551 doc jd-litwa, excrpt#11_p613-730

8/15/2019 551 doc JD-Litwa, excrpt#11_p613-730

1/118

Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika 1680 ZNACZENIA S+ØWa – l'd, ziemia, germ. land ˘ s=aw. `ja, `ia, jak

=ac. est ˘ pol. jest; Anglia, Bu=garia, Francja,Grecja, Hiszpania, Holandia, Rosja, Skitia, S=o-wacja, Szkocja, Szwecja, ̀ ski, ̀ ska, ]jak Polska,ziemski\, ska=a, skiba, kamie:.Agathopud 5800 ]˚Mazur. ltpsc Agafopud\.Agkira ]˚Mazur. ltpsc Agkira\ – Ankora ]dzi> Iznik\,

n(jez. Askanios ̄ gr. ankyra ]kotwica\, =ac. ancora,ang. anchor. R[/ne od ̊ Achkira Galacka.

Agnieszka ]pol.\ – ognista, w przen. pe=na tem-peramentu, werwy; sanskryt agnis ]ogienie, by=oª...i cara kazanskago Ali-chana poimasza...º.

Aleksander ]s=aw.-bia=orus.-ros. 1430–1550&Alksandr=,Alekandr=, Aleksandr-o/=Aleksan=dr, Al≠k=sandr=, AlendrAlπksandr-=/; Alsandro, Olel;ko,Olksandr-=/o, Olek;sandr=, Oleksan;drOl≠k=sandr=, Alexander\Rosjanie wymienili wszystkie greckie litery «k]˚\, jeden znak, na «k-s» ]ks\ w gra/dance.

Aleksander Newski ]¿`1220–†1263 nojabra 14w 1225 mia= ok. 5 lat\; ̄ rz. Newo, bitwa z Teunami, na lodzie jez. Czudskiego ]Pejpus\, 5 ]1apriela ]kwietnia\ 1242, “lodowe pobojowiskoA. ̄ Jaros=aw †1245 wlk. knia{, i Feodosja]Theodozja\ ̄ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo]Wielkie Gniazdo\ wlk. knia{ ¿1154–†1212;

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(

✰


2/118

Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika

Jerzy Dargiewicz – Litwa w XIII-tym wieku, szkice. San Francisco, 2000(07.

/on' A. – c[rka Braczes=awa po=ockiego, kilkubraci, w tym Konstantin i Jaros=aw “Athanasij”;A. w 1262 pojecha= do Z=otej Ordy ]Tatar[w\.

Aleksandros ]gr.\ – dos=. obroredniow. s=aw. |leksandr=, |leg=,Aleksandr=, pol. Aleksander, zdrobn. Olek;1. A. 356–†323 B.C., zwany Wielkim, kr[l Ma-cedonii 336–323; imiona imperator[w, wodz[w,ksi'/'t, kniazi[w,2. A., powszechne imiona kleru& igumen[w,patriarch[w, metropolit[w, m"czennik[w,3. A. Popowicz zabity w bitwie na ̊ Ka=kach,4. A. kn. Be=za na Wo=yniu, stryjeczny brat ioponent Dani=y wo=. †1264, brat Wsewo=odaz Czerwna i Be=za 1211 ¯ Wsewo=od z Be=za¯ Mstis=aw Chrobry †1172 ¯ Izas=aw z Kijowa1146–†1154.

Aleksej ]ros. Aleksej\ – pomoc; gr. alexein]broni:\ ˘ Alexis ̆ =ac. Alexius, ang. Alexis;1. A., powszechne imi" kleru& protopop[w, epi-skop[w, archiepiskop[w& archiepiskop nowogr.,episkop nowogr. i pskowski, episkop suzdalski,metropolita kijowski i ca=ej Rusi;ojciec nasz – Sawa, pierwszy archiepiskop i na-uczyciel Serbii, wy>wi"cony 6711 ]1203 lub 1211,za car[w& Alekseja Duki i Theodora Laskara}Lascaris 1206–†1222|. 0001-31.1-672. A., imi" imperator[w ]cesarzy\ bizant.& A. ˚Komnin ]Komnenos\ ¿1048–†1118, A. III 1195–1203, zmar= 1210, A. IV 1203–1204, stracony 1204, A. V 1204, stracony 1204,3. A. imiona rosyjskich car[w i carewicz[w&A. Aleksejewicz – syn cara Alekseja Michaj=owi-cza, A. Petrowicz, carewicz, syn Piotra ¡,4. oleksij Oreszek 1224, 0001-02-751

Aleman ]germ.\ ̄ Alamanni, Alemanni szczepkt[ry najecha= i osiedli= si" w Alzacji i cz">ciSzwajcarii na pocz. V w. A.D., podbity przezClovisa w 496;waleczny rycerz Aleman 1254, ze ?mudzi, kt[ryd'sa= si" na Mendoga ]Myndowe\, za przyj"ciewiary katolickiej ]Alnpek, str. 46, za kt[rym Voigt,t. III, str. 66\; Aleman... ̊ Palemon.rzeka& germ. Alle, pol. +yna ]dop=yw Prego=y\.

Alemanni, Alamanni ]germ.\ – zwi'zek kilku ger-mani Szwaby, Bawarzy,i p[=nocni Szwajcarzy s' w=a>ciwymi potomkamitego staro/ytnego szczepu. Lombardzki zamar=.Caracalla pierwszy walczy= z A. 213, ale niepodbi= ich; Severus bez powodzenia tak/e.

Oko=o 250 A. pocz"li przekracza: rz. Ren ]niem. Rhein, ang. Rhine, franc. Rhin, holend. Rijn\ wkierunku zach. i w 255 opanowali Gall[w razemz Frankami. W 259 zasadnicza liczba ponios=akl"sk" w Italii, pod Milanem, a nast"pnego rokuwywiedzeni zostali z Galii przez Postumusa.Ale Alemani nie zaprzestali najazd[w, mimolicznych pora/ek ze strony Rzymian. W 4-tymwieku przekroczyli rz. Ren, pustoszyli, pl'drowalii niszczyli Galli", cesarz Julian zada= im w[wczasci"/k' kl"sk" i wywi[d= ich stamt'd.P[{niej zajmowali znaczne ziemie po obu stro-nach Renu, lecz Clovis z=ama= ich si=" w 496 ipozbawi= ich znacznego stanu posiadania.Na podst. Amercian International Encyclopedia.

alfabet ]pol.\ – zbi[r wszystkich liter pisma danejgrupy etnicznej, u=o/ony w pewnym porz'dku;abecad=o ¯ A, B, C, D % =o ]wi"cej, rzecz\.Dla Europejczyk[w wa/nymi s'& alfabet hebraj-ski, fenicki ]oba bazuj'ce na egipskich hierogli-fach\, grecki, =acici staro/ytnego >wiata, jak b[g ]na pocz't-ku& B, G, D\, cz=owiek ]na kole – tak/e U, jak wynika z ze-stawienia, ale w praktyce O reprezentowa=o U,na podstawie du/ej liczby i por[wnacia samog=osek, daj'cych si" uj': w

ci'g& OAEIYUO.W wiele lat potem, w 1992, otrzyma=em ksi'/k"Zdzis=awa Stiebera – Zarys gramatyki por[w-nawczej j"zyk[w s=owia-li: – utrzymuje – /e w systemie pras=owiaci j"zy-kowej, nie by=o samog=oski d=ugiej ani kr[tkiejo barwie o. Pogl'd ten, wyra/ony ju/ dawno,by= jednak d=ugo ignorowany, Dzi> podzielago ju/ ca=a grupa powa/nych j"zykoznawc[w]Vaillant, V. Georgijev, Bidwell, Shevelov, Mares iinni\.º Do='czy= przyk=ady na linii j. fi


3/118



pierwotnym alfabecie nie by=o tak/e Z, d{wi"kreprezentowany przez sigm"\.Pierwotny alfabet =ac. sk=ada= si" z 21 znak[w&samog=osek& A, E, I, O, U ]V\, oraz sp[=g=osek&B, C, D, F, H, K, L, M, N, P, Q, R, S, T, X, Z.¸le dobrane kszta=tem i umiejscowione Q& ...P, Q,R, rozerwa=o porz'dek& ...M, N, P, R, S, T....W anglosaskim alfabecie by=y dwa znaki na je-den d{wi"k TH, nie zachowane w p[{niejszymangielskim ]w islandzkim TH ̂ Ï\, oraz znak Â.W s=awia za>&az, buki, wiedi, g=ago=, dobro, jest... itd.

Alff ]germ.-=ac.\ – Litwin, imi" zaufanego i wierne-go pokojowca mistrza Winrika v. Kniprode wMarienburgu, kt[ry pom[g= uwi"zionemu tamKinstutowi(Keystutowi zbiec z wi"zienia, jesieni'1361, po p[=rocznym pobycie w twierdzy.

Algimund ]lit.\ ̄ augment, ̊ Olgimund ]nord.\ OA.Alta, A=taj ]mong.-turecko-tatar. altyn\ – z=oto; u/yte

w nazwach geogr., od Krymu ]˚Ja=ta\ po Norwe-gi" ]rz. i mjsc. Alta\, poprzez Ru> ]Al;†a\; ̊ L’to.

alwa, alwan ]hebr.\ – bia=y ˘ imi" m"skie Alvan;W Powie>ci wrem. let pod r. 6453 ]945\& Alwad.

Aminodow ]goth.\ ̄ Amen % dow ]dar\, zepsute&po>r[d, pomi"dzy; staroang. onmiddan, >redniow. ang. amidde. W s=awia


4/118


5/118



nauk\. Mia=/e ten psa za s=ug" swego, zw'cgo Arcy Urcyjew, to jest& nauczyciela ucze<w j. armeciach i jednym r[/owo-purpurowym kwiecie,3. Karp ̄ gr. karpos ]owoc\ – episkop arethusyjski,zam"czony 5852 ]˚m"czennik\; lokalizacja minieznana, je/eli nie zmy>lenie, by=o to wi"ksze,staro/ytne miasto, skoro mia=o biskupstwo,˚Mazur. ltpsc episkop= arefusijskij;=ac. Arethusa.

Arjan ]pol.\, Aryan ]ang.\ – w sanskrycie Pan,mistrz, nauczyciel, gospodarz; ale by=a to gotyc-ka nazwa, zanim Arjanie znale{li si" w Indiachi Iranie, i – cho: Got ]germ. Gott – b[g\ – arjanoznacza= oracza w goth. j"zyku;=ac. aro ]orz"\, aratrum ]p=ug\, lit. arti, ark=as

]p=ug\, arklys ]koci-

janiej ok. 600 BC.

Najwcze>niejsze teksty, g=[wnie religijne, tra-dycyjnie przypisane pi'temu wiekowi AD., alebardziej prawdopodobne – p[{niejsze.Armecis=ymzwi'zku z j"zykami Anatolii, poza zapo/ycze-niami. Najbli/szymi s'siadami Armewi"tych las[w. 0165-01-120

Assur – b[stwo “wszechwiedz'ce”i stolica Assyrii; UY.

Aszerade ]niem. Ascherade\ ̄ }w|asser % rode.Athanasij, pol. imi" Atanazy, ros. Afanasij –

nie>miertelny ¯ gr. a]nie\ % thanatos ]>mier:\;1. >w. Athanasios ]293$–373 A.D.\ – Grek,ojciec Ko>cio=a Ortodoksyjnego, patriarchaAleksandrii, oponent Arianizmu,

2. imi" chrzestne Jaros=awa 1238 ¯ Jaros=a†1245 ̄ Wsewo=od Bolszoe Gniezdo †1212

Athanasija ]˚Mazur. ltpsc Ofanasiœ\ – AtanazjAthanarik ]˚Mazur. ltpsc Afanarik\ – kr[l Got[

5825 ]325 A.D.\ ̄ gr. antanatos % rik ]kr[l\¯ gr. a ]nie\ % thanatos ]>mier:\, ˚ryk.

Athos, g[ra ]gr.\ – franc. L’Athos, ang. Athos,pol. Atos, wo=. 1288 r.& Stœ̨ Gora ]>w. G[ra\,ros. Afon=, Afonskaq gora ¯ gr. a ]nie\phone ]g=os\, lub Athon ¯ Athanasius; grekie, bu=garskie i ruskie klasztory kszta=c'zakonnik[w.

Atlan-tis(tyda czytane od ty=u – Malta MN.Aud ]isl.\ – z =atwo>ci', lekko, swobodnie;

beztrosko; bez b[lu, z=ego samopoczucg=adko, z dobrymi manierami.

August ]˚Mazur. ltpsc Avgust\ – powi"kszy:,zwi"kszy:, przybawi:; =ac. augere ˘ staro=¢augos, ¢augeris ]wzrost\ ̆ =ac. augur;1. Caius ]lub Gaius\ Julius C≤sar OctavianAugustus, pospolicie zwany Caius Octavius}gaius oktawius| 63 B.C. – †14 A.D., syn CaiuOctaviusa i matki o imieniu Atia, c[rki Julii – sstry Juliusa C≤sara ]cesarza Rzymu\,2. liczne, inne imiona A. ]g=[wnie rod[w aglosaskich\, ='cznie z kr[lem Polski; nazwgrod[w i miejscowo>ci& Augustine, AugusAugustulus,

3. A., [smy miesi'c roku,4. Rurik, rodu Augusta – zmy>leniem pobo/nemnicha, 1683–1691, ̊ Gostomys=, Rurik.

Auk... Auken, Aukon, Awken, Oukein, Oukayn,Oukeym, ̊ Ugiany n(rz. Dubissa, na ?mudz

Aurelian ]˚Mazur. ltpsc Avriliœn, Amvrilœn – z=ocisty; imi" /e


6/118



Awesta ]pol.\, Avesta ]ang.\ – >wi"te tekstystaro/., zaratuszirskiej religii, w dzisiejszej formiew>r[d Pers[w; awestaredniow.ang. purpre, purpel, ang. purple, franc. la pourpre;franc. porphyrogenete, ̊ Porfirorodnyj.

Bakcha ]˚Mazur. ltpsc Vakxa\ – Bakchus;gr. Bakchai ̄ Bakchos.

Bakota ]1430–1550& Bakut, Bokota, Bokut,Bukut, Boguta, Bokoto\ – gr[d na Podolu ]ros.-wo=. Ponizie; d[= ̂ niz\, w 1907 wie> na Dniestrzew Podolskiej guberni.

Baktria ]s=aw.\ – staro/. kraj w p=n.-wsch. cz">ciwsp[=czesnego Afghanistanu;ang. Bactria, ros. Vaktria, vaktriane;

j"zyk B. nale/y do dw[ch najstarszych j"zyk[wgrupy iraliny, zio=o, u/ywane do cel[w leczni-czych, perfum i ar tyku=[w spo/ywczych\;1. B. Wielki, ojciec nasz, archiepiskop “KesariiKappadokijskiej” ]Caesarei\, m"czennik 5853,2. Basilius II, imperator bizantyjski 976–1025,¿958$–†1025, syn Romanusa.

Bask ]pol.; franc. Basque ¯ p[{no=ac. Vasco,gr.-celt. BW, V....\ – region w p=n. Hiszpanii,w zach. Pirenejach. Pochodzenie plemienia nie-znane. Liczni autorzy wywodz' s=owo od r[/nychnazw, np. s=ownik Webstera podaje& ̄ franc. ba-squine ]rodzaj kobiecej bluzki, obcis=ej w pasie\.

