การจำแนกเขตเพื่อการจัดการทางธรณีวิทยาและทรัพยากรธรณีจังหวัดสกลนคร...

การจำแนกเขตเพอการจดการดานธรณวทยาและทรพยากรธรณ

จงหวดสกลนครคำขวญประจำจงหวดสกลนคร

กรมทรพยากรธรณ

เลขท 75/10 ถนนพระรามท 6 เขตราชเทว กรงเทพมหานคร 10400

โทรศพท 0-2621-9816 โทรสาร 0-2621-9820

http://www.dmr.go.thกรมทรพยากรธรณ

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

“พระธาตเชงชมคบาน พระตำหนกภพานคเมองงามลอเลองหนองหาร แลตระการปราสาทผง

สวยสดซงสาวภไท ถนมนในพทธธรรม” อ.อากาศอำนวย

การจำแนกเขตเพอการจดการดานธรณ

วทยาและทรพยากรธรณ

จงหวดสกลนคร

อ.บานมวง

อ.คำตากลา

อ.วานรนวาส

อ.เจรญศลป

อ.สวางแดนดน

อ.สองดาว

อ.วารชภม อ.นคมนำอน

อ.กดบาก

อ.ภพาน

อ.เตางอย

อ.เมองสกลนคร

อ.โพนนาแกว

อ.กสมาลย

อ.โคกศรสพรรณ

อ.พรรณานคมอ.พงโคน

I

การจาแนกเขตเพอการจดการดานธรณวทยา และทรพยากรธรณจงหวดสกลนคร

กรมทรพยากรธรณ กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

บรหารจดการดานธรณวทยาและทรพยากรธรณโดยการมสวนรวมของประชาชนเพอประโยชนสขแกสงคมโดยรวม

I

การจาแนกเขตเพอการจดการดานธรณวทยาและทรพยากรธรณ จงหวดสกลนคร

II

การจาแนกเขตเพอการจดการดานธรณวทยาและทรพยากรธรณ จงหวดสกลนคร ปงบประมาณ 2555 พมพครงท 1 500 เลม จดพมพโดย กรมทรพยากรธรณ กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม เลขท 75/10 ถนนพระราม 6 แขวงทงพญาไท

เขตราชเทว กรงเทพฯ 10400 โทรศพท 0-2621-9816 โทรสาร 0-2621-9820-21 http://www.dmr.go.th

ขอมลทางบรรณานกรม

กรมทรพยากรธรณ. 2555. การจาแนกเขตเพอการจดการดานธรณวทยาและทรพยากรธรณ จงหวดสกลนคร. กรงเทพฯ: 131 หนา 1. ธรณวทยา 2. ทรพยากรธรณ 3. การจาแนกเขต

พมพท บรษท ออนปา จากด

เลขท 111/1 อาคารนวศร ถนนพระรามท 3 แขวงบางคอแหลม เขตบางคอแหลม กรงเทพฯ 10120 โทรศพท 0-2689-2888 โทรสาร 0-2689-2444


II


III

คานา การจาแนกเขตเพอการจดการดานธรณวทยาและทรพยากรธรณรายจงหวด เปนกจกรรม

ทไดดาเนนการแลวเสรจจานวน 51 จงหวด ในชวงปงบประมาณ พ.ศ. 2549 ถง พ.ศ. 2554 สาหรบปงบประมาณ พ.ศ. 2555 ไดดาเนนการในพนท 4 จงหวด ไดแก จงหวดกาแพงเพชร สกลนคร นครพนม และมกดาหาร

กจกรรมนดาเนนการภายใตแผนปฏบตราชการ 4 ป (พ.ศ. 2548-2551 และ พ.ศ. 2552-2555) ของกรมทรพยากรธรณ ในประเดนยทธศาสตรการอนรกษและจดการการใชประโยชนทรพยากรธรณเปนไปอยางสมดลและสอดคลองกบแนวทางการพฒนาทยงยน โดยมวตถประสงคทสาคญสาคญ 3 ประการ คอ ประการทหนงเพอจาแนกเขตทรพยากรธรณ เปนเขตสงวน อนรกษ และพฒนาใชประโยชน พรอมจดลาดบความสาคญของแหลงแร ประการทสองเพอกาหนดมาตรการหรอแนวทางการบรหารจดการทรพยากรธรณใหสอดคลองกบศกยภาพและความตองการของทองถน โดยกระบวนการมสวนรวมของผมสวนไดเสยทเกยวของทกภาคสวนในทองถน และประการสดทายเพอเผยแพรขอมลใหแกหนวยงานทเกยวของนาไปใชประโยชน ในการวางแผนพฒนาทรพยากรธรณ ตลอดจนเปนการเสรมสรางองคความรใหแกประชาชนทกภาคสวนทงระดบทองถนและระดบประเทศ การจาแนกเขตทรพยากรธรณดาเนนการโดยใชขอมลดานธรณวทยาและทรพยากรธรณของแตละจงหวด ไดแก ลกษณะธรณวทยา ทรพยากรแร แหลงธรณวทยา และพนทเสยงตอธรณพบตภย มาพจารณารวมกบขอจากดทางกฎหมายทเกยวของกบการใชประโยชนทดน วเคราะหและจาแนกเขตทรพยากรธรณ และเสนอแนวทางการบรหารจดการทสอดคลองกบสภาพทางเศรษฐกจ สงคม สงแวดลอม และวถชวตของชมชนทองถน กรมทรพยากรธรณ ขอขอบคณหนวยงานทงภาครฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชน ทชวยอนเคราะหขอมลตาง ๆ ตลอดจนใหขอคดเหนและขอเสนอแนะทเปนประโยชนตอการดาเนนงาน และหวงเปนอยางยงวาผลการดาเนนงานจาแนกเขตเพอการจดการดานธรณวทยาและทรพยากรธรณรายจงหวด จะสามารถนาไปประยกตใชในการวางแผนและการจดการทรพยากรธรณเชงพนทของจงหวด กลมจงหวด และประเทศตอไป

กรมทรพยากรธรณ สงหาคม 2555


III


IV

สารบญ คานา ............................................................................................................................................................ III สารบญ ....................................................................................................................................................... IV สารบญรป .................................................................................................................................................. VI สารบญตาราง ............................................................................................................................................ VII บทท 1 กรอบแนวคดในการจาแนกเขตเพอการจดการดานธรณวทยาและทรพยากรธรณ......................... 1 1.1 ความหมายและความสาคญของธรณวทยาและทรพยากรธรณ .............................................. 1 1.2 กรอบแนวคดในการจาแนกเขตเพอการจดการดานธรณวทยาและทรพยากรธรณ ................ 2

1.2.1 หลกการและเหตผล ..................................................................................................... 2 1.2.2 วตถประสงค ................................................................................................................ 2 1.2.3 แนวทางการดาเนนงาน ............................................................................................... 2 1.2.4 ผลทคาดวาจะไดรบ ..................................................................................................... 3

บทท 2 ขอมลพนฐาน ................................................................................................................................... 4 2.1 ประวตความเปนมา ................................................................................................................ 4 2.2 ลกษณะทางภมศาสตร ............................................................................................................ 4

2.2.1 ขนาดและทตง ............................................................................................................. 4 2.2.2 ภมประเทศ .................................................................................................................. 4 2.2.3 ภมอากาศ .................................................................................................................... 5 2.2.4 การคมนาคม ................................................................................................................ 5

2.3 สภาพเศรษฐกจและสงคม ...................................................................................................... 5 2.3.1 การปกครอง ................................................................................................................ 5 2.3.2 ประชากรและอาชพ .................................................................................................... 5 2.3.3 เศรษฐกจ ..................................................................................................................... 7 2.3.4 วฒนธรรม เทศกาล และงานประเพณ ......................................................................... 7 2.3.5 สถานททองเทยว ......................................................................................................... 7

2.4 แนวคดในการจดการทรพยากรธรรมชาตภายใตยทธศาสตรของจงหวดสกลนคร และกลมจงหวดภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน 2 .............................................................. 8 บทท 3 ธรณวทยา .......................................................................................................................................... 9 3.1 ธรณวทยากายภาพหรอวทยาหน .............................................................................................. 9 3.1.1 หมวดหนภกระดง ........................................................................................................... 9 3.1.2 หมวดหนพระวหาร ...................................................................................................... 12 3.1.3 หมวดหนเสาขว ........................................................................................................... 13 3.1.4 หมวดหนภพาน ........................................................................................................... 17 3.1.5 หมวดหนโคกกรวด ...................................................................................................... 19 3.1.6 หมวดหนมหาสารคาม ................................................................................................. 20 3.1.7 หมวดหนภทอก ........................................................................................................... 22 3.1.8 ตะกอนรวนยคควอเทอรนาร ....................................................................................... 24 3.2 ธรณวทยาโครงสราง .............................................................................................................. 25 3.3 ธรณวทยาประวต ................................................................................................................... 27


IV


V บทท 4 ธรณพบตภย ................................................................................................................................... 28 4.1 ดนถลม ................................................................................................................................... 28 4.2 แผนดนไหว ............................................................................................................................. 30 4.3 หลมยบ ................................................................................................................................... 32 4.4 ตลงทรดตว ............................................................................................................................. 32 บทท 5 แหลงธรณวทยา .............................................................................................................................. 37 5.1 แหลงธรณวทยาทเปนเอกลกษณและโดดเดน ........................................................................ 37

5.1.1 แหลงธรณสณฐานประเภทนาตก................................................................................. 37 5.1.2 แหลงธรณสณฐานประเภทหนอง บง ........................................................................... 42

5.2 แนวทางและมาตรการในการบรหารจดการแหลงธรณวทยา ................................................. 44 บทท 6 ทรพยากรแร ................................................................................................................................... 45 6.1 การแบงประเภทพนททรพยากรแร ........................................................................................ 45 6.2 การประเมนปรมาณทรพยากรแรในพนทแหลงแร ................................................................. 45 6.3 ทรพยากรแรของจงหวดสกลนคร ........................................................................................... 45

6.3.1 กลมแรเพอการพฒนาสาธารณปโภคพนฐานและโครงการขนาดใหญของรฐ .............. 46 6.3.2 กลมแรเพอสนบสนนเศรษฐกจและอตสาหกรรม ........................................................ 51 6.3.3 กลมแรเพอการเกษตร ................................................................................................. 57

6.4 การจดลาดบความสาคญของแหลงแร .................................................................................... 61 บทท 7 การจาแนกเขตทรพยากรแร และมาตรการหรอแนวทางการบรหารจดการ ................................... 66 7.1 หลกเกณฑและปจจยทใชในการจาแนกเขตทรพยากรแร ....................................................... 66 7.2 ผลการจาแนกเขตทรพยากรแร .............................................................................................. 68

7.2.1 เขตสงวนทรพยากรแร ................................................................................................. 72 7.2.2 เขตอนรกษทรพยากรแร .............................................................................................. 75 7.2.3 เขตพฒนาทรพยากรแร ............................................................................................... 79

7.3 ปจจยเพมเตมในการพฒนาใชประโยชนแหลงแร ................................................................... 84 7.4 มาตรการ หรอแนวทางการบรหารจดการทรพยากรแรในแตละเขต ...................................... 85

7.4.1 เขตสงวนทรพยากรแร ................................................................................................. 85 7.4.2 เขตอนรกษทรพยากรแร .............................................................................................. 85 7.4.3 เขตพฒนาทรพยากรแร ............................................................................................... 86

บทท 8 ขอเสนอแนวทางการบรหารจดการทรพยากรธรณจงหวดสกลนคร ............................................... 87 8.1 แนวทางการบรหารจดการทรพยากรแรจงหวดสกลนคร ....................................................... 87

8.1.1 กลมแรเพอการพฒนาสาธารณปโภคพนฐานและโครงการขนาดใหญของรฐ .............. 87 8.1.2 กลมแรเพอสนบสนนเศรษฐกจและอตสาหกรรม ........................................................ 88 8.1.3 กลมแรเพอการเกษตร ................................................................................................. 89

8.2 แนวทางการบรหารจดการแหลงธรณวทยาจงหวดสกลนคร .................................................. 90 8.3 ขอเสนอแนวทางการบรหารจดการดานธรณวทยาและทรพยากรธรณเชงพนท แหลงซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอ อาเภอโคกศรสพรรณ จงหวดสกลนคร ........... 92 เอกสารอางอง ............................................................................................................................................ 104


V


VI

ภาคผนวก .................................................................................................................................................. 105 ภาคผนวก ก ขอมลสถานภาพทรพยากรแรของประเทศไทย ................................................... 106 ภาคผนวก ข ดนเคมในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ .................................................................... 109 ภาคผนวก ค ศกยภาพปโตรเลยมของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ .............................................. 114 ภาคผนวก ง ซากดกดาบรรพไดโนเสารทพบในประเทศไทย ................................................... 118

สารบญรป รปท 2-1 แผนทภมประเทศและเขตการปกครองของจงหวดสกลนคร ....................................................... 6 รปท 3-1 แผนทธรณวทยาจงหวดสกลนคร และคาอธบายแผนท ........................................................... 10 รปท 3-2 ลกษณะของหมวดภกระดง ยคจแรสซก บรเวณรมถนนทางหลวงหมายเลข 227 ................... 12 รปท 3-3 ลกษณะของหมวดหนพระวหาร ยคจแรสซก-ครเทเชยส ทโผลปรากฏบรเวณเทอกเขาภพาน ...... 14 รปท 3-4 ลกษณะของหมวดหนเสาขว ยคครเทเชยส ทโผลปรากฏบรเวณตาง ๆ ในจงหวดสกลนคร .... 16 รปท 3-5 กระดกไดโนเสารทพบในหมวดหนเสาขวในบรเวณตาง ๆ ของจงหวดสกลนคร ...................... 17 รปท 3-6 ลกษณะของหมวดหนภพาน ยคครเทเชยส ทโผลปรากฏบรเวณตาง ๆ เหนอเขอนนาอน ...... 18 รปท 3-7 ลกษณะหนโผลปรากฎของหมวดหนโคกกรวด ยคครเทเชยส บรเวณสถาบนวจย และฝกอบรมการเกษตรสกลนคร ตาบลแร อาเภอพงโคน จงหวดสกลนคร ............................ 20 รปท 3-8 ลกษณะของหมวดหนมหาสารคาม ยคครเทเชยส ทโผลปรากฏบรเวณตาง ๆ ในจงหวดสกลนคร .. 21 รปท 3-9 ลกษณะของหมวดหนภทอก ยคครเทเชยส-เทอรเชยร ทโผลปรากฏบรเวณตาง ๆ ในจงหวดสกลนคร .................................................................................................................... 23 รปท 3-10 ลกษณะตะกอนรวนยคควอเทอรนารทพบในบรเวณตาง ๆ ของจงหวดสกลนคร .................... 26 รปท 4-1 ตวอยางเหตการณดนถลมทจงหวดอตรดตถ แพร และสโขทย เมอเดอนพฤษภาคม 2549 ........ 29 รปท 4-2 เหตการณดนแยกทบานดงเชยงเครอ หม 9 ตาบลปลาโหล อาเภอวารชภม จงหวดสกลนคร....... 29 รปท 4-3 เหตการณรอยแยกทบานโนนทรายคา หม 7 ตาบลสวาง อาเภอพรรณานคม จงหวดสกลนคร .... 30 รปท 4-4 แผนทแสดงแนวรอยเลอนมพลงในประเทศไทย ....................................................................... 31 รปท 4-5 แผนทบรเวณเสยงภยแผนดนไหวของประเทศไทย .................................................................. 33 รปท 4-6 หลมยบทเกดจากโพรงหนปน ................................................................................................... 34 รปท 4-7 หลมยบทเกดจากโพรงเกลอ ..................................................................................................... 34 รปท 4-8 หลมยบทเกดจากโพรงทรายใตดน ........................................................................................... 35 รปท 4-9 หลมยบบรเวณบานโนนแสบง ตาบลหนองกวง อาเภอบานมวง จงหวดสกลนคร

ทมสาเหตจากการสบนาเกลอใตดนขนมาเพอผลตเกลอสนเธาวในปรมาณมากเกนไป ............ 35 รปท 4-10 เหตการณตลงทรดตวและสาเหตของการทรดตว ..................................................................... 36 รปท 5-1 แผนทแหลงธรณวทยาของจงหวดสกลนคร .............................................................................. 38 รปท 5-2 ลกษณะพนทของนาตกคาหอม ในเขตอทยานแหงชาตภพาน ................................................. 40 รปท 5-3 ลกษณะพนทของนาตกปรชาสขสนต อาเภอเมอง จงหวดสกลนคร ........................................ 41 รปท 5-4 ลกษณะพนทของนาตกหวยใหญ ในเขตอทยานแหงชาตภพาน ............................................... 41 รปท 5-5 ลกษณะพนทของหนองหานและทศนยภาพโดยรอบ ............................................................... 42 รปท 5-6 แหลงธรณวทยาอน ๆ ทพบในพนทจงหวดสกลนคร ................................................................ 43


VI


VII รปท 6-1 แผนทแหลงทรพยากรแรของจงหวดสกลนคร ........................................................................... 47 รปท 6-2 แหลงทรายกอสรางบรเวณลานาพง อาเภอโคกศรสพรรณ จงหวดสกลนคร ............................ 49 รปท 6-3 การผลตเกลอสนเธาว บรเวณตาบลกดเรอคา อาเภอวานรนวาส จงหวดสกลนคร................... 55 รปท 6-4 แหลงทรายแกวบรเวณดานตะวนตกของอาเภอบานมวง จงหวดสกลนคร ............................... 56 รปท 6-5 อตสาหกรรมเครองปนดนเผาของบานเชยงเครอ ตาบลเชยงเครอ อาเภอเมอง จงหวดสกลนคร ... 60 รปท 6-6 การทาอฐมวลประสานบรเวณอาเภอเมอง จงหวดสกลนคร ..................................................... 61 รปท 6-7 แผนทแสดงลาดบความสาคญของแหลงแรในกลมแรเพอเพอสนบสนนเศรษฐกจ และอตสาหกรรมและกลมแรเพอการเกษตร จงหวดสกลนคร ................................................. 65 รปท 7-1 หลกเกณฑการจาแนกเขตทรพยากรแรทนาขอมลพนทแหลงแรมาพจารณารวมกบ เงอนไขขอจากดการใชพนทตามกฎหมาย ................................................................................. 67 รปท 7-2 แผนทพนททอยภายใตขอจากดของกฎหมาย มตคณะรฐมนตร และกฎระเบยบตางๆ จงหวดสกลนคร ......................................................................................................................... 69 รปท 7-3 ตวอยางพนทแหลงแรเกลอหนและโพแทช และพนทโดมเกลอ บรเวณอาเภอเมอง โพนนาแกว โคกศรสพรรณ และกสมาลย ทจาแนกเขตทรพยากรแรโดยใชหลกเกณฑ การจาแนกเขตทรพยากรแร ...................................................................................................... 70 รปท 7-4 แผนทจาแนกเขตทรพยากรแรของจงหวดสกลนคร .................................................................. 71 รปท 7-5 แผนทแสดงลาดบความสาคญของแหลงแรในเขตสงวนทรพยากรแร จงหวดสกลนคร ............. 74 รปท 7-6 แผนทแสดงลาดบความสาคญของแหลงแรในเขตอนรกษทรพยากรแร จงหวดสกลนคร ......... 80 รปท 7-7 แผนทแสดงลาดบความสาคญของแหลงแรในเขตพฒนาทรพยากรแร จงหวดสกลนคร ........... 83 รปท 8-1 พนทบรเวณภยางองในเขตอทยานแหงชาตภผายล ทมการคนพบซากดกดาบรรพ กระดกไดโนเสาร ....................................................................................................................... 92 รปท 8-2 แหลงทองเทยวเชงอนรกษ เชงประวตศาสตร และพทธสถานในพนทตาบลเหลาโพนคอ อาเภอโคกศรสพรรณ จงหวดสกลนคร ..................................................................................... 93 รปท 8-3 ตวอยางปายใหความรและประชาสมพนธแหลงซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอ อาเภอโคกศรสพรรณ จงหวดสกลนคร ..................................................................................... 96 รปท 8-4 ตวอยางปายใหความรเกยวกบไดโนเสารภเวยงโกซอรส สรนธรเน ทพบในแหลง ซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอ อาเภอโคกศรสพรรณ จงหวดสกลนคร ....................... 97 รปท 8-5 ตวอยางปายใหความรเกยวกบไดโนเสารกลมสยามโมไทรนนส อสานเอนซส ทพบในแหลง ซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอ อาเภอโคกศรสพรรณ จงหวดสกลนคร ....................... 98 รปท 8-6 ตวอยางปายใหความรเกยวกบไดโนเสารกลมสยามโมซอรส สธธรน ทพบในแหลง ซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอ อาเภอโคกศรสพรรณ จงหวดสกลนคร ....................... 99

สารบญตาราง ตารางท 5-1 แหลงธรณวทยาในพนทจงหวดสกลนคร ............................................................................. 37 ตารางท 6-1 กลมแรและชนดของแหลงแรในจงหวดสกลนครจดกลมตามการใชประโยชน ..................... 48 ตารางท 6-2 พนทศกยภาพทรายทมความเหมาะสมในการใชประโยชนของจงหวดสกลนคร .................. 50 ตารางท 6-3 แสดงปรมาณการผลตเกลอสนเธาวในจงหวดสกลนคร ........................................................ 55 ตารางท 6-4 ผลการวเคราะหดนเหนยวบานเชยงเครอ ตาบลเชยงเครอ อาเภอเมอง จงหวดสกลนคร ..... 61


VII


VIII

ตารางท 6-5 การจดลาดบมลคาแหลงแรทพบในจงหวดสกลนคร ตามกลมแรการใชประโยชน ............. 62 ตารางท 7-1 ผลการจาแนกเขตทรพยากรแรในจงหวดสกลนคร ............................................................. 72 ตารางท 7-2 การจดลาดบความสาคญของแหลงแรทอยในเขตสงวนทรพยากรแร จงหวดสกลนคร ....... 73 ตารางท 7-3 แสดงพนทแหลงแรในเขตสงวนทรพยากรแร จงหวดสกลนคร ทอยในเขตพนท แหลงโบราณสถาน โบราณวตถ และศลปวตถ ทกรมศลปากรประกาศขนทะเบยนไว ....... 75 ตารางท 7-4 การจดลาดบความสาคญของแหลงแรทอยในเขตอนรกษทรพยากรแร จงหวดสกลนคร ... 76 ตารางท 7-5 การจดลาดบความสาคญของแหลงแรทอยในเขตพฒนาทรพยากรแร จงหวดสกลนคร ..... 81


VIII


- 1 -

บทท 1 กรอบแนวคดในการจาแนกเขตเพอการจดการดานธรณวทยา

และทรพยากรธรณ

1.1 ความหมายและความสาคญของธรณวทยาและทรพยากรธรณ “ธรณวทยา” เปนวทยาศาสตรแขนงหนงซงเกยวของกบประวตของโลก สสารทเปนองคประกอบ

ของโลก และสงมชวตบนพนโลก โดยเฉพาะอยางยงทปรากฏรองรอยอยในหนตาง ๆ ธรณวทยาม 3 สาขาหลกทเดนชดคอ

ธรณวทยาโครงสรางหรอธรณแปรสณฐาน ศกษาถงรปราง การจดตว และโครงสรางทางธรณวทยาของหนตาง ๆ ภายในโลก

ธรณวทยาพลวต ศกษาเกยวกบสาเหตและกระบวนการตาง ๆ ททาใหเกดการเปลยนแปลงทางธรณวทยา

ธรณประวต ศกษาเกยวกบการลาดบเหตการณทางธรณวทยาตามประวตเหตการณของโลก “ทรพยากรธรณ” หมายถง ทรพยากรธรรมชาตทอยใตแผนดน เชน แรธาต หน ดน กรวด

ทราย นาบาดาล ถานหน หนนามน ปโตรเลยม และซากดกดาบรรพ ซงมคณประโยชนอยางยงตอสงมชวตทถอกาเนดขนมาบนโลกน

ธรรมชาตรอบตวเรามความหลากหลายและมการเปลยนแปลงอยตลอดเวลา ไมวาจะเปนภเขา แมนา ทะเล มหาสมทร ตลอดจนการเกดธรณพบตภย เชน ดนถลม แผนดนไหว สนาม หลายทานอาจสงสยวาสงเหลานเกดขนและดารงอยไดอยางไร และจะมการเปลยนแปลงอยางไร ผลทเกดตามมา จะกระทบตอการดารงอยของสงมชวตอยางไร คาถามตาง ๆ เหลานสามารถอธบายไดดวยความรทาง “ธรณวทยา”

กระบวนการทางธรณวทยาไดสรางสรรธรรมชาตทสวยงาม เปนแหลงธรรมชาตเพอ การพกผอนหยอนใจ เปนแหลงตนแบบสาหรบการเรยนร เชน นาตก ถา ภเขาทมรปทรงแปลกตา เปนตน นอกจากนกระบวนการทางธรณวทยายงทาใหเกดการสะสมตวของสงมชวตในอดต กลายเปนซากดกดาบรรพใหมนษยไดศกษาเรยนรถงววฒนาการของสงมชวตตงแตอดตมาจนถงยคปจจบน และทสาคญทสดกระบวนการทางธรณวทยาไดกอใหเกด “ทรพยากรธรณ” ทมคณคาอนนตแกมนษยชาต

มนษยไดนาทรพยากรแรและหนมาใชประโยชน เพอเปนปจจยพนฐานตอการดารงชวต เชน กอสรางทอยอาศย ทายารกษาโรค และสรางสงสาธารณปโภคพนฐาน ไดแก ถนน โรงเรยน วด และโรงพยาบาล เปนตน ในดานพลงงานทใชในปจจบนสวนใหญกมาจากเชอเพลงธรรมชาต เชน ใชถานหน ในการผลตกระแสไฟฟา ใชนามนเชอเพลงและแกสธรรมชาตในรถยนตและเครองจกรกลตาง ๆ นอกจากนยงไดเจาะนาบาดาลขนมาใชเพอการอปโภคบรโภคและเกษตรกรรม

มนษยใชประโยชนจากทรพยากรธรณในชวตประจาวนมากและสงผลใหทรพยากรธรณทมอยลดลงและเสอมโทรมลงอยางรวดเรว ดวยความเคยชนทาใหมองขามคณคาทไดรบและอาจนกไมถงวาทรพยากรธรรมชาตประเภทนไมสามารถสรางขนมาทดแทนไดในระยะเวลาอนสน โลกตองใชเวลานบลานปในการสรางทรพยากรธรณเพอเปนปจจยพนฐานและสงอานวยความสะดวกแกมนษย ดงนนจงควรตระหนกอยเสมอวา ตองใชอยางระมดระวง ใชอยางชาญฉลาด และใชเพอการพฒนาทยงยน


1

การจาแนกเขตเพอการจดการดานธรณวทยาและทรพยากรธรณ จงหวดสกลนคร- 2 -

1.2 กรอบแนวคดในการจาแนกเขตเพอการจดการดานธรณวทยาและทรพยากรธรณ

1.2.1 หลกการและเหตผล ทรพยากรธรณเปนทรพยากรทมความสาคญตอการพฒนาเศรษฐกจของประเทศเปน

อยางมาก โดยเปนวตถดบพนฐานสาหรบอตสาหกรรมตาง ๆ อาท อตสาหกรรมเซรามกส อตสาหกรรมแกว อตสาหกรรมโลหะ อตสาหกรรมกอสราง อยางไรกตามทรพยากรธรณเปนทรพยากรธรรมชาตประเภททใชแลวหมดไป ไมสามารถสรางขนมาใหมได ดงนนจงจาเปนอยางยงทจะตองมยทธศาสตรในการจดการทรพยากรธรณอยางชดเจนเปนระบบ เพอใหเกดการใชประโยชนสงสด คมคา และสงผลกระทบตอสงคมและสงแวดลอมนอยทสด โดยการจาแนกพนทแหลงทรพยากรธรณออกเปนเขตเพอการสงวน การอนรกษ และการพฒนาใชประโยชน พรอมกบเสนอมาตรการหรอแนวทางบรหารจดการสาหรบแตละเขตทไดจาแนกไว ซงตองคานงถงหลกการอนรกษทรพยากรธรรมชาตเปนสาคญ โดยพจารณาแบบบรณาการรวมกบทรพยากรธรรมชาตชนดอน ๆ และรวมถงสภาพสงแวดลอมดวย ทงนเพอใหเกดความสมดลระหวางการใชประโยชนกบการสงวนรกษาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม และใหเกดความเปนธรรมและโปรงใสในการเขาถงทรพยากรธรรมชาต อนจะนาไปสการลดความขดแยงจากการใชประโยชนทรพยากรระหวางภาครฐ ภาคเอกชน และภาคประชาชน

1.2.2 วตถประสงค (1) เพอจาแนกเขตทรพยากรธรณ เปนเขตสงวน อนรกษ และพฒนาใชประโยชน พรอม

จดลาดบความสาคญของแหลงแร (2) เพอกาหนดแนวทางการบรหารจดการทรพยากรธรณใหสอดคลองกบศกยภาพ ความ

ตองการ และขอจากดของทองถน โดยกระบวนการมสวนรวมของผมสวนไดเสยทกภาคสวนในทองถน (3) เพอเผยแพรขอมลใหแกหนวยงานทเกยวของนาไปใชประโยชนในการวางแผนพฒนา

ทรพยากรธรณ ตลอดจนเปนการเสรมสรางองคความรใหแกประชาชนทกภาคสวนทงระดบทองถนและระดบประเทศ

1.2.3 แนวทางการดาเนนงาน (1) จดทาขอมลและจาแนกเขตทรพยากรธรณเชงพนทออกเปนเขตสงวน อนรกษ และ

พฒนาทรพยากรธรณ พรอมจดลาดบความสาคญของแหลงแร โดยการจดทาระบบฐานขอมลทรพยากรธรณของแตละจงหวด ในระบบสารสนเทศภมศาสตร (GIS) และนาเขาขอมลบนแผนทมาตราสวน 1:50,000

(2) กาหนดแนวทางการบรหารจดการทรพยากรธรณในแตละเขตทจาแนกไว ใหสอดคลองกบศกยภาพ ขอจากด และความตองการของทองถน โดยกระบวนการมสวนรวมของผมสวนไดเสยทกภาคสวนในทองถน

(3) เผยแพรขอมลและผลการจาแนกเขตทผานกระบวนการมสวนรวมใหแกหนวยงานทเกยวของ องคกรปกครองสวนทองถน และผมสวนไดเสยทกภาคสวนนาไปใชประโยชนในการบรหารจดการทรพยากรธรณ และเพอเปนการเสรมสรางองคความรใหแกประชาชนในทองถน

(4) ตดตามและประเมนผลการใชประโยชนขอมลการจาแนกเขต เพอวเคราะห ปรบปรงหรอประยกตใชใหเหมาะสมสาหรบพนทอนตอไป


2


1.2.4 ผลทคาดวาจะไดรบ

มการนาผลทไดจากการจาแนกเขตทรพยากรธรณและธรณวทยา ไปใชในการวางแผน การจดการทรพยากรธรณ การใชประโยชนทดน และการวางผงเมอง ทงในระดบจงหวด กลมจงหวด และประเทศ เพอการบรหารจดการทรพยากรธรณอยางมประสทธภาพ โปรงใส เปนธรรม และเกดประโยชนสงสด รวมทงมการใชประโยชนทดนทถกตองสอดคลองกบสภาพทางธรณวทยาสงแวดลอม


3


บทท 2 ขอมลพนฐาน1

“พระธาตเชงชมคบาน พระตาหนกภพานคเมอง งามลอเลองหนองหาร แลตระการปราสาทผง สวยสดซงสาวภไท ถนมนในพทธธรรม”

2.1 ประวตความเปนมา สกลนคร เปนเมองพทธศาสน พระธาตหาแหง แหลงอารยธรรมสามพนป ตามตานานเลาวา

เมองหนองหานหลวงในอดต หรอสกลนครในปจจบนนน สรางขนเมอพทธศตวรรษท 16 ในยคทขอมมอานาจในดนแดนน ตอมาเมออทธพลขอมเสอมลง เมองหนองหานหลวงตกไปอยในความปกครองของอาณาจกรลานชาง เรยกชอเมองวา “เมองเชยงใหมหนองหาน” และเมอมาอยในความปกครองของไทย ไดเปลยนชอเปน “เมองสกลทวาป” ตอมา ในป พ.ศ. 2373 ในสมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว ใหเปลยนชอจากเมองสกลทวาป เปน “เมองสกลนคร” ในปจจบน

