3jmjoebtj allegato a basilicata mezzogiorno …...ai qe avanguardist në idetë dhe planet e tij,...

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIVVVVViti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:iti II - Nr:30 E diel, 29 korrik 2012E diel, 29 korrik 2012E diel, 29 korrik 2012E diel, 29 korrik 2012E diel, 29 korrik 2012

ZBULOHEN 9 LETRAZBULOHEN 9 LETRAZBULOHEN 9 LETRAZBULOHEN 9 LETRAZBULOHEN 9 LETRA KU U JEPET PERGJIGJE SHUME TE P KU U JEPET PERGJIGJE SHUME TE P KU U JEPET PERGJIGJE SHUME TE P KU U JEPET PERGJIGJE SHUME TE P KU U JEPET PERGJIGJE SHUME TE PANJOHURAANJOHURAANJOHURAANJOHURAANJOHURAVE RRETH POETITVE RRETH POETITVE RRETH POETITVE RRETH POETITVE RRETH POETIT

NDRE MJEDA NE KUKELDokumentet e reja që zbardhin enigmat e një priftiDokumentet e reja që zbardhin enigmat e një priftiDokumentet e reja që zbardhin enigmat e një priftiDokumentet e reja që zbardhin enigmat e një priftiDokumentet e reja që zbardhin enigmat e një prifti

Vdekja eVdekja eVdekja eVdekja eVdekja eMarko Boçarit eMarko Boçarit eMarko Boçarit eMarko Boçarit eMarko Boçarit eparaqitur në artparaqitur në artparaqitur në artparaqitur në artparaqitur në artObjeket personale në MuzeunObjeket personale në MuzeunObjeket personale në MuzeunObjeket personale në MuzeunObjeket personale në Muzeun

Historik Kombëtar të Historik Kombëtar të Historik Kombëtar të Historik Kombëtar të Historik Kombëtar të Athinës dhe treAthinës dhe treAthinës dhe treAthinës dhe treAthinës dhe tretablo me data të ndryshme vdekjeje,tablo me data të ndryshme vdekjeje,tablo me data të ndryshme vdekjeje,tablo me data të ndryshme vdekjeje,tablo me data të ndryshme vdekjeje,përballje faktesh mbi një personazhpërballje faktesh mbi një personazhpërballje faktesh mbi një personazhpërballje faktesh mbi një personazhpërballje faktesh mbi një personazh

shumë të njohur të historisëshumë të njohur të historisëshumë të njohur të historisëshumë të njohur të historisëshumë të njohur të historisë

VVVVVeshja e të varfërve tëeshja e të varfërve tëeshja e të varfërve tëeshja e të varfërve tëeshja e të varfërve tëShën Palit e një aventurëShën Palit e një aventurëShën Palit e një aventurëShën Palit e një aventurëShën Palit e një aventurë

në Shën Kostandinnë Shën Kostandinnë Shën Kostandinnë Shën Kostandinnë Shën KostandinProdhimi i veshjeve nga gjineshtra një traditëProdhimi i veshjeve nga gjineshtra një traditëProdhimi i veshjeve nga gjineshtra një traditëProdhimi i veshjeve nga gjineshtra një traditëProdhimi i veshjeve nga gjineshtra një traditëe hershme në banorët e Shën Palit...Këtë herëe hershme në banorët e Shën Palit...Këtë herëe hershme në banorët e Shën Palit...Këtë herëe hershme në banorët e Shën Palit...Këtë herëe hershme në banorët e Shën Palit...Këtë herëbashkë me këtë rrëfim edhe njbashkë me këtë rrëfim edhe njbashkë me këtë rrëfim edhe njbashkë me këtë rrëfim edhe njbashkë me këtë rrëfim edhe njëëëëë aktivitet në aktivitet në aktivitet në aktivitet në aktivitet nëShën Kostandin, një projekt i quajtur “ParkuShën Kostandin, një projekt i quajtur “ParkuShën Kostandin, një projekt i quajtur “ParkuShën Kostandin, një projekt i quajtur “ParkuShën Kostandin, një projekt i quajtur “Parku

i i i i i AAAAAventurës” së Shën Kostandinitventurës” së Shën Kostandinitventurës” së Shën Kostandinitventurës” së Shën Kostandinitventurës” së Shën Kostandinit

E-mail:E-mail:E-mail:E-mail:E-mail: [email protected]

○ ○ ○ ○

faqe 20faqe 20faqe 20faqe 20faqe 20○ ○ ○ ○

faqe 22faqe 22faqe 22faqe 22faqe 22

Na ndiqniedhe

onlinewww.shqiptarja.com

Suplementi i së dielës te SHQIPTARJA.com

Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore:Kryeredaktore: Admirina PEÇI

Shkoi poeti i madh dhe zani i poezisëShkoi poeti i madh dhe zani i poezisëShkoi poeti i madh dhe zani i poezisëShkoi poeti i madh dhe zani i poezisëShkoi poeti i madh dhe zani i poezisëshqiptare jashtë, shqiptare jashtë, shqiptare jashtë, shqiptare jashtë, shqiptare jashtë, Ali Podrimja. Në vitetAli Podrimja. Në vitetAli Podrimja. Në vitetAli Podrimja. Në vitetAli Podrimja. Në vitete 90-ta, poezia e Podrimjes damkostee 90-ta, poezia e Podrimjes damkostee 90-ta, poezia e Podrimjes damkostee 90-ta, poezia e Podrimjes damkostee 90-ta, poezia e Podrimjes damkoste

dhunën dhe zullumet e llahtarshme tëdhunën dhe zullumet e llahtarshme tëdhunën dhe zullumet e llahtarshme tëdhunën dhe zullumet e llahtarshme tëdhunën dhe zullumet e llahtarshme tëpolicisë, ushtrisë dhe politikës serbe...policisë, ushtrisë dhe politikës serbe...policisë, ushtrisë dhe politikës serbe...policisë, ushtrisë dhe politikës serbe...policisë, ushtrisë dhe politikës serbe...

○ ○ ○ ○

faqe 21faqe 21faqe 21faqe 21faqe 21

Thellë nëThellë nëThellë nëThellë nëThellë nëmua më mbytmua më mbytmua më mbytmua më mbytmua më mbyt

diç e pathënë…diç e pathënë…diç e pathënë…diç e pathënë…diç e pathënë…

Ali Podrimja i mbijetoitë gjithë – Fahredin

Gungën, Beqir Musliun,Azem Shkrelin, Rrah-man Dedajn, Enver Gjer-qekun, Din Mehmetin,Teki Dervishin… Tashdha shpirt edhe i fundit iklasikëve të poezisë mod-erne shqipe të Kosovës.

Në fillim, në moshënrinore, Aliu i këndonteme entuziazëm – si dhekolegët e tij – “Metohisë”:“Metohija – vendlindje eartë” etj. Mirëpo, ai uemancipue shpejt prejkësaj vendlindje të artenë prehrin e Serbisëresp. Jugosllavisë dhezuni me i këndue Kos-ovës. Ali Podrimja u bazani ma i njohun dhe mai popullarizuem poetik i

Kosovës. Njikohësisht, nëfushën e poezisë ai u ba seçu ba Ismail Kadare nëfushën e prozës: ma i përk-thyemi.

Suksesin e jashtëzakon-shëm dhe respektin e madhnë botën e jashtme e fitoifalë nji poetike të cilën ekarakterizoi me nji fjali tëthjeshtë: “Të shpreh sa mëshumë me sa më pak fjalë”.Poetikën e ekonomisë sëskajshme të fjalëve e gjetitë sendërtueme në mënyrëideale në thesarin e tradi-tave të lashta gojore. Ash-tu si dhe para tij poeti ru-mun serbishtshkrues, Vas-ko Popa, Ali Podrimja umbështet mbi teksturën edendësueme të trajtave tëshkurta të folklorit. Mbishtratin kishte nji raft li-brash ku mbante dhevëllime kashelashash...

Jemi në prag të 100-vjetorittë Pavarësisë dhe më 1gusht 2012, në Kukel (Bus-

hat-Shkoder) organizohet veprim-taria “Në kujtim të Mjedës”; Nëkuadrin e këtij aktiviteti që tash-më është bërë mbarëkombëtardhe i përvitshëm, ka kohë që pobëhen përgatitje serioze: po puno-het me ritme të kënaqshme përngritjen e qendrës muzeale “NdreMjeda” në Kukel, atje ku rilindë-si ynë i shquar, jetoi, punoi dhekrijoi për tre dhjetëvjeçarë meradhë. Punë e madhe dhe e kual-ifikuar po bëhet për restaurimine Kishës së Shën Shtjefnit, përringritjen e muzeut të Mjedës, përngritjen e shtatores në bronz tëpoetit, si edhe për sistemimin emjedisit rretheqark qendrësmuzeale. Ndërkohë po vazhdojnëstudimet rreth kësaj periudhe tërëndësishme të jetës së Mjedës,

periudhë e ngarkuar me projekteqë lidhen me misionin të tij, përnjë rilindje kombëtare. Duke ukthyer në atdhe, Mjeda, mori për-sipër të sillte aty kulturën dheqytërimin perëndimor, megjithësenuk u kursye ta denonconte Eu-ropën për padrejtësitë që u bëri sh-qiptarëve gjatë një shekulli.

E gjithë historia e kthimit tëMjedës në atdhe dhe e vendosjesnë disa fshatra të humbura të Ver-iut, duke filluar me Vig të Mird-itës e më vonë në Nënshat, Kod-hel, Dajç, Grash të Zadrimës, ethënë shkurt, e tërë kjo odise, edenjë për një film serial, përfun-doi me vendosjen e tij si famulli-tar në Kukel. Është një periudhëqë studiuesit e Mjedës, ose e kanëanashkaluar, ose i kanë qëndru-ara në sipërfaqe. Kjo ka ndodhursepse nuk janë ndërmarrëkërkime në arkiva e muzeume,edhe për shkak të metodave tërutinës zyrtare të kohës. Ka ekz-istuar edhe...