Dlaczego od bluzki, a nie od pi[ra w kapeluszu$Albo innego elementu odzie/y... Proces mia=odwrotny przebieg, od nazw plemion przybiera=ynazwy rzeczy im charakterystyczne.W moim odczuciu i wg mej wiedzy&ba ]woda\ % sk ]ziemia\ ̆ bask ]woda-ziemia\, jakwiele nazw geogr. z cz=onami& ea, ˚woda.Armenia i Gruzja; Ormianie i Gruzini ]˚Iberia\˘ P=w. Iberyjski, Baskowie; bask. arminea ]czer-wony pigment, minia, =ac. minium, cynober\,pokr. karmin ]jaskrawoczerwony barwnik\ ̄ arab. kirmiz, qirmiz ]czerw, karmazyn, purpura\ ̆ ros.

nazwisko Karamzin, ̊ karmazyn.Bastarn ]goth.\ ¯ bastile, bastille % ]dun.\ ˚tårn

]wie/a\; starofranc. bastir – budowa: ˘ bastille,>redniow. ang. bastile; wiele grod[w «tarn`» w˚Galicji ]ale tarn, czern ̂ wysoki, wy/yna\.Cz=onek staro/. szczepu germ. w pobli/u uj>ciaDunaju, o wojowniczym usposobieniu i surowychzwyczajach; walki z Rzymianami od ™ w. p.n.e.

Batory ]w"gierska nazwa pol. kr[la\ ¯ tatar. bator]dzielny\, wg niepewnego A. Br¥cknera 1927;w"g. bator ]odwa/ny, m"/ny, nieustraszony,>mia=y, dzielny, waleczny\, s=owotw[rczo po-krewne& bator-it(itas(ito(sag(sagos.

Batu-chan, Batyj ]s=aw. batyi, 1430–1550& Baty,Botyi, Bytyi, Batyey, Batyi, ros. Batyj\ –tatar. bicz ˘ pol. baty ]l.mn.\ ˘ bat ]l.p.\, ˚Nogaj;

syn D/uczi, chan Z=otej Ordy, w grudniu 1240najecha= Kij[w, st'd do Polski i na W"gry 1241–1243. Po opuszczeniu W"gier, przeni[s= “stolic"”Tatar[w z Worone/a na Wo=g" ]w delt" Wo=gi\;Worone/ n(rz. Worone/ – dop=ywem Donu.

Bawaria ]germ. Bayern\ – cz">: p=d. Niemiec.Bazyli, Wasylko ]pol.\, Vasilπj-Wasilij ]s=aw.\,

Vasilko-Wasilko ]wo=. 1289\ ˚Basilij.båt ]szw.\ – =[d{; staroang. ]anglosaski\ bat ˘

>redniow. ang. boot; staronord. beit.Lit. nazwy ~bout, ~but, np. Kintibout, Wonibout,Boutowit w Ipat. ltpsi pod 1215, w rzecz. ok. 1246.

Beatrix ]=ac.\ – kt[ra uszcz">liwia;=ac. beatus ]szcz">cie\ ̆ beatitudo, franc. beati-tude ˘ =ac. beatrix, ang. Beatrice, Beatrix.

Bela ]w"g.\ – imi" kilku kr[l[w, z nich Bela IV¿1209–1235–†1270 w wo=. ltpsie opisuj'cymdzieje lat 1205–1292, wg innych& B. IV ¿1206.November ]listopad\ – †1270.05.03;rodzice Beli IV& Andreas ¿1176–†1235.09.21 iGertrude z Meranu, ¿1176–zabita 1213.09.28,B. †1270 ̄ Andrej ¿1174 ]1176\–1205–†1235 ̄Bela III, 1172–†1196 ̄ Geza II, 1141–†1162.

belgja ]isl.\ – wy(na-dyma:, wydmucha:;isl. belgr ]sk[ra, sk[rzana torba, miech\.

belszac-car ]hebr.\ – niechaj Bel chroni kr[la;Bel – w babilocianie;babil. bel-szarra-usur, hebr. belszac-car,ang. Belshazzar.

Be=z ]wo=.\ – w XIII wieku& gr[d na Wo=yniu,

przy uj>ciu rzeczki Rzeczyca do So=okiji ]So=o-kija dop=ywem rz. Bug\, ok. 45 km S od Wo=ynia,61 km N od Lwowa; 50° 24* N, 24° E;Be=z ̆ Be=/ec, 39 km W, na Roztoczu;be=, be=t, ba=t ]woda\ % z ]granica\, ̊ znami".

Benedykt ]=ac. benedicte\ – b=ogos=awi" tobie,inwokacja b=ogos=awie


7/118



franc. i >redniow. ang. membre ˘ ang. member;September, October, November, December –odpowiednio& si[dmym, [smym, dziewi'tym idziesi'tym miesi'cem roku, rozpoczynaj'cegosi" w marcu, ̊ kalendarz, Kalendarz nr 1200;=ac. septem, octo, novem, decem % ber;`er ̄ number ̄ =ac. numerus ̆ quarter ]:wiartka\;znaczenia s=[w «ber», «er» zapomniano.

Berdulat ]˚Mazur. ltpsc Merdoulat s synomBerdoulatom\ – syn Merdulata, rodu cara tu-reckiego z Kazania; wraz z innymi, mia= przyj>:s=u/y: kn. Iwanowi Wasilewiczowi, 6994 ]1486\.0001-31.1-117

Berdycz[w ̄ berdysz; ̀ cz[w ̂ `sz[w.Berek ̄ hebr. Baruch ]dos=. b=ogos=awiony\.Berendi ]s=aw.-goth.\ – koniec nied{wiedziowi;

¯ ber ]nied{wied{\ % isl. endi, endir ]koniec\;isl. erendi ]zlecenie, sprawa, pos=anie, misja;mowa\, erendi ¯ ør, önd ¯ ør-endi – 1. dech,oddech, 2. zwrotka; ̊ Wasilko trembowelski.

Berest Litowski n(Bugiem ]Berest;e Litovskoe>Berestei, Beresten;, Berestie, Berest;,Berest;e, Berete, Ber`stie, B≠restei,Beresta, Berestec, Beresti, Breszye, Brze>:;wo=. Berest;, ros. nyn≠ Brest=-Litovsk=,

– dzi> Brest Litowskij, pol. Brze>: Lit;1. bere ]granica\ % st, 2. s=aw. bereg ]brzeg\ % st]forest, las\, gr[d nad Bugiem; st'd Brest n(Bu-

giem ma powi'zanie z Brestem nad brzegiemmorza, we Francji; hiszp. vera ]brzeg, skraj\,gr.-celt. BV, W,3. br ]d'browa\ % st ]las\, 4. be ]woda\, re]p=yn':\ ̄ rejati, 5. ros. berest – wi'z, gatunekdrzewa; nazwa jak Grabowiec, Berestowo,6. bere, jak tourijsk ̄ tur; Brestowica, Berestowonazwy zwi'zane z poblisk' puszcz' ]bere %forest\. Berest Lit. r[/ny od Bere>cia w pow.hrubieszowskim ]tak/e ̄ bere\, ̊ Drestr.ros. bresti, brest – sta:, rusza: si", siedzie:,itp. w swobodny lub leniwy spos[b, szura: noga-mi; ang. to lounge, to shamble. Etymologie obunazw – Brest i Brze>:, anglosaskiego pocho-dzenia, kompletnie zatarte. Wi'z – ang. elm; ang. forest ]las\ ̄ =ac. forestis ]las, drzewo, drewno\.

Bereza Kartuska ]ros. Kar†ubereza\ – przy gra-nicy; bere ]granica\ % za ]przy, obok\, ̊ za.

`berg ]skand.\ – g[ra, wysoko>:; s=aw.-pol. `wiec;niem. Königsberg ^ pol. Kr[lewiec; G[ra Gra-bowieckaGrabowiec; Dunajec ]g[rski D.\;mistrz pruski Konrad Thierberg 1272–1283.

Berikij ]˚Mazur. ltpsc Verikij\ – m"czennikchrze>cijamia=y jak nied{wied{;staroniem. bero ]nied{wied{\% hart ]>mia=y, zuchwa=y\ ˘ Bernhard, franc. i ang. Bernard, staropol. Bernat,Biernat, ros. Bernard=.

bernstein – germ.; starofranc. ambre ˘ >redniow.ang. aumbre ˘ ang. amber ]bursztyn\.W s=aw. cyrylicy gotyckie Schichbern 941 r.

Berthold ]niem., ros. Bertol;d\ – imi" kilku m"/-czyzn dynastii Babenberg z Austrii i Styrii&B. I von Windberg †1141 ¯ Adalbert †1145i Luitgard von Diessen †1120,B. II, graf von Bogen ¶1167 ¯ Adalbert †1146i Hedwig ¯ graf Poppo von Kraina,B. III, graf von Bogen, †1218 ¯ Adalbert †1197i Ludmi=a z Bohemii ¿1170–†1240.08.04,linii genealogicznej&Adalbert †1145 ˘ Berthold †1141 i Adalbert†1146; Adalbert ˘ Berthold † 1167 ˘ Adalbert†1197 ]/on' Ludmi=a z Bohemii\ ˘ Berthold†1218, Adalbert †1212 ]/on' Richiza ̄ graf Al-brecht von Dillingen\, Leopold v. Bogen †1219;

B. – patriarcha jawleci' Rusini wyszli z opre-sji, pod nieobecno>: W=odzimierza }Wielkiego†1015|, kt[ry w tym czasie by= w Nowogr. Wlk.

Bia=oru> ]pol.\ – bia=oczerwie Czarna – wysoka,wy/ynna, Bia=oru> – niska, nizinna, bagna,Ru> Czerwona – stopie< po>redni;˚biel, Ru>, Rosja;Bielaruss – lit. White and Red ¯ biel ]white\ %russ ̄ roux ]red, reddish\ – white refers to low,marshes, while red and black refer to highlands,as in German& OHG. ]Old High German\, OLG.]Old Low German\. Slavic word ‘czerny’ ]red,reddish\ and Polish ‘czarny’ ]black\& tarn` ]tar-nina, blackthorn\, kar` ]kary, black color ofhorse\, KCzT. The term White Russia doesnot refer to color.

Bia=owie/a, Puszcza Bia=owieska ]pol.\ – niskopo=o/ona ̄ wiesa ̂ legowisko, =o/e, po=o/enie˘ ]za\wisie: ]za\le/e:, za-wis=y(le/ny,˚biel, ?S, puszcza, polski j"zyk.

Biber ]germ. Beber, pol. b[br i rz. Biebrza\ %warten ]granica\ ¯ dun. wartegn ]w terenie&punkt orientacyjny, s=up graniczny\ – pogra-niczny zamek nad Biebrz' ]na granicy z Ma-zowszem\.

Biberwarten ]germ.-=ac.\ – zamek Prusak[w,opuszczony przez nich w 1307 z powodu zag/enia ze strony Krzy/ak[w, kt[rzy t"pili pogogniem i mieczem; wi"cej ˚Sciwneyten;

bibikular ]staroros.\ – podkomorzy ]sam komornikzarz'dzaj'cy dworem ksi"cia oraz gospodark'dobrach w=adcy; w ̊ Mazur. ltpscu, r. 5608&bibikular }bibekular| sirecz ]to jest\ komorny, sga Trajana ¯ =ac. bibere ]pi:\, ˚podkomorzy

Biblia – zbi[r pism Starego i Nowego ̊ Testa-mentu, tw[rczo>: wielu os[b do ok. 300 A.Dgr. biblia ˘ =ac. biblia ˘ starofranc. i >redniow. a

bible, ros. biblπq.staroros. Vetxπi Zav≠t=-Wietchij Zawiet ]StaTestament\, Blagodat;-B=agoda: ̄ b=ago]prawo, poprawnie\ % da: ]przekaza:\.Staro/ytni ?ydzi mieli sw[j sekret – byli narodewybranym przez Boga ]s' do dzi>\ – nadludzsi=" maj'c' piecz" nad naszym /yciem, dczesnym i pozagrobowym, wynagradzaj'c' dobre, i karz'c' za z=e. Swe “Pisma” czytalsynagogach.Sama idea jednego Boga nie jest /ydowska,zapo/yczona ze staro/ytnego Egiptu, ani wiachrze>cijacijanie przej"li ide" Boga od ?yd[wykradaj'c ich Pisma z synagogi i t=umacz'c –Konstantynopolu – z j. hebr. na grecki, a st

na inne j"zyki. Potem dopisali nast"pny rodzia= – rzecz o Jezusie Chrystusie, poprawiajmniemania ?yd[w.• pakt, przymierze ]gr. diatheke\ Izraelit[wBogiem – Stary;• pakt ]diatheke\ rodu ludzkiego z JezusemNowy.Stary i Nowy Testament jest b="dem j"zykwym, wynikaj'cym z t=umaczenia, i nie jedy˚Biblia ]nr 1202\. W j. greckim «diatheke» mdwa znaczenia&1. umowa, przymierze, zwi'zek, pakt,2. testament, ostatnia wola.Greckie diatheke, pakt ?yd[w z Bogiem, t=umczeniom ich Pism nadano nazw" Starego Tesmentu, a nowy, p[{niej dopisany – rodzaju lu-kiego z Jezusem Chrystusem – Nowego.W 1830, Joseph Smith dopisa= trzeci rozdzBiblii& Ksi"g" Mormona, rzekomego proroka zwieku A.D., kt[ry wywi[d= pierwszych osadnik[w Ameryce od Wie/y Babel w Babilonii;]och, jak stara jest historia Ameryki#\, informapisane szyfrem, na z=otych tabliczkach ]o z=omy>l' biedni\, tekst t=umaczony przy pomomagicznych dw[ch kamieni i chustki na pierW ten spos[b mamy Stary Testament, NoTestament i Ksi"g" Mormona. Kiedy>, kto> dpisze nast"pny rozdzia=, do Ksi"gi Mormona. Tpowstaje i rozwija si" wiara chrze>cija


8/118



w stanie Nowy Jork, utrzymywa=, /e 21 wrze>nia1823 anio= ukaza= mu si" noc', wskazuj'c gdziez=ote p=yty s' ukryte, /e na okolicznym wzg[rzu.Lecz nikomu ma o tym nie m[wi: ]$\ i przychodzi:raz w roku, co do dnia ]$\, a zawarte na p=ytachinformacje mo/e przet=umaczy: na j. angielskidzi"ki magicznym kamieniom Urim i Thummin,oraz napier>nikowi ]chustce zawi'zanej na szyi,os=aniaj'cej pier>\.Po czterech latach, 27 wrze>nia 1827 p=ytyzosta=y przekazane pod piecz" Smithowi, doprzet=umaczenia.

W 1829 Smith ukaza= dokument, b"d'cy t=uma-czeniem tekstu ze z=otej p=yty, opublikowany w1830. Tego roku, 6 kwietnia 1830 za=o/y= sw[jKo>ci[=, w Fayette, w stanie Nowy Jork. Poprze>ladowaniach, przeni[s= do Kirtland, Ohio, w1831. W 1844, wraz z innymi, zosta= aresztowanyi osadzony w wi"zieniu w Carthage, w stanieIllinois, pod zarzutem podrabiania czek[w ]inny“>wi"ty”...\. Do wi"zienia wtargn"=a t=uszczai zastrzeli=a za=o/yciela wiary, wraz z bratemHyrum, 27 czerwca 1844. Zgin'= m"cze Bia=a Podlaska; ̊ biel, =o ]woda\,wo=. b≠loe, B≠lo≠, 6776 ]pod 1268 r.\.