จงหวดสกลนครยงไดรบการขนานนามวาเปน"แองธรรมะแหงอสาน" ดงเหนหลกฐานไดจากวดวาอารามเกาแกทมอยมากมาย แสดงถงความรงเรองของพระพทธศาสนาทมมาตงแตครงอดต เปนถนกาเนดและพานกของอรยสงฆทสาคญเปนทเคารพบชาของชาวไทยหลายทาน อาท พระอาจารยมน ภรทตโต พระอาจารยฝน อาจาโร พระอาจารยวน อตตโม หลวงปหลย จนทสาโร หลวงปเทสก เทสกรงส เปนตน

2.2 ลกษณะทางภมศาสตร

2.2.1 ขนาดและทตง จงหวดสกลนครตงอยในภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย ประมาณเสนรงท

16 องศา 45 ลปดา - 18 องศา 15 ลปดา เหนอ และเสนแวงท 103 องศา 15 ลปดา - 104 องศา 30 ลปดาตะวนออก มเนอทประมาณ 9,605.76 ตารางกโลเมตร หรอประมาณ 6,003,602 ไร อยหางจากกรงเทพฯ ประมาณ 647 กโลเมตรทางรถยนต มอาณาเขตตดตอ ดงน

ทศเหนอ ตดตอกบ จงหวดบงกาฬ และจงหวดนครพนม

ทศใต ตดตอกบ จงหวดมกดาหาร จงหวดกาฬสนธ และจงหวดอดรธาน ทศตะวนออก ตดตอกบ จงหวดนครพนม ทศตะวนตก ตดตอกบ จงหวดอดรธาน

2.2.2 ภมประเทศ ลกษณะภมประเทศโดยทวไปของจงหวดสกลนคร ทางดานทศใตเปนเทอกเขาสงจากนน

จะคอย ๆ เอยงลาดลงมาทางทศเหนอและทศตะวนออก พนทอยสงกวาระดบนาทะเลประมาณ 172 เมตร (รปท 2-1) มลกษณะภมประเทศแตละบรเวณดงน (1) พนทตอนใต สภาพพนทเปนทราบสงบนเทอกเขา

1 ทมาขอมล http://www.sakonnakhon.go.th สบคนขอมล ณ เดอนกนยายน 2555


4


ภพานและทราบระหวางหบเขา มสภาพพนทแบบลกคลนลอนลาดอยบรเวณอาเภอกดบาก มลาธารและ ลาหวยอนเกดจากเทอกเขาหลายแหง (2) พนทตอนตะวนออก มสภาพพนทแบบลกคลนลอนลาดรวมถงบรเวณทตดกบอาเภอนาแก จงหวดนครพนม (3) พนทตะวนตก สภาพพนทสวนใหญเปนทราบสลบกบพนทแบบลกคลนลอนลาด (4) พนทตอนกลาง มสภาพพนทเปนทราบตา มหนองหารเปนทรองรบนาจากแมนาตาง ๆ หลายสาย ทาใหหนองหารมนาตลอดป (5) พนทตอนเหนอ สภาพพนทเปนลกคลนลอนลาด พนทเหนออาเภออากาศอานวยและรมนาสงครามบางสวนเปนทราบลมนาทวม

2.2.3 ภมอากาศ ภมอากาศของจงหวดสกลนครเปนแบบฝนเมองรอนเฉพาะฤด หรอแบบทงหญาเมองรอน

ในฤดมรสมตะวนตกเฉยงใตจะมอากาศชมชนและมฝนตกชกตลอดฤด แตในฤดมรสมตะวนออกเฉยงเหนอ หรอฤดหนาวจะมอากาศแหงแลงเกอบตลอดฤด ทองฟาโปรงเปนสวนมาก ชวงตอระหวางฤดมรสมทงสองตรงกบฤดรอน สภาพอากาศรอน ฟาหลวแหงและมพายฝนฟาคะนองเปนครงคราว มอณหภมสงสดเฉลย 36.20 องศาเซลเซยส อณหภมตาสดเฉลย 18.88 องศาเซลเซยส ปรมาณนาฝนเฉลยทงป 1,449.90 มลลเมตร (ทมาขอมล: สถานอตนยมวทยาสกลนคร http://www.metsakon.tmd.go.th)

2.2.4 การคมนาคม การคมนาคมทางบกมทางหลวงแผนดน ทางหลวงจงหวด และทางหลวงชนบท เชอมระหวาง

อาเภอตาง ๆ กบจงหวด และระหวางจงหวดกบจงหวดอน โดยมเสนทางสาคญ ไดแก ทางหลวงแผนดนหมายเลข 22 (เชอมระหวางจงหวดอดรธาน - สกลนคร - นครพนม) ทางหลวงหมายเลข 213 (เชอมระหวางจงหวดสกลนคร - กาฬสนธ) ทางหลวงหมายเลข 222 (เชอมระหวางจงหวดสกลนคร - หนองคาย) และทางหลวงหมายเลข 223 (เชอมระหวางจงหวดสกลนคร - นครพนม) และมรถโดยสารประจาทางจากกรงเทพฯ ไปจงหวดสกลนครทกวน และมรถไฟออกจากสถานหวลาโพงไปลงทจงหวดอดรธานทกวน แลวเดนทางโดยรถยนตประจาทางไปจงหวดสกลนคร และมเครองบนจากกรงเทพฯ ไปยงจงหวดสกลนครบรการทกวน

2.3 สภาพเศรษฐกจและสงคม

2.3.1 การปกครอง จงหวดสกลนครจดรปแบบการปกครองตามลกษณะการปกครองสวนภมภาค โดยแบงออกเปน

18 อาเภอ 124 ตาบล และ 1,515 หมบาน และจดรปการปกครองตามลกษณะการปกครองสวนทองถน ประกอบดวย องคการบรหารสวนจงหวด 1 แหง เทศบาลเมอง 1 แหง เทศบาลตาบล 42 แหง และองคการบรหารสวนทองถน 97 แหง

2.3.2 ประชากรและอาชพ ขอมลประชากร ณ เดอนกรกฎาคม 2555 ของกรมการปกครอง กระทรวงมหาดไทย

(http://stat.bora.dopa.go.th) พบวา จงหวดสกลนครมประชากรรวมทงสน 1,125,520 คน เปนชาย 562,556 คน และหญง 562,964 คน อาเภอทมประชากรมากทสด ไดแก อาเภอเมองสกลนคร รองลงมา คอ อาเภอสวางแดนดน และอาภอวานรนวาส ตามลาดบ ประชากรสวนใหญประกอบอาชพเกษตรกรรมเปนหลก นอกจากนยงมอาชพอน ๆ อก เชน การทาหตถกรรม การคาขาย และการอตสาหกรรม เปนตน


5


รปท 2-1 แผนทภมประเทศและเขตการปกครองของจงหวดสกลนคร


6


2.3.3 เศรษฐกจ

ขอมลสภาพทางเศรษฐกจของจงหวดสกลนครในป พ.ศ. 2553 พบวา จงหวดสกลนครมผลตภณฑมวลรวมจงหวด (Gross Provincial Product, GPP) ณ ราคาตลาด 48,008 ลานบาท จดอยลาดบท 10 ของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ และลาดบท 44 ของประเทศ รายไดเฉลยตอหว (GPP Per capita) 41,581 บาท รายไดสวนใหญขนอยกบสาขาการคาสง-ขายปลก รองลงมาคอ สาขาเกษตรกรรม สาขาการศกษา และสาขาอตสาหกรรม ตามลาดบ มพชเศรษฐกจทสาคญ คอ ขาว ออย และมนสาปะหลง พนทเพอการเกษตรมเนอทคดเปน 45.07 % ของเนอททงจงหวด สวนการผลตอตสาหกรรมสวนใหญเปนการแปรรปผลตผลทางการเกษตร

2.3.4 วฒนธรรม เทศกาล และงานประเพณ ประชากรในจงหวดสกลนคร ประกอบดวยคนพนเมองดงเดมหลายเผาพนธ เชน ชาวภไท

ไทยยอ ไทยโยย ไทยกะเลง และไทยกระตาก ซงอพยพมาจากสาธารณรฐประชาชนลาวมาเปนเวลานานแลว และมประชากรเชอชาตเวยดนามอพยพเขามาอยครงสมยอนโดจน และมชาวจนทมอยทวไป ทาใหเกดความหลากหลายทางวฒนธรรม มการสงสมและสบสานเปนมรดกทางวฒนธรรมทตกทอดทงในดานโบราณสถานโบราณ โบราณวตถ ความเชอ คานยม ขนบธรรมเนยม ประเพณ พธกรรม ตานาน ฯลฯ มาจนทกวนน

ชาวจงหวดสกลนครมวฒนธรรม ขนบธรรมเนยมประเพณทสาคญสบทอดกนมาแตโบราณจนถงปจจบน คอ งานสมโภชพระธาตเชงชม (จดประมาณเดอนมกราคม) งานประเพณแหปราสาทผงและแขงเรอยาวชงถวยพระราชทาน (จดขนในวนออกพรรษา) งานประเพณเซงผตาโขน ทอาเภอพงโคน (จดขนในวนขน 14 คา เดอน 4) งานประเพณโสราลก ทอาเภอกสมาลย (จดขนในวนขน 4 คา เดอน 3) งานกาชาดและงานรวมนาใจไทสกล จดบรเวณศนยราชการจงหวดประมาณตนเดอนกมภาพนธของทกป

2.3.5 สถานททองเทยว ดวยลกษณะภมประเทศทเปนเทอกเขาสงของเขาภพานทางดานใตของจงหวดสกลนคร

ทาใหมแหลงทองเทยวทางธรรมชาตหลายแหง เชน นาตกคาหอม นาตกตาดโตน นาตกเหวสนธชย นาตกสามหลน นาตกสาวไห ผาหนซอน ผานางเมน ลานสาวเอ นาตกหวยใหญ นาตกปรชาสขสนต และสะพานหนธรรมชาต ในเขตอทยานแหงชาตภพาน ผาสรยนต ผาดงกอ ผานาโจก ลานอษาสวรรค และสสานไดโนเสาร ในเขตอทยานแหงชาตภผาเหลก นาตกคาสราง ภผายล ผาพญาเตางอย และลานดสตา ในเขตอทยานแหงชาตภผายล และมแหลงทองเทยวทางประวตศาสตร ไดแก ภาพเขยนกอนประวตศาสตรผาผกหวาน ในเขตอทยานแหงชาตภผาเหลก ภาพรอยสลกผาสามพนปทภผายล อาเภอเมองสกลนคร และถาเสรไทย ในเขตอาเภอเมองสกลนคร

นอกจากน จงหวดสกลนครยงไดรบการขนานนามวาเปน "แองธรรมะแหงอสาน" ดงเหนหลกฐานไดจากวดวาอารามเกาแกทมอยมากมาย แสดงถงความรงเรองของพระพทธศาสนาทมมาตงแตครงอดต เปนถนกาเนดและพานกของอรยสงฆทสาคญเปนทเคารพบชาของชาวไทยหลายทาน จงมศาสนสถานหลายแหงใหกราบไหวขอพรสงศกสทธเพอความเปนสรมงคล เชน พระธาตเชงชม พพธภณฑหลวงปมน ภรทตโต และพพธภณฑหลวงปหลย อาเภอเมองสกลนคร พระธาตภเพก พพธภณฑหลวงปฝน อาจาโร และเทสกเจดย เทสรงสนสรณ อาเภอพรรณานคม เปนตน


7


2.4 แนวคดในการจดการทรพยากรธรรมชาตภายใตยทธศาสตรจงหวดสกลนคร และ

กลมจงหวดภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน 2 วสยทศนจงหวดสกลนคร คอ “เปนเมองนาอย ควบคการเปนศนยกลางการพฒนา

ทรพยากรมนษย” โดยยทธศาสตรการพฒนาจงหวดทเกยวของกบการบรหารจดการดานธรณวทยาและทรพยากรธรณ ไดแก

ประเดนยทธศาสตรท 2 การคา การลงทน และการทองเทยว ประเดนยทธศาสตรท 5 การพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทสมดลและยงยน ยทธศาสตรการพฒนากลมจงหวดภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน 2 ทเกยวของกบ

การบรหารจดการดานธรณวทยาและทรพยากรธรณ คอ ประเดนยทธศาสตรท 2 การพฒนาการทองเทยว โดยมเปาประสงคทเกยวของ คอ การสงเสรมและพฒนากจกรรมแหลงเรยนร สงเสรมการบรหารจดการการทองเทยวใหมประสทธภาพ การรกษาธรรมชาตและสงแวดลอมเพอสงเสรมการทองเทยวธรรมชาตอยางยงยน และการพฒนาบคลากรเพอเพมศกยภาพทางการทองเทยว


8


บทท 3 ธรณวทยา

ขอมลธรณวทยาของจงหวดสกลนครทนาเสนอในเอกสารฉบบน ไดจากการรวบรวมขอมลจากแผนทธรณวทยามาตราสวน 1:250,000 (จงพนธ จงรกษมณ และคณะ, 2522) เปนขอมลพนฐานและไดรวบรวมผลการสารวจและรายงานทไดมผศกษาไวเปนสวนใหญ และไดเพมเตมขอมลจากสารวจเบองตนในภาคสนาม

พนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอ หรอทเรยกกนวาแผนดนอสาน เกอบทงหมดถกปกคลมดวยกลมหนโคราช (Khorat Group) ซงเกดจากตะกอนทสะสมตวในภาคพนทวปในมหายคมโซโซอก (Mesozoic Era มอายตงแต 250-65 ลานป) ตอกบมหายคซโนโซอก (Cenozoic Era มอายตงแต 65-1.8 ลานป) ประกอบดวยหมวดหนตาง ๆ รวม 9 หมวดหน เรยงลาดบจากอายแกไปออน ดงน หมวดหนหวยหนลาด หมวดหนนาพอง หมวดหนภกระดง หมวดหนพระวหาร หมวดหนเสาขว หมวดหนภพาน หมวดหนโคกกรวด หมวดหนมหาสารคาม และหมวดหนภทอก

ธรณวทยาทวไปของจงหวดสกลนคร สวนใหญประกอบดวยหนตะกอน2ของกลมหนโคราช และตะกอนรวนยคควอเทอรนาร มอายทางธรณกาลตงแตยคจแรสซกตอนกลางถงยคควอเทอรนาร (ประมาณ 170 ลานปถงปจจบน) หนเหลานสามารถแยกออกจากกนไดโดยอาศยลกษณะและสวนประกอบของเนอหน การวางตวของชนหน สภาพแวดลอมของการสะสมตะกอน ตลอดจนซากดกดาบรรพตาง ๆ

3.1 ธรณวทยากายภาพหรอวทยาหน ลกษณะกายภาพหรอวทยาหนของจงหวดสกลนคร ประกอบดวยหนตะกอนทเปนสวนหนง

ของกลมหนโคราช สามารถลาดบชนหนทพบจากหมวดหนทมอายแกไปหาหมวดหนทมอายออน ดงน หมวดหนภกระดง หมวดหนพระวหาร หมวดหนเสาขว หมวดหนภพาน หมวดหนโคกกรวด หมวดหนมหาสารคาม และหมวดหนภทอก นอกจากนยงพบตะกอนรวนยคควอเทอรนารสะสมตวอยทวไปตาม แนวลมนา แมนา ทราบทวไป พนทเนน และทลม (รปท 3-1)

3.1.1 หมวดหนภกระดง (Jpk) หมวดหนภกระดงมชนหนแบบฉบบอยทเสนทางเดนเทาขนภกระดง จากเชงเขาถงซาบอน

เปนชดหนทมลาดบอยลางสดของพนทจงหวดสกลนคร พบแผกระจายตวทางดานตะวนตกเฉยงใตของอาเภอวารชภม บรเวณภฮอม และภหลบหวาย ประกอบดวย หนโคลน สนาตาลแกมแดง สมวงแกมแดง สสมแกมเหลอง หนทรายสนาตาลถงมวงแดง สลบชนดวยหนทรายแปงถงหนทรายเนอละเอยด สนาตาลแกมแดง สมวงแกมแดง สเทาแกมเขยว การคดขนาดปานกลาง (รปท 3-2)

2 หนตะกอน หรอ หนชน (sedimentary rock) คอ หนทเกดจากการทบถมของตะกอน ตะกอนเหลานเกดจากการผพงแตกสลายของหนอคน หนแปร หรอหนชนอายเกากวา ถกพดพามาตกจมสะสมโดยนา ลม ธารนาแขง หรอการตกตะกอนทางเคม และหมายรวมตลอดถงหนทเกดจากการสะสมของซากดกดาบรรพดวย ตะกอนตาง ๆ เหลานจะมการสะสมตวเปนชน ๆ และเมอมการแขงตวกลายเปนหนแลวลกษณะการเรยงตวเปนชน ๆ ตามลาดบอายยงปรากฏใหเหนอย จงจดประเภทใหเปนหนชน


9


รปท 3-1 แผนทธรณวทยาจงหวดสกลนคร และคาอธบายแผนท


10


คาอธบาย EXPLANATION

รปท 3-1 แผนทธรณวทยาจงหวดสกลนคร และคาอธบายแผนท (ตอ)


11


จากลกษณะทางกายภาพของหน การเรยงลาดบชนหน และซากดกดาบรรพ พบวาหมวดหน

ภกระดงเกดจากการสะสมตวของตะกอนในแมนาแบบโคงตวดทมกระแสนารนแรงตามรองนา และหลงจากนนจงเปนการตกตะกอนบรเวณสองฝงของทราบลมแมนา หนอง และบง ในสภาวะภมอากาศทคอนขางกงแหงแลง (Meesook, 2000)

ในพนทจงหวดสกลนครไมพบซากดกดาบรรพในหมวดหนภกระดง อายของหมวดหนภกระดงไดจากซากดกดาบรรพทเคยพบในหลาย ๆ บรเวณ เชน ซากดกดาบรรพจระข Sunosuchus thailandicus (Buffetaut and Ingawat, 1984) ซากดกดาบรรพสตวมกระดกสนหลง พวก fish scales, turtle plates, temnospondyl amphibian, crocodilian teeth, and theropod and sauropod dinosaur teech บรเวณบานโคกสนาม อาเภอคามวง จงหวดกาฬสนธ จากหลกฐานของซากดกดาบรรพทพบ หมวดหนภกระดงควรมอายระหวางจแรสซกตอนกลางถงจแรสซกตอนปลาย

รปท 3-2 ลกษณะของหมวดหนภกระดง ยคจแรสซก บรเวณรมถนนทางหลวงหมายเลข 227 (ก) หนโผลของชนหนทรายแปง (ข) หนทราย หนทรายแปง สลบชนหนโคลน

3.1.2 หมวดหนพระวหาร นธพฒน ชาลจนทร และดน บนนาค เปนผตงชอหนพระวหารเมอป พ.ศ. 2497 โดยจดเปน

หมวดหนมทตงแบบฉบบอยทเขาพระวหาร ตอมา Ward and Bunnag (1964) ไดยกฐานะเปนหมวดหนพระวหาร (Phra Wihan Formation)

ความสมพนธของหมวดหนพระวหารกบหมวดหนภกระดงทวางตวอยลางเปนแบบตอเนอง เชนเดยวกบความสมพนธระหวางหมวดหนพระวหารและหมวดหนเสาขวทวางตวอยชนบน

ลกษณะโดยทวไปประกอบดวยหนทราย สขาวและสขาวปนเหลอง เปนสวนใหญ เนอละเอยดถงหยาบ มการคดขนาดด บางบรเวณพบหนทรายเนอปนกรวดและหนกรวดมนสลบอย ซงประกอบดวยเมดแรควอตซเปนสวนใหญ แสดงชนเฉยงระดบอยทวไป

พนทจงหวดสกลนครพบหมวดหนพระวหารแผกระจายตวทางดานตะวนตกเฉยงใตของจงหวด บรเวณเทอกเขาภพาน เชน บรเวณภผาเหลก ภอางสอ ภดนดาง ภผาแดง นาตกคาหอม นาตกสาวไห

(ก) (ข)


12


นาตกเหวสนธชย ในเขตอทยานแหงชาตภพาน และบรเวณใกลเคยง ลกษณะของหนโผลจะเปนพลาญหนของนาตกทมความสงไมมาก บรเวณนาตกคาหอมเปนหนทรายสขาว ขนาดเมดปานกลางถงหยาบ บางสวนเปนหนทรายเนอปนกรวดและหนกรวดมน มกมภลกษณ3 ปรากฏใหเหนอยทวไป (รปท 3-3 (ก)-(ค)) ชนหนมทศทางการเอยงเท (dip direction) ไปทางทศใตดวยมมเท (dip angle) ประมาณ 10° (182/10, dip direction/dip angle) มรอยชนเฉยงระดบใหเหนหลายทศทาง สวนใหญมการเอยงเทไปทางทศตะวนตกเฉยงใตดวยมมประมาณ 10°- 25° สวนทนาตกสาวไหจะพบการลาดบชนหนทมสวนลางสดเปนหนกรวดมน ปดทบดวยหนทรายเนอปนกรวด และหนทรายสขาวอยบนสด (รปท 3-3 (ง)) แสดงรอยชนเฉยงระดบเอยงเทไปทางทศตะวนออกดวยมมประมาณ 20° (103/20) และมรอยแตกเอยงเทไปทางทศตะวนออกเฉยงเหนอดวยมมประมาณ 75° (035/75) สวนนาตกเหวสนธชย มการลาดบชนหนทมหนทรายสขาว เนอปานกลางอยลางสด ปดทบดวยหนทรายเนอปนกรวดและหนทรายทมรอยชนเฉยงระดบ (รปท 3-3 (จ)) ชนหนมทศทาง การเอยงเทไปทางทศตะวนออกเฉยงเหนอดวยมมประมาณ 5° (060/05) และรอยแตก 2 แนวตงฉากกน ไดแก รอยแตกทมการเอยงเทไปทางทศตะวนออกดวยมมประมาณ 75° (260/75) ตดกบรอยแตกทเอยงเทไปทางทศเหนอดวยมมประมาณ 70° (345/70)

จากลกษณะทางกายภาพของหน การเรยงลาดบชนหน และซากดกดาบรรพ พบวาหมวดหนพระวหารเกดจากการสะสมตวและตกตะกอนจากแมนาประสานสายและมบางชวงเปนแมนาโคงตวด ในสภาพภมอากาศทคอนขางกงแหงแลงและรอนชน (Meesook, 2000)

ในพนทจงหวดสกลนครไมพบซากดกดาบรรพในหมวดหนพระวหาร อายของหมวดหนพระวหารไดจากซากดกดาบรรพทเคยพบในหลาย ๆ บรเวณ ซงจากหลกฐานการเรยงลาดบชนหนและอายทไดจากซากดกดาบรรพตาง ๆ หมวดหนพระวหารควรมอายระหวางยคจแรสซกตอนกลางถงครเทเซยส ตอนตน (กรมทรพยากรธรณ, 2544)

ในปจจบนพบรอยเทาไดโนเสารในชนหนทรายของหมวดหนพระวหารหลายแหงในพนทภาคอสาน อาท บรเวณภแฝก กงอาเภอนาค จงหวดกาฬสนธ ซงอยหางจากเขตรกษาพนธสตวปาภสฐานไปทางทศตะวนตกประมาณ 25 กโลเมตร นอกจากนพนทอน ๆ มการพบรอยเทาไดโนเสารขนาดเลกในหมวดหนพระวหาร เชน บรเวณหนลาดปาชาด อาเภอภเวยง จงหวดขอนแกน เปนตน

3.1.3 หมวดหนเสาขว Ward and Bunnag (1964) ใหชนหนแบบฉบบของหนหมวดหนเสาขว (Sao Khua Formation)

อยทหวยเสาขว ทางเหนอของถนนสายอดรธาน-หนองบวลาภ และใหความเหนวาประมาณรอยละ 60-70 ประกอบดวย หนทรายแปง สนาตาลแกมแดง และปนสเทา อกประมาณรอยละ 30 เปนหนทราย สแดงออน เมดขนาดละเอยดถงละเอยดมาก บางชนมกรวดปน หนชนดอนทพบในหมวดหนเสาขวกคอ หนโคลน หนกรวดมนกระเปาะปน สนาตาลแกมแดง สเทาแกมเขยว หนปนสเทา และหนทรายสขาว

ความสมพนธของหมวดหนเสาขวกบหมวดหนพระวหารทวางตวอยลางเปนแบบตอเนอง เชนเดยวกบความสมพนธระหวางหมวดหนเสาขวและหมวดหนภพานทวางตวอยชนบน

3 กมภลกษณ (pot hole) คอ บอกลม ๆ รปหมอ มกมกรวดและทรายหยาบอยทกนบอ เกดขนเพราะนาในธารพดเอากรวดทรายมาหมนวนอยในแองเลก ๆ บนหนาหน กรวด ทราย จะเปนตวครดถ ขดส ทาใหแองลกลงและกวางมากขน นานปเขากรวดเกาหมดไปกรวดใหมกเขามาแทนทและหมนกลงอยทตอนลางของแอง ทาใหแองเดมโตขนและลกเวาจนเปนรปหมอดงทเหนในปจจบน (ราชบณฑตยสถาน, 2544)


13


รปท 3-3 ลกษณะของหมวดหนพระวหาร ยคจแรสซก-ครเทเชยส ทโผลปรากฏบรเวณเทอกเขาภพาน

(ก) ลกษณะของหมวดหนพระวหารบรเวณนาตกคาหอม มกมภลกษณปรากฏใหเหนอยทวไป (ข) หนทรายขนาดเมดปานกลางถงหยาบ บางสวนเปนหนทรายเนอปนกรวดและหนกรวดมน

(ค) แสดงลกษณะรอยชนเฉยงระดบทเอยงเทไปทางทศตะวนตกเฉยงใตดวยมม 10°- 25°

(ง) แสดงลาดบชนหนบรเวณนาตกสาวไห (จ) แสดงลาดบชนหนบรเวณนาตกเหวสนธชย

(ก)

(ข)

(ค)

(ง)

(จ)

กมภลกษณ


14


ลกษณะโดยทวไปหมวดหนเสาขว ประกอบดวยชนหนสลบกนของหนทรายแปง หนโคลน

หนทราย สนาตาลแดงถงสแดงเขม หนกรวดมนเมดปน และชนเมดปน (calcrete horizon) ลกษณะตะกอนมความคลายคลงกบหมวดหนภกระดง แตหมวดหนเสาขวจะม calcretes และ silcrets หนาและเดนชดกวาทพบในหมวดหนภกระดงและหมวดหนโคกกรวด หมวดหนเสาขวมความหนาระหวาง 200-760 เมตร ความหนาของหมวดหนเสาขวทโผลใหเหนในบางพนท เชนบรเวณเทอกเขาภพานมความหนาโดยเฉลย 120 เมตร โดยแปรเปลยนอยในชวงความหนาระหวาง 50-200 เมตร (กรมทรพยากรธรณ, 2544)

ในพนทจงหวดสกลนครพบหมวดหนเสาขวกระจายตวอยทางดานตะวนตก ตามแนวเทอกเขาภพาน วางตวอยในแนวประมาณเหนอ-ใต โดยจะพบอย 3 ลกษณะไดแก

(1) หนทรายแปงสนาตาลแดง หนทรายเนอละเอยด สนาตาลแดง หนโคลน พบ calcrete nodules และซากดกดาบรรพหลายชนด ลกษณะนนาจะเปนสวนลางของหมวดหนเสาขว เชนทบรเวณพกด 0396950E/1891106N (5843 II)I จะพบการสลบชนของหนโคลนทม calcrete nodules หนทรายแปงสลบกบชนเมดปนและหนทราย (รปท 3-4 (ก)) บรเวณบอหนทอยโดยรอบศนยศกษาพฒนาภพานอนเนองมาจากพระราชดาร (รปท 3-4 (ข)) และบรเวณอางเกบนาหวยตาดไฮใหญ ตาบลหวยยาง อาเภอเมองสกลนคร จะพบหนทรายแปงและหนทรายสนาตาลแดง ม calcrete nodules จานวนมาก และพบซากดกดาบรรพของหอยสองฝาหลายชนด

(2) หนทรายเปนชนบางถงหนาปานกลาง สลบกบหนทรายแปงและหนดนดาน สนาตาลแดง มไมกาปนมาก เชน บรเวณรองหวยทางขนวดถาผาแดน

(3) การสลบชนของหนทราย หนกรวดมนเมดปน และหนโคลน ซงเปนสวนบนสดของหมวดหนเสาขวตอเนองกบสวนลางของหมวดหนภพาน เชน บรเวณหนาผาวดถาผาแดน จะพบหนทรายเนอละเอยด สเทาปนเขยว มรอยชนเฉยงระดบ รองรบหนกรวดมนเมดปน หนโคลน และหนทรายแปง สนาตาลปนมวงและหนทรายสเทาปนมวงทเปนชนหนา โดยทสวนบนสดจะเปนหนทรายสขาว เนอปานกลางถงหยาบ มรอยชนเฉยงระดบ rip-up clasts เปนชนหนาของหมวดหนภพาน บรเวณถาพระกกพง บานลาดสมบรณ ตาบลหวยยาง อาเภอเมองสกลนคร หมวดหนเสาขวในบรเวณนพบวา ชนลางสดเปนชนหนโคลนทมเมดปนปน หนาประมาณ 1-1.8 เมตร ถดขนมาเปนชนเมดปนทมขนาดเมดปนตงแต 1-25 เซนตเมตร มความหนา20-40 เซนตเมตร ชนตอมาเปนชนสะสมตวของซากดกดาบรรพประเภทหอยกาบค (รปท 3-4 (ค) และ (ง)) มความหนาประมาณ 50 เซนตเมตร โดยบางชวงของชนเมดปนและชนสะสมตวของซากดกดาบรรพ ชนหนมการเปลยนแปลงทางดานขางเปนหนทรายเนอละเอยดสลบชนกบหนโคลน มลกษณะเปนเลนส มความหนาประมาณ 70 เซนตเมตร ชนหนมทศทางการเอยงเทไปทางทศใตดวยมมประมาณ 9° (195/09)

พนทจงหวดสกลนครไดมการสารวจพบกระดกไดโนเสารในหมวดหนเสาขวในหลายบรเวณ เชนทภยางองในเขตอทยานแหงชาตภผายล (รปท 3-5 (ก) และ (ข)) บอดนบรเวณบานโพนสวรรค ตาบลพงขวาง อาเภอเมอง (รปท 3-5 (ค)) บรเวณเขตอทยานแหงชาตภพาน (รปท 3-5 (ง)) และบรเวณภผาเหลกในเขตอทยานแหงชาตภผาเหลก เปนตน

จากลกษณะทางกายภาพของหน การเรยงลาดบชนหน และซากดกดาบรรพทพบ หมวดหนเสาขวเกดจากการสะสมตวและตกตะกอนจากแมนาโคงตวด ทพบวามตกตะกอนในรองนาทงหนกรวดมน หนทราย และตะกอนทสะสมตวในทราบนาทวมขง ในสภาพอากาศทเปนแบบกงแหงแลง โดยพบวาหนมสแดงและม caliche, calcrete nodules และ silcretes เดนกวาและหนากวาในหมวดหนภกระดง หมวดหนนเกดจากการตกตะกอนในสภาวะภมอากาศสมยโบราณเปนแบบกงแหงแลง (Meesook, 2000)


15


รปท 3-4 ลกษณะของหมวดหนเสาขว ยคครเทเชยส ทโผลปรากฏบรเวณตาง ๆ ในจงหวดสกลนคร (ก) การสลบชนของหนโคลนทม calcrete nodules, หนทรายแปงสลบกบ calcrete horizon, calcrete horizon และหนทรายของหมวดหนเสาขว บรเวณพกด 0396950E/1891106N (5843 III) (ข) ลกษณะของหนทรายแปงและซากดกดาบรรพของหมวดหนเสาขวบรเวณศนยศกษา

พฒนาภพานอนเนองมาจากพระราชดาร (ค) หมวดหนเสาขว ประกอบดวย ชนหนโคลนทเมดปน (ลางสด) ถดมาเปนชนเมดปน

สวนชนบนสดปดทบดวยชนหนกรวดมนและหนทรายของหมวดหนภพาน บรเวณถาพระกกพง บานลาดสมบรณ ตาบลหวยยาง อาเภอเมอง

(ง) ซากดกดาบรรพหอยกาบคทพบในบรเวณ (ค) (วฒนา ตนเสถยร และนรรตน บญกนภย, 2547)

หมวดหนเสาขวจดไดวาเปนหมวดหนทพบซากดกดาบรรพสตวมกระดกสนหลงมากทสด

ในบรรดาหนมหายคมโซโซอกทงหลายทพบในประเทศไทย ประกอบดวย ปลาฉลามนาจด เตา จระเข ไดโนเสารทงประเภทกนเนอและกนพช พวกสตวมกระดกสนหลง และหอยกาบค สาหรบจระเขทพบในหมวดหนนเปนพวก Goniopholis phuwiangensis สวนไดโนเสารประเภทกนเนอเปนชนด Siamotyrannus isanensis ซงไดโนเสารชนดนคาดวาจะมอายเกาแกและบรรพบรษของ tyranosaurid นอกจากนยงพบไดโนเสารทคลายนกกระจอกเทศดวย จากหลกฐานซากดกดาบรรพดงกลาว รายงานฉบบนใหหมวดหนเสาขวควรมอาย ครเทเซยสตอนตน