○ ○ ○ ○ ○ ○ ○ ○

vijon në faqen 16-19vijon në faqen 16-19vijon në faqen 16-19vijon në faqen 16-19vijon në faqen 16-19

Në një vitrinë tëthjeshtë të Muzeut

Historik Kombëtar tëAthinës është ekspozuarnjë kuti e vogël, brendasë cilës është një rrobë ebardhë dhe një plumbpushke i rrumbullakët sisa«me, nga ata të për-dorur në shekujt e kalu-ar. Me këtë plumb ështëvrarë Marko Bo«ari,suliot, shqiptar si ne. Kjondodhi në betejën eKarpenisit, sipas KoliXoxes, natën e njëzet enjë gushtit të vitit njëm-ijë e tetëqint e njëzete etre.

Hero i revolucionitgrek, një nga herojtë mëtë shquar të asaj lufte,nga më të përmenduritnë Greqi, nga më të njo-

hurit, nga më të nderuar-it. Ai u vra nga një ushtarshqiptar i Mehmet PashëBushatlliut, sepse luftontekundër Perandorisë oto-mane, asaj perandorie qëkishte robëruar edhe atëshqiptar. Të dy qëndrojnëpranë e pranë në histori,njëri hero përjetë, tjetrimjeran po përjetë! Në seluftoi për «lirimin e Gre-qisë, Marko Bo«ari ështëpo aq i lavdishëm për ne.Krenaria jonë legjitimohetnga gjaku bujar i derdhurpër «lirim. ªlirimi i Greqisë,dobësimi i Perandorisë oto-mane, a nuk ishte edhe kynjë afrim i «lirimit tonë ko-mbëtar?

Një plumb që i dha vde-kjen një heroi, i ekspozuarnë një muze! Gjë e rrallëpër të gjithë botën! Lavdi-ja dhe vdekja...

Hans-Joachim LankschHans-Joachim LankschHans-Joachim LankschHans-Joachim LankschHans-Joachim LankschFrederik StamatiFrederik StamatiFrederik StamatiFrederik StamatiFrederik Stamati

Mentor QUKUMentor QUKUMentor QUKUMentor QUKUMentor QUKU Në foto: Ndre Mjedadhe 5 faksimile ngadokumentat ezbulara së fundmi

allegato a Basilicata Mezzogiorno inserto di Basilicatanet.it Reg N° 268/1999 Tribunale di Potenza. Editore: Regione Basilicata - Via V. Verrastro - 85100 Potenza. Direttore: Giovanni Rivelli

www.shqiptarja.com E diel, 29 korrik 201216

SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom SPECIALE

75 75 75 75 75 VJETORIVJETORIVJETORIVJETORIVJETORI IIIII VDEKJESVDEKJESVDEKJESVDEKJESVDEKJES

NDRE MJEDA NE KUKELDokumentet që zbardhin

enigmat e një priftiPse Mjeda, pavarësisht se u shkëput nga shoqëria e Jezuitëve, e ruajti pektun e priftit?Pse Mjeda, pavarësisht se u shkëput nga shoqëria e Jezuitëve, e ruajti pektun e priftit?Pse Mjeda, pavarësisht se u shkëput nga shoqëria e Jezuitëve, e ruajti pektun e priftit?Pse Mjeda, pavarësisht se u shkëput nga shoqëria e Jezuitëve, e ruajti pektun e priftit?Pse Mjeda, pavarësisht se u shkëput nga shoqëria e Jezuitëve, e ruajti pektun e priftit?

Pse ai preferoi detyra të thjeshta si famullitar apo administrator në fshatra të humbura,Pse ai preferoi detyra të thjeshta si famullitar apo administrator në fshatra të humbura,Pse ai preferoi detyra të thjeshta si famullitar apo administrator në fshatra të humbura,Pse ai preferoi detyra të thjeshta si famullitar apo administrator në fshatra të humbura,Pse ai preferoi detyra të thjeshta si famullitar apo administrator në fshatra të humbura,ku me vite e vite nuk shkonte asnjë prift (Vku me vite e vite nuk shkonte asnjë prift (Vku me vite e vite nuk shkonte asnjë prift (Vku me vite e vite nuk shkonte asnjë prift (Vku me vite e vite nuk shkonte asnjë prift (Vig, Kukel, Mnelë, Kodhel, Grash)?ig, Kukel, Mnelë, Kodhel, Grash)?ig, Kukel, Mnelë, Kodhel, Grash)?ig, Kukel, Mnelë, Kodhel, Grash)?ig, Kukel, Mnelë, Kodhel, Grash)?

Mentor QUKUMentor QUKUMentor QUKUMentor QUKUMentor QUKU

vijon nga faqja 15

VeprimtariMe 1 gusht mbahen në Kukël,një varg aktivitetesh me rastine 75 vjetorit të vdekjes sëMjedës dhe 100-vjetorin ePavarësisë. Përurohet Kisha eShën Shtjefnit e rindërtuar dhee kthyer në identitet, shtatorja eMjedës e derdhur në bronx,ndahet çmimi vjetor përstudimet e krijimet artistike ”Ndre Mjeda”, hapenekspozita, panaire libri,veshjesh karakteristike, eprodhimesh vendit, përurohetMuzeu dhe QendraMuzeologjike “NdreMjeda”,etj….

Në foto:Portretiklasik iMjedës,1922

...një farë ndrojtjeje për t’iu qasur nëbrendësi kësaj periudhe biografike tëMjedës. Sot shtrohen disa pyetje qëkërkojnë përgjigje shkencore në këtëdrejtim: 1. Pse Mjeda, pavarësisht se ushkëput nga shoqëria e Jezuitëve, e ru-ajti pektun e priftit? 2. Cila është ar-syeja që Mjeda preferoi detyra të thjesh-ta si famullitar apo administrator nëfshatra të humbura, ku me vite e vitenuk shkonte asnjë prift (Vig, Kukel,Mnelë, Kodhel, Grash)? 3. Megjithësekleriku më i kulturuar dhe më i për-gatitur i kohës, Mjeda nuk pranoi postetë larta por bëri detyra të dyta, si sek-retar apo ndihmës famullitar në Nëns-hat, si mësues në Dajç të Zadrimës, etj.4. Pse refuzoi postin e ipeshkvit tëSapës, i mbetur bosh nga dorëheqja eAtë Joakim Serreqit (në vitin 1900)? 5.Pse Mjeda, për pesë vite me radhë, nukpranoi të bënte betimin kishtar? Kjo gjëndodhi mbasi Abati Doçi e nxori ngaAbacia e Mirditës (15 mars 1902), mba-si Emzot Serreqi e përjashtoi ngaGrashi (15 shkurt 1906) e deri sa bëribetimin për të shërbyer në famullinë eKuklit (4 shkurt 1907). E thënë me njëpenelatë, kryesorja është sepse Mjedatentoi për të qenë sa më i lirë për tërealizuar projektet e tij: kulturore, so-ciale, letrare, gjuhësore, artistike, ar-simore, me përmasa kombëtare.

Këtu më poshtë, po parashtrojmëvështrimin tonë mbështetur në doku-mente dhe argumente rreth kësaj peri-udhe të jetës së poetit. Është e vërtetëse Mjeda e ruajti petkun e priftit përshkak të devovionit që kishte për këtëdetyrë, por njëkohësisht duhet thënë seai ushqeu një dashuri të zjarrtë për at-dheun e tij, duke derdhur energjitë etij titanike në drejtim të një rilindjejetë vërtetë kombëtare. Objekti i këtij stu-dimi është çasti shumë përcaktues, ai ikalimit të tij nga famullia e Grashit (di-oqeza e Sapës) në famullinë e Kuklit(Arqidioqeza e Shkodrës). Kur dhe psendodhi kjo lëvizje e detyruar? Kemi tëbëjmë me një rast unikal dhe shumëdomethënës në ecurinë e jetës së DomNdreut: Më 29 tetor 1905, Emzot JakSerreqi erdhi në krye të dioqezës sëSapës dhe gjënë e parë që bëri vendositë disiplinonte dom Ndre Mjedën, i cilinë atë kohë shërbente si administratori Grashit, pra ishte edhe vartës i tij.Këtu rindizet beteja për alfabetin nëmes të dy drejtuesve të shoqërive Agi-mi (Mjedës) dhe Bashkimi (Serreqi). Mëshpejt se sa mendohej, po vërtetoheshinparashikimet dhe frika për prishje tëmundshme të ekuilibrave, me rastin qëVjena vendosi për shtypjen e teksteveshkollore me alfabetin e Mjedës. Nganjera anë janë vëllezërit Mjeda dhe nëanën tjetër, Doçi-Serreqi. Dom NdreMjeda rifutet në vorbullën e historiveqë përsëriten. Rishfaqet historia e re-belit që dëbohet herë pas here, e kry-engritësit të lindur që nuk i nënshtro-hej disiplinës, e njeriut që thyente ka-nunet dhe kornizat dhe që kishte gux-imin të kundërshtonte eprorët. Ai qeavanguardist në idetë dhe planet e tij,

njeriu, që shekulli i vet nuk e kuptoi,talenti gjenial me energji të papërbal-lueshme.

Pak retrospektivë: Mbasi doli ngaShoqëria e jezuitëve -1899, Mjeda ukthye në Shkodër për të drejtuar sho-qërinë Bashkimi, dhe njëkohësisht, fa-mullinë e Vigut. Por u prish menjëherëme Abatin për problemin e alfabetit,doli nga shoqëria Bashkimi dhe moripjesë në kryengritjen antiosmane, gjëqë u bë shkak për ta larguar edhe nga

abacia. U vendos në Nënshat në selinëdhe nën mbrojtjen e të vëllait të tij dhepa bërë betimin që e lidhte me dioqezëne Sapës, bëri detyra të dyta, si sekre-tar, mësues, administrator, ndihmësfamullitar, negociator, etj. Tani, meardhjen në krye të dioqezës së Sapës,të Emzot Jakë Serreqit nuk i bindetpërsëri eprorit të ri. E largojnë nga fa-mullia e Grashit, megjithëse mblidhengjashtë fshatara të Zadrimës dhe ikërkojnë Vatikanit që ta lënë Dom

Ndreun në mesin e tyre. Më tej bëhetnjë zgjidhje kompromisi: mjeda përfun-don aty pranë, tej lumit Drin, në Kukel.

