использующих труд наемных работников (Таблица 2).

Таблица 2 - Самостоятельно занятое население по регионам Республики Казахстан

тысяч человек

2005 2011 2016

Прирост 2011 /2005 гг., %

Прирост 2016 /2011 гг., %

Прирост 2016 /2005 гг., %

Средне- годовой прирост за 2016/ 2005г, %

Республика Казахстан 2620,4 2 720, 2 2 210,5 3,8 -18,7 -15,6 -1,4

Регионы с высоким ростом самостоятельной занятости Мангистауская 13,4 22, 1 14, 0 64,9 -36,4 4,4 0,4 Жамбылская 213,6 289,2 225,9 35,3 -21,9 5,7 0,5

Кызылординская 117,7 121,8 121,6 3,4 -0,1 3,3 0,3 ЮКО 492,6 534,2 502,7 8,4 -5,8 2 0,1

-20

-10

0

10

20

30

40

50

60

70

80

Структура 2005гг.

Структура 2011гг.

Структура 2016г.

Структурные сдвиги

2016/2005гг.

32,4 26,4

16,1

-16,3

12,2 11,5 12,7

0,5

55,3 61,9

71

15,7

Сельское, лесное и рыбное хозяйство

Промышленность

Сфера услуг

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

http://stat.gov.kz/

127


Продолжение таблицы Регионы со средним ростом самостоятельной занятости

ЗКО 120,8 126,3 118,1 4,5 -6,4 -2,2 -0,2 Акмолинская 171,0 175,0 146,9 2,3 -16 -14 -1,2 Алматинская 330,5 396,7 279,9 20 -29,4 -15,3 -1,3

ВКО 253,5 236,2 200,9 -6,8 -14,9 -20,7 -1,8 Костанайская 221,0 221,5 169,0 0,2 -23,6 -23,5 -2,1 Павлодарская 99,0 97,1 69,4 -1,9 -28,5 -29,8 -2,7 Атырауская 44,0 33,0 30,1 -25 -8,8 -31,5 -2,8

Регионы с низким ростом самостоятельной занятости Актюбинская 128,5 111,0 78,8 -13,6 -29 -38,6 -3,5

СКО 161,8 132,6 91, 6 -18 -30,9 -43,3 - 3,9 Карагандинская 184,3 130,9 73,2 -28,9 -44,1 -60,2 -5,4

Примечание: составлено авторами на основе данных Комитета по статистике Министерства национальной экономики Республики Казахстан: http://stat.gov.kz/ [5-6]

Таблица 2 наглядно демонстрирует численность самозанятого населения с 2005 по

2016 годы, которая имеет тенденцию к снижению (–15,6%), среднегодовой прирост за 11 лет составил (-1,4%). Можно отметить, что за первый период с 2005 по 2011 год происходило увеличение количества самозанятых на 3,8%, тогда как во втором периоде с 2011 по 2016 год тенденция изменения количества самозанятых уменьшилась (– 18,7%).

По состоянию на 2016 год около 13,6% самозанятых, что составляет 301217 человек, считались «непродуктивными», данный показатель уменьшился по сравнению с 2005 (–38,5%) примерно в три раза.

Однако большая часть рабочей силы работает в условиях относительно непродуктивной самозанятости (доход ниже прожиточного уровня).

Непродуктивно занятые являются, наряду с безработными и лицами, входящими в целевые группы населения, целевой группой в рамках реализации «Дорожной карты занятости – 2020», для которой предусмотрены различные инструменты поддержки и помощи. К ним относятся: обеспечение занятости через развитие инфраструктуры и жилищно-коммунального хозяйства; стимулирование предпринимательской инициативы; обучение и содействие в трудоустройстве и переселении. Непродуктивная самозанятость сосредоточена в наименее образованных сегментах населения.

Большая часть населения, работающего в условиях непродуктивной самозанятости, живет в сельской местности. На сельское хозяйство приходится половина всего самозанятого населения в Казахстане, при этом самозанятое население занимает две три всех рабочих мест в сельском хозяйстве. Самозанятость в Казахстане сосредоточена в сельской местности и за пределами нефтяных и столичных регионов государства.

Заключение. 1. В Казахстане число самозанятых составляет 27 % в численности занятых, при

доле сельскохозяйственной занятости 17,2% от числа занятых, что является положительной динамикой.

2. Реализуемые государственные программы «Дорожная карта занятости-2020», «Дорожная карта бизнеса – 2020» и др. не дают должных результатов, для существенных сдвигов в пользу рынка труда.

3. За 2013-2016 год произошел резкий скачок количества непродуктивно занятых с 38,5% в 2013 году до 13.6%. Данное обстоятельство говорит о возросшем внимании государства и реализации государственных программ к насущной проблеме. Несмотря на все усилия государства, большая часть работающего населения, в условиях непродуктивной самозанятости, живет в сельской местности.

Явление самозанятости представляет собой достаточно распространенный феномен,

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

http://stat.gov.kz/

128


как в странах с развитой экономикой, так и с развивающейся. Если в первом случае это, в основном, добровольно избранная самозанятость в рентабельных видах экономической деятельности, то во втором случае, чаще всего, это достаточно веское свидетельство низкотехнологичного уровня экономики и отсутствия рабочих мест в наемной занятости.

Список использованной литературы: 1 Вишневская Н. Самозанятость в переходных экономиках // МЭ и МО.– 2013.–

№10. –С. 58–68. 2 Мусаев Б.А. Нестандартная занятость как форма реализации условий нового

экономического уклада // Интернет-журнал «Науковедение» Том 9, No2(2017) http://naukovedenie.ru/PDF/59EVN217.pdf (доступ свободный). Загл. с экрана. Яз. рус., англ.

3 Дорожная карта занятости - 2020 4 Программа развития продуктивной занятости и массового предпринимательства

на 2017 – 2021 годы 5 Официальный сайт Министерства труда и социальной защиты населения

Республики Казахстан: http://www.enbek.gov.kz/ 6 https://data.oecd.org/emp/employment-rate.htm#indicator-chart

ХАЛЫҚТЫҢ СТАНДАРТТЫҚ ЕМЕС ЖҰМЫСБАСТЫЛЫҒЫН ТАЛДАУ

A.T. Oмаровa1, Г.К. Кишибекова 2* 1Қазтұтынуодағы Қарағанды Экономикалық Университет,

Қарағанды, Қазақстан 2 Санкт-Петербург Гуманитарлық кәсіподақтар университетінің Алматы филиалы

е-mail: [email protected] Түйін. Мақала Қазақстанда халықтың өзін өзі жұмыспен қамту мәселесіне

арналған. Бұл мақалада Қазақстан экономикасының постиндустриалды даму шеңберіндегі стандарттық емес жұмысбастылық қарастырылады. Авторлар жұмысбастылықтың стандарттық емес формасында жұмыскерлерді пайдаланудың жағымсыз әсерге әкелетіндігіне мән береді, яғни олардың еңбек құқықтары және әлеуметтік кепілдігі бұзылады. Авторлармен стандарттық емес жұмысбастылық өсімін реттеу мақсатында жұмысбастылықтың мемлекеттік саясатына аса назар аудару ұсынылады, жұмыссыздықпен күресу барысында жұмыскерлердің жаңа экономикалық жағдайларға бейімдеу қажет. Өзін өзі жұмыспен қамту негізгі топтары жарықтандырылған. «Жұмыспен қамту Жол картасы 2020» және «2017 – 2021 жылдарға арналған жаппай кәсіпкерлік және жұмыспен қамту» бағдарламаларын іске асыру мәселелері зерттеледі. Әдістемелік зерттеу негізінде Қазақстанда өзін өзі жұмыспен қамтуда талдау жүргізілді. Қазақстанда өзін өзі жұмыспен қамтудың даму ерекшеліктері мен құбылыстары зерттелді, маңызды проблемалық сұрақтары белгіленді. өзін өзі жұмыспен қамтудың іріктеп зерттелуінің талдауы 2005-2016 жылдар аралығын қамтыды.

Түйінді сөздер: Өзін өзі жұмыспен қамту, уақытша жұмыспен қамту, жұмыспен қамту орталығы, жұмыспен нәтижелі қамтылуы, еңбек нарығы, жұмыссыздық, жұмыс орындары.

ANALYSIS OF NON-STANDARD PUBLIC EMPLOYMENT A.T. Omarova1, G. K. Kishibekova2*

1Karaganda Economic University of Kazpotrebsoyuz, Karaganda, Kazakhstan, 2 Almaty branch of the St. Petersburg Humanitarian University of Trade Unions,

Almaty, Kazakhstan. е-mail: [email protected]

Summary. The article is devoted to self-employment in Kazakhstan. The article considers non-standard employment as a consequence of the development of post-industrial economy in Kazakhstan. The authors draw attention to the fact that the use of workers within the framework of non-standard forms of employment has negative consequences, as it violates their labor rights and social guarantees. Among the directions for regulating the growth of precarious employment,

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

https://data.oecd.org/emp/employment-rate.htm#indicator-chart



129


authors suggest shifting the emphasis in the state employment policy from measures to combat unemployment to measures to adapt workers to a new economic order in the economy. The main groups of self-employment in Kazakhstan are covered. The issues of implementation of the programs "Road map of employment 2020" and "Development of productive employment and mass entrepreneurship for 2017 - 2021 years" are being studied. The analysis of independent employment in Kazakhstan on the basis of methodological researches is carried out. The features of development and self-employment phenomena in Kazakhstan are studied, and the problematic issues of this employment are indicated. The analysis of a sample study of self-employment had conducted in 2005-2016.

Key words: self-employment, temporary employment, employment center, productive employment, unproductive employment, labour market, unemployment, jobs.

МРНТИ 06.56.41 УДК 338

АНАЛИЗ ТЕОРЕТИЧЕСКИХ ПОДХОДОВ К ИННОВАЦИОННОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ В ЗДРАВООХРАНЕНИИ

Д.Т. Сапаралиев*1, Л.С. Спанкулова2, С.Джошибаев3

1,2 АО Университет «Нархоз», г.Алматы, Казахстан 3ТОО «Научно-клинический центр кардиохирургии и трансплантологии», г.Тараз,

Казахстан e-mail:[email protected]

Аннотация. В материалах данной статьи рассматриваются некоторые

теоретические подходы к инновационной деятельности в здравоохранении, в частности, через призму современных моделей экономического роста. Необходимость инновационной деятельности в здравоохранении Республики Казахстан обусловлена особенностями, вытекающими из его уникальной природы, так как инновации влияют на качество лечения людей и продолжительность жизни. С другой стороны, рынок медицинских услуг в стране функционирует по законам рыночной экономики.Авторы рассматривают методы более оптимального функционирования инновационных процессов в системе здравоохранения страны. Для этого необходима государственная инновационная политика, подразумевающая разработку и внедрение инновационных проектов на основе программно-целевых моделей.

Инновационная деятельность в здравоохранении обусловлена развитием медицинских технологий, наличием значительного количества научных достижений, позволяющих осуществлять качественное лечение, оптимально управлять бизнес процессами в медицинской отрасли, создавать новые медицинские технологии, обладающие конкурентными преимуществами.

Ключевые слова: инновационная деятельность, здравоохранение, инвестиции, инновации, оборудование.

Введение. Актуальность темы данной статьи обусловлена тем, что здравоохранение является очень важным социальным институтом страны, которому, с одной стороны, присуще приоритетное выполнение общественных функций, с другой стороны - функционирование в границах рыночной экономики.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/


130


Рынок медицинских услуг возник в Республике Казахстан после обретения независимости, распада социалистической системы хозяйствования и перехода к рыночным отношениям.

Экономические трудности, которые переживала страна в девяностые годы прошлого столетия, в значительной мере повлияли на развитие рынка медицинских услуг. Недостаток бюджетных средств заставил государство осуществить реформу системы здравоохранения Республики Казахстан. Предполагалось, что в соответствии с данной реформой, «рыночное здравоохранение» будет способствовать появлению на рынке медицинских услуг, кроме государственных организаций, большого количества частных коммерческих предприятий, свободно конкурирующих между собой, что приведет к более полному удовлетворению потребностей населения в медицинской помощи.

Однако, вместо оптимизации расходов на здравоохранение, нередко осуществлялось простое замещение бесплатного здравоохранения на платные медицинские услуги, вместо создания новых участников рынка медицинских услуг с привлечением инвестиций.

Вместе с тем, экономическая выгода от инвестиций для развития рынка медицинских услуг и отрасли здравоохранения в целом, была доказана в работах многих казахстанских ученых: Кулманова М.Е., Слажневой Т.И., Корчевского А.А., Оразгалиева Б.Д. [1].

Научная новизна заключается в проведении анализа теоретических подходов к инновационной деятельности в здравоохранении. Полученные результаты расширяют научные представления о взаимосвязи инвестиций и инноваций с использованием трехсекторной модели эндогенного роста.

Методы исследования, применяющиеся в данной статье для изучения взаимосвязи между инвестициями и инновациями – различные виды экономического моделирования, в частности применение моделей эндогенного роста.

Результаты и обсуждение. В любой отрасли экономики, в том числе и в здравоохранении, организациям необходима развитая инфраструктура. В лечебных учреждениях это означает оснащенность оборудованием, наличие квалифицированных медицинских кадров и создание условий внедрения инноваций, которые также являются приоритетными аспектами развития новых технологий.

Инновации в сфере здравоохранения направлены на повышение эффективности деятельности лечебных учреждений, эффективное использование фондов, внедрение инновационных технологий в связи с проведением научных разработок по различным видам оказания медицинской помощи больным на всех уровнях.

Результатом инновационной деятельности в здравоохранении является развитие медицинских технологий, научных достижений связанных с получением качественного лечения, оптимального управления процессами в медицинской отрасли, с созданием новых медицинских товаров, технологий или услуг, обладающих конкурентными преимуществами.

С.Ж. Сыпабеков, А.Н. Тулембаев, отмечают, что инновационная модель развития системы здравоохранения - симбиоз медицинской науки, системы непрерывного медицинского образования, международного партнерства с ведущими странами и научными центрами, государственно-частное партнерство [2]

По мнению российских ученых В.Н. Бабича и А.Г. Кремлева, для инновационного процесса необходима инвестиционная деятельность, которая подразумевает вложение средств для реализации инновационного проекта [3].

Инвестиции запускают механизм экономического роста и поэтому являются первичным фактором экономического роста. Рассмотрим процесс инноваций через призму современных моделей экономического роста. После работ А.Смита, Д.Рикардо, Т.Мальтуса сформировалась классическая модель экономического роста, которая под давлением критики сменилась неоклассической моделью, которая также подверглась критике ученых, что привело к экономическую науку формированию эндогенных моделей. Основой

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BC%D0%B8%D1%82,_%D0%90%D0%B4%D0%B0%D0%BC

https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B8%D0%BA%D0%B0%D1%80%D0%B4%D0%BE,_%D0%94%D0%B0%D0%B2%D0%B8%D0%B4

https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D0%BB%D1%8C%D1%82%D1%83%D1%81,_%D0%A2%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D1%81

https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%8D%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%BC%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%82%D0%B5%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F

https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%AD%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%BC%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9_%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%82

https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B5%D0%BE%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%81%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%8D%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%BC%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%B0%D1%8F_%D1%82%D0%B5%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F

https://ru.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%AD%D0%BD%D0%B4%D0%BE%D0%B3%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BC%D0%BE%D0%B4%D0%B5%D0%BB%D1%8C_%D1%8D%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%BE%D0%BC%D0%B8%D1%87%D0%B5%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B3%D0%BE_%D1%80%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B0&action=edit&redlink=1

131


современных моделей эндогенного роста является концепция Т. Шульца, утверждающая, что развитие – это инвестирование в человеческий капитал (образование, здравоохранение) и ликвидация бедности [4].

Лауреат Нобелевской премии, американский ученый Р. Солоу, автор макроэкономической модели экономического роста, писал, что технический прогресс и инновации являются источником роста экономики в долгосрочном периоде [5].

Согласно теории Ю.В. Шараева, модели эндогенного экономического роста можно классифицировать следующим образом:

- осуществление производства инноваций как продукта; - деятельность по развитию самого человека; - модель взаимодействия технического прогресса и населения. По мнению Ю.В. Шараева, темп прироста экономики равен темпу прироста

технического прогресса [6]. Российский ученый А.С. Сафронов пишет, что в новых теоретических моделях

инновационного роста предпринимается ряд попыток обоснования эндогенной (которая присуща самой системе) природы технологических изменений, которые способствуют ее росту. Эти изменения можно рассматривать как результат проведения исследований и разработок хозяйствующими субъектами, стремящимися максимизировать свою прибыль на достаточно большом отрезке времени [7].

Исследователи Ф. Агийон и П. Хоувитт предложили модель эндогенного роста, основанную на теории Й. Шумпетера о механизме созидательного разрушения. Исследователи рассматривали инновации как продукт, производимый особым сектором экономики, то есть непосредственно в процессе научных исследователей и разработок [8].

Модель Гроссмана и Хелпмана стала первой моделью эндогенного роста, которая связала технологический прогресс с инвестиционной деятельностью и инновациями, отмечая, что инновации создаются исследователями, но внедрение их в производство осуществляют предприниматели [9]. Инновация или новая технология является новой комбинацией производственных факторов, которую предприниматель внедряет в производство с целью получения прибыли. Из модели следует, что инновации обеспечивают экономический рост. Главным стимулом в инновационной деятельности можно считать монопольную прибыль.

Американский ученый Й. Шумпетер, отошел от модели совершенной конкуренции. Шумпетер пишет, что создавая новую технологию, предприниматель разрушает монопольную власть, на которой базируется прибыльный бизнес предшественника. Таким образом, у Шумпетера технический прогресс является процессом «созидательного разрушения». Модель экономического роста Гроссмана и Хелпмана, последователей Шумпетера, является моделью созидательного разрушения. При разработке своей модели авторы в качестве основной функции, используют функцию Кобба – Дугласа (как и в предыдущих исследованиях по эндогенному росту). Функция Кобба – Дугласа имеет вид:

𝑄 = 𝐴 × 𝐿𝛼 × 𝐾𝛽 (1) где А — технологический коэффициент, α — коэффициент эластичности по труду, β — коэффициент эластичности по капиталу, L – затраты труда, К – затраты капитала. Однако вместо затрат труда L и затрат капитала К, ученые Гроссман и Хелпман

рассматривают модель, при которой в производстве конечного товара используются ресурсы в виде промежуточных продуктов, каждый из которых имеет определенное место на «лестнице качества» [9].

Таким образом, авторы предлагают трехсекторную модель эндогенного роста (сфера НИОКР- производство промежуточных товаров - производство конечных товаров). Инновации в данной модели представлены либо в виде улучшения качества существующих

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9E%D0%B1%D1%89%D0%B0%D1%8F_%D1%84%D0%B0%D0%BA%D1%82%D0%BE%D1%80%D0%BD%D0%B0%D1%8F_%D0%BF%D1%80%D0%BE%D0%B8%D0%B7%D0%B2%D0%BE%D0%B4%D0%B8%D1%82%D0%B5%D0%BB%D1%8C%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D1%8C

https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9A%D0%BE%D1%8D%D1%84%D1%84%D0%B8%D1%86%D0%B8%D0%B5%D0%BD%D1%82_%D1%8D%D0%BB%D0%B0%D1%81%D1%82%D0%B8%D1%87%D0%BD%D0%BE%D1%81%D1%82%D0%B8

132


товаров (как промежуточных, так и конечных), либо в виде создания новых типов товаров. Для создания технологического преимущества требуется специальная исследовательская деятельность, вознаграждением за которую служит монопольная рента от производственных инноваций, обеспечиваемая патентной защитой. Экономический рост в такой трехсекторной модели поддерживается, если польза от новых исследований превышает затраты на новые исследования.

По мнению Верховец О.А., прямая зависимость между инновационной активностью внутри высокоразвитых государств, таких как США, Япония, Германия и Франция, и темпами их экономического роста, а также преимущественно интенсивный характер экономического роста в этих странах, позволяют сделать вывод о том, что основой экономического роста в этом случае являются традиционные, выявленные Шумпетером типы инноваций (новые комбинации факторов производства, новые продукты, новые рынки, новые технологии) [10].

Заключение. Инновационный процесс является важной составляющей научно-технического прогресса. Сущность инновационного процесса заключается в создании нового продукта (услуги, технологии) и усовершенствование его до момента его попадания на рынок, до момента полной окупаемости вложенных инвестиций. Инновационная деятельность осуществляется также на последующих фазах жизненного цикла товара (услуги, технологии), в процессе его совершенствования на базе улучшающих инноваций или при создании новой модели.

Эндогенные теории экономического роста направлены на введение в модель экономического роста таких эндогенных факторов, которые обеспечивают научно-технический прогресс и снабжают его человеческими ресурсами. Теории эндогенного роста выступают за активное вмешательство государства в процесс экономического развития.

Можно выделить главные особенности инновационной деятельности в сфере здравоохранения. Для кардинального улучшения показателей здоровья и качества жизни населения Республики Казахстан, требуется наличие развитой инфраструктуры в виде инновационного оборудования и высоких технологий, знаний и навыков медицинского персонала специалистов по инновациям. Для оптимального осуществления инновационных процессов в системе здравоохранения страны необходимо оптимальное государственное регулирование и государственная инновационная политика, поддерживающая создание и внедрение инновационных проектов на основе программно-целевых моделей.

Список использованной литературы: 1 Кулманов М.Е., Слажнева Т.И., Корчевский А.А., Оразгалиев Б.Д. Реализация

программы «Профилактика» по оздоровлению окружающей среды и укреплению здоровья населения Павлодарской области // Здравоохранение Казахстана.- 1994.- N 4.- С.11-13.

2 Сыпабеков С.Ж., Тулембаев А.Н. Особенности инновационной деятельности в медицине https://cyberleninka.ru/article/n/osobennosti-innovatsionnoy-deyatelnosti-v-meditsine

3 Бабич В.Н., Кремлев А.Г. Инновационная модель бизнес-процесса, Екатеринбург, Издательство Уральского университета, 2014. -186 с.

4 Schultz T.W. Economics of the Family: Marriage, Children, and Human Capital. — Chicago: University of Chicago Press, 1974

5 Solow, R. Technical Change and the Aggregate Production Function / R. Solow // Review of Economics and Statistics. - 1957. - Vol. 39, №. 3. - P. 312-320. 6.Шараев Ю.В. Теория экономического роста М.: Изд. дом ГУ ВШЭ, 2006. — 254 с.

7 Сафронов А.С. Моделирование инновационного роста, Самара, издательство СГАУ, 2014 – 62 с.

8 Aghion P., Reenen J.V., Zingales L. Innovation and institutional ownership [Электронный ресурс] // Economics.harvard.edu: Harvard University Department of Economics. 2007. URL: http://isites.harvard.edu/fs/docs/icb.topic256649.files/AghionEtAl_avrz.pdf (дата обращения: 20.01.2018)

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

133


9 Grossman G. M., Helpman E. Innovation and Growth in the Global Economy. Cambridge: MIT Press, 1991. 384 p.

10 Верховец О. А. Типы инноваций и их роль в экономическом росте России: автореф. дис. … к-та экон. наук. Омск, 2008.

ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ САЛАСЫНДАҒЫ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТКЕ

ТЕОРИЯЛЫҚ ЖОЛДАРДЫ ТАЛДАУ Д.Т. Сапаралиев*1, Л.С. Спанкулова2, С.Джошибаев3

1,2 «Нархоз»Университеті, Алматы қ., Қазақстан 3ЖШС «Ғылыми-клиникалық кардиохирургия және трансплантологияорталығы»,

Тараз қ., Қазақстан e-mail:[email protected],

Түйін.Мақалада денсаулық сақтаудағы инновацияларға теориялық көзқарастарды, атап айтқанда, экономикалық өсудің заманауи моделдерінің призмасы арқылы қарастырады. Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау ісіндегі инновациялық қызметтің қажеттілігі оның ерекше табиғатынан туындайтын ерекшеліктерге байланысты, себебі инновация халықтың емдеу сапасына және өмір сүру ұзақтығына әсер етеді. Екінші жағынан, елдегі медициналық қызметтер нарығы нарықтық экономика заңдарына сәйкес жұмыс істейді.

Осы мақаланың мақсаты еліміздің денсаулық сақтау жүйесіндегі инновациялық үдерістерді неғұрлым оңтайлы жұмыс істеу әдістерін қарастыру болып табылады. Бұл мемлекеттік инновациялық саясатты талап етеді, ол бағдарламалық-мақсатты модельдерге негізделген инновациялық жобаларды әзірлеуді және енгізуді көздейді.

Денсаулық сақтаудағы инновациялық қызмет медициналық технологияларды дамыту, жоғары сапалы емдеуге мүмкіндік беретін, медицина өнеркәсібіндегі бизнес-үдерістерді оңтайландыруға және бәсекеге қабілетті артықшылықтарға ие жаңа медициналық технологияларды жасауға мүмкіндік беретін ғылыми жетістіктердің көп болуына байланысты.

Түйін сөздер: инновациялық қызмет, денсаулық сақтау, инвестиция, инновация, құрал-жабдықтар.

ANALYSIS OF THEORETICAL APPROACHES TO INNOVATION IN HEALTH CARE

D.T. Saparaliev1, L.S. Spankulova2, S.Joshibayev3 1,2Narxoz University, Almaty, Kazakhstan

3Research and Clinical Center of Cardiac Surgery and Transplantation LLC, Taraz, Kazakhstan

e-mail:[email protected] Summary. In materials of this article some theoretical approaches to innovative activity

in health care, in particular, through prism of modern models of economic growth are considered. The need for innovation in the health of the Republic of Kazakhstan due to the peculiarities arising from its unique nature, as innovations affect the quality of treatment of people and life expectancy. On the other hand, the market of medical services in the country operates according to the laws of the market economy.

The purpose of this article is to consider methods of more optimal functioning of innovative processes in the health care system of the country. This requires a state innovation policy, which implies the development and implementation of innovative projects based on program-target models.

Innovation in health care due to the development of medical technology, a large number of scientific achievements, allowing to carry out high-quality treatment, and optimally manage business processes in the healthcare industry, to create new medical technologies that have a competitive advantage.

Key words: innovation activity, healthcare, investments, innovations, equipment.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/



134 Статистика, учет и аудит, 3(70)2018 http://sua.aesa.kz/, http://www.aesa.kz/

МРНТИ 06.35.31 УДК 311.216; 336.717.6

ЧЕЛОВЕЧЕСКИЙ КАПИТАЛ КАК ОДИН ИЗ ОСНОВНЫХ ЭЛЕМЕНТОВ ИНТЕЛЛЕКТУАЛЬНОГО КАПИТАЛА

С.Дырка*1, В.Л.Назарова2 1Верхнесилезский экономический Университет им .Войцеха Корфанти в Катовицах, Польша

2Алматинская академия экономики и статистики, г.Алматы, Казахстан e-mail: [email protected]

Аннотация. В статье рассматривается человеческий капитал, который является частью нематериальных ценностей организации, не принадлежащих ей. Член организации, покидая свое рабочее место, забирает ее с собой. Человеческий капитал - это, в частности, знание членов организации, их навыки, восприимчивость к созданию и внедрению инноваций, независимо от места его происхождения. Интеллектуальный капитал можно понимать, как все имущество фирмы, которое является результатом знаний. Человек, его умения, способности, опыт и знания – самый ценный актив фирмы. В настоящее время общая стоимость предприятия, помимо традиционного материального капитала – вещественного и финансового капитала, также включает интеллектуальный капитал - социальный, человеческий и организационный. Интеллектуальный капитал фирмы можно разделить на бессознательную часть, которая включает в себя организационный и социальный капитал, и сознательную часть (мыслящую), т.е. человеческий капитал.

Ключевые слова: глобализация, человеческий капитал, интеллектуальный капитал, организация, знание.

Введение. Интеллектуальный капитал, который часто называют богатством или сокровищницей организации, воспринимается как фактор, управляющий мировой экономикой XXI века. Эпоха знаний, называемая эпохой информации, полностью овладела миром. Она изменила суть понимания богатства организации с точки зрения ее использования и создания (строения) [1].

Идентификация интеллектуального капитала организации определяет этот капитал, как сумму человеческого и структурного капитала. Структурный капитал является собственностью предприятия, которым предприятие может свободно распоряжаться. Это организационные знания, культура организации, защищенные права, так называемая интеллектуальная собственность, например, изобретения, программное обеспечение, базы данных и т.д. [2]. Это материализованный эффект конкретного воздействия человеческого капитала[3].

Человеческий капитал является частью нематериальной ценности организации, которой она не принадлежит. Член организации, покидая свое рабочее место, забирает ее с собой. Человеческий капитал - это, в частности, знание членов организации, их навыки, восприимчивость к созданию и внедрению инноваций, независимо от места его происхождения.

Интеллектуальный капитал можно понимать, как все имущество фирмы, которое является результатом знаний. Может расцениваться, как эффект процесса трансформации знаний, а также как знание само по себе, которое преобразуется в интеллектуальную ценность или интеллектуальные активы фирмы [1].

Исходя из увеличения роли знаний, один из важных аспектов изменений на предприятии является изменение структуры власти. Основная позиция больше не принадлежит владельцам материального капитала, только владельцам капитала знаний. Человек, его умения, способности, опыт и знания – самый ценный актив фирмы. В

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

135


настоящее время общая стоимость предприятия, помимо традиционного материального капитала – вещественного и финансового капитала, также включает интеллектуальный капитал - социальный, человеческий и организационный. Интеллектуальный капитал фирмы можно разделить на бессознательную часть, которая включает в себя организационный и социальный капитал, и сознательную часть (мыслящую), т.е. человеческий капитал [5].

В теории управления интеллектуальный капитал не определен однозначно. Интеллектуальный капитал означает знание, опыт, организационные технологии, отношения с клиентами и профессиональные навыки, благодаря которым фирма приобретает конкурентное преимущество [6, с.36-37].

Как показывают исследования в области влияния интеллектуальных факторов на эффективность организации, главное значение имеют составляющие интеллектуального капитала, которые дают возможность создавать новые ценности, поскольку современные предприятия должны характеризоваться относительной инновационностью.

В нынешней экономике знаний это необходимая особенность, которая позволяет сохранять конкурентное преимущество, а управление знаниями становится стандартной деятельностью и значимой компетенцией фирмы. Важного значения начинают приобретать в частности технические, экономические, организационные знания, которые позволяют создавать новые технологии и продукты, а также умело управлять современной фирмой. На эффективность экономики и, следовательно, конкурентоспособность не только организаций, но и стран, все в меньшей степени оказывают влияние материальные составляющие производства. Развитие экономики зависит от эффективного генерирования, приобретения, распространения и использования знаний [7].

Организация может получить конкурентное преимущество, благодаря особенным компетенциям, которые возникают в результате создания новых идей в сфере бизнеса и трудностей в области ихподражания конкурентами. Эта зависимость может быть определена как причинно-следственная связь между креативностью интеллектуальных активов и конкурентоспособностью фирмы. В условиях глобализации достижение долгосрочных конкурентных преимуществ, благодаря особенным компетенциям, возможно только за счет интеллектуальных активов, создаваемых людьми, связанными с предприятием. Обеспечение членом фирмы дружественной среды для творческой работы является проверенным способом для человеческого творчества и изобретений.

Интеллектуальные активы - это активы, основанные на имеющихся знаниях, которые являются собственностью предприятия, а в будущем - источником ее измеримой прибыли, а методы ее определения становятся полностью полезными тогда, когда фирма начинает рассматривать знания, как ценный ресурс. Преимущества использования знаний могут быть достигнуты в условиях надлежащего функционирования внутреннего рынка знаний [7].

В глобальной экономике, благодаря улучшениям в организации и управлении, фирмам обычно требуется меньше физических активов, т. е. материальных активов, чтобы быть более эффективными, чем в индустриальную эпоху. Огромного значения начинают приобретать нематериальные активы, т.е. невидимый интеллектуальный капитал, которым являются люди, бренд, лояльность сотрудников и партнеров, репутация, результаты исследований и т.д. Вполне понятной оказывается заинтересованность исследователями такой проблемой. Всесторонне меняющаяся среда вынуждает предприятия прикладывать значительные усилия, связанные с достижением и удержанием конкурентных позиций на мировых рынках, что означает, что кроме умножения активов, преобразования числа клиентов, расширения размеров рынка, быстрого введения технологических и организационных изменений, достижения более высокой рентабельности и удовлетворенности клиентов, приношения пользы владельцам и акционерам, необходимо также развивать навыки, измеряемые успехами в управлении знаниями, и использование интеллектуального капитала организации. Оказывается, что в конкурентной гонке вперед выдвигаются интеллигентные организации, которые кроме технического, технологического,

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

136


финансового потенциала и способностей адаптироваться к окружающей среде, гибкости в создании отношений с другими участниками рынка и высоких навыков управления, обладают умением привлекать интеллектуальный капитал и управлять знаниями. Наблюдается, что в настоящее время сложной задачей для фирмы является разработка канонов и принципов, которые используются при управлении знаниями, а в глобальной экономике являются фундаментальными детерминантами, определяющие пространство свободы для их выживания и развития.

Приобретение и размещение ресурсов знаний должно быть приспособлено к существующим структурам и не должно приводить к значительным расходам по отношению к ожидаемой прибыли. Предприятия должны быть заинтересованы в изменении знаний члена организации в знания организации. Одним из способов поиска знаний являются так называемые карты знаний, которые представляют собой графическое представление взаимозависимостей между существующими на предприятии интеллектуальными активами, источниками знаний и их структурами и применениями, которые направлены на систематизацию новых ресурсов знаний вместе с соединением задач с интеллектуальными активами, которыми обладает фирма, а затем построение карты компетенций организации в целом [7].

Как уже упоминалось, до сих пор нет общепринятого определения интеллектуального капитала. Однако можно предположить, что интеллектуальный капитал является источником финансирования нематериальных активов организации, которые способствуют формированию будущей прибыли, тем самым значительно влияя на процесс создания ценностей предприятия.

Учитывая общие черты различных теоретических концепций и практический опыт, предполагается, что в состав интеллектуального капитала организации входят [3].

− человеческий капитал, который охватывает все характеристики и качества, воплощенные в членах организации (знания, навыки, способности, здоровье, мотивация), имеющих определенную ценность и являющихся источником будущего дохода работника - владельца человеческого капитала, а также предприятия, использующего данный капитал на определенных условиях,

− структурный капитал, который охватывает часть интеллектуального капитала организации, которая возникает в результате конкретного воздействия человеческого капитала, является его материализованной формой в виде установившихся ценностей организации,

− капитал внешних отношений (социальных, клиентских), то есть часть интеллектуального капитала организации, возникающая в результате взаимодействия с внешними организациями (субъектами), имеющими важное значение для эффективного функционирования организации –в будущем приносящие прибыль.

Сила вышеупомянутых капиталов тесно связана с имеющимися знаниями предприятия и его потенциалом, текущей позицией организации на рынке, принятыми стратегиями. В сочетании с рабочими процессами и бизнес-процессами на всех уровнях управления фирмы знания приспособлены к ее потребностям и специфике деятельности, создают новое пространство, основанное на новом качестве управления [8].

Некоторые авторы используют взаимозаменяемые термины: интеллектуальный капитал и человеческий капитал. Однако человеческий капитал, как уже упоминалось, является одним из компонентов интеллектуального капитала организации. Взаимозаменяемое использование таких понятий может быть связано с тем, что человеческий капитал считается важнейшим элементом интеллектуального капитала.

Анализируя составляющие интеллектуального капитала, можно однозначно утверждать, что структурный капитал и капитал внешних (социальный) отношений являются производными человеческого капитала. Между вышеупомянутыми капиталами существует тесная причинно-следственная связь, так как на основе человеческого капитала в фирме разрабатывается структурный капитали капитал внешних связей.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

137


В традиционной экономике конкурентное преимущество определялось классическими ресурсами организации, то есть материалами и сырьем, оборудованием и машинами, а также финансами и энергетикой. В нынешней мировой экономике помимо сырья, земли и дешевой рабочей силы важны также информация, знания, компетенции и идеи. Для их создания необходим фактор высококвалифицированной человеческой рабочей силы, поэтому умножение знаний и способность их использовать, являются в настоящее время вероятно одной из самых сложных задач, стоящих перед организацией и экономикой в целом.

Истоки теории человеческого капитала относятся к 60-м годам ХХ века. Однако теоретические основы уже можно увидеть в работах известных экономистов XVII века. В то время роль, которую человек выполнял в производственном процессе, косвенно затрагивалась при обсуждении основных факторов производства, т. е. земли, капитала и труда. У. Петти, который жил в те дни, был первым экономистом, привлекший внимание к капиталу, как фактору труда.

По его мнению, работа, является отцом богатства и поэтому должна учитываться при анализе богатства нации. Он заявил, что капитал, находящийся в человеке является таким же капиталом, как основной материальный капитал. В случае основного капитала предприниматель должен инвестировать в этот капитал, если он хочет получать больше прибыли. То же самое происходит с капиталом, содержащимся в человеке. Он требует расходов на образование, а возврат таких расходов должен быть признан будущим доходом от работы. У. Петти является одним из первых исследователей, пытающихся провести количественное измерение человеческого капитала в обществе.