Bie=ooziero ]s=aw. B≠loozero\ – 1. jez. Bia=e;60° 10* N, 37° 40* E, 590 km NE od Pskowa,2. przy Kseneponcie ]Morzu Czarnym\, zwanew j. =ac. Toip& ...oni 'e powli na more zo-vomoe Ksenepont i k Beluozeru, kotoroezovetsœ latynskim œzykom imœnem Toip... 0001-31.1-80, ˚biel

Bie=owodnaja woda ]staroros. B≠lovodnaœvoda\ – rz. Irtysz, wpadaj'ca do rz. Ob&„...u po }wzd=u/| wielich rzek Peczory i Wymy, iza wysokimi, nieprzechodnymi g[rami }Uralem|w kraju, zwanym Skir }Turkestan|, po velikojreke Obi i do ustiœ B≠lovodnyœ vody]po wielkiej rzece Ob, i do uj>cia Bia=owodnejwody, woda jej bia=a, jak mleko, bior'c tamdobrego, cennego zwierza, zwanego “dynki”,to jest – soboli\.” 0001-31.1-12Bia=owodna woda ̆ „woda jej bia=a, jak mleko” –domys= pisca z nazwy, z b="dem, bo «bia=o»]ni/, nizina\, zmy=ka kt[ra wprowadzi=a Rosjan wzak=opotanie& nie znale{li rzeki Irtysz, ̊ biel.

Biernat ]pol.\ ̊ Bernard.Biesiedodnik ]˚Mazur. ltpsc Besedodnik\ –

rozprawiaj'cy ]o czym>\, czyli lubi'cy m[wi:;Grigorij, zwany B. 6234, w carstwo Lwa Isawra]Leona Isaura 717–741\. 0001-31.1-33

Bieszczady ]ukr.-pol.\ – Beskidy; bie=yje ]niskie\ ˘bie, be % skid, skit, skith ]g[ra\; SK ̆ SzCz.

Bi=goraj ]ukr.-pol.\ – niska g[ra ¯ bie= % goraj, raj.Biruta – pszczela trasa ¯ bi % route.bir/a ]ros. bir'a\ – wymiana. Lit. Bir/e.Bisten ]germ.-=ac.\ – zamek n(Niemnem, zbudo-

wany dla ochrony Romowe przed Krzy/akami;inna jego nazwa& Pestwa ]Poszt[w\, dzi> pobliskieZapyszki przy uj>ciu rz. Vißakis do Niemna, na p=d.

jego brzegu& ª...litewski zamek Bisten w ?m[jdzi,

nad Niemnem, le/'cy mi"dzy Wielon' a Kow-nem. W tych stronach mi"dzy rzekami Niewia/'i Dubiss' le/a=a >wi"ta wyspa Romowe, p[{niejRomejwerder zwana, pokryta >wi"tym lasem,dla obrony kt[rej d{wigniono powy/szy zamek,mocno obwarowany.º 0165-01-120 Mylnie& wuj>ciu Dubissy ]Bissena Dubissa\; ̊ Romoweprzy uj>ciu Niewia/y.niem. bissen – k"s, k'sek; tak i inne grody.

Bizancjum, Byzantium – tracka nazwa miasta,imperatorzy Bizancjum ]i Konstantynopola\&284–305 Diocletian

285–305 Maximian, pope=ni= samob[jstwo305–306 Constantinus I Chlorus306–307 Severus307–313 Maximus, bratanek Galeriusa307–337 Constantine ]Konstantyn Wielki\337–361 Julian Apostata, zabity 363363–363 Jovian364–378 Valens, zabity 378 dynastia Theodoz[w&379–394 Theodosius I395–408 Arcadius, syn Theodosiusa I408–450 Theodosius II, syn Arcadiusa dynastia Trak[w ¯ Thracia&450–457 Marcianus457–474 Leon I Wielki

474 Leon II, wnuk Leona I474–491 Zenon, ojciec Leona II491–518 Anastasius I, zi": Leona II dynastia Justynian[w&518–527 Justin I527–565 Justinian I, bratanek Justina I565–578 Justin II, bratanek Justina I578–582 Tiberius II Constantinus582–602 Maurice, zi": Tiberiusa, zamord.602–610 Phocas, >ci"tyItd., wyci'g z Kings Rulers and Statemen, autor[w&Edward W. Egan, Constance B. Hintz, L.F. Wise; SterlingPublishing Co., Inc., New York 1976,wi"cej w sekcji Nazwy geograficzne, nr 1660.

Bjarmar ]isl.\ – Permianie ]l.mn.\, nazwa ruskiegoplemienia z Perm na Uralu, po wsch. stronie g[r,dzi> port nad Kam', poni/ej uj>cia rz. Czusowa;w latach 1940–1957 zwany Mo=otow ¯ Wiaczes=awMichai=owicz Skriabin ]1890÷1986\, m'/ stanu, min.spraw. zagr. 1939–1949, 1953–1956.

Bjarni ]isl.\ – nied{wiedz-i(a(ie.Björn ]isl.\ – nied{wied{.B=a/ej – Felix, Szcz"sny;

s=aw.-ros. bla'ennyj ]b=ogos=awiony,szcz">liwy, radosny, w b=ogostanie\.

b=ud ]s=aw. blæd=, ros. blud=\ – 1. dobrowolnewsp[=/ycie p=ciowe mi"dzy niezam"/n' kobiet'i m"/czyzn', og[lnie – zabronione przez prawo,2. bezprawny stosunek p=ciowy, w='czaj'c uwie-dzenie; pol. ob=uda,ang. fornication, lechery, lewdness.B=ud, wojewoda Jaropo=ka, w 6487 ]979\ naj-pierw nam[wi= swego pana , by zbieg= z zaryglo-

wanego Kijowa, przed bratem W=odzimierzem,a gdy Jaropo=k zbieg= i zamkn'= si" w ˚Rodni

– w innym grodzie nad Dnieprem, nam[wi= Jaro-po=ka, by uda= si" na rozmow" z bratem. Tamgo zabili „gdy wszed= w drzwi, dw[ch Wareg[wpodnios=o go mieczami pod pazuch'” ]d{gn"ligo w p=uca\. Czasem {le rozumiane, /e nie>liwystraszonego Jaropo=ka na mieczach podpazuch', na rozmow", zapewne, by go jeszczebardziej wystraszy:. Nie pozwoli=by sobie, jakto fizycznie by=oby mo/liwe$ Na mieczach...,w jakim celu$B=ud pod 6487 r. ]979 r., dwukrotnie\.

bo – ziemia; w wielu nazwach geogr., w=asnychi pospolitych& Boh, Bohemia ]Czechy\


9/118



bo=oto ¯ bo % =oto ]woda\, i inne;gael. bog ˘ irland. bogach ˘ ang. bog ]bagno\.

Bogolubski, Andrej ]ros. Andrej Bogol[bskij\]ok. 1111–†1175\, wielki knia{ Suzdala i W=odzi-mierza na Kla{mie, †6683, czerwca 28, w sobot"wg Ipat. ̆ 1174.06.29 wg +awrent., b="dnie,syn Jurija Do=gorukiego †1157.05.15;mi=uj'cy Boga ¯ Bog-o % lubi: ]mi=owa:\ ¯oblubienica; ̊ t=umaczenia od ty=u;starogerm. wy/yn luba, anglosas. lufu,>redniow. ang. luve, love, ang. love.

Bogonosec ]˚Mazur. ltpsc Bogonosec\ – t=um. gr.

Theophoros ̄ theo % ̀ phoros ̄ pherein ]nosi:\;m"czennik “za Chrysta” 5609.

Bogurodzica ]pol.\ – dziewica Maria nazwana Bo-gurodzic' przez Kiry=a, archiepiskopa Aleksan-drii, uczestnika Trzeciego ̊ Soboru w Ephesus,431 A.D.; dos=. rodzica Boga ]t=um. od ty=u\;w wie-rze chrze>cijawi"tsza Maria Panna,dziewica, matka Jezusa Chrystusa, nauczycielai cudotw[rcy, jedynego syna Boga, zwana tak/ePrzenaj>wi"tsz', Przeczyst', Niepokalan';mazur. bogorodica.• Bogoro≠nickij monastyr – na meste

nynewnego sela Bogorodickoek [go-vostoku ot Smolenska.

• v cerkvi svœtyœ Bogoro≠ica –Uspienskij sobor (1158-1160)

v= Vladimir;e na Klœz;me>• manastyr; svœtyœ Bogoro≠ica –Blagove]enskij monastyr; v Nov=-gorode (nyne g. Ni'nij Novgorod),osnovannyj {riem Vsevolodovihemv 1221 g.

• svœtu Bogoro≠ic[ razgrabiwa – SoborRo'destva Bogorodici v Su'dalu(konec 9 i nahalo 10 veka), 1237.

• u gra∂= svœtya Bogoro≠ica Vla∂imer-ska – gorod Goroxovec na Klœz;me>

• okolo svœtyœ Bogoro≠ica – Cerkov;Bogorodici Desœtinnoj v Kyeve 1240.

Cerkiew Dziesi"cinna ¯ dziesi"cina ]podatekdziesi'tej cz">ci zbior[w p=acony na utrzymaniecerkwi, system podatkowy z ™ po=. XII wieku\.«Bogurodzica» – hymnem woj[w polskich, >pie-

wanym przed rozpocz"ciem bitew. S=owa pie>ni&Bogurodzica, dziewica,Bogiem s=awiena, Maryja,U Twego syna, gospodzina,Matko zwolena, Maryja,Zyszczy nam, spu>ci nam# Kirie eleison#Twego dziela Chrzciciela, Bo/yce,Us=ysz g=osy, nape=< my>li cz=owiecze;S=ysz modlitw", j'/ nosimy;To da: racz, jego/ prosimyA na >wiecie zbo/ny pobyt,Po /ywocie rajski przebyt# Kirie eleison#

Wg J. Ba=abana, s=owa u=o/y= franciszkaninBoufa= w Starym S'czu – spowiednik Kunegundyzwanej King' †1292, w"gierskiej kr[lewny ]c. BeliIV\, wdowy po Boles=awie Wstydliwym †1279.0065-00-137 A wi"c w latach 1279–1292.˚Fa=sz pobo/nego Lacha, bo Ru> odnotowa=a>piewanie «koreles» ]Kyrie eleison\ w bitwie zMazowszanami k(Jaros=awia nad Sanem, 1246,˚wypisy z wo=. ltpsi, Warsz, por. 0001-02-803.Poza tym, «zyszczy» jest s=owem s=awia:, P=ock; wi"c raczej mazowiecko-kujawskim]katedra Bogurodzicy budowana w Gnie{nieza Boles=awa Chrobrego 992–†1025; 0065-00-100\.

Boh, rzeka – bo ]ziemia\ % h ]woda\ ¯ gr. hydor;staro/. Hipanis; nazwa po='czona – b="dnie – zrzek' Bug, przez to Boh zwany Bugiem po=ud-niowym ]...\.

Rzeka Bug ¯ anglosas. bugan ]=uk\, nazwa bezzwi'zku z rz. Boh, Bog.

Bohemia – ziemianie, ziomki ¯ bo ]ziemia\ %`hemia, ̀ emia ]krew\ ̄ gr. `aimia ¯ haima]krew\ ˘ s=aw. semja ]r[d, krewni\, gr.-celt. HS˘ por[d pokrewieci wyst"puj' w doku-mentach w XIV wieku.Pod r. 6763 ]1255\ „Pris=a papa ]papie/\ pos=y...”do Dani=y, nios'cych wieniec i skypetr i koron".W>r[d nich byli& biskup “Berecili,/e g=ow' im Krak[w& no golova nam= Krakov.tamo 'e voevody nawi. i boœre velicii.6795, ]1287 r.\, wo=. ltps.

bold ]dun.\ – bal, zabawa taneczna;ang. bold – >mia=y. Lit. Rumbold.

Boles=aw – s=awi'cy ziemi upraw" ]t=um. od ty=u\,¯ bo ]uprawa\ % le ]ziemia\ % s=aw ]s=awi:\,¯ bo % Les=aw ]s=awi'cy ziemi"\;imi" wielu ksi'/'t i kilku kr[l[w polskich& Bole-s=aw Chrobry †1025, Ímia=y †1079, Krzywousty†1138, Wstydliwy †1279;ang. the Valiant, the Bold, }{le, wrong| the Wrymo-uth, see Krzywousty|, the Shy ]or Bashful\.

Bona Sforza ]ital.\ – dobra; /ona Zygmunta ¡“Starego”, kr[la Polski 1507–1548; =ac. bonus]premia, dodatek\, /eci:, wy(froterowa:.Lit. Bonse, ̊ se.

Boniface, Bonifacy ]=ac.-pol.\ – dobroczy:\, benefice, beneficial;Boniface ˘ ang. bonny, bonnie ]pi"kn-y(a(eface ]twarz\ ˘ boniface ]pi"kna twarz\, postz komedii pt. The Beaux’ Stretagem, GeorgFarquhara ]1678–1707\, anglo-irlandzkiedramaturga.Bonifantij ]˚Mazur. ltpsc Bonifantij\ – Bon

facy; m"czennik chrze>cijawider. Bor çistyj ]s=aw.\ ˚b[r.borg ]szw., dun.\, bork, burg – gr[d, zamek;

=ac. castellum ]forteca\ ̆ staroang. castel, pruslit. ~bork ]G K\, np. Frombork, Jansbork ]dPisz\, Jurbork ]ju/ w ?mudzi lecz na pogranicPrus\, Lenbork, Malbork, Nibork ]dzi> NidzicRastembork ]dzi> K"trzyn\, Wengobork ]dW"gorzewo\ i Zybork ]dzi> Jeziorany\.

bort ]dun.\ – 1. brzeg ]jeziora, lasu\, skraj, granicpograniczny, kresowy, 2. oddalenie si", z dana uboczu, daleko, hen.Lit. Kibort, Bortkowicz.

Borys ]s=aw. Boris=, 1430–1550&Boris/;, BoryBoris, Borys\ ̄ bu=g. ¯ gr. Boreas ]p=n. wiatr\1. B. †907, bu=garski knia{ 852–886, chrzci=

Bu=gari" 6363 ]856, ̊ styl 5508$\ „z danym jemod boga narodem.”,2. Borys i ˚Gleb – synowie Bu=garki i W=odzmierza Wielkiego †1015.07.15, zamordowawkr[tce po >mierci ojca, pochowani w Wyszgrodzie n(Dnieprem,Boris – knia{ Rostowa, zabity w Alcie,Gleb – Muromu, zabity w uj>ciu rzeczki Smiadk(Smolecija


10/118



przedmiot kultu, idol, 3. osoba lub rzecz o nad-miernych honorach, 4. w monoteistycznychreligiach& stworzyciel i w=adca wszech>wiata;goth. guth, isl. guƒ ]guth\, niem. Gott, anglosas.,>redniow. ang. God,ang. God,szw. Gud, franc. Dieu,s=aw. Bog=-Bog pisany skr[tem Bg=̨.Wiara chrze>cija: po pogawi"cenia.W staro/ytno>ci bogiem zwano cz=owieka po-czciwego, godnego ze wszech miar szacunku.P[{niej ]prawdop. poprzez cz"ste powtarzanie\,sta= si" Bogiem – si=' nadludzk', pot"g', by wkoci, dobroci, iwszelkich innych, cnotach i zaletach. Tak jest dzi>.