Tani Këtu sqarojnë me dokumentedhe argument krejtësisht të reja kal-imin e Mjedës në famullinë e Kuklit:Më 14 dhjetor 1905 Emzot Serreqiankohet se Mjeda nuk i bindet ur-dhërave të tij. Me 8 shkurt 1906 bëhetmbledhja vjetore e zakonshme, për si-nodin, (emrimet e lëvizjet e priftërin-jëve të dioqezës), ku Ndre Mjeda sh-karkohet nga detyra e famullitarit tëGrashit. Më 15 shkurt 1906 u përjash-tua, prej dioqezës së Sapës nga Serre-qi. Zyrtarisht, sipas radhës kronologjiketë famullitarëve të Grashit (Kumbonae së Diellës, v. 3, nr. 4, Shkodër, prill1940, fq. 61), Ndre Mjeda shërben nëfamullinë e Grashit deri më 18 shkurt1906. Mjeda vendoset në Kukel njëtremujor me provë më 24 shkurt 1906,kohë kur Guerini lëshon dekretin qëpranon Dom Ndre Mjedën për tre muajprovë “dhe nëse s’do të ketë më asnjëpengesë mund të vazhdojë edhe mëgjatë.” (AQSH, fondi Ndre Mjeda, dok.Nr. 21775). Më 1 mars 1906 Guerininjofton Prefektin e Propaganda FidesGotti, se “ka pranuar Mjedën në një fa-mulli të vogël, për tre muaj provë.”(APF,Romë, Rubrica 109/ viti 1907, fq. 392,Indica-Rubrica, nr. 11, viti 1907, vol.400, N.S.). Më 28 mars 1906 kemipërgjigjen zyrtare të Vatikanit, i ciliështë dakort me zgjidhjen e Guerinitpër ta pranuar Mjedën për provë në njëtremujor në famullinë e Kuklit. (APF,Romë, Rubrica 109/ viti 1907, fq. 499,Indica-Rubrica, nr. 11, viti 1907, vol.400, N.S., nr. prot.70673). Propaganda

SHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom 17www.shqiptarja.comE diel, 29 korrik 2012SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI SPECIALE

11111

22222

Në foto:Dy letra të9 prill 1907dhe 21 maj1908

ka formuluar qëndrimin e saj lidhur meprecedentin e Sapës. Mjeda i ështëmbështetur arqidioqezës së Shkodrës.Më në fund çdo gjë rregullohet sipasplaneve të Mjedës për të qenë nënmbrojtjen e të vëllait.

Gjënë e parë që bën Ndre Mjeda saposhkel në Kukel është nisja e ndërtimittë shtëpisë famullitare. Arsyet dhe mo-tivet për një angazhim të tillë i zbu-lojmë nga një letër autografe e tij: Kukliishte, në atë kohë, fshat i mjerë, famul-lia ishte shumë e varfër, ndërsa kishadhe shtëpia famullitare ishin në gjend-je te vajtueshme. Qela ishte një shtëpie vjetër fshatarësh, e konsumuar prejkohësh, me shumë lageshtirë prej seishte në bri te malit, ofronte një stre-him të keq për priftin. Vendi ishte jo ishëndetshëm. Restaurimi ishte i pash-presë, prandaj Mjeda vendosi të ndër-tojë një të re. Kjo do t’i siguronte ko-moditetin e nevojshëm cilitdo famulli-tar, i cili nuk do të kishte mundësi tënxirrte pretekstin për të refuzuar tëqëndronte në këtë vend. Me takt Mje-da thotë se priftat nuk kishin mundësitë vërenin nevojat dhe rëndësinë qëkishte rezidenca, gjë për të cilën edhepopulli nuk kishte dijeni. Më tej Mjedaankohet se mjetet për ndërtimin e sh-tëpisë famullitare jane te pamjaf-tueshme, vështirësitë e vendit, ku pondërtohet e reja kërkojnë shpenzime mëtë mëdha. Perveç borxheve shumë tëmëdha, kërkohen edhe para të tjera përtë përfunduar ndërtesën e shtëpisë fa-mullitare, e cila ka kohë që ka filluarse ngrituri në këmbë. Që këtej del seMjeda, mbasi kaloi me sukses provëntremujore, duhet të jetë vendosur mevullnetin dhe dëshirën e vet, përfundi-misht në Kukel. Është krejtësisht egabuar që të vajtja e Mjedës në Kukeltë interpretohet si një dënim. Mjedaduhet të ketë filluar për të ndërtuarshtëpinë e re famullitare andej ngaqershori 1906. Kjo gjë e detyroi Mjedënqë t’i drejtohet shoqërisë bamirëse“Lepoldina” në Vjenë për të kërkuarndihma për të përfunduar shtëpinë efilluar. Në letrën e dërguar më 27 nën-tor 1906 ekziston shprehja: “Pikërishtpër këtë, përveç borxheve shumë tërënda që jam detyruar të bëj deri këtu,kërkohen edhe më shumë për të arritëtek kryerja e veprës së filluar”.

Fondacioni Leopoldina për peran-dorinë AH ishte nji shoqëri misionare,e cila mblidhte mjete të ndryshme dhetë holla për kishen katolike nëAmerikën e Veriut. Ky fondacion u kr-ijua më 13 maj 1829 në Vjenë, me ini-siativën e misionarit nga HanoveriFridrich Reese, i cili ma vonë u bë ip-eshkëv i Detroitit. Ky fondacion moriemrin e Leopoldinës e cila ishte një ngavajzat e Kaiserit Franz Jozef I dhe ish-te mbretëresha e Brazilit. Ajo u mar-tue me 1817 me Dom Pietro prej famil-jes mbretërore të Portugalisë. Le-opoldina ishte shumë aktive permbledhjen dhe dhurimin e fondeve. Kyfondacion funksionoi në periudhën1831 – 1914. Kjo shoqëri ndihmoi mi-sionin katolik në Amerikë duke ndër-tuar atje mbi 400 kisha. (Arkivi iArkidioqezës së Vienës, Fondi i Sho-qërisë Leopoldina, Dosja Albania.) PorMjeda i ka kërkuar ndihma edheGuerinit, Lazër Mjedës, Ministrisë sëKultit, konsullit të përgjithshëem nëShkodër, Kralit, etj. Ai ka qenë edhenë Vjenë ku, përveç problemeve të al-

fabetit, ka biseduar me personaliteteedhe për ndihmat për të mbuluarshpenzimet për ndërtimin e Rezidencësdhe Kishës së Kuklit.

Por për të qëndruar në Kukel, Mje-da duhet të bëjë betim të ri, analog meatë që i është kërkuar katër vite mëparë për shërbimet në dioqezën e Sapësdhe që ai nuk e kishte bërë. Kësaj rad-he ndryshojnë gjërat dhe Mjeda pra-non të bëjë betimin që e lidhte me shër-bimin e tij në arqidioqezën e Shkodrës,si famullitar i Kuklit. Origjinalin au-tograf të betimit të Mjedës, në latinisht,bërë më 4 shkurt 1907 e kemi publikuarnë Mjeda 3 (libri i dytë), Tiranë, 2008,fq. 462. Që Mjeda e kishte ngriturpothuaj plotësisht rezidencën e re nëKukel brenda vitit 1907, e vërtetojnënëntë dokumente, të cilat po i paraqesimtë transkriptuara. Në këto dokumente,kryesisht autografe, të Dom NdreMjedës, mësojmë shumë gjëra të panjo-hura deri tani lidhur me motivet që eshtynë poetin tonë të preferojë famull-inë e Kuklit, për radhën e veprimeve nëndërtimin e rezidencës, për mjetet që upërdorën, etj.

1.Letër autografe e Ndre Mjedës,Kukel, 27 nentor 1906: “E NderuaraDrejtori, Kukli, një prej fshatrave më tëmjera të Arqidioqezit dhe një prej fam-ullive më të varfëra, e ka kishën dheshtëpinë famullitare në një gjendjeshumë të vajtueshme. Shtëpia famulli-tare (një shtëpi e vjetër fshatarësh),përveçse është gati e konsumuar prejkohësh ofron një strehim të keq për prif-tin për arsye të lagështirës së malit, britë cilit qëndron. Për këtë arsye ndodhteqë priftërinjtë kushtuar kujdesit të kë-tyre shpirtrave, në pjesën më të madhe,nuk kishin mundësi të vërenin nevojatqë kishte rezidenca, gjë për të cilën edhebesnikët nuk kishin dijeni.

Duke qenë se jam dërguar për të drej-tuar këtë famulli u ballafaqova menevojën për të përmirësuar rezidencën,nëse do të doja më të vërtetë t’i kushto-

të mëdha, mjetet janë gati asgjë. Pikër-isht për këtë, përveç borxheve shumë tërënda që jam detyruar të bëj deri këtu,kërkohen edhe më shumë për të arritëtek kryerja e veprës së filluar.