В свою очередь, А. Смит выделил способности людей в категории человеческого капитала. Он также проанализировал процесс получения квалификаций, как инвестицию в человеческий капитал, и вытекающие из этого последствия в виде разнообразия заработной платы [9].

По словам Э. Скшипека, люди являются важным стратегическим активом любой организации. Этот ресурс является источником создания ценностей и получения конкурентных преимуществ, т. е. успеха фирмы. Развитие сотрудников, понимаемое как систематическое приумножение их знаний и навыков, а также совершенствование важных моделей поведения и мотивации, позволяет поддерживать и увеличивать дистанцию по отношению к конкуренции [10].

Компетентность сотрудников фирмы и организационные знания стали основным средством получения и поддержания конкурентных преимуществ. Это было обусловлено особой гибкостью человеческих ресурсов и, следовательно, возможностью быстро адаптироваться к изменениям в стратегии предприятия. Оказалось, что именно такие факторы, а не материальные ресурсы, определяют рыночную стоимость организации, о чем свидетельствует значительное увеличение стоимости акций некоторых обслуживающих организаций, имеющих небольшие материальные активы.

Большинство менеджеров и финансовых аналитиков убедилось в том, что в экономике, которая основана на прибыли, работники - это рычаг прибыли, а не деньги, техническое оборудование или здания. Знания, навыки и заинтересованность персонала являются движущей силой их продуктивности. Инновационный подход к управлению работниками в организации в новой конвенции вдохновил теорию человеческого капитала, его адаптацию к методам обучения и практикам управления. В литературе представлены различные определения человеческого капитала. Обычно цитируется определение, согласно которому «человеческий капитал является источником знаний, навыков, здоровья и жизненной энергии, содержащихся в каждом человеке и в обществе в целом, определяя способность работать, адаптироваться к изменениям в окружающей среде и создавать новые решения» [10]. Это определение подчеркивает роль человеческого капитала в динамично развивающейся и изменяющейся среде в области креативности и инновационности.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

138


Люди, как отдельные лица или команды, являются важным элементом организации – являются их содержанием и формой. В руках членов предприятия находится «быть» или «не быть» организации, так как работники создают, изменяют и даже уничтожают свои организации [11].

Интеллектуальный капитал человека характеризуется двумя очень важными качествами, наряду с частым использованием появляется возможность его развития, а некоторые его элементы (знания, опыт, навыки, отношения), которые не используются ежедневно, подвержены постепенной деградации и могут в конечном итоге полностью исчезнуть. Инвестиции в человека имеют два основных направления. Они специально нацелены на создание организационного процесса обучения и привлечения в него работников и поддержания состояния и здоровья человека.

Заключение. Интеллектуальный и человеческий капитал и знания являются основными ценностями современной организации и в то же время являются ключевым элементом в построении потенциала организации в глобальной рыночной системе. Использование человеческого капитала в организации связано с управлением знаниями и человеческими ресурсами в ее социальной сфере. Сегодняшние экономические системы являются инструментом для конкуренции на свободном рынке. В эпоху глобализации знания и человеческий капитал становятся международным фактором и так же, как финансовый капитал, часто не имеют государственности, создаются как наднациональная ценность. Сегодня являются они рыночной стоимостью организации и корпораций и оцениваются как нематериальная ценность. Основные источники деятельности в области управления знаниями и интеллектуальным капиталом в организации следует искать в построении человеческого капитала организации, как важного фактора для повышения конкурентоспособности и инновационности на глобальном свободном рынке.

Список использованной литературы: 1 Яругова A., Фиалковска Ю. Бухгалтерский учет ..., Гданьск 2002, стр. 58-59. 2 Котарба В. (ред.), Защита знаний и интеллектуальный капитал организации, PWE,

Варшава 2006, стр. 18-19. 3 Круль, A. Людвичиньски (ред.), Управление …, стр. 97. 4 Жемигала M. Качество в системе управления предприятием, ИздательствоPLACED,

Варшава 2009, стр. 169 5 Мрозевски М., Интеллектуальный капитал современного предприятия. Концепции,

методы оценки и условия его развития, DIFIN, Варшава 2008, стр. 36-37. 6 Станевски M.В., Управление человеческими ресурсами и управление знаниями на

предприятии, VIZJAPRESS&IT, Варшава 2008, стр. 17. 7 Ситко-Лютек A. (ред.), Польские фирмы в отношении к глобализации, Научное

издательствоPWN, Варшава 2007, стр. 99. 8 Mалара З. Предприятие в глобальной экономике. Проблемы современности,

Научное издательство PWN, Варшава 2006 стр.139-141. 9 Юхнович M. (ред.), Гибкое управление человеческим капиталом в организации

знаний, DIFIN, Варшава, 2007, стр.15. 10 Скшипек Э. Креативность работников знаний и их влияние на инновационность

предприятий, [в:] Оконь -Хородыньска Э., Р. Висла (ред.), Интеллектуальный капитал и его защита, Институт знаний и инноваций, Варшава 2009, стр. 208-209.

11 Годлевска M. Основы и методы управления. Избранные понятия, (в:) Э. Вайс (ред.), WizjaPress&IT, Варшава 2008, стр. 71.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

139 Статистика, учет и аудит, 3(70)2018 юююююю http://sua.aesa.kz/, http://www.aesa.kz/

АДАМИ КАПИТАЛ ЗИЯТКЕРЛІК КАПИТАЛДЫҢ НЕГІЗГІ ЭЛЕМЕНТТЕРІНІҢ БІРІ РЕТІНДЕ

С.Дырка*1, В.Л.Назарова2 1Катовицадағы Войцех Корфантий атындағы Верхнесилез экономикалық университеті, Польша

2Алматы экономика және статистика академиясы, Алматы қ., Қахақстан e-mail: [email protected]

Түйін. Мақалада бейматериалдық құндылықтардың бөлігі болып табылатын ұйымның өзіне тиесілі емес адам капиталы қаралады. Ұйым мүшесі өзінің жұмыс орнынтастай отырып, оны өзімен бірге алып кетеді. Адами капитал - бүл оның шығарылған жеріне қарамастан, ұйымның мүшелерінің инновацияларды жасауға және енгізуге деген олардың білімі, дағдылары, сезіну қабылеттігі. Зияткерлік капиталды білім нәтижесі болып табылатын фирманың барлық мүлкі ретінде түсінуге болады. Адам оның біліктілігі, қабілеті, , тәжірибесі мен білімі -, фирманың ең құнды активі.

Түйінді сөздер: адам капиталы, жаһандану, зияткерлік капитал, ұйымдастыру, білім.

HUMAN CAPITAL AS ONE OF BASIC ELEMENTS OF THE INTELLECTUAL CAPITAL

S.Dyrka*1, V.L.Nazarova2 1The Verhnesilez economic University of Wojciech Korfanti in Katovitsakh, Poland

2Almaty academy of economy and statistics, Almaty, Kazakhstan e-mail: [email protected]

Summary. In article the human capital which is a part non-material values of the organization which isn't belonging to her is considered. The member of the organization, leaving the workplace, takes away her with itself. The human capital is, in particular, knowledge of members of the organization, their skills, susceptibility to creation and introduction of innovations, irrespective of the place of his origin. The intellectual capital can be understood how all property of firm which is result of knowledge. The person, his abilities, experience and knowledge – the most valuable asset of firm. Now the total cost of the enterprise, besides the traditional material capital – the material and financial capital, also includes the intellectual capital - social, human and organizational.

Key words: globalization, human capital, intellectual capital, organization, knowledge.

МРНТИ 06.71.07 УДК 338.43

АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫНДА ИННОВАЦИЯЛЫҚ ҚЫЗМЕТТІ БАСҚАРУДЫҢ КЕЙБІР МӘСЕЛЕЛЕРІ

Ж.О.Тохаева*,С.С.Ыдырыс Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ, Түркістан қ., Қазақстан Республикасы

e-mail: [email protected] Аңдатпа. Мақала Қазақстанда ауыл шаруашылығындағы инновацияларды басқару

аспектілеріне арналған. Авторлар осы мәселенің әртүрлі қырларын қарастырады, экономиканың аграрлық секторындағы инновациялар мен инновациялық процеске қатысты шетелдік әдебиеттерді талдайды. Саланы ынталандырудағы басты рөл аграрлық өндірістегі реформаларға берілу керек. Сондықтан, шет елдік тәжірибені және Қазақстанның ауыл шаруашылығының ерекшелігін ескере отырып, ауыл шаруашылығы өндірісін және ғылымды интеграциялаудың жаңа тиімді механизмдерін табу қажет. Сондай-ақ ауыл шаруашылығында инновациялық саясаттың барлық компоненттерін біртұтас біріктіруге қабілетті жаңа ұйымдастырушылық құрылымдарды құру қажет.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

140


Түйінді сөздер: инновация, ауыл шаруашылығы, инновациялық қызметті басқару, мемлекеттік бағдарламалар, инновациялық саясат.

Кіріспе. Инновациялық экономика тұтастай алғанда қазақстандық экономиканың

тәуелсіз секторына ғана емес, табысты әлеуметтік-экономикалық дамудың шарты болуға тиіс. Қазақстанның ДСҰ-ға кіруі және агроөнеркәсіптік нарықтардың жаһандануы жағдайында, отандық аграрлық сектордың өсуі, ең алдымен заңнамалық және ұйымдастырушылық шаралар кешенін енгізу, әртүрлі инновацияларды игеру үшін қолайлы жағдайлар жасау арқылы инновациялық даму жолына ауысу мүмкін.

Ауыл шаруашылығының одан әрі экономикалық дамуы инновацияларды негізгі факторға айналдырады, ал ауылшаруашылық ұйымдары қолда бар ресурстар мен технологияларды қолдана отырып, инновацияны құру және коммерцияландыру циклін қысқартатын тиімді ұйымдастырушылық және экономикалық механизмдерді уақтылы икемді ұйымдастырушылық құрылымдарды құрып, қызметкерлердің шығармашылық бастамасын пайдалану және дамыту, инновациялар негізінде бәсекеге қабілеттілік стратегиясын қалыптастырады.

Ірі ауылшаруашылық кәсіпорындары мен шағын фермалардың басшылары сияқты түрлі авторлардың басылымдарында – ауыл шаруашылығында инновацияларға байланысты түрлі көзқарастар ұсынылған. Яғни, инновация деген не, олар ауыл шаруашылығына не үшін қажет және олардың дамуына не кедергі келтіреді? Бұл тақырып көп қырлы, барлығы үшін маңызды және айрықша назар аударуды қажет етеді.

Әдістері. Зерттеудің әдіснамалық негізі танымның диалектикалық әдісі болып табылады. Зерттеу барысында қойылған мақсатқа жету үшін талдау және жинақтау тәсілдері қолданылды.

Нәтижелер және талқылау. «Жаңалық енгізу» ұғымы көптеген зерттеушілердің болжауынша, ағылшын сөзі «innovation» шыққан, бұл сөзбе-сөз аударғанда «жаңалық енгізу» немесе «жаңа әдет енгізу» дегенді білдіреді [1]. «Инновация» ұғымының өзі алғаш рет ХІХ ғасырдың ғылыми зерттеулерінде пайда болды және бір мәдениеттің элементтерінің екіншіге енуін білдірді. Техникалық инновация заңдылықтары, тек ХХ ғасырда ғана зерттеле бастады. Инновацияның экономикалық мәні мен негізгі белгілерінің жалпы сұрақтары көптеген шетелдік және отандық ғалымдармен қарастырылды.

Әртүрлі ғалымдар, негізінен шетелдік ғалымдар (Н.Леонтьев, И.Перлаки, В.Д.Хартман, Э.Мэнсфилд, Р.Фостер, Б.Твисс, Й.Шумпетер, Э.Роджерем және басқалар) бұл ұғымды өздерінің зерттеу объектілері мен тақырыбына байланысты қолданады. Б.Твисс инновацияны ойлап табулар немесе идеялар экономикалық мазмұнға ие болатын процесс ретінде анықтайды [2]. Ф.Никсонның ойынша, инновация – бұл нарықта жаңа және жақсартылған өнеркәсіптік процестер мен құрал-жабдықтардың пайда болуына әкелетін техникалық, өндірістік және коммерциялық шаралардың жиынтығы. Б.Сантоның пікірімен, инновация – бұл идеялар мен ойлап табуларды тәжірибелік қолдану арқылы өз қасиеттері бойынша ең жақсы өнімдер мен технологияны жасауға әкелетін қоғамдық-техникалық-экономикалық процесс, егер инновация экономикалық пайда мен табысқа бағытталған жағдайда, оның нарықта пайда болуы қосымша табыс әкелуі мүмкін [3].

Австриялық ғалым Й.Шумпетердің арқасында ХХ-ғасырдың 30-шы жылдары «инновация» термині экономикалық ғылымда көпшілікке танымал болғанын айта кету керек. Ол инновацияны тұтыну тауарларының жаңа түрлерін, жаңа өндірістік және тасымалдау құралдарын, нарықтар мен өнеркәсіптегі ұйымдастыру формаларын енгізу және қолдану мақсатындағы өзгерістер ретінде түсіндіреді. Шумпетердің айтуынша, инновация – бұл тек жаңа енгізулер емес, бұл өндірістің жаңа қызметі. Оның негізі – өнім өндіру технологиясын өзгерту қажеттігі, ұйымдастырушылық, қаржылық, ғылыми-зерттеу және басқа салаларда жаңалықтар енгізу.

Й.Шумпетер тұтас инновациялық теорияны дамытуға мүмкіндік берді, оның принципиалдық жағдайы 1970 жылдың басында 1980 жылдың аяғында батыс еуропалық зерттеушілердің (Г.Менш, Х.Фримен, Р.Кумбс және басқалар) жұмыстарында дамыған

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

141


жаңа инновациялық тұжырымдамалардың негізі болды. Олардың жұмыстары инновациялық процестердің заңдылықтарын және экономикалық өсудегі, ғылым мен техника дамуының ұзақ мерзімді айналымының әр түрлі кезеңдеріндегі инновация рөлін суреттеуге, технологиялық жылжулар мен институттық өзгерістердің өзара әрекеттесуі мен өзара байланысы туралы идеяны, технологиялық және әлеуметтік-экономикалық эволюцияларының өзара әсерін дәлелдеуге, инновацияны жіктеуге, амалдарды толық талдау жасауға мүмкіндік береді.

Инновациялар кәсіпкерлікпен тығыз байланысты, негізінен, оның қызметі жаңа немесе ескі тауарлар үшін ойлап табуларды және әр түрлі мүмкіндіктерді қолдану, жаңа шикізат көзін ашу, өткізу нарықтарын табу, өндірісті қайта құру арқылы өндірісті революцияландырудан және реформалаудан тұрады, яғни өндіріс факторларының жаңа әрекеттерін немесе әр түрлі инновацияларын жүзеге асыру [4].

Инновация ұғымы зерттеушілермен әр түрлі аспектілерде қаралады. Мысалы, Н.И.Лапин инновацияны жалпы теориялық және тәжірибелік аспектілерде анықтайды. Бірінші жағдайда жаңалық енгізу адамдардың инновациялық іс-әрекеттерін ұйымдастыру формасы болып табылады, ол адам қажеттіліктерін қанағаттандыруды және мақсатқа бағытталған өзгерістерді сол қоғамның даму заңдылықтарына сай қанағаттандыруды және осы қоғамда үстемдік ететін іс-әрекет түрлерінің көрсеткіштерінің бірі, оның мәдениетінің сипаты болып қызмет етеді.

Қазақстандық ғалым-экономист С.Б.Абдығаппарова өзінің «Қазақстанның инновациялық потенциалы: активтендіру механизміндері» монографиясында инновацияны анықтаудың және әр түрлі ғалым-экономистердің инновациялық процестерінің әр түрлі нұсқасын береді, бұларда мәселелерді қараудың әр түрлі амалдары бақыланады, әр түрлі, кейде тікелей қарама-қарсы көзқарастар айтылады [5].

Инновацияның әр түрлі анықтамаларын талдау мына қорытындыға әкеледі: инновацияның ерекше мазмұнын өзгерту құрайды, ал инновациялық іс-әрекеттің негізгі қызметі өзгеру функциялары болып табылады. Инновацияның кешендік сипаты, оның көп жақтылығы, салаларының және қолдану жолдарының әр түрлілігі оларды жіктеуді қажет етеді. 1-кестеде инновацияның жіктеу топтары көрсетілген. Бұлай бөлу оларды нақтырақ, объективті бағалауға, олардың нәтижелілігін жинақтырақ аңғаруға, және түзетулер мен қолдауларды қажет ететін инновациялық процестердің бағытын анықтауға, сонымен қатар инновациялардың ұқсас еместігін табуға және олардың әрқайсысын басқару әдістерін, әрбір инновациялық процестің барабар ерекшеліктерін таңдауға мүмкіндік береді.

Кесте1 Инновацияның жіктелу белгілері

Жіктелу белгілері Инновацияның жіктелу топтары Қолдану салалары басқарушылық, ұйымдастырушылық, әлеуметтік,

өнеркәсіптік және т.б. Нәтижесі инновация болып табылатын ҒТП кезеңдері

ғылыми, техникалық, технологиялық, конструкторлық, өндірістік, мәліметтік

Инновация өнімділігінің дәрежесі

«бум», бірқалыпты, әлсіз, жалпы

Инновацияны жүзеге асыру қарқындары

тез, баяу, сөнуші, үдеуші, бірқалыпты, секірмелі

Инновация көлемдері трансконтиненталдық, трансұлттық, аймақтық, ірі, орташа, шағын

Инновацияның нәтижелілігі

жоғары, төмен, тұрақты

Инновацияның тиімділігі

экономикалық, әлеуметтік, экологиялық, интегралдық

Ескерту – әдебиеттерді зерттеу негізінде құрастырылған

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

142


Қазіргі жағдайда ғылым мен техника жетістіктерін енгізу жолымен агроөнеркәсіптік өндірісті жаңғыртуға бағытталған инновациялық процестерді дамыту негізінде ғана созылып кеткен дағдарыстан шығу мүмкін болады. Инновациялық процесс ғылыми зерттеулер негізінде нақтылы техникалық немесе технологиялық идеяларды жаңа технологияға (немесе жеке құраушы бөліктерге) айналдырудың тұрақты және үздік ағымы, оларды сапалы жаңа өнім алу мақсатында тікелей өндірісте қолдануға дейін жеткізуге болады. Инновациялық процесс идеяның пайда болуынан басталады және сауданы жүзеге асырумен аяқталады. Ол ғылымды, техниканы, экономиканы, кәсіпкерлікті және басқаруды біріктіреді, осылайша өндіріс, алмасу, тарату және тұтыну қатынастарының барлық жиынтығын қамтиды. Бұл процесс ғылыми-техникалық және ақыл-ой әлеуетін тиімді қолдануға бағытталған, бұл толық қонымды және заңды [6].

Демек, «инновация» термині ең алдымен ғылым мен озық тәжірибелерге негізделген техника, технологиялар, еңбек және басқаруды ұйымдастыру саласындағы жаңашылдықтар, сондай-ақ осы жаңалықтарды түрлі салаларда және адам қызметінің бағыттарында қолдануға болады.

Агроөнеркәсіптік кешендегі (АӨК) инновациялар шаруашылық тәжірибеде зерттеулер мен әзірлемелер нәтижелерін өсімдіктердің жаңа тұқымдары, жануарлардың мен құстардың түрлері, азық-түлік өнімдері, материалдар, өсімдік, мал шаруашылығы және өңдеуші өнеркәсіп технологиясы, өсімдік және жануарларды қорғау құралдары мен тыңайтқыштар, жануарлар мен құстардың профилактикасы және емдеу әдістері, өндірісті ұйымдастыру, қаржыландыру және несиелеу нысандары, кадрларды даярлау, қайта даярлау және біліктілігін арттыру, экономиканың әртүрлі салаларын ұйымдастыру және басқару нысандары, өндірістің тиімділігін арттыратын әлеуметтік қызмет көрсету тәсілдері ретінде ұсынады.

Кәсіпорындардың инновациялық қызметі – өндірістегі жаңа өнімдер мен технологияларды дамытуды қоса алғанда, нақты процестерді жүзеге асыру жолдары мен құралдарының тиімділігін арттыру, зерттеу және дамыту нәтижелерін игеру жөніндегі қызмет. Инновациялық қызмет бүкіл инновациялық үрдістен бастап, идеядан нарыққа өнімнің диффузиясына дейін қамтылады [1].

Инновациялық қызмет – бұл инвестиция нысаны, өндірістік және әлеуметтік салада ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктерін енгізу мақсатында іске асырылады. Ол жабдық пен технологияның түбегейлі жаңа түрлерін өндіруді және таратуды, ұзақ мерзімді ғылыми-техникалық бағдарламаларды іске асыруды қамтиды.

Заманауи жағдайларда ауыл шаруашылығындағы инновациялық қызмет күрделі табиғи және экономикалық жүйелерді басқару және жаңа техникалық, химиялық және биологиялық құралдарды, технологиялық процестерді меңгеру үдерісі ретінде қарастырылуы керек (А.М.Гатаулин, Г.С.Прокопьев, И.С.Санду). Сонымен қатар, әрбір инновация ауыл шаруашылығының бірыңғай жүйесімен, нақты агроклиматтық және ұйымдастырушылық-экономикалық жағдайларда бағалануы керек.

Инновациялық қызметтің барлық түрлері басқару деңгейлерінде басқару функцияларды орындау арқылы жүзеге асырылады. Инновациялық менеджмент теориясына сәйкес басқару объектісі мақсатты жұмыс істейтін бір немесе бірнеше қызметкерлер, ұйымдар басқару субъектісі болуы мүмкін; басқару объектісі – инновациялар, инновациялық процес және инновация нарығының қатысушылары арасында экономикалық қатынастар болады.

Инновациялық басқару әдістері 3 топқа бөлінеді: • тек инновацияларды өндіруге әсер ететін жаңа өнімді немесе жаңа операция

(технология) жасаудың әдістері жоғары сапалы параметрлерге ие: маркетинг тәсілдері; бенчмаркинг;

• өндіріс, сату, инновациялардың қозғалысы мен таралуына ықпал ететін тәсілдер: инженерлік инновациялар, реинжинирингтік инновация, бренд-стратегия;

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

143


• инновацияларды енгізуге, жылжытуға және таратуға ықпал ететін инновацияларды үлкен пайда мен тиімділігімен сатуды жеделдету әдістері: баға белгілеу әдістері, нарықты фронттау, мэрджер [7].

Ауыл шаруашылығы өндірісінің күрделілігі және оның ерекшеліктері инновациялық процестерді басқару жүйені қалыптастыру тәсілдері мен әдістерін, инновацияның түрлі типтерінің үйлесуін, мемлекеттің инновацияны ынталандырудағы рөлін күшейтуді алды ала анықтайды

Инновациялық қызметті басқару жүйесін ұйымның жалпы басқару жүйесіне біріктіру қажет. Инновациялық басқару мақсаттарын және жалпы жүйенің мақсаттарын теңестіру үшін басшылық инновациялық қызметтің нәтижелерін ұйымның қызметінің негізгі көрсеткіштеріне сәйкес келуін қамтамасыз ету қажет. Басқару функциялары мыналарды қамтиды: жоспарлау, ұйымдастыру, ынталандыру және бақылау.

Агроөнеркәсіптік салада мемлекеттік инновациялық саясат – бұл жоғары технологиялық ресурстарды үнемдейтін жобаларды және ғылыми-техникалық әзірлемелерді өндіріске жылжытуды, кәсіпорындардың инновациялық белсенділігін ынталандыруды қамтамасыз ететін тиісті институттар мен механизмдерді құру және қолдау. АӨК инновациялық саясатты басқару және енгізу механизмі басқару мақсаттары; басқару факторлары; факторларға әсер ету әдістері; басқару ресурстары сияқты құрылымдық элементтерді қамтуы мүмкін. Инновациялық саясатты басқару механизмі инновация объектілері құрамына кіретін инновациялық жүйенің бір бөлігі болып табылады.

АӨК өндірістік саласын тиімді дамытуға бағытталған инновациялық саясатты қалыптастыру мәселелерінің маңыздылығы мен күрделілігін ескере отырып, оларды шешуге әдістемелік жанасуды жүйелі анықтаудың схемасы жасалды (сурет 1).

Ғылыми-техникалық және инновациялық саясатты қалыптастыру және жүзеге асыру механизмдері дүниежүзілік бірлестік елдерінде әр түрлі, өйткені әр түрлі елдерде мемлекет пен нарық қызметінің арақатысы бірдей емес, ғылымды басқарудың ұйымдық құрылымы да әр түрлі болып келеді.

Біздің ойымызша, Қазақстанның бүкіл экономикасының, ауыл шаруашылығының да табысты дамуы үшін инновациялардың маңыздылығын дәлелдеудің қажеті жоқ. Бұл экономиканы дамытудың жалпы тәсілі, әлемдік экономикадағы өз позициясын нығайту.

Сурет 1- АӨК дамытудың инновациялық саясатын қалыптастыруға әдістемелік

ыңғайдың тізбектілігі

Ұғымдылық аппараты

Мақсаттар

Нәтижелер Бағыттар

АӨК дамытудың инновациялық саясатын

қалыптастыруға әдістемелік ыңғай

Салалық ерекшеліктер Аймақтық

ерекшеліктер

Кезеңдер Талаптар

Басымдылықтар Принциптер

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

144


Тәжірибе жүзінде, Қазақстанның басшылығы ұлттық экономиканың инновациялық дамуының басымдықтары туралы бірнеше рет мәлімдеді. Осылайша, Қазақстан Республикасында инновациялық бағдарланған аграрлық экономиканы қалыптастыру соңғы жылдары тәуелсіздік кезеңінде он бағдарламалық құжат әзірленді, олардың негізінде АӨК саласындағы мемлекеттік саясат іске асырылды: 1991-1995 жылдарға және 2000 жылға дейінгі кезеңге арналған «Ауыл» әлеуметтік-экономикалық даму бағдарламасы, АӨК-ні дамытудың 1993-1995 және 2000 жылға дейiнгi кезеңге арналған тұжырымдамалық бағдарламасы, Ауыл шаруашылығы өндірісін дамытудың 2000-2002 жылдарға арналған бағдарламасы, 2003-2005 жылдарға арналған Мемлекеттік аграрлық азық-түлік бағдарламасы, Ауылдық аумақтарды дамытудың 2004-2010 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы, АӨК-ні тұрақты дамытудың 2006-2010 жылдарға арналған тұжырымдамасы, ҚР АӨК-сін тұрақты дамытудың 2006-2010 жылдарға арналған тұжырымдамасын iске асыру жөнiндегi бiрiншi кезектегi шаралар бағдарламасы, АӨК-ні дамыту жөніндегі 2010-2014 жылдарға арналған бағдарлама және ҚР АӨК-сін дамыту жөніндегі 2013-2020 жылдарға арналған «Агробизнес-2020» бағдарламасы, Қазақстан Республикасының Агроөнеркәсіптік кешенін дамытудың 2017-2021 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы.

Қазіргі кезде ауыл шаруашылығындағы инновациялық қызметті реттеу мәселелерімен Қазақстанның ауыл шаруашылығы Министрлігінің тікелей құзырлығында, оның қызметіне инновациялық іс-әрекеттерге қолдау көрсету, АӨК салаларында ғылыми-техникалық жетістіктерді меңгеруді ұйымдастыру, аграрлық ғылым мен өндірісті интегралдауға көмектесу, аграрлық профилдегі білім беру мекемелеріндегі инновациялық іс-әрекеттерді жандандыру білім және ғылым министрлігінің негізгі міндеттерінің бірі болып табылады, сонымен қатар инновациялық іс-әрекеттерді ғылыми-технологиялық алып жүру де негізгі міндетке жатады; энергетика және минералдық қорлар қызметіне инновациялық кәсіпкерлікке қолдау көрсету, ұсақ және орта бизнесті дамытуға қолдау көрсету кіреді.

Статистикалық мәліметтерге сүйенсек, ауыл шаруашылығында елдің жалпы ішкі өнімінің шамамен 5%-ы ғана жасалады. 2015 жылы ауыл шаруашылығы өнімдерінің жалпы шығарылымы 3,3 трлн. теңгені құрады, бұл нақты мәнде 2011 жылдың деңгейінен 4,1%-ға төмен [8].

Саланың жалпы өнімі құрылымында жеке қосалқы шаруашылықтар өнімінің үлесі жоғары. Қазақстанда өндірілген ауыл шаруашылығы өнімінің 80%-ға жуығы қайта өңделместен шикізат түрінде өткізіледі, ал дайын өнімнің бәсекеге қабілеттілігі және де кәсіпорындардың инновациялық белсенділігі де төмен екендігі байқалады.

Қазақстандағы аграрлық ғылымға жұмсалған шығындар ХХ ғасырдың 90-шы жылдары ғылыми зерттеулерге бөлінген қаражаттың бірден қысқаруымен белгіленді. Аграрлық ғылыми зерттеулерге жұмсалатын шығындардың мұндай қысқаруы, республикада көрсетілгендей, дамыған және дамушы елдердің көпшілігі үшін тән емес. Әр түрлі елдердегі аграрлық зерттеулерге кететін шығындар туралы мәліметтер мынаны көрсетеді: соңғы төрт он жылдықта (1961-1965 жылдардан бастап 90-шы жылдардың басына дейін) 18 дамушы елдерде олар 0,96-дан 2,2%-ға дейін ауыл шаруашылығына тура келетін ЖІӨ ұлғайды, соның ішінде АҚШ-та 1,32-ден 2,2%-ға дейін, Австралияда – өзінің ауыл шаруашылық өнімінің жоғары бәсеке қабілеттігімен халықаралық нарықта белгілі, елде көрсетілген кезеңде аграрлық зерттеулерге жұмсалған шығындар 1,5-тен 4,42%-ға дейін өсті, ал бүгінгі күнде ғылыми-зерттеу жұмыстары мен инновациялық технологияға шамамен ауыл шаруашылық ЖІӨ-нің 4,5% салынады; ОАР – 1,39-дан 2,59%-ға дейін, ал 17 африкалық елдерде ОАР-дан басқа) – 0,4-тен 0,58%-ға дейін ЖІӨ ауыл шаруашылығына тура келетін. Шығынның төмендеуі тек қана КХР-да ғана байқалды. Бұл кезде саланың жалпы өнім деңгейіне қатысты аграрлық зерттеулерге кеткен шығындар көрсеткіштеріндегі өте үлкен айырма өзіне назар аудартады. Егер Қазақстанда соңғы жылдары бұл көрсеткіш 0,7% құраса, онда АҚШ-та ол 1,6%-ға, Канадада – 2%-ға, ФГР-да – 3-3,5%-ға тең. Келтірілген мәліметтерден аграрлық зерттеулерге кеткен шығындар көлемі бойынша республика африкалық елдер мен ҚХР деңгейінде тұрғаны көрініп тұр.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

145


Қорытынды. Қорыта келе, мұның бәрі биліктің экономиканың жаңғыртылуының қажеттілігін, жеделдігін және өзектілігін түсінеді деген сөз. Қазіргі уақытта үкіметтің барлық деңгейлерінде ауыл шаруашылығындағы жағдайды қалыпқа келтіру бойынша тиімді шараларды іздестіру, теріс факторлар мен мәселелерді жою және ауыл шаруашылығының негізгі аграрлық секторының экономикасын қайта жандандыру жүріп жатыр. Ауыл шаруашылығының маңызды міндеті – ауыл шаруашылық өндірісін үнемі жаңартуға мүмкіндік беретін инновациялық үдерістерге негізделген ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктерін пайдалану кезінде ғана мүмкін болатын бәсекеге қабілетті өнім өндіру. Осылайша, инновациялық әзірлемелерді қолдану және тиімді басқара отырып, ауыл шаруашылық кәсіпорын шығындарын төмендетеді, өндіріс көлемін, пайдасын, жеңіп шығатын нарықты арттырады, экономикалық тиімділікті және ұлттық экономиканы дамытуды қамтамасыз етеді.

Пайдаланылған әдебиеттер:

1 Гораева Т. Ю. Экономика и управление инновациями: учебное пособие. Гродно: ГрГУ, 2010, стр 4-19

2 Твис Б. Управление научно-техническими нововведениями: науч. изд. - Москва: Наука, 1989.- с. 271

3 Санто Б. Инновация как средство экономического развития: пер. с венг.- М: Прогресс, 1990

4 Шумпетер Й. Теория экономического развития. –М: Прогресс, 1982, стр. 369-390 5 Абдыгаппарова С.Б. Инновационный потенциал Казахстана: механизмы

активизации. – Алматы: Экономика, 2004, стр 10-11 6 Инновационная деятельность в агропромышленном комплексе России.

Коллективная монография. Под редакцией И.Г.Ушачева, Е.С.Оглоблина, И.С.Санду, А.И.Трубилина.–М.:“Экономика и информатика”, 2006. – с. 52-53

7 Мумладзе Р.Г., Платонов А.В. Эффективность управления инновациями в сельском хозяйстве: Монография – М. : Изд-во «Русайнс», 2014. – с.8-10

8 Қазақстан Республикасының Агроөнеркәсіптік кешенін дамытудың 2017-2021 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы. Астана, 2017

НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ УПРАВЛЕНИЯ ИННОВАЦИОННОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬЮ

В СЕЛЬСКОМ ХОЗЯЙСТВЕ Ж.О.Тохаева*,С.С.Ыдырыс

МКТУ имени Х.А.Ясави, г. Туркестан, Республика Казахстан e-mail: [email protected]

Резюме. Статья посвящена аспектам управления инновационной деятельностью в сельском хозяйстве Казахстана. Автор рассматривает различные аспекты этой проблемы, анализирует иностранную литературу, связанные с инновациями и инновационным процессом в аграрном секторе экономики. Отмечается, что основную роль в стимулировании отрасли должны играть реформы в аграрной сфере производства. Поэтому насущной необходимостью является поиск новых эффективных механизмов интеграции аграрного производства и науки с учетом зарубежного опыта и специфики казахстанского сельского хозяйства. Необходимо также формирование новых организационных структур, способных увязывать в единое целое все компоненты инновационной политики в сельском хозяйстве.

Ключевые слова: инновации, сельское хозяйство, управление инновациями, государственные программы, инновационная политика.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

146


SOME ISSUES OF MANAGEMENT OF INNOVATIVE ACTIVITIES IN AGRICULTURE

Zh.O.Tokhayeva*, S.S.Ydyrys e-mail: [email protected]

Khoja Ahmet Yassawi International Kazakh-Turkish University, Turkestan city, Kazakhstan

Summary. The article is devoted to the aspects of innovation management in agriculture in Kazakhstan. The author considers various aspects of this problem, analyzes foreign literature related to innovation and innovation in the agricultural sector of the economy. It is noted that the main role in stimulating the industry should be played by reforms in the agrarian sphere of production. Therefore, an urgent need is to find new effective mechanisms for integrating agricultural production and science, taking into account foreign experience and the specifics of Kazakhstan's agriculture. It is also necessary to form new organizational structures that are able to link all the components of innovation policy in agriculture into a single whole.

Key words: innovation, agriculture, innovation management, government programs, innovation policy.

МРНТИ 06.71.07 УДК 007 (063) ББК 65.32

ПРОБЛЕМЫ РАЗВИТИЯ ГОСУДАРСТВЕННО-ЧАСТНОГО ПАРТНЕРСТВА В СЕЛЬСКОМ ХОЗЯЙСТВЕ КАЗАХСТАНА

А.К.Шукуров*1, Б.М.Шукурова2, Б.Ж. Болатова3

1,3Актюбинский региональный государственный университет им.К.Жубанова, г. Актобе, Казахстан

2Актюбинский университет им. С. Баишева, г. Актобе, Казахстан е-mail:[email protected]

Аннотация. В данной статье рассматривается современное состояние развития государственно-частного партнерства (ГЧП) в Республике Казахстан, выявлены проблемы его развития, определены пути их решения. Результаты проведенных исследований и их анализ выдвигают проблему активизации процессов государственно-частного партнерства в сельском хозяйстве страны и сельскохозяйственной отрасли в регионе. Несмотря на принимаемые государством меры по поддержке развития ГЧП в сельском хозяйстве со стороны государства, это сфера деятельности все еще остается проблемной.

В регионе в полной мере должны использоваться все возможности механизма ГЧП в области сельского хозяйства. Для этого должны быть определены основные формы и модели государственно-частного партнерства, разработаны методологические основы формирования механизма ГЧП с учетом интересов государства и бизнеса, включающие: методику разработки стратегий, целевых программ, алгоритм их согласования и методику формирования паритетных отношений между участниками партнерства.