Na pocz'tku Izrael by= rz'dzony bezpo>rednioprzez boga, ˚symboliczna posta:. JeszczeJezusa Chrystusa pytano, czy jest synem boga.Nie by=a to obraza ]blasfemia\, lecz pytaniekt[re dzi> rzuca >wiat=o na jego haniebny czyn,kt[rego m[g= dopu>ci: si" – pytanie retoryczne&]skoro na to zdoby=e> si"\ czy ty jeste> synemboga$ Jezus milcza=, a gdy po chwili wahaniapotwierdzi= po>rednio – odpowied{ przyp=aci=ukrzy/owaniem, bo nie wyrazi= skruchy – za-twardzia=ym by=. «Syn boga» w[wczas nie po-ci'ga= kary, co doprowadzi=o do wniosku, /e by=niewinny, a dzi> kler obraca, /e to w=a>nie «synboga» spowodowa= kar" niewinnego, dorzucaj'ckar" do niewinno>ci. Ukrzy/owany Jezus wisi nao=tarzach ko>cio=[w, ale ukrzy/owanych z nimdw[ch z=oczyw. Tr[jca – s' dogmatem wiary ̊ chrze>cijan, asama wiara odrostem, przed=u/eniem, wiary /y-d[w; ang. Yahweh, pol. Jehowa – >wi"ta nazwaBoga ¯ YH+H, wstawione samog=oski s' do-wolne, samowolne, zaczerpni"te z hebr. adonai]m[j Pan, ang. my Lord\.Wiara w Boga jest wiar' w cz=owieka, w po-dw[jnym znaczeniu&• wiara, co drugi cz=owiek m[wi, gdy >wiat roi si"od oszust[w i szarlatan[w, /'dnych w=adzy nadinnym cz=owiekiem, staraj'cym si" przej>: przez/ycie lekko, bez pracy – wyraz naiwno>ci,• zwyk=y cz=owiek, >miertelnik, staje si" >wi"tympo wiekach, do kt[rego wierni modl' si", anast"pnie Bogiem; tak by=o z Jezusem Chrys-tusem – wszed= do piramidy bog[w jako synBoga& B[g ojciec, Syn Bo/y, >wi"ta jego rodzina,zw=aszcza matka – >w. Maryja, >w. J[zef, >wi"ciaposto=owie, i setki pomniejszych >wi"tych dokt[rych zanoszone s' pro>by.˚Bogurodzica – >w. Maria, Przenaj>wi"tsza, Nie-pokalana, Przeczysta – matka Jezusa Chrystusa.B[g jest feuda=em – potrzebuje s=ug ]kleru\ idworu ]pochlebc[w\, k=aniania si" mu, sk=ada-nia ofiar na o=tarzach, i pr[>b ]mod=[w\.

W czasach feudalnych B[g by= narz"dziem klerudo obja>niania gminowi ziemskich wypadk[woraz wzmacniania w=adzy feuda=[w, /e w=adzaod Boga pochodzi ]˚Borys\, dlatego danina]podatek\ musi by: p=acona feuda=om.Kler podtrzymywa= aparat w=adzy piramid'bog[w, a aparat w=adzy podtrzymywa= kler,buduj'c mu >wi'tynie; obie warstwy spo=ecznepodtrzymywa=y si" wzajemnie.Bo/' wi"c pomoc' na W=odzimierz }Wo=ymienitym w mieczu,szybkim na koniu& Bogu za> tego nie cierpi'cemu, winny czas zabitym zosta= przez Dani="&Boų 'e togo ne terpœ][ vo ino vremœoub;en= bys danπilom. 0001-02-736W 1217, Bogurodzica nie cierpi'c splugawienia “chra-mu” ]>wi'tymi\ swej, odda=a }Halicz| M>cis=awowi&Bcą. ≥'e ne sterp≠vw[. oskvennenπa xra-ma svoego. v=das i v ræci. M;stislavou. 0001-02-7371218, o za=o/eniu i zbudowaniu Cho=ma& Boų 'eizvolivw[. Danil= s=z∂a grad=. imenem=Xolm=. B'̨ie[ vole[ izbranen= bys. ipostavlen= bys. Bo/' wol' wybrany i zbudowanyzosta=. 0001-02-740Po bitwie nad rzek' Ka=ka 1219& oczekuje B[g poka- jania chrze>cijalnego przymierza, Miros=awa zkr[lem }w"gierskim|, bez rady kniazia Dani=y – B[gsmuci= si" w my>lach, 1229&B= ̨v≠dae†. togda ' smoutitsœ oumom=.s=tvori mir= s korolem;. bez sov≠taknœzœ Danila. 0001-02-7651229, o kr[lewiczu Andrzeju, jego B[g nie lubi& ego'eBg ̨ne l[bit;. 0001-02-7671230, B[g tak pozwoli=, za grzechy, “nawr[ci=a si"”dru/yna Dani=y na bieg, czyli obr[ci=a si", poda=a ty=y,i zacz"=a ucieka: z pola bitwy& Boų 'e tako izvo-

livw[. za gr≠xy. navorotisœ drou'inaDanilova na b≠g=. 0001-02-7691254, Bogiem dana mu }Dani=owi| da< ...sną egoDanila. Bm=̨ 'e dannaa emou dan;.0001-02-836Ale nie ma komentarza, gdy cerkiew >w. T[jcy wCho=mie podpalili Tatarzy, w 1255, /e B[g pozwoli=niewiernym j' spali:& egda Batyi poima vs[zeml[ Rouskou[. togda '(e) c(e)rk(o)v=sty̨a troca za''ena bys. 0001-02-843Po zniszczeniu Tatarami Sandomierza n(Wis=', 1258,gniew Bo/y skowi'ty< mu stawianych, z=oczy miasto\, Mstis=aw ]imi"\˘ Mstis=awl ]nazwa grodu\, ˚Perejas=awl.1. gr[d w Nowoaleksandrowskim uje{dzie,

Kowie


11/118



s=awiaci', a tekst niemi=osiernieza>mieci= znakami drukarskimi – bogactwo zna-k[w...\. Szat' graficzn', odno>nikami do {r[de=,uznanie zdoby= J[zef Wolff – inny autor dzie=a oludziach i rodach >redniowiecznej Litwy i Rusi,1895 ]poz. lit. 1235\, Niemiec z pochodzenia, izmar= tam 1900, w Heidelbergu.“Slawista” – nie zna= nawet zapisu ̊ gra/dank',analizy pisowni w r[/nych j"zykach s=awiaci' u/y-wanych przyrostk[w, ale tu przesadzi=, bo wielez nich nie by=o i nie jest w u/yciu – teoretycznietylko mo/liwe& kontusz – kontusik; pier> – pier-siczki; pi"tro – pi'terko ]u nas by=oby pi"terko;

rzeczywi>cie, odmieniamy Å´ tworz'c formypochodne& pi": ̆ pi'ty, w"ch ̆ w'cha:, lecz niew tym wypadku, by pi"tra nie myli: z pi'tk' – wy-kaza= si" nieznajomo>ci' ducha, my>li polskiej,bo rodem Niemiec\; polana – polanka, r[zga –r[zeczka; sid=o – side=ko, surma – surmeczka;>cie/ka – >cie/eczka; >niada: – >niadanko;>wider – >widerek; szkoda – szk[dka; szwagier

– szwagierek; szyb – szybik; szyld – szyldzik;tabaka – tabaczka; tort – torcik; warsztat – warsz-tacik; w'zki – w'ziutki; wiadro – wiadereczko;wymi" – wymi'czko; znami" – znamionko }bo

rami" – ramionko, w'ska tasiemka podtrzymu- j'ca halk", stanik|, ˚lind.Jedno zdrobnienie wygl'da nieco dziwnie, lecz

– ostatecznie – mo/na si" z nim zgodzi:. Ale jaczyta=em ca=y S=ownik, nie kilka hase=.S=ownik etymologiczny j"zyka polskiego, 1927,5683 has=a ]wg mego obliczenia, w tym 27hase= zbiorowych\, w 1998 roku 8-me wydanieorygina=u – skandal, ze wzgl"du ma=y zas[bs=[w ]w tym wiele niemieckich, spolszczonych,gdyby>my chcieli je u/ywa: w przysz=o>ci\, ichobja>nienia, i liczne wznowienia ]bo 8\ – w moimodczuciu – /art[w. W etymologii A. Br¥ckner by=J[zefem I. Kraszewskim, 1847; na polu historii iw cytowaniu materia=[w {r[d=owych – TeodoremNarbuttem, 1847; i Maciejem Stryjkowskim, 1582

– w przytaczaniu obcych znacze< ]M. Stryjkowskipotrafi= zam"cza: czytelnika tysi'cem nazw,w ka/dej sprawie\. Wszystkie trzy osobowo>ciskupi=y si" w osobie A. Br¥cknera – geniusz,niedo>cigniony....Kilka stron uwag zebra=em o jego s=owniku ib="dach w nim pope=nionych, tu przytocz" dlapogl'du tylko niekt[re z nich&• dym razem z gr. thymos ]odwaga\,gwar – por. }por[wnaj| kwas, kra razem z ikr',• framuga; pierwszy sk=adnik niejasny.Fram ¯ ang. frame ]rama, oprawka\.• Holandia ]germ. holen % land\, wg A. Br¥cknera

– od holowania.... +upy do swych dom[w jedynieholowali, z innych kraj[w, w tym z Rusi.• Hrubiesz[w ]H-rubie-/(sz-[w\, u A. Br¥cknerapod has=em gruby. GH. Gruby b='d#• izba, izdbica u mostu.... pisana raz istbica;izbica ̄ wo=. iz` ]wy`\ % biwati ]bija:\.• korba ]s=ow.-=ac. k-orbi\, A. Brückner& od =ac.curvus ]krzywy\...• Lach, nazwa ruska ‘Polaka’ ˘ Podlasze ˘Podlasie ]kraj przy Lachu\.• ma=/ecie »na ma=«, czyliumow" ̄ niem. mal ̄ Mahlstatt ]wiece s'dowe\,Mahlshatz ]posag\, Mahlring ]pier>cie< >lubny\;Ma= ]m'/\ – kniaziem Drewlan, ̊ ma=,• my>listwo& „...oni =owili zwierz"ta i wyt"/alimy>l na wszelakie sieci i zasadzki, =apki i pa>ci.”My>listwo ̄ g=owa ̄ g(=[w ]bicie w g=ow"\.• Niemiec& ...tem uszczypliwym przezwiskiem o‘niezrozumia=ym’, a wi"c niby niemym cz=owiekuuraczy= S=owianin pierwszych Niemc[w, kt[rychnapotka=, Bastarn[w przed Chr., albo Got[w poChr., i nazw" t" rozszerzy= na wszystkich bliskichim mow' czy zbroj'..., itd.Niemiec ̂ cudzoziemiec ̄ nie ]cudzy, cudzo`\% miec ]ziemiec\, bez zwi'zku z niemow',cz=owiekiem niemym.• piorun; na Rusi Kijowskiej Warjagowie czciliba=wana Thora – Pioruna....• pod=og" rozdzieli= na po-d=oga, gdy w rzecz.pod % =oga ¯ =o/e, lega:, podk=ad i dziesi'tkiinnych «pod`» ]jak m[g= nie zauwa/y:$#\,• „ochabi:, ‘unie>:, porwa:’ ]p. chabina\, rus.

chabit’, ‘porwa:’....” Chabit’....Ruskie unie>:, porwa: – uxvatit=, oxvtit=... u(po(o-chwyci:.• obrz"d – porz'dek dos=. kolejno>: ceremoA. Br¥ckner& rz'dy ]w=adza\ ̆ obrz"d.• raj – granica ˘ kraj i gr[d Raj, dzi> Rajgr[dA. Br¥ckner& ¯ raj ]boski na ziemi\, paradyzdodaje }grecko-ang., przyp. J.D.|, b=ogi kraj bzimy. Raj w Rajgrodzie....• Skandynawia ¯ >led{, ziemia >ledziowaMy>la=em /e >ledzie w wodzie p=ywaj'.• strych – pokr. strzecha ]wsp[lne strch\, ˚st

A. Br¥ckner& ̄ niem. strich....Wystrychn'= wszystkich Polak[w na dudkniem. strichem.... Zapomnia= jedynie znaczestrichu poda:& kreska, kierunek, cz">: krastadko ptak[w.• szanowa: ¯ mie: szacunek ]^ docenia:\,powa/a:, uznawa:; A. Brückner& ̄ niem. sch

– obchodzi: si" z kim> pi"knie....• szczup=y – odno>nik& patrz szczury....• szlaban zamkni"cie drogi; ban – zabronioA. Br¥ckner 1927& od niem. dw[ch s=[w Schlbank, ‘skrzyni do spania’ ]po zdj"ciu wiekaSchlaugbaum, ‘rogatka’.... Mo/e od rogatki.• szopa – wiata, >ciany z dachem ]bez stropbuda; A. Br¥ckner – z niem. Schuppen, znanie podaje – skroba: ryb".

• >mig-a(=y s=owotw[rczo pokrewne& w mig,mig(iem ]szybko\, pokr. mgnienie.A. Br¥ckner – >mig=y ]smag=y\, tj. opalony...• topola – gat. drzewa;anglosas., >redniow. ang. i atop ]szczyt\ % la ]1. drzewo, 2. las\; A. Br¥ckn1927 ̄ =ac. populus..., znacz. nie podaje, „...dalswyw[d niepewny.” – kolanym. Koniecznie chcia= wyprowdzi: twar[g od tworzyd=a, wi"c powt[rzy=, dpewno>ci. Tworzyd=o jego wymys=em.Lecz d=o – 1. bi:, odbicie, uderza:, stuka: ̄]d{wi"k\, d=owieci-de=ko(d=o, byd=o ]bi:b˚t=umaczenia od ty=u,2. chwyt, narz"dzie, przedmiot& d=olenia pokry= j. staropolskim ]stary{r[d=ami przesi'k=...\, i tak przyrz'dzon' ptraw" poda= na st[= w postaci s=ownika, Polacy, nie znaj'cy j"zyk[w obcych i {r[de=strawili. Trawi'. ̊ ?mud{, znajomo>:.• d=[to ]str. 89\, pasorzyt ]str. 234\, k=[: ]23


12/118



p=[ka: ]mylnie przez U pisane, str. 421\, pr[: ]str.437\, st"pel ]stempel, str. 515\, chr[st ]557\, /[-raw ]666\ – pope=niaj'c proste omy=ki, stara= si"zmieni: mniemania o pochodzeniu polskich s=[wi zasady pisowni ]d=[to pisowni' staropol.\.• imiona& gniew – Gniewomir, godzi: – Godzi-mir, goi: – Gojmir... A. Br¥ckner – Brukomir....Nie spotka=em takich imion. Kazimierz „...niby‘ten, co mir, pok[j, kazi, niszczy’; +'komir od='ki...” Chyba drwi= sobie z polskich imion, wten spos[b.Wpisywa= nazwy wiek[w na widzi-mi-si", w

kt[rych s=owa powstawa=y&• mniema:; Nie znaj' j"zyki s=owiaredni'’, 15–16 stron.Lingwistycznie, nie by=em w stanie prze>ledzi:wi"cej i dokona: notatek. Przeci"tnie, mia=em7 r[/nych s=ownik[w otworzonych.St'd wyp=ywa moja opinia. Gdyby opiniodaw-ca – Zenon Klemensiewicz – tak/e przeczyta=w ca=o>ci, jego opinia by=aby zupe=nie r[/na.Rzuci= okiem tu i tam ]czyta= wyrywkowo\, i wy-da= opini" na wyczucie, zdradzaj'c tym samymsw[j warsztat opiniodawcy& ma list" wad i zalet]wynik wydawania opinii o uprzednich pracach\,i dobiera z niej odpowiednie cechy na podstawieczytanych fragment[w. Nigdzie nie zaznaczy=,/e przeczyta= w ca=o>ci. W kraju dobrych normi obyczaj[w zabrak=o wymogu tej klauzuli.I tak w wielu miejscach – kraj oszustw, szwindli inadu/y:, bo dziur jak w szwajcarskim serze.Z dala jestem od siania nienawi>ci do Niemc[w,zw=aszcza obecnie, gdy Europa ma si" ku zjed-noczeniu, ale by=y to dekady ]i wieki\ u/ywaniatakiej broni – nale/y wi"c B. odda: w=a>ciwezas=ugi, i jemu podobnym, z niecnym celemzaszkodzenia, wprowadzenia w b='d, na my>li.Kreci' robot" robili, w sferze intelektualnej –V Kolumna Rzeszy we wrogim kraju.