Për këtë arsye lus me përvuajtje këtëDrejtorinë që të ketë parasysh këto vësh-tirësi të mia të rënda, duke më bërë dhu-rata pa u kursyer të kësaj Shoqërie Bam-irëse, ndaj së cilës i detyrohet shkëlqimii kultit hyjnor në këtë Atdheun tonë, Sh-qipërinë. Të pranoni e Nderuara Drej-tori shprehjet e respektit dhe të adhu-rimit më të thellë, me të cilin

shfaqet para Drejtorisë sëNderuar, Kukli, 27 nentor1906, Shërbëtor i devot-shëm Andrea Miedia, Fa-mullitar i Kuklit.” (E zb-uloi në A.Vjenës PjetërLogoreci. Shqipëroi Nex-hmi Bushati, të cilët ifalënderoj nga zemra)

2. Ekspertizë e Kons.Përgjith. August Kral,Shkodër, 4 dhjetor 1906:“Nr.795/ 2, “Famullia eKuklit, më e varfëradhe më e vogla famullishekullare e Shkodrës,ka qenë prej shumëvitesh një kësollë emjeruar e fshatarëvetë këtij vendi. Ajo nuki ka dhënë priftit asrehat, as shëndet tëmirë, për shkak tëvendndodhjes së sajë.Famullia gjëndet nërrëzë të malit teKakarriqit, një malshkëmbor, i shkretë,që ngrihet thik mbifushën e Drinit, kunjë shi me rrëbeshtë paparë zbret ngamali. Famullia iekspozohet drejt-përdrejt kësajklime. Personi qëka bërë kërkesën,ka filluar që prejvitit të shkuarndërtesën e njëresidence famull-itare të re,ndërtesë me njëkat, në një vend

më të përshtatshëm dhe më të mirë përshëndetin. Pjesën e ndertimit të kryerderi tani (karabina e ndërtesës), ai eka realizuar me ofrimet edashamirësve dhe ndihmën e fsha-tarëve. Per çastin, i mungojnë tëardhurat për vazhdimin e punimeve.Ai nuk mund të mbështetet më në ndi-hmën e popullatës së këtij fshati tëvarfër me 300 banorë. Banorët janëtepër të varfër, për shkak të përm-bytjeve të përsëritura të shkaktuaranga Drini që kanë shkatërruar çdo gjë,edhe ndërtesën famullitare të vjetër.Meqenëse, Shkeqesija e tij, Arqipeshkvii Shkodrës, nuk ka mundësitë e duhu-ra për promovimin e ndërtimit të rezi-dencës Famullitare të Kuklit, mendojse Konsullata e Përgjithshme e Austro-Hungarisë nuk mund të refuzojë njëkërkesë për dhurimin e 400 koronave.Kërkesa mund të konsiderohet plotë-sisht e drejtë. Në Konsullatën e Peran-dorisë Austro-Hungareze në Shkodër, më4 dhjetor 1906, nga Konsulli...

Megjithëse kleriku më i kulturuar dhe më i përgatitur i kohës, Mjeda nuk pranoi poste të larta por bëriMegjithëse kleriku më i kulturuar dhe më i përgatitur i kohës, Mjeda nuk pranoi poste të larta por bëriMegjithëse kleriku më i kulturuar dhe më i përgatitur i kohës, Mjeda nuk pranoi poste të larta por bëriMegjithëse kleriku më i kulturuar dhe më i përgatitur i kohës, Mjeda nuk pranoi poste të larta por bëriMegjithëse kleriku më i kulturuar dhe më i përgatitur i kohës, Mjeda nuk pranoi poste të larta por bëridetyra të dyta, si sekretar apo ndihmës famullitar në Nënshat, si mësues në Dajç të Zadrimës, etj. Psedetyra të dyta, si sekretar apo ndihmës famullitar në Nënshat, si mësues në Dajç të Zadrimës, etj. Psedetyra të dyta, si sekretar apo ndihmës famullitar në Nënshat, si mësues në Dajç të Zadrimës, etj. Psedetyra të dyta, si sekretar apo ndihmës famullitar në Nënshat, si mësues në Dajç të Zadrimës, etj. Psedetyra të dyta, si sekretar apo ndihmës famullitar në Nënshat, si mësues në Dajç të Zadrimës, etj. Pserefuzoi postin e ipeshkvit të Sapës, i mbetur bosh nga dorëheqja e refuzoi postin e ipeshkvit të Sapës, i mbetur bosh nga dorëheqja e refuzoi postin e ipeshkvit të Sapës, i mbetur bosh nga dorëheqja e refuzoi postin e ipeshkvit të Sapës, i mbetur bosh nga dorëheqja e refuzoi postin e ipeshkvit të Sapës, i mbetur bosh nga dorëheqja e Atë Joakim Serreqit (në vitin 1900)?Atë Joakim Serreqit (në vitin 1900)?Atë Joakim Serreqit (në vitin 1900)?Atë Joakim Serreqit (në vitin 1900)?Atë Joakim Serreqit (në vitin 1900)?

Erë e reMjeda, deri sa vdiq, jetoi dhe krijoi plot 31 vjet nëKukel (1906-1937). Fshati i humbur, Kukli, do tëtransformohej në një qendër të banuar ku punohetfort, ku kanë hyrë teknikat dhe metodat moderne tëkohës, i cili brenda një kohe rekord pësoitransformime të mëdha. Me ndërtimin e rezidencësFamullitare sapo erdhi në detyrë në Kukel, Mjeda sollinë praktikën kishtare në Shqipëri një erë të re.

hesha kryerjes së detyrimeve të mirëfill-ta. Për çdo restaurim që duhej t’i bëhejshtëpisë së vjetër ishte një punë e pash-presë; kështu që vendosa të ndërtoj njëtë re, që përveç pozicionit më të shën-detshëm, t’i ofronte një komoditet më tëmadh famullitarit në këtë vend jo tëshëndetshëm, duke shmangur preteks-tin e refuzimit të qëndrimit në këtë vend.

Megjithatë mjetet, të cilat kanë Or-dinari dhe Famullitarët, janë të pamjaf-tueshme. Pastaj, në këtë rast, pasi vësh-tirësitë e vendit kërkojnë shpenzime më vijon në faqen 18


SUPLEMENT JAVOR I


75 75 75 75 75 VJETORIVJETORIVJETORIVJETORIVJETORI IIIII VDEKJESVDEKJESVDEKJESVDEKJESVDEKJES

Pse Mjeda preferoi famullinë e KuklitDokumente dhe argument krejtësisht të reja mbi kalimin e Mjedës në famullinë e Kuklit.Dokumente dhe argument krejtësisht të reja mbi kalimin e Mjedës në famullinë e Kuklit.Dokumente dhe argument krejtësisht të reja mbi kalimin e Mjedës në famullinë e Kuklit.Dokumente dhe argument krejtësisht të reja mbi kalimin e Mjedës në famullinë e Kuklit.Dokumente dhe argument krejtësisht të reja mbi kalimin e Mjedës në famullinë e Kuklit.Pse Emzot Serreqi ankohet më 14 dhjetor 1905 se Mjeda nuk i bindet urdhërave të tij….Pse Emzot Serreqi ankohet më 14 dhjetor 1905 se Mjeda nuk i bindet urdhërave të tij….Pse Emzot Serreqi ankohet më 14 dhjetor 1905 se Mjeda nuk i bindet urdhërave të tij….Pse Emzot Serreqi ankohet më 14 dhjetor 1905 se Mjeda nuk i bindet urdhërave të tij….Pse Emzot Serreqi ankohet më 14 dhjetor 1905 se Mjeda nuk i bindet urdhërave të tij….

Kukli i famshëmPrej Mjedës, Kukli u kthye në vend peligrinazhi.Aty vijnë për të takuar këtë njeri të ditur, paksa tëçuditshëm, anekënd, dijetarë, njerëz tëpushtetshëm e të shquar. Kukli është kryefjala,kur duhej folur apo shkruar për njërin ngapunëtorët më të shquar të Rilindjes Kombëtare,Dom Ndre Mjedën

Në foto:Ekspertizë eKonsullit tëPërgjiths-hëm AugustKral, Sh-kodër, 12dhjetor 1907

vijon nga faqja 17

...i pergjithshëm. Kral” (E zbuloi nëAVjenës Pjetër Logoreci. ShqipëruanNevila dhe Lothar Springer, të cilët ifalënderojmë).

3. Kuitancë autografe e Ndre Mjedës,Shkodër, 19 prill 1907: “ Unë i nënshk-ruari deklaroj se kam marrë prej Kons-ullit të Përgjithshëm të A-H, në Sh-kodër, 300 korona, me mirësjellje prejDrejtorisë Qëndrore të Shoqërisë “Le-opoldina”, në Vienë, për ndërtimin e Sh-tëpisë Famullitare në Kukli, Shkodër, më19 prill 1907, Me besim D. AndreaMiedia, Famullitar në Kukli”. (Autografee N. Mjedës; Arkivi i Shtetit Vienë, E zb-uloi Pjetër Logoreci);

4. Letër autografe e Ndre Mjedës,Kukel, 5 tetor 1907:”E Nderuara Drejtori,Duke u gjetur në vështirësi më të mëdha,marr guximin të drejtoj më lart këtë lutjendaj Shoqërisë Bamirëse të nderuar.Sikurse e kemi paraqitur vitin e kaluar,pasi kam ardhë në këtë Famulli mjeranetë Kuklit, gjeta gati të pabanueshme sh-tëpinë famullitare kështu ju vura punësqë të ndërtoja një tjetër në një pozicionmë higjenik; ndonëse nuk është mbaru-ar krejt (sepse duheshin për këtë edhe1000 korona të tjera), kati i sipërm dhegjysma e fasadës është përfunduar.

Për këtë arsye, për largësinë e trans-portimit dhe për vështirësitë e vendit kamqenë i detyruar të shpenzoj më shumë setetëmijë franga. Për këtë punë kam futëkëtu gjithë atë që mund të hiqja prejjetesës sime edhe atë që kam ruajt më parënga bujaria e bamirësve; por megjithëkëtëmë mbeten edhe tremijë korona borxh qëmë trokasin në derë çdo ditë dhe që nukkam mundësi t’u përgjigjem.

Për të thatësirën e madhe të këtij vitinuk mund të nxjerr shpenzimet e bërapër mbjelljet; ka edhe një vdekshmëri nëgjënë e gjallë, jam gjetë në pamundësi tëpunimeve të tokës në këtë vjeshtë dhenë pranverën që do të vijë.

I drejtohem, ndërkaq dhimbshurisëbujare të asaj Shoqërie Bamirëse tëNderuar; ndaj së cilës aq shumë i dety-rohet rritja e shkëlqimit të Kultit të she-jtë në Shqipëri, me qëllim që të marrinnë konsideratë këto vështirësi të miat dhetë dal prej këtyre borxheve, si rrjedhojëe këtyre ndërtimeve. Të pranoni eNderuara Drejtori shprehjet e respektitdhe të adhurimit më të thellë, me të cil-in shfaqet para Drejtorisë së Nderuar,Kukli, 5 tetor 1907, Shërbëtor i devot-shëm Andrea Miedia, Famullitar iKuklit.” (E zbuloi në AVjenës PjetërLogoreci. Shqipëroi Nexhmi Bushati, tëcilët i falënderoj nga zemra)

5. Letër autografe e Mjedës, Kukel,25 tetor 1907: “I ardhur në vitin e kalu-ar në famullinë e Kuklit, e pata tënevojshme (si ju paraqita një herë tjetër)për të ndërtuar shtëpinë e famullisë nëtë cilën shpenzova mbi 8.000 franga.Dokumentet e paraqitura së NderuarësMinistri, mund të sqarojnë si janë shpen-zuar këto para. Megjithatë kam njëhumbje 3.000 korona. Përunjësisht judrejtoj këtë lutje të nderuarit dikaster;duke iu lutur ngrohtësisht për të den-juar të më hiqni këto humbje. Dom An-drea Miedia, famullitar i Kuklit, Kukel,25 tetor 1907”.