Ключевые слова: сельское хозяйство, государство, бизнес, государственно-частное партнерство, инвесторы, зарубежный опыт

Введение. Эффективное взаимное сотрудничество государства и бизнеса является

одним из приоритетных направлений при решении стратегических задач развития сельского хозяйства страны.

Определяя стратегию государства в сфере АПК, глава государства Н.А. Назарбаев в своем Послании народу Казахстана от 10 января 2018 года, подчеркнул, что аграрная

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

147


политика должна быть направлена на кардинальное увеличение производительности труда и рост экспорта переработанной сельскохозяйственной продукции как минимум в 2,5 раза в течение 5 лет [1; 4].

Сельское хозяйство не является лидирующим по количеству ГЧП-проектов за рубежом, но, тем не менее, существует положительный зарубежный опыт их реализации. Наша задача использовать накопленный отечественный и зарубежный опыт при реализации проектов ГЧП.

По данным Министерства национальной экономики на сегодняшний день по стране заключено более 212 договоров на строительство 208 объектов стоимостью 766,4 млрд тенге, из них за первый квартал 2018 года заключено 16 договоров на сумму 521,5 млрд тенге (из них 2 республиканских и 14 местных бюджета). В целом по состоянию на 1 апреля текущего года введено в эксплуатацию 140 объектов на сумму 90,6 млрд тенге, из них за 1 квартал 2018 года – 8 объектов на 1,2 млрд тенге[2]. Из них только 9 проектов или 4,5 % от общего числа проектов реализуемых в рамках ГЧП относится к сельскому хозяйству[3]. Поэтому развитие ГЧП, совершенствование механизма реализации государственно-частного партнерства в сельском хозяйстве является актуальнейшей задачей.

Как показывает мировой опыт развитие и эффективная комплексная модернизация сельского хозяйства страны без государственно-частного партнерства невозможна. В то же время, по мнению многих отечественных экономистов, действующий механизм государственно-частного партнерства при реализации целевых отраслевых программ не обеспечивает принцип системности инновационных процессов по всем направлениям, и характеризуется лишь ограниченностью по масштабам и направлениям, не решающих проблему в комплексе отрасли и страны. В результате, выделяемые из бюджета ограниченные финансовые ресурсы для решения тех или иных целевых программ в сельском хозяйстве не дают ощутимых результатов[4].

В деле подъема отрасли сельского хозяйства страны немаловажную роль должно сыграть государственно-частное партнерство. Создание такого тандема, по нашему мнению, позволит повысить товарность отрасли, упростит схему кредитования и целевого финансирования социально значимых проектов аграрного сектора экономики, обеспечит доступность сельхозтоваропроизводителей как к внутренним, так и внешним рынкам сбыта сельскохозяйственной продукции.

Материалы и методы исследования. Цель данного исследования – дать оценку текущего состояния развития государственно-частного партнерства, выявить проблемы развития ГЧП, определить факторы развития и совершенствования форм ГЧП, место и роль развития ГЧП в деле реализации стратегического плана развития агропромышленного комплекса. Объектом исследования является состояние и тенденции развития ГЧП в Республике Казахстан, состояние реализации государственных программ в рамках ГЧП, его финансовое обеспечение. В статье исследуются необходимость развития и совершенствования форм ГЧП в сельском хозяйстве страны, возможные проблемы, возникающие в ходе решения этой стратегической задачи, определены методологии поиска путей их решения.

В статье использовались как статистические данные Департамента статистики Актюбинской области, Управления сельского хозяйства Актюбинской области, материалы СМИ, журналов и интернет-ресурсов.

При проведении данных исследований применялись различные методы экономических исследований: статистический, монографический, экономико-математический, графический, расчетно-конструктивный, экспериментальный, абстрактно-логический и др.

Результаты и их обсуждение. Проведенные нами исследования на предмет усиления мер по государственному регулированию и активизации роли государства в системе государственно-частного партнерства в сферах сельского хозяйства страны показали необходимость совершенствования государственно-частного партнерства в сельском хозяйстве, разработки новых форм и методов участия бизнеса в социально-экономических проектах, реализуемых в рамках государственно-частного партнерства.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

148


Как показывает мировой опыт, ГЧП является формой взаимовыгодного сотрудничества государства и частного сектора в сферах национальной экономики, которые традиционно относятся к сфере ответственности государства. Государство здесь берет на себя часть рисков, связанных с ведением бизнеса, участвует в покрытии затрат и распределении прибыли, прав и обязанностей участников договора по государственно-частному партнерству.

Развитие государственно-частного партнерства в экономической системе общества ставит перед собой следующие цели:

- развитие производственной и социальной инфраструктуры региона, путем объединения совместных усилий государства и бизнеса в данном направлении;

- реализация социально и экономических значимых для региона и страны проектов государственно-частного партнерства с солидарной ответственностью по затратам и рискам проекта;

- оказание высококачественных услуг экономическим агентам в рамках партнерства государства и бизнеса.

Развитию государственно-частного партнерства в Казахстане придают государственное значение, так как имеет большое социально-экономическое значение в обществе.

Отношения государства и частного бизнеса регулируется с законами Республики Казахстан «О государственно-частном партнерстве» от 31 октября 2015 года, «О концессиях» от 7 июля 2006 года и соответствующими подзаконными актами [5,6].

Как известно, сельское хозяйство является одним из стратегически важных отраслей национальной экономики, которая нуждается в государственной поддержке и государственном регулировании. Это обусловлено спецификой сельскохозяйственного производства и особым местом, которую занимает отрасль в экономической системе общества.

По данным Министерства национальной экономики за первый квартал 2018 года в Республике Казахстан были заключены 16 договоров ГЧП на сумму более 521,5 млрд тенге (из них 2 республиканских и 14 местных). В целом по состоянию на 1 апреля текущего года введено в эксплуатацию 140 объектов на сумму 90,6 млрд тенге, из них за первый квартал 2018 года – 8 объектов на 1,2 млрд тенге. Большинство проектов приходятся на сферы образования – 52%, здравоохранения – 19%, культуры и спорта – 14%. Остальные сферы занимают примерно по 15%. По сельскому хозяйству реализуется только 9 проектов или 4,5 % от общего числа проектов финансируемых в рамках ГЧП [7]. Поэтому развитие ГЧП в сельском хозяйстве, в отраслях переработки сельскохозяйственной продукции, форм, моделей и механизмов функционирования ГЧП остается актуальной проблемой реформирования аграрного сектора экономики, в том числе и сельскохозяйственного производства. Здесь важно также, использовать имеющийся передовой мировой опыт и приспособить его к казахстанским условиям.

Развитие ГЧП в сельском хозяйстве Казахстана находится на начальном этапе, поэтому важно использовать накопленный международный опыт по развитию механизма государственно-частного партнерства в данной отрасли. Тем более, как показывают результаты исследований этих проблем, все развивающиеся страны, при формировании механизмов ГЧП встречаются с аналогичными проблемами. Это, прежде всего, проблема несовершенства вопросов организационной системы реализации проектов в рамках ГЧП, включая, вопросы отбора и утверждения данных проектов на республиканском уровне.

Следующей проблемой является неэффективная оценка проектов, проводимая государственными органами на этапе определения проектной стоимости, размера ожидаемой прибыли инвесторов при реализации проектов в рамках ГЧП. Результатом такого подхода является низкая мотивация частных инвесторов по участию в том или ином проекте ГЧП.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

149


Вопрос охраны интеллектуальной собственности при трансферте технологий при реализации проектов государственного-частного партнерства также является сдерживающим фактором развития ГЧП.

Как известно, сельское хозяйство сильно подвержено воздействиям природно-климатического фактора. В это плане, как нам кажется, интересен опыт Вьетнама, Таиланда по использованию ГЧП в развитии сельского хозяйства. Здесь проекты ГЧП обеспечили 2-3-х кратный рост сельскохозяйственного сектора экономики страны, а также 10-15% рост доходов вьетнамских фермеров. Указанные итоги достигнуты на основе внедрения новых моделей управления и финансирования ГЧП, в том числе на основе взаимодействия с Азиатским банком развития (АБР). Если взять данные за последние 3 года накопленные инвестиции АБР в сферу сельского хозяйства Вьетнама начиная с 1993 года по отдельным статьям составили: 14,4 млрд долл. США - кредиты, 318,3 млн долл. - гранты, 276,6 млн долл. - техническая поддержка [8,9].

Если обратиться к опыту Китая, то здесь в рамках ГЧП активно реализуется программа по развитию цепочек поставок зерна. Реализация программы связана с тем, что регионы производства и потребления зерна находятся на значительном расстоянии друг друга.

Программа имеет цель создание к 2020 году эффективной и бесперебойной транспортно-логистической системы поставок зерна [10].

Если взять наших соседей, в настоящее время и в Российской Федерации также созданы предпосылки для интенсификации применения ГЧП в области сельского хозяйства.

Заключение. На наш взгляд, для того чтобы активизировать процесс развития ГЧП в сельском хозяйстве страны необходимо прежде всего с учетом специфики сельскохозяйственного производства разработать механизм государственно-частного партнерства в реализации целевых отраслевых программ, который обеспечит системное осуществление инновационных процессов по всем направлениям. На данном этапе развитие ГЧП характеризуется лишь локальными изменениями в отдельных направлениях развития отрасли на небольшой части территорий. В 2017 году проекты ГЧП Министерством сельского хозяйства Республики Казахстан не заявлялись и не реализовывались. Это говорит о том, что даже на уровне правительства страны еще не полностью разработаны механизм государственно-частного партнерства в сфере сельского хозяйства страны. Кроме того, назрела необходимость создания механизма использования финансовых инструментов по развитию и реализации сельскохозяйственных проектов. Проведенные исследования в рамках изучаемой темы показывают необходимость углубления ГЧП в следующих направлениях:

- модернизация производственных мощностей как производителей сельхозпродукции, так и отраслей переработки;

- развитие тепличного комплекса и сопутствующей транспортно-логистической и энергетической инфраструктуры, прежде всего крупных городов и агломераций;

- развитие мощностей производства органической сельскохозяйственной продукции, предусматривающий полный запрет использования генетически модифицированных продуктов (ГМО) при производстве;

- развитие отечественного семеноводства и сельскохозяйственных биотехнологий, обеспечивающая стабильную высокую урожайность и продуктивность животных.

Реализация указанных выше мероприятий позволит получить следующие макроэкономические эффекты в отрасли:

- обеспечить модернизацию сельскохозяйственного производства на основе использования современных технологий, техники и оборудования;

- активизируется процесс концентрации и централизации сельскохозяйственного производства путем создания крупных современных агроформирований, объединяющих не только сельхозтоваропроизводителей, но и переработчиков сельскохозяйственной продукции, снабженческо-сбытовых организаций;

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

150


- государство как полноправный партнер будет участвовать в модернизации сельскохозяйственного производства, что позволит повысить рентабельность ведения сельского хозяйства;

- повысить заинтересованность сельхозтоваропроизводителей, в том числе фермеров, в участии в общем национальном производстве сельскохозяйственной продукции, ориентированного как на внутренний, так и на внешние рынки.

Проведенные нами исследования показывают, что механизмы государственно-частного партнерства в сельском хозяйстве будут наиболее востребованы в следующих направлениях:

- в производстве (молочные и тепличные агротехнические комплексы, сети мобильных станций по обработке посевов сельскохозяйственных культур для борьбы с вредителями и болезнями растений, системы мелиорации и сети аэрационные сети);

- переработки (мясокомбинаты, шерсти, молока, заводы по производству комбикормов, цеха по переработке зерна и др.);

- хранения (элеваторы, силосы для хранения сельскохозяйственной продукции); - овоще - и картофелехранилища; - оптово-распределительные центры. Список использованной литературы: 1 Новые возможности развития в условиях четвертой промышленной революции.

Послание Президента Республики Казахстан Н. Назарбаева народу Казахстана. 10 января 2018 г.

2 В 2018 году были заключены договоры ГЧП на сумму более 500 млрд тенге//Казахстанская правда, 10 апреля 2018 г. − С.6

3 Данные Казахстанского центра государственно-частного партнерства.[Электронный ресурс].-Режим доступа: httr://kzppp.kz/ project_base

4 Кусаинов М.А. ГЧП в Казахстане: состояние, проблемы, перспективы. Режим доступа: zakon.kz/191243- gchp-v-kazakhstane-sostojanie-problemy.html

5 Закон Республики Казахстан «О государственно-частном партнерстве» от 31 октября 2015 года

6 Закон Республики Казахстан «О концессиях» от 7 июля 2006 года 7 Доклад Министра национальной экономики РК Сулейменова Т.М. на заседании

Правительства РК о вопросах ГЧП (г. Астана, 10 апреля 2018 года). [Электронный ресурс].-Режим доступа: www://zakon.kz

8 ADB Supports Viet Nam's Reforms, Pledges Continued Strong Assistance // The FINANCIAL. 29.06.2016. [Электронный ресурс] http://www.finchannel.com/index.php/ business/58130-adb-supports-viet-nam-s-reforms-pledges-continued-strong-assistance (дата обращения: 29.03.2018)

9 The Ministry of agriculture and cooperatives. Financial information of cooperatives in Thailand. 2015. [Электронный ресурс] URL: http://www.cad.go.th/ewtadmin/ewt/statistic/ download/information58/cooperative.pdf (дата обращения: 29.03.2018). p. 4

10 Zhiyong LIU and Hiraku YAMAMOTO. Public-Private Partnerships (PPPs) in China: Present Conditions, Trends, and Future Challenges// InterdisciplinaryInformationSciencesVol.15,№.223230. Электронный ресурс. Режим доступа: http://www.jstage.jst.go.jp/article/iis/15/2/15_223/_article 9

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

http://www.zakon.kz/191243-

151


ҚАЗАҚСТАН АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫНДА МЕМЛЕКЕТТІК-ЖЕКЕШЕЛІК ӘРІПТЕСТІКТІҢ ДАМУ МӘСЕЛЕЛЕРІ

А.К.Шукуров*1, Б.М. Шукурова2, Б.Ж. Болатова3 1,3Қ.Жұбанов атындағы Ақтөбе өңірлік мемлекеттік университеті, Ақтөбе қ,

Қазақстан

2 С. Баишев атындағы Ақтөбе университеті, Ақтөбе қ, Қазақстан

е-mail:[email protected]

Түйін. Бұл мақалада Қазақстана Республикасында мемлекеттік-жеке меншік әріптестіктің дамуының казіргі жағдайы, оның даму мәселелері, оларды шешу жолдары айқындалған. Жүргізілген зерттеулердің нәтижелері және оларды талдау еліміздің ауыл шаруашылықта және аймағымыздың ауыл шаруашылық саласында мемлекеттік-жеке меншік әріптестікті дамыту процестерін жандандыру мәселесін көтеру қажеттілігін көрсетіп отыр. Мемлекет тарапынан ауыл шаруашылығы саласын қолдау шаралары қолға алынып жатқанына қарамастан бұл саланың дамуының өзекті мәселелері әлі де болса толық шешімін таппай отыр.

Аймақта ауыл шаруашылық саласында мемлекеттік-жеке меншік әріптестік механизмнің барлық мүмкіндіктерін пайдалануы тиіс. Бұл үшін мемлекеттік-жеке меншік әріптестіктің енгізгі нысандары мен үлгілері анықталуы тиіс, мемлекет пен бизнестің мүдделерін есепке ала отырып мемлекеттік-жеке меншік әріптестіктің механизмін құрудың әдіснамалық негіздері әзірленген. Бұл әдіснамалық негіздер стратегияны әзірлеу әдістемесін, мақсатты бағдарламаларды дайындау, оларға келісім тәртібін бекіту және серіктестікке қатысушылар арасында тең қарым-қатынастарды құрудың әдіснамасын қамтиды.

Түйінді сөздер: ауыл шаруашылығы, мемлекет, бизнес, мемлекеттік-жекешелік әріптестік, инвесторлар, шетелдік тәжірибе

DEVELOPMENT PROBLEMS OF THE STATE-PRIVATE PARTNERSHIP IN

AGRICULTURE OF KAZAKHSTAN А.К.Шукуров*1, Б.М.Шукурова2, Б.Ж. Болатова3

1Aktobe regional state University named after K. Zhubanov

2Baishev University Aktobe

3Aktobe regional state University named after K. Zhubanov

(Aktobe, Kazakhstan) е-mail:[email protected]

Summary. This article considers the current state of development of public-private partnership (PPP) in the Republic of Kazakhstan, identifies the problems of its development and determines the ways to solve them. The experimental results and their analysis pose the problem of activating the processes of public-private partnership in the country's agriculture and agricultural sector in the region. Despite the measures taken by the state to support the development of PPP in agriculture, this field of activities is still struggling.

All the opportunities of the PPP mechanism of agriculture should be fully used in the region. The basic forms and models of the public-private partnership should be defined, methodological bases for the formation of the PPP mechanism should be elaborated, including the methodology of developing strategies, target programs, an agreement algorithm and a methodology of parity relations formation between partnership participants.

Key words: agriculture, state, business, public-private partnership, investors, foreign experience

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

152


МРНТИ 06.52.41 УДК: 338 (510) Ч-56

СОВРЕМЕННЫЕ ТЕНДЕНЦИИ РАЗВИТИЯ ДВУХСТОРОННИХ ТОРГОВО-ЭКОНОМИЧЕСКИХ ОТНОШЕНИЙ КИТАЯ И РОССИИ

В НОВЫХ УСЛОВИЯХ

Чжан Пэн Ташкентский государственный институт востоковедения,

г. Ташкент, Узбекистан e-mail: [email protected]

Резюме: В настоящее время отношения между Китаем и Россией стали

классическим образцом двусторонних международных отношений во всем мире. С точки зрения геополитики и международной обстановки поддержание и развитие благоприятных отношений между Китаем и Россией выгодны безопасности и развитию двух стран. В последние годы из-за замедления мирового экономического роста, снижения цен на международное многотоннажное производство, регулирования экономической структуры Китая и России и других факторов, сотрудничество двух стран в торгово-экономической сфере в новой международной обстановке вступило в регулируемый период. Статья посвящена исследованию тенденций развития двухсторонних торгово-экономических отношений Китая и России в новой обстановке, особое внимание обращается на основные достижения экономического сотрудничества Китая и России.

Ключевые слова: мировые тренды развития, основные направления сотрудничества, экономические и торговые отношения, Китай и Россия, новые условия

Введение. Двухсторонние торгово-экономические отношения Китая и России в новой

обстановке. После экономического кризиса в России из-за снижения цен на нефть и многотоннажное производство китайско-российский товарооборот сократился. По данным таможенных служб Китаяв2015 г. объем торговли Китая и России снизился до 68 млрд долл США, за прошлый год он также снизился на 28.6%[1].

На фоне мирового экономического спада и экономических трансформаций обе страны, развивая торгово-экономические отношения, стремятся не только к увеличению объема торговли, но и к структурному регулированию экспорта и повышению качества сотрудничества, укрепляют сотрудничество в техникоемкой индустрии в неэнергетической сфере, стимулируют развитие лидирующих производств, а также расширяют сферы торговли техническими услугами.

Наблюдается, во-первых, увеличение объемов торговли электромеханической продукцией. По данным Министерства торговли КНР в 2016 году экспорт китайской электромеханической продукции в Россию увеличился по сравнению с тем же периодом предыдущего года на 30% [2]. Если включить новую высокотехнологичную продукцию, то доля китайской электромеханической продукции превышает 60% от общей суммы импортных товаров России. А импорт российской электромеханической продукции в Китай вырос по сравнению с тем же периодом предыдущего года на 35% [3].

Во-вторых, наблюдается активизация сотрудничества в сфересельского хозяйства. По мере увеличения потребностей в импортной продукции и, благодаря преимуществу географического положения, объем экспорта российских сельскохозяйственных продуктов в Китай постепенно увеличивается. По таможенным данным России за первые 3 квартала 2016 года объемэкспорта российских продуктовпо сравнению с тем же периодом предыдущего года вырос на 22%.Доля экспорта российских продуктов в Китай от общей суммы внешнего экспорта России составил 11%. Китай вместо Турции стал крупнейшим экспортером продуктов для России, а по таможенным данным Китая, Россия второй год подряд стала крупнейшим поставщиком в Китай рыбной продукции [4].

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/


153


Методами исследования, проведенного в данной работе, стали системный и сравнительный анализ, анализ причинно-следственных связей, наблюдение и сравнение, а также использование индуктивного и дедуктивного методов научного познания.

Результаты и обсуждение. Основные направления экономического сотрудничества Китая и России. Сотрудничество в энергетической сфере. После украинского кризиса из-за снижения мировых цен на нефть и санкций западных стран, Россия начала проводить диверсифицированную энергетическую политику, что в результате повлияло на усиление китайско-российскогоэнергетического сотрудничества.

Только по итогам официального визита президента России В. Путина в Шанхай в 2014 г. было подписано 46 соглашений по различным сферам двустороннего сотрудничества, среди которых Соглашение в сфере возобновляемых источников энергии между «ПауэрЧайна» и ОАО «РусГидро»[5]. Крупнейшая китайская нефтегазовая корпорация CNPC и российская компания ОАО «Газпром» заключили 30-летний контракт на поставку российского газа в Китай в объеме примерно 1,14 трлн. кубометров на $456 млрд.[6].Интенсивно ведется строительство газотранспортной системы «Сила Сибири» и запланировано строительство дополнительного газопровода «Сила Сибири-2», по которому Китай в течение 30 лет будет получать 30 млрд. кубометров газа в год из Ямало-Ненецкого автономного округа [7].

Таким образом, сотрудничество в энергетической области является важной частью двухсторонних отношений Китая и России и имеет большое значение для укрепления стратегического партнерства двух стран.

Развитие трансграничной электронной торговли между Китаем и Россией. В 2015 году наблюдалась тенденция замедления темпов развития во взаимной торговле Китая и России. Среди причин: общая геополитическая напряженность, осложнение ситуации в Украине, введение западными странами экономических санкций в отношении России, ухудшение мировых внешнеторговых условий и т.д. Для восстановления своей экономики и преодоления кризисных ситуаций, Россия усиливает всестороннее торгово-экономическое сотрудничество с Китаем, в том числе, в сфере электронной торговли.

Трансграничная интернет-торговля является современной формой сотрудничества между Китаем и Россией и играет активную роль в стимулировании роста объема двусторонней торговли. Интернет-торговля между Китаем и Россией отличается от традиционной торговли удобностью связи между покупателями и продавцами, низкой себестоимостью сделок и большим выбором товаров. В последние годы изнаиболее популярных у россиян трансграничных интернет-магазинов большинство являются китайскими – Aliexpress, Taobao и JD 360 [8]. Интернет-торговля в системах B2B [9] и B2C [10] в настоящее время оказывает значительное влияние на структуру и формы китайско-российской торговли.

По мере совершенствования политической среды и инфраструктурного строительства для сотрудничества двух стран в этой сфере открываются большие возможности. В декабре 2015 года, премьер России Д.А. Медведев принял участие во второй мировой интернет-конференции, проведенной вУчженьи, на которой подписал меморандум по содействию развития сотрудничества трансграничной электронной торговли между Китаем и Россией [11].

Сотрудничество в финансовой сфере. После подписания Договора о дружбе, добрососедстве и сотрудничестве между Китаем и Россией, стратегический союз двух государств постоянно укрепляется и осваивает новые области и возможности для дальнейшего сотрудничества. Вместе с расширением экономических отношений обе державы достигли больших успехов в сотрудничестве в финансовой сфере. В силу известных обстоятельств, Россия активизировала сотрудничество с Китаем в финансовой области.

Во-первых, непрерывно совершенствуется механизм финансового сотрудничества. По мере улучшения структуры подкомиссий в сфере финансового сотрудничества и совершенствования механизма диалога между министрами финансов Китая и России, в 2015 году финансовые организации двух стран создали транснациональный финансовый союз, который позволил развивать сотрудничество между финансовыми организациями

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

154


двух стран в сферах инвестирования, финансирования и валютных сделок, что дало возможность предоставлять соответствующие услуги предприятиям обеих стран. До первого декабря 2016 года количество членов союза уже увеличилось с 35 до 57, включая увеличение числа китайских органов с 18 до 29 и увеличение числа российских органов с 19 до 28 [12].

Во-вторых, непрерывное расширение диапазона сотрудничества. Для расширения финансового сотрудничества двух стран, в последние годы Китай и Россия подписали ряд соглашений в финансовой области, втом числе, «Соглашение о механизме расширения кредитования российских компаний китайскими банками»,«Соглашение о кредитной линии между Внешэкономбанком и Экспортно-импортным банком Китая о сотрудничестве по проекту электролитического марганца»,«Рамочное соглашение между Внешэкономбанком и Государственным банком развития Китая осотрудничестве в совместной поддержке освоения Дальнего Востока» «Договор о сотрудничестве между ООО «Юг Энэрго» и Экспортно-импортным банком Китая», «Соглашение о сотрудничестве в области торговли, финансов и инвестиций в приграничных территориях Российской Федерации и Китайской Народной Республики между правительством провинции Хэйлунцзян, Российским фондом прямых инвестиций иРоссийско-китайским инвестиционным фондом», «Соглашение об открытии кредитной линии на финансирование торговых операций между Китаем и Россией между ОАО Банк ВТБ и Государственным банком развития Китая» и т.д. [5]

В-третьих, увеличение расчетов в юанях в китайско-российском экономическом сотрудничестве. В настоящее время инвестиционная сфера является одной из ключевых направлений в области экономического сотрудничества двух стран. Стороны намерены предпринять новые шаги для повышения уровня и расширения сфер китайско-российского практического сотрудничества: налаживать тесное взаимодействие в финансовой сфере, включая увеличение объемов прямых расчетов в национальных валютахКитая и России в торговле, инвестициях и кредитовании [13]. По мере реализации инициативы «Один пояс – один путь», потребность и необходимость в инвестициях в торгово-экономической области увеличивается, интернационализация юаня развивается быстрым темпом, что полностью соответствует тенденции дальнейшего укрепления китайско-российского торгово-экономи-ческого и финансового сотрудничества и стратегического партнерства.

Новое развитие регионального экономического сотрудничества. Региональное сотрудничество всегда являлось важной частью всестороннего сотрудничества Китая и России. Сотрудничество на региональном уровне придает дополнительную глубину и прочность экономическим отношениям между двумя странами. Оно демонстрирует уровень взаимного доверия и способствует установлению по-настоящему теплых отношений, эконо-мической и культурной интеграции. Понимая это, Россия и Китай содействуют контактам между своими регионами. После украинского кризиса желание местных правительств Россия сотрудничать с Китаем сильно усилилось. В настоящее время региональное экономическое сотрудничество двух стран уже не ограничивается только приграничными районами, а распространяется по многим другим городам. По мере быстрого и поступательного развития механизм регионального экономического сотрудничества непрерывно совершенствуется, а диапазон сотрудничества постепенно расширяется.

Непрерывное повышение уровня сотрудничества в приграничных районах Китая и России. После украинского кризиса, в связи с санкциями западных стран и снижения экономического роста, правительство России ускорило процесс развития региона Дальнего Востока. В последние годы совместными усилиями уровень экономического сотрудничества двух стран в этом регионе непрерывно повышался.

Во-первых, это касается увеличения товарооборота и оптимизации структуры торговли. В первом полугодии 2016 года Китай стал крупнейшим торговым партнером в регионе Дальнего Востока, объем торговли с Китаем составил 25% от общей суммы внешнеторгового оборота Дальнего Востока [14].

Во-вторых, наблюдается усовершенствование механизма консультаций межрегионального сотрудничества. В конце 2016 года было принято решение о создании новой межправительственной комиссии по развитию Дальнего Востока России и Северо-

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

155


Востока Китая. Комиссия призвана помогать в создании благоприятных условий для ведения бизнеса в приграничных регионах и для продвижения конкретных проектов. В ее состав включены представители Дальнего Востока и Байкальского региона, провинций Ляонин, Хэйлунцзян, Цзилинь и Автономного района Внутренняя Монголия [14].

В-третьих, осуществляется стимулирование многоступенчатого и всестороннего регионального сотрудничества. Кроме ключевых сфер международного сотрудничества Китая и России таких, как энергетика, при поддержке правительств двух стран прилагаются усилия для расширения структуры регионального экономического сотрудничества и ее оптимизации. Среди наиболее перспективных сфер сотрудничества – сельское хозяйство, обрабатывающее производство, строительство инфраструктуры, сегменты услуг, в том числе, информационных, транспорта, образования, финансов, а также аутсорсинговые услуги и подрядные работы.

Всестороннее развитие сотрудничествамежду провинциями, городами и районами Китая и России. Кроме механизма сотрудничества на государственном уровне, между провинциями, городами и районами Китая и России также активно внедряются различные формы межрегионального сотрудничества. Некоторые развитые провинции Китая давно уже начали осуществлять торгово-экономическое сотрудничество с городами России, например, провинция Цзянсу, которая в 2014 году уже заключила межправительственное соглашения с Москвой [15]. По мере стимулирования и оптимизации механизма сотрудничества между правительствами провинции Цзянсу и Москвы в последние годы непрерывно увеличивается объем торговли и инвестиций [16]. До февраля 2017 года провинция Цзянсу в России уже создала 92 предприятия, а общая сумма инвестиций составила более300 млн. долл. США [17]. Кроме этого, в целях укрепления взаимопонимания и взаимодоверия стороны оказывают содействие в организации взаимных визитов делегаций двух сторон, в проведении торгово-экономических выставок и презентаций, бизнес-саммитов, форумов и других мероприятий на территории провинции Цзянсу и Московской области [18].

Заключение. На данном этапе политическая и экономическая ситуация в мире предоставили большую возможность для углубления торгово-экономического сотрудничества Китая и России. В настоящее время обе страны проходят регулируемый период структуры экономикии разрабатывают стратегии для развития национальной экономики. Эффективная реализация стратегий экономического развития обеих стран является ключевым моментом в процессе повышения качества торгово-экономического сотрудничества Китая и России.

В перспективе Китай и Россия планируют увеличить объемы товарооборота, стимулировать трансграничную торговлю, активизировать сотрудничество в сферах высокой технологии, экологической и сельскохозяйственной деятельности, медицины и здравоохранения, в области туризма, образования и т.д., а также используя потенциальные возможности средних и малых предприятий, общими усилиями способствовать успешной реализации проектов совместного сотрудничества.


1 Официальный сайт Министерства торговли КНР // http://www.mofcom. gov.cn/article/i/jyjl/e/201601/20160101234257.shtml

2 Выступление заместителя начальника Департамента стран Европы и Азии Министерства торговли КНР Ван Кайсюаня на 4-ом экспортном форуме электромеханической продукции // http://www.chinairn.com/news/ 20170120/ 161350272.shtml

3 曲颂。中国培育贸易增长新动能 // 人民日报，2017年2月17日。//http://paper.people.com.cn/rmrb/html/2017-02/17/nw.D110000renmrb_20170217_1-03.htm

4 中国成俄罗斯食品最大进口国，冷冻水产大豆等热销 // 消费日报. 2017年2月15日// http://e.xfrb.com.cn/news-20170215-A4-2012.html

5 Официальный сайт Президента России //http://www.kremlin.ru/supplement/ 1643 6 陈宪良。中国能源安全与中俄能源合作 // 东北亚论坛. 2017. №3. С.60. 7 Официальный сайт Министерства торговли КНР / http://www.mofcom.

gov.cn/article/i/jyjl/e/201711/20171102666489.shtml

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

http://www/

http://www.chinairn.com/

http://www.kremlin.ru/supplement/

156


8 聚焦新形势下中俄跨境电商发展新途径// 环球时报. 2016年5月10日 // http://china.huanqiu.com/hot/2016-05/8910977.html

9 B2B – сокращение от английского Business-to-business (бизнес для компании) 10 B2C – сокращение от английского Business-to-consumer (бизнес для потребителя) 11 Современное региональное торгово-экономическое сотрудничество между Россией

и Китаем // Первый Российско-Китайский Форум по развитию трансграничной электронной торговли. 6 мая 2016 г.

12 李琪。人民币国际化背景下的中俄金融联盟 // 银行业. – 2016. – №8. – С.78. 13 郭晓琼。中俄金融合作的最新进展及存在的问题 // 欧亚经济，–2017. – №4. –С. 85–

86. 14 Официальный сайт Центрального народного правительства КНР //

http://www.gov.cn/xinwen/2016-11/02/content_5127556.htm 15 Меморандум дружественного сотрудничества между провинцией Цзянсу (КНР) и

Московской областью (РФ) // http://npa.data.mosreg.ru/document/ cba4beee-b290-4718-b2ca-760d2411bef1

16 Соглашение между Правительством Московской области (Российская Федерация) и Народным Правительством Провинции Цзянсу (Китайская Народная Республика) о торгово-экономическом, научно-техническом и культурном сотрудничестве // http://moscow-portal.info/2014/04/ 09/a 141393.htm

17 张会清。史和平会见莫斯科州杜马第一副主席 // 新华日报. 2017年5月24日 // http://xh.xhby.net/mp3/pc/c/201705/24/c326661.html

18 蒋菁。新形势下中俄经济合作关系的变化与趋势 // 东北亚学刊. 2017. №5. С. 64.

MODERN DEVELOPMENT TRENDS OF ECONOMIC AND TRADE RELATIONS BETWEEN CHINA AND RUSSIA UNDER THE NEW SITUATION

Zhang Peng Tashkent State Institute of Oriental Studies,

Tashkent, Republic of Uzbekistan e-mail：[email protected]

Summary:In recent years the relations between China and Russia have become the model of bilateral international relationsin the world. From the perspective of geopolitics and international situationbetter relations maintained between Chinaand Russia benefit security and development in the two countries.For the past years as a result of global economic slowdown, price fall of international commodity, economic restructuring of China and Russia and other factors, economic and trade cooperation between two countries has already entered a period of adjustment under the new international situation. The article is devoted to the modern development trends of economic and trade relations between China and Russia, particular attention is drawn to the major achievements of economic cooperation between China and Russia.

Keywords: global development trends, main directions of cooperation, economic and trade relations, China and Russia, new situation

ЖАҢА ЖАҒДАЙДА ҚЫТАЙ МЕН РЕСЕЙ АРАСЫНДАҒЫ ЕКІЖАҚТЫ САУДА-

ЭКОНОМИКАЛЫҚ ҚАТЫНАСТАРДЫҢ ҚАЗІРГІ ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ Чжан Пенг

Ташкент мемлекеттік шығыстану институты Ташкент, Өзбекстан

e-mail: [email protected] Түйін: Қазіргі уақытта, Қытай мен Ресей арасындағы қарым-қатынастар, бүкіл

әлемде екіжақты халықаралық қатынастардың классикалық үлгісі болды Мақала Қытай мен Ресейдің екі жақты сауда-экономикалық қатынастарының

жаңа жағдайда даму тенденцияларын зерттеуге арналған, Қытай мен Ресейдің экономикалық бірге қызметінің басты жетістіктеріне ерекше назар аударған.

Түйін сөздер: дамудың әлемдік үрдістері, ынтымақтастықтың негізгі бағыттары, экономикалық және сауда қарым-қатынастары, Қытай және Ресей, жаңа жағдайлар.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

http://npa.data/

http://xh.xhby.net/



157


ФИНАНСЫ МРНТИ 06.73.75 УДК 336.77

MORTGAGE HOUSING LOANS IN THE CONTEXT OF SOCIAL RESPONSIBILITY AND REGULATION OF SOCIAL TENSIONS

A.Auyezkhanuly

Almaty Management University, Almaty, Kazakhstan email: [email protected]

Abstract. The article is aimed at analyzing the problems of development of mortgage

housing loans and considering possible ways to strengthen its role in regulation of social tensions. Methods and level of satisfaction of social needs of the population require the development of adequate mechanisms for implementing social policies and regulating social conflicts, in particular in the segment of mortgage housing loans. Effective use of instruments of state financial support for mortgage housing projects should help not only to streamline the system of guarantees to creditors, investors and construction companies, but also to solve problems of social tension related to housing provision of the population.

The results of the research showed that the effective solution of social conflicts in housing provision requires the formation of a system of social protection and harmonization of the economic interests of the population and the mechanisms of state support.

Key words: mortgage housing loans, social responsibility, social tensions, regulation

Introduction. The social sphere is the basis for the development of society, since man is a resource and a condition for social and economic transformation of society. The fundamental changes in social and economic processes in the world are caused by new challenges and require a theoretical and methodological interpretation of their consequences. The development of social policy is influenced by demographic changes in the structure of the population, regulatory legal acts in the system of development of social and labor relations, fluctuations in social expenditures and measures aimed at increasing their effectiveness and effectiveness. Correspondence of social policy to social and economic needs of the country's development requires the development of a system of social protection, harmonization of economic interests and mechanisms for regulating social conflicts, in particular in the segment of mortgage housing loans.

The research objective is to analyze the problems of development of mortgage housing loans and considering possible ways to strengthen its role in regulation of social tensions.

Methods of the research. The scientific and methodological basis of the research were: the works of Kazakhstani and foreign scientists on mortgage lending; as well as scientific papers on economy and finance and official government publications.