(ก) (ข)

(ค) (ง)


16


รปท 3-5 ซากดกดาบรรพของกระดกไดโนเสารทพบในหมวดหนเสาขว ในบรเวณตาง ๆ ของจงหวดสกลนคร (ก) ลกษณะพนทภยางองทมการพบซากดกดาบรรพของกระดกไดโนเสาร อยในเขตพนท

อทยานแหงชาตภผายล

(ข) ลกษณะของกระดกไดโนเสารทพบในบรเวณ (ก) (ค) ลกษณะพนทบอดนบรเวณบานโพนสวรรค ตาบลพงขวาง อาเภอเมองสกลนคร

ทมการพบซากดกดาบรรพของกระดกไดโนเสาร (ในภาพเลก) (ง) ลกษณะของกระดกไดโนเสารทพบในเขตบรเวณอทยานแหงชาตภพาน

3.1.4 หมวดหนภพาน ชนหนแบบฉบบของหมวดหนภพาน (Phu Phan Formation) อยทภผาผง เทอกเขาภพาน

อาเภอเขาวง จงหวดกาฬสนธ โดยทวไปหมวดหนภพานประกอบดวยหนทราย สขาวปนเหลอง สเทาปนขาว มขนาดเมดปานกลางถงเมดหยาบจนถงเมดขนาดกรวดมน เปนชนหนาและมชนเฉยงระดบขนาดใหญทง plannar and trough cross-bedding โดยมสวนประกอบเปนพวกควอตซสขาว หนภเขาไฟ หนเชรตสเทา เทาดา นาตาลแดง ดา เทาขาวและเขยว เมดตะกอนมความมนดแตมการจดขนาดไมคอยด ในบางแหงมชนหนดนดานสเทาดาสลบอยมลกษณะเปนเลนส หนชนดอนทพบในหมวดหนภพาน ไดแก หนทรายแปง หนดนดาน หนกรวดมนเมดปน และหนทรายสนาตาลแกมแดง

ความสมพนธของหมวดหนภพานกบหมวดหนเสาขวทวางตวอยลางเปนแบบวางตวแบบ ตอเนอง เชนเดยวกบความสมพนธกบหมวดหนโคกกรวดทวางตวอยดานบน

(ก)

(ค)

(ข)

(ง)

ทมาภาพ : องคการบรหารสวนตาบลเหลาโพนคอ

ทมาภาพ : คณอดลย กอนแพง ทมาภาพ : ททาการอทยานแหงชาตภพาน


17


ในพนทจงหวดสกลนครพบหมวดหนภพานแผกระจายตวอยดานทศใตของจงหวดสกลนคร

บรเวณอาเภอภพาน กดบาก เมอง โคกศรสพรรณ พงโคน เตางอย สองดาว วารชภม และกงอาเภอนาอน โดยมกพบหมวดหนภพานเปนลกษณะหนาผาหนทราย ปดทบหมวดหนเสาขว เชน บรเวณหนาผาวดถาผาแดน จะเปนหนทรายสขาว เนอปานกลางถงหยาบทม rip-up clasts และบรเวณถาพระกกพง บานลาดสมบรณ ตาบลหวยยาง อาเภอเมองสกลนคร จะเปนหนทรายและบางสวนเปนหนทรายเนอปนกรวด สขาว ขนาดชนหนา มชนเฉยงระดบทวไป

นอกจากนยงพบหมวดหนภพานในลกษณะของพลาญหน เชน บรเวณวดเชงดอยเทพรตนจะเปนหนทรายเนอปนกรวด ชนหนมการเอยงเทไปทางทศตะวนออกเฉยงเหนอดวยมมประมาณ 10° (040/10) มรอยชนเฉยงระดบเอยงเทไปทางทศตะวนออกเฉยงเหนอดวยมม 15°- 25° (รปท 3-6) บรเวณวดดานหนคา จะเปนหนทรายเนอปนกรวดและหนกรวดมน ชนหนเอยงเทไปทางทศตะวนออกเฉยงเหนอดวยมมประมาณ 10° (065/10) และมรอยชนเฉยงระดบเอยงเทไปทางทศตะวนตกเฉยงใตดวยมมประมาณ 20°- 25°

รปท 3-6 ลกษณะของหมวดหนภพาน ยคครเทเชยส ทโผลปรากฏบรเวณตาง ๆ เหนอเขอนนาอน (ก) หนทรายชนหนามากของหมวดหนภพาน บรเวณเหนอเขอนนาอน (ข) ภาพใกลแสดงหนทรายเนอขนาดปานกลางถงหยาบ จดเดยวกบรป (ก)

จากลกษณะทางกายภาพของหน การเรยงลาดบชนหน และซากดกดาบรรพทพบ หมวดหนภพานเกดจากการสะสมตวและตกตะกอนจากแมนาประสานสายและมบางชวงเปนแมนาโคงตวด ทมปรมาณนาและความแรงของนาสงและสงกวาทเกดขนกบหมวดหนพระวหาร ในสภาพภมอากาศโบราณทคอนขางรอนชนถงกงแหงแลง (Meesook, 2000)

จากการสารวจไมพบซากดกดาบรรพในหนหมวดน แตเคยมการพบรอยเทาไดโนเสารชนดกนเนอบนชนหนของหมวดหนภพานทภหลวง ในบางแหงชนลางสดของหนทรายของหมวดหนภพานมซากดกดาบรรพหอยกาบคอยเปนชน ๆ แตเปนซากดกดาบรรพทถกพดพาจากหมวดหนเสาขวและมาตกตะกอนใหมอกครงหนง อยางไรกตามหลกฐานอายจาก palynomorphs ใหอายหมวดหนภพานอยในชวงอายครเทเซยสตอนตน (Early Cretaceous) และจากการเรยงลาดบชนหนพบวาหมวดหนภพานวางตวอยบนหมวดหนเสาขวทมอายครทรเชยสตอนตนและวางตวอยลางหมวดหนโคกกรวด รายงานฉบบนใหหมวดหนภพานมอายครเทเชยสตอนตน

(ก) (ข)


18


3.1.5 หมวดหนโคกกรวด

Ward and Bunnag (1964) ตงชอหมวดหนโคกกรวด (Khok Kruat Formation) ตามชอหมบานโคกกรวด อาเภอเมอง จงหวดนครราชสมา ซงเปนหมบานทพบหนหมวดนโผล และชนหนแบบฉบบอยตามถนนสายมตรภาพ

ความสมพนธของหมวดหนโคกกรวดกบหมวดหนภพานทวางตวอยดานลางไมโผลใหเหนในพนทบางแหงเนองจากถกปกคลมเปนสวนใหญ แตในบางพนท เชนทบรเวณอาเภอโขงเจยม จงหวดอบลราชธาน พบหมวดหนโคกกรวดวางตวเปนชนตอเนองกบหมวดหนภพาน มการสะสมตวและตกตะกอนจากแมนาประสานสายเปนแมนาโคงตวด ถงแมวาความสมพนธของหมวดหนโคกกรวดกบหมวดหนมหาสารคามทวางตวอยชนบนจะไมพบในพนทบางแหงเนองจากถกปกคลม แตจากการเปรยบเทยบกบรอยสมผสทพบตอเนองกน พบวาเปนการสมผสแบบไมตอเนองกบ basal anhydrite ของหมวดหนมหาสารคาม และจาก seismic profiles กยนยนเชนนน จงอนมานไดวาความสมพนธของหมวดหนโคกกรวดและหมวดหนมหาสารคามเปนแบบไมตอเนอง และความสมพนธดงกลาวนเกยวของกบการเปลยนแปลงจากสภาวะแวดลอมของการตกตะกอนจากแมนาโคงตวด ในสภาวะอากาศในสมยโบราณจากคอนขางกงแหงแลงเปนแบบแหงแลง (กรมทรพยากรธรณ, 2544)

โดยทวไปหมวดหนโคกกรวดประกอบดวย หนทราย หนทรายแปง หนโคลน และหนกรวดมน สนาตาลแดง สแดงปนมวง นอกจากนยงพบชน calcrete nodules และ caliche อยในชนบนสดของหนโคลน การเรยงลาดบชนหนเปนแบบการตกตะกอนเปนชวง ๆ เรมจาก channel conglomerates, channel sandstones, overbank siltstone และ flood-plain silstones and claystones ความหนาของแตละชวงจะไมเทากน บางแหงไมพบ channel conglomerates ในชนลางสดอยางไรกตามการเรยงลาดบชนหน ไมเดนเทากบหมวดหนภกระดงและหมวดหนเสาขว (กรมทรพยากรธรณ, 2544)

ในพนทจงหวดสกลนครพบหมวดหนโคกกรวดแผกระจายตวอยทางดานทศตะวนออกเฉยงใต-ทศตะวนตกเฉยงเหนอของจงหวดสกลนคร บรเวณพนทสวนใหญของอาเภอภพาน กดบาก เมอง โคกศรสพรรณ พงโคน เตางอย สองดาว วารชภม และกงอาเภอนาอน เชน บรเวณแกงตาละปดอยในลานาพงลกษณะเปนหนทราย สนาตาลแดง เนอละเอยดถงหยาบปานกลาง และบรเวณอางเกบนาหนองกง อาเภอสวางแดนดน (รปท 3-7 (ก) และ (ข))

จากลกษณะทางกายภาพของหน การเรยงลาดบชนหน และซากดกดาบรรพ พบวา หมวดหนโคกกรวดเกดจากการสะสมตวและตกตะกอนจากแมนาโคงตวด ในสภาพภมอากาศในสมยโบราณทคอนขางกงแหงแลง และในชวงปลายเปนแบบแหงแลง (Meesook, 2000)

ในพนทจงหวดสกลนครมการสารวจพบซากดกดาบรรพหอยกาบคนาจดในหนทรายสแดงของหมวดหนโคกกรวด บรเวณเขอนนาพง ไดแก Plicatotrigonioides (?) SP., Nippononaia carinate Kobayashi, Niotononaia (Mechongichoncha) subyuadrata Kobayashi, Nippononaia (Mechongichoncha) robusta Kobayashi,Plicatouni namphungensis, Unio sampanoides อายครเทเซยสตอนตนถงตอนกลาง

โดยทวไปทราบสงโคราชไดมการพบซากไดโนเสารในหมวดหนโคกกรวดมาเปนเวลานาน (Buffetaut,1983) ซากไดโนเสารทพบครงแรกเปนชนสวนของฟนและกระดกไดโนเสารประเภทกนเนอ (ceratopsian Psittacosaurus) เปนไดโนเสารใหมชอ Psittacoasurus sattayaraki สวนใหญซากดกดาบรรพพบอยในหนกรวดมนทมรปรางคลายเลนส


19


รปท 3-7 ลกษณะหนโผลปรากฎของหมวดหนโคกกรวด ยคครเทเชยส บรเวณสถาบนวจย และฝกอบรมการเกษตรสกลนคร ตาบลแร อาเภอพงโคน จงหวดสกลนคร (ก) ชนหนทรายของหมวดหนโคกกรวด บรเวณบอนาหนาสถาบนวจยฯ (ข) ลกษณะเปนชนหนทราย และหนทรายแปง สนาตาลแกมมวง

3.1.6 หมวดหนมหาสารคาม Gardner et al. (1967) ไดตงชอหมวดหนมหาสารคาม (Maha Sarakham Formation)

และใหชนหนแบบฉบบอยทหลมเจาะนาบาดาล F-34 บรเวณบานเชยงเหยน อาเภอเมอง จงหวดมหาสารคาม ซงเจาะในป พ.ศ.2504 หมวดหนมหาสารคามเปรยบเทยบไดกบหมวดหนนรนาม (unnamed) ของ Ward and Bunnag (1964) ประกอบดวยหนโคลน หนทรายแปงและเกลอหนอยสลบกน ตามขอมลหลมเจาะหมวดหนมหาสารคามมความหนาทงหมด 610 เมตร แตคาดวาอาจจะหนาสงสดถง 1,000 เมตรในบางแหง จากขอมลเทาทมอยในปจจบน หมวดหนมหาสารคามแบงออกไดเปน 6 ลาดบชน ดงน

1) แอนไฮไดรตชนฐาน (The basal anhydrite) มความหนาจาก 0.8 ถง 3.3 เมตร มรอยตอกบหนทรายแปงของหนชดโคกกรวดเดนชดมาก ซงอาจเปนรอย disconformity

2) เกลอหนชนลาง (Lower Rock Salt) เปนชนเกลอหนทมความหนามากทสด ประกอบดวยแรเกลอหนชนหนา และแรโพแทสเซยม สวนทมความหนาสงสดวดได 437 เมตร

3) หนโคลนชนลาง (Lower claystone) มสนาตาลแกมแดง และมจดสเขยวอยทวไป มสายแรคารนลไลต และเฮไลตเลก ๆ อยทวไป หนหมวดนมความหนาเฉลยประมาณ 35 เมตร

4) เกลอหนชนกลาง (Middle Rock Salt) สวนใหญประกอบดวยเฮไลต แตในบางแหงพบชนแอนไฮไดรตหรอยปซมอยดวย หนหนวยนมความหนาเฉลยประมาณ 100 เมตร

5) หนโคลนชนกลาง (Middle Claystone) มลกษณะเหมอนหนชนลางทกลาวมาแลว แตไมมสายแรเลก ๆ ของคารนลไลต หนหนวยนมความหนาเฉลยประมาณ 40 เมตร

6) เกลอหนชนบน (Upper Rock Salt) มความหนาจาก 3 ถง 65 เมตร ไมพบแรโพแทชในหนหนวยนเลย

ความสมพนธของหมวดหนมหาสารคามกบหมวดหนโคกกรวดทวางตวอยลางเปนแบบไมตอเนอง (Sattayarak et al., 1991) สวนความสมพนธกบหมวดหนภทอกและหมวดหนเขายาปกทวางตวอยดานบนเปนแบบตอเนอง

(ก) (ข)


20


ลกษณะทวไปเปนหนโคลนและหนทรายแปงสแดงปนสม ไมคอยโผลใหเหนบนผวดน

เนองจากลกษณะหนทมความคงทนนอย เกดการผพงไดงาย ในพนทจงหวดสกลนครพบหมวดหนมหาสารคามปรากฏหนโผลบนพนผวเลกนอย เชนทบรเวณทางดานตะวนตกของหนองหาน (0407734E / 1902228N, 5843 III) จะเปนบอขนาดใหญทมเศษหนทรายแปง สนาตาลแดงเขมอยดานลาง ปดทบดวยดนลกรง ไมพบลกษณะโครงสรางใด ๆ (รปท 3-8 (ก)) และทบรเวณสนามบนจงหวดสกลนคร (รปท 3-8 (ข)) โดยสวนใหญแลวจะพบเปนคราบเกลอจากการละลายของชนเกลอหนทอยในหมวดหนมหาสารคาม ปรากฏตามผวดนในฤดแลงเปนแหง ๆ เชนท อาเภอพรรณานคม (รปท 3-8 (ค) และ (ง)) อาเภอบานมวง และกงอาเภอเจรญศลป เปนตน

รปท 3-8 ลกษณะของหมวดหนมหาสารคาม ยคครเทเชยส ทโผลปรากฏบรเวณตาง ๆ ในจงหวดสกลนคร (ก) ลกษณะของหมวดหนมหาสารคามทพบทางดานตะวนตกของหนองหาน (ข) ลกษณะของหมวดหนมหาสารคามทพบบรเวณสนามบนจงหวดสกลนคร (ค) คราบเกลอสขาวทพบอยทวไปในหนาแลง บรเวณหวยกดจอก บานสมสะอาด ตาบลพอกนอย อาเภอพรรณานคม (ง) แทงตวอยางเกลอหนและหนเคลยสเทาดา สนาตาลแดง ของหมวดหนมหาสารคาม ทไดจากหลมเจาะ GSK-5 บานดงมะไฟ ตาบลนาหวบอ อาเภอพรรณานคม

(ก) (ข)

(ค) (ง)


21


สภาวะแวดลอมการตกตะกอนและภมอากาศโบราณ จากลกษณะทางกายภาพของหน

การเรยงลาดบชนหนและชนเกลอ ยปซมและแอนไฮไดรต หมวดหนมหาสารคามเกดจากการสะสมตวและตกตะกอนจากนาเคมทมาจากนาทะเลในแอง หนองและบง ในสภาพภมอากาศในสมยโบราณทเปนแบบแหงแลง (Meesook, 2000) ในแผนทธรณวทยาประเทศไทยมาตราสวน 1:1,000,000 ของกรมทรพยากรธรณ (2542) ใหอายอยระหวางยคครเทเชยสตอนปลายถงเทอรเชยรตอนตน

3.1.7 หมวดหนภทอก หมวดหนภทอก (Phu Thok Formation) เปนหมวดหนทโผลใหเหนบรเวณทราบสงโคราช

ตามขอบของแองพนราบของแองอดรธาน-สกลนคร หมวดหนนตงชอโดย จงพนธ จงลกษมณ และคณะ (2522) โดยมชนหนแบบฉบบอยทภทอกนอย อาเภอศรวไล จงหวดหนองคาย ตอมาสวภาคย อมสมทร (2540) ไดศกษาและวจยขนรายละเอยดของหมวดหนนบรเวณภทอกนอยและภวว พบวาหมวดหนภทอกประกอบดวยหนทรายสองชนด คอ หนทรายสนาตาลแดงเนอหยาบปานกลางถงละเอยด ชนหนาทมการวางชนเฉยงระดบขนาดใหญแทรกสลบกบหนทรายสแดงแกมนาตาลถงแดงแกมมวง เนอละเอยดมากถงหนทรายแปง มเนอปนผสมทมโครงสรางแบบลอนคลน

ความหนาของหมวดหนภทอกทโผลใหเหนในพนทภทอกและภววโดยเฉลย 205 เมตร (สวภาคย อมสมทร, 2540) ในแตละ section ความหนาของชนหนทรายของหมวดหนภทอกแตกตางกนไป และเปนความหนาทเหลอจากการผพงและถกพดพาไปแลว อยางไรกตามชนหนของหมวดหนภทอกมกพบอยบนภเขาโดด ๆ และบรเวณทเปนทราบลอนคลน

ความสมพนธของหมวดหนภทอกกบหมวดหนมหาสารคามทวางตวอยลางไมโผลใหเหนในพนทราบ แตจากหลกฐานแทงหนจากหลมเจาะนาบาดาลทบานทาพระ จงหวดขอนแกน พบวาชนหนสแดงของหมวดหนภทอกวางตวอยบนชนเกลอของหมวดหนมหาสารคามในระดบความลก 391 เมตรจากระดบผวดน แตในบางแหงของแองอดรธาน-สกลนคร เชน บรเวณลมนากาในพนทจงหวดสกลนคร-นครพนม พบวาชนหนสแดงของหมวดหนภทอกวางตวอยบนชนเกลอในระดบความลก 98 เมตรจากระดบพนผว (วระพงษ ตนสวรรณและนรรตน บญกนภย, 2541)

โครงการศกษาปจจยทางธรณวทยาททาใหเกดดนเคม (2547) ไดสารวจทาแผนทธรณวทยามาตราสวน 1:50,000 ในพนทโครงการ จากการศกษาขอมลทงจากภาคสนามและหลมเจาะสารวจโดย วฒนา ตนเสถยร และคณะ (2548) สนต อศวพชระ และคณะ (2548) และวรชย แพงแกว และไชยกาล ไชยรงษ (2548) สามารถแบงหมวดหนภทอกไดเปน 3 หมหน ไดแก

3.1.7 1 หมหนนาหวา (Na Wa member, KTpt1) หมหนนาหวามชนหนแบบฉบบอยทอาเภอนาหวา จงหวดนครพนม พบกระจายตวอยตาม

ลานาอน ลกษณะโดยทวไปประกอบดวยหนโคลนและหนเคลย สนาตาลแดง สแดงสม หนทรายแปง สนาตาลสม สภาพแวดลอมการสะสมตวคาดวาเกดจากการสะสมตวของตะกอนโดยทางนาในบรเวณทราบนาทวมถง (flood plain deposit) เนองจากหมหนนประกอบดวยหนเคลยและหนโคลนเปนสวนใหญ ทาใหเนอหน ไมมความคงทนเกดการผพงไดงาย จงไมคอยพบหนหมวดนปรากฏใหเหนบนพนผวดน

ในพนทจงหวดสกลนครพบหมหนนาหวาแผกระจายตวบรเวณตอนกลางของจงหวด เชนทบรเวณบอขดกกนาเพอการเกษตร บานหนองเปรย ตาบลขมน อาเภอเมองสกลนคร เปนหนโคลนและ หนเคลย สนาตาล คอนขางผ ไมแสดงโครงสรางใด ๆ (รปท 3-9 (ก) และ (ข))


22


3.1.6.2 หมหนคาตากลา (Kam Ta Kla member, KTpt2) หมหนคาตากลามชนหนแบบฉบบอยทบอดนขนาดใหญขางศนยพฒนาเดกเลก บรเวณดาน

ตะวนออกเฉยงเหนอของอาเภอคาตากลา จงหวดสกลนคร ประกอบดวย หนทรายแปง สนาตาลแดง เปนชนบางแบบคลน สลบชนกบหนทรายเนอเฟลดสปาร สแดงอฐ ขนาดเมดละเอยด บางสวนมเนอปนปน แสดงชนเฉยงระดบขนาดเลกและแถบชนบาง พบรอยสตวดกดาบรรพประเภทรหนอน

ในพนทจงหวดสกลนครพบหมหนคาตากลาแผกระจายตวเปนบรเวณกวางทางตอนบน ของจงหวด เชนทดานตะวนเหนอของระวางอาเภอกสมาลย บรเวณตอนเหนอของบานโพนสวรรคจะเปนหนทรายแปงสนาตาลแดง (รปท 3-9 (ค))

รปท 3-9 ลกษณะของหมวดหนภทอก ยคครเทเชยส-เทอรเชยร ทโผลปรากฏบรเวณตาง ๆ ในจงหวดสกลนคร

(ก) ลกษณะปรากฏของหมหนนาหวา บรเวณบอขดกกนาเพอการเกษตร บานหนองเปรย ตาบลขมน อาเภอเมองสกลนคร

(ข) แสดงการเปลยนแปลงทางเคม ตามรอยแตกในหนโคลนสนาตาลแดง กลายเปน สเทาขาว ของหมหนนาหวา บรเวณเดยวกบรป (ก)

(ค) หนทรายแปงสนาตาลแดงของหมหนคาตากลา บรเวณตอนเหนอของบานโพนสวรรค (ง) ผลาญหนทรายเนอปานกลาง สนาตาลแกมแดง ของหมหนภทอกนอยบรเวณวดดานมา

(ก) (ข)

(ค) (ง)


23


3.1.7.3 หมหนภทอกนอย (Phu Thok Noi member, KTpt3) หมหนนมชนหนแบบฉบบอยทเขาภทอกนอย อาเภอศรวไล จงหวดหนองคาย ประกอบดวย

หนทรายสนาตาลแดง เนอหยาบปานกลางถงละเอยด เปนชนหนาทมการวางชนเฉยงระดบขนาดใหญแทรกสลบ กบหนทรายสแดงแกมนาตาลถงแดงแกมมวง เนอละเอยดมากถงหนทรายแปง มเนอปนผสม ทมโครงสรางแบบลอนคลน

ในพนทจงหวดสกลนครพบหมหนภทอกนอยแผกระจายตวบรเวณดานตะวนออกเฉยงเหนอของอาเภอบานมวง เชนทวดดานมา (พกด 0336101E 1983985N) โผลปรากฏเปนผลาญหนทราย เนอปานกลาง สนาตาลแกมแดง (รปท 3-9 (ง))

จากลกษณะทางกายภาพของหนและการเรยงลาดบชนหน คาดวาหมวดหนภทอกเกดจากการสะสมตวและตกตะกอนทงจากแมนาในลกษณะของแมนาโคงตวดทพดพาตะกอนมาสะสมตวเปนครงคราวสลบกบการพดพาของลม ในสภาพภมอากาศสมยโบราณทคอนขางกงแหงแลงถงแหงแลง (กรมทรพยากรธรณ, 2544)

อายของหมหนภทอกจากการศกษาของคณะสารวจตาง ๆ ใหอายหมวดหนภทอก ดงน Chonglakmani et. al. (1979) ใหอายเทอรเชยร นเรศ สตยรกษ (2527) ใหอายเทอรเชยรตอนลางถงตอนกลาง นเรศ สตยรกษ และคณะ (2530) ใหอายสมย Turonian-Santonian ของยคครเทเชยสตอนปลาย สวภาคย อมสมทร (2540) ใหอายจากผลการศกษาสนามแมเหลกโบราณอยในชวงปลายยคครเทเชยสตอนตน สวนในแผนทธรณวทยาประเทศไทยมาตราสวน 1:1,000,000 ของกรมทรพยากรธรณ (2542) ใหอายอยระหวางยคครเทเชยสตอนปลายถงเทอรเชยรตอนตน และเลศสน รกษาสกลวงศ (2546) ใหอายออนกวาสมย Late Cenomanian

3.1.8 ตะกอนรวนยคควอเทอรนาร ตะกอนยคควอเทอรนาร ประกอบไปดวย ตะกอนรวนและตะกอนกงแขงตว ทผพงจาก

หนตนกาเนดแลวถกพดพาจากทสงหรอภเขาทงทอยรอบ ๆ ทาใหเกดการสะสมตวของตะกอนบนหนแขง ตะกอนยคควอเทอรนารในเขตจงหวดสกลนคร พบกระจายตวตามแนวลมนา แมนา และทราบทวไป ตะกอนเหลานใชเปนวสดกอสรางและถมทดนได จากการสารวจสามารถแบงตะกอนอายควอเทอรนาร ไดเปน 3 หนวยตะกอน ไดแก

3.1.8.1 ตะกอนทผพงอยกบท (Qr) เปนตะกอนทผอยกบทหรอเคลอนทไปเพยงเลกนอย ลกษณะของตะกอนจะแตกตางกนไป

ในแตละบรเวณ ขนอยกบหนตนกาเนดทจะใหตะกอนเหลานน มกพบเปนดนเคลยปนทราย และทรายแปง มชนแมรงและเศษหนปน วางตวบนหนเดมอยางตอเนอง ในพนทจงหวดสกลนครจะพบตะกอนหนผกระจายอยทวไปเปนหยอม ๆ ทงพนท ลกษณะเปนศลาแลงชนหนาวางอยบนหนผ ปดทบดวยดนลกรงและตะกอนทราย เชน บรเวณดานเหนอของบานดอนเสาธงจะมสระนาขนาดใหญ ลกษณะของตะกอนดานลางจะเปนตะกอนทรายแปง สนาตาลแดง หนาประมาณ 1 เมตร ถกปดทบอยดวยตะกอนดนเหนยว สเทาออน ชนบนสด จะเปนชนศลาแลงทมความหนาประมาณ 1 เมตร (รปท 3-10 (ก)) ซงมความคลายคลงกบบรเวณบอลกรงบานหนองบว (รปท3-10 (ข)) โดยลกษณะของตะกอนดานลางจะเปนตะกอนดนเคลย-ดนเคลยปนทรายแปงสขาว หนาประมาณ 0.5 เมตร ถกปดทบอยดวยชนศลาแลงทมความหนาประมาณ 1 เมตร และชนดนบนสดหนาประมาณ 0.1 เมตร


24


3.1.8.2 ตะกอนตะพก (Qt) ตะกอนเหลานเกดจากการพดพาตะกอนบนภเขามาสะสมตวบนทราบทาใหกลายเปน

เนนตะกอนแผกวางในทราบ สวนใหญพบกระจายตวทางตอนเหนอของอาเภออากาศอานวย ประกอบดวย ทราย ทรายแปง กรวด และลกรง

3.1.8.3 ตะกอนนาพา (Qa) ตะกอนเหลานเกดจากการพดพาตะกอนโดยทางนา มาสะสมตวในทราบหรอทลม มแมนา

สายสาคญทพดพาคอ ลานาพง หวยนาแก หวยองฮา หวยนายอ หวยเลก หวยคาด หวยทราย และหวยแมขอด พดพามาสะสมตวในบรเวณทเปนทราบ เปนพวกตะกอนทราย ทรายแปง และดนเหนยว เชน บรเวณบอดนทางเหนอของบานงวดอน (รปท 3-10 (ง)) พนทราบนมกเปนแหลงสะสมตวของชนทรายแมนา บางแหงสามารถหาแหลงทรายกอสรางและดนเหนยวสาหรบเปนวตถดบในอตสาหกรรมเครองปนดนเผาได เชนทบรเวณลานาพงในเขตตาบลตองโขบ อาเภอโคกศรสพรรณ ซงเปนแหลงผลตทรายทสาคญของจงหวดสกลนคร (รปท 3-10 (จ)) แหลงดนเหนยวเชยงเครอ อาเภอเมองสกลนคร (รปท 3-10 (ฉ)) และแหลงดนเหนยวทบานกดนาขาม อาเภอเจรญศลป เปนตน โดยทวไปสภาพดนเปนดนรวนทมแรธาตทจาเปนตอพชอดมสมบรณเหมาะตอการเพาะปลก แตเนองจากเปนทราบจงมกประสบกบนาทวมขงในชวงฤดฝนเปนประจา

จากสภาพแวดลอมของการสะสมตวของตะกอนรวนยคควอเทอรนารในบรเวณแองสกลนคร อนมานไดจากหลกฐานของเทกไทตทพบในหนวยตะกอนตะพกลานาระดบสง ซงเปนทยอมรบกนวาเปนเทกไทตชนดเดยวกนกบทพบในประเทศออสเตรเลย และกลมประเทศเอเชยตะวนออกเฉยงใต ซงวดหาอายไดประมาณ 600,000-700,000 ปกอนปจจบน (O’Keefe, 1976 ใน Bunopas et.al., 1999)

Wongsomsak (1992) ไดสรปวาการเปลยนแปลงของระดบอยตว (base level) อาจเนองมาจากกระบวนการแปรสณฐาน จงทาใหแมนาโขงมการกดเซาะทางลก ในชวงเวลาตาง ๆ ของสมยไพลสโตซน ตะพกลานาทงสามระดบคอสวนทเหลอของทราบลมแมนาโขงในอดต ทเกดขนในชวงการเปลยนระดบขางตน ในสวนของตะกอนทราบหบเขาและทราบนาทวมถงกเปนกระบวนการสะสมตวโดยนาพาปจจบนของแมนาสายหลกและแมนาสาขาตาง ๆ ของแองสกลนคร

3.2 ธรณวทยาโครงสราง ลกษณะโครงสรางทางธรณวทยาทสาคญมหลายชนด ไดแก การวางตวของชนหน ชนหนทงหมดจะมแนวการวางตวในทศทางเกอบเหนอ-ใต ตะวนออก

เฉยงเหนอ-ตะวนตกเฉยงใต และตะวนตกเฉยงเหนอ-ตะวนออกเฉยงใต ทงหมดเอยงเทไปทางทศตะวนออกเขาหาแองสกลนคร

แนวแตกหลกจะอยในทศทางตะวนตกเฉยงเหนอ-ตะวนออกเฉยงใต และตะวนออกเฉยงเหนอ-ตะวนตกเฉยงใต

รอยชนเฉยงระดบในหมวดหนพระวหารจะเอยงเทไปทางทศตะวนตกเฉยงใต ในขณะท ในหมวดหนภพานจะเอยงเทไปทางทศตะวนออกเฉยงเหนอ


25


รปท 3-10 ลกษณะตะกอนรวนยคควอเทอรนารทพบในบรเวณตาง ๆ ของจงหวดสกลนคร (ก) ตะกอนทผพงอยกบทบรเวณบรเวณดานเหนอของบานดอนเสาธง (ข) ตะกอนทผพงอยกบทบรเวณบอลกรงบานหนองบว เปนศลาแลงชนหนาวางอยบนหนผ (ค) ศลาแลงไดถกนามาใชทาผนงอโบสถวดคาประมง ตาบลสวาง อาเภอพรรณานคม (ง) ดนลกรงทพบมากในหลายพนทของจงหวด ถกนามาใชประโยชนในการทาถนนลกรง (จ) ตะกอนนาพาบรเวณรมลานาพงในเขตตาบลตองโขบ อาเภอโคกศรสพรรณ

ซงเปนแหลงผลตทรายกอสรางทสาคญของจงหวดสกลนคร (ฉ) แหลงดนเหนยวบรเวณทราบลมของบานเชยงเครอ อาเภอเมองสกลนคร