6. Ekspertizë e Kons. Përgjith. August

Kral, Shkodër, 12 dhjetor 1907: “Bash-këngjitje për raportin Shkodër, 1907, Nr141, Ekspertizë, Famullija e Kuklit, ësh-të një ndër më të varfërat në dioqezën eShkodrës, me një klimë shumë të papër-shtatshme për shëndetin. Kjo shpjegongjendjen tmerrsisht të mjeruar të fam-ullisë së vjetër të këtij fshati. Kushte tëtilla, e bëjnë shumë të vështirë të gjën-det një prift që mund të qëndrojë atje.Ato të gjithë janë të detyruar të largo-hen për shkak të sëmundjeve, kryesishtmalarjes.

Prifti që gjëndet atje aktualisht, DonAndrea Mjeda, është i pari që po rezis-ton për dy vite, me kurajo dhe me vetë-mohim. Ai ka filluar të punojë përpërmirësimin e kushteve të jetesës. Eta-pa e parë ka qenë që të zhvendosëndërtesën e vjetër famullitare, që është

një stallë, në një ndërtesë të re, të pastëre më të shëndetshme. Kjo është bërë emundur nga mbështetja e një grupi do-natorësh të një klubi të nderuar, 200korona, në vitin 1907. Kjo ndërtesë nukështë përfunduar, por ajo është tashmënjë vend më i këndshëm, përsëri tepërmodest. Eshte një ndërtesë me hapësirëmë të madhe, në të cilën asnjë nga prift-ërijtë e ardhshëm nuk do të refuzonte tëpunonte. Don Andrea Mjeda, ka bërë njëshërbim të madh me këtë ndërtesë dhekjo jo vetëm për komunën por edhe përkishën. Kjo meriton një mirënjohje tëgjithanshme. Si njeri që ka një formimeuropian dhe që nuk i mungon ndjesh-mëria për estetikë në ndërtim, dëshiradhe qellimi i tij ka qenë të ndërtohet diç-ka në stilin europian. Kjo në mënyrë in-direkte, mund të konsiderohet si shem-bull me efekt të mirë në edukimin kul-turor të popullit. Don Andrea i përket asajpakice priftërinjsh shqiptarë që bëjnë stu-dime dhe kërkime mbi letërsinë dhe qëkanë një akivitet shkencor. Kjo shpjegonfaktin që ai dëshiron që ne ta konsid-erojmë këtë ndërtesë të re edhe në shër-bim të aktivitetit të tij intelektual. Dhegjithnjë, në kuadrin e një aktiviteti in-telektual, duhet thënë se ndërtesa evjetër është një vend krejtësisht i papër-shtatshëm edhe për fshatarët. Me ndih-

mën plot vlerë të disa miqëve dhe të vël-lait të tij, prifti i lartëpërmendur, që meduart e tij ka punuar pa u lodhur në këtëndërtesë, ka arritur të ndërtohet në lin-ja të përgjithshme ndërtesa, por mun-gojnë të ardhurat për ta vazhduar dhepër të përmbushur angazhimin mate-rial që është i domosdoshëm. Prandaj,guxoj të ju kërkoj të pranoni donacion-in e një shume minimale prej 1800 ko-ronash për Don Andrea Mjedën për tëcilin ju bëj një rekomandim plotpërzemërsi. Mbështetja e këtij prifti, nëkëtë mënyrë, do t’i shërbejë interesitkatolik të lokalitetit dhe zhvillimitletrar të klergut shqiptar, si dhe të ban-orëve të kësaj komune që ne e ndjekimme simpati. Don Andrea zhvillon ak-tivitetin e tij letrar dhe fetar të bekuardhe kjo ka vlera edhe në fushën eagrikulturës. Nga konsullata Austro-Hungareze ne Shkodër, 12 dhjetor1907, Konsulli i pergjithshëm.” (E zbu-loi në AVjenës Pjetër Logoreci. Sh-qipëruan Nevila dhe Lothar Springer,të cilët i falënder nga zemra)

7. Kuitancë autografe e NdreMjedës, Shkodër, 19 prill 1907 .” Përshumën e 500 korona, të cilat i nënsh-kruari deklaron se i ka marrë nga Fon-dacioni “Leopoldina” në Vienë, përmes


RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI SPECIALE

Në foto: Letër autografe e Ndre Mjedës, Kukel, 27 nentor 1906Në foto:Letërautografe eNdreMjedës,Kukel, 5tetor 1907

të Konsullit të Përgjithshëm, e cila ësh-të një ndihmë shumë e madhe përshpenzimet për rindërtimin e shtëpisëFamullitare në Kukli, Shkodër, më 21maj 1908, D. Andrea Miedia, Famulli-tar i Kuklit”. (Autografe e N. Mjedës;Arkivi i Shtetit Vienë, E zbuloi PjetërLogoreci); Kuitanca ëhtë përgatitur nganjë nëpunës i konsullatës, dhe Mjedaka bërë me dorën e tij vetëm nënsh-krimin.

8. Raport i Kralit drejtuar Vjenës,Shkodër, 30 qershor 1909: “Një meritëtjetër e Dom Ndre Mjedës qëndron nëatë që në cdo vend në të cilin ai ka sh-kuar, e pruri famullinë në gjendje kish-tare të denjë, si shembull në Vig (Mird-itë), Grash (Sapa), e në fund në Kukli.Për famullinë e fudnit para tij ishte epamundur të gjëndej një famullitar përt’u caktuar që të vendosej në një folemushkonjash, ku s’kishte asnjë strehimtë rregulltë. Dom Ndre Mjeda e transf-eroi shtëpinë famullitare duke e hequrnga fusha e erërave të këqija tëngordhësirave, duke e cuar në një pikëmë të lartë të kodrës, ku ngriti njëndërtesë shumë të bukur që unë,megjithë ekzagjerimet që bëhen shpesh,

e quaj meritë të tij. Shtëpia e pstër eDom Ndres formon për udhëtarin e huajnjë oazë në të gjithë rrethet e Shkodrës.Pa marrë parasysh se ishte e nevojshmeqë të ndërtohej kjo rezidencë famullitare,për të nfritur administrimin ekonomik tëleverdisshëm të famullisë, nuke quaj sitë paktë këtë veprimtari të Dom Ndres ekëtë shërbim të bërë në të mirën kultur-ore e qytetare të bashkëadhetarëve të tij.Për ndërtimin e rezidencës famullitare, ipërmenduri mori ndihma të ndryshme,jo të vogla, nga Ministria, në qoftë se nukgaboj, rreth 1500 ose 1800 korona; ashtuvëllai i tij dhe Emzot Guerini i dhanë atijndihmesa, por jo aq sa të paksonin dheaq borxhet që iu shtuan nga ndërtimi.Këto borxhe të krijuara nga shkaqet epërmenduara, po brengosin Dom Ndrenprej kohësh dhe e kanë detyruar shumëherë të drejtohej tek unë për ndihmë. Aibëri këtë, ndër të tjera, në lutjet e bash-këngjitura si edhe personalisht tek Ju neVjenë”.(AVjenës, AIHT, dosja 19/11, viti1909, nr. 1137, letër e Kralit drejtuarVjenës, Shkodër, më 30 qershor 1909).

9. Raport i Delegatit Apostolik, Em-zot Ernesto Cozzi, 1922, fq. 251): “Fam-ullitari i Kuklit, Dom Ndre Mjeda, kur

hyri në famulli, gjeti rreth 45 juger tokëtë shpërndarë; në pak vjet arriti tëgrumbullonte në një vend të vetëm jovetm kaq, por bleu edhe 55 juger tokëshumë të mirë me shpenzimet e vetaedhe borxhe, sepse ishin për të mirën eSeminarit. Një çiflig i tillë prej 100jugerësh tokë pjellore në një trup tëvetëm, paraqet një vlerë të paçmuar.Shembull unik në Arbëri”.