The research work dedicated to the problems of development of mortgage housing loans concentrates on the aspects of government’s social responsibility in the context of regulation social tensions. Mortgage housing loans are now one of the most effective tools for solving many social and economic issues existing in Kazakhstan. In this regard, the development of mortgage lending mechanisms should improve not only the reliability of investments and give impulse to housing construction, but also solve many housing issues of the population. Providing the population with affordable housing is one of the main areas of the social policies of the Kazakhstani government up to 2030 according to the State of the Nation Address by the President of the Republic of Kazakhstan. N.Nazarbayev aims increase the provision of housing per capita from 21.6 to 30 square meters [1]. During the research work a logical analysis and a systematic approach were used.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

158


Results and discussion. odern methodological problems of Kazakhstani banking system create a conceptual basis for understanding the changes in socio-economic systems within which mortgage lending develops are considered by following domestic scientists: O.Sh.Tumenbayeva (the practice of restructuring domestic banks in the conditions of the financial crisis was analyzed, and the criteria for the effectiveness of the bank’s rehabilitation was proposed, also the criteria for choosing the methods of restructuring the bank and the ways of their implementation, the methodology for determining the economic costs and benefits of restructuring the bank with state participation were offered) [2], S.Z. Nurmagambetov (the basics of the implementation of financial monitoring in second-tier banks were considered, combating the laundering of illegal proceeds and their penetration into the legal economy were reviewed) [3], G.R. Dauliyeva and M.M. Seidaliyev (the current situation of the mortgage lending system was analyzed and authors proposed to improve the regulatory and legislative framework, the mortgage lending infrastructure and increase the financial literacy of the population) [4].

Solving the problems of determining the boundaries of a mortgage housing loan and rational management of lending processes in order to prevent credit booms in the housing market are of great theoretical and practical importance for the development of not only the banking system but also the economy as a whole, including its social sphere.

Mortgage housing loans have their own characteristics. First, it is the presence of a large number of participants in the credit process interconnected during the implementation of the loan transaction (banks, investors, borrowers, secondary market operators, insurance companies, state registration of real estate rights, appraisers, the state institutions).

Secondly, the object of credit relations is a specific property - residential real estate, which is bought either partially or completely when using a bank loan or state targeted programs. This determines the amount of the necessary loan, which is determined by the market value of housing and its duration (usually long-term).

Thirdly, the large amount of loans, the long term of their provision, the large number and high level of risks and the need to secure a real estate loan, the need to use investors and non-traditional financing instruments, for example, derivatives, requires the participation of the state as an investor and as a defender of the interests of all subjects of the mortgage transaction by the relevant legislative acts.

These features of mortgage housing loans are determined with the following characteristics:

– the population's need for loans is conditioned by the discrepancy between the cost of housing and current income of the population;

– mortgage lending is long-term, therefore prone to risks, therefore, there is a need for material support for the timely return of a bank loan (usually a lending facility - residential real estate);

– the need to use constant external and internal sources for the formation of long-term and relatively inexpensive credit resources, presupposes the existence of a developed stock market;

- the social nature of mortgage housing loans makes it necessary for the state to participate in its development, since the quality of legal regulation of the sphere of mortgage housing credit affects the social responsibility of the state, which should ensure the protection of the population by the appropriate legal acts avoiding social tension between the real estate market subjects.

The presence of a constant effective interaction between financial, including banking, and social spheres of the economy makes it possible to form a positive synergetic effect, in particular, with an increase in the level of social and economic development of society, and ultimately - while ensuring the growth of the level and quality of life of a person.

However, we note that this synergistic effect can have in addition to a positive also a negative value. It depends first of all on what kind of interaction is formed. If the economic sphere develops without taking into account the social needs, the quality of life of the population will worsen. In fact, in this case there will be a vicious circle, because a person whose quality of life is

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

159


low does not represent any value from the point of view of human capital for the further development of the economy.

The end result of such interaction is the absence of conditions for the further development of the economy which is the result of the uncoordinated interaction of the social and financial spheres (Figure 1).

Figure 1 – Interaction of economic, banking and social spheres of development of society Note: compiled by the author Thus, the role of the state in mortgage housing lending proves to have a regulatory impact

on its development, and it also provides for participation in the distribution and development of financial resources, which leads to the need for the formation of a politically regulated foundation for the organization of mortgage housing lending and the use of social housing mortgage financing programs.

Consequently, it can be argued that mortgage lending is a complex process of organizing complex economic and legal relations: when banks provide loans, the object and provision of that is residential property; establishing of long-term financial resources; fulfillment of contractual obligations by the subjects of the mortgage system and the realization of the rights of creditors by foreclosure for the subject of pledge.

It should be noted that in any modern economy even with an established, efficiently functioning mortgage lending institution, it is increasingly difficult to regulate these processes due to the presence of significant financial risks caused by the instability of both national and international financial structures and the world as a whole in the face of the constant threat of crisis outbursts. The financial crises of recent decades have amazed a large number of relevant studies on the state role in solving the problems of the financial sector and banking in particular, and its social responsibility.

Financial crises suspend economic growth around the world. In the period from 1970-2013 there were about 400 financial crises. Advanced economies experienced only 35 crises, half of them after 2007. Emerging market economies had 218 financial crises, most of them in the 1980s and 1990s, especially during the 1997 Asian financial crisis. Currency crises were the most prevalent, accounting for half of all crisis episodes [5]. Other crises were bank and debt, including mortgage crises. In such situations emerging and developing countries face capital outflows and large currency depreciations upon which they respond by tightening monetary policy [6]. As we see overcoming and preventing a crisis requires a reassessment of the world's economic and financial architecture.

IMF’s Economic Counsellor and Head of of Research Department Olivier Blanchard while exploring the "rational expectations revolution", acknowledged that the financial crisis makes one

Financial resources to ensure the development of

the economy: public, private, credit, etc.

Bank mortgage loan as a source of financial support

for social development Cre

atio

n of

con

ditio

ns fo

r the

de

velo

pmen

t of t

he so

cial

sphe

re

Leve

l of c

onsi

sten

cy o

f soc

ial a

nd

finan

cial

sphe

res

consistent

inconsistent

positive (+)

negative (-)

Synergetic and effect:

improving the quality of life

of the population

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

160


obvious implication for economic policy: authorities increase attention to macroeconomic, financial regulatory, or macroprudential - to stay further away from the dark corners [7]. Special attention is also paid to the reorganization of the activities of international organizations. In this context, Liaquat Ahamed in the work called “Money and Tough Love” describes the professional life of IMF economists and the international community in the prevention of financial crises [8].

Development of a national social policy is influenced both by global social risks and world trends in financing the social sphere. In conditions of macroeconomic instability, value orientations are changing and the social sphere falls under the reduction of government spendings. It should be noted that the modern postulates of a market economy determine public policy measures as contributing to the accumulation of human capital and improving the business environment so that the private sector can use these opportunities to develop and strengthen competitive advantages. In Creating a Learning Society, Joseph E. Stiglitz and Bruce C. Greenwald acknowledge that knowledge is a public good, but it is not enough in the absence of government intervention in a competitive market economy [9].

After the changes in the US housing market and the boom decline, a complex and non-transparent structure of financial obligations deserves special attention since it is important to establish the ownership of the liabilities of financial institutions and their solvency. Liquidity problems have touched not so much banks as financial institutions as investment banks, which for many years served as banks, but did not fall under the norms of banking regulation and under the protection mechanisms. Therefore, the usual insurance of bank deposits simply did not cover these needs.

In order to improve the conditions for self-sustained growth and develop regulatory policies European Union policymakers are putting in place or reinforcing appropriate microstructures, such as effective insolvency frameworks - featuring, for example, fast and flexible personal and corporate bankruptcy proceedings - to help avoid lengthy periods of deleveraging, to protect growth and development real estate market [10].

The European Union is working on the idea of the banking union. The ultimate objective is to help reduce financial fragmentation and sever the negative feedback loops between banks and sovereigns [11]. In Europe, financial markets are fragmented, since the low interest rates of the European Central Bank do not spread throughout the euro area, which leads to gaps in competitiveness, as some countries and companies face high interest rates on borrowed funds.

Conclusion. In the market economy, the popularized opinion is that a person must solve social problems by himself, but most of them do not directly depend on him as determined by political, economic and social conditions.

Methods and level of satisfaction of social needs of the population require the development of adequate mechanisms for implementing social policies and regulating social conflicts, in particular in the segment of mortgage housing loans. Optimal financial provision of housing programs and projects requires attracting private investment. At the same time it is advisable to take into account scientific and methodological approaches in determining, first, the macroeconomic conditions:

- positive: the stability of the national currency, a favorable investment climate, the formation and development of market economy institutions, the priorities of the national housing policy;

- negative: instability of the national currency rate, unfavorable investment climate, contradictions in the development of market economy institutions, ineffictiveness of the national housing policy.

Secondly, macroeconomic stability requires: - long-term planning, focusing on important tasks of socio-economic development, in

particular housing construction; - active participation of the government in financing housing, taking into account the

contours of the new socio-economic and technological realities. Thirdly, mortgage lending should take into account the following features: orientation to

the development of financial, insurance markets that respond to changes in market conditions and

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

161


the impact of financial and economic crises; negative trends: the adverse impact of macroeconomic shocks, the growth of economic risks, the lack of own financial resources, which leads to low activity in the sphere of mortgage housing loans.

Fourth, the selection of optimal strategies for the development of mortgage types, taking into account the features of the macroeconomic cycle phases and the implementation of monitoring activities: the impact of instruments and mechanisms for supporting mortgage housing loans; criteria for the demand of citizens for housing; list of mortgage services and their consumer utility; assessment of the quality of provided mortgage services.

Fifth, mortgage housing loans contribute to the growth of budget revenues from taxes for the implementation of mortgage housing programs and projects (real estate tax, income from real estate purchase and sale transactions).

Development and functioning of the mechanism for attracting and using financial and credit resources for financing housing construction programs and projects requires regulatory and legal regulation, taking into account postulates, mortgage lending is developing steadily only with the active support and participation of the state. The use of instruments of state financial support for mortgage housing projects should help streamline guarantees to creditors, investors and construction companies.

References: 1 State of the Nation Address by the President of the Republic of Kazakhstan Nursultan

Nazarbayev, January 10, 2018 [Electronic resource].- Access mode: http://www.akorda.kz/en/addresses/addresses_of_president/state-of-the-nation-address-by-the-president-of-the-republic-of-kazakhstan-nursultan-nazarbayev-january-10-2018

2 Туменбаева О.Ш. Реструктуризация казахстанских банков в условиях финансового кризиса: теория и практика: дис...доктора PhD. Казахский экономический университет им.Т.Рыскулова, Алматы, 2014

3 Нурмагамбетов С.З. Сущность и формы финансового мониторинга по отмыванию незаконных доходов и их проникновение в легальную экономику. Вестник КазНУ. Серия экономическая. №1 (101). 2014. С 105-110

4 Даулиева Г.Р., Сейдалиев М.М. Қазақстан Республикасында қазіргі кездегі ипотекалық несиелендірудің мәселелері мен даму перспективалары. ҚазҰУ Хабаршысы. Экономика сериясы. №1/2 (113). 2016. 160-165б.

5 M. Ayhan Kose and Ezgi O. Ozturk. A World of Change // Finance & Development.-2014.- September. Vol.51, No.3.-6-11p.

6 Laeven L., Valencia F. Systemic Banking Crises: An Update / Luc Laeven, Fabian Valencia // IMF Working Papers. -June 2012.-33p.

7 Olivier Blanchard. Where Danger Lurks // Finance&Development.2014.-September. Vol. 51. No.3. -28-31p.

8 Liaquat Ahamed. Money and Tough Love. On Tour with the IMF.-London: Visual Editions, 2014. -208 p.

9 Joseph E. Stiglitz, Bruce C. Greenwald. Creating a Learning Society. A New Approach to Growth, Development, and Social Progress.-New York: Columbia University Press, 2014.-680 p.

10 Helge Berger and Martin Schindler. A Long Shadow over Growth // Finance & Development.- 2014.-March. Vol. 51. No.1.-20-23p.

11 Reza Moghadam. Europe’s Road to Integration // Finance&Development. 2014.-March.-Vol. 51. No.1.-8-13p.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

http://www.akorda.kz/en/addresses/addresses_of_president/state-of-the-nation-address-by-the-president-of-the-republic-of-kazakhstan-nursultan-nazarbayev-january-10-2018

http://www.akorda.kz/en/addresses/addresses_of_president/state-of-the-nation-address-by-the-president-of-the-republic-of-kazakhstan-nursultan-nazarbayev-january-10-2018

162


ТҰРҒЫН ҮЙ ИПОТЕКАЛЫҚ НЕСИЕЛЕУІ ӘЛЕУМЕТТІК ЖАУАПКЕРШІЛІК КОНТЕКСТІНДЕ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТІК ШИЕЛЕНІСТЕРДІ РЕТТЕУ

ТҰРҒЫСЫНДА А.Ауезханұлы

Алматы Менеджмент Университеті, Алматы, Қазақстан e-mail: [email protected]

Түйін. Мақала тұрғын үй ипотекалық несиелеудің дамуының мәселелеріне және қоғамдағы әлеуметтік шиеленістерді реттеудегі оның рөлінің арттыруын қарастыруға арналған. Халықтың әлеуметтік қажеттіліктерін қанағаттандыру әлеуметтік саясатты іске асырудың және әлеуметтік шиеленістерді реттеудің тиімді тетіктерін қажетсінеді, нақты айтқанда, тұрғын үй ипотекалық несиелеу саласында бұл әсіресе маңызды. Тұрғын үй ипотекалық несиелеу жобаларында мемлекеттік қаржылық қолдау тетіктерін тиімді қолдану кредиторларларға, инвесторларға және құрылыс компанияларына кепілдіктер жүйесін реттеп қана қоймай, сонымен қатар халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету сұрақтарымен байланысты әлеуметтік шиеленістерді шешуге көмектеседі.

Зерттеу нәтижелері халықты тұрғын үймен қамтамасыз ету сұрақтарында әлеуметтік шиеленістерді тиімді шешу әлеуметтік жүйені қалыптастыруды және халықтың экономикалық мүдделірі мен мемлекеттік қолдау теттіктерін үйлестіруді талап ететінін көрсетті.

Түйінді сөздер: тұрғын үй ипотекалық несиелеу, әлеуметтік жауапкершілік, әлеуметтік шиеленіс, реттеу

ЖИЛИЩНОЕ ИПОТЕЧНОЕ КРЕДИТОВАНИЕ В КОНТЕКСТЕ СОЦИАЛЬНОЙ ОТВЕТСТВЕННОСТИ И РЕГУЛИРОВАНИЯ СОЦИАЛЬНОГО НАПРЯЖЕНИЯ

А.Ауезханұлы

Алматы Менеджмент Университет, Алматы, Казахстан email: [email protected]

Резюме. Статья посвящена анализу проблем развития ипотечного жилищного кредитования и рассмотрению возможных путей усиления его роли в регулировании социальной напряженности в обществе. Удовлетворение социальных потребностей населения требуют разработки адекватных механизмов реализации социальной политики и регулирования социальных конфликтов, в частности в сегменте ипотечного жилищного кредитования. Эффективное использование инструментов государственной финансовой поддержки проектов ипотечного жилищного кредитования должно помочь не только упорядочить систему гарантий кредиторам, инвесторам и строительным компаниям, но и решить проблемы социального напряжения, связанного с вопросами жилищного обеспечения населения.

Результаты исследования показали, что эффективное решение социальных конфликтов в вопросах жилищного обеспечения требует формирования системы социальной защиты и гармонизации экономических интересов населения и механизмов государственной поддержки.

Ключевые слова: жилищное ипотечное кредитование, социальная ответственность, социальное напряжение, регулирование

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

163


МРНТИ 06.73.65 УДК336.732

PROFIT MANAGEMENT OF THE MICROFINANCIAL ORGANIZATIONS OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN

B.A. Abdullaeva, S.S.Massakova

Narхoz University, Almaty, Kazakhstan e-mail:[email protected]

Abstract. In the conditions of the ever-increasing competition in the financial market

covering already not only banks of the second level, but also the microcredit market, the increasing value is purchased by assessment of a financial condition of various financial institutions including the microfinancial organizations functioning in the territory of the Republic of Kazakhstan.

Resultant assessment of a financial condition of any institute, including the microfinancial organizations, is given on the basis of such productive financial performance as profit and profitability. The individual level of profit of the microfinancial organization allows to estimate efficiency of its functioning, determines its competitiveness in the corresponding industry of economy in this specific market in comparison with other financial institutions.

In article correlation and regression assessment of the factors influencing a profit increase of the microfinancial organizations of Kazakhstan is carried out.

Key words: the microfinancial organizations, profit, factors influencing profit, correlation and regression assessment.

Introduction.According to the Law of the Republic of Kazakhstan "On Microfinance

Organizations", a microfinance organization (MFI) is a legal entity that is a commercial organization whose official status is determined by state registration in the justice bodies and passing registration records, which performs microcredit activities, as well as additional activities permitted by law RK [1].

Unlike second-tier banks, microfinance institutions are engaged in lending to small segments of the population, issuing small amounts of loans for a short period of time. Thus, they cover those areas of the country's economy, which for some reason become unavailable or uninteresting to commercial banks.

In the course of carrying out their activities, microfinance organizations receive the corresponding financial result as the amount of revenues received less the expenses incurred, as a rule, a positive financial result is called profit, negative - a loss. Profit is an objective indicator characterizing the state of the life cycle of production and financial structures in the process of passing through each stage of their development: becoming, rising and falling.

As you know, profit is the main internal source of financial resources for a microfinance organization, which allows solving such important tasks as increasing the amount of equity capital, replenishing reserve funds, financing capital investments, maintaining the image, solvency and other vital conditions and characteristics of functioning and development. But the main purpose of the profit received by the microfinance organization is that a sufficient level of profit generation protects it from the threat of bankruptcy.

Thus, the profit of a microfinance organization is the resultant indicator of the analysis and evaluation of the effectiveness of its entire activity.

According to official data of the National Bank of Kazakhstan in Kazakhstan, the following dynamics of the number of microfinance organizations was observed (Figure 1).

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

164


Figure 1 - Dynamics of the number of microfinance organizations in Kazakhstan Note: compiled on the basis of data [2]

As Figure 1 show, the number of microfinance institutions tends to grow. And their number in Kazakhstan increases every year.

In order to ensure a stable growth of financial indicators to microfinance organizations in a rapidly growing competition, factors directly affecting the increase in profits must be taken into account.

As a rule, the net profit of MFIs is influenced by such factors as the volume of loans issued, the growth of profitability of activities and the effectiveness of measures implemented as part of risk management.

Either way, the income of the MFI will be affected by revenues and expenses, which in the end will be reflected in the net profit of the organization.

Each microfinance organization in the process of profit management must clearly know from which income and expenditure items the most dependent value of profit is in order to be able to form an effective financial policy. The data for the calculations are given in Table 1.

Methods.Correlation-regression modeling, calculation of elasticity coefficients will be used to assess the factors influencing the profitability of microfinance organizations in Kazakhstan, which will allow determining the significance of each factor for generating MFI profits. All calculations in Excel.

The estimative equation of regression (constructed according to selective data) will have y appearance = bx + a + ε where ei – observed values of mistakes εi, an and b according to assessment of parameters α and β regression model which should be found [3]. Here ε - a randomerror (deviation).

Table 1 Data for calculations in Excel, in KZT million

Perio

d

Prof

it

stan

dard

loan

s

doub

tfullo

ans

badl

oans

com

mitm

ents

inco

mes

con

nect

ed w

ith

rece

ipt o

f rem

uner

atio

n

non-

inte

resti

ncom

e

expe

nses

rela

ted

to th

e re

ceip

t of r

emun

erat

ion

non-

rem

uner

atio

nexp

ense

s

Y Х1 Х2 Х3 Х4 Х5 Х6 Х7 Х8 01.2016 819 13916 50384 1234 61719 3804 23 1009 4 04.2016 543 21692 46993 1458 64046 6165 22 1809 23 07.2016 1449 26532 51771 1710 71710 12682 50 3677 56 10.2016 2770 34358 54645 1685 79088 20054 76 5903 75 01.2017 3745 30530 69528 1799 80286 28666 81 8643 90 04.2017 1640,1 68190 330391 41191 87542 9213,5 34 2845,4 19,2 07.2017 4135 40817 90276 2070 102388 20209 113 6412 27

020406080

100120140160

01.0

1.20

14

01.0

3.20

14

01.0

5.20

14

01.0

7.20

14

01.0

9.20

14

01.1

1.20

14

01.0

1.20

15

01.0

3.20

15

01.0

5.20

15

01.0

7.20

15

01.0

9.20

15

01.1

1.20

15

01.0

1.20

16

01.0

3.20

16

01.0

5.20

16

01.0

7.20

16

01.0

9.20

16

01.1

1.20

16

01.0

1.20

17

01.0

3.20

17

01.0

5.20

17

01.0

7.20

17

01.0

9.20

17

01.1

1.20

17

5 15

71

136 145 146 149

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

165


As deviations εi for each specific observation of i – are accidental and their values in

selection are unknown: 1) according to xi and yi it is possible to receive only estimates of parameters α and β; 2) estimates of parameters α and β regression model are according to size and also b

which have accidental character since correspond to random check. For assessment of parameters α and β - use MSS (method of the smallest squares) which

gives the best estimates of parameters of the equation of regression, but only if certain prerequisites of rather accidental member (ε) and an independent variable are carried out (x). Formally the criterion of MNK can be written down so:

𝑆 = ∑(𝑦𝑖 − 𝑦𝑖∗)2 → 𝑚𝑖𝑛 (1)

The empirical equation of regression has the following appearance:

y = 0,02315 x + 1376,6311

We receive empirical coefficients of regression:

forХ1 - b = 0,02315, a = 1376,6311 forХ2 - b = -0,000446, a = 2201,507 forХ3 - b = -0,01384, a = 2258,3886 forХ4 - b = 0,08088, a = -4160,0073 forХ5 - b = 0,1439, a = 84,5661 forХ6 - b = 39,7261, a = -107,0858 forХ7 - b = 0,4771, a = 92,1632 forХ8 - b = 24,4617, a = 1129,2101

Empirical coefficients of regression of an and b are only estimates of theoretical

coefficients βi, and the equation reflects only a general tendency in behavior of the considered variables.

We will calculate correlation coefficients for each factor which shows narrowness of communication and accepts values from-1 to +1.

Communications between signs can be weak and strong. Their criteria are estimated on Cheddok's scale [4]: 0.1 <rxy < 0.3- weak 0.3 <rxy < 0.5- moderate 0.5 <rxy < 0.7- notable 0.7 <rxy < 0.9- high 0.9 <rxy < 1- very high

Results and discussion.In our example communication between a sign of Y and a factor of X1 weak and direct:

𝑟1 = 𝑏 𝑆(𝑥)𝑆(𝑦)

= 0,023216202,6011307,871

= 0,287

communication between a sign of Y and a factor of X2 weak and the return:

𝑟2 = −0,00044695433,261307,871

= −0,0325

communication between a sign of Y and a factor of X3 weak and the return:

𝑟3 = −0,013813835,3331307,871

= −0,146

communication between a sign of Y and a factor of X4 high and direct:

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

166


𝑟4 = 0,080913046,6

1307,871= 0,807


𝑟5 = 0,1448273,6471307,871

= 0,911


𝑟6 = 39,72631,695

1307,871= 0,963


𝑟7 = 0,4772547,4341307,871

= 0,929

communication between a sign of Y and a factor of X8 is noticeable also a straight line:

𝑟8 = 24,46229,614

1307,871= 0,554

We will calculate elasticity coefficients for each factor considered by us. The average coefficient of elasticity of E shows for how many percent on average in set the result at from the average size will change in case of change of a factor x for 1% of the average value.

Е1 = 0,023233719,286

2157,3= 0,362

Elasticity coefficient less than 1. Therefore, in case of change of X1 for 1%, Y will change less than for 1%. In other words - influence of X1 on Y isn't essential.

Е2 = −0,00044699141,143

2157,3= −0,0205


Е3 = −0,01387306,714

2157,3= −0,0469


Е4 = 0,080978111,286

2157,3= 2,928

The coefficient of elasticity is greater than 1. Consequently, when X4 changes by 1%, Y

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

167


will change by more than 1%. Inotherwords - X4 significantlyaffects Y.

Е5 = 0,14414399,071

2157,3= 0,961

The coefficient of elasticity is less than 1. Consequently, when X5 changes by 1%, Y will change by less than 1%. In other words, the influence of X5 on Y is not essential.

Е6 = 39,72657

2157,3= 1,05

Elasticity coefficient more than 1. Therefore, in case of change of X6 for 1%, Y will change more than for 1%. Inotherwords – X6 significantlyinfluences Y.

Е7 = 0,4774328,343

2157,3= 0,957

The coefficient of elasticity is less than 1. Consequently, when X7 changes by 1%, Y will change by less than 1%. In other words, the influence of X7 on Y is not essential.

𝑟8 = 24,46242,0292157,3

= 0,477


Сonclusion. Thus, an analysis was made of the factors affecting the profitability of microfinance organizations in Kazakhstan. It should be noted that the aggregate profitability indicators of Kazakhstan MFIs were taken as a basis. This kind of analysis will be more effective when conducted for an individual organization, since it will allow us to identify in the root the problems that are specific to it.

So, based on the data obtained above, we can note the following. The most significant impact on the profit of MFIs is provided by the following factors: incomes not related to the receipt of remuneration, expenses related to the receipt of remuneration, income associated with the receipt of remuneration and liabilities (the factors are shown as significant). These indicators have a high and direct relationship with profit. According to these coefficients of elasticity, factors 4 and 6 significantly affect the profit of MFIs. These are liabilities and incomes not related to the receipt of remuneration. Therefore, in order to increase the profit of MFIs, it is necessary to pay special attention to these factors, the increase of which will lead directly to the growth of profit of microfinance organizations.

Bibliography: 1 Law "On Microfinance Organizations" of November 26, 2012 No. 56-V 2 Microcrediting in the Republic of Kazakhstan [Electronic resource] -

http://www.amfok.kz/sections/Microcrediting_to_RK - 11/20/2017 3 N. Barinov, M., Zeldin, N. Sitnikov. Linearization of nonlinear constraints in the

regression model, or once again about the digitization of influencing variables. Proceedings of the IV Volga Region Scientific and Practical Conference "Statistical Methods of Mass and Individual Evaluation. Problems of Accuracy and Uncertainty ", Nizhny Novgorod, March 31 - April 1, 2011

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

168


4 VR Baraz Correlation-regression analysis of the connection of indicators of commercial activity using the Excel program: textbook / V.R. BA-TIME. - Ekaterinburg: GOU VPO "USTU-UPI", 2005. - 102 p.

УПРАВЛЕНИЕ ПРИБЫЛЬЮ МИКРОФИНАНСОВЫХ ОРГАНИЗАЦИЙ

РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН Б.А. Абдуллаева, С.С.Масакова

Университет Нархоз, г. Алматы, Казахстан e-mail:[email protected]

Аннотация:В условиях всевозрастающей конкуренции на финансовом рынке, охватывающей уже не только банки второго уровня, но и рынок микрокредитования, все большее значение приобретает оценка финансового состояния различных финансовых институтов, в том числе и микрофинансовых организаций, функционирующих на территории Республики Казахстан.

Результирующая оценка финансового состояния любого института, включая микрофинансовые организации, дается на основе таких результативных финансовых показателей, как прибыль и рентабельность.Индивидуальный уровень прибыли микрофинансовойорганизации позволяет оценить эффективность ее функционирования,определяет ее конкурентоспособность в соответствующей отрасли экономики на данном конкретном рынке по сравнению с другими финансовыми институтами.

В статье проведена корреляционно-регрессионная оценка факторов, влияющих на рост прибыли микрофинансовых организаций Казахстана.

Ключевые слова:микрофинансовые организации,прибыль, факторы, влияющие на прибыль,корреляционно-регрессионная оценка.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ МИКРОҚАРЖЫ ҰЙЫМДАРЫНЫҢ

ТАБЫСЫН БАСҚАРУ Б.А.Абдуллаева, С.С.Масакова

Нархоз Университеті, Алматы қ., Қазақстан e-mail:[email protected]

Түйін. Бүгінгі күнде екінші деңгейлі банктерді ғана емес, сонымен қатар микронесиелік саланы қамтитын қаржы нарығындағы дамып келе жатқан бәсекелестік шартында әр түрлі қаржылық институттардың соның ішінде ҚР аумағында қызмет көрсететін микроқаржылық ұйымдардың қаржылық жағдайын бағалау үлкен рөлді атқарады. Кез келген институттардың, сонымен қатар микроқаржы ұйымдардың, қаржылық жағдайының бағасы табыс және рентабельділік сияқты нәтижелі қаржылық көрсеткіштері нәтижесінде беріледі.

Микроқаржы ұйымдарының табыстарының индивидуалды деңгейі олардың жұмыс жасау тиімділігін, оның бәсеке қабілеттілігін басқа қаржы институттарымен салыстыра анықтайды.

Мақалада, Қазақстандағы микроқаржы ұйымдардың пайдасының өсуіне әсер ететін корреляциялық- регрессиялық факторларға бағалау жасалады.

Түйінді сөздер. микроқаржы ұйымдары, пайда, табысқа әсер ететін факторлар, корреляциялық - регрессиялық бағалау.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

169


МРНТИ 06.35.31 УДК 657.1.012.1

REGULATION AND TENDENCY OF DEVELOPMENT OF THE INSURANCE MARKET IN EURASIAN ECONOMIC UNION

COUNTRIES

A.M. Kulustayeva*1, A.S. Jondelbayeva2, V.T. Chaya3 1,2 «Narhoz» University, Almaty city, Kazakhstan

3 Moscow State University. M.V. Lomonosov, Moscow, the Russian Federation e-mail: [email protected]

Annotation. As the title implies the article describes the peculiarities of Eurasian Economic

Union member countries in a united insurance market. The contract of the Eurasian Economic Union further - EAEU which has given start to a new stage of integration is considered. According to the contract the full-fledged members of the EAEU are the Republic of Kazakhstan, Russian Federation, the Republic of Belarus, the Republic of Kyrgyzstan, and the Republic of Armenia.

The security of the insurance market of the EAEU member-countries as well as statistics for financial indexes and indexes of insurance business efficiency are studied. Various arguments from the point of view of the market development and adaptation of the general financial mechanism as well as possible obstacles for financial integration are adduced. The perspectives for development of the insurance market in the united financial market for the EAEU member-countries are defined.

The United Insurance Market means a united insurance system that provides the sustainable growth for the economy of the EAEU member-countries.

Key words: a financial market, an insurance branch, a united insurance market, a financial market of the Eurasian Economic Union (EAEU).

Introduction. The insurance branch as well as other components of a financial system

changes in response to a wide range of social, technological and global economic forces. In the conditions of market economy financial regulation is provided by the flexible system of financial resources distribution.

The contract of Eurasian Economic Union (EAEU) which has given start to a new stage of integration been signed on May 29, 2014 in Astana (the Republic of Kazakhstan), based on the declaration of Eurasian economic integration from November 18, 2011[1]. According to the contract the full-fledged members of the EAEU are the Republic of Kazakhstan, Russian Federation, the Republic of Belarus, the Republic of Kyrgyzstan, and the Republic of Armenia.

All the countries which have entered to the union undertake to form the united financial market by 2025 in accordance with article 70 about the contract for EAEU. The main aims and principles of financial markets regulation of member countries [1] were formed in this articles such as:

«-ensuring the guaranteed and effective rights protection and legitimate interests of consumers on financial service;

-establishing condition for mutual authorizing recognition in banking and insurance sectors; -defining the approaches to risk regulation on the financial markets of the EAEU member-

countries in accordance with international standards; -defining the requirements imposed to banking line, insurance business and business on paper

holdings market (prudential requirements); -defining regulatory regime for activity of the members in financial market -ensuring transparency activity of members in financial market» [1].

The second unit of this article is defined to the main forms of working relationship for member-countries for making condition to free capital floating in financial market, including:

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

https://www.multitran.ru/c/m.exe?t=5568156_1_2&s1=%EF%EE%EB%ED%EE%EF%F0%E0%E2%ED%FB%E9%20%F7%EB%E5%ED

https://www.multitran.ru/c/m.exe?t=5568156_1_2&s1=%EF%EE%EB%ED%EE%EF%F0%E0%E2%ED%FB%E9%20%F7%EB%E5%ED

https://www.multitran.ru/c/m.exe?t=746274_1_2&s1=%EB%E8%F6%E5%ED%E7%E8%FF

170


«-interchange of data as well as confidential among authorized agency of member-countries by regulating and developing questions of banking line, insurance business and paper holdings business at the market, control and supervision in accordance with international contract in term of Union;

-holding mutual consultations on regulation of banking line, insurance business and paper holdings business at the market by the authorized members» [1].

Methods. This article is made in the form of systematic analysis by using comparative method. As a result of work the qualitative and quantitative analysis of financial indexes of insurance market activity of the EAEU member-countries are made. The comparative method of the legislation for activity and accounts in the insurance companies of the EAEU countries is carried out. The perspectives for developing further insurance market on a question of complexity and unity are defined, offers by development of the united insurance market of the EAEU are formulated.

Results and Discussions. The main aim of Eurasian Economic Committee (EAEC) in the insurance branch is to make united insurance market [2]. United insurance market means united insurance system for providing sustainable economy development for member-countries. Due to this the main aspect of integration is to make assumption to its formation. It is important that all the events held by EAEC have been directed to the protection of consumers against risks and guaranteeing financial stability that can be also reached by harmonizing of the market relations and formatting insurance space. However, the differences in legal regulation and development level of national insurance market for member-countries can be certain difficulties [3]. The realization of these aims is assigned to Advisory Financial Market Committee under Eurasian Economic Committee [2].

Table-1 the review is provided and legislative bases of the insurance market regulation for the member- countries: The Republic of Belarus, the Republic of Kazakhstan and Russian Federation, the Republic of Kyrgyzstan and the Republic of Armenia have been investigated.

Table1

Eurasian Economic Union Member-Countries Legislative Regulation

No EAEU countries

Insurance Law in EAEU countries

Regulatory Agencies in

EAEU countries

Accounting Law in EAEU countries

International standards of EAEU countries

1 The Republic of Armenia

The Insurance and Insurance Business Law of the Republic of Armenia from May 22, 2007 №3P-177

The Central Bank of the Republic of Armenia

The Accounting Law of the Republic of Armenia from January 31, 2003 №3P-515

The International Accounting Standards include the standards and comments adopted by Council of the international standards for accounting of financial statements and also adopted by Council of the international standards for accounting to them (article 3 of the law RA from January 31, 2003 №3P-515)

2 The Republic of Belarus

The Insurance Business Order of the president of the Republic of Belarus from August 25, 2006 №530

Ministry of Finance of the Republic of Belarus

The Accounting and the Financial Data Reporting Law of the Republic of Belarus from July 12,2013 №573

The International Financial Data Reporting Standards (IFRS) and their clarifications are entered in Belarus since January 1, 2017. The decision was made by the Resolution of the Council of Ministries and National Bank of the Republic of Belarus from August19, 2016 №657/20

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

https://www.multitran.ru/c/m.exe?t=600526_1_2&s1=%EA%EE%ED%F1%F3%EB%FC%F2%E0%F2%E8%E2%ED%FB%E9%20%EA%EE%EC%E8%F2%E5%F2

https://www.multitran.ru/c/m.exe?t=600526_1_2&s1=%EA%EE%ED%F1%F3%EB%FC%F2%E0%F2%E8%E2%ED%FB%E9%20%EA%EE%EC%E8%F2%E5%F2

171


the rest of the table 3 The Republic

of Kazakhstan

The Insurance Business Law of the Republic of Kazakhstan from December 18, 2000 №126-II

The National Bank of the Republic of Kazakhstan

The Accounting and the Financial Data Reporting Law of the Republic of Kazakhstan from February 2, 2007 № 234-3

The International Financial Data Reporting Standards and The International Financial Data Reporting Standard for small and medium-sized enterprises are the standards approved by the Council of the International Financial Data Reporting Standards (Article 1of the Law of the Republic of Kazakhstan from February 28, 2007 №234-3)

4 The Republic of Kyrgyzstan

The Insurance Organization Law in the Republic of Kyrgyzstan of the Republic of Kyrgyzstan from June 23, 1998 №96

State Service for Financial Market Regulation and Supervision under the Republic of Kyrgyzstan government

The Accounting Law of the Republic of Kyrgyzstan from April 29, 2002 №76

The united methodological framework for Accounting Record-Keeping and Financial Data Reporting formation used in Kyrgyzstan territory for public interest entities within into account ownership forms are International Financial Data Reporting Standards adopted by IFRS Fund Committee. If others are not provided by the Accounting law of the Republic of Kyrgyzstan (Article 1 from April 29, 2002 №76)

5 Russian Federation

The Concerning the Organization Law of Insurance in the Russian Federation of the Russian Federation from November 27, 1992 №4015-1

The Central Bank of the Russian Federation

The Accounting Federal Law from December 6, 2011 №402-FZ

The International Standard is the Accounting Standard which is commonly used in the international business regardless of the correct name of such a standard (Article 3 from December 6, 2011 FZ № 402-FZ)

Note: made on the basis of resource [4] As it is seen from table-1, there is a special law for insurance business in all the countries

such as Russian Federation, the Republic of Armenia and the Republic of Kazakhstan are regulated the insurance business by the Central Bank, the Republic of Belarus by the Ministry of Finance, the Republic of the Kyrgyzstan by the State Service for Financial Market Regulation and Supervision. All the countries are keeping the records and making financial data reporting in accordance with IFRS. The legislation of the different countries is at the different level of development. It should be noted that according to Doing Business 2017 Data, the Republic of Kazakhstan and the Republic of Belarus are among the leading countries in Central Asia and Europe by the number of reforms in the sphere of business regulation: in 2015-2016 the Republic of Kazakhstan has undertaken seven reforms, and the Republic of Belarus — four reforms. Besides, the Republic of Kazakhstan has made improvement for foreign trade condition by decreasing the expenses within export operations [5].