Rurik by= Niemcem, ale u>ci>li=em, /e z okr"guRuhr pochodzi=& Ruhr % rik ]kr[l\, Palemon toAleman – Szwajcar lub Szwab, z CesarstwaRzymskiego przyby= do Litwy, Trojden ¯ niem. treu }troj| ]wierny\, Mindowg ̄ man }men| % doug¯ douglas, lit. kunigas ¯ nord., liczne Gudele –mia=em wi"cej okazji by zatai: wk=ad Niemc[wi Celt[w w uformowaniu paredniowieczu& wojewoda,

komendant zamku, w dawnej Polsce& zast"pcakasztelana lub starosty grodzkiego,¯ burg ]gr[d, zamek\ % grabia ]graf ̂ pisarz\.

Burondaj ]tatar.\ – imi" wojewody tatarskiego,w wo=. bourondai, w Ipat. ltpsi ]kopii wo=. z1428(32\ Bourandai pod 6769 ]pod 1261 r.\,w rzecz. 1259.

Oba cz=ony nazwy& bu, =aj, aj maj' ]odt'd$\negatywne brzmienie; ̊ Tatarzy,

burtasy ]s=aw. bourtasi\ – plemi" pokr. Mordwie;„...ot bo=gar do burtas. ot bur tas do czermis. otczermis do mordwi. wse to pokoreno by=o Bo-gom krestia: wremiennych let;w latopisach, w miejscach, gdzie u/yte s' terminy«carstwowa:», «siedmica», w miejsce s=aw.«w=ada:», «niedziela» ]tydzieci[=;¯ gr. kyriakon ]dom Pana\, pod wp=ywem anglosas. cyrice, cirice, dun. kirke, >redniow. ang. kirke, chir-che % ow, ew ¯ gr. eu ]dobry\ EO; UW;termin «dobry» zwi'zany z wiar' ̊ prawos=awn']1. w=a>ciw', s=uszn' ̄ gr. orthodoxos ̄ orthos% doxa ¯ dokein, 2. star', 3. wielk'\;kyrcyrcircer – anglosaska nalecia=o>: po˚Waregach; niem. kirche, franc. eglise.˚Cyrylica alfabetem pism cerkiewnych, mylonacz"sto z jej p[{niejsz' wersj' – gra/dank' ̄ grad]gr[d ØA\, u/ywan' do cel[w >wieckich i dzi>w rosyjskich publikacjach.


13/118



Cerularius ]=ac.\ – b="kitny, niebieski, lazurowy¯ niebo(sk=on; Micha= Cerularius ̊ schizma;=ac. caeruleus, prawdop. ¯ caelulum, zdrobnienie caelum ]niebo(sk=on, nie biblijne – dla dusz\.

cesarz ]pol.\ – najwy/szy tytu= w=adcy w ustroju omonarchicznej formie; pierwotnie C≤sar by=onazwiskiem rodziny Juliusa w Rzymie. Po pod-niesieniu go do godno>ci dyktatora, Gaius JuliusC≤sar, s=owo sta=o si" okre>leniem w=adcy-imperatora. Gaius ]lub Caius\ Julius C≤sar]¿100–†44 B.C.\; c≤sar ˘ staronord. keisari,anglosas. casere ˘ >redniow. ang. cayser, kaiser˘ ang.-niem. kaiser; ros. car.

Chaldea ]pol.\ – kraina i plemi" w p=d. cz">ci Me-zopotamii, wzd=u/ Eufratu i Zatoki Perskiej; w staro/. geografii& p=d. cz">: Babilonii, terminrelatywnie p[{nego pochodzenia, stosowany doAkkad[w i Sumer[w ]Accad, Shumer\. Przenie-siony nast"pnie na cz">: babilo zwie si" po grecku, apo rusku “ulica miednych die=atielej” 0001-31.1-38;gr. chalkos ]mied{\; OA.miejsce w Konstantynopolu; roku 6408, miesi'caaprela w 12-ty dzieli od episkopa Zi=yrelikwi" pasa >w. Bogurodzicy..., itd., z=o/on' “w race” ]¯ raka ^ sanktuarium, relikwiarz\ wChalkopratiji; >wi"to obchodzone “augusta w31 dzie-lonego kszta=tu ]prostok'tnego, tr[jk'tnego\,wzoru na niej wyhaftowanego, god=a, i koloru lubkolor[w, przytwierdzona do drzewca, u/ywana

jako znak rozpoznawczy w boju >redniowiecz-nej konnicy i woj[w, a tak/e – powiewaj'ca namurach twierdzy lub parkanach grod[w;¯ chor ]g[ra GHCh\ % gow, giew ]wysoko\;goth. bandwa ˘ >redniow. ang. banere ˘ ang. banner, flag; p[{no=ac. bandum, franc. banniere,etendard, du nie istniej'ca]lit. Geldaudißkis w tym miejscu\, ̊ mila;¯ Christus % Memel ]niem. nazwa Niemna\.

chrobry ]arch. pol.\, xrabryj ]ros.\, xrabor=]wo=.\, xrabr= ]Ipat., 1231\, valiant ]ang.\ – wa-leczny ̄ chro ]chroniczne\, br, bor ̄ bor;ba]zmagania\.

Danil= 'e idœwe polkom= mnogim=oustroen= bo b≠ xrabrymi l[dmi. sv≠tlym= \rou';em;. 6739 ]pod 1231 r...≥ko'e inogda xrabri bœxu. 6764 ]p1256 r.\.Chrobaty, Chrowaty, Chorwaty, gr.-celt. BWchrochor., plemi" zamieszka=e w X w. wWsch. Karpatach, ze stolic' w ̊ Krakowie;uprzednio mia=o przenie>: si" nad Adriatyk, a

– najwyra{niej – nie wszyscy, nie ca=e;Chrobat ̄ chrob % at ¯ chrobry.

Chrowate Bielii ]s=aw.\ – Chorwaci, roor, BW

Karwaci ̄ karw, plemi" lub szczep ze Wschonich Karpat kt[re przenios=o si" 640 nad Adriatw rejon znany dzi> pod nazw' Chorwacji, g=[wmiasto& Zagrzeb ]Zagreb, Agram\.W 1091 w='czone do W"gier, nast"pnie w skdzie Monarchii Austro-W"gierskiej.s=aw. Chrabaty& W leto 6450. Semeon ide Chrabaty, i pobie/en byst* Chrabaty, i umostawiw Petra kniazia, syna swoego Bo=garo}Semeon †927, J.D.|, gr.-celt. BW ̊ cyrylicang.& Croat ]cz=onek plemienia\, Croatia ]regioCroatian ]chorwack-i(a& j"zyk, kultura\. ˚biel.

Chrysanth ]˚Mazur. ltpsc Xrisanf\ – z=otaaureola; gr. chrysos ]z=oto\ ˘ chryso` ]z=oto% anthelion ]aureola, jasna, /[=ta otoka wokg=[w >wi"tych\ ̄ anti ]przeciw\ % helios ]s=ocio=a Greckiego, ¿ ̀ 34w Antiochii, †407, w Komana ]ang. Comana\drodze do najdalej odleg=ego miasta w Armegdzie skazany by= na banicj" za swe skrajstanowisko w sprawie likwidacji przejaw[w pgaciele Aposto=[w, w grobowimperatora. W p[{niejszych czasach, z=o/ow Watykanie.Ortodoksyjny ]Prawos=awny\ Ko>ci[= obcho

jego dzie< 13 nowembra ]listopada\, RzymskKatolicki – 27 januara ]stycznia\.Secundus, ojciec jego, b"d'cy dow[dc' csarskich oddzia=[w w Syrii, zmar= wkr[tce narodzinach Chryzostoma; kszta=cony przsw' matk" o imieniu Anthusa; mowy pod okieLibianusa – najs=awniejszego oratora jeczas[w, kt[rego wkr[tce prze>cign'=; filozoz Andragathiusem, po kt[rym po>wi"ci= sdla Íwi"tych Pism, i zdecydowa= si" opu>ten >wiat po>wi"caj'c swe /ycie dla Boga, pustyniach Syrii.Od siebie& tu osi'gn'= mistrzostwo i w wier

– skrajno>:, zatwardzia=o>: pogl'd[w, bewzgl"dno>:, w czasach, gdy chrze>cijacielnej, a pogl'dy jeprzyprawi=y o >mier: starca id'cego pieszo zes=anie, pod stra/' cesarza.Na podstawie Am. Int’l Encyclop. gdzie szczg[=y jego kariery duchownej& diakon ˘ kap=˘ wikary ˘ arcybiskup Konstantynopola 397obalony przez cesarzow' Eudoksi" na synodw Chalcedonie ˘ przywr[cony do biskupstwponowi= sw' nieprzejednan' postaw" w spraw


14/118



obrz"d[w pogacijacijanie byli prze>la-dowani ]˚m"czennik\ – sami u/ywali takichdo prze>ladowania inowierc[w, od Prus poAmeryk" Centraln'& rzezi', ogniem, topieniem,i torturami. Íwi"ta Inkwizycja dzia=aj'ca w imi"Boga i Jezusa Chrystusa....Wszystkie rzekome relikwie s' >redniowieczn'podr[bk' pobo/nych mnich[w i pielgrzym[wdo Ziemi Íwi"tej, wykaza=a analiza w"glowa, wtym s=ynny Ca=un Turyw. Krzy/a, i reszt-ki samego Krzy/a – fa=szem posuwali si" dlawzmocnienia wiary, wywo=ania wra/enia.˚Mazurinski letopisiec jest klasycznym przyk=a-dem Nowego Testamentu we wsp[=czesnymwydaniu – zawiera wszystkie jego elementy.Sama wiara kszta=towa=a si" na ̊ soborach – jakg=[wne postacie traktowa:, i jak co rozumie:, arok urodzenia Jezusa zosta= ustalony po roku500 A.D., ̊ Kalendarz ]nr 1200\.W Wiekach Írednich mnisi – obsesyjnie my>l'cyo Kocijan& katolik[w, protestant[w, i innych,

a szczeg[lnie – babtyst[w. Ju/ >w. Piotr mia=naucza: o Kociu /ywcem donieba.Cuda ]nadzwyczajne, niewyja>nione wypadkipokazania si" zmar=ych, lub uzdrowienia chor[bnieuleczalnych, wypadki lub akcje stoj'ce wsprzeczno>ci ze znanymi prawami nauki i logiki\

– wynik tre>ci Nowego Testamentu ]liczne, rze-kome cuda Jezusa, r[/norakiego rodzaju\, sta=ysi" cz">ci' wiary chrze>cijawitem, roku6990 ]1482\.10.15. 0001-31.1-116Czas narodzin Jezusa Chrystusa ]Bo/e Naro-dzenie\ – 25 grudnia, by= pierwszym d=u/szymdniem po najkr[tszym, s'dzili staro/ytni ]d=u/-sze dni – nadzieja, optymizm\, zmartwychwstanie]Wielkanoc\ – by= >wi"tem wiosny ]o/ywienie\,i Eoster, Easter ̄ eastre ]wiosna\ – pogaci, o symbolach jajka i kr[lika ]st'dzwyczaj dzielenia si" jajkiem\ ̆ ang. Easter;do Bo/ego Narodzenia przyj"to poganiegiem, i >w. Miko=aja z podarkamidla dzieci, ˚Nikolas.Od wielu lat znawcy obliczyli, /e Herod, kt[rymia= wyda: nakaz mordowania niemowlak[w,by rzezi' zg=adzi: noworodka-Jezusa, zmar=na dwa lata przed narodzinami Syna Boga,uwa/a si" wi"c, /e Jezus urodzi= si" o dwa doczterech lat wcze>niej. Rok narodzin jest dobrzeustalony, rzekoma rze{ jedn' z wielu lapsus[wBiblii, ='cznie z samym ̊ Testamentem ]b='d naok=adce\; ̊ Herod ]krzta prawdy w rzezi\.