Përfundimi: Me ndërtimin e rezi-dencës Famullitare sapo erdhi në detyrënë Kukel, Mjeda solli në praktikën kish-tare në Shqipëri një erë të re. Gjatë ko-hës që u mor me ndërtimin e rezidencësfamullitare, Mjeda u angazhua me al-fabetin. Sipas dok. të kohës, më 14 ter-tor 1907, Mjeda është nisur për nëPrizren për çështjen e alfabetit të gju-hës shqipe. AQSH, fd. 132, ds. 22, fq. 1-2, dorëshkrim në italisht. Boton Abe-taren, Historinë Shejte, si edhe tekstetë tjera shkollore. Merret seriozishtme projektin për ngritjen e një fer-me bujqësore moderne në Kukel emë tej në tërë Zadrimën. Në qer-shor 1909 kur erdhi në Kukel, Sie-bertzi e gjeti shtëpinë e sapopër-funduar: “Si duhej ata t’i ndërto-nin shtëpitë e tyre në mënyrë prak-tike, sa higjenike dhe të pastërduhej të ishin në banesë dhestallë, edhe këtë ia tregon DomNdreu Zadrimorëve të tij. Ai kandërtuar për vete në shpat tëmalit një shtëpi , modeli i një sh-tëpie fshati, sipas planeve e pro-jekteve të tij, me punën e duarvetë tij. Edhe kjo ka efekte eduku-ese në këtë anë të veçuar ngabota dhe që në famullinë eKuklit është e vetmja e kon-struktuar dhe e ndërtuar ngavetë Dom Mjeda, votërloce nëtërë Shqipërinë. Të më faletkonstatimi, por Mjeda duhet tëvlerësohet si gradëmatës përlartësinë e kulturtës sh-qiptare”. Po aty ai shkruan sekisha e fshatit ishte gati erënuar dhe e varfër: “Kisha eKuklit ishte shumë e varfër;madje shumë shumë e varfër:katër mure të rëna meboshlleqe. Ndër mure, afërlterit, grumbull disa kuadroprej vaji ordinere. Dysheme-ja- e shrregullt prej dheu. Kjoishte e tëra.” Kisha vazhdon-te të ishte ajo e vjetra, deri sa ajo e rejau ndërtua nga Mjeda, si projekt dhe sivepër e duarve të tij, në vitin 1913, kurpërfundoi si karabina. Ne mendojmë seMjeda që kishte parë e kishte jetuarpranë monumenteve e veprave të artitmë të shquara të botës nuk mund tëpajtohej me një gjendje të tillë. Prandajështë fare e kuptueshme, që ai ta nistenga rezidenca dhe Kisha Famullitarekudo që shkoi në fshatarat e humburatë Shqiprisë së Veriut. Me vendosjenpërfundimtare të Mjedës në Kukel, fil-lon për këtë fshat një kapitull më vetenë historinë e tij: Kukli hyn në analet ehistorisë së Shqipërisë, duke u identi-fikuar me emrin emadh të Dom NdreMjedës. Ky fshat, të cilin deri atëherënuk e njihte njeri, prej të cilit iknin tëgjithë si prej kolerës, iknin ku sytë, këm-bët, befas bëhet i famshëm dhe i lak-mueshëm. Fshati bëhet menjëherë vendpeligrinazhi. Aty vijnë për të takuar këtënjeri të ditur, paksa të çuditshëm,anekënd, dijetarë, njerëz të pushtet-shëm e të shquar. Kukli është kryefja-la, kur duhej folur apo shkruar përnjërin nga punëtorët më të shquar tëRilindjes Kombëtare, Dom NdreMjedën. Dhe jo vetëm kaq: shpejt fshatii humbur, Kukli, do të transformohet nënjë qendër të banuar ku punohet fort,ku kanë hyrë teknikat dhe metodatmoderne të kohës, i cili brenda një kohe

rekord pësoi transformime të mëdha.Mjeda, deri sa vdiq, jetoi dhe krijoi plot31 vjet në Kukel (1906-1937). Vështirëtë gjendet një rast tjetër analog, kur emrii një njeriu të jetë i lidhur kaq ngushtë-sisht me vendin ku ka jetuar. E gjithëperiudha e Kuklit në jetën e Mjedës, për-bën në vetvete një përpjekje titanike tëmbushur me projekte të guximshme, tëlidhura e të gërshetuara me tërë vep-rimtarinë albanologjike, apostolike, ar-simore, bujqësore e shoqërore të tij. Kjoperiudhë përbën një njësi biografikeorigjinale dhe domethënëse, për të zbu-luar se kush ishte dhe cka synonte tëbënte ky prift, në dukje i humbur, i njëfshati pothuajse të vdekur. Ne kemidhënë sqarime të shumta për këtë peri-udhë në veprën tonë Mjeda 3 (libri i dytë),Tiranë, 2008, fq. 449-510. Aty ne kemipublikuar dokumente autografe tëMjedës që provojnë se në vitin 1914, ai ika kërkuar Konsullit të AH, Halla, njëhua të madhe bankare për zmadhimindhe modernizimin e fermës së Kuklit, nënjë çiflig të madh që do të shtrihej nëtërë Zadrimën. Kësaj radhe kemi sjellurinformacione të freskëta e të panjohuranga vetë Mjeda si edhe nga aktorë të tjerëtë kohës, sipas të cilave ne u japimpërgjigje disa prej pyetjeve të mësipërme,deri tani të mbetura pa përgjigje.


SUPLEMENT JAVOR I

RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASISHSHSHSHSH.....comcomcomcomcom HISTORI

FFFFFAKTEAKTEAKTEAKTEAKTE MUZEMUZEMUZEMUZEMUZE

Vdekja e Marko Boçarite paraqitur në art

Objeket personale në Muzeun Historik Kombëtar të Objeket personale në Muzeun Historik Kombëtar të Objeket personale në Muzeun Historik Kombëtar të Objeket personale në Muzeun Historik Kombëtar të Objeket personale në Muzeun Historik Kombëtar të Athinës dhe tre tablo me data tëAthinës dhe tre tablo me data tëAthinës dhe tre tablo me data tëAthinës dhe tre tablo me data tëAthinës dhe tre tablo me data tëndryshme vdekjeje, përballje faktesh mbi një personazh shumë të njohur të historisëndryshme vdekjeje, përballje faktesh mbi një personazh shumë të njohur të historisëndryshme vdekjeje, përballje faktesh mbi një personazh shumë të njohur të historisëndryshme vdekjeje, përballje faktesh mbi një personazh shumë të njohur të historisëndryshme vdekjeje, përballje faktesh mbi një personazh shumë të njohur të historisë

Frederik StamatiFrederik StamatiFrederik StamatiFrederik StamatiFrederik Stamati

Në një vitrinë të thjeshtë të MuzeutHistorik Kombëtar të Athinës ështëekspozuar një kuti e vogël, brenda

së cilës është një rrobë e bardhë dhe njëplumb pushke i rrumbullakët si sa«me, ngaata të përdorur në shekujt e kaluar. Me këtëplumb është vrarë Marko Bo«ari, suliot,shqiptar si ne. Kjo ndodhi në betejën eKarpenisit, sipas Koli Xoxes, natën e njëzete një gushtit të vitit njëmijë e tetëqint enjëzete e tre.

Hero i revolucionit grek, një nga herojtëmë të shquar të asaj lufte, nga më të për-mendurit në Greqi, nga më të njohurit, ngamë të nderuarit. Ai u vra nga një ushtarshqiptar i Mehmet Pashë Bushatlliut, sepseluftonte kundër Perandorisë otomane, asajperandorie që kishte robëruar edhe atë sh-qiptar. Të dy qëndrojnë pranë e pranë nëhistori, njëri hero përjetë, tjetri mjeran popërjetë! Në se luftoi për «lirimin e Greqisë,Marko Bo«ari është po aq i lavdishëm përne. Krenaria jonë legjitimohet nga gjakubujar i derdhur për «lirim. ªlirimi i Greqisë,dobësimi i Perandorisë otomane, a nuk ish-te edhe ky një afrim i «lirimit tonë ko-mbëtar?

Një plumb që i dha vdekjen një heroi, iekspozuar në një muze! Gjë e rrallë për tëgjithë botën! Lavdija dhe vdekja pranë!Edhe vdekja e lartëson një trim në koncep-tin tonë të lavdisë. Edhe vdekja e një heroifrymëzon. Frymëzimi i vdekjes së MarkoBo«arit është edhe evropian.

Në një vizitë të shpejtë në disa muzeumetë Athinës arrita të fotografoj në kushtet eerrësirës së sallave tre vepra arti në pik-turë, që paraqesin momentin e vrasjes, apotë vdekjes së Marko Bo«arit. Nuk shquhenpër cilësi, por japin idenë. Është tepër evështirë, në mos e pamundur, që të bëshfotografi cilësore në errësirën e ekspozimit,të mbajtur në nivele të ulta për të penguarveprimin shpërbërës të dritës ndaj pigment-eve të pikturës. Ndërsa fotografitë për bot-ime të posa«me realizohen në studio.

Tre veprat e artit janë:1.-Në Muzeun “Benaqis”. “Vdekja e

Marko Bo«arit”, me autor Filippo Marsigli(1790-1863). Në etiketën shpjeguese përbripikturës shkruhet: “Kapiteni karizmatiksuliot Marko Bo«ari (1790-1823) u vra nëbetejën e Karpenisit, Greqia Qendrore, gjatënatës së 8 prillit 1823. Ai u varros në Meso-longj midis një zie të përgjithshme popu-llore”.

2.-Në Muzeun “Benaqis”. “Vdekja eMarko Bo«arit në Karpenisi, 8 gusht 1823”,me autor Peter von Hess. Peter von Hesskishte udhëtuar në Greqi në vitin 1832 siantar i shoqëruesve të mbretit Oton. Gjatëudhëtimeve në Greqi ai u frymëzua shumënga lufta për pavarësi, së cilës i dedikoi al-bumin “ªlirimi i Greqisë” me tridhjetë enëntë portrete të udhëheqësve të saj. Midistyre pesë janë për arvanitasit. Këtë temë ekam trajtuar në shkrimin “Arvanitasit ePeter von Hess”, botuar ne gazetën “Shek-ulli” dt 27 korrik 2010. Është interesantete vërejmë se në litografinë e tij vrasësi iMarko Bo«arit paraqitet si një zezak, apoevgjit, kur ai ishte shqiptar. Markoja mbannë kokë një si lidhje prej cope të kuqe, kurtekstili i ekspozuar në muze dhe që ka qenënë kokën e tij, është i bardhë, ndërsa jele-

ku është i ngjashëm me ate të paraqitur ponë Muzeun ‘Benaqis”.

3.-Në Muzeun Historik Kombëtartë Athinës. Një gravurë italiane pa autordhe pa vit. Ajo titullohet: “LA MORTE DIMARCO BOTZARI”, “VDEKJA E MARKOBOªARIT”. Poshtë titullit ka nje shkrim nëitalisht, i cili mund të përkëthehet kështu:

“Marko Bo«ari. Vdiq Leonidha i Ri që ushenjtërua me vdekjen me plumb përshpëtimin e vendit të tij. Koka e këtij djalitrim 23 c, (kuptimi paditur, F.S.), solli sh-katarrimin në kampin musliman”.

Në se do të krahasojmë datat e vdekjes,të përmendura në di«iturat e pikturavendryshojnë: ato jane 8 prill, 8 gusht, por 21

gusht sipas botimit të Koli Xoxes në “Mar-ko Bo«ari”, Tiranë 1988. Nuk është qëllimii këtij shkrimi saktësimi i datës së vrasjessë Marko Bo«arit, prandaj edhe nuk do tashtjellojmë. Megjithatë të bën përshtypje senë të tria këto piktura të gjithë luftëtarëtjanë paraqitur me veshje të trasha dhe jo sipër në muajin gusht.