ซงเปนแหลงผลตเครองปนดนเผาพนเมองทมชอเสยงของจงหวดสกลนคร

(ก) (ข)

(ค) (ง)

(จ) (ง)


26


3.3 ธรณประวต

กลมหนโคราชตงแตหมวดหนนาพองถงหมวดหนโคกกรวดแสดงถงลกษณะการสะสมตวโดยขบวนการของทางนาแบบทางนาประสานสายกบทางนาโคงตวด สวนสภาพภมอากาศกสลบกนระหวางกงแหงแลงกบกงรอนชน กลมหนโคราชเรมเกดการสะสมตวในแองทมการทรดตวตอเนองของหมวดหนนาพองโดยเฉพาะทางดานตะวนตกของแองทมการสะสมตวในตอนลางแบบตะกอนรปพด (alluvial fan) ตอเนองเปนตะกอนจากระบบทางนา (fluvial system) และตะกอนขนาดเลกของทราบนาทวม (flood plain) หมวดหนภกระดงมการสะสมตวเปนลกษณะวฏจกรของทางนาโคงตวด ชนดของตะกอนไมคอยหลากหลายเมอเทยบกบหมวดหนทเหลอซงสวนใหญเปนการสะสมตวแบบทราบนาทวม แสดงถงหนองนาในสภาพอากาศทคอนขางแหงแลงและคอนขางชนเปนเวลานาน ตอมามปรมาณนาบนบกเพมมากขนสภาพอากาศมความชนมากขน เกดการสะสมตวแบบทางนาประสานสายของหมวดหนพระวหารตอเนองจากหมวดหนภกระดง มลกษณะเปลยนแปลงทางดานขาง (lateral change) สภาพอากาศเปลยนจากรอนชนเปนกงแหง หมวดหนเสาขวมการสะสมตวแบบทางนาโคงตวดเชนเดยวกบหมวดหนภกระดงแตมสภาพอากาศแหงแลงมากกวา สงเกตจากตะกอนสวนใหญเปนสแดงรวมถงปรมาณของชนเมดปนและชนเมดซลกา หลงจากนนสภาพอากาศมการเปลยนแปลงจากกงแหงแลงเปนกงรอนชนกลบกนอกครง หมวดหนภพานตกตะกอนในทางนาประสานสายโดยกระแสนามความรนแรงมากกวาในหมวดหนพระวหาร ตะกอนเปนพวกหนทรายหยาบ หนทรายกรวดมน และหนกรวดมน ขนาดของตะกอนมหลากหลายมากกวาและตะกอนมขนาดใหญกวา หลงจากนนสภาพแวดลอมกลบมาเงยบสงบอกครง และเปนการตกตะกอนของหมวดหนโคกกรวดในระบบทางนาโคงตวด ในสภาพอากาศคอนขางกงแหงแลงและตอเนองกนไปจนถงการตกตะกอนของหมวดหนมหาสารคามทอากาศมสภาพแหงแลงมากทสด โดยการพบแรทเกดจากการระเหย evaporitic minerals ในตอนกลางและตอนบน ๆ ของหมวดหน

รอยผดวสยทพบอยระหวางหมวดหนโคกกรวดกบหมวดหนภทอกแสดงถงการหยดการสะสมตวของตะกอน กอนทจะเรมการสะสมตวใหมอกครงของหมวดหนมหาสารคามในสภาพทมนาทะเลทวมเขามาในแองและมสภาพภมอากาศทแหงแลงมากทาใหพบการสะสมตวของแรชนดตาง ๆ ทเกดจากขบวนการระเหยของนาเชนเกลอหนและเกลอโพแทช โดยมวฏจกรการเคลอนไหวของนาทะเลททวมเขามาในแองถง 3 รอบ ทาใหพบการสะสมตวของชนเกลอหนถง 3 ชน

หลงจากการสะสมตวของหมวดหนมหาสารคาม สภาพแองสะสมตะกอนจะเปลยนแปลงอกครงเมอนาทะเลถอยออกไปจากแอง ตะกอนในแองจะสะสมตวโดยขบวนการของทางนาสลบการสะสมตวโดยขบวนการของลมในสภาพภมอากาศกงแหงแลงทาใหเกดการสะสมตวของหนทราย หนทรายแปงและหนโคลนของหมวดหนภทอก


27


บทท 4 ธรณพบตภย

ธรณพบตภย (Geohazard) เปนภยธรรมชาตทเกดจากกระบวนการทางธรณวทยา อาท แผนดนไหว ดนถลม หลมยบ และสนาม เปนตน ในหลายเหตการณธรณพบตภยเกดกระบวนการตอเนองแบบลกโซ จากภยหนงไปสอกภยหนง กอใหเกดความเสยหายตอชวตและทรพยสนเปนอนมาก เชน แผนดนไหวใตทะเลอาจนาไปสการเกดสนาม หรอเหตการณสนามอาจเปนสาเหตใหเกดการกดเซาะชายฝงตามมา ฉะนน หากเขาใจและตระหนกถงภยดงกลาวแลวกจะเปนประโยชน เพอใชเปนแนวทางในการลดผลกระทบและความรนแรงจากเหตการณธรณพบตภยทอาจเกดขนไดในอนาคต

ในบทนจะกลาวถงขอมลธรณพบตภยทกรมทรพยากรธรณไดทาการศกษาไว และอาจจะเกดขนในพนทจงหวดสกลนคร ประกอบดวย ดนถลม แผนดนไหว หลมยบ และตลงทรดตว มรายละเอยดดงน

4.1.ดนถลม ดนถลมเปนธรณพบตภยทเกดจากการเคลอนตวของมวลดนและหน ลงมาตามลาดเขา

ดวยอทธพลของแรงโนมถวงของโลก ดนถลมทพบในประเทศไทยแบงออกเปน 3 ประเภทใหญ ๆ ดวยกนคอ ดนถลม ดนไหล รอยดนแยก และหนรวงหรอหนถลม ปจจยททาใหเกดดนถลมม 4 ประการ คอ

1. ลกษณะธรณวทยาเปนบรเวณทมหนผใหชนดนหนา โครงสรางทางธรณวทยามรอยเลอน รอยแตก ตดผานชนหน เปนตน

2. สภาพภมประเทศเปนพนทภเขาสงและมความลาดชน 3. ลกษณะสงแวดลอมมการเปลยนแปลงการใชประโยชนทดนโดยไมถกหลกวชาการ

ไดแก สรางบานและทาสวนทาไรรกลาพนทลานาและภเขา การตดถนนผานภเขาสง หรอสรางสงกอสรางขวางทางระบายนา เชน ถนน สะพาน และทอ เปนตน

4. ปรมาณนาฝนทมากจนชนดนอมนาไมไหว เกณฑทวไปคอนาฝนมปรมาณ 100 มลลเมตรในรอบ 24 ชวโมง หรอมปรมาณฝนสะสมท 300 มลลเมตร

จากการศกษาของกรมทรพยากรธรณ ประเทศไทยมพนททมโอกาสเกดดนถลมและเสยงภยดนถลมทงสน 51 จงหวด สวนใหญอยในภาคเหนอ ภาคตะวนตก และตอเนองลงมาถงภาคใต ตงแตป พ.ศ.2531 ถง พ.ศ.2554 มการเกดดนถลมขนาดใหญมากกวา 10 จงหวด และสรางความเสยหายตอชวตและทรพยสนของประชาชนในพนทนนๆ ยกตวอยางเชน เหตการณดนถลมทจงหวดอตรดตถ แพร และสโขทย เมอเดอนพฤษภาคม 2549 (รปท 4-1) มผเสยชวต 83 คน บานเรอนเสยหายทงหลง 674 หลง ถนน 968 สาย สะพาน 134 แหง ทานบ/ฝาย 197 แหง คดเปนมลคาความเสยหาย 300 ลานบาท จงหวดสกลนครไมเปนพนททเสยงตอการเกดดนถลม เนองจากเปนพนททราบสง เพยงแตเคยเกดเหตการณรอยดนแยกขน 2 ครง ในพนทอาเภอวารชภม (รปท 4-2) และอาเภอพรรณานคม (รปท 4-3) สรางความเสยหายเลกนอยเทานน โดยเจาหนาทกรมทรพยากรธรณไดเขาทาการตรวจสอบพนทแลว


28


รปท 4-1 ตวอยางเหตการณดนถลมทจงหวดอตรดตถ แพร และสโขทย เมอเดอนพฤษภาคม 2549

รปท 4-2 เหตการณดนแยกทบานดงเชยงเครอ หม 9 ตาบลปลาโหล อาเภอวารชภม จงหวดสกลนคร

(ก) (ข)


29


รปท 4-3 เหตการณรอยแยกทบานโนนทรายคา หม 7 ตาบลสวาง อาเภอพรรณานคม จงหวดสกลนคร

4.2 แผนดนไหว แผนดนไหวเปนภยพบตทางธรรมชาตทเกดจากการสนสะเทอนของพนดน อนเนองมาจาก

การปลดปลอยพลงงานเพอระบายความเครยดทสะสมไวภายในโลกออกมาอยางฉบพลน ในการปรบสมดลของเปลอกโลกใหคงท มสาเหตมาจาก 2 สาเหตใหญ สาเหตแรกเกดจากการกระทาของมนษย ไดแก การทดลองระเบดปรมาณ การกกเกบนาในเขอน และแรงระเบดจากการทาเหมองแร เปนตน สวนสาเหตทสองเกดขนเองจากธรรมชาต

ความรายแรงอนเนองมาจากแผนดนไหวสามารถบอกไดในรปของความรนแรง (Intensity) และขนาด (Magnitude) มาตราวดขนาดแผนดนไหวใชหนวยเปน “มาตรารกเตอร” (Richter scale) เปนตวเลขททาใหสามารถเปรยบเทยบขนาดของแผนดนไหวตาง ๆ กนได

กรมทรพยากรธรณไดสารวจรอยเลอนมพลงพบวา ประเทศไทยมแนวรอยเลอนใหญ ๆ อยหลายแนว จานวนทงสน 13 กลมรอยเลอน ครอบคลม 22 จงหวดของประเทศไทย (รปท 4-4) ดงน รอยเลอนแมจน (รวมรอยเลอนแมอง) รอยเลอนแมฮองสอน รอยเลอนเมย รอยเลอนแมทา รอยเลอนเถน


30


รปท 4-4 แผนทแสดงแนวรอยเลอนมพลงในประเทศไทย (กรมทรพยากรธรณ, 2549)


31


(รวมรอยเลอนแมยม) รอยเลอนพะเยา รอยเลอนปว รอยเลอนอตรดตถ รอยเลอนศรสวสด รอยเลอนเจดยสามองค รอยเลอนระนอง รอยเลอนคลองมะรย และรอยเลอนทาแขก นอกจากนกรมทรพยากรธรณไดจดทาแผนททกาหนดบรเวณทมความเสยงภยตอแผนดนไหว ฉบบปรบปรงครงท 2 พ.ศ. 2548 (รปท 4-5) ซงวเคราะหจากแนวรอยเลอนมพลง ลกษณะธรณวทยา ความถและขนาดแผนดนไหวทเกดในประเทศไทยและประเทศเพอนบาน เพอใหหนวยงานทรบผดชอบเกยวกบการกอสรางอาคารนาไปใชเปนขอพจารณาในการออกแบบกอสรางอาคารทตองคานงถงคาความปลอดภย

สาหรบจงหวดสกลนครไมพบวามกลมรอยเลอนมพลงพาดผาน จดอยในเขตเสยงภยแผนดนไหวระดบ 0

4.3 หลมยบ โดยทวไปหลมยบ (Sinkhole) จะพบเปนหลมหรอแองบนพนดน ซงมลกษณะรปรางคลายกรวย

หรอลกชนเปนเหวลก หรอคลายปลอง ปากหลมเกอบกลม สาเหตของหลมยบเกดจากมโพรงใตดนอยดานลาง ตอมาเพดานโพรงมการพงทลายยบตวลง เกดเปนหลมยบขน ซงโดยทวไปตาแหนงหลมยบมกพฒนาในบรเวณทมรอยแตก และเกดขนงายในบรเวณทมรอยแตกตดกน สาเหตของการยบตวอาจเนองมาจากการสบนาใตดน หรอไดรบแรงสนสะเทอนจากแผนดนไหวหรอยานพาหนะทสญจรไปมาในบรเวณใกลเคยง

โพรงใตดนเกดไดจากหลายสาเหตดวยกน คอ (1) มนาฝนทมความเปนกรดอยางออนละลายเอาหนจาพวกคารบอเนต ไดแก หนปน หน

โดโลไมต ทรองรบอยดานลางออกไป จากนนจงพฒนาเกดเปนโพรงหรอถาใตดน (รปท 4-6) (2) มเกลอหนรองรบอยดานลาง เมอมการสบนาเคมเพอผลตเกลอสนเธาวจงเกดการละลาย

ของเกลอหนทาใหเกดโพรงเกลอขน (รปท 4-7) (3) นาใตดนพดพาเอาตะกอนทรายทรองรบดานลางออกไป เนองจากปรมาณและแรง

พดพาของนาใตดนเพมขน (รปท 4-8) หลมยบเปนปรากฏการณทสามารถเกดขนไดทงตามธรรมชาตและโดยการกระทาของ

มนษย หลมยบทเกดขนเองตามธรรมชาตอาจใชเวลาหลายลานปหรอในเวลาอนรวดเรว เชน กรณทเกดแผนดนไหวขนาด 9.1 รกเตอร เมอวนท 26 ธนวาคม พ.ศ. 2547 กอใหเกดหลมยบในหลายพนททางภาคใตของประเทศไทย สวนหลมยบทเกดขนโดยการกระทาของมนษยมกเกดขนในเวลาอนรวดเรว สาเหตดงกลาว ไดแก การสบนาใตดน และการสบนาเคมเพอผลตเกลอสนเธาว เปนตน พนทจงหวดสกลนครมพนทเกดหลมยบอนเนองจากโพรงเกลอ โดยพบมากทบานโนนแสบง ตาบลหนองกวง อาเภอบานมวง จงหวดสกลนคร ดงแสดงในรปท 4-9

4.4 ตลงทรดตว ในประเทศไทยมแมนาลาคลองเปนจานวนมาก ซงมทงเกดขนเองตามธรรมชาตและท

เกดจากการขดขนเพอใชเปนเสนทางคมนาคม เพอการเกษตร สาเหตของตลงทรดตว ม 2 สาเหต ดงน (1) การเปลยนแปลงของระดบนาในแมนา ทาใหเกดความตางระดบของนาใตดนบนบก

กบนาในแมนา เชน ระดบนาในแมนาลดลงเนองจากเปนฤดแลง การดดทรายในแมนา การสรางฝายหรอเขอนตามแมนา การขดลอกตะกอนในแมนา เปนตน (รปท 4-10 (ก) และ (ข))


32


รปท 4-5 แผนทบรเวณเสยงภยแผนดนไหวของประเทศไทย (กรมทรพยากรธรณ, 2548)


33


รปท 4-6 หลมยบทเกดจากโพรงหนปน

รปท 4-7 หลมยบทเกดจากโพรงเกลอ


34


รปท 4-8 หลมยบทเกดจากโพรงทรายใตดน

รปท 4-9 หลมยบบรเวณบานโนนแสบง ตาบลหนองกวง อาเภอบานมวง จงหวดสกลนคร ทมสาเหตจากการสบนาเกลอใตดนขนมาเพอผลตเกลอสนเธาวในปรมาณมากเกนไป

(ภาพเมอเดอนพฤษภาคม 2547)


35


(2) ความแรงของกระแสนา เชน การเกดสนดอนทรายกลางแมนาทาใหกระแสนาเปลยน

ทศทางพงเขาสสองฝงแมนา บรเวณทางนาโคงตวดทาใหเกดการพงทลายดวยกระแสนาในชวงฤดนาหลากตามธรรมชาต (รปท 4-10 (ค) และ (ง))

รปท 4-10 เหตการณตลงทรดตวและสาเหตของการทรดตว (ก) และ (ข) กาแพงตลงของวดรมคลองสรรพสามตพงลงมา โดยมสาเหตจากการปดประต

ระบายนา ทาใหระดบนาใตดนสงกวาระดบนาในคลอง จงเกดแรงดนใหตลงพงลงมา (ค) และ (ง) ตลงทรดตวเนองจากตงบานเรอนอยบรเวณทางนาโคงตวด ซงแกไขโดย

การสรางรอดกตะกอน บรเวณโคงนอกของทางนา

(ก)

(ข)

(ค)

(ง)


36


บทท 5 แหลงธรณวทยา

กระบวนการเปลยนแปลงทางธรณวทยาทเกดขนในอดต ทาใหมลกษณะพนททหลากหลายและมธรณสณฐานทสวยงามแปลกตา ซงมคณคาตอการศกษาวจยทางธรณวทยา ภมศาสตร และประวตศาสตร นอกจากนนบางพนทยงมทศนยภาพสวยงามมศกยภาพในการพฒนาเปนแหลงทองเทยวและนนทนาการ สมควรไดรบการอนรกษใหเปนแหลงศกษาเรยนรของทองถน

แหลงธรรมชาตอนควรอนรกษในพนทจงหวดสกลนครทไดรบการประกาศใหเปนมรดกทางธรรมชาตของทองถนอนควรอนรกษ ในปแหงการพทกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ตามมตคณะรฐมนตร เมอวนท 7 พฤศจกายน 2532 มจานวน 4 แหลง ไดแก นาตกคาหอม นาตกตาดโตน ถาพระทอง และหนองหาน (กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม, 2543) ซงบางแหลงเปนแหลงทองเทยวทมความโดดเดนและมชอเสยงมาก

5.1 แหลงธรณวทยาทเปนเอกลกษณและโดดเดน จงหวดสกลนครมลกษณะภมประเทศทเปนเทอกเขาสงของเขาภพานทางดานใตของจงหวด

ทาใหมแหลงทองเทยวทางธรรมชาตหลายแหง ในปงบประมาณ พ.ศ. 2555 กรมทรพยากรธรณ ไดดาเนนการสารวจแหลงธรรมชาตในพนทจงหวดสกลนคร ภายใตกจกรรมจาแนกเขตเพอการจดการดานธรณวทยาและทรพยากรธรณรายจงหวด จากการประเมนสภาพแหลงธรรมชาตเหลาน พบวาจดเปน “แหลงธรณวทยา4” ซงเปนแหลงธรรมชาตทมคณคาทางวชาการดานธรณวทยา จานวน 9 แหลง (รปท 5-1) จดเปนแหลงธรณสณฐาน5

ทงหมด แบงยอยเปนแหลงธรณสณฐานประเภทตาง ๆ ดงแสดงในตารางท 5-1

ตารางท 5-1 แหลงธรณวทยาในพนทจงหวดสกลนคร

ท ชอแหลง พนท

ประเภทของแหลงธรณวทยา อาเภอ จงหวด 1 นาตกคาหอม เมองสกลนคร สกลนคร แหลงธรณสณฐานประเภทนาตก 2 นาตกปรชาสขสนต เมองสกลนคร สกลนคร แหลงธรณสณฐานประเภทนาตก 3 นาตกหวยใหญ ภพาน สกลนคร แหลงธรณสณฐานประเภทนาตก 4 นาตกแมอน พรรณานคม สกลนคร แหลงธรณสณฐานประเภทนาตก 5 นาตกเกาชน สองดาว สกลนคร แหลงธรณสณฐานประเภทนาตก 6 หนองหาน เมองสกลนคร สกลนคร แหลงธรณสณฐานประเภทหนอง บง 7 สะพานผผาน ภพาน สกลนคร แหลงธรณสณฐานประเภทภมประเทศโดดเดน 8 ดานหนลานมนปลา สองดาว สกลนคร แหลงธรณสณฐานประเภทภมประเทศโดดเดน 9 ผาผกหวาน สองดาว สกลนคร แหลงธรณสณฐานประเภทภมประเทศแปลกตา

4 แหลงธรณวทยา (Geosite) หมายถง แหลงธรรมชาตทมคณคาทางวชาการดานธรณวทยา ซงแบงไดเปน 7 ประเภท

ประกอบดวย 1) แหลงลาดบชนหนแบบฉบบ 2) แหลงหนแบบฉบบ 3) แหลงแรแบบฉบบ 4) แหลงธรณโครงสราง 5) แหลงพนารอน 6) แหลงธรณสณฐาน และ 7) แหลงซากดกดาบรรพ

5 ธรณสณฐาน (Geomorphology) หมายถง ธรณวทยาทวาดวยพนผวของโลก ซงประมวลเอาทงรปรางธรรมชาต กระบวนการเกด การปรบตวของพนผวโลก ตลอดจนความเปลยนแปลงทประสบในปจจบน (ราชบณฑตยสถาน, 2544)


37


รปท 5-1 แผนทแหลงธรณวทยาของจงหวดสกลนคร

- 39 -

แหลงธรณวทยาทจดไดวามศกยภาพในการพฒนาเปนทองเทยวและสนบสนนการเรยนรทางธรณวทยาของประชาชนในทองทของจงหวดสกลนคร ไดแก นาตกคาหอม นาตกปรชาสขสนต นาตกหวยใหญ และหนองหาน มลกษณะดงน

5.1.1 แหลงธรณสณฐานประเภทนาตก

1) นาตกคาหอม ทตง นาตกคาหอมอยในเขตอทยานแหงชาตภพาน ตาบลหวยยาง อาเภอเมองสกลนคร

บรเวณรมทางหลวงหมายเลข 213 ใกลพระตาหนกภพานราชนเวศน หางจากตวจงหวดสกลนครประมาณ 15 กโลเมตร บรเวณพกดท 0395602 ตะวนออก และ 1893497 เหนอ ในแผนทมาตราสวน 1:50,000 ระวาง 5843 III

นาตกคาหอมเปนนาตกทคอย ๆ ไหลลดหลนลงมาเปนธารนา มขนาดไมใหญมาก มตนนามาจากเขาถาดงลงทอยบนภเขาเขยวเทอกเขาภพาน แลวไหลลงสอางเกบนาหวยเดยก นาตกจะมความสวยงามและมนามากในฤดฝน (รปท 5-2 (ก)) แตหากเปนฤดรอนจะไมมนาไหลเลย จะเหนกมภลกษณ5ปรากฏตามทางนา (รปท 5-2 (ข)) นาตกคาหอมถอเปนแหลงทองเทยวทมชอเสยงมากแหงหนงของจงหวดสกลนคร เปนทรจกกนโดยแพรหลายของชาวสกลนครและจงหวดใกลเคยง บรเวณโดยรอบนาตกมทศนยภาพทสวยงามรมรน มโขดหนมากมาย เหมาะแกการนงพกผอนเปนอยางมาก จงไดรบความนยมจากนกทองเทยวทพาครอบครวมาพกผอนในชวงวนหยด อกทงระยะทางหางจากตวเมองไมมากนก

ลกษณะธรณวทยา พนทนาตกคาหอมเปนพลาญของหนทรายปนกรวด หนทรายเนอหยาบถงหยาบมาก สเทาปนขาว มเมดตะกอนขนาดปานกลางถงหยาบ มเมดกรวดปนในเนอหน ขนาดชนหนา และแสดงชนเฉยงระดบขนาดเลก โดยมสวนประกอบเปนพวกควอตซสขาว หนเชรต สเทา เทาดา นาตาลแดง และเทาขาว เมดตะกอนมการคดขนาดไมด จดอยในหมวดหนพระวหารของหนกลมหนโคราช มอายครเทเชยส ตอนตน (ประมาณ 148 ลานป)

แนวทางการบรหารจดการ นาตกคาหอมมศกยภาพในการพฒนาเปนแหลงทองเทยวในระดบจงหวด พนทโดยรอบบรเวณนาตกคาหอมมการปรบสภาพภมทศนอยางด และการเดนทางเขาถงพนทสะดวก ไมไกลจากตวอาเภอเมองสกลนครมากนก แนวทางการพฒนาคอ การรกษาความสะอาดของแหลงทองเทยว และจดทาปายใหเสนอความรดานตาง ๆ เชน พนธไม และความรทางธรณวทยา เชน กระบวนการเปลยนแปลงของเปลอกโลกจนทาใหเกดเปนนาตกดงทเหนในปจจบน เปนตน

5 กมภลกษณ (pothole) หมายถง บอกลม ๆ รปหมอ มกมกรวดและทรายอยทกนบอ เกดขนเพราะนาในธารนาเอากรวดทรายมาหมนวนอยในอางเลก ๆ บนหนาหน กรวดทรายจะเปนตวครดถ ขดส ทาใหแองลกลงและกวางมากขน นานปเขากรวดเกาหมดไปกรวดใหมกเขาแทนทและหมนกลงอยตอนลางของแอง ทาใหแองเดมโตขนและลกเวาจนเปนรปหมอดงทเหนในปจจบน (ราชบณฑตยสถาน, 2544)


38


แหลงธรณวทยาทจดไดวามศกยภาพในการพฒนาเปนทองเทยวและสนบสนนการเรยนร

ทางธรณวทยาของประชาชนในทองทของจงหวดสกลนคร ไดแก นาตกคาหอม นาตกปรชาสขสนต นาตกหวยใหญ และหนองหาน มลกษณะดงน

5.1.1 แหลงธรณสณฐานประเภทนาตก

1) นาตกคาหอม ทตง นาตกคาหอมอยในเขตอทยานแหงชาตภพาน ตาบลหวยยาง อาเภอเมองสกลนคร

บรเวณรมทางหลวงหมายเลข 213 ใกลพระตาหนกภพานราชนเวศน หางจากตวจงหวดสกลนครประมาณ 15 กโลเมตร บรเวณพกดท 0395602 ตะวนออก และ 1893497 เหนอ ในแผนทมาตราสวน 1:50,000 ระวาง 5843 III

นาตกคาหอมเปนนาตกทคอย ๆ ไหลลดหลนลงมาเปนธารนา มขนาดไมใหญมาก มตนนามาจากเขาถาดงลงทอยบนภเขาเขยวเทอกเขาภพาน แลวไหลลงสอางเกบนาหวยเดยก นาตกจะมความสวยงามและมนามากในฤดฝน (รปท 5-2 (ก)) แตหากเปนฤดรอนจะไมมนาไหลเลย จะเหนกมภลกษณ5ปรากฏตามทางนา (รปท 5-2 (ข)) นาตกคาหอมถอเปนแหลงทองเทยวทมชอเสยงมากแหงหนงของจงหวดสกลนคร เปนทรจกกนโดยแพรหลายของชาวสกลนครและจงหวดใกลเคยง บรเวณโดยรอบนาตกมทศนยภาพทสวยงามรมรน มโขดหนมากมาย เหมาะแกการนงพกผอนเปนอยางมาก จงไดรบความนยมจากนกทองเทยวทพาครอบครวมาพกผอนในชวงวนหยด อกทงระยะทางหางจากตวเมองไมมากนก

ลกษณะธรณวทยา พนทนาตกคาหอมเปนพลาญของหนทรายปนกรวด หนทรายเนอหยาบถงหยาบมาก สเทาปนขาว มเมดตะกอนขนาดปานกลางถงหยาบ มเมดกรวดปนในเนอหน ขนาดชนหนา และแสดงชนเฉยงระดบขนาดเลก โดยมสวนประกอบเปนพวกควอตซสขาว หนเชรต สเทา เทาดา นาตาลแดง และเทาขาว เมดตะกอนมการคดขนาดไมด จดอยในหมวดหนพระวหารของหนกลมหนโคราช มอายครเทเชยส ตอนตน (ประมาณ 148 ลานป)

แนวทางการบรหารจดการ นาตกคาหอมมศกยภาพในการพฒนาเปนแหลงทองเทยวในระดบจงหวด พนทโดยรอบบรเวณนาตกคาหอมมการปรบสภาพภมทศนอยางด และการเดนทางเขาถงพนทสะดวก ไมไกลจากตวอาเภอเมองสกลนครมากนก แนวทางการพฒนาคอ การรกษาความสะอาดของแหลงทองเทยว และจดทาปายใหเสนอความรดานตาง ๆ เชน พนธไม และความรทางธรณวทยา เชน กระบวนการเปลยนแปลงของเปลอกโลกจนทาใหเกดเปนนาตกดงทเหนในปจจบน เปนตน

5 กมภลกษณ (pothole) หมายถง บอกลม ๆ รปหมอ มกมกรวดและทรายอยทกนบอ เกดขนเพราะนาในธารนาเอากรวดทรายมาหมนวนอยในอางเลก ๆ บนหนาหน กรวดทรายจะเปนตวครดถ ขดส ทาใหแองลกลงและกวางมากขน นานปเขากรวดเกาหมดไปกรวดใหมกเขาแทนทและหมนกลงอยตอนลางของแอง ทาใหแองเดมโตขนและลกเวาจนเปนรปหมอดงทเหนในปจจบน (ราชบณฑตยสถาน, 2544)


39


รปท 5-2 ลกษณะพนทของนาตกคาหอม ในเขตอทยานแหงชาตภพาน (ก) นาตกมความสวยงามและมนามากในชวงฤดฝน จะมนกทองเทยวมาพกผอนจานวนมาก (ข) หนทรายและหนทรายปนกรวดของหมวดหนพระวหาร แสดงชนเฉยงระดบ (ค) สภาพของนาตกในชวงหนาแลง ทไมมนาไหลเลย จะพบกมภลกษณไดตามทางนา (ง) บรเวณทางเดนมปายบอกทางเดนเพอไปยงแหลงทองเทยวอน ๆ ทอยใกลเคยงกน

2) นาตกปรชาสขสนต ทตง อยในเทอกเขาภพาน เขตอาเภอเมอง จงหวดสกลนคร ในแผนทมาตราสวน 1:50,000

ระวางอาเภอพรรณานคม 5743 I (รปท 5-3) หางจากตวจงหวดประมาณ 24 กโลเมตร ตามเสนทางสายสกลนคร - อดรธาน ลกษณะนาตกเปนลานหนลาดเขา คลายสไลเดอร มความยาว 12 เมตร เปนชวงยาวลดหลนเปนชน อยสงกวาระดบทะเลปานกลางประมาณ 150-160 เมตร สามารถลงเลนนาไดอยางปลอดภย นาจะมมากในฤดฝน การคมนาคมสะดวก สามารถเขาถงตวนาตกไดตลอดป

ลกษณะธรณวทยา พนทนาตกปรชาสขสนตเปนหนทรายเนอปานกลาง สนาตาล มเมดตะกอนขนาดปานกลาง ขนาดชนปานกลางถงชนหนา แสดงชนเฉยงระดบเลกนอย โดยมสวนประกอบเปนพวกควอตซ เมดตะกอนมการคดขนาดด จดอยในหมวดหนโคกกรวด ของหนกลมหนโคราช มอายครเทเชยส ตอนตน (ประมาณ 148 ลานป)

แนวทางการบรหารจดการ นาตกประชาสขสนตมศกยภาพในการพฒนาเปนแหลงทองเทยวระดบทองถน แนวทางการพฒนาคอ การปรบสภาพภมทศน การปรบปรงเสนทางคมนาคมและจดทาปายบอกเสนทางเขาพนทใหชดเจน การรกษาความสะอาดของแหลงทองเทยว และจดทาปายใหเสนอความร

(ก) (ข)

(ค) (ง)

กมภลกษณ


40


รปท 5-3 ลกษณะพนทของนาตกปรชาสขสนต อาเภอเมอง จงหวดสกลนคร (ก) และ (ข) บรเวณนาตกเปนลานหนลาดเขาของหนทรายเนอปานกลาง สนาตาล

มเมดตะกอนขนาดปานกลาง ขนาดชนปานกลางถงชนหนา

3) นาตกหวยใหญ ทตง นาตกหวยใหญอยในเขตพนทเขตอทยานแหงชาตภพาน อยหางจากททาการอทยานฯ

ประมาณ 12 กโลเมตร บรเวณพกดท 0392694 ตะวนออก และ 1882198 เหนอ ในแผนทมาตราสวน 1:50,000 ระวางอาเภอกดบาก 5743 II นาตกหวยใหญเปนนาตกขนาดเลก อยสงกวาระดบทะเลปานกลางประมาณ 280-290 เมตร มลกษณะเปนลานาทยบตวลงลดหลนเปนชน ๆ (รปท 5-4 (ก))

ลกษณะธรณวทยา พนทนาตกหวยใหญเปนพลาญหนของทรายเนอหยาบถงหยาบมาก สเทาปนขาว (รปท 5-4 (ข)) มเมดกรวดมนปนในเนอหน ขนาดชนหนา และแสดงชนเฉยงระดบขนาดเลก โดยมสวนประกอบเปนพวกควอตซสขาว หนภเขาไฟ หนเชรต สเทา เทาดา นาตาลแดง เทาขาว และเขยว เมดตะกอนมการคดขนาดด จดอยในหมวดหนภพานของหนกลมหนโคราช มอายครเทเชยสตอนตน (ประมาณ 148 ลานป)