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

https://www.multitran.ru/c/m.exe?t=5569699_1_2&s1=%F1%F0%E5%E4%ED%E8%E9%20%E1%E8%E7%ED%E5%F1

https://www.multitran.ru/c/m.exe?t=7007449_1_2&s1=%C3%EE%F1%F3%E4%E0%F0%F1%F2%E2%E5%ED%ED%E0%FF%20%D1%EB%F3%E6%E1%E0%20%D0%E5%E3%F3%EB%E8%F0%EE%E2%E0%ED%E8%FF%20%E8%20%CD%E0%E4%E7%EE%F0%E0%20%E7%E0%20%D4%E8%ED%E0%ED%F1%EE%E2%FB%EC%20%D0%FB%ED%EA%EE%EC




https://www.multitran.ru/c/m.exe?t=5920486_1_2&s1=%F1%F3%E1%FA%E5%EA%F2%FB%20%EF%F3%E1%EB%E8%F7%ED%EE%E3%EE%20%E8%ED%F2%E5%F0%E5%F1%E0

https://www.multitran.ru/c/m.exe?t=4348654_1_2&s1=%CE%E1%20%EE%F0%E3%E0%ED%E8%E7%E0%F6%E8%E8%20%F1%F2%F0%E0%F5%EE%E2%EE%E3%EE%20%E4%E5%EB%E0%20%E2%20%D0%EE%F1%F1%E8%E9%F1%EA%EE%E9%20%D4%E5%E4%E5%F0%E0%F6%E8%E8





172


More detailed analysis of the legislative framework has found certain divergences in such basic conditions of insurance business as requirements to classification of branches, to a licensing procedure, to the size and an authorized capital formation procedure, to the risk reinsurance condition, to financial and economic indicators processing procedure and etc.

At the same time author Borisenko P.I., pays precise attention to the efficiency to the united financial markets for insurance companies as the indexes of separate insurance companies are directly dependence on how successfully participants of the financial market interacts. It is also important to maintain transparency on paper holdings market, gives the chance to insurance companies for reducing investing risks, for increasing investing attractiveness and competitiveness from the side of life assurance as an alternative resource investing mechanism [6].

The main business and financial indexes for understanding the general current state of the insurance market for the EAEU member-countries and their uniformity assessment have been analyzed. The result is presented in tables 2 and 3.

Table2

Insurance Market Performance Index for the Eurasian Economic Union member-countries

The number of units Performance Index 2012 2013 2014 2015 2016

The Republic of Armenia The number of insurance organization 7 8 7 7 7

The number of signed contracts for voluntary insurance with natural and legal entities

204 802 235 786 204 699 190 508 210 897

The Republic of Belarus The number of insurance organization 25 25 24 24 23


3 928 577 5 402 237 5 118 228 4 470 205 4 362 304

The Republic of Kazakhstan The number of insurance organization 35 34 34 33 32


5 663 555 6 489 326 5 163 781 4 343 387 2 053 817

The Republic of Kyrgyzstan The number of insurance organization 16 18 17 17 19


- - - 36 909 19 527

Russian Federation The number of insurance organization 458 420 404 334 256


139 454 594

138 786762 114 878527 104 371200 129 636524

Note: made on the basis of resource [7]

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

https://www.multitran.ru/c/m.exe?t=3600280_1_2&s1=%EF%EE%F0%FF%E4%EE%EA%20%F4%EE%F0%EC%E8%F0%EE%E2%E0%ED%E8%FF%20%F3%F1%F2%E0%E2%ED%EE%E3%EE%20%F4%EE%ED%E4%E0

173


Table 3 Insurance Market Financial Index for the

Eurasian Economic Union member-countries USA million dollars

Financial Index 2012 2013 2014 2015 2016

The Republic of Armenia

The sum of insurance premium 64 74 72 66 69

The sum of payout 34 46 53 28 30

Insurance organization assets 95 122 104 86 97

The Republic of Belarus


The sum of payout 247 308 320 291 270

Insurance organization assets 1 712 2 047 2 058 1 549 1408

The Republic of Kazakhstan

The sum of insurance premium 1 418 1 664 1 319 1 187 944

The sum of payout 457 342 348 303 243


The Republic of Kyrgyzstan


The sum of payout 1,1 1,9 2,5 0,8 1,1

Insurance organization assets 29 34 38 43 38

Russian Federation

The sum of insurance premium 26 118 28 513 26 025 16 940 17671

The sum of payout 11 921 12 852 12 474 8 434 7555


Note: made on the basis of resource [7]

It can be noted from table 2 and 3 that Russian Insurance Market among the EAEU

countries was gained the most dynamic development for making favorable forecasts for its integration to the World Insurance System. The indexes from Russian Insurance Market gradually exceed the indexes of all the combined EAEU countries. However, despite of its sizes it shows the downward trend last 3 years. The insurance sector of Kazakhstan is on the second place by the size of indexes and closer to him by level is the insurance sector of Belarus. The financial indexes of all the countries, except Armenia, shows gradually decrease in indexes from 2014 to 2016 that confirms critical condition of the insurance market for EAEU countries. Heterogeneity of the markets and their small sizes demand financial and legal integration for forming the united insurance market for improving the situation and exiting the insurance sector for the Member-Countries Union for a new qualitative level of development.

It should be noticed with agreeing to Borisenko P.I., that the effective activity for insurance companies is characterized by a united potential client database for the insurance market so as private clients, small enterprise, cooperative clients, financial organization, investors and shareholders are in term of financial sectors for the EAEU countries and is an important key for

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

https://www.multitran.ru/c/m.exe?t=6116737_1_2&s1=%EE%F2%F0%E8%F6%E0%F2%E5%EB%FC%ED%E0%FF%20%E4%E8%ED%E0%EC%E8%EA%E0

174


successful financial integration in the insurance market and mainly for ensuring the mutual authorizing recognition of doing activity in the insurance service sector [6].

It should not be noted that all the insurance markets for the EAEU countries have the weaknesses. Moreover, they are considered in the work of Ismailova R.A., Akhmetova A.K., Yesmagulova N.D. [3], where they point out the following weaknesses:

-low capitalization; -low client-centered business; -unreasonable return on assets of banks -low level of personnel qualifications;

In this regard the authors - Ismailova R.A., Akhmetova A.K., Yesmagulova N.D., suggest on taking the set of measures for joining to the EAEU Common Insurance Space.

Uniting all the above listed and generalizing the different offer of scientists this article investigates the following measures that are necessary for further developing of the insurance market for the EAEU countries.

1. Making an united legal terrain for developing the activity of the insurance companies through the unification of authorized requirements and mutual authorizing recognition on the territory of the Member-Countries.

2. Increasing requirements to capitalization of insurance companies for making united requirements by differentiating the size of the minimum capital taking into account the number of settlements are registered to , and the probability of the branch network.

3. Unification of the prudential requirements with their consecutive reduction to requirements of Solvency II.

4. Increasing the requirements to the insurance reserve and unifying the rules of their assessment.

5. Unifying the requirements to the limits of the insurer’s liability for decreasing risks and for increasing the reinsurance efficiency.

6. Working out the set of measures for long-term insurance and investing opportunities for the insurance organizations [3].

All the above listed measures are determined to the development of the united insurance market for the EAEU countries and to increase the efficiency of the insurance branch. They are designed to stimulate the institution of the insurance market development and to increase the investing opportunities for the insurance companies. An opportunity to work according to the united harmonized standards will allow members of the insurance market to reduce barriers and restrictions in the national markets for the EAEU countries. Economists note for making united favorable conditions for all the countries of EAEU, first of all, being guided by the common standards, the principles and the international practice for allocating the perspective directions for the financial market development in general and for policy in the sphere of insurance services in particular [2].

Conclusion. Analyzing all the above written the process of integration in the EAEU countries will change the approach of insurance companies to managing to financial risks. One of the task priorities of the insurance companies is to develop new insurance products for long-term insurance through stimulating marketing research for studying the opportunities on demand forming by providing insurance services.

The first of all, it requires the road map building so that the unification of legislative agreement was reached in the EAEU countries as Platonov S.R., Gubanov R.S., are indicated such an agreement is considered as an institutional prerequisite for Road Map. The Road Map has to be designed for a few years and a new harmonizing legislation for increasing the efficiency and developing financial and economic sector for the EAEU member-countries [8].

Multifunctional role of united financial institutions in EAEU member countries and providing advantage of financial services there over analogically import services are also essentially important directions which realization satisfies to the purposes of united financial policy.

Ensuring the shared financial responsibility, establishing single tariffs for financial services, achieving free capital floating and rendering financial services are the most priority measures in the term of financial policy. It is significant to distinguish implementing the mechanism of part

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

https://www.multitran.ru/c/m.exe?t=4344490_1_2

https://www.multitran.ru/c/m.exe?t=2655317_1_2&s1=%F3%ED%E8%F4%E8%EA%E0%F6%E8%FF

175


inner sales of partners for financial backing among all the principles of united financial policy for EAEU member-countries. The point is at more flexible financial cover funds of inner economic activity for EAEU member-countries as well as attracting foreign investments. The worked out financial policy also considers in point 3 ‘The realization of the set of measures by providing the fair competition at the EAEU financial market’ is proposed in Road Map.

It is mandatory to harmonize the system of monitoring and financial market regulation as well as forming united Concept of Financial Market Development and making the set of measures for developing financial services. The right measures for forming United Eurasian Financial Market will lead to getting additional benefits such as capital flow and resources.

Core literature: 1 Eurasian Economic Union Contract in Astana on May 29, 2014. The system of Alt Soft:

Assess mode:https://www.alta.ru/tamdoc/14bn0044/ from December 10, 2017 2 Marganova O.N., To a question on the common insurance market formation at the

EAEU space. Policy, economy and innovations №7(9) 2016.- p.1-4 3 Ismailova R.A., Akhmetova A.K., Esmagulova N. D., Problems of stabilizing and

harmonizing activity for the insurance market within EAEU. Omsk University Bulletin. Economy series №4 2016.-p.1-12

4 Official site (EAEC) Eurasian Economic Committee. Assess mode: http://www.eurasiancommission.org.

5 Korshunov D.A., Eurasian Economic Integration, 2017 Saint Petersburg: ISC EDB, 2017.- p.54-55

6 Borisenko B.I., Perspectives of Insurance Market in term of Financial Market Integration for the EAEU. International scientific and practical (extramural) conference of Economy. Education. Law. Scientific Research on Modern Society State and Development. Volgograd, October 1-31, 2016.-p.1-5

7 Eurasian Economic Union (EAEU) Official Site. Assess mode: http://www.eaeunion.org

8 Platonov S.R., Gubanov R.S., Financial Markets of Eurasian Economic Union-National Legislations Harmonizing. Financial Magazine №4 2015.- p.9

РЕГУЛИРОВАНИЕ И ТЕНДЕНЦИЯ РАЗВИТИЯ

СТРАХОВОГО РЫНКА В СТРАНАХ ЕВРАЗИЙСКОГО ЭКОНОМИЧЕСКОГО СОЮЗА

А.М. Кулустаева*1, А.С. Джондельбаева2, В.Т. Чая3 1,2Университет «Нархоз», г.Алматы, Казахстан

3 Московский Государственный Университет им. М.В.Ломоносова , г.Москва, РФ e-mail: [email protected]

Аннотация. В статье исследуется особенности формирования единого страхового рынка государств - членов Евразийского Экономического союза. Рассмотрен Договор о Евразийском экономическом союзе, далее – ЕАЭС который дал старт новому этапу интеграции. Полноправными членами ЕАЭС согласно договора становятся: Республика Казахстан, Российская Федерация, Республика Беларусь, Республика Кыргызстан, и Республика Армения.

Изучены нормативно-правовое регулирование страхования рынка государств – членов ЕАЭС, а также изучены статистические данные по финансовым показателям и показатели эффективности страховой деятельности. Приводятся различные аргументы с точки зрения развитости рынка и адаптации общего финансового механизма, а также возможные препятствия для финансовой интеграции. Определены перспективы развития страхового рынка в объединённом финансовом рынке государств – членов ЕАЭС.

Единый страховой рынок подразумевает единую систему страхования, что должно обеспечить устойчивое развитие экономики Государств-членов союза ЕАЭС.

Ключевые слова: финансовый рынок, страховая отрасль, единый страховой рынок, финансовый рынок Евразийского экономического союза (ЕАЭС).

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

http://www.eaeunion.org/

176


ЕУРАЗИЯЛЫҚ ЭКОНОМИКАЛЫҚ ОДАҒЫНЫҢ САҚТАНДЫРУ НАРЫҒЫНДАҒЫ РЕТТЕУ ЖӘНЕ ДАМУ ТӘРТІБІ

А.М. Кулустаева*1, А.С. Джондельбаева2, В.Т.Чая3

1,2 «Нархоз»Университеті, Алматы қ.,Қазақстан 3 М.В. Ломоносов ат.Мәскеу мемлекеттік университеті., Мәскеу, Ресей Федерациясы

e-mail: [email protected] Түйін. Мақалада Еуразиялық Экономикалық одағының сақтандыру нарығындағы

ортақ ерекшеліліктерінің қалыптасуы зерттелген. Еуразиялық Экономикалық шарт жаңа интегерацияның бағыт алуына жол ашты. Қазақстан Мемлекеті, Ресей Федерациясы, Беларусь Мемлекеті, Қырғызстан Мемлекеті, Армения Мемлекеті біріккен ұйымының толыққанды мүшелері болды. Еуразиялық Экономикалық одағының сақтандыру нарығындағы құқықттық нормалық реттелуі және қаржы көрсеткіштерінің статистикалық көрсеткіштері және сақтандыру әрекеттерінің алатын орны зерттелді. Қаржы нарығын жетілдірудің әртүрлі аргументтері және қаржы механизміндегі бейімделуі, кездесетін кедергілерге төтеп беру дәлелдемелері қарастырылған. Еуразиялық Экономикалық одағындағы мемлекеттердің сақтандыру нарығындағы болашағы анықталған. Біріккен сақтандыру нарығы ортақ бір жүйеге келтірілген. Еуразиялық Экономикалық одағына кіретін мемлекеттердің экономикасын нығайтуға ықпалын тигізуі тиіс.

Түйінді сөздер. Қаржы нарығы, сақтандыру мекемелері, біртұтас сақтандыру нарығы, Еуразиялық Экономикалық одағының қаржы нарығы.

МРНТИ 06.35.35 УДК 657

АНАЛИЗ СОВРЕМЕННОГО СОСТОЯНИЯ ОТЕЧЕСТВЕННОЙ ПЛАТЕЖНОЙ СИСТЕМЫ

Ж. Б. Мырзахматова

Кыргызский национальный университет им. Жусупа Баласагына г.Бишкек, Кыргызская Республика


Аннотация. В данной статье анализируется сложившееся положение дел в национальной платежной системе Кыргызстана за пятилетний период (с 2012-2016 гг.), указывается ряд причин, тормозящих поступательное движение отечественной платежной системы. Коммерческими банками предлагаются, с использованием платежных карт, дополнительные услуги различного характера. Однако в настоящий момент существуют объективные и субъективные причины, тормозящие широкое внедрение платежных карт, а также развитие и совершенствование всей отечественной платежной системы. К ним относятся низкий уровень финансовой грамотности и культуры населения страны по использованию банковских услуг, детерминированный невысоким уровнем доходов большинства граждан Кыргызстана.

Ключевые слова. Платежная система Кыргызской Республики, Национальный банк Кыргызской Республики, операторы платежных систем, надзор (оверсайт), банковские платежные карты, системы денежных переводов.

Введение. Залогом эффективного функционирования финансовой системы и

экономики любой страны является безопасная и надежная национальная платежная инфраструктура. Базовая задача Национального банка Кыргызской Республики в деле регулирования деятельности платежных систем заключается в содействии интеграции

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

177


отдельных платежных систем и формировании единой розничной платежной инфраструктуры для всех видов платежных инструментов, а также в обеспечении безопасного и эффективного функционирования платежного рынка.

Методы. В ходе исследования использовались методы дедукции, которые позволяют теоретически обосновать полученные индуктивным путем выводы, выявить их гипотетический характер и превратить в достоверные знания. Кроме того, использовались статистические методы исследования экономической конъюнктуры и др.

Результаты и обсуждение. В 2015 году вступил в силу Закон КР «О платежной системе Кыргызской Республики» [6] и была проделана работа по совершенствованию нормативной правовой базы платежной системы, налаживанию взаимодействия с операторами платежных систем и платежными организациями в рамках процедуры их лицензирования и регистрации, осуществлению надзора (оверсайта) за платежной системой, активизации сотрудничества с центральными банками стран-участниц ЕАЭС по вопросам надзора (оверсайта) за платежными системами. Принятые меры направлены на минимизацию финансовых и операционных рисков и выступают частью запланированного комплекса мер.

Согласно Закону КР ««О платежной системе Кыргызской Республики» платежная система Кыргызской Республики представляет собой совокупность платежных систем, функционирующих на территории Кыргызской Республики, по осуществлению перевода денежных средств, операторами которых являются резиденты и нерезиденты страны, осуществляющие деятельность в соответствии с Законом КР «О платежной системе Кыргызской Республики» и нормативными правовыми актами Национального банка КР[4; 5].

На начало 2017 года в Кыргызской Республике функционировали следующие компоненты платежной системы:

1. Система крупных платежей Национального банка КР – Гроссовая система расчетов в режиме реального времени (ГСРРВ).

1. Системы розничных платежей: Система пакетного клиринга мелких розничных и регулярных платежей (СПК), системы расчетов платежными картами, системы денежных переводов и системы трансграничных платежей.

3. Инфраструктура для маршрутизации финансовых сообщений (УКП SWIFT, Межбанковская коммуникационная сеть).

Участниками межбанковских платежных систем (ГСРРВ и СПК) в Кыргызстане выступают:Национальный банк Кыргызской Республики; Центральное Казначейство Министерства финансов Кыргызской Республики; коммерческие банки и их филиалы; Межгосударственный банк; ЗАО «Межбанковский процессинговый центр» на правах специального участника.

В период с 2012-2016 гг. через межбанковские платежные системы (ГСРРВ и СПК) было проведено 16,5 млн. платежей (табл. 1).

Таблица 1

Объем платежей по межбанковским платежным системам (ГСРРВ и СПК) в период 2012 -2016 гг.

Платежные

системы 2012 2013 2014 2015 2016 Всего за период

2016 в % к 2012

Миллиардов сомов ГСРРВ 608,2 751,4 1411,8 1746,2 5084,0 9601,6 в 8,4 раза СПК 74,2 88,1 101,6 102,5 122,8 489,2 в 1,7 раза

В процентах к предыдущему году ГСРРВ 117,1 123,5 187,9 123,7 в 2,9 раза СПК 113,3 118,7 115,3 100,9 119,8

Составлено по данным НБ КР

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

178


Такая динамика межбанковских платежей является, в основном, результатом роста объема платежей по межбанковским операциям, в том числе по операциям посредством Автоматизированной торговой системы Национального банка КР (кредитные операции, операции с иностранной валютой, с ценными бумагами).

Результаты мониторинга в течение 2012-2016 гг. показали, что уровень доступности систем ГСРРВ и СПК оставался практически одинаково высоким, в то время как уровень операционного риска имел различные значения (табл. 2). В рамках надзора (оверсайта) за платежной системой Кыргызской Республики, указанные системы признаны системно-значимыми, что означает, что сбои в работе последних могут вызвать серьезные проблемы как для банковской системы, так и финансовой системы в целом. Таблица 2

Соотношение показателя доступности и операционного риска в ГСРРВ и СПК за 2012-2016 годы,в процентах

Показатели 2012 2013 2014 2015 2016 ГСРРП

Технический сбой 0,2 0,4 0,0 0,0 0,0 Коэффициент доступности 99,8 99,6 100,0 100,0 100,0 Уровень операционного риска 3,6 3,1 5,9 4,1 5,2

СПК Технический сбой 1,0 1,0 0,9 0,0 0,3 Коэффициент доступности 99,0 99,0 99,1 100,0 99,7 Уровень операционного риска 2,3 2,0 2,6 1,2 1,2

Составлено по данным НБ КР Исходя из данных табл. 2 видно, что в последние три года уровень доступности

ГСРРВ оставался очень высоким и составлял 100,0 процентов, а уровень операционного риска, по сравнению с 2012-2013 гг., продемонстрировал тенденцию к повышению. В функционировании СПК показатель доступности оставался высоким, а уровень операционного риска снизился.

В 2016 году было зарегистрировано 5 международных систем расчета с использованием платежных карт, 1 международная система электронных денег и 3 оператора локальных систем денежных переводов. На начало 2017 года было зарегистрировано, в целом в республике, 36 операторов систем денежных переводов, в том числе 19 операторов локальных систем денежных переводов и 17 –международных систем денежных переводов[3].

Необходимо отметить, что коммерческими банками предлагаются, с использованием платежных карт, дополнительные услуги различного характера. Однако в настоящий момент существуют объективные и субъективные причины, тормозящие широкое внедрение платежных карт, а также развитие и совершенствование всей отечественной платежной системы. Среди них можно назвать следующие:

- низкий уровень финансовой грамотности и культуры населения страны по использованию банковских услуг, детерминированный невысоким уровнем доходов большинства граждан Кыргызстана;

- значительная доля операций с наличными и традиционными платежными инструментами на розничном рынке;

- недостаточная развитость инфраструктуры по приему безналичных платежей в системе торговли и сервиса (особенно в регионах), обусловленная незаинтересованностью предприятий торговли в установке оборудования и открытии расчетных счетов в банках;

- низкая маркетинговая деятельность банков, слабое стимулирование и информирование банками своих клиентов об услугах и банковских продуктах с использованием платежных карт;

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

179


- неэффективная тарифная политика по банковским и платежным услугам, предлагаемая коммерческими банками;

- низкая исполнительская дисциплина и недостаточная активность бюджетных учреждений по переходу на безналичную форму расчетов как с сотрудниками бюджетной сферы, так и во взаимоотношениях с населением.

Вместе с тем, за последние пять лет можно наблюдать положительную динамику количества эмитированных платежных карт (табл. 3).

Таблица 3 Динамика эмитирования банковских платежных карт в период 2012-2016 гг., тысяч штук

Банковские платежные

карты 2012 2013 2014 2015 2016 2016 в %

к 2012

Mastercard - 1,0 1,3 10,5 14,5 - Union Pay - - 1,9 11,5 13,2 - VISA 179,5 248,5 317,3 392,0 461,0 в 2,6 раза Золотая корона (в том числе Алай-Кард)

160,8

267,9

366,9

477,2

547,4

в 3,4 раза

Элкарт 68,0 133,2 221,4 307,3 579,6 в 8,5 раза Итого 408,3 650,6 908,8 1198,5 1615,7

Составлено по данным НБ КР За исследуемый период общее количество выпущенных платежных карт составило

почти 4,8 млн. штук, при этом наилучший показатель демонстрирует система «Элкарт». Необходимо отметить, что в 2016 году система «Элкарт» была признана национальной системой, с которой работают, в настоящий момент, 25 коммерческих банков и которая соответствует всем критериям национальных систем. На начало 2017 года по результатам мониторинга и анализа функционирования Единого межбанковского процессингового центра (ЕМПЦ) показатель доступности системы составил 99,2 процента, а уровень операционных рисков – 0,8 процента (табл. 4). Таблица 4

Соотношение показателя доступности и операционного риска в ЕМПЦ за период 2012-2016 гг., в процентах

2012 2013 2014 2015 2016 Коэффициент доступности

99,6

98,2

99,9

99,3

99,2

Операционный риск 0,4

1,8

0,1

0,7

0,8

Составлено по данным НБ КР В целом в течение пятилетнего периода уровень доступности в ЕМПЦ оставался

высоким, а уровень операционного риска – низким. С 2012-2016 гг. по всей территории Кыргызстана стабильно увеличивалось

количество банкоматов и терминалов, принимающих к обслуживанию платежные карты, которые устанавливались как в торгово-сервисных точках, так и в филиалах и сберкассах коммерческих банков (табл. 5).Общее число установленных банкоматов и терминалов за указанный период составило 28764 штук.При этомв 2016 году платежные карты системы «Элкарт» принимались в большем количестве терминалов и банкоматов, по сравнению с другими платежными системами.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

180


Таблица 5 Динамика количества банкоматов и терминалов за период с 2012-2016 гг.

единиц

2012 2013 2014 2015 2016 Итого за

период

в 2016г. к

2012г.

Банкоматы 610 818 998 1236 1300 4962 8,13

Терминалы 2487 3485 4675 6054 7101 23802 9,57

Составлено по данным НБ КР В 2017 году получение и отправка международных денежных переводов без

открытия счета в коммерческих банках осуществлялись через 14 систем международных денежных переводов, в то время как в 2014 году – посредством 22 систем (табл. 6). Таблица 6 Распределение потоков между системами международных денежных переводов на первое

полугодие 2017 года, в процентах №

п/п

Системы денежных

переводов

Удельный вес от общего

количества

Удельный вес от общего

объема

Входящие Исходящие Входящие Исходящие

1. Золотая корона 71,6 84,9 69,6 77,1

2. Unistream 16,2 6,1 17,7 11,3

3. Лидер 2,4 0,2 1,2 0,1

4. Western Union 4,5 5,0 4,8 4,4

5. Contact 2,8 1,5 2,8 1,0

6. Money Gram 1,2 1,3 1,3 1,6

7. Анелик 0,1 0,4 1,0 4,2

8. Другие 1,2 0,6 1,6 0,3

9. Итого 100 100 100 100

Составлено по данным НБ КР Как видно из табл. 6, ведущее положение в республике занимает система переводов

«Золотая корона». Относительно локальных денежных переводов в настоящий момент сохраняется сравнительно равномерное распределение между 5-ю локальными системами денежных переводов, операторами которых выступают банки Кыргызской Республики.

По результатам первого полугодия 2017 года в стране функционировало шесть каналов для обмена трансграничными финансовыми сообщениями. Однако основной поток финансовых сообщений приходился на телекоммуникационную сеть SWIFT (среднее значение входящих и исходящих платежей составило 93,3% от общего количества и 96,8% от общего объема платежей).

Национальным банком с начала осуществления деятельности по лицензированию были выданы 20 лицензий на выполнение функций оператора платежной системы и 21 лицензия на реализацию деятельности платежной организации. Кроме того,в результатедопущенных нарушений требований нормативных правовых актов НБ КР были отозваны одна лицензия на осуществление деятельности оператора платежной системы и одна лицензия на ведение деятельности платежной организации.

В 2016 году в рамках работы межведомственной комиссии по увеличению доли безналичных платежей и расчетов в Кыргызской Республике Национальным Банком была

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

181


продолжена работа по координации и контролю выполнения Плана мероприятий Государственной программы по увеличению доли безналичных платежей и расчетов в Кыргызской Республике на 2012-2017 годы [7].

В рамках установленного Плана мероприятий в 2016 году были достигнуты нижеследующие результаты:

- все бюджетные организации, которые получают заработную плату в рамках зарплатных проектовна международные карты, были переведены на национальную платежную систему «Элкарт»;

- пенсии через счета в коммерческих банков выплачивались 264,4 тыс. человек, что составило 43,0% от общего количества пенсионеров, по сравнению с 38,4 % в 2015 году;

- социальные выплаты через банковские платежные карты получили 59,1 тысяч человек (13,0 % от общего количества получателей), в то время как в 2015 году социальные выплаты получали 44,4 тысяч человек (9,3 % от общего количества получателей);

- выпущено 1 296 карт «Получателя бюджетных средств» (карта ПБС) для бюджетных организаций как современная альтернатива чековым книжкам и замена ручной обработки на автоматизированный учет. Количество транзакций по картам ПБС составило 3254 шт., объем транзакций – 670,5 млн. сомов[3].

Заключение. Для повышения эффективности функционирования платежных систем в 2015 году были инициированы интеграционные проекты с российской национальной системой платежных карт (НСПК) и подписан Меморандум о сотрудничестве с китайской компанией, которые позволят обеспечить прием и обслуживание карт национальной системы «Элкарт» за рубежом, а также проведение трансграничных платежей и развитие электронной торговли.

Таким образом, анализ современного состояния отечественной платежной системы показывает, что последняя, в своем развитии, имеет положительную динамику. В целом такие системы, как ГСРРВ, СПК и ЕМПЦ функционируют в штатном режиме, что способствует стабильности финансовой системы страны. Существующие проблемы, тормозящие полноценное становление отечественной платежной системы, необходимо решать комплексно, объединяя усилия законодательной, исполнительной власти и Национального банка Кыргызской Республики.

Список литературы: 1 Годовой отчет Национального Банка Кыргызской Республики за 2012 год

[Электронный ресурс]: офиц. сайт:электрон. текстовые данные. – Бишкек, 2017. – Режим доступа:http://nbkr.kg/index1.jsp?item=136&lang=RUS. – Загл. с экрана.

2 Годовой отчет Национального Банка Кыргызской Республики за 2014 год [Электронный ресурс]: офиц. сайт:электрон. текстовые данные. – Бишкек, 2017. – Режим доступа:http://nbkr.kg/index1.jsp?item=136&lang=RUS. – Загл. с экрана.

3 Годовой отчет Национального Банка Кыргызской Республики за 2016 год [Электронный ресурс]: офиц. сайт:электрон. текстовые данные. – Бишкек, 2017. – Режим доступа:http://nbkr.kg/index1.jsp?item=136&lang=RUS. – Загл. с экрана.

4 Национальный Банк Кыргызской Республики [Электронный ресурс]: офиц. сайт:электрон. текстовые данные. – Бишкек, 2017. – Режим доступа:http://nbkr.kg/index1.jsp?item=2105&lang=RUS. – Загл. с экрана.

5 О Национальном банке Кыргызской Республики, банках и банковской деятельности [Электронный ресурс]: закон Кырг. Респ. от 16 декабря 2016 года № 207. – Режим доступа:http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/ru-ru/111486. - Загл. с экрана.

6 О платежной системе Кыргызской Республики [Электронный ресурс]: закон Кырг. Респ. от 21 января 2015 года № 21 (В редакции Закона КР от 1 марта 2017 года № 38). – Режим доступа:http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/ru-ru/205425.- Загл. с экрана.

7 Об утверждении Государственной программы по увеличению доли безналичных платежей и расчетов в Кыргызской Республике на 2012-2017 годы [Электронный ресурс]: Постановление Правительства Кыргызской Республики и Национального Банка

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

http://nbkr.kg/index1.jsp?item=136&lang=RUS




http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/ru-ru/111486


182


Кыргызской Республики от 14 мая 2012 года № 289/5/1. – Режим доступа: http://cbd.minjust.gov.kg/act/view/ru-ru/93578. - Загл. с экрана.

8 Отчет Национального Банка Кыргызской Республики о стабильности финансового сектора Кыргызской Республики. Первое полугодие 2017 года [Электронный ресурс]: офиц. сайт:электрон. текстовые данные. – Бишкек, 2017. – Режим доступа :http://nbkr. kg/index1. jsp?item=2305&lang=RUS. – Загл. с экрана.

9 Отчет Национального Банка Кыргызской Республики о стабильности финансового сектора Кыргызской Республики, 2013 год [Электронный ресурс]: офиц. сайт:электрон. текстовые данные. – Бишкек, 2017. – Режим доступа:http://nbkr.kg/index1.jsp?item=2305&lang=RUS. – Загл. с экрана.



12 Отчет Национального Банка Кыргызской Республики о стабильности финансового сектора Кыргызской Республики. Первое полугодие 2017 года [Электронный ресурс]: офиц. сайт:электрон. текстовые данные. – Бишкек, 2017. – Режим доступа:http://nbkr.kg/index1.jsp?item=2305&lang=RUS. – Загл. с экрана.

ALYSIS OF THE CURRENT STATE OF DOMESTIC PAYMENT SERVICE

PROVIDER Zh. B.Myrzakhmatova

Kyrgyz national university of Zhusup Balasagyn Bishkek, Kyrgyz Republic

e-mail: [email protected] Summary. In this article the situation of affairs in national payment service provider of

Kyrgyzstan for the five-year period is analyzed (since 2012-2016), the variety of reasons, slowing down progress of domestic payment service provider is specified. Are offered by commercial banks, with use of payment cards, additional services of various character. However at the moment there are objective and subjective reasons which are slowing down widespread introduction of payment cards and also development and improvement of all domestic payment service provider. Treat them the low level of financial literacy and culture of the population of the country on use of banking services determined by the low level of income of most of citizens of Kyrgyzstan

Key words. Payment service provider of the Kyrgyz Republic, National bank of the Kyrgyz Republic, operators of payment service providers, bank payment cards, systems of money transfers.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/








183


МРНТИ 06.73.55 УДК 336:018

ПРОБЛЕМЫ УПРАВЛЕНИЯ КРЕДИТНЫМИ РИСКАМИ В БАНКАХ ВТОРОГО УРОВНЯ В СОВРЕМЕННЫХ УСЛОВИЯХ

А.C. Жупарова1, Д.C. Жайсанова*2

Казахский национальный университет имени аль-Фараби, г. Алматы, Казахстан e-mail:,[email protected]

Аннотация. Целью работы является комплексное изучение системы управления

кредитными рисками в банках второго уровня, с описанием показателей кредитного риска, отражающих текущую тенденцию рынка банковского сектора, и факторы, влияющие на изменение кредитного риска. В данной статье представлен обзор зарубежных авторов в области кредитных рисков, а также законодательно-нормативная база, и приведены состояние и структурные проблемы банковского сектора, в целом. Представлена аналитика по выданным кредитам, объёму ссудного портфеля, и размер сформированных провизий по нему, а также доля неработающих займов в ссудном портфеле банков за пять лет, что позволило выявить влияние мер регулятора на показатели банковского сектора. В результате, авторы резюмируют о необходимости развития методологии оценки кредитных рисков и пересмотре подходов управления кредитными рисками, на основе инноваций, в целях оптимизации процесса управления кредитным риском. Ключевые слова: Управление кредитными рисками, неработающие кредиты, качество кредитного портфеля, инновационные подходы.

Введение. Банковский сектор является одной из самых важных отраслей экономики во всем мире, способствуя транзиту свободных средств в реальный сектор,и тем самым, стимулирует рост экономики. В этой связи, зарубежные ученые отмечают, что во многих странах финансовый сектор является основным источником финансирования промышленных и сервисных фирм реального сектора с ограниченными внутренними источниками финансирования [1].

Основным банковским риском, особенно на практике нашей страны, является кредитный риск. Управление кредитным риском – ключевой фактор, определяющий эффективность Банка. Это риск невозврата кредита или несвоевременного возврата кредита держателю актива, который в этом случае понесет финансовые потери [2]. Возникновение данного вида риска возможно при проведений ссудных и других приравненных к ним операций, которые отражаются как на балансе, так и на внебалансе Банка. Зарубежные ученые в своих исследованиях среди всех видов рисков, кредитный риск отмечают, как одну из причин финансовых потрясений, которая привела к убыткам более чем на 1 трлн. долларов США по «токсичным»кредитам и производным финансовым инструментам кредитного характера [3].

Наиболее ярким проявлением кредитного риска является дефолт (default) - неисполнение контрагентом (в силу неспособности или нежелания) условий кредитного соглашения или рыночной сделки. Поэтому к категории кредитного риска относятся в первую очередь потери, связанные собъявлением контрагентом дефолта. Кроме того, к кредитному риску относятся также и потери, связанные с понижением кредитного рейтинга заемщика, так как это обычно приводит к понижению рыночной стоимости его обязательств, а также потери в виде недополученной прибыли вследствие досрочного возврата ссуды заемщиком[4].