Në fund dëshëroj të thom se ky shkrimnuk pretendon hulumtimin e plotë të kësajteme, por vetëm paraqitjen e atyre piktut-ave që më dha rasti për të parë, gjatë njëvizite të ngutur dy vjet më parë në disamuzeume të Athinës.

Në foto:Një pjesë nga

kostumi iMarko Boccaritdhe plumbi metë cilin mbeti i

vrarë ngaMehmet Pashë

Bushatlliu


RILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASIRILINDASI KUJTESE

LLLLLAMTUMIRËAMTUMIRËAMTUMIRËAMTUMIRËAMTUMIRË POETITPOETITPOETITPOETITPOETIT

Thellë në mua mëmbyt diç e pathënë…

Shkoi poeti i madh dhe zani i poezisë shqiptare jashtë, Shkoi poeti i madh dhe zani i poezisë shqiptare jashtë, Shkoi poeti i madh dhe zani i poezisë shqiptare jashtë, Shkoi poeti i madh dhe zani i poezisë shqiptare jashtë, Shkoi poeti i madh dhe zani i poezisë shqiptare jashtë, Ali Podrimja. Në vitet eAli Podrimja. Në vitet eAli Podrimja. Në vitet eAli Podrimja. Në vitet eAli Podrimja. Në vitet e90-ta, poezia e Podrimjes damkoste drejtpërsëdrejti, konkretisht dhe drastikisht90-ta, poezia e Podrimjes damkoste drejtpërsëdrejti, konkretisht dhe drastikisht90-ta, poezia e Podrimjes damkoste drejtpërsëdrejti, konkretisht dhe drastikisht90-ta, poezia e Podrimjes damkoste drejtpërsëdrejti, konkretisht dhe drastikisht90-ta, poezia e Podrimjes damkoste drejtpërsëdrejti, konkretisht dhe drastikisht

dhunën dhe zullumet e llahtarshme të policisë, ushtrisë dhe politikës serbe...dhunën dhe zullumet e llahtarshme të policisë, ushtrisë dhe politikës serbe...dhunën dhe zullumet e llahtarshme të policisë, ushtrisë dhe politikës serbe...dhunën dhe zullumet e llahtarshme të policisë, ushtrisë dhe politikës serbe...dhunën dhe zullumet e llahtarshme të policisë, ushtrisë dhe politikës serbe...

Hans-Joachim LankschHans-Joachim LankschHans-Joachim LankschHans-Joachim LankschHans-Joachim Lanksch

Ali Podrimja i mbijetoi të gjithë –Fahredin Gungën, Beqir Musliun,Azem Shkrelin, Rrahman Dedajn,

Enver Gjerqekun, Din Mehmetin, Teki Der-vishin… Tash dha shpirt edhe i fundit iklasikëve të poezisë moderne shqipe të Ko-sovës.

Në fillim, në moshën rinore, Aliu i kën-donte me entuziazëm – si dhe kolegët e tij– “Metohisë”: “Metohija – vendlindje e artë”etj. Mirëpo, ai u emancipue shpejt prejkësaj vendlindje të arte në prehrin e Ser-bisë resp. Jugosllavisë dhe zuni me i kën-due Kosovës. Ali Podrimja u ba zani ma injohun dhe ma i popullarizuem poetik iKosovës. Njikohësisht, në fushën e poez-isë ai u ba seç u ba Ismail Kadare në fush-ën e prozës: ma i përkthyemi.

Suksesin e jashtëzakonshëm dhe respe-ktin e madh në botën e jashtme e fitoi falënji poetike të cilën e karakterizoi me nji fjalitë thjeshtë: “Të shpreh sa më shumë me samë pak fjalë”. Poetikën e ekonomisë së ska-jshme të fjalëve e gjeti të sendërtueme nëmënyrë ideale në thesarin e traditave tëlashta gojore. Ashtu si dhe para tij poetirumun serbishtshkrues, Vasko Popa, AliPodrimja u mbështet mbi teksturën edendësueme të trajtave të shkurta të folk-lorit. Mbi shtratin kishte nji raft librash kumbante dhe vëllime kashelashash dhefjalësh të urta në të cilat kishte zakon melexue përnatë para se me ra në gjumë. Këteburim inspiracioni estetik Aliu e kombinoideri në përsosmëni me nji dhunti unike in-dividuale poetike. Poezia e tij ishte shumëtërhjekëse për botën letrare jashtë Kosovetpër disa arsye. Në letërsitë perëndimorekultivohej e kundërta e idealit letrar të AliPodrimjes: dyndalla e fjalëve, invazioni ifjalëve banale që s’ kishin peshë – ndryshenga poezia lakonike e Aliut e kristalizuemedhe e reduktueme në minimumin absolut-isht të nevojshëm ku s’ kishte vend përstolisje a ornamente të paduhuna ku çdofjalë, çdo rrokje e kishte peshën dhe vlerëne vet. Poezia e Aliut u ba edhe ma tërhjekësedhe ma e madhe për lexuesin e huej për sh-kak se ajo e artikulonte njikohësisht edheqëndresën e shqiptarit të bllokuem e të izol-uem kundruell rrethinës shtypësejugosllave edhe vetminë e individit. Poeziae tij i shprehi jo vetëm fatkeqësitë ko-mbëtare të shqiptarëve të Kosovës, nji tem-atikë jo interesante për lexuesin joshqiptar,por në të njëjtën kohë dhe dilemat e njeriuttë rrezikuem në kohën moderne. Poezia eAliut e viteve të 60-ta e 70-ta nuk ishte asnarrative dhe as përshkruese por ishte e ab-stragueme dhe njikohësisht simbolike dhekishte nji sharm të posaçem sidomos për lex-uesin jashtë sepse me mjete stilistike ar-kaike të nji bote e kulture parashkrimorepërftoi poezi moderne.

Ndërsa poezia e cikleve antologjike Pyl-li, Cungu, Guri, Kulla etj. ishte e nji buku-rie klasike, por e distancueme dhe imper-sonale, poezia e Ali Podrimjes ma vonë uzhvillue tue u ba ma direkte dhe, para sëgjithash, personale, zhvillim ky që kulmi-noi më 1982 në vëllimin Lum Lumi ku Aliue vajtoi vdekjen e pandalshme të të biritLumi. Gjithë dhimbja, sëmbimi, pikëllimipër vdekjen e djalit, gjithë rekuiemi per-

sonal për fatin tragjik të fëmijës u shkrime trishtimin për fatin kobzi të popullitshqiptar të Kosovës.

Edhe ma direkte u ba poezia e Aliut nëvitet e 90-ta, kur ajo nuk fliste ma me sim-bole, metafora dhe alegori për qëndresëdhe dhimbje por damkoste drejtpërsëdrej-ti, konkretisht dhe drastikisht dhunëndhe zullumet e llahtarshme të policisë,ushtrisë dhe politikës serbe. Në nji letërmë shkroi: “Thellë në mua më mbyt diç epathënë” dhe ai filloi me vjellë të gjithatë pathanat tue i quejtë tenksat tenksadhe vorret vorre.

Mbas nji ore letrare në qytetinSchëalenberg (Shvalenberk) nji kritikeletrare e cila ishte përndryshe shumë eentuziazmueme nga poezia e tij, i baniAliut nji pyetje interesante: “Pse nuk sh-krueni poezi dashuniet?” Përgjigja e tij ebefasoi kritiken: “Përderisa nuk zgjidhetçështja jonë kombëtare nuk kam kohë tëshkruaj për dashurinë”. Nji pyetje të ng-jashme i kish ba vetes vetë Aliu në njipoezi ku tha përafërsisht kështu: “si dotë këndojë zogu në liri?”. I çliruem ngazgjedha serbe, Ali Podrimja nuk këndon-te poezi për dashuninë. Në realitetin eRepublikës së Kosovës të sundueme ngakorrupsioni dhe strukturat mafioze tëparvenyve të ndryshëm popullin e vet ainuk e pa të lumtun dhe me lirinë relativenë Kosovë për te nuk ka kenë e zgjidhunçashtja kombëtare shqiptare. Kështu,Aliu nuk e zgjanoi ma gamën stilistikedhe tematike të poezisë së tij por u kënaqme rolin e poetit kombëtar, botonte 6 an-tologji të poezisë moderne shqipe dheudhëtonte në manifestime dhe aktiviteteletrare në botën e jashtme tue çue zanine poezisë shqipe në pjesë të ndryshme tëEuropës.

Njeriu Ali Podrimja kishte, ndër tëtjera, nji tipar të rrallë e të vyer. Jo senuk fliste për poezinë e vet, por gjithnjimë thoshte se “unë nuk jam i vetmi, ka

dhe shumë shkrimtarë të tjerë shqiptarë”dhe më sillte paketa të trasha librash çdoherë që vinte këndej. Në vitet e 90-ta aivinte shpesh... Kështu, Aliu ma solli nji bib-liotekë të tanë të letërsisë shqipe si ngaKosova ashtu dhe nga Shqipnia.

Jetën ia kushtoi poezisë, poezinë iakushtoi popullit dhe kombit të vet.

Lamtumirë, Ali, në nji botë ma të mirënga ajo që sapo e le mbas!

E ngushëlloj sinqerisht zonjën Fitore qëkisha rast të njihesha personalisht me te,si dhe fëmijët dhe familjarët e tjerë të Aliut.Ngushëllimeve u bashkëngjitet nji mik ipërbashkët, Ludviku (Ludëig Hartinger),lektori i tre librave të Aliut në gjermanisht.