Chwal ]wo=. Xval=\ – wierny, ̊ hval ]wieloryb\.Chwaliskie more ]s=aw.\ – Morze Kaspijskie,

˚S=awia: wiarychrze>cijan, ̊ wiara, chrze>cijanie.Cudotw[rcy lat 5775–6990, imiona kleru&5775 Grigorij “episkop kesarijski” }Caesarea|5784 Ko{ma i Damian, straceni w Rzymie5786 Tit, ojciec nasz, zam"czony za Maximiana5792 kir ]pan\ Ioann, “bezsrebrenik” }filantrop| 5900 Kir }Pan| Ioann, zwrot relikwi jego5795 Nikolai Mirlikiski }¯ Merlin|, ojciec nasz5818 Ipatij, “episkop gangrskij, gangrianski”5818 Parthenij “episkop Lampsakijmka grada” }Lampedusa, ital. wyspa na M. Ír[d- ziemnym, pomi"dzy Malt' a Tunezj'|5843 Spiridon “episkop tremiphijski” }Termoli n(Adriatykiem, w Italii|5945 Markian, ojciec nasz, prezbiter i ekonom w Konstantynopolu, rodem z Rzymu5966 Bissarion, ojciec nasz, rodem z Egiptu6037 Pawe= “komelski” }Ko=omna n(Ok'|, rodem z Moskwy6074 Semion Sto=pnik cudotw. “na Diwnej gore”6332 Eustratij “ot strany Barsijskiej” }ze stron, okolic Bar-sur-Aube, we Francji|6332 Stephan, wspomniany z innej okazji6337 Grigorij “grada Dekapolita” }Decapolis, NE Palestyna|,“eparchii sirskiej” }¯ Syria|6488 Athanasij, ojciec nasz, zmar= “w Aphonstej gore” }Athos, w Grecji|6875 Aleksej, metropolita Kijowa i wszej Rusi6900 Sergij, ojciec nasz, z Radone/a6900 Iakob, ojciec nasz, episkop Rostowa6900 Dimitrij, ojciec nasz, Pri=uka, Wo=ogda; rodem z Peres=awla Zaleskiego

6912 Effimij, zmar= ojciec nasz, z Suzdala6933 Kiri= “bie=ozierskiego” ̄ Bie=ooziero6935 relikwie ojca naszego, igumena Sergieja “radone/skiego” }Sergius, Radone/|6935 Nikan, ojciec nasz, ucze< >w. Sergieja6947 Aleksej, relikwie >w. ojca naszego, metropolity Kijowa i wszej Rusi, ̊ 68756947 Aleksandr}os|, cudotw[rca z Wo=ogdy zmar= “na Kuszte rece” }na rz. Kuszta|,6950 Grigorij “pelszemskij cudotworec”6966 Eufimij, ojciec nasz, z Nowogrodu Wlk.6986 Zosina, rodem z Nowogrodu Wlk., igumen “na So=owakach” }S=owacja|6986 Sabatij cudotw[rca, przy okazji Zosiny6987 Sergij, cudotw[rcze relikwie cudotw[rcy6987 Petr}os|, relikwie ojca naszego, metro-


15/118



polity Kijowa i “wsej” }wszej, ca=ej| Rusi6989 Pathnutij, ojciec nasz, b. igumen mona- steru Narodz. >w. Bogurodzicy, w Borow- sku; “agarenska roda” }rodem z Agarii|, ojcem “sanownik zwany baskakiem” ]m'/ stanu ¯ san, baskak u Tatar[w\6989 Kiprijan }Kyprian|, Photij, Ion – relikwie “kijowskich i wszej Rusi cudotw[rc[w”6990 Petr cudotw[rca, i cud i jego grobu7190 Philipp }Theodor Ko=yczew, metropolita Moskwy|

Culmerland ]germ.\ – Ziemia Che=mi g=. miasta& Che=mno ]germ. Culm\ i Toru<]germ. Thorn\ ¯ toron ]ko:.

Cyprian ]˚Mazur. ltpsc Kiprian\ – mieszkaniecCypru; gr. Kypros ]Cypr\ ̆ Kyprios ̆ =ac. Cyprius˘ ang. i pol. Cyprian;znaczenie zatarte, by: mo/e w zwi'zku z cypry--sem – drzewem o wysmuk=ej, sto/kowej koro-nie, li>ciach =uskowatych i kulistych szyszkach,rosn'cym w krajach >r[dziemnomorskich i w Azji;wiecznie zielonym drzewem z rodziny sosen;=ac. cupressus, cypressus, ]pokr. gr. kyparissos\˘ starofranc. cipres, >redniow. ang. cipres, cypres˘ ang. cypress; pol. cyprys;1. C., >w. $–258 A.D., m"czennik, biskup Kar-taginy ]Carthage\, 2. C., 476–546 A.D., franc.prelat ]pra=at\ i pisarz, biskup Toulonu,3. K., episkop Wo=ogdy i Permu, bra= udzia= wsoborze prawos=awnego kleru, 7059, w Rosji.

Cyryl – gr. Kyrillos, p[{no=ac. Cyrillus,ang. Cyril ]pab" 3 s=awiawieckim ]grodzkim\ stosowa-niu alfabetu, zwanego odt'd gra/dank' ¯ gr[d.“Naczertanje” ]kszta=t\ zmieni=y tak/e litery&e ]e - est;\, z ]z`- zemlq\, i ]i - i'e\,n ]`n - naw\, ü ]u - uk\, h ]h` - herv;\,] ]wa - ]a\.W ™ po=. XVIII wieku ]w latach 1750–1800\wprowadzono dwie& ,̀ i nied=ugo potem ë.Reform' 1711 «jus ma=y» ]œ\ zmieni= kszta=t na«ja» ]q\, a reform' 1918 «i» ]π\ zast'pi=o«i kr[tkie» ]j\, odpowiednik pol. «jot, i d=ugie»;w j. ros. i «i», j «i kr[tkie» ]na opak z pol.\&pol. i «i kr[tkie», j «i d=ugie» zwane te/ «jot»&ros. ij ] i-i kr[tkie\ ^ pol. ij ] i kr[tkie-i d=ugie\.Zestaw rosyjskiej ‘azbuki’ reformowany zosta=ponownie dekretem Narodnogo komissar-iata prosve]eniq ]Narodowego Komisariatud(s O>wiaty z 23 ‘dekabra’ 1917, potwierdzonydekretem Rady Narodowych Komisarzy z 10‘oktabra’ 1918\; z zestawu usuni"to 4 litery&≠ ]qt;\, ƒ ]fita\, π ]i\, u ]i'ica\.Gra/danka sk=ada si" z 34 znak[w, w tym 20sp[=g=osek, 11 samog=osek ]a, je, jo, i, j, o, u,y, e, ju, ja\, twardego i mi"kkiego znaku, ale wgRosjan – z 33 znak[w; podw[jn' pisowni" «t»opu>cili& t, † ]33 % 1 ^ 34\. Rosjanie utrzymuj'te/, /e cyrylica sk=ada=a si" z 43 znak[w ]Bolsz.sowieckaja enciklop., t. 22, str. 107\.Twardy znak reprezentowa= niegdy> d{wi"kO, a mi"kki – d{wi"k I, przyczyna interpretacji&Danil=-Dani= czy Dani=o ̆ Dani=owicz,M;stislav-Mistis=aw czy M>cis=aw, bo Polacycz"sto gubi' pierwsze samog=oski ]˚polski

j.\, a Czesi i Bo>niacy w og[le czasem ich niemaj'& hrb, hrst, prs, smrt ^ garb, gar>:, pier>,>mier:.Mimo tak du/ej liczby liter, tak cyrylica jak i gra/-danka z dala s' od perfekcji&znak l reprezentuje ros.-pol. l, =,znak g opisuje d{wi"ki& g, h ˘ Gitler, Golandia,znak f – ph ]Ephraim, Sophija\, f ]Frank\,th ]Theodor,fimiœn-thimian ̄ gr. thymon, ros.tim;qn, pol. tymianek, ang. thyme\,znak v – u, w ]Jewropa ^ Europa\, b ]Awraam,Warwara, Wasilko, Wawilon ̂ Abraham,Barbara, Basilikos, Babilon\,

ja opisywa=em&gr.-celt.-ros. BW&czes.modliteb-na ]kaplica\ – pol. modlitwa, ̊ alfabet.+atwiej jest przeliterowa: na cyrylic", ale w od-wrotn' stron"& z cyrylicy na alfabet =aciwiadectwem kt[re litery gdzie dostawionokt[re wypad=y z pierwotnego szyku. DostawioB, ? ]nic nie reprezentuj'ce\, zmieni=o kolejnoCZ ]90\, wypad=y za> zupe=nie greckie «zie=]6\, «fita» ]9\,«i» ]10\, «ksi» ]60\ i «psi» ]70i «omega» ]800\. Sam alfabet jest Nauk' – jgo u/ywa: i co oznaczaj' jego litery; prosrzecz potrafi' zagmatwa:, tak i w latopisacpierwotna kolejno>:& Z, I, F, J – bez krzty to=kchaos znak[w, ni podobizn', ni przej>ciad{wi"k[w.Bez koncepcji wszystkie znaki zawieraj'ce poczenia& ja, je, ji, ju, i p[{niej dorobiony jo – ka/inny, nie odzwierciedlaj'cy istnienie d{wi"ku

]m[g=by by: w jednolity spos[b wkazany\.Utrudnienia&• zasadniczo r[/ne znaki zwano podobnie& i/e i i/ica, zemlia i zie=o, 4 kroje i nazwy jus[ jus bolszoi, jus bolszoi jotirowannyj, jus ma=y jus ma=yj jotirowannyj,• podw[jne litery B, D, F, G, T, Z, potr[jne JAb∫, ∂d, fƒ, g©, t†, Ωß, í÷≤• pi": r[/nych U& u, ü, ¨, √, æ.Mo/e olbrzymie terytorium by=o przyczyn' pwt[rek – wymy>lali znaki, gdy zapomnieli.Nale/y wyra{nie zaznaczy:, /e cho: cyrylby=a wyj'tkowo nieudacznym zestawem znak

– Rusini na g=ow" pobili Lach[w, o 400 latutrwaleniu swych dziej[w i j"zyka, ̊ polski j.Zbyt wielkie uproszczenie; >wiadectwem p=ytk

wiedzy i nieporozumieniem jednocze>nie jeprzek=ad zestawu wsp[=czesnego rosyjskieliternictwa ]azbuki\ na j. ang. jako Russian Cyri]rosyjska cyrylica\, skoro z cyrylicy zosta=a jednie cz">: po tylu zmianach, a od trzystu lat zwsi" gra/dank' – w j. ang. civic ]grodzka, miejsk¯ =ac. civicus ]˚miasto\; powinno by: RussCivic Font, w odr[/nieniu od cyrylicy u/ywado cel[w cerkiewnych& =ac.-ang. Ecclesiastic]dos=. ksi"gi ko>cielne\.Contemporary Russian font is incorrectly namRussian Cyrillic, Cyrillic, or worse – Soviet Cyrilsince in 1711 alphabet used by Russian Orthdox Church was reformed, modified, simplifieand adapted for civic purposes, named sinceRussianscivic ]grazhdanka ̄ grad ̂ town, city

difference to original Cyrillic used for ecclesiastpurposes. The correct name is Russian Civic Fo¯ Latin civicus ]town, city\.Twist; since Russian Civic Font ]in use sin1711\ is incorrectly called “Cyrillic” – Cyrillic Medieval Ages\ is called Old Cyrillic respectiveresult of misunderstanding, shallow knowledgCyrillic is – and for centuries already has beeold, initial stage, alphabet in its infancy.By using English-like form grazhdanka for ciword, neologism – proof how hard is for Russiaand English-speaking to cross the East-Wefence ]language barrier\ in the modern timeLanguage barrier ˚transliteracja.


16/118



abvgde

ë

'

zi

j

kl

mn

oph

rstu

fx

cw]

=y;`[

q

å D az › a ^ 1b ∫ buki › b`v D vedi › v` ^ 2g © D glagol; › g` ^ 3 d ∂ D dobro › d` ^ 4e D est; › e, pol. } je | ^ 5¥ ¥ • e jotirovannoe › e, pol. } je |≠ ≠ •• qt;, pol. } ie |& lieto, leto ]lato\ ë } jo |

' 'ivete › '`ß ß D• zelo ^ 6Ω D zemlq › z ̀ ^ 7i D i'e › i ^ 8ƒ ƒ D••fita, gr. theta } ph, th | ^ 9

ˆ ̂D••i ]tylko dla liczb& \̂ ^ 10π π •• i › i kratkoe, pol. } j |, czyt. jot

∑ ∑ • ij, K∑evk D kako › ka ^ 20l D l[di › `l ^ 30

mD

myslete › `m

^ 40

n D naw › `n ^ 50˚ ̊ D• ksi ^ 60o D oa › o ^ 70p D pokoi › p ̀ ^ 80h herv; › h` ^ 90

r D rcy › `r ^ 100s D slovo › `s ^ 200t † D tverdo › t` ^ 300ü uk › u, pol. } u | ^ 400u D••i'ica, pol. } u | √ ¨ • uk, } pol. u |æ æ • [s bol;woj, pol. } u |f D fert › `f ^ 500x D xer › xa ^ 600

∆ ∆ D• psi ^ 700\ \ D• omega ^ 800c cy › c` ^ 900w wa] ‘ ]a

= er › tvërdyj znaky ery › y; er; › mqgkij znak ` obrotnoe, pol. } e |[ [, pol. } u | lub } ju |

µ µ

• [s bol;woj jotirovannyj

q œ • [s malyj › q, pol. } ja | ≤ ≤ • [s malyj jotirovannyj › q÷ ≥ • a jotirovannoe › q, pol. } ja |ø ø • ot › o†

D – greckie pismo ustawowe, przepisowe ]25 znak[w\¢ – litery usuni"te z zestawu reform' 1711 ]17 znak[w\¢¢ – litery usuni"te z zestawu reform' 1918 ] 4 znaki\

Klement – ucze< Kiri==a)Konstantina) – wprowadzi=

jakie> usprawnienia do alfa-betu u=o/onego przez Kiri==a.

•

•


17/118



czarn` ]pol.\ ˚czern.Czarne, Morze ]staroros. Pontskoe more,

Aeksenopont, Evksinepont, Hernoe\ – staro/.Pontus Euxinus, morze usytuowane pomi"dzyEurop' i Azj', otoczone rosyjskimi, tureckimi iba=kanin" Kercz ]tur.-tatar.\. Wi"ksze rzeki do<wp=ywaj'ce& Dunaj, Dniestr, Dniepr, Don.

Czechy – cze ]ziemia\ % ch ]ziemia ̄ gr. chthon\;

analogia do wo=. Lachi ]Polacy\ ¯ la ]ziemia\ %ch ]chthon\; ̀ ea; ̊ czer, Bohemia.J"zyk czeski bli/szy jest wo=yr[d“innoj"zycznych” plemion sk=adaj'cych da<Rusi& Czud, Meria, We>, Muroma, Czeremisy,Mordwa, Permianie, Peczera..., itd.w “S=owie o pogibieli Russkoi zemli” wspom-niane& „...burtasy, czeremisy, wiada, i mordwabortniczachu ]sk=adaj' danookichziemia ¯ czer ]ziemia\ % Kasogi ]sko>noocy,Tatarzy\, t=um. od ty=u, gr[d 160 km SE odKijowa, w d[= Dniepru, na zach. jego brzegu;ukrainooki.

Czermny ]ros. Hermnyj\ – ciemno czerwony;knia{ ̊ Wsewo=od Swiatos=awicz Czermny;Siemionko Czermny, Haliczanin, 1227, 1232.bezakonnyi lixπi sem[hko. podobnyilisici. hermnosti radi. ]bez zasad, lichySiemionko, podobny lisowi, z powodu czerm-no>ci – koloru lisa, rudo-czerwonego, bo podpali=most na Dniestrze kt[rym Ru> chcia=a przepra-wi: si" na drugi brzeg rzeki\.poslawas galihane po Danila. hermna-go sem;[n;ka ]pos=ali Haliczanie po Dani="czermnego siemionka\.

czern` ]s=aw.\ – 1. wysoki, 2. wy/, wy/yna, wy-sokie miejsce w terenie, wysoko po=o/one,3. g="boko, gdy pod wod', w przeciwieci z t' sylab' by=y niegdy> grodami&Czerwin, Czersk, Czeczersk, Czernih[w, Czerni-gor, Czern ]na trasie Orel – Tu=a\, Czerniachow,Czernogorodka, Czernin, Czernyj Ostrow n(rz.Boh; ale Czernobyl zdaje si" nie nale/e: do tejgrupy, i mo/e nie nale/y, ̊ Czernobyl;Czarniecka G[ra, Czarnog[ra, g[ry Czarno-

hora w Beskidzie Wschodnim, o najwy/szymszczycie Howerla 2.061 m npm., Czarnk[w ]k[w ^ las\, Czarnolas; Czarna – nazwy kilkurzek, w tym Crna Reka w Macedonii\, CzernajaKalitwa ]prawydop=yw Donu\;a/ trzy Czarne Stawy..., nie na Mazowszu&1. w Dolinie Pi"ciu Staw[w Polskich, 1722 mnpm., powierzchni 12,7 ha, g="b. 50,5 m,2. G'sienicowy, 1620 m, 17,8 ha, g="b. 51 m,3. n(Morskim Okiem, 1580 m, 20,5 ha, 76,4 m.Zawisza Czarny ]wysoki\, z Garbowa, †1428,starosta Spisza; Czarnota ]wielce wysoki\ ¯czarno ]wysoki\ % ta ]wielce\, ̊ wielko>:,Czarnecki ̂ Mo>cicki ̄ mo>: ̂ Wysocki,czarnoksi"/nik ]wysoce uczony w ksi"gach\,

zapewne nast"pnie przerobiony na chodz'cegow czarnym p=aszczu, z ksi"/ycem, jak rzekaBia=owoda ¯ woda jej bia=a, jak mleko;przeciwstawieniem «czarno>ci» jest «biel» ]ni/,nizina, niskie miejsce\ ˘ Leszek Bia=y ]niski\†1227 i Leszek Czarny †1288, Zawisza Czarny,Morze Bia=e ]p=ytkie\ i M. Czarne ]g="bokie\.Wynios=' cz">: Bia=orusi w Íredniowieczu zwa-no Rusi' Czarn', ̊ biel, tarn, wzniesienie.