Методы. В процессе исследования применялись методы изучения объекта исследования (методы анализа и синтеза, сравнение, индукции и дедукции, а также логико-

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/


184


экономический анализ) с целью определения актуальных проблем управления кредтными рисками в банковском секторе Казахстана и зарубежного банковского сектора, регулирования и контроля кредитных рисков.

Результаты и обсуждение. Согласно Правилам формирования системы управления рисками и внутреннего контроля для банков второго уровня №29, утвержденных в Постановлении Правления Национльного банка Республики Казахстан «от 26 февраля 2014 года [5] (далее – Правила №29), под кредитным риском понимается вероятность возникновения потерь, возникающая вследствие невыполнения заемщиком или контрагентом своих обязательств в соответствии с оговоренными условиями.

В соответствии с Правилами №29 Система управления кредитным риском включает, как мимимум, следующие компоненты:

1) кредитную политику; 2) стандарты и процедуры принятия кредитных решений; 3) кредитное администрирование; 4) кредитный мониторинг; 5) управление проблемными кредитами; 6) систему управленческой информации; 7) внутренний контроль. Рассматриваемая система управления кредитными рисками должна

функционировать с учетом анализа текущей рыночной ситуации, рассматривать стратегию, размер и специфику Банка. Ввиду того, что на ухудшение кредитного риска могут повлиять как внутренние факторы, так и внешние факторы. Важно иметь эффективную систему управления кредитными рисками в условиях совершенствования банковского законодательства и современных компьютерных технологий, повышения уровня конкуренции, появления на рынке новых банковских продуктов и услуг.

Одним из важных инструментов управления кредитным риском в банках является стресс - тестирование кредитного риска. Зарубежный ученый Ангелос Канас отмечает что, стресс - тестирование уже давно входит в набор инструментов управления рисками и официально был представлен в качестве компонента программ оценки финансового сектора, проводимых Международным валютным фондом и Всемирным банком [6].

Управление кредитным риском, или риском ссудного портфеля Банка имеет свои особенности, которые определяются, сущностью таких понятий, как «кредитный портфель» и «качество кредитного портфеля». В основном, проблемой управления кредитными рисками в современных условиях являются недостаточная система всестороннего и глубокого анализа кредитного процесса, обширной методологической базы и принятие некорректных управленческих решений в условиях неопределенности. В особенности, отдельная роль на данный момент выделяется анализу оценки резервирования кредитных потерь. Вместе с тем, зарубежные ученые в своих исследованиях отмечают, что измерение и управление рисками стало еще более важной особенностью бизнеса, осуществляемого банками и другими фирмами, оказывающими финансовые услуги. В период финансового кризиса 2007 - 2008 годов стало очевидным (по мере увеличения дефолтов по ипотечным кредитам и облигациям), что участники рынка и регуляторы серьезно недооценили степень кредитных и экстремальных (шоковых) рисков в финансовой системе [7]. Большинство вопросов связано с учетом показателей кредитного риска, таких как резервы и резервы на потери по ссудам, (справедливая) оценка финансовых инструментов, а также вопросы, касающиеся прозрачности внебалансовых операций. Финансовая отчетность Банка в соответствии с Международными стандартами финансовой отчетности (далее - МСФО) изменилась, наиболее важным из которых является изменение МСФО 9 в отношении оценки финансовых инструментов и согласование этого с новыми правилами, введенными в соответствии с Базелем III.

Кредитные риски являются наиболее частой причиной банкротств банков второго уровня, в связи с чем, надзорные органы устанавливают стандарты по управлению

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

185


кредитными рисками. Реализация кредитного риска также может послужить как следствие появлению риска ликвидности, в связи с отсутствием поступлениям денежных потоков в Банк. В этой связи, зарубежные ученые отмечают что, связь между кредитным риском и ликвидностью на рынке является важной темой, поскольку ликвидный рынок имеет первостепенное значение, как для успеха внедрения вмешательств центрального банка, будь то в форме установления процентных ставок, финансирования ликвидности или количественного смягчения, так и для ужесточения, так как денежно-кредитная политика оказывает влияние на взаимодействие между кредитным риском и рыночной ликвидностью [8].

Кроме того, в целях защиты международных финансовых рынков ключевые стандарты предусмотрены в международных соглашениях, которые регламентируют и унифицируют специфику национальных подходов к управлению кредитными рисками. Вопреки развитию инновации в секторе финансовых услуг, кредитный риск до сих пор остается причиной банковских проблем.

Между тем, анализируя текущее состояние рынка банковского секторана примере динамики объемов кредитования банков второго уровня Республики Казахстан в период с начала 2013 года до начала 2018 года, можно заметить как и тенденцию снижения, так и тенденцию увеличения ссудного портфеля банков. К примеру, наблюдается снижение объема ссудного портфеля банков второго уровня на 47% по сравнению с 2014 годом, и увеличение объема ссудного портфеля банков почти в 2 раза по сравнению с 2013 годом, что связано с изменениями ставок вознаграждения по кредитованию в связи с рядом факторов, влияющих на ценообразование кредитных продуктов на рынке.

Рисунок – 1.Объемы кредитования БВУ за период в РК (составлено авторами по данным

Национаьного банка Республики Казахстан)

В то же время качество кредитного портфеля банков второго уровня является результатом управления кредитным риском. Дефолт для банков возникает в случае, если заемщик не склонен выполнить взятое кредитное обязательство (без учета возможности реализации банком обеспечения по операции), и/или в случае, когда заемщик задержал какой-либо платеж на 90 дней и более [9]. Согласно данным Национального банка Республики Казахстан, на рисунке 1, в период с начала 2013 года по декабрь 2017 года наблюдается снижение показателя NPL (Кредиты с просрочкой платежей свыше 90 дней) c 30,18% до 9,31%, что обусловлено принятием мер со стороны регулятора по улучшению качества кредитного портфеля банков второго уровня, путем внесения изменений в нормативно - правовые акты, по применению мер раннего реагирования и методики

30,18% 32,89%

23,42%

9,98% 6,72%

12,75% 9,31%

0,00%

5,00%

10,00%

15,00%

20,00%

25,00%

30,00%

35,00%

2 0004 0006 0008 000

10 00012 00014 00016 00018 000

Ссудный портфель Провизии NPL

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

186


определения факторов, влияющих на ухудшение финансового положения банка и банковского конгломерата, а также применение более ужесточительных санкций в отношений банков, допустивших несвоевременное исполнении банком плана мероприятий, одобренного уполномоченным органом по снижению доли займов с просроченной задолженностью по основному долгу и (или) начисленному вознаграждению свыше 90 (девяноста) календарных дней к общему объему ссудного портфеля банка до уровня менее 10 (десяти) процентов от ссудного портфеля [10].

Вместе с тем, исходя из динамики изменения ссудного портфеля, объемов провизий, и показателя неработающих займов на рисунке 2 наблюдается также снижение уровня провизий на 76% по состоянию на 01.01.2018 по сравнению с данными на 01.04.2013 года, также можно увидеть иллюстрацию влияния ставок вознаграждения на объемы выдачи кредитов банков второго уровня. В дополнение к вышеизложенному, можно заметить снижение объемов выданных кредитов банками второго уровня в первом квартале 2015 года на 9% по сравнению с аналогичным периодом прошлого года ввиду повышения ставок вознаграждения с 11,7% до 15,7%, и наоборот увеличение объемов кредитования на 15% по итогам 2017 года в сравнении с прошлым годом в связи понижением ставок вознаграждения до 13,5%.

Рисунок - 2 Динамика изменения ссудного портфеля, объемов провизий, и показателя неработающих займов банков второго уровня Республики Казахстан(составлено авторами по данным Национаьного банка Республики Казахстан)

Однако, согласно данным Программы повышения финансовой устойчивости банковского сектора Республики Казахстан по состоянию и структурным проблемам банковского сектора, сохранение высокого уровня проблемных займов на балансе банков продолжает оставаться одной из основных проблем, сдерживающих кредитную активность банков второго уровня[11]. Ухудшение платежеспособности финансового состояния заемщиков, значительное снижение темпов возврата просроченной задолженности ввиду падения спроса на покупку залоговых объектов по текущим рыночным ценам, высокая стоимость фондирования в национальной валюте для банков, переоценка валютной части ссудного портфеля приводит к увеличению размера неработающих займов и оказывает

858

,68

665

,46

736

,43

730

,66

841

,48

783

,63

865

,57

982

,83

1 5

58,9

1

714

,37

771

,25

849

,63

1 0

60,5

1

907

,23

825

,89

896

,30

977

,90

889

,88

947

,86

1 0

17,5

7

1 2

17,3

4

12,8

11,7

15,7

13,6

15,1 14,8 13,5

-

2,00

4,00

6,00

8,00

10,00

12,00

14,00

16,00

18,00

2 000

4 000

6 000

8 000

10 000

12 000

14 000

16 000

18 000

01.0

1.20

13

01.0

4.20

13

01.0

7.20

13

01.1

0.20

13

01.0

1.20

14

01.0

4.20

14

01.0

7.20

14

01.1

0.20

14

01.0

1.20

15

01.0

4.20

15

01.0

7.20

15

01.1

0.20

15

01.0

1.20

16

01.0

4.20

16

01.0

7.20

16

01.1

0.20

16

01.0

1.20

17

01.0

4.20

17

01.0

7.20

17

01.1

0.20

17

01.0

1.20

18

Ссудный портфель, млрд. тенге Выданные кредиты БВУ, млрд. тенге

Ставки вознаграждения, %

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

187


давление на капитал банков. При этом реальный уровень неработающих займов не представляется возможным оценить в связи с отсутствием официальных данных по реструктуризации займов и их списанию на внесистемный учет. Данная мера со стороны банков второго уровня стала единственным доступным инструментом по снижению долговой нагрузки с заемщиков в период снижения темпов экономического роста.

Согласно официальным данным Программы повышения финансовой устойчивости банковского сектора Республики Казахстан, отдельными банками широко практикуется предоставление займов лицам, с точки зрения закона прямо не имеющим признаков связанности, но косвенно связанным с акционерами или должностными лицами Банка. Часть подобных займов является невозвратной[11].

Следует отметить, что с 1 января 2018 года банки втрого уровня вступили в МСФО 9. Стандарт существенно повлияет на финансовые показатели, так как изменяет порядок: Классификации и оценки финансовых инструментов, что может привести к росту резервов и снижению капиталов банков второго уровня и удорожанию кредитных продуктов соответственно. В исследовании данного вопроса можно выделить точки зрения ряда зарубежных ученых. Одни зарубежные ученые поясняют о требованиях к капиталу банков, связанных с фактическим воздействием риска, что повышает чувствительность к риску требований к капиталу, и может вызвать чрезмерную волатильность капитала в течение бизнес цикла. Во время экономического подъема, вероятность дефолтов заемщиков обычно уменьшается, что способствует снижению требования к капиталу, в это время банки склонны ослаблять политику кредитования. И наоборот, во время экономического спада, вероятность дефолта заемщиков увеличивается и, следовательно, требует более высоких расходов на капитал. Банки обычно реагируют в этой ситуации, ужесточая требования кредитования. Оба эффекта могут увеличить амплитуду бизнес - цикла. Таким образом, политикам становится сложно поддерживать макроэкономическую стабильность [12]. Другие зарубежные ученые в своих работах приводят примеры экономического спада экономики, ставшие причиной банкротства банков. В сходной манере, Герман Лопес–Эспиноза, на основе опыта Испании пояснил, что в 2008 году Испания пережила значительный кризис в сфере недвижимости с негативным эффектом для финансового сектора и реальной экономики. Одним из результатов финансового кризиса был глубокий экономический спад - по существу, продолжительностью периода с 2008 по 2013 год, причем уровень безработицы подскочил до уровней выше 25%. Тогда многие сберегательные банки исчезли, и произошла большая волна слияний и поглощений, которые часто финансируются за счет публичной рекапитализации, а также посредством кредита, одобренного испанскими политиками с европейскими институтами [13].

Главная задача, стоявшая перед банковскими структурами – минимизация кредитных рисков. Для достижения данной цели рассматривались различные методики оценки кредитных рисков. Перед банковскими аналитиками стоит задача по определению того, какую методику и в какое время целесообразно применять для оценки кредитных рисков. Как отмечают зарубежные ученые, например, такие основные параметры как вероятность дефолта, потери при дефолте, воздействие на невыполнение обязательств имеют широкий круг пользователей для банков, которые служат вкладом в модели экономического капитала, стресс-тестирование, прогнозирование на предмет обесценения, ценообразование и информирование об управлении портфелем через корпоративные и розничные портфели [14].

Заключение. Огромные неплатежи в стране, в настоящее время, связаны с недооценкой моментов кредитных рисков, с нецивилизованным подходом банков в начале развития рыночных отношений к своей кредитной политике. При рассмотрении экономического положения потенциального заемщика важны буквально все моменты, иначе банк может понести огромные потери. Кредитным подразделениям Банка необходимо постоянно учитывать, анализировать зарубежный и все возрастающий казахстанский опыт. Кроме того, некоторые зарубежные ученые в своем исследовании резюмируют, что специализация банковского сектора - это феномен реального мира

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

188


первого порядка, который до сих пор практически не получил академического эмпирического интереса [15]. Таким образом, текущая тенденция рынка банковского сектора и сопутствующие с ней изменения показывают необходимость в развитии методологии оценки кредитных рисков, отражающую реальную картину по ожидаемым кредитным убыткам в результате реализации кредитного риска, а также нуждается в пересмотре подходов управления кредитными рисками на основе инноваций, позволяющих оптимизировать процесс управления кредитным риском и в целях минимизации кредитного риска.

Список использованной литературы: 1 Wan – Chien Chiu, Juan Ignacio Pena, Chih – Wei Wang, Industry characteristics and

financial risk contagion // Journal of Banking and Finance – 50 (2015) – 411 p (Scopus); 2 Грюнинг, X. Анализ банковских рисков. Система оценки корпоративного

управлении и управления финансовым риском [Текст] / Пер. с англ. К.Р. Тагнрбекова - М: Весь Мир, 2007.,-ISBN 987-5-7777-0172-5. - 304 с;

3 Liuling Liu, Gaiyan Zhang, Yiwei Fang, Bank credit default swaps and deposit insurance around the world // Journal of International Money and Finance – 69 (2016) –340 p (Scopus);

4 Энцикопедия финансового риск – менеджера/ Под ред. А.А. Лобанова, А.В. Чугунова – М. Альпина Паблишер, 2003 – 324 с.;

5 Постановление Правления Национального Банка Республики Казахстан № 29 от 26 февраля 2014 года Об утверждении Правил формирования системыуправления рисками и внутреннего контроля для банков второго уровня;

6 Angelos Kanas, Philip Molyneux, Macro stress testing the U.S. banking system // Journal of International Financial Markets, Institutions and Money – 2018 (article in press) (Scopus);

7 Phil Molyneux, John O.S. Wilson, Contemporary issues in banking//The British Accounting Review - 49 (2017) – 117-118 p (Scopus);

8 Loriana Pelizzon, Marti G. Subrahmanyam, Davide Tomino, Jun Uno, Sovereign credit risk, liquidity, and European Central Bank intervention: Deus ex machine? // Journal of Financial Economics – 122 (2016) – 87 p (Scopus);

9 Базельский комитет по банковскому надзору. Международная конвергенция измерения капитала и стандартов капитала: Уточненные рамочные подходы, статья 452;

10 Постановление Правления Национального Банка Республики Казахстан № 69 от 29 февраля 2016 года Об установлении факторов, влияющих на ухудшение финансового положения банка и банковского конгломерата, а также утверждении Правил применения мер раннего реагирования и методики определения факторов, влияющих на ухудшение финансового положения банка и банковского конгломерата (утратило силу);

11 Постановление Правления Национального Банка Республики Казахстан № 129 от 30 июня 2017 года Об одобрении Программы повышения финансовой устойчивости банковского сектора Республики Казахстан;

12 Kristina Lutzenkirchen, Daniel Rosch, HaraldScheule, Asset portfolio securitizations and cyclicality of regulatory capital // European Journal of Operational Research – 237 (2014) – 289 p (Scopus);

13 German Lopez – Espinosa, Sergio Mayordomo, Antonio Moreno, When does relationship lending start to pay? // J. Finan. Intermediation – 31 (2017) – 17 p (Scopus);

14 Adward N.C. Tong, Christophe Mues, Iain Brown, Lyn C.Thomas, Exposure at default models with and without the credit conversion factor // European Journal of Operational Research – 252 (2016) – 910 p (Scopus);

15 Steven Ongena, Yuejuan Yu, Firm Industry Affiliation and Multiple Bank Relationships // J FinancServ Res (2017) – 15 p.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

189


ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙДА ЕКІНШІ ДЕҢГЕЙДЕГІ БАНКТЕРДЕ НЕСИЕЛІК ТӘУЕКЕЛДЕРДІ БАСҚАРУ МӘСЕЛЕЛЕРІ

А.C. Жупарова1, Д.C. Жайсанова*2 1Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Алматы қ., Қазақстан, 2Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Алматы қ., Қазақстан

e-mail:,[email protected]

Түйін. Жұмыстың мақсаты - екінші деңгейдегі банктердегі несиелік тәуекелдерді басқару жүйесін кешенді зерделеу, сонымен қатар, банк секторының ағымдағы нарығын және кредит тәуекелінің өзгеруіне әсер ететін факторларды көрсететін несиелік тәуекелдердің көрсеткіштерін сипаттау. Сонымен қатар, екінші деңгейдегі банктердің берілген несиелер көлемі,оған есептелген резерв мөлшері,және оның ішінде жұмыс істемейтин несиелердің үлесі бойынша бес жылдық талдауы келтірілген,бұл банк секторының көрсеткіштеріне нормативтік шаралардың ықпал ету әсерін көрсетті. Осы мақалада шетелдік авторлардың несиелік тәуекелдер саласындағы, сондай-ақ заңнамалық және нормативтік-құқықтық база туралы қысқаша шолуы баяндалады, және тұтастай алғанда банк секторының мемлекеттік және құрылымдық проблемалары анықталған. Түйін сөздер: Кредиттік тәуекелді басқару, жұмыс істемейтін қарыздар, несие портфелі сапасы, инновациялық тәсілдер

PROBLEMS OF CREDIT RISKS MANAGEMENT IN THE SECOND TIER BANKS IN

THE MODERN CONDITIONS А.S. Zhuparovа1, D.S. Zhaisanova*2

1Researcher, PhD,Al -Farabi Kazakh National University, Almaty,Kazakhstan, 2 PhDstudent,Al -Farabi Kazakh National University, Almaty,Kazakhstan

e-mail:[email protected] ,[email protected] Summary.The purpose of the work is a comprehensive study of the credit risk

management system in the second-tier banks with a description of credit risk indicators, reflecting the current trend of the banking sector market and factors, affecting the change in credit risk. This article provides an overview of foreign authors in the field of credit risks, as well as the legislative and regulatory framework, and presents the state and structural problems of the banking sector as a whole. Besides, it was given analytics of issued loans, the volume of credit portfolio, and the amount of provision for it, as well as, the share of non-performing loans in the credit portfolio for a five year period, which gave opportunity to identify the influence of regulator measures on the indicators of the banking sector. As a result, the author summarizes the need to develop a methodology for assessing credit risks and revising credit risk management approaches based on innovation in order to optimize the process of managing credit risk. Key words. Credit risk management, non-performing loans, loan portfolio quality, innovative approaches

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/



190


МРНТИ 06.73.15 УДК 336.201 (574)

ЖАНАМА САЛЫҚТАРДЫҢ АРТЫҚШЫЛЫҚТАРЫ ЖӘНЕ КЕМШІЛІКТЕРІ

М. Т. Кульжабаева

«Нархоз» университеті, Алматы қ., Қазақстан e-mail: [email protected]

Түйін. Мақалада салық салудың экономикалық тиімділігі мен әлеуметтік

әділдіктің оңтайлы ара-қатынасын табу тікелей және жанама салық салу коэффициенті мысалында қарастырылады. Тікелей және жанама салықтардың ара-қатынасын фискалдық және нормативтік мәнін анықтау бойынша салық саясатын әзірлеудің дұрыстығы қарастырылады. Шет мемлекеттердегі тікелей және жанама салықтардың корреляция модельдерін талдау келтірілген. Еуроконтиненттік, ағылшын-саксондық, латынамерикандық және аралас салық жүйелері сияқты модельдердің жұмыс істеу ерекшеліктері қарастырылған. Қазақстан Республикасы латынамерикалық бюджеттеу моделінің тән ерекшеліктерінің көпшілігіне сәйкес келетіндігі анықталды. Статистикалық деректерге сәйкес жанама салықтар үнемі және барлық жерде бюджеттің жоғары өнімді көзі болып табылады. Қазақстан Республикасындағы тікелей және жанама салық салудың 2014-2016 жылдар аралығындағы кезеңге қатынасы талданады.

Мақалада жанама салықтардың рөлін зерттеуге баса назар аударылады: ҚҚС және акциздер. ҚҚС салық жүйесін енгізу және күшті негіздеу факторлары зерттелді. Мемлекет үшін жанама салықтардың фискалдық және нормативтік артықшылықтары қарастырылады. Жанама салық салу қосымша ақша ағындарын сүзеді, тікелей салық салудан бюджет жүйесіне түсетін табыстың бір бөлігін тудырады.

Түйін сөздер: салықтар, жанама салықтар, қосылған құнға салынатын салық, акциздер, салықтық бақылау, салық органдары.

Кіріспе. Қазіргі кезеңде салық салу саласындағы мемлекеттің маңызды

міндеттерінің бірі экономикалық тиімділік пен әлеуметтік әділеттілік арасындағы оңтайлы теңгерімді табу болып табылады. Әлеуметтік-нарықтық экономикалық қарым-қатынас тұжырымдамасы салық салу саласындағы теңдестірілген шешімдерді құруды талап етеді [1].

Әлеуметтік бағдарланған әлемдік экономикадағы өзара қарым-қатынастар мен тенденцияларды зерттеу салық жүйесінің экономикалық және әлеуметтік бағдарлануының нақты көрсеткіштеріне негізделген, олардың ең маңыздысы тікелей және жанама салықтардың ара қатынасы.

Әдіснама. Ғылыми-зерттеу эмпирикалық мінездемесі бар, яғни тәжірибеге негізделген әлеуметтік-экономикалық әдістерді қолдану арқылы жүзеге асырылады. Бұл экономикалық процестерді нақты түрде және шын мәніндегі фактілерді жинау арқылы мониторинг жүргізуді көздейді.

Әлеуметтік-экономикалық әдістерін пайдаланудың түпкі мақсаты мемлекет және салық төлеушілер нұсқалары тұрғысынан ең тиімді шешім табу.

Талқылаулар және нәтижелер. Тікелей және жанама салық салудың ара қатынасы қолданыстағы әдістерді (бюджеттік немесе реттеуші) бюджет кірістерін қалыптастыруға қолдану мүмкіндігін анықтауға мүмкіндік береді. Тікелей және жанама салықтардың үлесінің дұрыс анықталуы мемлекеттің тиімді салық саясатын дамытуға ықпал етеді.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

191


Тікелей және жанама салықтардың ара қатынасын ескере отырып, шет елдердің салық салуында келесі модельдер қолданылады: еуроконтиненттік, ағылшын-саксондық, латынамерикалық және аралас салық жүйесі.

1-кестеде салық салудың әр түрлі модельдерін қолданатын елдерде тікелей және жанама салық салу арасындағы байланыс туралы деректер келтірілген.

Ағылшын-саксон үлгісі Австралия, Ұлыбритания, АҚШ, Германия, Канада сияқты елдерге тән. Бұл модельде басты назар жеке тұлғалардың тікелей салықтары болып табылады, жанама салықтардың үлесі өте аз.

Мұндай көрсеткіш Экономикалық ынтымақтастықты және дамуды ұйымдастыру (ЭЫДҰ) елдерінде байқалады, бірақ бұл елдерде пайыздық көрсеткіш төмен. АҚШ-та жеке табыс салығы барлық табыстың 44%-ын, Германияда – 38%-ды құрайды.

Кесте 1

Әлемдік тәжірибедегі тікелей және жанама салықтардың қатынасы, % №

Салық салу модельдері

Салық салу модельдерін қолданатын мемлекеттер

Тікелей және жанама салықтардың қатынасы, %

Тікелей салықтар Жанама салықтар

1 2 3 4 5 1. Ағылшын-

саксондық АҚШ, Германия, Австралия, Ұлыбритания, Канада

60-65% (жеке тұлғалардан алынатын салыққа, әлеуметтік салыққа бағдарланған)

35%

2. Еуроконтиненттік Германия, Нидерланды, Франция, Австрия, Бельгия

40% (әдеуметтік сақтандыруға бағдарланған)

60%

3. Латынамерикалық Чили, Боливия, Перу, Бразилия, Мексика

55% 45%

4. Аралас салық жүйесі

Япония, Аргентина, Италия

40% (сақтандыру жарна-ларын алуға бағдарланған)

60%

Ескерту: автормен құрастырылған

Еуроконтиненттік моделі Германия, Нидерланды, Франция, Австрия, Бельгия сияқты елдерге тән. Бұл модель әлеуметтік сақтандыру жарналарының жоғары үлесімен сипатталады. Мәселен, Германияда әлеуметтік сақтандыруға аударымдардан түсетін табыс жалпы бюджет кірістерінің 45%-ын және жанама салықтардың үлесі 22%-ын құрайды.

Инфляцияның жоғары деңгейіне байланысты Бразилия, Мексика, Чили, Боливия, Перу сияқты елдер дәстүрлі жанама салықтарды енгізуді көздейтін латынамерикалық салық моделін қолданады.

Бюджеттің салықтың белгілі бір түрлеріне тәуелді болуына жол бермеу үшін мемлекет басқа үлгілердің ерекшеліктерін біріктіретін аралас салық моделін таңдайды. Аралас салық моделі Жапонияда қолданылады, онда салық түсімдерінің құрылымы Ағылшын-саксон үлгісіндегі елдермен бірдей. Дегенмен, табыс салығына емес, сақтандыру сыйлықақыларын жинауға басымдық беріледі.

Бірқатар экономистер аралас модельді Аргентина мен Италияда қолданады деп сілтейді. Мысалы, Италияда жанама салықтардың едәуір бөлігімен қатар тікелей салықтар да бюджеттің 36%-ын құрайды.

Экономикалық жағынан дамыған елдерде (Ұлыбритания, Германия, Финляндия, Канада, Жапония және АҚШ) тікелей салық салуға көшу үрдісі байқалады. Сонымен қатар, Австралия, Италия және Швеция секілді дамыған елдерде де жанама салық салу бағыты байқалады [2].

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

192


Сонымен қатар, тікелей және жанама салық салу коэффициентін негіздей отырып, барлық елдер үшін оңтайлы салық теориялары жоқ екенін ұмытпауға болмайды. Себебі, объективті факторлардан (кіріс, тұтыну деңгейі) басқа тікелей және жанама салық салу коэффициентін есептеуде елдің ұлттық сипаттамаларын, тұтынудың барлық түрлерін және қажеттіліктерін есепке алу қажет.

Қазақстан Республикасының салық салу жүйесі латынамерикандық бюджеттеу моделіне тән ерекшеліктердің көбіне сәйкес келеді. Бұл, біріншіден, салық жүйесін қалыптастыру жоғары инфляция жағдайында және, екіншіден, жанама салықтар бойынша салықтық әкімшілендіру жеткілікті қарапайымдылық деңгейде бекітілген. Қазақстан Республикасының салық жүйесі, басқа ғасырлар бойы қалыптасқан шет мемлекеттердің салық жүйесімен салыстырғанда 20 жылдан астам кезеңде қалыптасқан. Осыған қарамастан, салық жүйесінің даму кезеңінде тікелей салықтардың рөлі мен үлесі арта түсуде.

Кесте 2 Салық түсімдерінің жалпы көлеміндегі тікелей және жанама салықтардың ара

қатынасы, %

№ XIX ғ. аяғы XX ғ. басында Барлық

салықтық түсімдер

Тікелей салықтардың

үлесі

Жанама салықтардың

үлесі 1 Ресей, 1889 жыл 100 6,6 93,4 2 Англия, 1900-1904 жылдар 100 18,2 81,8 3 Италия, 1899-1900 жылдар 100 28,1 71,9 4 Бельгия, 1900 жыл 100 12,4 87,6 5 Голландия, 1900 жыл 100 23,5 76,5 6 Австрия, 1898 жыл 100 17,1 82,9 7 Венгрия, 1898 жыл 100 19,8 80,1 8 Испания, 1900 жыл 100 42,4 57,6 9 Франция, 1890 жыл 100 14,8 85,2

Ескерту: [3] әдебиет негізінде автормен құрастырылған

Жанама салықтардың әрқашан және барлық жерде бюджеттің жоғары өнімді көзі болғандығы тарих пен ресми статистика арқылы расталады.

2-кестеде XIX ғасырдың аяғында және XX ғасырдың басында ірі мемлекеттердің бюджеттері жанама салықтармен толықтырылған. Ең жоғары көрсеткіш 93,4% Ресейде 1889 жылда, одан кейінгі көрсеткіш Бельгияда – 87,6%, ал ең төменгі көрсеткіш Испанияда – 57,6%.

Қазақстан Республикасының салық жүйесінде жанама салықтардың екі негізгі түрі қолданылады: қосылған құнға салынатын салық (ҚҚС) және акциздер. Басқа салықтардың барлығы тікелей салынатын салықтар қатарына жатады. Келесі талдау жанама салықтардың Қазақстан Республикасының бюджетінің кірісіндегі рөлін қарастыруға арналады. 2014-2016 жылдардағы мәліметті қарастыру барысында салықтық түсімдердің 2015 жылы 2014 жылмен салыстырғанда төмендегені көрініп тұр. Ал 2016 жылы 2015 жылмен салыстырғанда салықтық түсімдердің біршама артқандығы көрініп тұр.

Барлық салықтық түсімдердің құрамындағы тікелей және жанама салықтарды талдау нәтижесінде көрініп тұрғандай, тікелей салықтардың абсолюттік сомасы біршама жоғары.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

193


Кесте 3 Қазақстан Республикасының бюджетінің кірісінің құрамы, млн.теңге

Салықтардың түрлері 2014 жыл 2015 жыл 2016 жыл

1 2 3 4 Салықтық түсiмдер, оның iшiнде: 5 115 743 4 883 913 6 023 263

Тікелей салықтар, оның ішінде: 3 770 516 3 778 407 4 322 350 1. Корпоративтік табыс салығы 1 169 667 1 224 645 1 437 365

2. Жеке табыс салығы 552 280 598 807 691 778 3. Әлеуметтiк салық 427 985 464 674 530 440 4. Басқа да салықтар мен міндетті төлемдер 1 620 584 1 490 281 1 662 767

Жанама салықтар, оның ішінде: 1 345 227 1 105 506 1 700 913

1. Қосылған құн салығы 1 198 170 944 438 1 495 682 2. Акциздер 147 057 161 068 205 231 Ескерту: [4] әдебиет негізінде автормен құрастырылған

Дүниежүзілік тәжірибеде тікелей және жанама салықтардың ара қатынасын салыстыру

мақсатында екі негізгі салықтарды салыстыру кеңінен қолданылады: корпоративтік табыс салығы (КТС) және қосылған құн салығы (ҚҚС).

4-кесте мәліметтерінде Қазақстан Республикасының 2014-2016 жылдар арасындағы салықтық түсімдерінің құрылымына талдау жасалды, нәтижесінде барлық салықтық түсімдердегі жанама салықтардың үлесі 2014 жылы – 26,3%-ды, 2015 жылы – 22,6%-ды, ал 2016 жылы – 28,2%-ды құраған.

Кесте 4

Қазақстан Республикасының бюджетінің кірісінің құрылымы, %

Салықтардың түрлері 2014 жыл 2015 жыл 2016 жыл

1 2 3 4 Салықтық түсiмдер, оның iшiнде: 100 100 100 Тікелей салықтар: 73,7 77,4 71,8 1. Корпоративтік табыс салығы (КТС) 22,9 25,1 23,9

2. Жеке табыс салығы 10,8 12,3 11,5 3. Әлеуметтiк салық 8,4 9,5 8,8 4. Басқа да салықтар мен міндетті төлемдер 31,7 30,5 27,6

Жанама салықтар: 26,3 22,6 28,2 Қосылған құн салығы (ҚҚС) 23,4 19,3 24,8

2. Акциздер 2,9 3,3 3,4 Ескерту: [4] әдебиет негізінде автормен құрастырылған

Салық салу тәжірибесінде екі негізгі салықтарды салыстыру нәтижесінде

мемлекеттің экономикасының даму дәрежесін анықтауға болады: 1) Негізгі тікелей салық – корпоративтік табыс салығы (КТС); 2) Негізгі жанама салық – қосылған құн салығы (ҚҚС).

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

194


Егер, негізгі тікелей салықтың (корпоративтік табыс салығының) үлесі жоғары болса, онда мемлекетте кәсіпкерлік субъектілер адал бәсекелестік нәтижесінде табыс табу мүмкіншіліктерінің өсуін көрсетеді.

Ал, негізгі жанама салықтың (қосылған құн салығының) үлесі жоғары болса, онда керісінше, мемлекеттік реттеу тетіктерін қолдану арқылы фискалдық саясаттың мақсаттарының орындалатынын көрсетеді.

Қазақстан Республикасының салық жүйесінде тікелей салықтар экономикалық реттеуіш рөлін атқарады, ал жанама салықтар фискалдық функцияны орындайды. Жанама салықтар бірқатар артықшылықтарға ие. Мысалы, төлеушілердің саны тікелей төлеушілерге қарағанда көбірек және бақылау тетіктері жоғары деңгейде әкімшілендірілген.

2014 жылы Қазақстан Республикасында қосылған құн салығының үлесі корпоративтік табыс салығымен салыстырғанда 0,5%-ға артық (23,4 – 22,9), 2015 жылы керісінше табыс салығының үлесі 5,8%-ға артық (25,1 – 19,3), ал 2016 жылы қосылған құн салығының үлесі 0,9%-ға артық (23,9 – 24,8).

Мемлекет жанама салықтардың көмегімен тауарлардың бағасына әсер ете алады, нәтижесінде халық тұтыну құрылымын бақылау мүмкіншілігі пайда болады. Мемлекеттің фискалдық органдары салық салу жүйесінің ауыртпалығын білдірмеуді көздейтінін ескерсек, осыған қатысты жанама салықтар өте маңызды рөл атқарады, өйткені салық төлеушілер саны өте көп, және де әрбір тауардың құнына бөлінетіндіктен, ауыртпалық бірден сезілмейді.

Қосылған құн салығы (ҚҚС) 1992 жылы айналымға салынатын салықтың орнына енгізілген салық. Оның қалыптасуы және салық салу тәжірибесіне тұрақты түрде енуі мынадай факторлармен қамтамасыз етілді:

1. Тікелей салық салудың шамадан тыс ауырлығы, тікелей салық төлеуден жалтарудың жиілігі.

2. Бюджет тапшылығынің өсуі, салық базасын кеңейту және салық салудың тиімділігін арттыру қажеттілігі.

3. Қолданыстағы салық жүйесін жетілдіру қажеттілігі, оны қазіргі заманғы нарықтық экономика талаптарына сәйкес келтіру.

4. Сыртқы экономикалық конъюнктурадағы тәуелділік болуы [6]. Қорытынды. Жанама салықтардың тартымдылығы көптеген ұстанымдарға ие:

өнім өндірушілер және кәсіпкерлер үшін оның қайтарымдылық табиғатының болуы; бюджеттік жүйесінің кірістерінің тұрақты көзі; жанама салықтар жиынтығының және олар үшін сараланған мөлшерлемелердің бар болуы әртүрлі әлеуметтік топтардың кірістеріне салық салудың прогрессивті, демек әділ әдісін қолданады. Осы факторлардың әрқайсысын егжей-тегжейлі қарастырайық.

Фискальдық әлеуетпен қатар қазіргі экономикалық жағдайларда сұранысқа ие қазіргі заманғы жанама салықтардың басқа да қасиеттерін атап өту қажет.

Инфляция жағдайында қолданылатын жанама салықтар тікелей салықтармен салыстырғанда сенімді кіріс көзі болып табылады, өйткені олар бағалық элементтерді қалыптастыруда ұтымды болып табылады және тұтастай алғанда бағаға есептеледі, бұл бюджет жүйесіне тұрақты түзетілген кірістерін алуға мүмкіндік береді.

Жанама салық салу қосымша ақша ағындарын сүзеді, тікелей салық салудан бюджет жүйесіне түспей қалған табыстың бір бөлігін тудырады. Тікелей салық салынбайтын тұлғалардың табыстары көбінесе тұтыну арқылы жанама салықтар түрінде жұмсалуы мүмкін. Көтерме және бөлшек сауда арқылы есепке алынбаған кірістердің бір бөлігі қосылған құн салығы, акциздер түрінде бюджеттік жүйеге жұмылдырылады.

Сондай-ақ, біздің мемлекетіміздің тауар нарығында импорттық өнімдердің айтарлықтай үлесі бар екенін ескере отырып, осы сегментіндегі салық түсімдерінің көпшілігі жанама салықтарға байланысты болатындығын айта кету керек.