รปท 5-4 ลกษณะพนทของนาตกหวยใหญ ในเขตอทยานแหงชาตภพาน (ก) เปนนาตกทมขนาดเลก ทลดหลนลงมาเปนชน ๆ (ข) ลกษณะของเนอหนทรายปนกรวดของหมวดหนภพาน

(ก) (ข)

(ก) (ข)


41


แนวทางการบรหารจดการ นาตกหวยใหญมศกยภาพในการพฒนาเปนแหลงทองเทยวระดบทองถน แนวทางการพฒนาคอ การปรบสภาพภมทศน การปรบปรงเสนทางคมนาคมและจดทาปายบอกเสนทางเขาพนทใหชดเจน การรกษาความสะอาดของแหลงทองเทยว และจดทาปายใหเสนอความรดานตาง ๆ เชน พนธไม และความรทางธรณวทยา เปนตน

5.1.2 แหลงธรณสณฐานประเภทหนอง บง

หนองหาน (หรอ หนองหาร) ทตง หนองหานตงอยทางดานทศตะวนออกของอาเภอเมองสกลนคร เปนแหลงนาธรรมชาต

ทใหญทสดในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ มพนทรวมทงสน 123 ตารางกโลเมตร ครอบคลมเขตการปกครองเทศบาลเมองสกลนครกบอก 10 ตาบล ของอาเภอเมองสกลนครและอาเภอโพนนาแกว ไดแก ตาบลธาตเชงชม ตาบลธาตนาเวง ตาบลเชยงเครอ ตาบลทาแร ตาบลนาแกว ตาบลบานแปน ตาบลนาตงวฒนา ตาบลมวงลาย ตาบลเหลาปอแดง และตาบลงวดอน พนทเหลานตงอยรายรอบหนองหานทงสน

หนองหานเปนแหลงนาธรรมชาตขนาดใหญมนาเตมอยตลอดป เนองจากเปนแหลงรบนาจากลานาหลายสาย (รปท 5-5 (ก)) พนทโดยรอบหนองหานมการจดภมทศนไวอยางสวยงาม เปนแหลงพกผอนหยอนใจและออกกาลงกายของคนสกลนคร (รปท 5-5 (ข)) ในบรเวณหนองหานมเกาะตาง ๆ กวา 20 เกาะ เชน เกาะดอนสวรรค ซงเปนเกาะทใหญทสด บนเกาะมวดรางและพระพทธรปเกาแก นอกจากนนตามเกาะตางๆ เหลานจะมตนไมใหญขนอยมากมาย จงเปนทอยอาศยของนกนานาชนด บางเกาะไดสรางศาลาพกรอน เชน เกาะแกว เกาะดอนสะคาม และเกาะดอนสะทง ฯลฯ หนองหานเปนตนนาของลานากาซงไหลลงสแมนาโขงทอาเภอธาตพนม จงหวดนครพนม พนทรอบ ๆ หนองหานมความอดมสมบรณมากจงเปนแหลงเพาะปลก เลยงสตว และประมง ซงเปนอาชพหลกของชาวบานในชมชนรอบหนองหาน นอกจากน หนองหานยงมตานานนทานพนบานเลาสบกนมาจนทกวนน คอ ตานานฟานดอนหรอเกงเผอก และนทานเรองกะฮอกดอน หรอกระรอกเผอก (ทาวภงค)

รปท 5-5 ลกษณะพนทของหนองหานและทศนยภาพโดยรอบ

(ก) หนองหานเปนแหลงนาขนาดใหญ มนาเตมตลอดปและมความอดมสมบรณมาก ชาวบานบรเวณรอบหนองหานมการทาประมงและเกษตรกรรมเปนอาชพหลก (ภาพเลก)

(ข) พนทโดยรอบหนองหานมการจดภมทศนอยางสวยงามเปนทพกผอนและออกกาลงกาย

(ก) (ข)


42


แนวทางการบรหารจดการ หนองหานมศกยภาพในการพฒนาเปนแหลงทองเทยวในระดบ

จงหวด พนทโดยรอบบรเวณหนองหานมการปรบสภาพภมทศนอยางด และการเดนทางเขาถงพนทสะดวก ไมไกลจากตวอาเภอเมองสกลนครมากนก แนวทางการพฒนาคอ การรกษาความสะอาดบรเวณโดยรอบหนองหาน และจดใหมนทรรศการใหความรดานตาง ๆ หมนเวยนกน เชน แหลงทองเทยวของจงหวดสกลนคร ของดสกลนคร ความรทางธรณวทยา และตานานหนองหาน เปนตน เพอสรางจดสนใจใหกบนกทองเทยวไดเขามาเยยมชมมากขน

สวนแหลงธรณวทยาอน ๆ ในพนทจงหวดสกลนคร (รปท 5-6) เปนแหลงทมศกยภาพใน การพฒนาเปนแหลงเรยนรทางธรณวทยาไมสงนก ยงตองมการพฒนาแหลงและสาธารณปโภคใหมศกยภาพขน เชน การคมนาคมเขาพนท ปายบอกเสนทาง การปรบภมทศนโดยรอบ เปนตน

รปท 5-6 แหลงธรณวทยาอน ๆ ทพบในพนทจงหวดสกลนคร

(ก) สะพานหนธรรมชาตบรเวณดานหนลานมนปลา ในเขตอทยานแหงชาตภผาเหลก (ข) ลานหนบรเวณดานหนลานมนปลา ซงถกกดกรอนตามธรรมชาตโดยนาฝนและลม

ทาใหเกดเปนรปลกษณแปลกตามากมาย (ค) สะพานผผาน ในเขตอทยานแหงชาตภพาน (ง) เสาหนบรเวณผาผกหวาน ซงมภาพเขยนกอนประวตศาสตรอยบรเวณเสาหน (ภาพเลก)

ในเขตอทยานแหงชาตภผาเหลก

(ก) (ข)

(ค) (ง)


43


5.2 แนวทางและมาตรการในการบรหารจดการแหลงธรณวทยา

ในป พ.ศ. 2553 กรมทรพยากรธรณไดทาการศกษาเพอการกาหนดนโยบายและแนวทาง การบรหารจดการแหลงธรณวทยา โดยวตถประสงคเพอใหเกดการพฒนาใชประโยชนแหลงธรณวทยาอยางเหมาะสมยงยน ภายใตการมสวนรวมของทกภาคสวนทเกยวของ ผลการศกษานามาซงขอเสนอแนะเพอการบรหารจดการใน 6 ประเดนหลก ไดแก

ระเบยบและขอบงคบ การบรหารจดการแหลงธรณวทยาควรดาเนนไปภายใตกฎระเบยบหรอขอบงคบ และการมคมอแนวทางการบรหารจดการสาหรบแหลงธรณวทยาทมศกยภาพในการพฒนาและแหลงอนรกษธรณวทยาทตองปองกนการถกทาลาย ซงจดทาขนรวมกนระหวางกรมทรพยากรธรณ หนวยงาน เจาของพนท องคกรปกครองสวนทองถน และประชาชน

การกาหนดขอบเขต การกาหนดขอบเขตแหลงธรณวทยาใหมความชดเจนวาแหลงดงกลาวควรมพนทมากนอยเพยงใด เพอใชในการบรหารจดการ นอกจากนแหลงธรณวทยาทมการพฒนาใชประโยชนอยแลว หรอมศกยภาพในการพฒนาในอนาคตยงควรมการจดแบงเขตหรอ zoning ออกเปนพนทเพอการอนรกษและพนทเพอการใชประโยชน เชน พนทเพอการพาณชย พนทสาหรบรองรบนกทองเทยว หรอพนทจอดรถ เปนตน

การจดการขอมลและความร การบรหารจดการดานขอมลและความรเปนเรองสาคญ เพอนาไปสการใชประโยชนสงสด แหลงธรณวทยาทมคณคาทางวชาการควรสนบสนนใหมการคนควาวจยอยางตอเนอง มการนาผลงานวจยไปใชประโยชน จดทาระบบฐานขอมลอยางเปนระบบ

การประสานงานระหวางหนวยงาน การประสานงานสรางความรวมมอระหวางหนวยงานทเกยวของเพอเพมประสทธภาพในการบรหารจดการ มการแบงภาระหนาทในการบรหารจดการแหลงอนรกษระหวางผทเกยวของใหชดเจนสอดคลองกบความเชยวชาญและความพรอมระหวางหนวยงานตาง ๆ ตลอดจนการสงเสรมการมสวนรวมของประชาชนในพนทใหเขารวมในการบรหารจดการพนทและการวางแผนอนรกษ

การจดหาทรพยากร การจดหาทรพยากรทงดานงบประมาณ บคลากร เพอใหการดาเนนการดานการบรหารจดการประสบความสาเรจ

บรการสาธารณปโภคพนฐาน สาธารณปโภคพนฐานเปนปจจยสาคญในการสนบสนนการพฒนาใชประโยชนพนทแหลงธรณวทยานน ควรมการจดบรการขนพนฐานตามความจาเปน และออกแบบใหเหมาะสมกบสภาพแวดลอมเดมของแหลง เชน ถนน หรอสงปลกสรางทจาเปน และมาตรการรกษาความปลอดภยอยางเหมาะสม

ขอเสนอแนะมาตรการการบรหารจดการแหลงธรณวทยาเหลาน ควรมการปรบใหเหมาะสมกบสภาพสงคมของแตละพนท ไมวาจะเปนความเหมาะสมของภมประเทศ ความหางไกล ลกษณะของวฒนธรรมของชมชนในพนท และความพรอมขององคกรปกครองสวนทองถน เพอใหเกดรปแบบการบรหารจดการทเหมาะสม มประสทธภาพ และเออประโยชนกบทกฝาย พรอมทงตองมระบบตดตามประเมนผลอยางตอเนองเพอการปรบปรงขอบกพรอง


44


บทท 6 ทรพยากรแร

6.1 การแบงประเภทพนททรพยากรแร ขอมลทรพยากรแรของจงหวดสกลนครทนาเสนอในเอกสารฉบบน ไดจากการรวบรวม

ขอมลจากแผนททรพยากรแรมาตราสวน 1:250,000 เปนขอมลพนฐาน และไดทาการปรบปรงขอมลโดยการสารวจเพมเตมในภาคสนามในมาตราสวน 1:50,000 และนาขอมลทไดมาจดแบงออกเปน 2 ประเภท คอ “พนทแหลงแร” และ “พนทศกยภาพทางแร” ตามคาจากดความทนยามโดยคณะทางานจดทาแผนททรพยากรแร (2542) และคณะอนกรรมการดานทรพยากรแร (2551) ดงน

พนทแหลงแร หมายถง พนทใดพนทหนงซงมแหลงแรหรอแหลงสนแรชนดเดยวหรอหลายชนดรวมกนในพนทนน รวมทงพนททมคาขอประทานบตรและ/หรอประทานบตร ทไดตรวจสอบความถกตองตามหลกวชาการ การกาหนดขอบเขตพนทแหลงแรยดถอขอมลวชาการทางธรณวทยาแหลงแรเปนปจจยหลก

พนทศกยภาพทางแร หมายถง พนทใดพนทหนงทยงไมมการคนพบทรพยากรแร (Undiscovered mineral resource) แตมแนวโนมทจะมได โดยมหลกฐานบงชจากขอมลทางธรณวทยา ธรณวทยาแหลงแร ธรณเคม และธรณฟสกส และรวมพนททมแรกระจดกระจายในหนซงมนยสาคญ หรอมบรเวณพบแรในสวนใดสวนหนงของพนทนน

รายงานฉบบนมงเนนความสาคญไปทพนทแหลงแร ซงเปนพนททพสจนทราบแนชดแลววามแรอยแนนอน และสามารถทจะทาการประเมนปรมาณทรพยากรแรเบองตนในแตละแหลงแรได สวนพนทศกยภาพทางแรทมความสาคญรองลงมานนไมไดการดาเนนงานสารวจเกบขอมลในครงน

6.2 การประเมนปรมาณทรพยากรแรในพนทแหลงแร การประเมนทรพยากรแรสารองของจงหวดสกลนครในครงน เปนการประเมนทเรยกวา

“ปรมาณทรพยากรแรสารองมศกยภาพเปนไปได” ซงหมายถง ปรมาณสารองทประเมนในพนททมการพบแร แตยงมไดมการพสจนวามปรมาณความสมบรณมากนอยเพยงใด เปนทรพยากรแรสารองทจะตองทาการสารวจเพมเตมจนถงขนรายละเอยด เพอใหทราบปรมาณและความสมบรณ รวมทงศกษาความเปนไปไดในการพฒนากอนทจะลงทนทาเหมองแร โดยในการประเมนใชการประเมนทางสถต และวชาการธรณวทยาเปนปจจยหลก

หลกการประเมนปรมาณทรพยากรแรของจงหวดสกลนครในรายงานฉบบนใชขอมลจากหลมเจาะสารวจเปนหลก

6.3 ทรพยากรแรของจงหวดสกลนคร ทรพยากรแรของประเทศไทย จาแนกตามการใชประโยชนทกาหนดไวในยทธศาสตร

การบรหารจดการทรพยากรแร พ.ศ. 2550 - พ.ศ. 2554 ได 5 กลม คอ


45


1. กลมแรเพอพฒนาสาธารณปโภคพนฐานและโครงการขนาดใหญของรฐ ไดแก แรเพอ

อตสาหกรรมซเมนต และแรเพอการกอสราง 2. กลมแรพลงงาน ไดแก แรถานหน หนนามน และแรกมมนตรงส 3. กลมแรเพอสนบสนนเศรษฐกจและอตสาหกรรม ไดแก โลหะมคา เชน ทองคา แรตะกว

และสงกะส แรอตสาหกรรม เชน ดนขาว 4. กลมแรเพอการเกษตร ไดแก โพแทช โดโลไมต เพอรไลต และฟอสเฟต 5. กลมแรเพออตสาหกรรมเทคโนโลยชนสง ไดแก โคลมไบต แทนทาไลต และแรหายาก

(Rare Earth) เชน โมนาไซต และซโนไทม แรเหลานสวนมากพบเปนแรพลอยไดจากการทาเหมองดบก ทรพยากรแรของจงหวดสกลนครสามารถจาแนกตามลกษณะการใชประโยชนทกาหนดไว

ในยทธศาสตรการบรหารจดการทรพยากรแร พ.ศ. 2550 - พ.ศ. 2554 ออกเปน 3 กลม ดงน 1) กลมแรเพอการพฒนาสาธารณปโภคพนฐานและโครงการขนาดใหญของรฐ ไดแก ทราย

กอสราง 2) กลมแรเพอสนบสนนเศรษฐกจและอตสาหกรรม ไดแก เกลอหน และทรายแกว 3) กลมแรเพอการเกษตร ไดแก โพแทช จงหวดสกลนครมทรพยากรแรสาคญ คอ เกลอหน โพแทช และทรายแกว (รปท 6-1) ซง

มเนอทรวมกนประมาณ 6,587.21 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ 68.73 ของพนทจงหวดสกลนคร และมแหลงทรายกอสรางครอบคลมพนทประมาณ 174.84 ตารางกโลเมตร นอกจากนยงมการนาทรพยากรธรณ มาใชประโยชนในอตสาหกรรมขนาดเลกดวย

6.3.1 กลมแรเพอการพฒนาสาธารณปโภคพนฐานและโครงการขนาดใหญของรฐ

ทรายกอสราง ทรายกอสราง ไมใช “แร” ตามพระราชบญญตแร พ.ศ. 2510 เนองจาก ตามมาตรา 4

ในพระราชบญญตน กลาววา “แร” หมายความวา ทรพยากรธรณทเปนอนนทรยวตถ มสวนประกอบทางเคมกบลกษณะทางฟสกสทแนนอนหรอเปลยนแปลงไดนอย ไมวาจะตองถลงหรอหลอมกอนใชหรอไม และหมายความรวมตลอดถงถานหน หนนามน หนออน โลหะ และตะกรนทไดจากโลหะกรรม นาเกลอใตดน หนซงกฎกระทรวงกาหนดเปนหนประดบหรอหนอตสาหกรรม และดนหรอทรายซงกฎกระทรวงกาหนดเปนดนอตสาหกรรมหรอทรายอตสาหกรรม แตทงนไมรวมถงนาเกลอสนเธาว ลกรง หน ดน หรอทราย

ทราย หรอทรายกอสราง เปนวสดธรณวทยาทสามารถนาไปใชประโยชนในการกอสรางได ทรายเปนวสดธรรมชาต มลกษณะเปนเมดและรวนซย ขนาดเสนผาศนยกลางของเมด

ระหวาง 0.05-2.00 มลลเมตร สวนใหญเปนแรควอตซหรอหนเขยวหนมาน นอกจากนยงพบเหลกออกไซด แรเฟลดสปาร เศษหน/แรอน ๆ ขนาดเลกปะปนอย

ทรายทผลตขนมาสวนใหญใชในการกอสราง ซงจะตองเปนทรายสะอาด มเมดทรายทแขง ทนทานตอการสกกรอนและผพง และตองมมลทนหรอสวนประกอบอยางอนปะปนอยในปรมาณทนอยมาก สวนทรายทใชในอตสาหกรรมอน ๆ เชน ใชทาแบบหลอหรอแบบพมพ ใชในการกรอง ใชในการขดสและขดมน ใชในการฉาบผว ใชในอตสาหกรรมการทาส ทาเครองขดถ ทาอฐ และอน ๆ จะตองคานงถงคณสมบตทางเคมและทางกายภาพเปนหลก

- 47 -

รปท 6-1 แผนททรพยากรแรของจงหวดสกลนคร


46


รปท 6-1 แผนททรพยากรแรของจงหวดสกลนคร


47


แหลงทรายกอสรางในจงหวดสกลนครเปนทรายแมนา ซงสานกนโยบายแผนและสงแวดลอม

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ไดจดลาดบความสาคญของการใชประโยชนจากทรายแมนา ในจงหวดสกลนคร ไวดงน

บรเวณททมความเหมาะสมการใชประโยชนสง ไดแก ลานาพง ในบรเวณอาเภอภพาน อาเภอโพนนาแกว อาเภอเตางอย อาเภอโคกศรสพรรณ และอาเภอเมองสกลนคร ลานาอน ในบรเวณอาเภอพรรณนานคมและอาเภอเมองสกลนคร

บรเวณพนททมความเหมาะสมการใชประโยชนปานกลาง ไดแก แมนาสงคราม ในเขตอาเภออากาศอานวย ลานายาม ในเขตอาเภออากาศอานวยและอาเภอวานรนวาส

บรเวณพนททมความเหมาะสมการใชประโยชนตา ไดแก ลานายาม ในเขตอาเภอเจรญศลป และบางสวนในเขตอาเภอวานรนวาส

จงหวดสกลนครมสถานประกอบการขดตกทรายแมนาเพยงแหงเดยว บรเวณลานาพง อยในเขตตาบลตองโขบ อาเภอโคกศรสพรรณ ทรายทไดสวนใหญมขนาดปานกลาง-ละเอยด (รปท 6-2) การใชทรายในจงหวดสกลนครสวนใหญนามาจากจงหวดนครพนมและมกดาหาร (ทมาขอมล : สานกงานอตสาหกรรมจงหวดสกลนคร, 2555)

ตารางท 6-1 กลมแรและชนดของแหลงแรในจงหวดสกลนครจดกลมตามการใชประโยชน

ชนดแร จานวนแหลงแร

เนอทแหลงแร (ตร.กม.)

ปรมาณทรพยากรแรสารอง ทมศกยภาพเปนไปได

(ลานตน) หมายเหต

1. กลมแรเพอพฒนาสาธารณปโภคพนฐานและโครงการขนาดใหญของรฐ แรเพอการกอสราง

- ทรายกอสราง 40 174.84 345.88 2. กลมแรเพอสนบสนนเศรษฐกจและอตสาหกรรม

แรอตสาหกรรม - เกลอหน 56* 6,587.21 4,834,407.25 จานวนแหลงแรและเนอทแหลงแร

ทแสดงรวมถงแรโพแทชดวย - ทรายแกว 2 93.17** 116.46 จานวนเนอทแหลงแรทแสดงรวมอย

ในแหลงเกลอหนแลว 3. กลมแรเพอการเกษตร

- แรโพแทช 1* 5,785.72** 113,224.42*** จานวนแหลงแรและเนอทแหลงแร ทแสดงรวมอยในแหลงเกลอหนแลว

รวม 98 6,762.05 4,948,094.01

หมายเหต * ในจานวนแหลงแร 56 แหลงน เปนแหลงแรเกลอหนและโพแทชทมโครงสรางเกลอหนชนเดยวทเปนพนทโดมเกลอ 55 พนท และแหลงแรเกลอหนและโพแทชจานวน 1 พนท

** เนอทแหลงแรทแสดงน รวมอยกบพนทแหลงแรเกลอหนเนอทรวม 6,587.21 แลว เนองจากพบแรโพแทชและทรายแกว รวมกบแหลงแรเกลอหน

*** ปรมาณสารองแรทแสดงน เปนแรซลไวต 4,481.48 ลานตน และเปนแรคารนลไลต 108,742.94 ลานตน

- 49 -

รปท 6-2 แหลงทรายกอสรางบรเวณลานาพง อาเภอโคกศรสพรรณ จงหวดสกลนคร (ก) แหลงทรายกอสรางทสะสมตวบรเวณลานาพง เปนทรายขนาดปานกลาง-ละเอยด (ข) การผลตทรายบรเวณนทาโดยการขดตกทรายทบรเวณรมลานา

ปรมาณทรพยากรแรสารองทมศกยภาพเปนไปไดของทรายกอสราง สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (2547) ไดจดทาโครงการ

วางแผนการจดการสงแวดลอม จากการใชทรพยากรทราย ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 7 จงหวด (จงหวดสกลนคร กาฬสนธ ยโสธร อบลราชธาน อานาจเจรญ มกดาหาร และนครพนม) ไดทาการจดลาดบความสาคญของพนทศกยภาพทรพยากรทราย โดยพจารณาทงในสวนของพนทบนบกและบรเวณทเปนทางนา ซงผลการจดลาดบความสาคญในพนทศกษานน จาแนกรหสลาดบความสาคญได 4 กลม คอ 222 221 212 และ 211 โดยมความหมายของแตละกลมพนท ดงน

รหส 222 แสดงลกษณะพนททมระยะหางจากแหลงไมเกน 30 เมตร การสะสมตวของทรายเปนไปอยางตอเนอง กลาวคอ พนททเปนทางนาทมการดดหรอขดตกทรายไปแลว เมอถงฤดนาหลาก จะพาทรายมาทบถมพนทอก มคณสมบตทางวศวกรรมทเหมาะสม งายตอขบวนการผลต ทาใหคาใชจาย ในการผลตตาและคณภาพเหมาะกบการใชงานกอสราง พบในบรเวณแมนามล แมนาช แมนาโขง

รหส 221 แสดงลกษณะพนททมระยะหางจากแหลงไมเกน 30 เมตร มการสะสมตวของทรายอยางตอเนอง กลาวคอ พนททเปนทางนาทมการดดหรอขดตกทรายไปแลว เมอถงฤดนาหลากจะพาทรายมาทบถมพนทอก สวนคณสมบตทางวศวกรรม มลกษณะทมขนาดไมเหมาะสมและเหมาะสมปนกน โดยอาจมเศษดน กงไม ขนาดคละของเมด เมอนาไปใชงานกอสรางตองเปลองเนอปน เสยคาใชจายในการแยกคดขนาด เพอปรบปรงคณภาพใหเหมาะกบการใชงานกอสราง พบตามลานาขนาดเลก เชน ลานายง หวยตงลง ลาโดมใหญ ลานาปาว

รหส 212 แสดงลกษณะพนททมระยะหางจากแหลงไมเกน 30 เมตร จะไมมการสะสมตวของทรายเมอมการขดตกหรอดดไปแลวจะทงพนทเปนบอนาไว พนทนจดเปนทรายบกหรอทรายทเกดจากทางนาเกา ไมมการทบถมอก มคณสมบตทางวศวกรรมทเหมาะสม งายตอขบวนการผลต ทาใหคาใชจาย ในการผลตตาและคณภาพเหมาะกบการใชงานกอสราง บรเวณทสามารถพบกลมทรายรหสน ไดแก พนท ทเปนทรายบกทเกดจากการเปลยนแปลงการไหลของแมนามล แมนาช แมนาโขง และลาเซบาย

(ก) (ข)


48


รปท 6-2 แหลงทรายกอสรางบรเวณลานาพง อาเภอโคกศรสพรรณ จงหวดสกลนคร (ก) แหลงทรายกอสรางทสะสมตวบรเวณลานาพง เปนทรายขนาดปานกลาง-ละเอยด (ข) การผลตทรายบรเวณนทาโดยการขดตกทรายทบรเวณรมลานา

ปรมาณทรพยากรแรสารองทมศกยภาพเปนไปไดของทรายกอสราง สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (2547) ไดจดทาโครงการ

วางแผนการจดการสงแวดลอม จากการใชทรพยากรทราย ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 7 จงหวด (จงหวดสกลนคร กาฬสนธ ยโสธร อบลราชธาน อานาจเจรญ มกดาหาร และนครพนม) ไดทาการจดลาดบความสาคญของพนทศกยภาพทรพยากรทราย โดยพจารณาทงในสวนของพนทบนบกและบรเวณทเปนทางนา ซงผลการจดลาดบความสาคญในพนทศกษานน จาแนกรหสลาดบความสาคญได 4 กลม คอ 222 221 212 และ 211 โดยมความหมายของแตละกลมพนท ดงน

รหส 222 แสดงลกษณะพนททมระยะหางจากแหลงไมเกน 30 เมตร การสะสมตวของทรายเปนไปอยางตอเนอง กลาวคอ พนททเปนทางนาทมการดดหรอขดตกทรายไปแลว เมอถงฤดนาหลาก จะพาทรายมาทบถมพนทอก มคณสมบตทางวศวกรรมทเหมาะสม งายตอขบวนการผลต ทาใหคาใชจาย ในการผลตตาและคณภาพเหมาะกบการใชงานกอสราง พบในบรเวณแมนามล แมนาช แมนาโขง

รหส 221 แสดงลกษณะพนททมระยะหางจากแหลงไมเกน 30 เมตร มการสะสมตวของทรายอยางตอเนอง กลาวคอ พนททเปนทางนาทมการดดหรอขดตกทรายไปแลว เมอถงฤดนาหลากจะพาทรายมาทบถมพนทอก สวนคณสมบตทางวศวกรรม มลกษณะทมขนาดไมเหมาะสมและเหมาะสมปนกน โดยอาจมเศษดน กงไม ขนาดคละของเมด เมอนาไปใชงานกอสรางตองเปลองเนอปน เสยคาใชจายในการแยกคดขนาด เพอปรบปรงคณภาพใหเหมาะกบการใชงานกอสราง พบตามลานาขนาดเลก เชน ลานายง หวยตงลง ลาโดมใหญ ลานาปาว

รหส 212 แสดงลกษณะพนททมระยะหางจากแหลงไมเกน 30 เมตร จะไมมการสะสมตวของทรายเมอมการขดตกหรอดดไปแลวจะทงพนทเปนบอนาไว พนทนจดเปนทรายบกหรอทรายทเกดจากทางนาเกา ไมมการทบถมอก มคณสมบตทางวศวกรรมทเหมาะสม งายตอขบวนการผลต ทาใหคาใชจาย ในการผลตตาและคณภาพเหมาะกบการใชงานกอสราง บรเวณทสามารถพบกลมทรายรหสน ไดแก พนท ทเปนทรายบกทเกดจากการเปลยนแปลงการไหลของแมนามล แมนาช แมนาโขง และลาเซบาย

(ก) (ข)


49


รหส 211 แสดงลกษณะพนททมระยะหางจากแหลงไมเกน 30 เมตร จะไมมการสะสมตว

ของทรายเมอมการขดตกหรอดดไปแลว จะทงพนทเปนบอนาไว พนทนจดเปนทรายบกหรอทรายทเกดจากทางนาเกาไมมการทบถมอก สวนคณสมบตทางวศวกรรม มลกษณะทมขนาดไมเหมาะสมและเหมาะสม ปนกน โดยอาจมเศษดน กงไม ขนาดคละของเมดเมอนาไปใชงานกอสรางตองเปลองเนอปน เสยคาใชจายในการแยกคดขนาด เพอปรบปรงคณภาพใหเหมาะกบการใชงานกอสราง พบตามลานาขนาดเลก บรเวณลานาปาว หวยบงอ หวยบางทราย ลาเซบาย ลานายง และลาโดมใหญ

จากรหสความสาคญของพนทศกยภาพทรพยากรทรายทง 4 กลมดงกลาวขางตน นามาจดลาดบความเหมาะสมในการใชประโยชนออกเปน 3 ระดบ คอ โดยมรายละเอยด ดงน

รหส 222 = ความเหมาะสมสง รหส 221 และ 212 = ความเหมาะสมปานกลาง รหส 211 = ความเหมาะสมตา ผลการศกษาของสานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ไมได

ประเมนปรมาณทรพยากรแรสารองมศกยภาพเปนไปไดของทรายกอสรางจงหวดสกลนคร แตระบพนททมความเหมาะสมในการใชประโยชนทรพยากรทราย 578.80 ตารางกโลเมตร ซงสามารถจดลาดบความสาคญของพนททมความเหมาะสมในการใชประโยชน แสดงไวในตารางท 6-2

กาหนดใหชนทรายมความหนาเฉลยตาสดท 1.00 เมตร โอกาสทจะพบทรายในพนทมรอยละ 50 ดงนน ปรมาตรของทรพยากรทราย (แนน) ของจงหวดสกลนครบนพนท 174.03 ตารางกโลเมตร จะมปรมาตร 87 ลานลกบาศกเมตร เมอผลตทรายออกมา ทรายจะขยายตว 1.5 เทา ปรมาตรของทรพยากรทราย (หลวม) ของจงหวดสกลนคร จะมปรมาตร 130.50 ลานลกบาศกเมตร

กาหนดใหทรายมคาความถวงจาเพาะ 2.65 ตนตอลกบาศกเมตร ดงนน ปรมาณสารองทมศกยภาพเปนไปไดของทรายกอสรางในจงหวดสกลนคร จะมไมนอยกวา 345.88 ลานตน

ตารางท 6-2 พนทศกยภาพทรายทมความเหมาะสมในการใชประโยชนของจงหวดสกลนคร

ขอบเขตพนท สดสวนของพนททมความเหมาะสมในการใชประโยชน (ตร.กม.)