Czernobyl ]ros.-pol.\ ¯ czerno ]wysoka\ % byl ]zie-mia\; ̊ Suzdal, ziemia;Czernobyl – przez przypadek lub nie – pol.czarnobyl, czyli bylica, =ac. Artemisa vulgaris,tak jak Choszcz[wka k(Warszawy ̄ choszczki]skrzyp\.

Czerw ]herv;\ – larwa, p=[d pszczeli, robak;=ac. larva; la ]ziemia\ ^ cze ]ziemia\ ˘ czerw.

Czerwen ]wo=. Herven= 6739\ – czer ]ziemia\ %wiwierk % czew ̆ Íwierczewski; >wierk% kow ]las\ % ski ˘ Íwierkowski, K ˘ Cz, OE˘ `czew;˚nazwy i nazwiska, las, kow.

czszczju ]s=aw. h][\ – te>ciowi ¯ test;.czterdzie>ci ̄ cztery ̄ czeta ]para\ ¯ arab. wiele&

a\ Arka Noego p=ywa=a w czasie Potopu dni 40,b\ Babilon budowano przez lat 40,c\ ?ydzi w"drowali z Egiptu do Palestyny,

z Moj/eszem, przez dni 40,d\ Ali Baba i 40-tu rozb[jnik[w,e\ Antoni †1072 /y= w wykopanej pieczarze i „w niej-/e skoci wrem. let;Kuzmin, nie>wiadom, znaczenia& „W rezultacie otrzym jemy, /e Antoni do pocz. XII wieku /y= w pieczarz0448-00-157; w ten i podobny spos[b i inni specjali>f\ roku 6560 ...pieczara od Pskowa grodu za 40 popriszcz, a od Litewskiej ziemi 2 popriszcza.g\ c. Jaropo=ka Izas=awicza †1087, wdowa po GlebPeres=awiczu “siedzia=a we wdowstwie 40 lat”,zmar=a 6666 ]1166 r.\, Mazur. ltps 0001-31.1-61,h\ w 1204 rabusie ograbili Nowogr[d z 40-tu kubk[40-tu kadzi czystego z=ota,i\ pod 1248, w rzecz. 1246 Rusini gnali za poganaprzez „mnoga popriszcz i ubito bys kniazi m ̨ }4popryszcze ^ wiorsta w tym przypadku,Rosjanie po rok 1997 ]poz. literatury 0002-05-46zwr[cili na ostanie uwag", nie znaj'c przyczyny& okr"t[w, 40 kubk[w, 40 kadzi z=ota, w>r[d nich A. Meszczerskij – Drewnierusskaja powie>: o wzCargrada fragami w 1204 godu, Moskwa-Leningr1954, tom X.Czterdzie>ci pisane liter' «m» ]m\̨.W S=owach i Pouczeniach Serapiona W=odmierskiego& „To ju/ blisko 40 lat tortur i m"kitd.”, wzi"to dos=ownie, /e rzecz pisana ok. 12]tu/ przed >mierci' Serapiona 1275\, bo up=yn"blisko 40 lat od najazdu Tatar[w 1237;˚siedemdziesi't dwa, i Zwi'zki – nr 1050.

Czud ]s=aw. h[∂;\ – przodkowie Esto, nast"pnibojarzyn kijowski 1068–1083, bratem Tuky;w 1072 “dzier/a” ]w=ada=\ Wyszegrodem, wW. N. Tatyszczewa, w 1083 prowadzi= uk=adHenrichem IV i w"gierskim kr[lem Gez'.0448-00-213 z powo=aniem si" na 0001-01-177i W. N. Tatyszczewa Istoria Rossijskaja, t. 2, str. 94

`czyk ]pol.\ – sk'd, z jakiego grodu, rodu, ziemtermin – bodaj/e – u/ywany przez Krakowia]na Pog[rzu Karpackim\&Jan Luksemburczyk 1331 ̄ Luxemburg, iZygmunt Luksemburczyk ¿1368–1374–1382 kr[l W"gier 1387–†1437; m'/ Marii c. Ludwika Wielkiego ¿1326–1342–†1382,W=adys=aw Opolczyk, 1372–1375–1378,W=adys=aw Warne


18/118



ksi"cia Fedora biskupowi, Mistrzowi i ratma-nom ]radnym\. Jakie wydarz' si" nam rzeczyz biskupem lub Mistrzem, te sami rozstrzy-gniem. Waszym go>ciom ]kupcom\ do nasdroga b"dzie czysta, r[wnie naszym go>ciomczysty przejazd da: macie. 0165-01-120, nr 233W sierpniu 1382 poselstwo Jagie==y zapewnia=oWito=da& ª...a my prawdu dajem, sztoby tobieczisto otjechati wra: }w ra:| swoj', a czej byme/i was by= dobryj koniec.º 0160-00-36

Czysty B[r – sam iglasty lub li>ciasty stary lasna ogromnej po=aci ziemi, nieprzebyty;

58 km E od Wilejki, 31 km SW od Bieholina,71 km N od Miw. Grigorija Deka-polita, “w carstwo” Theophana Ikonoborcy.

Dementios ]˚Mazur. ltpsc Domentij\ – buduj'cy;gr. demein ]budowa:\; OE, ˚polski j.

¢demestik – podkomorzy, rz'dca, szambelan;w Powie>ci wrem. let 1118& ...ide/e est’ dwor Demstikow&ide'e est; dvor= Dem;stikov= ]gdzie jestdzi> dw[r Demestika\.

Demeter ]gr.\ – w gr. mitologii& bogini upraw,owoc[w i ochrony ma=/ewi"ty prawos=awnej cerkwi,2. D., ̄ Jurij Do=goruki †1157.05.15 ̄ W=ad.Monomach †1125 ̄ Wsewo=od †1093,3. D., namiestnik Dani=y Romanowicza]1210–†1264\ w Kijowie, ci"/ko ranny w czasieobl"/enia Kijowa 1240,4. D. ¯ Swiatos=aw ¯ Wsewo=od Bol. Gniezdo,5. D. perejas=awlski ̄ Aleksander Newski †1263¯ Jaros=aw ¯ Wsewo=od Bol. Gniezdo; w=ada=Nowogrodem Wlk. 1259–1263 i 1276–1283,pokonany przez Liwolin i wina, 2. imi" m"skie;


19/118



Mstis=aw /e pos=a z nim Paw=a denisiewiça]denisπeviha\, wo=. ltps 1289 r. ]1288\.ros. Denis, Dionisij ]Denis, Dionisij\.

Denowe 1252 ]germ.-=ac.\ – inna nazwa ˚Jatwy.Der – Wasylko z bratem Dani=' wo=. zdobywaj'

grody 1243& Derevih; Goubin=. i Koboud=.Koudin= gorod≠c;. 6749 ]pod 1241 r.\. G'binDerewicza, gorodec Kudi< – Kode< – Kobuda,22 km E od Kobrynia.

Derestr ]s=aw. Derestr=\ – gr[d n(Dunajem,dzi> Silistra ]ang.-pol.\, Dorostol ]ros.\, Drestr,˚Fefel ̄ gr. Theophilos.

derewa ]s=aw. dereva\ – Drewlanie, plemi" wp=d. zlewni rz. Prype:;¯ drewo ]staro/yt\ ̄ rawa, raw, rew, row ]las;/yt, /ywica\ ¯ awa, aw, owa ]woda\ ˘ krew,drewno, brewiono;Paderewski ]ziemi Drewlan syn\ ¯ pa ]syn\ %derew % ski ]˚t=um. od ty=u, ziemia\,odno>nie «derewa» ̊ Iskorostewi"cenie si";=ac. devotus ̆ ang. devotion; w nazwach lit. bog[wi b[stw. Litewska Dziewa=ta.

Dietrich ]germ.\ – wytrych; imiona Krzy/ak[w&Dietrich z Liedelau 1275–1284, komtur Saml.;Dietrich z Elner 1304–1307, rycerz z bratem;Dietrich z Altenburga 1307.

Dimitrij ]Dmitr=, Dmπtrπj, Dm≠tre/i, Dmitrej,

Dmitre, Dmitrii, Dmitr≠i, Dmitr≠π,Dmitrπj, Domitrei, Dmitr(ej, ros. Dimitrπj\

– imi" >wi"tego, liczne imiona kniazi[w.Diogen ]s=aw. Diogen\ ¯ gr. Diogenes;

1. grecki filozof 412$–323 B.C.2. Roman Diogenes, bizant. imperator,3. Leon Diogenewicz, /y= 1116, zi": W=adimiraMonomacha †1125.

Diokletian ]s=aw. Dioklitian\ – por[d;=ac. Diocletianus; Gaius Aurelius Valerius Dio-cletianus, o przydomku Jovius, 245–†313 A.D.,rodem z Dalmacji, wyniesiony 284 A.D. przezarmi" do godno>ci imperatora, w 286 A.D. po-kona= Carinusa w M≥sii, z powodu zagro/eniaRzymu z zewn'trz, zmuszony by= dzieli: w=adz"z M. Aureliusem Valeriusem Maximianem, a

w 292 A.D., gdy C. Galerius i ConstantinusChlorus stali si" na tyle mocnymi, by si"gn': pow=adz" – Imperium Rzymu zosta=o podzielone nacztery cz">ci, z kt[rych Diokletian administrowa=Thracj" ]Tracj"\, Egipt, Syri" ]dzisiejszy Libani Palestyn"\ i Azj" Mniejsz' ]Bithyni", Pontus,Armeni", Galati", Kappadoki", i Kiliki"\.W 305 A.D., w porozumieniu z Maximianem,zostawi= godno>: imperatora Nikodemii; w sta-nie spoczynku /y= w Salona, w Dalmacji, gdzieuprawia= ogrody, a/ do >mierci, 313 A.D.W ostatnim okresie nam[wiono go do prze>lado-wania chrze>cijan, ̊ Rodostol.

Diomid ]˚Mazur. ltpsc Diomid\ – Diomed;gr. dia` ]poprzez\, mid, med ]kilka znaczerodek\˘ medianus ̆ ang. median; ang. middle ]>rodek,po=owa\ ̄ >redniow. ang. i anglosas. middel, pokr.germ. mittel ]¯ goth. ¯ gr.$\.

Dionisij ]s=aw. Dionisπi\ ¯ gr. Dionysos ]bo/ekwegetacji i wina\, odpowiednik rzymskiego Bak-chusa ]=ac. Bacchus\ ̆ Dionysius, Dionysia;archimadryta we W=odzimierzu na Kla{mie, 1239.

Divane ]germ.\ – Pomeza i stacja kolej. na Roztoczu;Wysoki ̊ K't, w przeciwiemyzupe=n' wiar", pop=yn"li>my do Christmemla}Gelgaudyszki, J.D.| i ch"tnie przybyliby>my doDobies, gdyby tam doj>: mo/na by=o statkom dlap=ytko>ci wody, co sam wiesz dobrze i widzia=tw[j brat Skirgal.º 0165-01-243, N. 486W miejscu tym by=a p=ycizna, grz"z=y na niejstatki krzy/ackie. By: mo/e, w tym miejscuutkn'= olbrzymi statek zbudowany przez Niem-c[w, i spalony przez Surmina, 1313, bez nazwy&ªDaleko wi"cej obiecywa= sobie komtur Ragnety,Werner z Urselen, od olbrzymiego umy>lniezbudowanego statku wojennego, kt[ry z wiel'innemi wicinami pos=a= by= w g[r" Niemna, nazdobycie zamku poga, pol. nigdy\;1. D. Maria, ur. po 1012, zm. 1087, c. W=adimiraWlk. †1015, wlk. kniazia Kijowa, /ona KazimierzaOdnowiciela ¿1016–†1087,2. D. Ludgarda, ur. 1129, zm. po 1147, c. Boles=awaKrzywoustego ¿1085–†1138 i Wierchus=awy ]c[rkiWsewo=oda, kniazia nowogr.\.

Dobrynia ]ros. Dobrynq\ – dobrodziej ¯ dobry %¯ nia ̄ ̀ dnia, `dziearcybiskup Nowogrodu Wlk., pocz. XIII w.,3. D. }o przydomku| Z=atyj Pojas ]Z=oty Paswaleczny wojewoda Konstantina Rostowskiew boju nad rz. Gda, 6725, ˚styl.