Në Mynih, më 24 korrik 2012-07-24Në Mynih, më 24 korrik 2012-07-24Në Mynih, më 24 korrik 2012-07-24Në Mynih, më 24 korrik 2012-07-24Në Mynih, më 24 korrik 2012-07-24

Në foto: Podrimja, Lanksch dhepërkthyesi i Podrimjes. Fotot janërealizuar më 1993 me rastin e një bursepër një qëndrim njëmujor në qytetinhistorik Schwalenberg të Gjermanisëpër Aliun bashkë me përkthyesin e tij

Në foto:Ali Podrimja

Hans-Joachim Lanksch, e

pranë këtij tëfundit nobelistja

Herta Müller 1993


SUPLEMENT JAVOR I


TTTTTRADITRADITRADITRADITRADITAAAAA V V V V VLERALERALERALERALERA

VVVVVeshja e të varfërve të Shën Paliteshja e të varfërve të Shën Paliteshja e të varfërve të Shën Paliteshja e të varfërve të Shën Paliteshja e të varfërve të Shën Palitdhe një aventurë në Shën Kostandindhe një aventurë në Shën Kostandindhe një aventurë në Shën Kostandindhe një aventurë në Shën Kostandindhe një aventurë në Shën Kostandin

Nje proxhet që shërben drejt për zvillupin turistik në sferën e Puljinit me zgjedhjen e një park

divertimentesh mbrënda naturës se Tumbarinit: dojetë gati jo më shumë se gjymësa gushtit, ashtu thotimbreza qëështë e e bënë Parkun “ Avventura” nëSh’kostantin që e muar ideen ka të tjerët parkë qëjanë në ‘Taljet e ky i Sh’kostantinit me 5 ektare ështëmë i madhi ndër gjithë.

E bënë komuni me fondet (230 milj eura) që vin-jën ka “ Programma Speciale Senisese” e që i ndaqi

Rexhona 15 komu-nëvet i këtij pro-grami. Parku “ Avven-tura”- rrëfien sinku iShkostantinit “Rosa-maria Busiçhio – vetee mbushen pljot njëofertë kulturore ndërato të tjerat e Valsar-mentit.

Mangonei një “at-trattore” pushimi për divertimente në mes naturës .

Po që janë këta parke “ avventura”?Ata janë shumë ne gjithë ‘Taljen, që ka “Monte

Bianco” njera Madonitë në Siçiljet. Ai është një udhësporti e divertimenti e bërë tek voshku për të gjithetë mëdhinj e sidomos të viçër me ruga të ndrishe mesheshe të vjerrë, tronge,rrjeta, telje e ponde mbi tëçiljet ka një ljis e njatër

Parku i Shkostantinit- spjegar viçesinku RenatoJannibelli- do të ketë 7 udha me natura të ndryshe:tre për ata më të vigjelj e katër për ata më të mëd-henj me kulure të ndrishe. Parku u bë për të rritetflusi i turstëvet tek katundi e në Valsarmentin.

Përktheu: Pietro Përktheu: Pietro Përktheu: Pietro Përktheu: Pietro Përktheu: Pietro AbitanteAbitanteAbitanteAbitanteAbitante

Një projekt që ka si synim zhvillimin turistik të zonës së Pollino-s përmes krijimit të

një parku të vërtetë dëfrimi, të zhytur në natyrën epyllit “Tumbarino”: do të jetë gati për Ferragosto (15gusht), deklaron firma që po realizon veprën, “Parkui Aventurës” së Shën Kostandinit shqiptar, që merrfrymëzim nga parqe të tjera prezente në Itali ndonëse,ai Shën Kostandinit, do të jetë një nga më të mëd-henjtë, me rreth 5 hektarë tokë në të cilën shtrihetprojekti. Bashkia është promovuesja dhe fondet, qëkapin shifrën kompleksive prej rreth 230 mijë euro-sh, janë pjesë e fondeve që secila prej 15 bashkive të

Programit SpecialSenisese ka marrëdhuratë në mënyrëtë barabartë ngaRajoni. “Parku iAventurës - shpje-gon kryebashkiakjae Shën Kostandinit,Rosamaria Busiçhio- kompleton një ofer-të në Luginën e Sar-mento-s ku nuk mu-ngonte kultura”.Mungonte diçka

“tërheqëse” që të kishte më shumë si synim dëfriminnë kontakt direkt me natyrën. Por çfarë janë parqete aventurës? Ka të shumtë në të gjithë Italinë, nga aii Malit të Bardhë deri tek parku i Madonie. Eshtë njëudhëtim mes sportit dhe dëfrimit i ndërtuar në pyll,i hapur ndaj të gjithëve, të rritur e sidomos fëmijë, ipërbërë shpesh nga shtigje të ndryshme me platfor-ma të varura në ajër, trungje, rrjeta, litarë e ura që tëlejojnë të kalosh nga një pemë te tjetra. “Parku i ShënKostandinit shqiptar - shpjegon zv/kryetari i Bash-kisë, Renato Iannibelli - do të paraqesë 7 kalime mevështirësi të ndryshme, nga të cilët 3 u janë dedi-kuar fëmijëve. Kalimet për të rinjtë e të rriturit janë4, ai i gjelbërt, blu, i kuq dhe vjollcë”. Parku ështëmenduar me qëllim shtimin e fluksit të turistëve nëBashki dhe në territorin e Luginës së Sarmento-s.

Mariapaola VMariapaola VMariapaola VMariapaola VMariapaola VergallitoergallitoergallitoergallitoergallitoShën Pali shqiptar Gjineshtra: VShën Pali shqiptar Gjineshtra: VShën Pali shqiptar Gjineshtra: VShën Pali shqiptar Gjineshtra: VShën Pali shqiptar Gjineshtra: Veshja e të varfërveeshja e të varfërveeshja e të varfërveeshja e të varfërveeshja e të varfërve

Në Shën KostandininNë Shën KostandininNë Shën KostandininNë Shën KostandininNë Shën Kostandininshqiptar në kërkimshqiptar në kërkimshqiptar në kërkimshqiptar në kërkimshqiptar në kërkim

të aventurëstë aventurëstë aventurëstë aventurëstë aventurës

Në Sh’kostantinNë Sh’kostantinNë Sh’kostantinNë Sh’kostantinNë Sh’kostantinvemi a la venturavemi a la venturavemi a la venturavemi a la venturavemi a la ventura

Sparta: rrobë poverjeljshëSparta: rrobë poverjeljshëSparta: rrobë poverjeljshëSparta: rrobë poverjeljshëSparta: rrobë poverjeljshëValsarmenti nëk ka shumë

dhera të bukurë: shkëmbe,timba, kalanga ka një anë evoshqe e prrenje ka jetra. Poaty bihet soc soc sparta, njëdrizë e fortë me ljulje të ver-dha shumë të bukura. Mbamend kur isha i vogelj, ruanjadhitë, ia strosnja e, tue hipurtek shkëmbi, mbahsha spartëmë spartë

Gratë , anë e ndanë vitin,e mbidhin spartën e e bëjinrrobë. Ato , s’bashku, e mbi-dhin në gusht e tek gjitonia ebejin kokullakokullakokullakokullakokulla e e ziejin tekkusi të mëdha. Këto kokulla,një herë të ziera, bëhshinstrumbilje.strumbilje.strumbilje.strumbilje.strumbilje. Ka çdo fil nda-hei ana përjashta ka kutruci.

Këta strumbilje qellshin kaljumi e i ljëshoin tet ditë nd’ujpër të shputur. Pas një javë sh-kohshin tek ujit e ljumit,tue irarë fort me kupanin njera sa

ti iknei të gjeljbërit. Gruaja iprirnei në katund e i shkoneika krëhëri për ti pastronei e tifrinei si ljesh. Pëstajna i kllistek furka e me boshtin i tjerr-nei në ljëmsh, i ljanei e izbardhënei me hit të finja. Paszbardhur ljyhei me kullure:kulluri kështënje me skorcën earrës, i kuq me rrëzën, i ver-dhë me ljuljet e spartës.

Në fund, në dimër kur jash-ta pushon, ljëmshti shkonei tekargaljia e bëhei rrobë për të ve-shura, trasta, duaq, paljaca,mësallae cakulje mbi gadhjurinpër mullin.

Mba mend cien Marianëkur shërbenei tek argaljia eshtinei shgjetëzën ljart eposht, tue më thënur prrallazëe më bvjen keq se ky zakon ubuar.

Përktheu: Pietro Përktheu: Pietro Përktheu: Pietro Përktheu: Pietro Përktheu: Pietro AbitanteAbitanteAbitanteAbitanteAbitante

Tokat e Shën Palit nuk janë as nëluginë e as prodhuese: sh-

këmbinj, shpate, pyje, gremina e ka-nale; të pakta janë fushat e lehta përt’u punuar. Gjithsesi, në këtë tokëkaq të varfër, lind kudo gjineshtra:një shkurre shumë e fortë me lule tëverdha shumë të bukura që më kuj-tojnë kur, fëmijë, ndërsa ruaja dhitë,duke i ndjekur shkëmbinjve, kape-sha nga dega në degë pas këtyrebimëve shumë rezistente që gratë eShën Palit mblidhnin për ta shndër-

ruar në copë.Mbledhja e gjineshtrës kryhej në muajt

e verës; zihej në tenxhere të mëdha, mblid-hej tufa-tufa dhe nga çdo degë hiqej pjesa egjelbërt e jashtme, që më pas zhytej në ujine lumit. Pas një jave, gratë i shplanin dhe igodisnin me okllai derisa ngjyra e gjelbërtzhdukej.

Më pas risilleshin në fshat me gomar, ven-dosur në shporta të mëdha. Tjerreshin menjë krëhër të vjetër rudimental derisa ngja-sonin me shtëllunga leshi që në vijim mblid-heshin fije në çikrikë.

Çikrikët, që zbuteshin në hi me ujë të zier,ngjyroseshin kryesisht me tre ngjyra: e kaf-ta e arrave, e kuqja dhe e verdha. Gjatë dim-rit, kur puna në bujqësi ndalej, bëhej endjanë tezgjah. Me copën e prodhuar krijoheshinveshje, çanta, mbulesa, batanije e thasë përtë transportuar grurin në mulli.

Mbaj mend teze Marianna-n që, ndërsakalonte fillin lart e poshtë në tezgjah, më tre-gonte përralla e ndjej një nostalgji të madhepër ato kohë të vështira mbijetese dhe përkëtë aktivitet shtëpiak tashmë të zhdukur.

Pietro Pietro Pietro Pietro Pietro AbitanteAbitanteAbitanteAbitanteAbitante

3jmjoebtj allegato a basilicata mezzogiorno …...ai qe avanguardist në idetë dhe planet e tij,...

Documents