สง ปานกลาง ตา อาเภอเมอง 23.19 - - อาเภอโคกศรสพรรณ 6.36 - - อาเภอเจรญศลป - 7.13 อาเภอเตางอย 9.21 - - อาเภอบานมวง - - 31.64 อาเภอพรรณานคม 26.09 - - อาเภอโพนนาแกว 6.56 - - อาเภอภพาน 0.93 - - อาเภอวานรนวาส 19.41 12.25 อาเภออากาศอานวย - 31.26 -

รวม 72.34 50.67 51.02 ทมาขอมล : สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (2547)


50


6.3.2 กลมแรเพอสนบสนนเศรษฐกจและอตสาหกรรม

6.3.2.1 เกลอหน เกลอใชถนอมรกษาอาหารใหคงทนอยนาน ซงมนษยใชเกลอเพอถนอมอาหาร ไมวาจะเปน

เนอหรอผกมานานนบพน ๆ ป การใชประโยชนของเกลอ บางทานอาจคดวาใชเปนเครองปรงอาหารของมนษยเปนหลก เชน ใชทากบขาวโดยมสวนผสมในนาปลา หรอของเคมทงหลาย แตนนเปนสวนทนอยทสดในการทมนษยเอาเกลอมาใช ทจรงแลวประมาณครงหนงหรอ 2 ใน 3 ของเกลอทงหมดถกนาไปใชในอตสาหกรรมเคม ธาตตวสาคญทเปนทตองการของวงการเคม คอคลอไรด และโซดาไฟ (sodium hydroxide) ซงไดมาจากการแยกนาเกลอโดยใชกรรมวธทางไฟฟา (electrolysis) และเกลอเมอรวมกบหนปนคารบอเนตแลวจะไดโซดาแอช (sodium carbonate) และถาทาปฏกรยากบกรดซลฟรกกจะใหกรดเกลอหรอไฮโดรคลอรกและซอลตเคก (salt cake) นอกจากนเกลอยงใชในอตสาหกรรมยอมผาอกดวย

เกลอหน (Halite or Rock Salt, NaCl) ถอเปนแรทพบงาย และพบมากทสดในบรรดา หนเกลอระเหย (evaporite) เนองจากเปนสารละลายอยในนาทะเลมากทสดถงรอยละ 80 ดงนน จงมกพบชนเกลอหนทตกตะกอนบนโลกหนามาก บางครงอาจหนามากกวา 1,000 เมตร และแผกระจายเปนวงกวาง อาจพบในแองทมพนทหลายพนตารางกโลเมตรได ถาแรเกลอมเวลาตกผลกพอจะมรปเปนแบบลกเตาชดเจน หรอเปนรปลกเตาทมหนาผลกเปนหลมลกลงไป เรยกวา hopper shape forming crystal แตตามปกตมกพบเปนเมดเกลอทมขนาด 0.5-0.8 เซนตเมตร เกลอมความแขงประมาณ 2.5 มความถวงจาเพาะประมาณ 2.16 มลกษณะโปรงแสงและโปรงใส (transparent to translucent)

เมอมความบรสทธสง เกลอจะมสขาวหรอสขาวใส แตถามมลทน เกลออาจปนดวยสแดง สนาตาลแดง สสม สเทา หรอสเทาดา ซงสารทผสมในเกลออาจเปนตะกอนดน สารเหลก จนถงสารคารบอน เกลอหนทปนดวยสารคารบอนทาใหมสดาคลายควนเปนชน บางครงเรยก smoky dark bands halite บางครงเกลอหนเกดเปนชนสนาตาลเหลองคลายนาผง อาจเรยก honey หรอ yellowish brown halite อาจพบเกลอหนสฟาหรอสนาเงนไดบาง แตมกพบในชนทเกดรวมกบแรซลไวตหรอแรคารนลไลต ถาเมดเกลอถกบบหรอเกดแรงเฉอน อาจทาใหเกดเปนเกลอหนสขาวขนคลายนานม เรยกวา milky white halite อยางไรกตามหากเกลอถกทาใหแตกดวยแรงใดกตาม มกจะเกดการตกผลกใหม และเชอมรอยแตกเขาดวยกนอยางรวดเรว จงมกไมเหนรอยเลอนในชนเกลอบอยนก นอกจากเหนเปนผลกใหม (recrystallied)

เนองจากเกลอหนมกพบเปนชนหนทหนาและแผกระจายกวางไกล ดงนน เกลอหนมกจะทาตวแบบพลาสตก คอเคลอนทได งอได ไหลได ในกรณเชนนจงมกพบวาเกลอหนสามารถเปลยนรปแบบตวเองหลงจากสะสมตวเปนชนแลวไดงายดาย เกลอหนสามารถดนตวเองทะลชนหนทปดทบขนมาได กลายเปนโครงสรางเกลอหนในทางธรณวทยาแบบตาง ๆ เชน โดมเกลอ6 (salt dome) หมอนเกลอ (salt pillow) สนเกลอ (salt ridge) ชนหนโคงรปประทนเกลอ (salt anticline) และยอดเกลอ (salt diapier) ซงในทางตรงกนขาม กสามารถพบชนเกลอเปนแบบแองเกลอ (salt basin) ชนหนโคงรปประทนหงายเกลอ (salt syncline) ซงพบไดทวไปในแหลงเกลอหนทวโลก 6 โดมเกลอ (salt dome) หมายถง ชนเกลอหนซงถกบบอดจากรอบดานทาใหอดตวขน ณ จดใดจดหนงใตเปลอกโลก

จนสวนบนเหนเปนทรงกระทะควา (ราชบณฑตยสถาน, 2544)


51


สาหรบประวตการสารวจเกลอหนของประเทศไทย เรมตนตงแตป พ.ศ. 2498 ถงป พ.ศ. 2505

โดยกรมทรพยากรธรณทาการเจาะสารวจและพฒนานาบาดาลในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ พบวามหลมเจาะสารวจในบางหลมพบนาบาดาลเคม บางหลมพบเศษเกลอหน และพบแผกระจายออกไปมากทกท จนทาใหเกดแนวคดการสารวจแรเกลอหนเพอผลตโซดาแอชเพออตสาหกรรมเคมในภาคอสาน

ในป พ.ศ. 2508 กรมทรพยากรธรณมโครงการสารวจแองแมโขงตอนลาง โดยมการสารวจแรหลายชนดรวมถงแรเกลอหน โดยมการเจาะสารวจทจงหวดชยภมจานวน 5 หลม พบชนเกลอหนทนาสนใจ

ระหวางวนท 23 กรกฎาคม ถง 20 ตลาคม พ.ศ. 2513 ผเชยวชาญดานแรโพแทช จาก USGS (United State Geological Survey) ชอ Robert J. Hite มาเปนทปรกษาและศกษาความเปนไปได รวมกบนกธรณวทยาของกรมทรพยากรธรณ โดยมนายธวช จาปะเกษตร หวหนาฝายสารวจแรอโลหะ กองเศรษฐธรณวทยา (ขณะนน) เปนหวหนาโครงการสารวจแรโพแทชและเกลอหน

โครงการสารวจแรโพแทชและเกลอหน โดยกรมทรพยากรธรณ เรมตนในป พ.ศ. 2516 และสนสดลงในป พ.ศ. 2525 ซงมหลมเจาะสารวจสารวจทงสน 194 หลม ทงในแองโคราชและแองสกลนคร

พนทแหลงแรเกลอหน ปกรณ สวานช (2535) นาเสนอรายงานเศรษฐธรณวทยา ฉบบท 4/2535 เรอง “โพแทช-

เกลอหน ธรณประวต การววฒนาการโครงสรางของหนชดมหาสารคาม และปรมาณแรสารอง” แสดงวธการประเมนปรมาณทรพยากรแรสารองมศกยภาพเปนไปไดของเกลอหนและโพแทชทงในแองโคราชและแองสกลนคร ไว 4 ประเภท คอ

1. โครงสรางทมเกลอหนเพยงชนเดยวและมเกลอหนลวน ๆ 2. โครงสรางทมเกลอหนชนเดยวและมโพแทช 3. โครงสรางทมเกลอหน 2 ชน 4. โครงสรางทมเกลอหน 3 ชน วธการประเมนปรมาณทรพยากรแรสารองมศกยภาพเปนไปไดของเกลอหนและโพแทช

ทง 4 ประเภท นามาประยกตใชในการประเมนปรมาณทรพยากรแรสารองมศกยภาพเปนไปไดของเกลอหนและโพแทชในพนทจงหวดสกลนคร โดยใชขอมลจากระบบฐานขอมลธรณวทยาและทรพยากรธรณของกรมทรพยากรธรณ พนทสวนใหญของจงหวดสกลนครจะเปนพนทแหลงแรเกลอหนและโพแทช และเปนพนทโดมเกลอ 55 พนท

ขอมลจากโครงการสารวจแรโพแทชและเกลอหน ในบรเวณจงหวดสกลนครมการเจาะสารวจ รวม 4 หลมเจาะสารวจ สรปไดดงน

1. หลมเจาะสารวจ K-3 เจาะทบรเวณวดสวางภมดล ตาบลสวางแดนดน อาเภอสวางแดนดน รวมความลก 477.62 เมตร จากระดบผวดน พบชนเกลอหน 3 ชน และพบชนโพแทช

- พบเกลอหนชนบน ยปซม และแอนไฮไดรต หนา 23.21 เมตร - พบเกลอหนชนกลาง และแอนไฮไดรต หนา 105.98 เมตร - พบชนโพแทช หนา 41.45 เมตร - พบเกลอหนชนลางหนา 15.24 เมตร (หยดเจาะในชนเกลอหนชนลาง)


52


2. หลมเจาะสารวจ K-43 เจาะทบรเวณวดสทธมงคล ตาบลพรรณา อาเภอพรรณานคม

รวมความลก 470.92 เมตร จากระดบผวดน พบชนเกลอหน 3 ชน และพบชนโพแทช - พบยปซมของเกลอหนชนบน หนา 3.05 เมตร - พบเกลอหนชนกลาง หนา 90.83 เมตร - พบชนโพแทช หนา 22.25 เมตร - พบเกลอหนชนลาง และแอนไฮไดรต หนา 153.80 เมตร (หยดเจาะในหมวดหนโคกกรวด) 3. หลมเจาะสารวจ K-48 เจาะทบรเวณวดโนนวเวกศรเมอง บานหลกเมอง ตาบลวานรนวาส

อาเภอวานรนวาส รวมความลก 763.22 เมตร จากระดบผวดน พบชนเกลอหน 3 ชน และพบชนโพแทช - พบแอนไฮไดรตของเกลอหนชนบน หนา 3.18 เมตร - พบเกลอหนชนกลาง และแอนไฮไดรต หนา 112.41 เมตร - พบชนโพแทช หนา 98.60 เมตร - พบเกลอหนชนลางหนา 265.94 เมตร (หยดเจาะในชนเกลอหนชนลาง) 4. หลมเจาะสารวจ K-55 เจาะทบรเวณวดอมพวน (ปจจบนเปลยนชอเปนวดปาอมพวน)

บานกดจก ตาบลนาคา อาเภอวานรนวาส รวมความลก 827.23 เมตรจากระดบผวดน พบชนเกลอหน 3 ชน และพบชนโพแทช

- พบแอนไฮไดรตของเกลอหนชนบน หนา 3.66 เมตร - พบเกลอหนชนกลาง และแอนไฮไดรต หนา 112.37 เมตร - พบชนโพแทช หนา 82.30 เมตร - พบเกลอหนชนลาง และแอนไฮไดรต หนา 348.69 เมตร (หยดเจาะในหมวดหนโคกกรวด) จากผลการศกษาและผลเจาะสารวจในบรเวณจงหวดสกลนครจานวน 4 หลมเจาะสารวจ

ดงทไดกลาวมาขางตน พบวาโครงสรางของเกลอหนและโพแทชม 2 ประเภท คอ 1) มเกลอหนชนเดยว เปนพนทโดมเกลอ 55 พนท ไมมผลการเจาะสารวจ 2) มเกลอหน 3 ชน 4 หลมเจาะสารวจ (K-3, K-43, K-48 และ K-15) จากผลการศกษา สามารถประเมนพนทแหลงแรเกลอหนและโพแทชทมโครงสรางเกลอหน

ชนเดยวทเปนพนทโดมเกลอ 55 พนท มพนทประมาณ 801.49 ตารางกโลเมตร และพนทแหลงแรเกลอหนและโพแทชทมโครงสรางเกลอหนสามชน มพนทประมาณ 5,785.72 ตารางกโลเมตร รวมเปนพนทแหลงแรทงหมด 6,587.21 ตารางกโลเมตร

ปรมาณทรพยากรแรสารองมศกยภาพเปนไปไดของเกลอหน

1) โครงสรางทมเกลอหนชนเดยว (โดมเกลอ) ในบรเวณทเปนพนทโดมเกลอของจงหวดสกลนคร ไมมผลการเจาะสารวจสนบสนน ดงนน

จะใชคาความหนาเฉลยของชนเกลอหน จากปกรณ สวานช (2535) โดยมความหนาเฉลยของชนเกลอหน 157.12 เมตร และใชพนทแหลงแรในการคานวณ 801.49 ตารางกโลเมตร กาหนดคาความถวงจาเพาะของเกลอหนเทากบ 2.16 ดงนน ปรมาณทรพยากรแรสารองมศกยภาพเปนไปไดของเกลอหนชนเดยวในโดมเกลอ จะมคาดงน

เกลอหนชนลาง (โดมเกลอ) = 801.49 x 106 x 157.12 x 2.16 = 272,008.71 ลานตน


53


2) โครงสรางทมเกลอหนสามชน จากผลขอมลของหลมเจาะสารวจชนเกลอหนและชนโพแทชของจงหวดสกลนคร ทง 4 หลม

ดงทไดกลาวไปกอนหนาน สามารถนามาหาคาเฉลยของความหนาของชนเกลอหนและชนโพแทชของจงหวดสกลนคร ดงน

คาเฉลยของความหนาของเกลอหนชนบน คอ 8.43 เมตร ซงมาจากคาทใชในการคานวณ คอ [(23.21+3.05+3.81+3.66)/4]

คาเฉลยของความหนาของเกลอหนชนกลาง คอ 105.40 เมตร ซงมาจากคาทใชในการคานวณ คอ [(105.98+90.83+112.41+112.37)/4]

คาเฉลยของความหนาของชนโพแทช คอ 61.15 เมตร ซงมาจากคาทใชในการคานวณ คอ [(41.45+22.25+98.60+82.30)/4] ซงเปนการใชคาความหนาของชนโพแทช ไมรวมชนเกลอหนส

คาเฉลยของความหนาของเกลอหนชนลาง คอ 251.25 เมตร ซงมาจากคาทใชในการคานวณ คอ [153.80+348.69)/2] ในกรณนใชคาเฉลยจากหลมเจาะสารวจ 2 หลม (K-43 และ K-55) เนองจากเจาะทะลชนเกลอหนชนลาง และหยดการเจาะในหมวดหนโคกกรวด

พนทแหลงแรเกลอหนและโพแทชของจงหวดสกลนคร คอ 5,785.72 ตารางกโลเมตร คาความถวงจาเพาะของเกลอหนเทากบ 2.16 ปรมาณทรพยากรแรสารองมศกยภาพเปนไปไดของเกลอหนทงสามชน จะมคา ดงน เกลอหนชนบน = 5,785.72 X 106 x 8.43 x 2.16

= 105,382.25 ลานตน เกลอหนชนกลาง = 5,785.72 x 106 x 105.40 x 2.16

= 1,317,168.80 ลานตน เกลอหนชนลาง = 5,785.72 x 106 x 251.25 x 2.16

= 3,139,847.49 ลานตน ดงนน ปรมาณทรพยากรแรสารองมศกยภาพเปนไปไดของเกลอหนจงหวดสกลนคร จะม

ปรมาณทรพยากรแรสารองมศกยภาพเปนไปไดของเกลอหนชนบน 105,382.25 ลานตน เกลอหนชนกลาง 1,317,168.80 ลานตน เกลอหนชนลาง 3,139,847.49 ลานตน และเกลอหนชนเดยวของโดมเกลอ 272,008.71 ลานตน รวมปรมาณทรพยากรแรสารองมศกยภาพเปนไปไดของเกลอหนจงหวดสกลนครไมนอยกวา 4,834,407.25 ลานตน

ในจงหวดสกลนครมการขออนญาตผลตเกลอสนเธาวอยางกวางขวาง โดยเฉพาะอยางยงในพนทตาบลกดเรอคา อาเภอวานรนวาส (รปท 6-3) ทมผผลตทงหมด 42 ราย จากทงหมด 49 ราย ทดาเนนการในจงหวดสกลนคร นอกจากนน มการดาเนนการอยทตาบลคสะคามและตาบลอนทรแปลง อาเภอวานรนวาส และตาบลหนองกวง อาเภอบานมวง (ทมาขอมล : กรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแร http://www.dpim.go.th: สบคน ณ พฤษภาคม 2555)

การผลตเกลอสนเธาวน ดาเนนการโดยสบเกลอขนมาตากหรอตม การตากเกลอนนม สองแบบ คอ แบบแรกใชคอนกรตเปนแนวกนและเปนพน แบบทสองใชคนดน เกลอตมมรสชาตดกวาเกลอทไดจากการตาก ซงเกลอตากจะขายใหกบโรงงานอตสาหกรรมมากกวาทจะนามารบประทาน จากขอมลของสานกงานอตสาหกรรมจงหวดสกลนครพบวา ในป พ.ศ. 2553 จงหวดสกลนครมการผลตเกลอสนเธาวรวมทงสน 62,335 ตน/ป (ตารางท 6-3) มการผลตมากทสดทตาบลกดเรอคา อาเภอวานรนวาส


54


รปท 6-3 การผลตเกลอสนเธาว บรเวณตาบลกดเรอคา อาเภอวานรนวาส จงหวดสกลนคร (ก) การผลตเกลอสนเธาวแบบตาก แบบใชคอนกรตเปนแนวกนและเปนพน (ภาพใหญ) และแบบใชคนดน (ในภาพเลก) (ข) กลมโรงตมเกลอสนเธาว บรเวณตาบลกดเรอคา อาเภอวานรนวาส (ค) การผลตเกลอสนเธาวโดยการสบนาเกลอขนมาตม เมอตมจนไดทจะตกเกลอขนมา

พกไว เพอเตรยมบรรจและจาหนายตอไป (ง) การตมเกลอสนเธาวของชาวบานบดมาด ตาบลพอกนอย อาเภอพรรณานคม

โดยการนาคราบเกลอบนผวดน (ขทา/ดนเอยด) มาตม

ตารางท 6-3 แสดงปรมาณการผลตเกลอสนเธาวในจงหวดสกลนคร

ลาดบ หมบาน ตาบล อาเภอ ปรมาณเกลอทผลตได (ตน/ป)

1 บานกดเรอคา หมท 1 กดเรอคา วานรนวาส 22,625 2 บานจาปาดงเหนอ หมท 6 กดเรอคา วานรนวาส 18,560 3 บานคาออ หมท 7 ดงเหนอ บานมวง 8,750 4 บานโนนแสบง หมท 6 หนองกวง บานมวง 6,000 5 บานหนองกวง หมท 1 หนองกวง บานมวง 4,000 6 บานดอกนอ หมท 1 อนทรแปลง วานรนวาส 2,400

ทมา : สานกงานอตสาหกรรมจงหวดสกลนคร (ขอมล ณ วนท 3 ธนวาคม 2553)

(ก) (ข)

(ค) (ง)


55


6.3.2.2 ทรายแกว ทรายแกว หรอ ซลกาแซนด (silica sand) มปรมาณซลกาไดออกไซต (SiO2) หรอ แรควอตซ

มากกวา 95 เปอรเซนต และมสารประกอบอนปนเปนจานวนนอย โดยเฉพาะมเหลกหรอเฟอรกออกไซต (Fe2O3) ไมควรเกน 1 เปอรเซนต

ทรายแกวเปนทรายอตสาหกรรม สาหรบอตสาหกรรมแกว กระจก อตสาหกรรมทาหลอดภาพ ปนซเมนตขาว ปนซเมนตขาว เซรามก งานทาแมพมพ แบบหลอ ทาไฟเบอรกลาส ใชในการกรอง ทาส ผงขด เครองขดถ ทาอฐ และเคมภณฑ เปนตน

ทรายแกวทพบในบรเวณจงหวดสกลนคร มความสอดคลองกบทรายแกวทพบในจงหวดนครพนมทมตนกาเนดจากหมหนภทอกนอย ซงพบหลกฐานทเปนหนโผลเปนเนนเลก ๆ บรเวณดานตะวนตกของอาเภอบานมวง ไมพบเปนเทอกเขาใหญเหมอนภลงกา (รปท 6-4) พบเพยงหลกฐานวาเปนทรายสขาว ซงแผนทธรณวทยากาหนดเปนหมวดหนภทอกนอย และกาหนดใหเปนบรเวณทมศกยภาพของทรายแกว

แหลงทรายแกวในพนทจงหวดสกลนครน ยงไมมขอมลวเคราะหปรมาณซลกาทแนนอน เพยงดผานเลนสเทานน และพบวามปรมาณควอตซอยมาก แตเนองจากทรายแกวเปนทรายทมมลคามากกวาทรายกอสราง จงไดกาหนดเปนพนทศกยภาพไวกอนทจะมการทาการศกษาหาความสมพนธ และตนกาเนดทรายแกวทชดเจนตอไป

ปรมาณทรพยากรแรสารองมศกยภาพเปนไปไดของทรายแกว แหลงทรายแกวพบครอบคลมพนทประมาณ 996,007 ตารางเมตร ความหนาของชน

ทรายแกวประมาณ 1 เมตร ความถวงจาเพาะของทรายแกวประมาณ 2.5 และคาสมประสทธแปรผน (K) ของทรายแกวกาหนดใหมคารอยละ 50 หรอ 0.5 จะไดปรมาณทรพยากรแรสารองมศกยภาพเปนไปไดของทรายแกวจานวน 1.25 ลานเมตรกตน

รปท 6-4 แหลงทรายแกวบรเวณดานตะวนตกของอาเภอบานมวง จงหวดสกลนคร (ก) ลกษณะของแหลงทรายแกวทพบ (ข) ลกษณะของหนทราย หมวดหนภทอกนอย ทเปนหนตนกาเนดของทรายแกว

ในบรเวณน

(ก) (ข)


56


6.3.3 กลมแรเพอการเกษตร

แรโพแทช แรโพแทชถงรอยละ 95 ถกนาไปใชในอตสาหกรรมปยวทยาศาสตร โดยเปนแมปยตวหนง

ใน 3 ตวสาคญ อนไดแก ไนโตรเจน ฟอสฟอรส และโพแทสเซยม นอกนนอาจนาไปใชในอตสาหกรรมเคมผลต ผงซกฟอก สบ แกว เซรามค และเกลอแรแกทองเสย เปนตน

แรโพแทชทใชเปนปยวทยาศาสตรทผลตไดจะแบงออกเปนเกรดตาง ๆ เชน Muriate of potash เปนพวกทมสวนประกอบของ KCl อยางเดยว พวก Sulfate of Potash เปนปยโพแทสเซยม ทประกอบดวย K2SO4 เปนหลก สวนพวก Potassium, Magnesium Sulfate จะมสวนประกอบของ K2SO4.2MgSO4 เปนหลก

แรโพแทชทพบในประเทศไทย เปนแรซลไวต (Sylvite, KCl) แรคารนลไลต (Carnallite, KCl.MgCl.6H2O) นอกจากนภายในชนแรโพแทชยงพบแรแทชชไฮไดรต (Tachyhydrite, CaCl22MgCl2.12H2O) เกดรวมดวย

แรซลไวต (Sylvite, KCl) นบวาเปนแรทสาคญทสดของแรโพแทช เนองจากเปนแรทมสวนประกอบของ K2O สงทสดในบรรดาแรโพแทชดวยกนคอมมากถงรอยละ 63.17 โดยสวนใหญแลว แรซลไวตจะมสขาว ใส หรอไมมส หรอสขาวแบบปยเมฆ แตถาหากไมบรสทธ แรซลไวตจะมสแดง เนองจากมแรเหลกชนดฮมาไทต (Hematite) สง บางครงพบเปนสมวงนาเงน สเหลองแดง หรอสเหลอง แรซลไวต มประกายแบบแกว มความแขงเทากบ 2 หลอมละลายได (fusible) มความถวงจาเพาะเทากบ 1.93 มดชนการหกเหของแสง (refractive index) เทากบ 1.49 ละลายนางาย มรสขม ถาแรซลไวตเกดแบบปฐมภม ผลกของแรจะอยในระบบไอโซเมตรก (isometric) เปนรปลกเตา (cube) หรอรปแปดเหลยม (octahedral) แตการเกดแบบนพบนอยมาก โดยทวไปแรซลไวตมกเกดแบบทตยภม โดยเกดแทนทแรคารนลไลต บางทอาจพบผลกแรซลไวตแบบเดยวกบแรคารนลไลต (psudo-carnallite) หรอมเนอคลายตวอมบา (amoeboid texture) สวนใหญแรซลไวตจะเกดรวมกบแรเกลอหนและแรคารนลไลต สวนแรซลวไนต (Sylvinite) หมายถง แรทผสมระหวางแรซลไวตกบแรเกลอหน

แรคารนลไลต (Carnallite, KCl.MgCl.6H2O) เปนแรโพแทชชนดทพบมากทสดในโลก ถาแรคารนลไลตบรสทธจะไมมส ผลกมองทะลได หรออาจมสขาว แตทพบโดยทวไปมกมสแดง สสม เนองจากมแรเหลกชนดฮมาไทต (Hematite) ผสมอยดวย ผลกแรคารนลไลตอยในระบบออรโธรอมบก (orthorhombic) แตตามธรรมชาตมกพบเปนเมดเกาะกนรวมกบแรเกลอหน ปรมาณของ K2O ในแรคารนลไลตคอนขางตา หรอมอยรอยละ 16.95 หรอมปรมาณของโพแทสเซยม (K) รอยละ 14.07 หากเทยบเปนโพแทสเซยมคลอไรด (KCl) จะมรอยละ 26.83 ในบางกรณอาจพบวาแรคารนลไลตมปรมาณ K2O สงถงรอยละ 18-20 เนองจากถกแทนทดวยแรซลไวต ซงบางครงอาจพบวาเมดแรคารนลไลตเกดเปนวง ชนในเปนแรคารนลไลต ในขณะทชนนอกเปนแรซลไวต ประกายของแรคารนลไลตเปนแบบแรอโลหะ (nonmetallic shinning หรอ greasy luster) ความแขงประมาณ 1 ความถวงจาเพาะ 1.61 ละลายนาไดงายแมทงไวในบรรยากาศปกต การกาเนดของแรคารนลไลตเปนแบบปฐมภม (primary deposits) คอเกดตกตะกอนจากนาทะเลโดยตรง มกเกดรวมกบแรเกลอหน แอนไฮไดรต หรอพบรวมกบโบราไซตบาง การนาเอาแรคารนลไลตมาใชประโยชน ในฐานะแรโพแทชคอนขางยงยากและมตนทนสง เนองจากตองมกระบวนการกาจดแมกนเซยมออกไปกอน แมกนเซยมทถกกาจดออกไปกกลายเปนสารพษตอสงแวดลอมทมจานวนมาก ยากแกการกาจด


57


แรแทชชไฮไดรต (Tachyhydrite, CaCl22MgCl2.12H2O) เปนแรทละลายนาไดเรวทสด

ตวหนง ถงแมวาจะเกบไวในภาชนะปดกตาม เนองจากในตวแรแทชชไฮไดรตมนาประกอบอยถง 12 โมเลกล แรแทชชไฮไดรตมกมสเหลอง สสม หรอสขาว ผลกใหญอาจถง 2-3 เซนตเมตร หรอใหญกวานน มกพบมความบรสทธสง และอยเดยว ๆ หรอหากพบปนกบแรชนดอนสวนใหญมกพบรวมกบแรคารนลไลตและเกลอหน แตผลกจะเลกกวาทพบเดยว ๆ แรแทชชไฮไดรตมความถวงจาเพาะประมาณ 1.66 ประกอบดวย CaCl2 รอยละ 21.44 H2O รอยละ 41.77 และ MgCl2 รอยละ 36.79

พนทแหลงแรโพแทช จากขอมลของระบบฐานขอมลธรณวทยาและทรพยากรธรณของกรมทรพยากรธรณ และ

ขอมลจากหลมเจาะสารวจของโครงการสารวจแรโพแทชและเกลอหนจานวน 4 หลมในบรเวณจงหวดสกลนคร (หลมเจาะสารวจ K-3, K-43, K-48 และ K-55) สามารถประเมนพนทแหลงแรเกลอหนและโพแทชทมโครงสรางเกลอหนสามชน มพนทประมาณ 5,785.72 ตารางกโลเมตร

ปรมาณทรพยากรแรสารองมศกยภาพเปนไปไดของโพแทช ปกรณ สวานช (2535) ไดอธบายลาดบชนของแรโพแทชทพบจากขอมลหลมเจาะสารวจ

หลมเจาะสารวจทพบเกลอหนสามชนและแรโพแทช จะมบรเวณทพบแรโพแทช (Potash zone) มความหนาประมาณ 6.05-73.58 เมตร ความหนาเฉลย 25.68 เมตร มการเรยงลาดบจากบนลงลาง ดงน

1. ซลไวตชนบน (Upper Sylvite) มความหนา 0.00-3.04 เมตร 2. คารนลไลตชนบน (Upper Carnallite) มความหนา 0.00-5.28 เมตร ความหนาเฉลย

1.24 เมตร 3. แทชชไฮไดรต (Tachyhydrite) มความหนา 0.00-17.73 เมตร ความหนาเฉลย 6.44 เมตร 4. คารนลไลตชนลาง (Lower Carnallite) มความหนา 0.00-72.16 เมตร ความหนาเฉลย

14.20 เมตร 5. ซลไวตชนลาง (Lower Sylvite) มความหนา 0.00-3.204 เมตร วธการประเมนปรมาณทรพยากรแรสารองมศกยภาพเปนไปไดของโพแทช นาเอาแนวคด

การประเมนจากปกรณ สวานช (2535) มาประยกตใชในการประเมนปรมาณสารองของโพแทช จงหวดสกลนคร ทพบชนโพแทชในหลมเจาะสารวจ 4 หลม เปนชนเกลอหน 3 ชนและโพแทช โดยมรายละเอยด ดงน

หลมเจาะสารวจ K-3 เจาะทบรเวณวดสวางภมดล ตาบลสวางแดนดน อาเภอสวางแดนดน พบชนโพแทช หนา 41.45 เมตร เปนคารนลไลตชนบน มปรมาณคารนลไลตในชนแร รอยละ 40-90

หลมเจาะสารวจ K-43 เจาะทบรเวณวดสทธมงคล ตาบลพรรณา อาเภอพรรณานคม พบชนโพแทช หนา 22.25 เมตร เปนคารนลไลตชนบน หนา 18.29 เมตร มปรมาณคารนลไลตในชนแร รอยละ 50 และเปนคารนลไลตชนลาง หนา 3.96 เมตร มปรมาณคารนลไลตในชนแร รอยละ 5

หลมเจาะสารวจ K-48 เจาะทบรเวณวดโนนวเวกศรเมอง บานหลกเมอง ตาบลวานรนวาส อาเภอวานรนวาส พบชนโพแทช หนา 98.60 เมตร เปนคารนลไลตชนบน หนา 8.53 เมตร มปรมาณคารนลไลตในชนแร รอยละ 10 เปนคารนลไลตชนลาง หนา 70.51 เมตร มปรมาณคารนลไลตในชนแร รอยละ 60 และเปนซลไวตชนลาง หนา 19.56 เมตร มปรมาณซลไวตในชนแรรอยละ 40

หลมเจาะสารวจ K-55 เจาะทบรเวณวดปาอมพวน บานกดจก ตาบลนาคา อาเภอวานรนวาส พบชนโพแทชหนา 82.30 เมตร เปนคารนลไลตชนลาง มปรมาณคารนลไลตในชนแร รอยละ 70-90


58


จากขอมลหลมเจาะสารวจทง 4 หลมทกลาวมาขางตน สามารถนามาหาคาเฉลยของความหนา

ของชนโพแทชของจงหวดสกลนคร ไดหนา 61.15 เมตร ถาแยกการคานวณแรคารนลไลตและแรซลไวตออกจากกน จากขอมลหลมเจาะทง 4 หลม

ความหนาเฉลยของชนคารนลไลต คอ 56.26 เมตร ซงมาจากคาทใชในการคานวณ คอ [41.45 + 22.25 + (98.60-19.56) + 82.30]/4 และมปรมาณคารนลไลตในชนแร เฉลยรอยละ 51.88 พนททใชในการคานวณประมาณ 5,785.72 ตารางกโลเมตร

ความหนาเฉลยของชนซลไวตคอ 19.56 เมตร และมปรมาณซลไวตในชนแร เฉลยรอยละ 40 พนททใชในการคานวณประมาณรอยละ 25 ของพนทแหลงแรเกลอหนและโพแทช เนองจากมโอกาสพบ แรซลไวตเพยงหลมเจาะเดยว จากการเจาะสารวจ 4 หลม พนททใชในการคานวณประมาณ 1,446.43 ตารางกโลเมตร คาความถวงจาเพาะของซลไวตเทากบ 1.98 คาความถวงจาเพาะของคารนลไลตเทากบ 1.61

ปรมาณทรพยากรแรสารองมศกยภาพเปนไปไดของโพแทช จะมคา ดงน แรคารนลไลต = 5,785.72 X 106 x 56.26 x 1.61 x 51.88/100

= 271,857.36 ลานตน แรซลไวต = 1,446.43 x 106 x 19.56 x 1.98 x 40.00/100

= 22,407.40 ลานตน Suwanich (1986) ไดกาหนดแนวทางการประเมนปรมาณทรพยากรแรสารองมศกยภาพ

เปนไปไดของแรโพแทช ไวในหนงสอ “Potash and Rock Salt in Thailand: Nonmetallic Mineral Bulletin No. 2” โดยกาหนดวาในชนของแรคารนลไลต สวนมากจะพบแรคารนลลไทต (Carnallitite) หมายถง แรทผสมระหวางแรคารนลไลตกบแรเกลอหนมโอกาสทจะพบแรคารนลไลตเพยงรอยละ 40 และในชนแรซลไวต สวนมากจะพบแรซลวไนต (Sylvinite) หมายถง แรทผสมระหวางแรซลไวตกบแรเกลอหน มโอกาสทจะพบแรซลไวตเพยงรอยละ 20

ปรมาณทรพยากรแรสารองมศกยภาพเปนไปไดของแรคารนลไลต จงหวดสกลนคร จงมไมนอยกวา 271,857.36 x 0.4 = 108,742.94 ลานตน