Do=gorukij ]ros. Dolgorukij\ – D=ugor"ki ¯do=go ]d=ugo\ % rukij ]r"ki\, przydomek& Jurijok. 1090–†1157.05.15, knia{ rostowsko-suzdski ̄ W=adimir Monomach 1053–†1125.05.1ang. long-handed.

rz. Don ]s=aw.\ – wielka woda ]d % on\; gr. TanaiDoriment ]˚Mazur. ltpsc Doriment\ – obdarzon

umys=em, intelektem; gr. doron ]dar\ % =ac. memetis ]umys=, ang. mind\ ̆ mentalis ]umys=owD., m"czennik chrze>cijawiepostawionego Cho=ma\ “mir dajuszczi” ]z ofepokoju\. Tre>: zawartego przymierza – pomy=kwo – wpisana pod 1215 r. 0001-02-735Posta: – zaczerpni"ta z Ipat. ltpsi pisanej 142sta=a si" jedn' z dwu g=[wnych os[b, przyby=yna Litw" wkr[tce po cesarzu Neronie, gdy uchodcy szukali schronienia i spokojnego /ycia spalonym Rzymie, ̊ spisoki “od Palemona”.Drug' postaci' by= Palemon, “krewny Neronkt[ry – w mej opinii – jest nikim innym, tylrycerzem Alemanem, /yj'cym ok. 1254, wsp[=cze>nie Dowsprungowi.W najstarszych egzemplarzach Latopisca LitDowsprunga jeszcze nie ma, Palemon tylkDowsprung – towarzysz Palemona – p[{ndopisany, a Zywibund mia= by: jego synem


20/118

Obja>nienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownikaWojciecha Koja=owicza-Wijuka kosmetycznapoprawka – wnukiem, przyby=ym na Litw" zanajazdu Hun[w na Rzym ]w X-tym wieku\,nast"pcy ponumeruj' Zywibund[w& Zywibund¡ i Zywibund ™, itd.Na pochodzenie od Dowsprunga powo=ywa=osi" szereg rod[w. J[zef Wolff, 1895 ]poz. lit.1235\, Niemiec z pochodzenia, nie znaj'cytre>ci latopis[w, potraktowa= Dowsprunga zanieistniej'cego& ª...Gedrojcowie maj' pochodzi:od mitycznego Dowszprunga, kt[ry z Palemonemprzybywszy w X-tym wieku na Litw", sta= si"

protoplast' dynstyi z czasem panuj'cej.º˚Wolff nr 1620.

do/a ]pol.\ – naczelnik pa:n(Dnieprem, 54°34* N, 30°42* E,21 km E od Orszy, 90 km W od Smole komu>.Lit. Girdutta ]por. dutten\.

dutten ]holend.\ – drzema:, drzemka, zdrzemn':si"; germ.-ang. `en. Lit. Girdutta.

dvina ]isl.\ – zanika:, zmniejsza: si",prze(u-stawa:, sko:,3. obszerny dom mieszkalny w du/ym maj'tkuziemskim, dawniej w=asno>: dziedzica,4. na dw[r, podw[rko ]plac w obr"bie zagrody,ko=o domu; niebroniona posiad=o>: feuda=a pozagrodem – jak uprzednio\,

5. rz'd danego kraju;=ac. cors, cortis ˘ starofranc. i >redniow. ang. curt,cort ˘ ang. court, o znaczeniach&1. dw[r, dziedziniec, plac,2. izba s'dowa, s'd ]court of law, w wolnymt=umaczeniu& w ramach prawa, zasad nakre>-lonych prawem; budynek s'du\, pa=ac,3. sala, hala, sport.& boisko, kort ]tenisowy\,4. zaleca: si" ]do kogo>\, zabiega: ]o co>\;istnieje jaki> zwi'zek s=owotw. dw[r dwa&dw[r wt[r ¯ dwa, dw wt, TD, Ø ^ Acourt quart` ]w rodzaju& cztero`\ ˘ quarter]:wier:, czwarta cz">:, kwadrans, kwadra ksi"-/yca; ¯ =ac. quadr`\, quadr` ]czworo`\ ̆ qu-adruple ]poczw[rny, czterokrotny\, quadrangle,quadrant, quadrate, quadra, quadrille, i inne,

dr rt ]analogia do dw wt\, OA,«dw[r» w zwi'zku znaczeniowym z «court»,a s=owotw[rczym z «wt[r» ]zas[b liter; TD\,a «wt[r» w zwi'zku z «quar t`, quadr`» ]cztero`¯ cztery ^ dwie pary ¯ czeta ^ para\,i st'd «court» odnosi si" do dworu jak i ogro-dzonego placu, boiska, czworoboku, rzeczyuj"tej w ramy.Nieco zawik=ana logika.

Dymitr ]s=aw.-ros.\ ˚Demeter.dynga ]szw.\ – naw[z, mierzwa. Kuro


21/118

z /ycia spo=ecze: zbior[w, p=acony przez

ludno>: w naturze, p[{niej w pieni'dzach,2\ cerkiew dziesi"cinna >redniowiecznej Rosji irosyjska miara powierzchni ziemi ̀ 1,1 ha;¯ dziesi": ̄ desno ]prawo\.Wg ba=amutnego ˚Mazurinskiego letopisca,cerkiew dziesi"cinna od p=aconej dziesi"cinynarzuconej poddanym przez W=odzimierza Wlk.†1015 pod gro{b' srogich kl'tw. 0001-31.1-47 Wletopiscu wydarzenie ustanowienia cerkwi dzie-si"cinnej przesuni"te wstecz o ok. 150 lat.Dziesi"cinna cerkiew za=o/ona przez AndrejaBogolubskiego ¿`1111–1057–†1175.06.28,kt[ry ª...da= cerkwi mnogo imienia ]wiele mienia\i swobody kuplenia ]handlu\ z danin', i wsie=utczija ]lepsze – zamo/niejsze\, i diesjatoe wstadech swoich i torg desjatoj ]i dziesi"cin" w

stad=ach swoich i targowe – dziesi't' }cz">:|\.º0001.31.1-61 Dlatego cerkiewny kler okre>li= goBogolubskim – lubi'cym Boga; lubia= kler, zna-czy& kler bli/ej Boga, w imieniu Boga przemawiai cuda czyni.

Dziewa=ta ]pol.\ – litewski gr[d W od rz. Íwi"ta]lit. Szwekszna\;¯ germ. walten ]rz'dzi:, rozporz'dza:\,ros. gospodstwowa: ]nad czym> lub kim>\,uprawljat’, franc. gouverner, regner,ang. to govern.

e – woda. wody, germ. Wasser, ang. water,anglosas. w≤ter; germ. See, holend. zee, anglosas. s≤, >redniow. ang. se, see, ang. sea; s=aw. nazwygeogr. ̀ sze, more ]morze\;tak/e ̊ a, AE, i powietrze ]gr. aer\.

Edessa ]wo=. Edessa\ – staro/ytne miasto wMezopotamii, na miejscu dzisiejszego Urfa,w Turcji; ok 75 km E od Eufratu, 350 km E odTarsus; OdessaEdessa OE.

Edward ]ang.\ – stra/nik i obrolno>ci i szcz">liwo>ci;goth. audags ]szcz">cie\ ˘ anglosas. ead ]dob-robyt, pomy>lno>:, szcz">liwo>:\ ̆ Edgar;ead ]dobrobyt\ ˘ Eadweard, Eadward ˘ ang. Edward, franc. Edouard, niem. Eduard, ital. i hiszp. Eduardo, skand. Edvard, pol. Edward,ros. ~duard-Eduard.

Edywid ]wo=. ´divid=\ – Litwin, synowiec Min-douga, /y= 1250–1252, 0001-02-816, 822

Efrem ]ros. Efrem\ ̊ Ephraim.Efez ]s=aw. mitropolita efeskπi\ – Ephesus,

staro/. miasto Lydia ]pol. Lidia\ w Azji Mniejszej, jedno z 12 miast jocia doMorza Egejskiego;Aposto= Pawe= odwiedzi= gr[d i za=o/y= tamko>ci[=; dzi> miejsce opuszczone, w pobli/ubiedna wioska Aiasoluk;˚Neophyte, metropolita Efezu, 6622 ]1114\.

Effimij ]˚Mazur. ltpsc Effimij, Effimej\ –kobiecy, posiadaj'cy cechy kobiet& s=abo>:,delikatno>:;=ac. ex % femina ̆ effeminare ̆ effeminatus;ojciec Effemij Wielki †5965 ]ok. 465 A.D.\;termin mieszany z ̊ Eufemij ]dobry omen\, po-przez s=aw. liter" V ]W ̂ U, V, F\ i imi" /enienia nazw i termin[w, pocz'tek S=ownika


i dzi> istniej' odpowiedniki m"sko-/eredniow. ang. ook.Lit. Eiksi, Eiksza; wo=. Eikowicz 1245.Eikowicz ]wo=. ~ikovih\ – pol. D'bkowski;Dmitrej Eikowicz, bojarzyn Dani=y wo=. †1264,kt[remu Dani=o powierzy= 1245 gr[d Kij[w }u-przednio| Jaros=awa otrutego w Ordzie, 1245;

Eikowicz – dzi>& Eik % ]patronim\ `owicz, lubEik¶o % wicz, ale w[wczas& Eikow % wicz ¯ eik]d'b\ % kow ]las\ % wicz, czyli las d"bowy, pol. D'bk[w ̆ D'bkowski, ̊ kow, las, rawa.

Eirikr ]skand.\ – honorowy, szanowny, czcigodnyprawy w=adca; staronord. Eirikr, pol. Eryk, ang. Eric ¯ ehre ]honor\ % rikr ̄ =ac. rex;Erik Thorvaldsson ]Rudy\, X wiek ]ur. ok. 950A.D.\, ok. 963 A.D. wyjecha= z rodzin' do Gren-landii; uwa/any za norweskiego /eglarza ]na-wigatora\, odkrywc" i kolonizarora Grenlandii,z b="dem, bo papie/ wyda= bull" papiesk' 835dotycz'c' osiedli chrze>cijaciuDniepra, na Bia=obrze/u, ani oko=o >w. Elfera.Logicznie, od uj>cia Dniepru w g[r"&uj>cie Dniepru ̆ Bia=obrze/e ̆ >w. Elfer.• roku 6479 ]971\, o powrocie Swiatos=awa na

Ru> =odziami, po Dnieprze& ...Us=yszawszy Peczengi zast'pili porogi, i przyszed= Swias=aw ku porogom, lecz nie m[g= ich przej>zimowa= wi"c w Bia=obrze/u.Logicznie, Bia=obrze/e poni/ej porog[w.s=aw. ou st̨go ´l;fer;≥ – Rosjanie s'dz'/e by=a to – najwyra{niej – wyspa Bereza<]Berezan;\ w pobli/u uj>cia Dniepru, zmieniajnazw" na Eferiq-Eferija ̄ Eferij.

Eleuferij ]s=aw. Eleuf≠r;i, Elefer;\ – posenowogrodzki 1256, E. Sbys=awicz 1267.

Elisabeth ]hebr. elißeba\ – B[g jest ]m'\ przysi

g'; =ac. Elisabeth, ros. Elizaweta ]Petrown1741÷1762, c. Piotra Wielkiego 1709÷1762\wo=. ltps. al;'b≠ta, w Ipat. ltpsi z 1428(32&Al';bit= 6715 ]pod 1207 r., rzecz. 1208\

Elpedepher ]˚Mazur. ltpsc El;pidifor\ –noszony stop' Boga ]˚t=um. od ty=u\;hebr. El ]B[g\ % gr. pede ]stopa\ % pher ]nosi:

E=k ]pol.\ – strza=; do wody; ¯ e= ]woda\ % k ]doEmlian ]˚Mazur. ltpsc Emelian\ – m"ski odpo-

wiednik /e


22/118



3. Eremij Glebowicz, wojewoda Wsewo=oda, za-bity w bitwie z Tatarami u Ko=omny, pocz. 1237.Erm` ]s=aw.\ ¯ gr. eremos ˘ s=aw. Ermej, Ermila,Ermogen, Ermokrat, Ermolai, Ermipp.

Erma ]˚Mazur. ltpsc Erma\ – rzeka w zachodniejBu=garii i p=d.-wsch. Jugos=awii ]Serbii\,d=ug. 72 km, zwana tak/e Jerma;wymieniona pod 5759, /e w Tracji ¯ Thrakia.

Ernst ]germ.\ – dos=. rezolutny /o=nierz, woj;starogerm. wy/yn Ernust, Ernost, ang. Ernest, ital. ihiszp. Ernesto; Ernst z Ratzenburga 1272.

Estonia ̄ esten ]wsch[d\, OE, germ. osten,>redniow. ang. esten ̆ est ̆ east; anglosas. east,eastan; ̊ ostr, ̀ nia, wielko>:;gr. chthton ]ziemia, l'd, grunt\ ̆ ton ]autochthon,Eston\ ̆ Estonia, t=um. na j. >redniow. =ac. Estlandiai tak w 1254 r. 0165-01-86, N. 142.W 7065 imperator car i wielki knia{ ca=ej Rosji

– Iwan Wasilewicz, wys=a= wielk' si=" przeciwNiemcom, ªci szed=wszy, wojowali ziemi" nie-mieck' od litewskiej granicy do morza i do Rygi idalej, a/ do Ko=ywania ]Tallina\. I ludzi niemiec-kich przeciw im “stawszych” ]opieraj'cych si",stawiaj'cych op[r\ w licznych miejscach pobili, i/ywych niezliczon' liczb" do niewoli wzi"li, i koniniemieckich i wszelkiego dobytku przechwycili, igr[dek Koster wzi"li ]zdobyli\. Z wielu grod[w&Alust, Korslow, Babin, Jurjew, Rakobor, Muka,

Kongud, Laus, Rugodiw, Askilus, u wszystkichtych grod[w “posady” ]podgrodzia\ popalili, wsiei w=o>cie pograbili, ludzi pobili i “plenisza” ]wzi"lido niewoli\. 0001-31.1-134

Eucharystia ¯ gr. Eucharist ]wdzi"czno>:\ ̄¯ eu % charizesthai ]ukaza: =ask"\ ¯ charis ]=aska,wdzi"czno>:\; p[{no=ac. eucharistia ˘ >redniow. franc. euchariste ˘ >redniow. ang. eukarist. Komu-nia w wierze chrze>cijawiatopogl'd\ ¯ dokein ]my>le:\;ros. Evdokiq-Ewdokija;1. E., m"czennica chrze>c. 5792 ]292 A.D.\.2. Eudoxia – /ona bizantyjskiego imperatoraArkadiusa ]377–†408\,3. E. ̄ Izas=aw, wlk. knia{ kijowski †1154,/ona Mieszka Starego 1126–†1202,4. E. ur. 1222, zm. po 1238 ¯ Konrad Maz.]urodzonego 1187(88, zabitego 1247.08.31\,5. E., wielka kniagini ]/ona kogo$\, wspomnia-na w Mazur. ltpscu pod 6713, le/'ca w>r[dinnych nie/yj'cych, ̊ kniagini.6. staroros. Evdokπa Dimitrπevna –w zakonie& Efrosinπq-Efrosinija, c[rka wlk. kn.Suzdalskiego – Dimitrija Konstantynowicza, /onawlk. kn. ̊ Dimitrija Ioannowicza Dow. g[ryAthon, w Grecji, kt[ry roku 7069, w “nojabrze”przyby= do Moskwy, wraz z innymi duchownymi,tak/e& ̊ Emelian ̄ Emelia; Parthenej ]dziewica\.

Eufrosinia ]s=aw. Evfrosinia\ ¯ gr. euphrasia ¯

euphrasein ]radosne okrzyki, oklaski; rado>:;samopoczucie; jedzenie, dobry posi=ek\ ¯ eu]dobry\ % phren ]umys=, rozum, >wiadomo>:;pami":; zdanie, opinia; sk=onno>:, ochota,zamiar\ ̆ gr., =ac. i ang. Euphrosyne;1. E. ̄ Mstis=aw z Kijowa 1125 ÷1131 ̄ W=adimirMonomach ¿1053–†1125 ]Mstis=aw, pradziadkniazia wo=y:.

Eugenios ]˚Mazur. ltpsc Evgenij\ – dobrze uro-dzony;gr. eugenes ̆ Eugenios ̆ =ac. Eugenius ̆franc. Eugene ˘ ang. Eugene; pol. Eugeniusz.

Euksinopont ]˚Mazur. ltpsc Evksinopont\ –Morze Czarne; Pont, Euksenopont EI,˚Aeksenopont, Cherso< ¯ gr. chersonesos –nazwy greckiego pochodzenia.

Eulampij(a ]˚Mazur. ltpsc Evlampij, Evlampiœ\ – dobrze o>wiecon-y(a;gr. eu ]dobrze\ % lampein ]>wieci

551 doc jd-litwa, excrpt#11_p613-730

Documents