Экономист-сарапшылардың бағалауы бойынша «көлеңкелі» капитал ЖІӨ-нің 49%-ын құрайды. «Көлеңкелі» бизнес экономиканың құрылымында теңсіздікті тудырады, ол өз

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

195


кезегінде тұтыну секторының қарқынды өсуін ынталандырады. Бұл ретте есептелмеген, тікелей табыс салығы салынбай қалған табыстарға жанама салықтар салынады.

Салық ауыртпалығын төмендету, атап айтқанда, табысқа салынатын салық ставкаларын төмендету және жеке табыс бойынша бірыңғай ставкаларды қолдану, шаруашылық жүргізуші субъектілердің жеке иелігіндегі қаражаттардың пайда болуына әкеліп соғады, демек, инвестициялар мен сатып алу қызметі ынталандырылады. Инвестицияларға да жанама түрде қосылған құн салығы салынады. Осылайша, жанама салықтар бюджет жүйесінің тұрақты және сарқылмас көзі болып табылады.

Бюджет кірісін қамтамасыз ететін жанама салықтар жинынтығы және олардың кең таралған сипаты мемлекет тарапынан халықтың аз қамтылған сегменттерін қайта бөлу арқылы қамтамасыз етуге мүмкіндік береді.

Сонымен қатар, аз табысты жеке тұлғалардың түпкілікті шығындары негізінен азық-түлікті тұтынумен байланысты. Табыстың ұлғаюымен, азық-түліктен басқа да шығындар мен қымбат қызметтерге жанама салықтар күшейтіліп, жанама салықтардың прогрессивтілігін арттырады.

Жанама салықтар әділ салық салудың қажетті бөлігі болып табылады. Олар салық төлеушілердің арасындағы салық ауыртпалығын біркелкі таратуға мүмкіндік береді.

Қазіргі заманғы жанама салықтар жақсы қаржы үрдісінің үлгісі болып табылады. Жанама салықтар қаржылық тәжірибеде ең үлкен өзгерістерге ұшырады.

Алайда, прогрессивті сипаты мен тартымдылығына қарамастан, жанама салықтардың бірқатар кемшіліктері де бар. Соның ішінде, қосылған құн салығы (ҚҚС) бойынша «бір күндік фирмалар» құру арқылы жемқорлық қызметтер үшін пайдаланылған жағдайлар да көп кездеседі.

Акциздер бойынша да барлық жағдай тегіс емес: акцизделетін тауарлар тізбесін кеңейту, акциз ставкаларын арттыру жағдайлары көлеңкелі экономиканың өсуіне әкеледі. Сарапшылардың пікірінше, Қазақстан Республикасында алкоголь нарығында өнімнің 35%-ы заңды өндіріс нәтижесінде, 30%-ы заңсыз өндіріс және 35%-ы суррогат өнімдерден тұрады. Осыған байланысты акциздік ставкалардың өсуі бюджет тапшылығының проблемаларын шеше алмайтыны туралы қорытынды жасауға болады.

Жанама салық салудың қарсыластары сатушыдан сатып алушыға тауардың көтерілуіне кедергі келтіретінін айтады, алайда жанама салықтар өнімнің сапасы, сұраныстары мен ақылға қонымды баға белгілеуіне байланысты өндіруші мен сатушылар немқұрайды қарайды. Бір мезгілде жақсы немесе Жанама салықтарды есептеу нәтижесінде тауарлар мен қызметтердің бағасы ауырлайды, бірақ іс жүргізу процесі барысында есептелген салық қайтарылады.

Бұл жағдайда, жанама салықтардың ынталандырушы қызметі туралы айтқан жөн, өйткені, шаруашылық жүргізуші субъектілер сапасы және бағасы бойынша бәсекеге төсеп беретін тауарларды өндіру және өткізуді іске асыру қажет [7].

Қазақстан Республикасында тікелей және жанама салық салу ара қатынасын және коэффициентін талдау нәтижесінде, тікелей және жанама салықтардың құрылымы салық жүйесінің қойылған талаптарына сай келмейтінін айтуға болады.

Талдау нәтижесінде көрініп тұрғандай, негізгі тікелей салықтың (корпоративтік табыс салығының) үлесі 2016 жылы 23,9%-ды, ал негізгі жанама салықтың (қосылған құн салығының) үлесі 24,8%-ды құрады. Бұл көрсеткіштерді салыстыру нәтижесінде, мемлекетте кәсіпкерлік қызметтің даму үрдісі жанама салықтарға тәуелді екендігін атап өту керек.

Әдебиеттер тізімі: 1 Гашенко И. В. Генезис соотношений прямого и косвенного налогообложения //

Экономические науки. 2009. № 5(54). С. 49-56. 2 Турбина Н. М., Мялкина А. Ф. Особенности налоговой политики в периоды

финансовой нестабильности // Социально-экономические явления и процессы. Тамбов, 2014. № 6. С. 56-60.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

196


3 Кодекс Республики Казахстан «О налогах и других обязательных платежах в бюджет» от 10.12.2008 года № 99-IV ЗРК. – Алматы: «Издательство Lem», 2017. (с учетом изменений и дополнений на 01.01.2017г.)

4 Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің Статистикалық бюллетені № 12, 2014, № 12, 2015, № 12, 2016 ж.

ПРЕИМУЩЕСТВА И НЕДОСТАТКИ КОСВЕННОГО НАЛОГООБЛОЖЕНИЯ

М. Т. Кульжабаева

Университет «Нархоз», г.Алматы e-mail: [email protected]

Резюме. В статье рассматривается проблема нахождения оптимального соотношения экономической эффективности налогообложения и социальной справедливости на примере соотношения прямого и косвенного налогообложения. Рассмотрены особенности функционирования таких моделей, как: евроконтинентальная, англосаксонская, латиноамериканская и смешанная налоговые системы. Определено, что Казахстан соответствует большинству признаков, характерных для латиноамериканской модели формирования бюджетов. Приводятся данные статистики о том, что косвенные налоги всегда и везде являлись высокодоходным источником бюджета.

Основное внимание в статье уделено исследованию роли косвенных налогов: НДС и акцизам. Изучены факторы внедрения и прочного обоснования в налоговой системе НДС. Рассмотрены фискальные и регулирующие преимущества косвенных налогов для государства. Определены неоспоримые преимущества взимания косвенных налогов в условиях инфляции, так как они более абстрагированы от формирования элементов цены и начисляются на цену в целом, что дает стабильное корригированное поступление доходов в бюджетную систему. Косвенное налогообложение фильтрует вторичный денежный поток, осаждая в бюджетную систему часть доходов, ушедших из-под прямого налогообложения.

Ключевые слова: налоги, косвенные налоги, налог на добавленную стоимость, акцизы, налоговый контроль, налоговые органы.

ADVANTAGES AND DISADVANTAGES OF INDIRECTLY TAXATION M. T. Kulzhabayeva

«Narxoz» University, Almaty, Kazakhstan e-mail: [email protected]

Summary. The article deals with the problem of finding the optimal ratio of the economic efficiency of taxation and social justice by the example of the ratio of direct and indirect taxation. The correctness of developing a tax policy on determining the fiscal and regulatory value of the ratio of direct and indirect taxes is considered. Features of the functioning of such models as: Eurocontinental, Anglo-Saxon, Latin American and mixed tax systems are considered. It is determined that the Republic of Kazakhstan corresponds to most of the features characteristic of the Latin American model of budgeting. Data of statistics are provided that indirect taxes have always and everywhere been a high-yielding source of the budget.

The indisputable advantages of collecting indirect taxes in the conditions of inflation are determined, since they are more abstracted from the formation of price elements and are charged to the price as a whole, which gives a stable corrected income receipt to the budget system. Indirect taxation filters the secondary cash flow, precipitating a part of the income that has gone from direct taxation to the budget system.

Key words: taxes, indirect taxes, value added tax, excises, tax control, tax authorities.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

197


СТАТИСТИКА МРНТИ 06.52.13 УДК 339.977

DYNAMICS OF MACROECONOMIC INDICATORS IN THE

MODERN KAZAKHSTAN ECONOMY

G.B. Zhanatauova1*, L.K. Baimagambetova 1PhD 2nd year, «Narxoz University», Almaty, Kazakhstan

2PhD, Associate Professor, «Narxoz University», Almaty, Kazakhstan e-mail: [email protected]

Annotation. In the world practice, a factor approach is quite common, which consists in

finding factors that affect the efficiency of economic growth, and establishing the relationship between the identified factors and the result of the development of foreign economic activity of the enterprise using econometric tools. A factorial design implement to evaluate the influence of factors on economic growth. By adopting the multiple regression method with the correlation analysis, we conduct a quantitative. Based on the regression analysis model there is a positive relationship between gross domestic product (GDP) of the Republic of Kazakhstan and investments, as well as with export.

This research determine foreign trade turnover trend and estimate GDP forecast of the Republic of Kazakhstan for two years.

Key words: economic growth, GDP, export, import, investment, macroeconomics, foreign economic activity.

Introduction. The dynamics of foreign economic relations of Kazakhstan testifies that the peculiarity of the foreign economic policy of the country is its multi-vector nature, what based on the priority development of economic relations with those countries that considered as strategic partners. This, in particular, relations with the Russian Federation, Central Asian countries, China, the United States, the European Union (EU), the countries of Central and Eastern Europe (CE), the new members of the EU, the countries of Asia, Africa, the Middle East, etc. This is confirmation of the fact that foreign trade operations carried out with partners in about 200 countries around the world [1].

Nowadays, the Republic of Kazakhstan in the economic development stage with innovative basis. The national economy of Kazakhstan changed the strategy of economic development. As a result of global changes taking place in the world, such as measuring the gap in the standards of living between developed and developing countries, reducing natural resources, deteriorating environmental quality, there is a need to transform the economic system of the state, increase production and modernize other sectors of public. All this creates prerequisites for the solution of the most important task - ensuring sustainable economic development of the state in the conditions of the globalizing world economic system. At the same time, the future of Kazakhstan as a sovereign state largely depends on whether the country will remain on the periphery of the world community as a raw material appendage of developed or will be able to fit into a new, third wave of human development. The Republic of Kazakhstan, acting as a transit state, located at the crossroads of Europe and Asia, has great potentialities that considered as national advantages. Advantages and risks for the economic development of Kazakhstan in the context of globalization. This is, firstly, a significant production and economic potential, represented mainly by nature-exploiting sectors - agriculture and mining. Secondly, the quality of human capital - the general educational level of the population and qualified cadres is not inferior to the developed countries. Thirdly, in combination with the availability of proven reserves of mineral resources and fuel and

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

198


energy resources, which enjoy stable demand in the world market, the effective use of these opportunities contributes to making Kazakhstan a worthy place in the world community through participation in regional groupings, etc.

Research methods. The changes in the gross domestic product (GDP) depends on the indicators of foreign economic activity shows the construction of the multiple regression equation. The annual macroeconomic indicators of Kazakhstan for 2000-2016 were used as initial data. Using the a posteriori approach, initially all the factors selected at the stage of the content analysis were included consistently in the model: Y - GDP, billion dollars; Х1 - investment in fixed assets, bln. tenge; X2 - consumer price index, %; Х3 - export, billion dollars; Х4 - import, billion dollars.

Results and discussion. Gross Domestic Product (GDP) is one of the most important macroeconomic indicators, expressing the aggregate value of the final product calculated at market prices created within a year within the country using the factors of production belonging to that country and to other countries. In the system of national accounts, GDP used as a key macroeconomic indicator [2]. The main components and indicators of foreign economic activity of the country are foreign trade turnover, including its export and import, and foreign investment in the fixed capital of its organizations. In Kazakhstan, their changes presented in Table. 1 and show a decline in the last 5 years, except for investments, which have seen an increase of 9% in the last year.

Table 1 Basic macroeconomic indicators of the Republic of Kazakhstan for 2013-2017

Indicators 2013 2014

2015

2016

2017

Growth, % 2015-2016

Growth, % 2016-2017

GDP, billion dollars 236, 6 221, 4 184, 4 133, 7 158, 2 - 38 15,5

Investments in fixed assets, billion tenge

607, 2 659,1 702, 4 770, 0 874, 9 9 12

Export, billion dollars 84, 70 79, 45 45, 95 37, 30 48, 34 - 23 22, 3 Import, billion dollars 48, 81 41, 3 30, 57 27, 86 29, 30 - 10 5 Source: compiled by authors according to the Committee on Statistics of the Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan [2] - http://stat.gov.kz

In 2016, the GDP of Kazakhstan decreased by 38 % percent and amounted to 133, 7

billion dollars in comparison with 2015. As a result of regulatory programs, in the following years, GDP in 2017 increased by 15, 5 % and amounted to 158, 2 billion dollars. There was a general slowdown in economic growth in the world, which negatively affected on import of goods and services of the Republic of Kazakhstan, which decreased by 10% in 2016 compared to 2015 and amounted to 27, 86 billion dollars. Export of goods in 2016 decreased compared to the previous period by 23 % [4]. Kazakhstan’s foreign trade turnover increased by 27 percent to $69, 5 billion last year. The country’s exports increased by 22 percent and reached $48, 34 billion; imports grew by 5 percent to $29, 30 billion. Over five years from 2013 to 2017, the share of manufacturing exports in Kazakhstan’s total exports increased from 23 to 32 percent. In 2017, goods worth around 29, 30 billion dollars imported to Kazakhstan.

Investments in fixed assets are an important component of GDP, as it increases production capacity and increases employment. According to the Ministry of National Economy of the Republic of Kazakhstan, the volume of investments in fixed assets made up 770 billion tenge in 2016, which shows an increase of 9 percent compared to the previous year. 2017 investment in fixed assets 874, 9 billion increased by 12 % [5].

Analyzing the main indicators of foreign trade of the Republic of Kazakhstan, we can note that the development of the republic foreign trade could characterized mainly by growth trends. These trends are increasing in domestic payment demand, in foreign investment and real incomes of the population.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

199


Figure 1 - Dynamics of exports and imports of the Republic of Kazakhstan 2000-2017.

As can be seen in Figure 1, the exports and imports of the RK are growing until 2008,

slightly declining in 2009, especially in the export of goods and services. From 2009 to 2013, an increase in the volume of foreign trade turnover also observed. From 2014 to 2016, there is a sharp decline in exports due to the fall in world prices for oil, energy resources and metals, currency fluctuations, a reduction in demand in the target export markets of Kazakhstan. In 2017, it was positive wave of exports and imports.

The geography of foreign trade noticeably diversified, which in the first years of independence largely focused on the CIS countries. From China to Kazakhstan, goods and services worth $ 394 754, 9 thousand were imported. Import from Germany to Kazakhstan amounted to 129 975, 1 thousand US dollars. The commodity group «Machines, equipment and mechanisms, electrical equipment», used the greatest demand with the indicator of 27, 3% of the total number of imported goods. The main export commodity of Kazakhstan are "Mineral products" [5].

For the construction of the multiple regression equation, a matrix of pair correlation coefficients of factor levels was calculated and analyzed (Table 2).

Table 2 Matrix of Pairwise Coefficients of Correlation

Y x1 x2 x3 x4

Y 1 x1 0,89 1

x2 -0,28 -0,38 1 x3 0,94 0,75 -0,19 1

x4 0,95 0,83 -0,31 0,97 1

After a meaningful analysis, 3 factors were selected. The correlation table 2 shows that the investigated factor Y depends on 3 factors from the factors considered in the analysis of 4 factors. The correlation table shows that Y (GDP) of Kazakhstan has a close relationship with Х1 (volumes of investment in fixed assets) and Х3 (export volume). Analysis of the second row of the matrix shows that the factor X2 (consumer price index, %) should not be included in the model, since its relationship to the score is negligible (r = -0.28). Pairs of factors X1 - investments in fixed assets, (billion tenge); Х3 - export, (billion US dollars); X4-imports, (billion US dollars) are multicollinear. There are 17 observations, on the basis of which data the regression analysis of the influence of the two remaining factors was carried out:

• high closeness of communication (r = 0.89) between GDP, (billions of dollars) (Y) and X1 - investments in fixed assets, (billion tenge);

• high closeness of communication (r = 0.94) between GDP factors, (billion dollars) (Y) and X3-exports, (billion US dollars);

0,00

20 000,00

40 000,00

60 000,00

80 000,00

100 000,00

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

Export, billion dollars Import, billion dollars

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

200


• high closeness of communication (r = 0.95) between GDP factors, (billion dollars) (Y) and X4 imports, (billion dollars).

The relationship between the factors X3 (exports, US $ billion) and Y (GDP, billions of US dollars) is represented graphically in Figure 2.

Figure 2-The relationship between GDP (Y) and export (X3) for 2000-2017.

As shown in Figure 2, there really is a linear relationship between GDP and export volume. Export, being a part of the GDP, brings money to the country and increases the gold and currency reserves of the country. There are outflows of money spent on the purchase of imported goods and services what, consequently, reduced GDP.

Analysis based on regression, where Y is GDP, (US $ billion), X1 is investment in fixed assets, (billion tenge) and X3 is export, (billion US dollars) we determine that correlation coefficient r = 0.98 and coefficient of determination equal to R = 0.96. That is mean that 96% of variation in GDP levels is due to factors: exports, billions of US dollars and investments in fixed assets, billion tenge. The regression equation for such a relationship Y (X1, X3) takes the following form:

Y=-13, 47+1.41Х1+0.001Х3 (1) The calculated value of F = 191.1> Ftab = 4.54, the Student's test tX1 = 5.70> ttab = 2.13;

tX3 = 8.18> ttab = 2.13, which confirms the correctness of their inclusion in the constructed model and the adequacy of the model [7]. By plotting the initial data Y (GDP) and the forecasted data Y * (GDP) calculated using the regression equation, one can see that the forecasted value coincided 100% in the period from 2009-2012. (Figure 3).

Figure 3 - Schedule of initial data and projected GDP data for 2000-2017.

050

100150200250300350

2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017

GDP, billion US dollars Export, billion dollars

0

50

100

150

200

250

1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018

Y Y*

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

201


Hence, the result of equation (1) used to analyze and forecast GDP for 2018 and 2019 years.

Y=-13, 47+1.41Х1+0.001Х3=189, 54 (billion dollars) The GDP of the country in 2017 amounted to 158,2 billion dollars, according to the

received equation, we can say that, according to preliminary forecasts, GDP in 2018 will grow to 189 billion dollars, and in 2019, on 192,3 billion dollars. Therefore, the country's economic growth depends on the volume of exports and foreign investment.

Conclusion. M. Porter noted that the country's competitiveness should viewed through the prism of international competitiveness of individual firms operating in the country. Among the last such entities in the RK, the activities of TNCs, their ability to use internal resources, have become important. In addition, the activities of TNCs in Kazakhstan are mainly oriented just for export and investment. Therefore, it is necessary to study the activities of TNCs as subjects of macroeconomic growth in the Republic of Kazakhstan. According to the program of "Social and economic development of the Republic of Kazakhstan" for 2016-2020, due to the possible strengthening of crisis phenomena in the world economy, the state should attract investors and strengthen programs to support clusters as the main tool for economic growth.

Prospective directions of development of foreign trade of the republic in the coming years should be:

• Accelerated export diversification and increase in the share of products with high added value in total exports;

• Conducting a flexible customs and tariff policy that responds to market changes in the world market;

• Formation of mechanisms of crediting and insurance of export of products with high added value;

• Improvement of the legal framework governing trade activities; • Further liberalization of foreign economic activity in the country; • Restoration and establishment in the republic of new competitive industries in the

leading sectors, and especially in the agro-industrial complex, formed on the cooperation of domestic enterprises with foreign partners, especially in the CIS countries.

All of the above points to the problem of developing new approaches to the issue of sustainable economic development of the national economy, taking into account the specifics of the development of the domestic economy and global processes of globalization and integration. Moreover, taking into account the globalization of economic processes and increasing in the dependence of the national economy on the world economy, particular importance attached to the process of economic integration and the achievement of sustainable economic development in these conditions, by strengthening the relations of the partner states along the integration frontier. This requires a comprehensive consideration of the trends of sustainable economic development of the world's regional blocks and the application of experience of their integration processes, where leading developed and developing countries take part.

Thus, by involving transnational corporations we can improve the long-term development of domestic industry, and stimulate exports and consistent integration into the world community based on mutually beneficial trade and economic relations, will become a guide for foreign economic policy in the out coming term.

REFERENCES: 1 Import i eksport Kazakhstana v dekabre 2016, https://kazdata.kz/04/all-import-eksport-

kazakhstan-2016.html 2 Raizberg B. A, L. S. Lozovsky, E.B. Sovremennyi Economicheskyi Slovar.5th ed., Rev.

and ext. - M: INFRA-M, 2007. - 495 p. 3 Vneshnetorgovyi oborot 2000-2016 g.g. -

http://stat.gov.kz/faces/wcnav_externalId/homeNumbersCrossTrade 4 Prognozsotsial'no-ekonomicheskogo razvitiya Respubliki Kazakhstan na 2016-2020

gody, Pravitel'stvo Respubliki Kazakhstan (protokol №35 ot 29 avgusta 2015 goda).

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

http://stat.gov.kz/faces/wcnav_externalId/homeNumbersCrossTrade%20?lang=ru&_afrLoop=20070098812070774#%40%3F_afrLoop%3D20070098812070774%26lang%3Dru%26_adf.ctrl-state%3Dzolesnjnl_4

202


5 Chistyy pritok pryamykh investitsi y v Kazakhstan postranam,http://www.nationalbank.kz/?docid=680&switch=russian

6 Committee on Statistics of the Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan

7 Rakhmetova R. U. Econometrica. Uchebnoe posobie. - Almaty: Economics, 2015. - 226 p.

ЗАМАНАУИ ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ МАКРОЭКОНОМИКАЛЫҚ

КӨРСЕТКІШТЕР ДИНАМИКАСЫ Г.Б. Жанатауова1, Л.К. Баймагамбетова2

12 кус PhD студенті, Нархоз Университеті, Алматы, Қазақстан 2 э.ғ.к., Нархоз Университеті, Алматы, Қазақстан

e-mail: [email protected] Түйін. Мақалада жалпы ішкі өнімнің тиімділігіне әсер ететін факторларды табу

және эконометрикалық құралдарды пайдалана отырып, анықталған факторлар мен сыртқы экономикалық қызметтің көрсеткіштерін өзара байланыстырылды. Зерттеуде корреляциялық талдау және көптік регрессиялық әдіс қолданылды. Регрессиялық талдау моделінің нәтижесінде, Қазақстан Республикасының жалпы ішкі өнімі (ЖІӨ) мен инвестиция және экспортпен оң байланысы анықталды.

Мақалада сыртқы сауда айналымының үрдісі анықталып, екі жылға Қазақстан Республикасының ЖІӨ-нің болжамы есептелді.

Түйінді сөздер: экономикалық өсу, ЖІӨ, экспорт, импорт, инвестиция, макроэкономика, сыртқы экономикалық қызмет.

ДИНАМИКА МАКРОЭКОНОМИЧЕСКИХ ПОКАЗАТЕЛЕЙ В СОВРЕМЕННОЙ

КАЗАХСТАНСКОЙ ЭКОНОМИКЕ Г.Б. Жанатауова1, Л.К. Баймагамбетова2

1PhD студент 2 курса, Университет Нархоз, Алматы, Казахстан 2 к.э.н., Университет Нархоз, Алматы, Казахстан

e-mail: [email protected] Резюме. В мировой практике довольно распространен факторный подход,

заключающийся в нахождении факторов, влияющих на эффективность экономического развития, и установлении взаимосвязи выявленных факторов и результатов развития внешнеэкономической деятельности предприятия с использованием эконометрических инструментов. Был проведен количественный анализ с применением метода множественной регрессии с корреляционным анализом. По результатам регрессионного анализа выявлена положительная взаимосвязь между валовым внутренним продуктом (ВВП) Республики Казахстан и инвестициями, а также с экспортом.

В статье определяется тренд внешнеторгового оборота и рассчитывается прогноз ВВП Республики Казахстан на два года.

Ключевые слова. Экономический рост, ВВП, экспорт, импорт, инвестиция, макроэкономика, внешнеэкономическая деятельность.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

http://www.nationalbank.kz/?docid=680&switch=russian

203


ИНФОРМАТИКА И ОБЩЕСТВЕННЫЕ НАУКИ

МРНТИ 06.81.23 УДК 378 (574)

ҚАЗАҚСТАН ЖОҒАРЫ БІЛІМ БЕРУ ЖҮЙЕСІНІҢ ЗАМАНАУИ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ

А.С Манап*1, Ш.Қарабаев2

1Нархоз Университеті, Қазақстан Республикасы, Алматы қ. 2Қазтұтынуодағы Қарағанды Экономикалық Университеті, Қазақстан

Республикасы, Қарағанды қ. e-mail:[email protected]

Аңдатпа: Елдер арасындағы өзара байланыстың артуы мен бәсекелестіктің

күшеюін ескере отырып білім экономикасына, ғылыми қамтылған қоғамға көшу өзекті мәселе болып келеді. Нәтижесінде, көптеген елдер мен білім беру мекемелері сапалы білім беруді қамтамасыз ету тәсілдерін қайта қарастыруға мәжбүр болуда. Білім берудің жоғары деңгейін қамтамасыз ету мәселесі жаһандық сипатқа ие. Басқаша айтқанда, бүкіл әлем бойынша мемлекет билігіндегілердің көпшілігі, білім беру саласы басқа да көптеген факторлармен бірдей, олардың ұлттық экономикасының бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етуде маңызды рөл атқаратынын түсінуде. Нәтижесінде, білім беру сапасы мәселесі халықаралық күн тәртібіндегі ең маңызды мәселелердің біріне айналды.

Қазақстандағы білім беру жүйесі басқа жоғары сұранысқа ие, бірақ білімге деген сұраныстың жоғарылау немесе төмендеу өсіңкілігі қоғамның әлеуметтік жағдайына, халықтың табыс деңгейіне байланысты. Соңғы жылдары білім беру жүйесіндегі қажеттіліктің абсолютті көрсеткішінің төмендеуіне қарамастан еліміздегі жағдай тұрақты. Жалпы жоғары білім берудің коммерциялық құрамдасы басқа деңгейлерге қарағанда ауқымды, сондықтан оның маркетингтік тәжірибесі неғұрлым масштабты болып келеді.

Түйінді сөздер: білім беру, жаһандану, жоғары кәсіби білім, QS рейтингі Кіріспе. Елдер арасындағы өзара байланыстың артуы мен бәсекелестіктің күшеюін

ескере отырып білім экономикасына, ғылыми қамтылған қоғамға көшу өзекті мәселе болып келеді. Нәтижесінде, көптеген елдер мен білім беру мекемелері сапалы білім беруді қамтамасыз ету тәсілдерін қайта қарастыруға мәжбүр болуда. Білім берудің жоғары деңгейін қамтамасыз ету мәселесі жаһандық сипатқа ие. Басқаша айтқанда, бүкіл әлем бойынша мемлекет билігіндегілердің көпшілігі, білім беру саласы басқа да көптеген факторлармен бірдей, олардың ұлттық экономикасының бәсекеге қабілеттілігін қамтамасыз етуде маңызды рөл атқаратынын түсінуде. Нәтижесінде, білім беру сапасы мәселесі халықаралық күн тәртібіндегі ең маңызды және өзекті мәселелердің біріне айналды.

Зерттеу әдістері. Мақаланы жазу барысында экономикалық зерттеудің жалпы қабылданған әдістері қолданылған, олардың қатарында: экономикалық-статистикалық, баланстық (құрылымдық өзгерістерді талдау үшін), графикалық (алынған нәтижелердің көрнекі болуы үшін), салыстырмалы есептеу, нормативтік, математикалық, сандық және сапалық талдау бар.

Сонымен қатар, келесідей маркетингтік зерттеулердің түрі қолданылды: экономикалық-математикалық, экономикалық-статистикалық, монографиялық, абстрактілеу-логикалық, баланстық, функционалдық-бағалық және т.б.

Негізгі бөлім. Соңғы жылдары, адами капитал теориясына ғылыми қоғамдастықтың қызығушылығы айтарлықтай артты [1]. Бәсекеге қабілетті адами

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

204


капиталды қалыптастыру және құрудың негізін халыққа сапалы білім беру, оның шінде жоғары білім, қалауы тиіс.

1990 жылдардағы нарықтық реформалар посткеңестік елдердегі жоғары білім секторының кең ауқымды жаңғыртуына үлес қосты. 1-суретте сәйкес жоғары білім берудің заманауи парадигмасына тән басты үрдістерді қарастырайық.

Сурет 1 - Жоғары білім берудің заманауи парадигмасына тән басты үрдістер Ескертпе: [1] әдебиет көзінен алынған Біріншіден, жоғары кәсіби білім беру тиімділігін арттыру мәселелері экономикалық

жаһандану процестеріне байланысты және әр түрлі елдердің алдына қойған әлемдік нарықта, оның ішінде білім беру қызметтерінің әлемдік нарығында, бәсекелестік артықшылықтарына жету мақсаттарына байланысты соңғы жылдары ерекше маңызға ие болып отыр[2].

Қазақстанда кәсіби мамандандырылған білім берудің жоғары деңгейімен сипатталатын едәуір білім беру және ғылыми әлеуеті бар. Елдегі халықтың білім көрсеткіштері айтарлықтай жоғары болып табылады. Олар ең жоғары көрсеткіштерге жақын. Халықтың сауаттылық деңгейі 99,5% құрайды, оқушылардың жиынтық үлесі 6-24 жастағы - 78,7%, оның ішінде қалалық жерлерде олардың - 99,2%, ауылдық жерлерде - 56,3% құрайды. Қазақстанда жоғары білім берудің дамыған жүйесі бар болғанына қарамастан, білім мен интеллектке негізделген қазіргі заманғы ұлттық экономиканың қалануы, жоғары білім берудің алдына өткен шақта баламасы жоқ үлкен мақсаттарды қояды. Мұндай мақсаттарды шешу жоғары білім берудің стратегияларын да, формалары мен басқарудың әдістерін қайта қарастыруды талап етеді.

Сондықтан, мысалы, жаһанданудың күшеюі салдарынан университеттің студенттері мен профессорлық-оқытушылар құрамы ұтқырлығын арттыру қажет болады. Әлбетте, бұл кадрлар құзыретіне талаптарды күшейтеді. Индустриялық қоғам және қарапайым өндірістік операциялардан экономиканың постиндустриялық түріне көшуі, дербес жағдайды бағалауды және жауапты шешімдер қабылдауды қажет ететін, өзгермелі сыртқы ортада заманауи технологиялар пакеттерімен жұмыс істей алатын адамдар санының артуын талап етеді.

Білім берудің мазмұны айтарлықтай өзгерістерге ұшырауы тиіс, оның мәні бір пәнге бағытталған білім беру аясынан шығуды талап етеді. Көптеген ғалымдардың айтуынша, жаңа білім беру жүйесінің орталық процестері өзекті мәселелерді шешуге бағытталған коммуникациялар және интеллектуалдық қызмет технологиясы (ойлау) болмақ, және білім беру қызметінің жоғары нысаны стратегиялық жобалық және командалық жұмыс болады. Бұл жүйе, профессордың («пән оқытушының») дәстүрлі рөлін өзгертеді, ол коммуникациялық ұйымдастырушылар мен технологиялық және салалық сарапшылар, жоба жұмысының басшыларымен толықтырылуы қажет. Мамандардың осы түрлері үшін халықаралық зияткерлік нарығында өткір бәсекелестік туындауда.

Ұтқырлық Коммуникациялар

Сана Білім стандарттары

Оқытудың белсенді әдістері Компетенциялар

Бәсекеге қабілеттілік

Жаһ

анда

ну

Нарыққа көшу

Ақпараттық трансформация

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

205


Нәтижелер мен талқылау. Кеңестік жоғары білім, әсіресе, техникалық білім беру бүкіл әлемде танымал және құрметке ие болған еді. Әрине, біз посткеңестік елдердің бәсекелестік ортада білім беру қызметтерінің әлемдік нарығындағы құлдырауға ұшырауын мойындауымыз керек. Ел басшылығы шығарылушы кадрлардың сапасын арттыру қажеттігін түсіне отырып, жоғары оқу орнындарының әлемдік рейтингке енуін мақсатқа қояды. Сондықтан, 2016-2019 жылдарға арналған Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасы маңызды міндеттерінің бірі - әлемдік рейтингке кем дегенде екі жоғары оқу орындарын қосу. Қазақстанның жоғары оқу орындары жаһандық рейтингте белсенді қатысады, олар QS рейтингінде ең табысты нәтижелерге ие. 2012 жылы екі отандық жоғары оқу орны QS британдық агенттігінің мәліметтеріне сәйкес, әлемнің ең табысты 400 университеттер қатарына кірді [3].

Біз тікелей әлемдегі алыптар рейтингінде бәсекелесе алмаймыз, себебі уақыт, бедел және ресурстар жеткіліксіз. Статистика әлемдік деңгейдегі университет орташа жасы 180 жыл екенін көрсетеді, және Нобель сыйлығының лауреаттарының 45% астамы тек 12 жоғары оқу орындарының ғана түлектері болып табылады[4].

Отандық жоғары оқу орындарының халықаралық бәсекеге қабілеттілігіне қол жеткізуі үшін шетелдік тәжірибені мұқият талдау және тиімді қолдану қажет, сонымен қатар өз көзқарасын әзірлеу және қолдану керек. Біріншіден, Қазақстан Республикасының жоғары білім берудің барлық аймақтық қосалқы жүйелерде бәсекеге қабілетті түлектерді шығаруға бағытталу керек. Білім беру саласындағы сабақтастық пен бірізділік маңызды: орта кәсіптік білім (бакалавриат) жоғары білім (магистратура) бейініне сәйкес келуі керек, оған жоғары оқу орнынан кейінгі білім (PhD) бейінін сәйкестендіру қажет.

Бүкіл әлем бойынша жоғары білім беру саласына қуатты әсер ететін тағы бір фактор - ақпараттық трансформация. Сандық технологиялар мен интернет құралдарының дамуның өте тез жылдамдықпен өсуі жалпы білім беру мазмұны, атап айтқанда, пән бойынша білім мазмұны бұдан былай белгілі бір профессор және соңғы жылдары нақты ЖОО-ның жеке меншігі болып табылмауына әкеп соқты. Және бұл бізге кем дегенде оқу үрдісінде білім беру және бағалау формаларын қайта қарауды талап етеді.

Әлемдік сауда ұйымының бағалауы бойынша әлемдік білім беру нарығының көлемі 50-60 млрд. долларды құрайды. АҚШ мемлекеті әлемдік білім беру қаржы айналымының төрттен бір бөлігін иеленіп, тұрақты көшбасшы болып келеді. Екінші орынды білім беру сатылымдарының көлемі бойынша 15 пайызды иеленіп, Ұлыбритания алады. Келесі орында Германия және Франция мемлекеттері, біріншісі әлемдік білім нарығының 10 пайыздан сәл жоғары бөлігін алса, екіншісі одан сәл аз пайыздық көлемін иеленіп тұр. Көшбасшылық тізімді нарықтың 7-8% пайызын иеленіп, Австралия, Канада және Испания аяқтайды [5].

Біздің білім беру жүйесінің ең көп тараған мәселелері қаржыландырудың болмауына байланысты. Қазақстанның жоғары оқу орындарының негізгі құралдарының жоғары тозу деңгейіне, сонымен бірге қаржыландырудың жетіспеушілігі оны сапалы ұйымдастыруды қиындатады.

Соңғы 15 жыл ішінде елде білім беруге кеткен шығындар 9,5 есеге артты. Осылайша, Қаржы министрлігінің ақпаратына сәйкес, 2013-2015 жылдары білім беру шығындары 1 трлн. 132 млрд. теңгені құрайды.

Алайда, білім беруге мемлекеттік шығындардың ЖІӨ-ге қатысты пайыздық үлесі 3,6%, құрады,ол көрсеткіш дамыған елдерден 1,5-2 есе кем болғанын көрсеткен.

Әлемде білім беру саласына ЖІӨ-нің 5-6% жұмсау қалыпты деңгей деп саналады. Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы (ЭЫДҰ) елдерінде білім беру шығындарының ЖІӨ-ге шаққандағы орташа деңгейі 6,2% және білім беру шығындарын 85% мемлекет тарапынан қаржыландырылады. 1991 жылдан бастап 2015 жылға дейін Қазақстанда ЖІӨ-ге шаққандағы білім беру саласына жұмсалған мемлекеттік шығын деңгейі 6,5%-дан 3,6% -ға дейін төмендеді. 2008-2015 жылдары білім беру бойынша мемлекеттік шығындардың ЖІӨ-ге шаққандағы үлесі 3,5-3,8% аралығында ауытқып тұрған.