ปรมาณทรพยากรแรสารองมศกยภาพเปนไปไดของแรซลไวต จงหวดสกลนคร จงมไมนอยกวา 22,407.40 x 0.2 = 4,481.48 ลานตน

ดงนน ปรมาณทรพยากรแรสารองมศกยภาพเปนไปไดของแรโพแทช จงหวดสกลนคร จงมไมนอยกวา 108,742.94 + 4,481.48 = 113,224.42 ลานตน

ทรพยากรธรณทนามาใชประโยชนในอตสาหกรรมขนาดเลกหรออตสาหกรรมในครวเรอน

ดนเหนยวเพออตสาหกรรมเครองปนดนเผา ดนเหนยวมความสมพนธกบชวตความเปนอยของมนษยตงแตสมยโบราณ โดยเฉพาะอยางยง

เครองปนดนเผา ชาวบานเชยงเครอ ตาบลเชยงเครอ อาเภอเมอง จงหวดสกลนคร ตามประวตศาสตรนนไดอพยพยายถนฐานมาจากประเทศลาว จนเมอพบแหลงดนทมความเหมาะสมสาหรบงานเครองปนดนเผา ซงชาวบานเชยงเครอนนเดมเปนผมความถนดในเรองเครองปนดนเผา สาหรบใชในครวเรอน เชน โองนา หมอขาว หมอแกง ตลอดจนเครองใชอน ๆ อยแลว จงไดตงถนฐานอยบรเวณบานเชยงเครอ และยงทาเครองปนดนเผามาจนถงปจจบน (รปท 6-5 (ก)-(ข))


59


จากขอมลของสถาบนวจยโลหะวสด จฬาลงกรณมหาวทยาลย ไดแบงดนเหนยวบานเชยงเครอ

ออกเปน 3 ชน ไดแก ดนชนบนทปดทบอยบนดนเหนยวปนทราย ดนเหนยวสนาตาลแกมเทา และดนเหนยวปนทรายแปงสเทาออน และไดคานวณปรมาณสารองของแหลงดนเหนยวบานเชยงเครอ รวมทงสน 886,920 ตน นอกจากนทางสถาบนวจยโลหะและวสด ไดหาแหลงอนเพอเปนแหลงปรมาณสารองในอนาคต ไดแก แหลงบานดอนเชยงบาน ซงมปรมาณสารองดนเหนยวทมศกยภาพเปนไปได 1,048000 ลกบาศกเมตร

นอกจากจะมการนาดนเหนยวบานเชยงเครอมาใชเพอผลตเครองปนดนเผาแลว ทบานหนองสนม ตาบลเชยงเครอ กมการนาดนเหนยวมาใชเปนวตถดบในการทาอฐดนเผาดวย เมอเผาออกมา จะมเนอสนาตาลอมแดง (รปท 6-5 (ค) และ (ง))

รปท 6-5 อตสาหกรรมเครองปนดนเผาของบานเชยงเครอ ตาบลเชยงเครอ อาเภอเมอง จงหวดสกลนคร (ก) แหลงดนเหนยวบานเชยงเครอซงเปนวตถดบในการทาเครองปนดนเผา และรปแบบ

การขดดนเหนยวขนมาใช (ทมาภาพ: http://www.material.chula.ac.th) (ข) เครองปนดนเผาพนบานทขนรปไว กอนทจะนาไปเผาจะมสเทาอมนาตาล (ภาพเลก)

เมอผาแลวจะมสสมอมนาตาลแดง (ค) ดนเหนยวปนทรายและทรายแมนาทนามาใชเปนวตถดบในการทาดนเผาอฐ

บรเวณบานหนองสนม ตาบลเชยงเครอ (ง) หลงจากนามาขนรปอฐแลว ตองตากแดดเปนเวลา 3 วน (ภาพเลก) กอนจะนาไปเผาซง

ใชเวลาในการเผา 3 วน อฐดนเผาทไดจะมสนาตาลอมแดง

(ค) (ง)

(ก) (ข)


60


ตารางท 6-4 ผลการวเคราะหดนเหนยวบานเชยงเครอ ตาบลเชยงเครอ อาเภอเมอง จงหวดสกลนคร ลาดบ SiO2 Al2O3 Fe2O3 CaO MgO Na2O K2O TiO2 MnO P2O5 H2O LOI

1 56.08 22.85 3.14. 0.58 0.58 <0.1 0.57 1.06 0.02 0.01 4.53 10.32 2 54.88 24.44 4.42 0.52 0.67 <0.1 0.76 1.09 0.02 0.03 2.47 10.70 3 63.89 24.65 4.02 0.60 0.64 <0.1 0.88 1.12 0.04 0.10 1.58 2.20 4 53.75 24.62 4.20 0.35 0.84 0.23 0.66 1.18 14.11

ทมาขอมล : ลาดบท 1-3 ดร.ชาญ จรรยาวนชย (2543) และลาดบท 4 สถาบนวจยโลหะและวสด จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ทรายกอสรางเพอการกอสราง ทรายกอสราง นอกจากจะใชประโยชนในการผสมปนในการกอสรางโดยตรง ยงสามารถ

นามาทาเปนวตถดบอน ๆ หรอเครองใชอน ๆ ซงจะเหนโดยทวไปตามรานขายวสดกอสราง เชน มาหน ศาลพระภม ซงพบเหนอยทวไปแทบทกแหง นอกจากนแลว ในจงหวดสกลนครยงไดนาทรายมาทาเปนวตถดบในการทาอฐดนเผารวมกบดนเหนยวดงทไดกลาวมาในหวขอกอนหนาน และนาใชเปนวตถดบในการทาอฐมวลประสานในพนทอกดวย ซงอฐมวลประสานนนสามารถประยกตใชกบวสดทมในทองถนมาเปนสวนผสม เมอไดสวนประสมตามสตรทตองการจะตองมการทดสอบคาใหไดตามมาตรฐาน โดยทวไป อฐมวลประสานมสวนประกอบของดนลกรง ทราย และนามาผสมกบปนซเมนตพอรตแลนดกบนาในอตราสวนทเหมาะสม แลวนามาอดเปนกอนดวยเครองมออดอฐมวลประสาน (รปท 6-6) ซงอาจใชแรงคนหรอใชระบบไฮดรอรกกาลงสง หลงจากนนตองนามาตากแดด และหลอดวยนาเปนชวง ๆ ประมาณ 10-15 วน จงจะสามารถนามาใชงานได

รปท 6-6 การทาอฐมวลประสานบรเวณอาเภอเมอง จงหวดสกลนคร (ก) ทรายกอสรางและดนลกรงซงเปนวตถดบในการทาอฐมวลประสาน (ข) ลกษณะของอฐมวลประสานทได

(ก) (ข)


61


6.4 การจดลาดบความสาคญของแหลงแร

การจดลาดบความสาคญของแหลงแรในรายงานการจาแนกเขตเพอการจดการดานธรณวทยาและทรพยากรธรณเลมนใชมลคาของแหลงแรแตละแหลง (ปรมาณสารองแรทมศกยภาพเปนไปได x ราคาแร ณ เวลานน) เปนเกณฑในการจดลาดบ สวนปจจยดานสงคม สงแวดลอม และดานอน ๆ นน ไดรบการพจารณาในขนตอนการขออนญาตเพอประกอบการเหมองแร โดยกระบวนการวเคราะหผลกระทบสงแวดลอม (Environmental Impact Assessment, EIA) และกระบวนการเหนชอบของประชาชนในทองถนและหนวยงานภาครฐทรบผดชอบในการขออนญาตอยแลว

กรมทรพยากรธรณซงมภารกจเกยวกบการบรหารจดการดานธรณวทยาและทรพยากรธรณ โดยการสารวจ ตรวจสอบสภาพธรณวทยาและทรพยากรธรณ และการประเมนศกยภาพแหลงทรพยากรธรณ จงใหความสาคญกบศกยภาพและมลคาของแหลงแร เพอเปนขอมลเบองตนในการวางแผนบรหารจดการทรพยากรแรของทองถน รวมทงเปนองคความรใหกบนกเรยน นกศกษา และผทสนใจ โดยทางกรมทรพยากรธรณไดนาเสนอแนวทางการบรหารจดการทรพยากรแรในภาพรวมในบทท 7

การจดลาดบความสาคญของแหลงแรในรายงานฉบบน จะพจารณาจากแหลงแรทพบ ในจงหวดสกลนครทกชนด ยกเวนทรายกอสราง (ไมใช “แร” ตามพระราชบญญตแร พ.ศ. 2510) จงพจารณาเฉพาะแหลงแรเกลอหน โพแทช และทรายแกว เทานน ซงมแหลงแรรวม 58 แหลง มมลคาของแหลงแรรวม 7,129.48 ลานลานบาท สามารถจดลาดบมลคาของแหลงแรตามกลมแรการใชประโยชน จากแหลงแรทมมลคามากไปหานอย ไดดงแสดงในตารางท 6-4 และรปท 6-7

ตารางท 6-4 การจดลาดบมลคาแหลงแรทพบในจงหวดสกลนคร ตามกลมแรการใชประโยชน ลาดบท แหลงแร ทตง เนอท

(ตร.กม.) ปรมาณสารอง

(ลานตน) ราคาแร*

(บาท/ตน)มลคาแหลงแร

(ลานบาท) กลมแรเพอสนบสนนเศรษฐกจและอตสาหกรรม และกลมแรเพอการเกษตร

1 แหลงแรเกลอหนและโพแทช จ.สกลนคร 5,692.55 4,562,398.54 1,100, 16,000 6,718,442,812.78

2 แหลงทรายแกว เกลอหน และโพแทชบานดงหมอทอง ต.ดงหมอทองใต อ.บานมวง 70.30 61,190.40 350, 1100,

16,000 88,078,273.82

3 โดมเกลอหนองหาน ต.ธาตเชงชม อ.เมองสกลนคร 225.15 76,411.83 1,100 84,053,008.10

4 แหลงทรายแกว เกลอหน และโพแทชบานหวยทราย ต.หวยหลว อ.บานมวง 22.86 19,901.01 350, 1100,

16,000 28,645,773.21

5 โดมเกลอบานวาใหญ ต.วาใหญ อ.อากาศอานวย 53.28 18,083.80 1,100 19,892,179.92 6 โดมเกลอบานขนเจรญ ต.มวงไข อ.พงโคน 36.72 12,463.44 1,100 13,709,781.22 7 โดมเกลอบานธาต ต.ธาตทอง อ.สวางแดนดน 36.21 12,287.52 1,100 13,516,276.23 8 โดมเกลอบานหนองแอก ต.ดงเหนอ อ.บานมวง 35.07 11,900.78 1,100 13,090,860.37 9 โดมเกลอบานขาม ต.ขวกาย อ.วานรนวาส 32.20 10,928.36 1,100 12,021,198.08 10 โดมเกลอสวางแดนดน ต.สวางแดนดน อ.สวางแดนดน 23.50 7,975.46 1,100 8,773,007.85 11 โดมเกลอบานจาปา ต.หนองลาด อ.วารชภม 22.55 7,653.85 1,100 8,419,229.68 12 โดมเกลอวารชภม ต.ธาตเชงชม อ.เมองสกลนคร 19.93 6,764.94 1,100 7,441,429.23

หมายเหต: * ราคาแร อางองจากกรมโรงงานอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแร http://www.dpim.go.th ณ เดอนกรกฎาคม 2555


62


ตารางท 6-4 การจดลาดบมลคาแหลงแรทพบในจงหวดสกลนคร ตามกลมแรการใชประโยชน (ตอ)

ลาดบท แหลงแร ทตง เนอท



(บาท/ตน) มลคาแหลงแร


13 โดมเกลอบานชางมง ต.ไฮหยอง อ.พงโคน 18.84 6,394.45 1,100 7,033,891.41 14 โดมเกลอบานโคกส ต.โคกส อ.สวางแดนดน 16.56 5,618.98 1,100 6,180,880.68 15 โดมเกลอหวยอน ต.สวาง อ.พรรณานคม 16.53 5,610.00 1,100 6,170,997.27 16 โดมเกลอบานกอ ต.หนองสนม อ.วานรนวาส 16.52 5,605.53 1,100 6,166,080.69 17 โดมเกลอบานทงมน ต.ทงแก อ.เจรญศลป 14.94 5,071.10 1,100 5,578,210.36 18 โดมเกลอบานนาแต ต.ดงเหนอ อ.บานมวง 12.91 4,381.18 1,100 4,819,300.03 19 โดมเกลอบานทาสองคอน ต.บะฮ อ.พรรณานคม 12.47 4,232.97 1,100 4,656,270.06 20 โดมเกลอบานดอกนอ ต.อนทรแปลง อ.วานรนวาส 11.54 3,917.72 1,100 4,309,495.62 21 โดมเกลอบานขมน ต.วงยาง อ.พรรณานคม 10.94 3,713.66 1,100 4,085,021.39 22 โดมเกลอบานหนองทมนอย ต.สวางแดนดน อ.สวางแดนดน 10.82 3,671.24 1,100 4,038,360.95 23 โดมเกลอบานคาหมน ต.เดอศรคนไชย อ.วานรนวาส 9.59 3,255.23 1,100 3,580,756.09 24 โดมเกลอบานเพย ต.หนองบวสม อ.คาตากลา 8.93 3,032.17 1,100 3,335,387.79 25 โดมเกลอบานหนองกวง ต.หนองกวง อ.บานมวง 8.81 2,989.80 1,100 3,288,775.40 26 โดมเกลอบานหนองหวาย ต.ตาลเนง อ.สวางแดนดน 7.98 2,706.79 1,100 2,977,463.63 27 โดมเกลอบานศรคงคา ต.นาเพยง อ.กสมาลย 7.93 2,690.93 1,100 2,960,018.28 28 โดมเกลอหนองกดเคม ต.ธาต อ.วานรนวาส 7.56 2,565.48 1,100 2,822,024.95 29 โดมเกลอหนองบอ ต.มาย อ.บานมวง 7.33 2,486.62 1,100 2,735,283.77 30 โดมเกลอบานถอน ต.บานเหลา อ.เจรญศลป 6.67 2,263.45 1,100 2,489,799.93 31 โดมเกลอบานนาคณ ต.บานตาย อ.สวางแดนดน 6.49 2,201.34 1,100 2,421,468.90 32 โดมเกลอบานนาดอกไม ต.กดเรอคา อ.วานรนวาส 6.44 2,184.02 1,100 2,402,418.62 33 โดมเกลอบานกลางเจรญ ต.ตนผง อ.พงโคน 6.14 2,082.95 1,100 2,291,243.14 34 โดมเกลอบานดอนปาตว ต.อากาศ อ.อากาศอานวย 6.07 2,060.51 1,100 2,266,564.12 35 โดมเกลอบานคาบก ต.บานถอน อ.สวางแดนดน 6.06 2,055.73 1,100 2,261,300.39 36 โดมเกลอหนองหวาย ต.หนองลาด อ.เมองสกลนคร 6.00 2,035.09 1,100 2,238,596.26 37 โดมเกลอบงแต ต.ดานมวงคา อ.โคกศรสพรรณ 5.92 2,007.54 1,100 2,208,298.09 38 โดมเกลอบานหนองแวง ต.หนองแวงใต อ.วานรนวาส 5.74 1,948.99 1,100 2,143,889.40 39 โดมเกลอบานนาอวนนอย ต.ธาต อ.วานรนวาส 5.72 1,942.65 1,100 2,136,911.47 40 โดมเกลอบานหนองหมากแซว ต.คาสะอาด อ.สวางแดนดน 5.44 1,847.42 1,100 2,032,162.23 41 โดมเกลอบานโพธทอง ต.หนองกวง อ.บานมวง 4.75 1,611.91 1,100 1,773,098.16 42 โดมเกลอบานเชงชม ต.เชงชม อ.พรรณานคม 4.71 1,597.18 1,100 1,756,894.55 43 โดมเกลอหนองบงควาย ต.หนองบวสม อ.คาตากลา 4.50 1,526.31 1,100 1,678,945.44 44 โดมเกลอบานนาเรอง ต.ขมน อ.เมองสกลนคร 4.31 1,462.64 1,100 1,608,905.82 45 โดมเกลอหนองหวาย ต.โพนงาม อ.อากาศอานวย 3.90 1,321.91 1,100 1,454,105.64 หมายเหต: * ราคาแร อางองจากกรมโรงงานอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแร http://www.dpim.go.th ณ เดอนกรกฎาคม 2555


63


ตารางท 6-4 การจดลาดบมลคาแหลงแรทพบในจงหวดสกลนคร ตามกลมแรการใชประโยชน (ตอ)




(บาท/ตน)มลคาแหลงแร


46 โดมเกลอบานบะหวา ต.บะหวา อ.อากาศอานวย 3.86 1,310.61 1,100 1,441,672.24 47 โดมเกลอบานบงเหนอ ต.บงเหนอ อ.สวางแดนดน 3.61 1,226.85 1,100 1,349,539.43 48 โดมเกลอบานทากอน ต.ทากอน อ.อากาศอานวย 3.54 1,202.53 1,100 1,322,783.53 49 โดมเกลอบานหวาน ต.บอแกว อ.บานมวง 3.47 1,176.09 1,100 1,293,703.52 50 โดมเกลอกดเลา ต.หวยหลว อ.บานมวง 2.92 991.62 1,100 1,090,787.24 51 โดมเกลอหนองหลวง ต.หนองหลวง อ.สวางแดนดน 2.59 877.65 1,100 965,415.20 52 โดมเกลอบานกลวยนอย ต.มาย อ.บานมวง 2.56 869.35 1,100 956,284.47 53 โดมเกลอบานคาสะอาด ต.คาสะอาด อ.สวางแดนดน 1.42 482.43 1,100 530,677.80 54 โดมเกลอหวยมาย ต.ดงหมอทอง อ.บานมวง 1.21 410.95 1,100 452,047.81 55 โดมเกลอบานบอราง ต.บงใต อ.สวางแดนดน 0.90 305.24 1,100 335,762.85 56 โดมเกลอหนองสกน ต.ดงหมอทองใต อ.บานมวง 0.88 299.97 1,100 329,966.43 57 โดมเกลอบานสนตสข ต.ดงเหนอ อ.บานมวง 0.63 212.62 1,100 233,884.55 58 โดมเกลอบานทาชาง ต.ดงเหนอ อ.บานมวง 0.23 79.33 1,100 87,262.34 รวม 58 แหลง 6,587.21 4,911,046.85 7,129,479,453.02



64


รปท 6-7 แผนทแสดงลาดบความสาคญของแหลงแรในกลมแรเพอเพอสนบสนนเศรษฐกจและอตสาหกรรมและกลมแรเพอการเกษตร จงหวดสกลนคร


65


บทท 7 การจาแนกเขตทรพยากรแร

และมาตรการหรอแนวทางการบรหารจดการ

7.1 หลกเกณฑและปจจยทใชในการจาแนกเขตทรพยากรแร การจาแนกเขตทรพยากรแร เปนการนาขอมลพนทแหลงแรทกประเภท (ยกเวนทรายกอสราง) มาพจารณารวมกบเงอนไขขอจากดการใชพนทตามกฎหมาย เชน พนทหวงหามเขาใชประโยชน พนททผอนผนใหเขาทาประโยชนไดเปนกรณพเศษ และพนททอนญาตใหเขาทาประโยชนได ซงขอมลพนทตาง ๆ เหลาน ประกอบดวย เขตอทยานแหงชาต เขตรกษาพนธสตวปา เขตหามลาสตวปา เขตปาชายเลน เขตวนอทยาน เขตพนทชมนา เขตพนทแหลงโบราณสถานทไดรบการขนทะเบยน เขตพนทแหลงธรรมชาตทไดรบการประกาศใหเปนมรดกทางธรรมชาตของทองถนอนควรอนรกษตามมตคณะรฐมนตร เขตพนทแหลงซากดกดาบรรพทไดรบการขนทะเบยน เขตพนทลมนาชนท 1 เขตพนทคมครองสงแวดลอม เขตปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม เขตพนทปาทเหมาะสมตอการเกษตร เขตประกาศตามมาตรา 6 ทว และ 6 จตวา ตามพระราชบญญตแร พ.ศ. 2510 และเขตพนทปาเพอเศรษฐกจ ซงกรมทรพยากรธรณไดนาขอมลดงกลาวมาใชเปนเกณฑในการจาแนกเขตทรพยากรแร (รปท 7-1) สาหรบพนทจงหวดสกลนครทอยภายใตขอจากดของกฎหมายของแสดงดงรปท 7-2 ในการจาแนกเขตทรพยากรแรไดนาพนทแหลงแรมาจาแนกออกเปน 3 เขต คอ เขตสงวนทรพยากรแร เขตอนรกษทรพยากรแร และเขตพฒนาทรพยากรแร โดยมหลกเกณฑดงน

(1) เขตสงวนทรพยากรแร หมายถง พนทแหลงแรทควรสงวนรกษาทรพยากรแรไว ซงเปนพนททอยภายใตขอจากดของกฎหมาย มตคณะรฐมนตร กฎ ระเบยบตางๆ ทไมเอออานวยใหนาทรพยากรแรขนมาใชประโยชนในปจจบน ควรเกบรกษาไวใหชนรนหลงใชประโยชนยามจาเปนเมอเกดวกฤตของประเทศเทานน หลกเกณฑในการพจารณาจาแนกเขตสงวนทรพยากรแร คอ พนทแหลงแรทอยในเขตสงวนหวงหามตาง ๆ อนไดแก

● เขตอทยานแหงชาต ทไดประกาศโดยพระราชกฤษฎกา ตามพระราชบญญตอทยานแหงชาต พ.ศ. 2504

● เขตรกษาพนธสตวปา ทไดประกาศโดยพระราชกฤษฎกา ตามพระราชบญญตสงวนและคมครองสตวปา พ.ศ. 2534

● เขตหามลาสตวปา ทไดประกาศในราชกจจานเบกษา ตามพระราชบญญตสงวนและคมครองสตวปา พ.ศ. 2535

● เขตปาชายเลน ตามนยมตคณะรฐมนตรเกยวกบการจาแนกเขตการใชประโยชนทดนในพนทปาชายเลน

● เขตวนอทยาน ทไดรบการจดตงตามนยมาตรา 19 แหงพระราชบญญตปาสงวนแหงชาต พ.ศ. 2507


66


● เขตพนทชมนา ทไดรบการขนทะเบยนเปนพนทชมนาทมความสาคญระหวางประเทศ

ตามอนสญญาวาดวยพนทชมนาหรอ Ramsar Convention Wetlands ● เขตพนทแหลงธรรมชาตอนควรอนรกษ ทไดรบการขนทะเบยนเปนมรดกทางธรรมชาต

ของทองถนอนควรอนรกษตามมตคณะรฐมนตร โดยความเหนชอบของคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาตตามพระราชบญญตสงวนและรกษาคณภาพสงแวดลอม พ.ศ. 2535

● เขตพนทแหลงซากดกดาบรรพ ทไดรบการขนทะเบยนตามพระราชบญญตคมครองซากดกดาบรรพ พ.ศ. 2551

● เขตพนทแหลงโบราณสถาน ทไดรบการขนทะเบยนตามพระราชบญญตโบราณสถาน โบราณวตถ ศลปวตถและพพธภณฑสถานแหงชาต พ.ศ. 2504

รปท 7-1 หลกเกณฑการจาแนกเขตทรพยากรแร ทนาขอมลพนทแหลงแรมาพจารณารวมกบ เงอนไขขอจากดการใชพนทตามกฎหมาย

(2) เขตอนรกษทรพยากรแร หมายถง พนทแหลงแรทควรเกบรกษาเพอสารองไวใชประโยชนในอนาคต แตเปดโอกาสใหนาทรพยากรแรขนมาใชประโยชนในปจจบนได โดยมเงอนไขพเศษ ทงนตองอยภายใตขอจากดของกฎหมาย มตคณะรฐมนตร กฎ ระเบยบตาง ๆ ทเกยวของ

หลกเกณฑในการพจารณาจาแนกเขตอนรกษทรพยากรแร คอ


67


● เขตพนทลมนาชนท 1 ตามผลการกาหนดชนคณภาพลมนา โดยสานกงานนโยบายและ

แผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ● เขตพนทคมครองสงแวดลอม ทไดประกาศโดยกฎกระทรวงตามพระราชบญญตสงเสรม

และรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. 2535 ● เขตปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม ทไดประกาศโดยพระราชกฤษฎกา ตามพระราชบญญต

การปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม พ.ศ. 2518 ● เขตพนทปาทเหมาะสมตอการเกษตร ตามผลการจาแนกเขตการใชประโยชนทรพยากร

และทดนปาไมในพนทปาสงวนแหงชาตโดยกรมปาไม ตามมตคณะรฐมนตร ● เขตประกาศตามมาตรา 6 ทว วรรคหนง ตามพระราชบญญตแร พ.ศ. 2510

(3) เขตพฒนาทรพยากรแร หมายถง พนทแหลงแรทมศกยภาพในการพฒนาใชประโยชนได ซงเปนพนททอยนอกเขตสงวนทรพยากรแรและเขตอนรกษทรพยากรแร ในการพฒนาใชประโยชนตองอยภายใตกฎหมาย มตคณะรฐมนตร กฎ ระเบยบตางๆ เกยวกบการใชประโยชนทดนของรฐและเอกชน หลกเกณฑในการพจารณาจาแนกเขตพฒนาทรพยากรแร คอ

● เขตประกาศตามมาตรา 6 ทว วรรคสอง ตามพระราชบญญตแร พ.ศ. 2510 ● เขตประกาศตามมาตรา 6 ทว จตวา ตามพระราชบญญตแร พ.ศ. 2510 ● เขตพนทปาเพอเศรษฐกจ ตามผลการจาแนกเขตการใชประโยชนทรพยากรและทดนปาไม

ในพนทปาสงวนแหงชาตโดยกรมปาไม ตามมตคณะรฐมนตร ● พนทนอกเขตกฎหมายและมตคณะรฐมนตรเพอการสงวนและการอนรกษทรพยากรแร

ในทน ขอยกตวอยางพนทแหลงแรเกลอหนและโพแทช และพนทโดมเกลอ บรเวณอาเภอเมองสกลนคร อาเภอโพนนาแกว โคกศรสพรรณ และกสมาลย ทจาแนกเขตทรพยากรแรโดยนามาพจารณารวมกบเงอนไขขอจากดการใชพนทตามกฎหมาย ตามหลกเกณฑการจาแนกเขตทรพยากรแรตามทไดกลาวมาในขางตน สามารถจาแนกเขตทรพยากรแรไดดงแสดงในรปท 7-3 พนททเปนเขตสงวนทรพยากรแร (พนทสแดงในภาพ) เปนพนททอยในเขตพนทชมนา (หนองหาน) และเขตแหลงโบราณสถานทประกาศขนทะเบยนแลว (ในรศม 1 กโลเมตรจากทตงแหลง) สวนพนททเปนเขตอนรกษทรพยากรแร (พนทสเหลอง ในภาพ) เปนพนทอยในเขตพนทตามประกาศมาตรา 6 ทว ใน พรบ.แร และเขตปฏรปทดนเพอการเกษตรกรรม (ปากสมาลย ปาหนองบวโคง และปาอมจาน) สวนพนทเขตพฒนาทรพยากรแร (พนทสเขยวในภาพ) เปนพนททสามารถขออนญาตเขาไปพฒนาใชประโยชนแรตามกฎหมายไดโดยไมตดเงอนไขใด ๆ

7.2 ผลการจาแนกเขตทรพยากรแร การจาแนกเขตทรพยากรแรเปนการนาขอมลพนทแหลงแรทกประเภททพบในจงหวดสกลนคร ไดแก เกลอหน โพแทช และทรายแกว (ยกเวนแหลงทรายกอสราง) มาพจารณารวมกบพนททอยภายใตขอจากดทางกฎหมายตาง ๆ (รปท 7-2) ดงทไดกลาวรายละเอยดไวในหวขอท 7.1

พนททรพยากรแรในจงหวดสกลนครมเนอทรวม 6,587.21 ตารางกโลเมตร คดเปนรอยละ 68.58 ของเนอททงหมดของจงหวด มมลคาของแหลงแรรวมทงหมด 7,350.33 ลานลานบาท


68


รปท 7-2 แผนทพนททอยภายใตขอจากดของกฎหมาย มตคณะรฐมนตร และกฎระเบยบตาง ๆ จงหวดสกลนคร


69


ผลการจาแนกเขตทรพยากรแรในจงหวดสกลนคร สามารถจาแนกไดเปน 3 เขต (รปท 7-4)

คอ เขตสงวนทรพยากรแร มเนอทรวม 135.29 ตารางกโลเมตร มลคาของแหลงแรรวม 114.37 ลานลานบาท เขตอนรกษทรพยากรแร มเนอทรวม 6,054.52 ตารางกโลเมตร มลคาของแหลงแรรวม 6,882.42 ลานลานบาท และเขตพฒนาทรพยากรแร มเนอทรวม 376.80 ตารางกโลเมตร มลคาของแหลงแรรวม 353.53 ลานลานบาท โดยมสดสวนพนทเทยบกบเนอทจงหวดสกลนครทงหมดเปน 1.41%, 64.02% และ 3.15% ตามลาดบ (ตารางท 7-1)

รปท 7-3 ตวอยางพนทแหลงแรเกลอหนและโพแทช และพนทโดมเกลอ บรเวณอาเภอเมอง โพนนาแกว โคกศรสพรรณ และกสมาลย ทจาแนกเขตทรพยากรแรโดยใชหลกเกณฑ การจาแนกเขตทรพยากรแร


70


รปท 7-4 แสดงแผนทจาแนกเขตทรพยากรแร จงหวดสกลนคร


71


ตารางท 7-1 ผลการจาแนกเขตทรพยากรแรในจงหวดสกลนคร

ท เขตทรพยากรแร เนอทแหลงแรรวม (ตร.กม.)