Қазақстандағы білім беру саласының жағдайының айқын көрсеткіші ретінде, мемлекеттік тапсырыс бойынша университеттерге түсуге мектеп бітірушілердің 15% ғана

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

206


мүмкіндік алатынын айтуға болады. Нәтижесінде Қазақстанда бюджет қаражаты есебінен 10 мың халықтан шамамен 80-90 адам ғана білім алады. Салыстыру үшін, Ресей заңдарына сәйкес мемлекеттік бюджет есебінен 10 мың халық ішінен кем дегенде 170 студент білім алуы керек.

Еуропа елдерінде бұл көрсеткіш одан да жоғары болып табылады - 10 мың тұрғынға шаққанда 300 студент, 1 студентке жылына 10 мың АҚШ доллары жұмсалады. Атап айтқанда, дамыған елдерде білім беру жүйесін талдау келесіні көрсетті:

Финляндияда 20 жоғары оқу орындары мен 28 политехникалық институт жұмыс істейді. Бұл елде, Еуропадағы ең үздік білім беру жүйесі қалыптасқан. Білім беру жүйесінде осы елдің басшылығы ұстанатын басты принципі - «оқытумен ақша табу емес, алынған білімді қолдану арқылы кемелдену». Ел халқының саны 5,4 млн адам болғанына қарамастан, білім алу, оның ішінде шетелдіктер үшін де тегін.

Австралияда халық саны 19 млн адамды құрайды, студенттер 40 жоғары оқу орындарында оқытылады, оның ішінде тек 2 ЖОО жеке меншік иелігінде.

Францияда 65,4 млн адам санымен студенттерді оқыту 87 жоғары оқу орындарында, соның ішінде 3 ұлттық политехникалық және тек 5 мемлекеттік емес университетінде жүзеге асырылады. Білім беру шығындарының 99%-ын мемлекет қаржыландырады және жоғары білім беру тегін.

82,6 миллион халқы бар Германияда 345 білім беру мекемелері бар, олардың 98%-ы мемлекет меншігінде болып табылады. Жоғары білім отандық және шетелдік студенттер үшін тегін болып табылады.

Жапонияда, халық саны 127 млн адамды құрайды, онда 600 университет бар, оның ішінде жеке меншіктегі 425 ЖОО тіркелген, халықтың 42% жоғары білімі бар. Жоғары оқу орындарының тым кең желісі, «ергежейлі» жоғары оқу орындарының пайда жоғары білім беру сапасының төмендеуіне әкеп соққанын атап өткен жөн.

АҚШ-тың халық саны 307 млн, 2500 жоғары оқу орындары мен колледждерде төрт жылдық жоғары білім (бакалавр) беріледі, барлығы 15 млн. студент білім алады. Қаржыландыру көздері - 50% мемлекеттік, 50% жеке меншік шығындардан құралады.

17,7 млн халқы бар Қазақстанда 125 ЖОО-ны жұмыс істейді, оларда 477 мың студент білім алады, мемлекеттік құзырдағы жоғары оқу орындарының саны 50. Студенттердің басым бөлігі (80%) ақылы негізде оқиды. Қазақстанда жоғары білім берудің бизнес-үлгісі дамыды.

Қазақстанның білім беру саласының басты проблемасы жеткіліксіз қаржыландырылу болып табылады. Қазақстанда жоғары білім беру жүйесін реформалау компоненттерінің бірі жоғары оқу орындарына жұмсалатын мемлекеттік шығындарды азайту, өзін-өзі қаржыландыру тетіктерін қосу және ең қабілетті үміткерлерге жанама қаржылық қолдау көрсету болып отыр. Осылайша, мемлекеттің негізгі күші жоғары оқу орындарының техникалық-материалдық базасын қамтамасыз ету сияқты өзекті мәселесінен нақты студенттерді жеке қаржыландыру схемасын құру бағытына ауысып отыр.

Кесте 1 Қазақстандық және шетелдік жоғары білім беру жүйесін салыстыру

Қазақстандық жоғары білім Шетелдік жоғары білім Теориялық бөлімді оқуға басты назар аударылады

Практикалық дағдыларды үйрету басым

Оқыту тәсілі көлемді, көптеген «артық» пәндер оқытылады

Бейінді оқыту тәсілі аралас пәндермен толықтырылған

Оқытушы беделі білім алушының беделінен жоғары қойылады

Оқытушы мен білім алушының беделі бір деңгейде

Жоғары білім берудің қолжетімділігі Көптеген елдерде жоғары білім алу өте қымбатқа түседі Студенттердің жайлылығы мен инфраструктура деңгейінің төмендігі

Оқуға жақсы жағдайлар жасалған, инфраструктура деңгейі жоғары

Абитуриенттерді ҰБТ негізінде қабылдау Абитуриенттерді тест/емтихан нәтижелері немесе аттестаттың орташа балы бойынша қабылдау

Ескерту: [6] әдебиет көзі бойынша құрастырылған

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

207


Тиісті инфрақұрылым сапасын дұрыс қаржыландыру арқылы ғана қамтамасыз етуге болады, өз кезегінде, оған жоғары білімге ұлттық басымдық ретінде мемлекеттік көзқарас сақталған кезде ғана мүмкін туады. Бюджеттік қаржыландыруды білім беру қызметтерінің сапасын арттыру үшін экономикалық тетігі ретінде пайдаланылуы тиіс. Білім және ғылымға мемлекеттік шығындардың регламенттерін айқындау кезінде экономиканың осы секторының қазіргі заманғы материалдық-техникалық базасын құру үшін қажет қосымша ресурстарды ескеру қажет.

Жоғары білім үнемі қарқынды дамып келе жатқан қоғам мен экономиканың талаптарына бейімделуі керек. Осындай жағдайларды ескере отырып дәстүрлі қаржыландыру жүйесінде терең дағдарыс бар екендігі көрінеді. Мемлекеттік бюджет қаражаты барлық жерде шектеулі болып табылады және қаржыландырудың қосымша көздерін талап етеді. Жоғары оқу орындарының көпшілігі бюджеттен тыс қаражат тартуды үйренгенмен, мемлекет тарапынан қолдаусыз жұмысын табысты жалғастыру жағдайында емес.

Шет елдер тәжірибесі көрсеткендей, жоғары білім беруді одан әрі дамыту негізінен мемлекеттің білімге қатысты қай көзқарасты ұстанғанына байланысты. Тек білім беру саласындағы қарым-қатынастарды реттейтін заңнаманы жүйелі жетілдіру, сондай-ақ ұлттық экономиканың маңызды секторларының бірі ретінде бюджеттен жеткілікті қаржыландыру сапалы даму үшін жағдай жасайды.

Қорытынды. Заманауи жоғары білім беру жүйесін зерттеу, әлемнің басқа елдерімен салыстырғанда Қазақстанда білім беру жүйесінің дамуы жағдайын талдау, мынадай қорытындылар мен ұсыныстар жасауға мүмкіндік берді:

Білім беру өмір сүрудің жаңа сапасына жетудің, адам денсаулығын сақтаудың, қызметтің барлық жаңа салаларын дамытуға қол жеткізу және ақпараттық кеңістікке кірудің негізгі құралы бола бастады. Жалпы білім және жоғары білім беру, адам әлеуеті негізгі компоненті және қазіргі әлемдегі негізгі ресурс болып табылады.

Осыған байланысты, Қазақстан Республикасының орнықты әлеуметтік-бағдарланған, ғылыми-технологиялық және экономикалық дамуы ұлттық білім беру жүйесін озық жолдармен жаңғыртуды талап етеді. Кез келген білім беру реформасын принциптері мен идеологиядан бастау қажет болғандықтан, жоғары білім беру жүйесін бір мезгілде, құрылымдық, институционалдық және елеулі жаңғырту жүйелі даму нәтижелерін бере алады деп ойлаймыз. Бұл жүйенің қалыптасу және даму принциптері мен идеологиясын көрсетуі тиіс жоғары білім беру жүйесінің одан әрі реформалау жөніндегі тұжырымдама қағазын дайындау қажет. Реформалаудың міндеттері, қазіргі заманғы халықаралық критерийлері деңгейінде білім беру сапасын қамтамасыз ету, жалпы халыққа, оның қолжетімділігін арттыру, кәсіптік білім беру жүйесін қалпына келтіру және жүйедегі сыбайлас жемқорлыққа жол бермеу болуы керек.

«Бұқаралық» деп атауға болатын студенттер санының ұлғаюы байқалады, ол әлем елдерінің ұлттық экономикаларын нығайтуы және оларда тұратын азаматтардың өмірін жақсартуының көрсеткіші болып табылады. Алайда, процестің «жаппай» сипаты көбірек қаржыландыру тарту және білім беру қызметтерінің сапасын арттыруды талап етеді. Өз кезегінде, көрсеткіштердің талдауы елдегі университеттер инфрақұрылымын қаржыландырудың жеткілікті деңгейін қамтамасыз етпейді деп көрсетеді. Білім беру сапасын арттыру сектордың мемлекеттік қаржыландыру деңгейін өсіруге тәуелді екенін түсіне отырып, біз Қазақстанда білім берудің мемлекеттік қаржыландыруды ЖІӨ-нің 6% -на дейін арттыру қажеттілігі бар деп санаймыз.

Осы орайда, сондай-ақ экономиканың нақты секторы жағынан жоғары білім саласы үшін қаржыландыруды ұлғайту қажеттілігін атап өткен жөн. Мамандарды мақсатты даярлау, нақты кәсіби білім бағдарламаларын қаржыландыру, бағытталған қаржы қорлары мен оқу орындарына кәсіпкерлік инвестициялық қызығушылық тудыру сияқты басқа да жолдары туралы айтып отырмыз. Бәсекеге қабілетсіз әлеуметтік жағдай сақталса, білім беру секторын жас зерттеушілер мен педагогтардың мансап және өз-өзін табуы үшін перспективті сала ретінде дамыта алмаймыз. Сондықтан, бұл мәселе объективті шешімдерді талап етеді.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

208


Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 1 Жумагулов Б.Т. Совершенствование качества высшего образования в свете

Болонского процесса: реалии, проблемы и перспективы: лучшие доклады XXXІX научно-методической конференции профессорско-преподавательского состава КазНУ им. аль-Фараби / Под ред. Б.Т. Жумагулова. – Алматы: Қазақ университеті, 2009. –124 с.

2 Шимко П.Д. Методология управления услугами высшего профессионального образования в регионе на интеграционной основе: автореферат диссертации на соискание ученых степеней доктора экономических наук: специальность и управление народным хозяйством по отраслям и счастям деяния ». - Санкт-Петербург: 2010. - 35 с.

3 Волков А., Ливанов Д., Фурсенко А. Высшее образование: история-к 2008-2016 гг. [Электронный ресурс]. - URL: www.іnno.ru

4 Коммерциализация систем образования и формирование рынка образовательных услуг. - URL: za4et.net.ru

5 [Электронный ресурс]. - URL: wwunіverlіfe.kz 6 [Электронный ресурс]. - URL: tengrіnews.kz/kazakhstan

АНАЛИЗ СОВРЕМЕННОГО СОСТОЯНИЯ ВЫСШЕГО ОБРАЗОВАНИЯ

КАЗАХСТАНА А.С Манап*1, Ш.Қарабаев2

1 Университет Нархоз, г. Алматы, Республика Казахстан 2Карагандинский Экономический Университет Казпотребсоюза, г. Караганда,

Республика Казахстан e-mail:[email protected]

Резюме. Система образования в Казахстане пользуется большим спросом, но рост спроса на образование зависит от социального статуса общества и уровня дохода населения. Несмотря на абсолютное снижение спроса на образование в последние годы, ситуация в нашей стране стабильна. В общем, коммерческий компонент высшего образования больше других уровней, и его маркетинговый опыт является наиболее распространенным.

Ключевые слова: образование, глобализация, высшее профессиональное образование, рейтинг QS

ANALYSIS OF MODERN CONDITIONS OF HIGHER EDUCATION OF

KAZAKHSTAN A.S. Manap*1, Sh. Karabaev2

1Narkhoz University, Almaty, Republic of Kazakhstan 2Karaganda Economic University of Kazpotrebsoyuz, , Karaganda, Republic of

Kazakhstan

e-mail:[email protected] Summary. The education system in Kazakhstan is in great demand, but the growth in

demand for education depends on the social status of society and the level of income of the population. Despite the absolute decline in demand for education in recent years, the situation in our country is stable. In general, the commercial component of higher education is greater than other levels, and its marketing experience is the most common.

Key words: education, globalization, higher professional education, QS rating

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

209 Статистика, учет и аудит, 3(70)2018 юююююю http://sua.aesa.kz/, http://www.aesa.kz/

Сведения об авторах

A.Auyezkhanuly - doctoral student in the speciality «Finance», Almaty Management University, Almaty, Kazakhstan B.A. Abdullaeva - Candidate of Economic Sciences, Associate Professor, Narхoz University, Almaty, Kazakhstan L.K. Baimagambetova - PhD, Associate Professor, «Narxoz University», Almaty, Kazakhstan S. Bolatkyzy - University Narxoz, Almaty, Kazakhstan Chaya Vladimir - Professor of the Department of Accounting, Analysis and Audit, Moscow State University named after M.V. Lomonosov, Academician of the Russian Academy of Natural Sciences, Russian Federation, Moscow B.Bekbenbetova - Candidate of Economic Sciences, Associate Professor, L.N. Gumilyov Eurasian National University, Astana, the Republic of Kazakhstan A.S. Jondelbayeva - candidate of economic science, PhD, «Narhoz» University, Almaty city, Kazakhstan A.M. Kulustayeva - PHD Student, «Narhoz» University, Almaty city, Kazakhstan S.S. Massakova - Candidate of Economic Sciences, Associate Professor, Narхoz University, Almaty, Kazakhstan A. Seidakhmetov - Professor, Narxoz university, Almaty St., Kazakhstan Zh.B. Rakhmetulina - Candidate of Economic Sciences, Professor, L.N. Gumilyov Eurasian National University, Astana, the Republic of Kazakhstan D.K. Tursynbaeva - Candidate of Economic Sciences, Almaty Academy of economy and statistics, Almaty, Kazakhstan M.B. Tyshkanbayeva - The Kazakh National Research Technical University after K.I.Satpaev, Almaty St., Kazakhstan G.B. Zhanatauova - PhD, Associate Professor, «Narxoz University», Almaty, Kazakhstan С.Е. Абдықалық - э.ғ.магистрі, І. Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университеті, Талдықорған қ., Қазақстан Б.Ж.Акимова – к.э.н., доцент кафедры «Учет, аудит и анализ, к.э.н., доцент, Евразийский Национальный Университет им. Л.Н.Гумилева, г.Астана, Казахстан К.Алайдаркызы – э.ғ.к., «Нархоз» университеті», Алматы қ., Қазақстан Б.А.Алибекова – к.э.н., доцент. Евразийский Национальный Университет им. Л.Н.Гумилева, г.Астана, Казахстан Н.А. Бозгулова , докторант, Университет Нархоз, Алматы қ, Қазақстан Б.Ж. Болатова – доктор PhD, Актюбинский университет им. С. Баишева, г. Актобе, Казахстан Е.Бесекей – директор ТОО «АбакКерейтрэвел», Алматы қ., Қазақстан Республикасы Ж.З.Баймукашева, доцент, к.э.н., Актюбинский университет им.С.Баишева, г. Актобе, Казахстан. Г.К.Джолдасбаева - д.э.н.,профессор, Алматинский технологический университет. г. Алматы, Казахстан А.М. Джумабаева, докторант, Еуразия технологиялық университеті,Алматы қаласы, Қазақстан С.Джошибаев, директор, ТОО «Научно-клинический центр кардиохирургии и трансплантологии», г.Тараз, Казахстан С.Дырка - д.э.н., профессор, Верхнесилезский экономический Университет им .Войцеха Корфанти в Катовицах, Польша А.М. Даузова - к.э.н., доцент, Алматинская академия экономики и статистики, г.Алматы, Казахстан А.С Досбергенова - Университет Туран-Астана, г. Астана, Казахстан Н.Д.Есмагулова, к.э.н., профессор, Евразийский национальный университет им.Л.Н.Гумилева, г. Астана, Казахстан А.C. Жупарова - PhD, Казахский национальный университет имени аль-Фараби, г. Алматы, Казахстан Д.C. Жайсанова – докторант PhD, Казахский национальный университет имени аль-Фараби, г. Алматы, Казахстан М.Ж. Жарылкасинова – к.э.н. , «Нархоз» университеті», Алматы қ., Қазақстан

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

210 Статистика, учет и аудит, 3(70)2018 http://sua.aesa.kz/, http://www.aesa.kz/

Г.К. Кишибекова – к.э.н., доцент, Алматинский филиал Санкт-Петербургского Гуманитарного университета профсоюзов, Алматы, Казахстан М. Т. Кульжабаева, к.э.н., доцент, «Нархоз» университеті, Алматы қ., Қазақстан А.А. Корженгулова, к.э.н., доцент , Алматинская академия экономики и статистики, г.Алматы, Казахстан Ш.Қарабаев – докторант, Қазтұтынуодағы Қарағанды Экономикалық Университеті, Қазақстан Республикасы, Қарағанды қ. А.Д.Каршалова – доктор PhD, Университет Нархоз, г.Алматы, Казахстан Ж.Т .Кожамкулова – доцент кафедры «Менеджмент и маркетинг» Казахского национального университета имени аль-Фараби, г. Алматы, Казахстан Г.К. Лухманова - э.ғ.к., І. Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университеті, Талдықорған қ., Қазақстан В.Л.Назарова - д.э.н., проф., Алматинская академия экономики и статистики, г.Алматы, Казахстан

К.О. Нургалиева – к.э.н., доцент, Научно-исследовательский институт инновационной экономики, Университет Международного бизнеса (UIB), г. Алматы, Казахстан Н.С.Нуркашева - к.э.н., «Нархоз» университеті», Алматы қ., Қазақстан Е. Н. Несипбеков - доктор, Казахский национальный педагогический университет им. Абая, г . Алматы, Казахстан Т.Нұрманбет – магистрант, Казахский национальный университет имени аль-Фараби, г. Алматы, Казахстан Мырзахматова Ж. Б. – к.э.н., Кыргызский национальный университет им. Жусупа Баласагына, г.Бишкек, Кыргызская Республика А.С Манап – э.ғ.к., доцент, Нархоз Университеті, Қазақстан Республикасы, Алматы қ. А.К.Мурзалиева - докторант PhD, старший преподаватель-тренер оразовательной программы АССА, Университет Нархоз, г.Алматы, Казахстан С.А.Мэлисова - старший преподаватель, Международная академия управления, права, финансов и бизнеса, Кыргызская Республика, г.Бишкек М. С. Оразалинова - PhD, старший преподаватель, Университет «Туран», г. Алматы, Республика Казахстан С.Т.Окутаева - старший преподаватель,, доктор PhD. Казахский агротехнический университет им.С.Сейфуллина, г.Астана, Казахстан, М.С. Орысбаева - э.ғ.магистрі, І. Жансүгіров атындағы Жетісу мемлекеттік университеті, Талдықорған қ., Қазақстан A.T. Oмаровa – к.э.н., и.о.доцента, Карагандинский экономический университет Казпотребсоюза, Караганда, Казахстан, К.Р. Садыков - к.э.н., доцент, Кыргызский Государственный Университет им. И. Арабаева, г. Бишкек, Кыргызская Республика Р.Т.Сулайманова - преподаватель, Кыргызский Государственный Университет им. И. Арабаева, г. Бишкек, Кыргызская Республика С.Р. Семенов - к.э.н., Кыргызский экономический университет им. М. Рыскулбекова, г. Бишкек, Кыргызстан Д.Т. Сапаралиев - докторант, АО Университет «Нархоз», г.Алматы, Казахстан Л.С. Спанкулова - профессор, АО Университет «Нархоз», г.Алматы, Казахстан Ж.О.Тохаева - докторант, Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ, Түркістан қ., Қазақстан Республикасы Б. Ж. Утеев - доктор PhD, Университет международного бизнеса, г. Алматы, Казахстан Чжан Пэн – магистр, Ташкентский государственный институт востоковедения, г. Ташкент, Узбекистан А.Е.Шахарова – Евразийский Национальный Университет им. Л.Н.Гумилева, г.Астана, Казахстан А.К.Шукуров - к.э.н., ст.преподаватель, Актюбинский региональный государственный университет им.К.Жубанова, г. Актобе, Казахстан Б.М.Шукурова - к.э.н., ст.преподаватель, Актюбинский региональный государственный университет им.К.Жубанова, г. Актобе, Казахстан С.С.Ыдырыс – профессор,э.ғ.д., Қ.А.Ясауи атындағы ХҚТУ, Түркістан қ., Қазақстан Республикасы

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

https://www.facebook.com/KEUKZ/

211


ПРАВИЛА ДЛЯ АВТОРОВ

журнала «Статистика, учет и аудит» В журнале публикуются оригинальные статьи по научным направлениям

статистики, учета и аудита, микро и макроэкономические вопросы международной и отечественной экономики, информатики и педагогики на казахском, русском и английском языках,также публикуются рецензии, хроники научной жизни и др.

Обязательными условиями для публикации являются: 1. Авторы обязаны предъявлять повышенные требования к изложению и

языку статьи 2. Название статьи должно строго соответствовать ее содержанию. Текст статьи

должен включать следующие разделы: введение, методы, результаты и обсуждение, заключение.

Все статьи, поступившие в редакцию, рассматриваются по направлениям статей членами редколлегии журнала. При необходимости статья может быть возвращена автору на доработку. Редакция оставляет за собой право внесения в текст редакторских изменений, не искажающих смысла статьи.

3. ГРНТИ- Государственный рубрикатор научно-технической информации (Рубрикатор ГРНТИ-АО НЦ НТИ рекомендован использовать как МРНТИ) представляет собой универсальную иерархическую классификацию областей знания, принятую для систематизации всего потока научно-технической информации. На основе Рубрикатора построена система локальных (отраслевых, тематических, проблемных) рубрикаторов в органах научно-технической информации.

4. Аннотация публикуемой статьи на языке статьи. Аннотация должна включать характеристику основной темы, проблемы научной статьи, цели работы и ее результаты. В аннотации указывают, что нового несет в себе данная статья в сравнении с другими, родственными по тематике и целевому назначению. Рекомендуемый средний объем аннотации 100-150 слов.

5. Резюме (түйін,summary:) на двух не на языках статьи (казахском, русском и английском) языках.Например, резюме и summary на русском и английском языках (если статья написана на казахском) должны состоять из Ф.И.О. автора(авторов), названия статьи, полного названия учреждения, которое представляет автор(авторы) с указанием города и страны, электронного адреса одного из (корреспондирующего) авторов и перевода түйін (или же краткого изложения, состоящего из основных результатов исследования, которое должно отвечать требованиям информативности, содержательности и качества перевода).Перевод ключевых слов (түйін сөздер – keywords) просим повторить после каждого резюме.

6.Ключевые слова (түйін сөздер – key words) – приводятся после аннотации и двух резюме. Ключевые слова должны обеспечить наиболее полное раскрытие содержания статьи. Для каждого конкретного материала задайте 5-6 ключевых слов (түйін сөздер – key words) в порядке их значимости, т.е. самое важное ключевое слово статьи должно быть первым в списке. Небрежное или неправильное составление списка приведёт к тому, что по этим запросам на сайт будут приходить посторонние посетители, не заинтересованные в вашей работе.

7. Список литературы должен состоять не более чем из 20 наименований, и оформляется в соответствии с ГОСТ 7.1–2003 «Библиографическая запись. Библиографическое описание. Общие требования и правила составления». Ссылки на источники в тексте статьи даются только в квадратных скобках (без цитирования [12], при цитировании или пересказе авторского текста [12, с. 29]). Нумерация ссылок в статье производиться по порядковому номеру источника в пристатейном списке литературы. Архивные материалы в список не включаются, ссылки на них помещаются в тексте в круглых скобках. При использовании в статье: источников законодательных, нормативно-правовых актов-ссылки на них делать в тексте сразу же после них, а источников из

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

212


электронных ресурсов или удаленного доступа (Интернета) в списке литературы приводится библиографическая запись источника и ссылка на сетевой ресурс с полным сетевым адресом в Интернете. Желательно указывать дату обращения к ресурсу.

Список литературы предоставляется на языке оригинала. Для каждой статьи необходимо наличие полной библиографической информации на английском языке, включая название статьи, список авторов и их аффилиаций (мест работы, для авторских сведений ученую степень и занимаемую должность. Также необходимо наличие полного пристатейного списка литературы в латинской транскрипции(если цитируемый источник не имеет оригинального названия на английском, то рекомендуется использование транслитерации вместо перевода).

8.Наличие 2 (двух) рецензий (внутренняя и внешняя) не членов редколлегии журнала, заверенные печатью учреждения, где они работают.

9. Не допускается подача ранее опубликованных или одновременно направленных в другие журналы статей.

10. Ответственность за содержание статей несут авторы. 11. К статье прилагаются заполненная форма для наукометрической базы РИНЦ

ФОРМА для размещения сборника статей в Научной электронной библиотеке (eLibrary.ru) и

включения сборника статей в Российский индекс научного цитирования (РИНЦ) 1. Название статьи: на казахском, русском и английском языках 2. Сведения об авторе (авторах): – фамилия, имя, отчество автора (авторов) полностью: – место работы автора (авторов) (должность, ученая степень и организация): – контактная информация: e-mail) автора (авторов) - телефоны автора (авторов) - 3. Аннотация: 4. Ключевые слова: 5. Тематический рубрикатор (УДК/ББК): http://teacode.com/online/udc/ – УДК http://www.idea.com.ua/map.php – ББК Выберите свою принадлежность. 6. Библиографический список литературы Только на языке оригинала 7. Рисунки и таблицы закрепить! 12. Редакция оставляет за собой право редакторской правки.

Технические требования 1. Общий объем статьи, включая аннотацию, приложения, примечания,

литературу, таблицы и рисунки не должен превышать 8 страниц. Исключение составляют заказные и обзорные статьи, подготовленные по предложению редакции.

2. Статьи должны быть оформлены в строгом соответствии шрифтом гарнитуры TimesNewRomen:

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/

http://teacode.com/online/udc/

http://www.idea.com.ua/map.php

213


Схематический пример оформления статьи №1 МРНТИ (кегль-14пт) УДК(кегль-14пт) По центру приводятся:

o Название статьи(кегль-14пт, Поля:сверху-2 см, слева-3 см., справа-1,5 см. Шрифт полужирный, межстрочный интервал– одинарный.)

Фамилии и инициалы авторов–курсивом, кегль-12пт, шрифт полужирный (напр.: И.В.Иванов, С.П.Крылов)

o Полное название учреждения (курсивом, кегль-12пт), которое представляет автор (с указанием города и страны) и электронный адрес корреспондирующего автора. Если авторы из разных учреждений, то соответствие между автором и учреждением устанавливается надстрочными индексами, например:

И.В.Иванов*1,С.П.Крылов2

1Алматинская академия экономики и статистики, г. Алматы, Казахстан 2 Казахский национальный университет имени аль-Фараби,

г. Алматы, Казахстан. e-mail:[email protected]

Аннотация. Ключевые слова. Текст статьи: Поля: сверху, снизу - 2 см., слева -3 см., справа -1,5 см. Шрифт

TimesNewRoman. Кегль-14 пт. Абзацный отступ-1,25 см., межстрочный интервал – одинарный).

Список литературы. После списка литературы приводится: см. выше п.5 Правил для авторов

•в тексте ссылки на литературные источники помечаются соответствующей

порядковой цифрой в квадратных скобках после цитаты (ссылки):[5]. Используемая литература с учетом новейших публикаций, указываемая в ссылках, дается в конце статьи пронумерованной и в порядке упоминания по авторам, ссылки на законодательные и нормативные источники только по тексту.

3. Таблицы и рисунки с названиями должны быть пронумерованы по порядку (если их несколько). Нумерация таблицы (Таблица 1.) должна быть расположена вверху слева выше названия таблицы через абзацный отступ.

4. Рисунки, фотографии должны быть четкими и контрастными, иметь разрешение не менее 300 dpi, подрисуночные надписи к ним должны быть расположены ниже рисунка по центру. Цветные рисунки, диаграммы не допускаются.

5. На рисунках должен быть минимум буквенных и цифровых обозначений, обязательно объясненных в статье или подрисуночных подписях.

6. Необъясненные сокращения слов, имен, названий, кроме общепринятых, не допускаются. Аббревиатуры расшифровываются после первого появления в тексте, например: Организация по экономическому сотрудничеству и развитию (ОЭСР).

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/


214


7. Упомянутые в статьях единицы измерения должны соответствовать Международной системе единиц СИ.

8. Математические формулы должны быть набраны в Microsoft Education (каждая формула - один объект).

9. Редакция не занимается литературной и стилистической обработкой статей. Материалы статьи не возвращаются.

10. Список литературы см. п.7 Правил-выше. 11. Материалы статьи, включая сканированные копии 2-х рецензий, (в одной

архивированной папке) в электронной форме следует отправить по е-mail: [email protected], [email protected] 12. Контакты редакции: г. Алматы, ул. Жандосова, 59, каб.Издательский центр Телефоны: 8 727 309-58-20 (каб. 102): Дауренбеков Анварбек Коймагамбетович; Айтжанова Назгуль Мухаметжановна. С бумажной версией журнала можно ознакомиться в Национальной библиотеке

РК и в читальном зале библиотеки Академии. Электронной версией журнала можно ознакомиться на сайте: http://sua.aesa.kz/ , http://www.aesa.kz/nauka/nauchnye-izdaniya/ Журнал имеет рубрики по Экономике и менеджменту, Финансам, Учету и аудиту,

Статистике, Информатике и общественным наукам. Редакция допускает публикацию рекламного характера, касающуюся деятельности

Академии и собственно журнала. Вы также можете на нашем сайте ознакомиться электронной версией последних

номеров и архивом прошлых номеров, начиная с 2011года. В конце всех номеров журнала и в данных об авторах статей Вы можете найти

контактные электронные адреса и информацию об авторах.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/



http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/nauka/nauchnye-izdaniya/

215


Образец оформления статьи МРНТИ 06.52.13 УДК 502.3:338 МЕХАНИЗМЫ ПЕРЕХОДА К УСТОЙЧИВОМУ РАЗВИТИЮ ЭКОНОМИКИ КАЗАХСТАНА В УСЛОВИЯХ ГЛОБАЛИЗАЦИИ

Д.А. Айтжанова 1 (указать ученую степень) , А.К. Омаров*2(указать ученую степень)

1Институт экономики Комитета науки Министерства образования и науки Республики Казахстан, г. Алматы, Казахстан

2Казахский национальный университет имени аль-Фараби, г. Алматы, Казахстан e-mail: [email protected]

Аннотация(100-150слов). В работе рассмотрены основные факторы и предпосылки перехода Республики Казахстан к устойчивому развитию. Рассмотрены основные проблемы, препятствующие переходу Казахстана к устойчивому развитию. Отмечено, что несмотря на перечисленные проблемы, Казахстан имеет потенциал и необходимые предпосылки для реализации стратегии устойчивого развития. Приведены основные авторские определения и трактовки дефиниции устойчивого развития. Указаны основные тренды развития современного общества: экономический, экологический, социальный. Триединость Концепции устойчивого развития означает необходимость проведения комплексной оценки причинно-следственных процессов в системе человек-общество-окружающая среда. Авторами представлены основные векторы казахстанской модели устойчивого развития. Исходя из предложенной модели выделены основные направления экологической сферы национальной политики. Отмечено, что механизм национальной модели перехода Республики Казахстан к устойчивому развитию должен обеспечивать сбалансированное социо-эколого-экономическое развитие. В заключение исследования представлены основные факторы обеспечения механизма перехода Казахстана к устойчивому развитию в условиях глобализации.

Ключевые слова: устойчивое развитие, экологическая сфера, устойчивый экономический рост, диверсификация национальной экономики, интеграция в глобальную экосистему.

ТЕКСТ (Поля: сверху, снизу - 2 см., слева -3 см., справа -1,5 см. Шрифт Times New Roman. Кегль-14 пт. Абзацный отступ-1,25 см., межстрочный интервал – одинарный).

В таблице 1 приведены ….. Таблица 1

Название таблицы Примечание: Источник данных таблицы Из таблицы 1 видно, что…. Казахстанская модель устойчивого развития должна, на наш взгляд, включать

следующие векторы (рис. 2):

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/


216


Рисунок 2- Основные векторы национальной модели УР(разработано авторами) Список литературы: 1 Бобылев С.Н., Гирусов Э.В., Перелет Р.А., Крецу Н.С. Экономика устойчивого

развития.- М.: Ступени, 2004.-304 с. 2 Фомичев А.Н. Проблемы концепции устойчивого экологического развития.

Системно-методологический анализ. – М., 2009. – 216 с. 9 Коптюг В.П. Конференция ООН по окружающей среде и развитию (Рио-де-

Жанейро, июнь, 1992 г.) Информ. обзор. СО РАН. – Новосибирск. – 1992. – 54 с. ЖАҺАНДАНУ ЖАҒДАЙЫНДАҒЫ ҚАЗАҚСТАН ЭКОНОМИКАСЫНЫҢ

ТҰРАҚТЫ ДАМУҒА ӨТУДЕГІ ТЕТІКТЕРІ Д.А. Айтжанова 1 (ғылыми дәрежесі), А.К. Омаров*2(ғылыми дәрежесі)

1 Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Ғылым комитетінің Экономика институты, Алматы қ., Қазақстан

2 Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті, Алматы қ., Қазақстан e-mail: [email protected]

Түйін. Осы жұмыста Қазақстан Республикасының тұрақты дамуға өтудегі негізгі факторлары мен алғышарттары, сондай-ақ Қазақстаның тұрақты дамуға өтуіне кедергі болатын негізгі мәселелер қарастырылған. Аталып өткен мәселелерге қарамастан, Қазақстанда тұрақты даму стратегиясын іске асыру үшін қажетті алғышарттар мен әлеуеті бар екені туралы айтылады. Тұрақты даму мағынасының негізгі авторлық анықтамалары мен түсіндірмелері келтірілген. Қазіргі қоғам дамуының негізгі экономикалық, экологиялық, әлеуметтік трендтері көрсетілген. Тұрақты даму тұжырымдамасының үшбірлігі, адам-қоғам-қоршаған орта жүйесіндегі себеп-салдарлық үрдістерді жан-жақты бағалау қажеттілігін білдіреді. Авторлар қазақстандық тұрақты даму үлгісінің негізгі векторын ұсынды. Ұсынылған үлгіге сүйене отырып, ұлттық саясаттың экологиялық ортасының негізгі бағыттары белгіленген. Қазақстан Республикасының тұрақты дамуға өтуі ұлттық үлгісінің тетігі үйлестірілген коғамдық-экологиялық-экономикалық дамуды қамтамасыз етуі қажет. Зерттеудің соңында, Қазақстанның жаһандану жағдайындағы тұрақты дамуға өту тетігін қамтамасыз етуінің негізгі факторлары көрсетілген.

Түйін сөздер: тұрақты даму, экологиялық орта, тұрақты экономикалық өсім, ұлттық экономиканы әртараптандыру, ғаламдық экожүйеге бірігу.

Устойчивый экономический рост

Индустриализация и инновационно-технологические преобразования

Экономически эффективные, экологически безопасное и социально ориентированное управление природно-ресурсным потенциалом страны и регионом.

Формирование новой, наукоемкой экономики страны.

диверсификация национальной экономики.

Интеграция РК в глобальную экосистему Земли.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/


217


MECHANISMS OF TRANSITION TO SUSTAINABLE DEVELOPMENT ECONOMY OF KAZAKHSTAN IN CONDITIONS OF GLOBALIZATION

D.А. Аitzhanova1 (indicate the degree), А.K. Omarov*2(indicate the degree)

1Institute of Economics under the Ministry of Education and Science of the Republic of Kazakhstan,Almaty, Kazakhstan

2Al -Farabi Kazakh National University, Almaty, Kazakhstan e-mail: [email protected]

Summary. The paper discusses the main factors and prerequisites of transition of Kazakhstan to sustainable development. The main problems impeding the transition of Kazakhstan to sustainable development. It was noted that, despite these problems, Kazakhstan has the potential and the necessary prerequisites for the implementation of sustainable development strategies. The main author's definitions and interpretations of a definition of a sustainable development are given. The main trends of development of modern society are specified: economic, ecological, social. Triune Concept of the Concept of a sustainable development means need of carrying out a complex assessment of cause and effect processes for system of people - society-environment. Authors presented the main vectors of the Kazakhstan model of a sustainable development. Proceeding from the offered model the main directions of the ecological sphere of national policy are allocated. It is noted that the mechanism of national model of transition of the Republic of Kazakhstan to a sustainable development has to provide balanced social, ecological and economic development. In conclusion of research major factors of providing the mechanism of transition of Kazakhstan to a sustainable development in the conditions of globalization are presented.

Key words: sustainable development, ecological sphere, sustainable economic growth and diversification of the national economy and integration into the global ecosystem.

http://sua.aesa.kz/

http://www.aesa.kz/