สดสวนเขตทรพยากรแรเทยบกบ เนอทจงหวดทงหมด (%)

มลคาของแหลงแร(ลานบาท)

1 เขตสงวนทรพยากรแร 135.29 1.41 114,369,719.71 2 เขตอนรกษทรพยากรแร 6,054.52 64.02 6,882,423,934.48 3 เขตพฒนาทรพยากรแร 376.80 3.15 353,532,460.35

รวม 6,587.21 68.58 7,350,326,114.53

7.2.1 เขตสงวนทรพยากรแร ในเขตสงวนทรพยากรแรพบแหลงแรในกลมแรเพอสนบสนนเศรษฐกจและอตสาหกรรม

และกลมแรเพอการเกษตร คอ เกลอหนและโพแทช แหลงแรในเขตสงวนทรพยากรแรครอบคลมพนทรวม 135.29 ตารางกโลเมตร มปรมาณสารองทมศกยภาพเปนไปไดรวม 100,974.90 ลานตน มลคาของแหลงแรรวมประมาณ 114.37 ลานลานบาท โดยสามารถแบงแหลงแรในเขตสงวนทรพยากรแรออกไดเปน 21 แหลงยอย รายละเอยดของแหลงแรทพบอยในเขตสงวนทรพยากรแรแตละแหลง เนอทแหลงแร ปรมาณสารองทมศกยภาพเปนไปได และมลคาแหลงแร แสดงในตารางท 7-2 ซงแสดงการจดลาดบความสาคญของแหลงแรทอยในเขตสงวนทรพยากรแร โดยใชมลคาของแหลงแรเปนเกณฑในการจดลาดบ (รปท 7-5)

ในเขตสงวนทรพยากรแรมพนทแหลงแรเกลอหนและโพแทชจานวน 12 แหลงยอย และพนทโดมเกลอจานวน 9 แหลงยอย พบอยในพนทเขตพนทชมนา (หนองหาน) เขตพนทแหลงโบราณสถาน โบราณวตถ และศลปวตถ ทกรมศลปากรไดประกาศขนทะเบยน (ตารางท 7-3) และแหลงธรรมชาตอนควรอนรกษตามมตคณะรฐมนตร

แหลงแรเกลอหนและโพแทชในเขตสงวนทรพยากรแร มเนอทแหลงแรรวม 14.71 ตารางกโลเมตร ปรมาณสารองทมศกยภาพเปนไปไดรวม 12,784.78 ลานตน มมลคาของแหลงแรรวม 17.36 ลานลานบาท

พนทโดมเกลอในเขตสงวนทรพยากรแร มเนอทแหลงแรรวม 120.58 ตารางกโลเมตร ปรมาณสารองทมศกยภาพเปนไปไดรวม 88,190.12 ลานตน มมลคาของแหลงแรรวม 97.05 ลานลานบาท

พนทแหลงแรทอยในเขตสงวนทรพยากรแรเหลานมขอจากดในการเขาใชประโยชนตามกฎหมาย ไมสามารถดาเนนการพฒนาพนทเหลานเพอการทาประโยชนเหมองแรได เนองจากพนทแหลงแรเหลานอยในเขตพนททมคณคาเกนกวาจะประเมนคาได จงควรจะสงวนรกษาเอาไวใหชนรนหลงใชประโยชนยามจาเปนเมอเกดวกฤตของประเทศเทานน แตทงนควรจะมการสารวจเพอประเมนศกยภาพแหลงแรใหชดเจนโดยหนวยงานภาครฐ เพอเปนขอมลสาหรบการวางแผนบรหารจดการทรพยากรแรของประเทศ

เมอพจารณาชนดของแหลงแรทพบอยในเขตสงวนทรพยากรแรแลว จะพบวาแรเกลอหนและโพแทช รวมถงพนทโดมเกลอลวนพบอยในเขตพฒนาทรพยากรแรทเปดโอกาสใหใชประโยชนตามกฎหมายได และปจจบนจงหวดสกลนครมสถานประกอบการเพอผลตเกลอสนเธาวในพนทมากพอเพยงอยแลว และมปรมาณการผลตมากพอเพยงกบความตองการใชในจงหวดและยงสามารถสงจาหนายไปยงจงหวดอน ๆ ดวย จงยงไมมความจาเปนทจะตองใชทรพยากรแรในเขตสงวนทรพยากรแรดงกลาว สวนแรโพแทชตองมการสารวจเพอประเมนศกยภาพแหลงแรใหชดเจนโดยหนวยงานภาครฐ เพอเปนขอมลสาหรบการวางแผนบรหารจดการทรพยากรแรของประเทศ หากในอนาคตมความจาเปนอยางยงทตองพฒนาเปนเหมองแรเพอประโยชนของชาต แตทงนตองมวธการบรหารจดการทดเพอปองกนการสงผลกระทบตอสงแวดลอม


72


ตารางท 7-2 การจดลาดบความสาคญของแหลงแรทอยในเขตสงวนทรพยากรแร จงหวดสกลนคร






1 โดมเกลอสวางแดนดน ต.สวางแดนดน อ.สวางแดนดน 5.54 49,147.14 1,100 54,061,859.18

2 โดมเกลอหนองหาน_C1 ต.ธาตเชงชม อ.เมองสกลนคร 95.31 32,344.56 1,100 35,579,015.88

3 แหลงแรเกลอหนและโพแทช จ.สกลนคร_C1 3.14 2,730.13 1,100, 16,000 3,707,267.80







10 โดมเกลอบานธาต_C1 ต.ธาตทอง อ.สวางแดนดน 3.14 1,066.50 1,100 1,172,655.12

11 โดมเกลอบานโคกส ต.โคกส อ.สวางแดนดน 2.99 1,013.81 1,100 1,151,186.79

12 โดมเกลอหนองหาน_C4 ต.ธาตเชงชม อ.เมองสกลนคร 2.86 970.80 1,100 1,067,874.60

13 แหลงแรเกลอหนและโพแทช จ.สกลนคร_C6 0.85 735.95 1,100, 16,000 999,349.60

14 โดมเกลอหวยอน ต.สวาง อ.พรรณานคม 1.22 412.79 1,100 454,072.32




18 โดมเกลอบานธาต_C2 ต.ธาตทอง อ.สวางแดนดน 0.35 118.93 1,100 130,820.78




รวม 21 แหลง 135.29 100,974.90 114,405,719.71



73


รปท 7-5 แผนทแสดงลาดบความสาคญของแหลงแรในเขตสงวนทรพยากรแร จงหวดสกลนคร


74


ตารางท 7-3 แสดงพนทแหลงแรในเขตสงวนทรพยากรแร จงหวดสกลนคร ทอยในเขตพนทแหลงโบราณสถาน

โบราณสถาน โบราณวตถ และศลปวตถ ทกรมศลปากรประกาศขนทะเบยนไว

ท แหลงแร พนทซอนทบแหลงโบราณสถาน โบราณวตถ และศลปวตถ ทกรมศลปากรประกาศขนทะเบยนไว

1 แหลงแรเกลอหนและโพแทช จ.สกลนคร_C1 แหลงโบราณสถานวดดานมวงคา 2 แหลงแรเกลอหนและโพแทช จ.สกลนคร_C2 พระเจดย (พระธาตอปโมงค) วดปาธาตทอง 3 แหลงแรเกลอหนและโพแทช จ.สกลนคร_C3 กพนนา 4 แหลงแรเกลอหนและโพแทช จ.สกลนคร_C4 พระธาตนารายณเจงเวง 5 แหลงแรเกลอหนและโพแทช จ.สกลนคร_C5 วดพทธาวาส 6 โดมเกลอหนองหาน_C2 หอไตร วดพระธาตเชงชม และสะพานขอม 7 โดมเกลอหนองหาน_C3 พระธาตดม 8 โดมเกลอบานธาต_C1 วดศรธาตการาม 9 โดมเกลอบานโคกส วดทงปาผาง (กลมโบราณสถาน) 10 แหลงแรเกลอหนและโพแทช จ.สกลนคร_C5 วดพทธาวาส 11 โดมเกลอหนองหาน_C4 แหลงโบราณคดบานดอนธงชย และเจดยหน 12 แหลงแรเกลอหนและโพแทช จ.สกลนคร_C6 พระธาตมชย วดบานโคกดอน 13 แหลงแรเกลอหนและโพแทช จ.สกลนคร_C7 วดพทธาวาส 14 แหลงแรเกลอหนและโพแทช จ.สกลนคร_C7 วดทงปาผาง (กลมโบราณสถาน) 15 โดมเกลอบานธาต_C2 กพนนา

หมายเหต: * เขต/ตาแหนงโบราณสถาน โบราณวตถ ศลปวตถ และพพธภณฑสถานแหงชาต อางองจากฐานขอมลของกรมศลปากร ณ เดอนกมภาพนธ 2555

7.2.2 เขตอนรกษทรพยากรแร ในเขตอนรกษทรพยากรแรมแหลงแรในกลมแรเพอสนบสนนเศรษฐกจและอตสาหกรรม

และกลมแรเพอการเกษตร คอ เกลอหน โพแทช และทรายแกว แหลงแรในเขตอนรกษทรพยากรแรครอบคลมพนทรวม 6,054.52 ตารางกโลเมตร มปรมาณสารองทมศกยภาพเปนไปไดรวม 5.14 ลานลานตน มลคาของแหลงแรรวมประมาณ 6,882.42 ลานลานบาท โดยสามารถแบงแหลงแรในเขตอนรกษทรพยากรแรออกไดเปน 74 แหลงยอย รายละเอยดของแหลงแรทพบอยในเขตอนรกษทรพยากรแรแตละแหลง เนอทแหลงแร ปรมาณสารองทมศกยภาพเปนไปได และมลคาแหลงแร แสดงในตารางท 7-4 ซงแสดงการจดลาดบความสาคญของแหลงแรทอยในเขตอนรกษทรพยากรแร โดยใชมลคาของแหลงแรเปนเกณฑในการจดลาดบ (รปท 7-6)

ในเขตอนรกษทรพยากรแรมพนทแหลงแรเกลอหนและโพแทชจานวน 5 แหลงยอย พนทโดมเกลอจานวน 67 แหลงยอย และแหลงทรายแกว เกลอหน และโพแทช จานวน 2แหลง พบอยในพนทเขตปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม (ปาดงผาลาด, ปาดงจนและปาดงเชยงโม, ปาดงหมอทอง, ปาดงพนนาและปาดงพระเจา, ปาดงอบาง ปาดงคาหม และปาดงคาเกง) เขตปาสงวนแหงชาตเพอการเกษตร และเขตพนทตามมาตรา 6 ทว ของ พรบ.แร


75


แหลงแรเกลอหนและโพแทชในเขตอนรกษทรพยากรแร มเนอทแหลงแรรวม 5,380.11

ตารางกโลเมตร ปรมาณสารองทมศกยภาพเปนไปไดรวม 12,784.78 ลานตน มมลคาของแหลงแรรวม 6,349.69 ลานลานบาท

พนทโดมเกลอในเขตอนรกษทรพยากรแร มเนอทแหลงแรรวม 676.22 ตารางกโลเมตร ปรมาณสารองทมศกยภาพเปนไปไดรวม 382,640.49 ลานตน มมลคาของแหลงแรรวม 420.90 ลานบาท

พนทแหลงทรายแกว เกลอหน และโพแทช ทอยในเขตอนรกษทรพยากรแร มเนอทแหลงแรรวม 93.17 ตารางกโลเมตร ปรมาณสารองทมศกยภาพเปนไปไดรวม 76,639.60 ลานตน มมลคาของแหลงแรรวม 111.82 ลานบาท

การนาทรพยากรแรในเขตอนรกษทรพยากรแรเหลานขนมาใชประโยชนในปจจบนตองอยภายใตมเงอนไขพเศษของขอจากดของกฎหมาย มตคณะรฐมนตร กฎ ระเบยบตาง ๆ ดงนน หากมความจาเปนทตองพฒนาเปนเหมองแรเพอประโยชนตอเศรษฐกจของประเทศในอนาคต ควรจะเลอกจากพนทแหลงแรทอยในเขตพฒนาทรพยากรแรกอน แตทงน ควรมการสารวจและประเมนศกยภาพแหลงแรในเขตอนรกษทรพยากรแรเพอกาหนดเขตพนทแหลงแรทมศกยภาพสงเปนแหลงแรสารอง หากมความจาเปนทตองพฒนา รฐและหนวยงานทเกยวของอาจพจารณาอนมต อนญาต ใหใชพนทและพฒนาทรพยากรแรมาใชประโยชนไดตามความจาเปน ในกรณทจะใชประโยชนแหลงแรเชงพาณชย หนวยงานภาครฐทเกยวของทมอานาจ ในการอนมต อนญาต กากบ ดแล ตองกาหนดมาตรการเปนกรณพเศษในการควบคมผลกระทบทอาจเกดขนกบสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาตประเภทอน ๆ และการนาทรพยากรแรมาใชประโยชนตองดาเนนการตามมาตรการทกาหนด หรอตามกฎหมายทบญญตไวเปนการเฉพาะโดยเครงครด

แหลงแรเกลอหนและโพแทชทพบอยในเขตอนรกษทรพยากรแรลวนพบอยในเขตพฒนาทรพยากรแรทงสน จงยงไมมความจาเปนทจะตองใชทรพยากรแรดงกลาวทอยในเขตอนรกษทรพยากรแรในปจจบนแตอยางใด สวนแหลงทรายแกวทพบอยในเขตอนรกษทรพยากรแรเทานน ในปจจบนพนทจงหวดสกลนครยงไมมภาคอตสาหกรรมทใชประโยชนจากทรายแกวแตอยางใด สวนใหญจะใชประโยชนทรายเพออตสาหกรรมกอสรางเทานน แตทรายแกวมมลคามากกวาทรายกอสรางมาก เพอประโยชนในการใชทรพยากรอยางคมคาและเกดประโยชนสงสด จงยงไมควรนามาพฒนาเพอใชประโยชนในอตสาหกรรมกอสรางปจจบน

ตารางท 7-4 การจดลาดบความสาคญของแหลงแรทอยในเขตอนรกษทรพยากรแร จงหวดสกลนคร ลาดบท แหลงแร ทตง เนอท





1 แหลงแรเกลอหนและโพแทช จ.สกลนคร_ B1 5,367.97 4,665,527.15 1,100, 16,000 6,335,370,008.83

2 โดมเกลอสวางแดนดน ต.สวางแดนดน อ.สวางแดนดน 17.96 159,240.75 1,100 175,164,825.62

3 แหลงทรายแกว เกลอหน และโพแทชบานดงหมอทอง ต.ดงหมอทองใต อ.บานมวง 70.30 57,831.13 350, 1100,

16,000 84,383,079.62

4 โดมเกลอหนองหาน_B1 ต.ธาตเชงชม อ.เมองสกลนคร 103.15 35,008.27 1,100 38,509,049.49

5 แหลงทรายแกว เกลอหน และโพแทชบานหวยทราย ต.หวยหลว อ.บานมวง 22.86 18,808.47 350, 1100,

16,000 27,443,982.00



76


ตารางท 7-4 การจดลาดบความสาคญของแหลงแรทอยในเขตอนรกษทรพยากรแร จงหวดสกลนคร (ตอ)






6 โดมเกลอบานวาใหญ ต.วาใหญ อ.อากาศอานวย 53.28 18,083.47 1,100 19,892,179.22 7 โดมเกลอบานขนเจรญ ต.มวงไข ด.พงโคน 36.72 12,463.44 1,100 13,709,781.22 8 โดมเกลอบานหนองแอก ต.ดงเหนอ ด.บานมวง 34.54 11,720.91 1,100 12,892,997.53

9 แหลงแรเกลอหนและโพแทช จ.สกลนคร_ B2 10.61 9,225.38 1,100, 16,000 12,527,240.07

10 โดมเกลอบานธาต ต.ธาตทอง อ.สวางแดนดน 32.71 11,102.55 1,100 12,212,800.33 11 โดมเกลอบานขาม ต.ขวกาย อ.วานรนวาส 32.20 10,928.36 1,100 12,021,198.08 12 โดมเกลอบานจาปา ต.หนองลาด อ.วารชภม 22.37 7,592.18 1,100 8,350,297.47 13 โดมเกลอวารชภม ต.ธาตเชงชม อ.เมองสกลนคร 19.93 6,764.94 1,100 7,441,429.23 14 โดมเกลอบานชางมง ต.ไฮหยอง อ.พงโคน 18.84 6,394.45 1,100 7,033,891.41 15 โดมเกลอบานกอ ต.หนองสนม อ.วานรนวาส 16.52 5,605.53 1,100 6,166,080.69 16 โดมเกลอหวยอน ต.สวาง อ.พรรณานคม 15.31 5,197.20 1,100 5,716,924.95 17 โดมเกลอบานทงมน ต.ทงแก อ.เจรญศลป 14.94 5,071.10 1,100 5,578,210.36 18 โดมเกลอหนองหาน_B2 ต.ธาตเชงชม อ.เมองสกลนคร 14.64 4,969.05 1,100 5,465,953.35 19 โดมเกลอบานโคกส ต.โคกส อ.สวางแดนดน 13.57 4,605.18 1,100 5,065,693.90 20 โดมเกลอบานนาแต ต.ดงเหนอ ด.บานมวง 12.91 4,381.18 1,100 4,819,300.03 21 โดมเกลอบานทาสองคอน ต.บะฮ อ.พรรณานคม 12.47 4,232.97 1,100 4,656,270.06 22 โดมเกลอบานดอกนอ ต.อนทรแปลง อ.วานรนวาส 11.54 3,917.72 1,100 4,309,495.62 23 โดมเกลอบานขมน ต.วงยาง อ.พรรณานคม 10.94 3,713.66 1,100 4,085,021.39 24 โดมเกลอบานหนองทมนอย ต.สวางแดนดน อ.สวางแดนดน 10.82 3,671.24 1,100 4,038,360.95 25 โดมเกลอบานคาหมน ต.เดอศรคนไชย อ.วานรนวาส 9.59 3,255.23 1,100 3,580,756.09 26 โดมเกลอบานหนองกวง ต.หนองกวง อ.บานมวง 8.81 2,989.80 1,100 3,288,775.40 27 โดมเกลอบานเพย ต.หนองบวสม อ.คาตากลา 8.16 2,769.98 1,100 3,046,971.70 28 โดมเกลอบานหนองหวาย ต.ตาลเนง อ.สวางแดนดน 7.98 2,706.79 1,100 2,977,463.63 29 โดมเกลอบานศรคงคา ต.นาเพยง อ.กสมาลย 7.93 2,690.93 1,100 2,960,018.28 30 โดมเกลอหนองกดเคม ต.ธาต อ.วานรนวาส 7.56 2,565.48 1,100 2,822,024.95 31 โดมเกลอหนองบอ ต.มาย อ.บานมวง 7.33 2,486.62 1,100 2,735,283.77 32 โดมเกลอบานถอน ต.ธาต อ.วานรนวาส 6.67 2,263.45 1,100 2,489,799.93 33 โดมเกลอบานนาคณ ต.บานตาย อ.สวางแดนดน 6.49 2,201.34 1,100 2,421,468.90 34 โดมเกลอบานนาดอกไม ต.กดเรอคา อ.วานรนวาส 6.44 2,184.02 1,100 2,402,418.62



77








35 โดมเกลอบานกลางเจรญ ต.ตนผง อ.พงโคน 6.14 2,082.95 1,100 2,291,243.14 36 โดมเกลอบานดอนปาตว ต.อากาศ อ.อากาศอานวย 6.07 2,060.51 1,100 2,266,564.12 37 โดมเกลอบานคาบก ต.บานถอน อ.สวางแดนดน 6.06 2,055.73 1,100 2,261,300.39 38 โดมเกลอหนองหวาย ต.หนองลาด อ.เมองสกลนคร 6.00 2,035.09 1,100 2,238,596.26 39 โดมเกลอบานหนองแวง ต.หนองแวงใต อ.วานรนวาส 5.74 1,948.99 1,100 2,143,889.40 40 โดมเกลอบานนาอวนนอย ต.ธาต อ.วานรนวาส 5.72 1,942.65 1,100 2,136,911.47 41 โดมเกลอบานหนองหมากแซว ต.คาสะอาด อ.สวางแดนดน 5.44 1,847.42 1,100 2,032,162.23 42 โดมเกลอบานโพธทอง ต.หนองกวง อ.บานมวง 4.75 1,611.91 1,100 1,773,098.16

43 แหลงแรเกลอหนและโพแทช จ.สกลนคร_B3 1.50 1,303.51 1,100, 16,000 1,770,044.35

44 โดมเกลอบานเชงชม ต.เชงชม อ.พรรณานคม 4.71 1,597.18 1,100 1,756,894.55 45 โดมเกลอหนองบงควาย ต.หนองบวสม อ.คาตากลา 4.50 1,526.31 1,100 1,678,945.44 46 โดมเกลอบานนาเรอง ต.ขมน อ.เมองสกลนคร 4.31 1,462.64 1,100 1,608,905.82 47 โดมเกลอหนองหวาย ต.โพนงาม อ.อากาศอานวย 3.90 1,321.91 1,100 1,454,105.64 48 โดมเกลอบานบะหวา ต.บะหวา อ.อากาศอานวย 3.86 1,310.60 1,100 1,441,672.24 49 โดมเกลอบานบงเหนอ ต.บงเหนอ อ.สวางแดนดน 3.61 1,226.85 1,100 1,349,539.43 50 โดมเกลอบงแต ต.ดานมวงคา อ.โคกศรสพรรณ 3.58 1,213.70 1,100 1,335,074.93 51 โดมเกลอบานหวาน ต.บอแกว อ.บานมวง 3.47 1,176.09 1,100 1,293,703.52 52 โดมเกลอบานทากอน_B1 ต.ทากอน อ.อากาศอานวย 3.19 1,083.50 1,100 1,191,847.49 53 โดมเกลอกดเลา ต.หวยหลว อ.บานมวง 2.92 991.62 1,100 1,090,787.24 54 โดมเกลอหนองหลวง ต.หนองหลวง อ.สวางแดนดน 2.59 877.65 1,100 965,415.20 55 โดมเกลอบานกลวยนอย ต.มาย อ.บานมวง 2.56 869.35 1,100 956,284.47 56 โดมเกลอบานคาสะอาด ต.คาสะอาด อ.สวางแดนดน 1.42 482.43 1,100 530,677.80 57 โดมเกลอหวยมาย ต.ดงหมอทอง อ.บานมวง 1.21 410.95 1,100 452,047.81 58 โดมเกลอบานบอราง ต.บงใต อ.สวางแดนดน 0.90 304.95 1,100 335,449.82 59 โดมเกลอหนองสกน_B1 ต.ดงหมอทองใต อ.บานมวง 0.71 241.38 1,100 265,515.20 60 โดมเกลอบานทากอน_B2 ต.ทากอน อ.อากาศอานวย 0.16 54.74 1,100 60,215.56 61 โดมเกลอบานทากอน_B3 ต.ทากอน อ.อากาศอานวย 0.16 53.66 1,100 59,022.57 62 โดมเกลอหนองสกน_B2 ต.ดงหมอทองใต อ.บานมวง 0.09 31.99 1,100 35,184.72

63 แหลงแรเกลอหนและโพแทช จ.สกลนคร_B4 0.01 11.88 1,100, 16,000 16,129.23


- 79 - ตารางท 7-4 การจดลาดบความสาคญของแหลงแรทอยในเขตอนรกษทรพยากรแร จงหวดสกลนคร (ตอ)



(ลานตน) ราคาแร* บาท/ตน)

มลคาแหลงแร (ลานบาท)

กลมแรเพอสนบสนนเศรษฐกจและอตสาหกรรม และกลมแรเพอการเกษตร 64 โดมเกลอหนองสกน_B3 ต.ดงหมอทองใต อ.บานมวง 0.04 14.45 1,100 15,892.14 65 โดมเกลอบานทากอน_B4 ต.ทากอน อ.อากาศอานวย 0.03 9.34 1,100 10,276.98 66 โดมเกลอหนองสกน_B4 ต.ดงหมอทองใต อ.บานมวง 0.02 8.17 1,100 8,988.49


68 โดมเกลอหนองสกน_B5 ต.ดงหมอทองใต อ.บานมวง 0.01 3.40 1,100 3,745.27 69 โดมเกลอหนองหาน_B2 ต.ธาตเชงชม อ.เมองสกลนคร 0.01 3.04 1,100 3,346.40 70 โดมเกลอบานทากอน_B5 ต.ทากอน อ.อากาศอานวย 0.004 1.29 1,100 1,420.93 71 โดมเกลอหนองสกน_B6 ต.ดงหมอทองใต อ.บานมวง 0.002 0.58 1,100 639.90 72 โดมเกลอบานบอราง_B1 ต.บงใต อ.สวางแดนดน 0.001 0.20 1,100 217.82 73 โดมเกลอหนองหาน_B3 ต.ธาตเชงชม อ.เมองสกลนคร 0.0003 0.11 1,100 120.67 74 โดมเกลอบานบอราง_B2 ต.บงใต อ.สวางแดนดน 0.0003 0.09 1,100 95.22

รวม 74 แหลง 6,149.49 5,135,354.56 6,882,423,934.47


7.2.3 เขตพฒนาทรพยากรแร ในเขตพฒนาทรพยากรแรมแหลงแรในกลมแรเพอสนบสนนเศรษฐกจและอตสาหกรรม และ

กลมแรเพอการเกษตร คอ เกลอหนและโพแทช แหลงแรในเขตอนรกษทรพยากรแรครอบคลมพนทรวม 302.42 ตารางกโลเมตร มปรมาณสารองทมศกยภาพเปนไปไดรวม 5.14 ลานลานตน มลคาของแหลงแรรวมประมาณ 260,720.22 ลานบาท โดยสามารถแบงแหลงแรในเขตพฒนาทรพยากรแรออกไดเปน 34 แหลงยอย รายละเอยดของแหลงแรทพบอยในเขตพฒนาทรพยากรแรแตละแหลง เนอทแหลงแร ปรมาณสารองทมศกยภาพเปนไปได และมลคาแหลงแร แสดงในตารางท 7-5 ซงแสดงการจดลาดบความสาคญของแหลงแรทอยในเขตพฒนาทรพยากรแร โดยใชมลคาของแหลงแรเปนเกณฑในการจดลาดบ(รปท 7-7)

แหลงแรในเขตพฒนาทรพยากรแรจานวน 34 แหลงยอยน เปนแหลงแรทมเนอทมากกวา 0.16 ตารางกโลเมตร (100 ไร) ซงเปนขนาดพนททมศกยภาพในการพฒนาใชประโยชนทรพยากรแรได จานวนทงสน 10 แหลงยอย ครอบคลมพนทรวม 299.26 ตารางกโลเมตร มปรมาณสารองทมศกยภาพเปนไปไดรวม 258,860.57 ลานตน มลคาของแหลงแรรวมประมาณ 351.30 ลานลานบาท รายละเอยดของแหลงแรทพบอยในเขตพฒนาทรพยากรแรและมศกยภาพในการพฒนาแตละแหลง เนอทแหลงแร ปรมาณสารองทมศกยภาพเปนไปได และมลคาแหลงแร แสดงในตารางท 7-4

แหลงแรเกลอหนและโพแทชในเขตพฒนาทรพยากรแรทมศกยภาพในการพฒนาใชประโยชนได มเนอทแหลงแรรวม 296.92 ตารางกโลเมตร ปรมาณสารองทมศกยภาพเปนไปไดรวม 258,066.73 ลานตน มมลคาของแหลงแรรวม 350.43 ลานลานบาท


78





(ลานตน) ราคาแร* บาท/ตน)

มลคาแหลงแร (ลานบาท)

กลมแรเพอสนบสนนเศรษฐกจและอตสาหกรรม และกลมแรเพอการเกษตร 64 โดมเกลอหนองสกน_B3 ต.ดงหมอทองใต อ.บานมวง 0.04 14.45 1,100 15,892.14 65 โดมเกลอบานทากอน_B4 ต.ทากอน อ.อากาศอานวย 0.03 9.34 1,100 10,276.98 66 โดมเกลอหนองสกน_B4 ต.ดงหมอทองใต อ.บานมวง 0.02 8.17 1,100 8,988.49


68 โดมเกลอหนองสกน_B5 ต.ดงหมอทองใต อ.บานมวง 0.01 3.40 1,100 3,745.27 69 โดมเกลอหนองหาน_B2 ต.ธาตเชงชม อ.เมองสกลนคร 0.01 3.04 1,100 3,346.40 70 โดมเกลอบานทากอน_B5 ต.ทากอน อ.อากาศอานวย 0.004 1.29 1,100 1,420.93 71 โดมเกลอหนองสกน_B6 ต.ดงหมอทองใต อ.บานมวง 0.002 0.58 1,100 639.90 72 โดมเกลอบานบอราง_B1 ต.บงใต อ.สวางแดนดน 0.001 0.20 1,100 217.82 73 โดมเกลอหนองหาน_B3 ต.ธาตเชงชม อ.เมองสกลนคร 0.0003 0.11 1,100 120.67 74 โดมเกลอบานบอราง_B2 ต.บงใต อ.สวางแดนดน 0.0003 0.09 1,100 95.22

รวม 74 แหลง 6,149.49 5,135,354.56 6,882,423,934.47


7.2.3 เขตพฒนาทรพยากรแร ในเขตพฒนาทรพยากรแรมแหลงแรในกลมแรเพอสนบสนนเศรษฐกจและอตสาหกรรม และ

กลมแรเพอการเกษตร คอ เกลอหนและโพแทช แหลงแรในเขตอนรกษทรพยากรแรครอบคลมพนทรวม 302.42 ตารางกโลเมตร มปรมาณสารองทมศกยภาพเปนไปไดรวม 5.14 ลานลานตน มลคาของแหลงแรรวมประมาณ 260,720.22 ลานบาท โดยสามารถแบงแหลงแรในเขตพฒนาทรพยากรแรออกไดเปน 34 แหลงยอย รายละเอยดของแหลงแรทพบอยในเขตพฒนาทรพยากรแรแตละแหลง เนอทแหลงแร ปรมาณสารองทมศกยภาพเปนไปได และมลคาแหลงแร แสดงในตารางท 7-5 ซงแสดงการจดลาดบความสาคญของแหลงแรทอยในเขตพฒนาทรพยากรแร โดยใชมลคาของแหลงแรเปนเกณฑในการจดลาดบ(รปท 7-7)

แหลงแรในเขตพฒนาทรพยากรแรจานวน 34 แหลงยอยน เปนแหลงแรทมเนอทมากกวา 0.16 ตารางกโลเมตร (100 ไร) ซงเปนขนาดพนททมศกยภาพในการพฒนาใชประโยชนทรพยากรแรได จานวนทงสน 10 แหลงยอย ครอบคลมพนทรวม 299.26 ตารางกโลเมตร มปรมาณสารองทมศกยภาพเปนไปไดรวม 258,860.57 ลานตน มลคาของแหลงแรรวมประมาณ 351.30 ลานลานบาท รายละเอยดของแหลงแรทพบอยในเขตพฒนาทรพยากรแรและมศกยภาพในการพฒนาแตละแหลง เนอทแหลงแร ปรมาณสารองทมศกยภาพเปนไปได และมลคาแหลงแร แสดงในตารางท 7-4

แหลงแรเกลอหนและโพแทชในเขตพฒนาทรพยากรแรทมศกยภาพในการพฒนาใชประโยชนได มเนอทแหลงแรรวม 296.92 ตารางกโลเมตร ปรมาณสารองทมศกยภาพเปนไปไดรวม 258,066.73 ลานตน มมลคาของแหลงแรรวม 350.43 ลานลานบาท


79


รปท 7-6 แผนทแสดงลาดบความสาคญของแหลงแรในเขตอนรกษทรพยากรแร จงหวดสกลนคร


80


รปท 7-6 แผนทแสดงลาดบความสาคญของแหลงแรในเขตอนรกษทรพยากรแร จงหวดสกลนคร

- 81 - ตารางท 7-5 การจดลาดบความสาคญของแหลงแรทอยในเขตพฒนาทรพยากรแร จงหวดสกลนคร




(บาท/ตน) มลคาแหลงแร (ลานบาท)

กลมแรเพอสนบสนนเศรษฐกจและอตสาหกรรม และกลมแรเพอการเกษตร

1 แหลงแรเกลอหนและโพแทช จ.สกลนคร_A1 161.78 140,612.09 1,100, 16,000 190,938,681.05









10 โดมเกลอบงแต ต.ดานมวงคา อ.โคกศรสพรรณ 2.34 793.84 1,100 873,223.16

11 โดมเกลอบานสนตสข_A1 ต.ดงเหนอ อ.บานมวง 0.57 515.06 1,100 566,570.96

12 แหลงแรเกลอหนและโพแทช จ.สกลนคร_A10 0.41 355.86 1,100, 16,000 483,232.67

13 โดมเกลอบานเพย ต.หนองบวสม อ.คาตากลา 0.77 262.20 1,100 288,416.09


15 โดมเกลอบานหนองแอก ต.ดงเหนอ อ.บานมวง 0.53 179.88 1,100 197,826.85 16 โดมเกลอบานจาปา ต.หนองลาด อ.วารชภม 0.18 62.67 1,100 68,923.21


18 โดมเกลอบานสนตสข_A2 ต.ดงเหนอ อ.บานมวง 0.06 54.82 1,100 60,298.13

19 แหลงแรเกลอหนและโพแทช จ.สกลนคร_ A13 0.04 35.39 1,100, 16,000 48,051.02

20 โดมเกลอบานทาชาง_A1 ต.ดงเหนอ อ.บานมวง 0.11 35.76 1,100 39,338.53







81


ตารางท 7-5 การจดลาดบความสาคญของแหลงแรทอยในเขตพฒนาทรพยากรแร จงหวดสกลนคร




(บาท/ตน) มลคาแหลงแร (ลานบาท)

กลมแรเพอสนบสนนเศรษฐกจและอตสาหกรรม และกลมแรเพอการเกษตร








32 แหลงแรเกลอหนและโพแทช จ.สกลนคร_ A23 0.0006 0.56 1,100, 16,000 761.80



รวม 34 แหลง 302.42 260,720.22 353,532,460.35


พนทโดมเกลอในเขตพฒนาทรพยากรแรทมศกยภาพในการพฒนาใชประโยชน มเนอทแหลงแรรวม 2.34 ตารางกโลเมตร ปรมาณสารองทมศกยภาพเปนไปไดรวม 793.84 ลานตน มมลคาของแหลงแรรวม 873,223.16 ลานบาท

แหลงแรเกลอหนและโพแทชในเขตพฒนาทรพยากรแรเปนแหลงแรทมศกยภาพในการพฒนาใชประโยชนมากทสด ในปจจบนมสถานประกอบการขนาดกลางถงขนาดเลกเพอผลตเกลอสนเธาวโดยวธการตมและทานาตากเปนจานวนมาก โดยสวนใหญแลวสถานประกอบการจะเจาะบอบาดาลลงไปในชนเกลอเพอสบเอานาเคมเขมขนขนมาตมหรอตากตามกรรมวธ แตทงน การสบนาบาดาลเคมขนมาในปรมาณทมากเกนไปอาจจะสงผลกระทบตอสงแวดลอมขางเคยงได อาทเชน การเกดหลมยบ และการแพรกระจายของความเคม เปนตน ดงนน จงควรมมาตรการในการบรหารจดการอยางเปนระบบ เชน การกาหนดพนทเพอสบนาเคมและผลตเกลอสนเธาว มการควบคมการสบนาเคมขนมาไมใหมากเกนไป การจดการระบบนาทงจากการทานาเกลอหรอตมเกลอ มระบบตดตามและตรวจสอบกระบวนการผลตและการจดการพนท โดยองคกรปกครองสวนทองถนและภาคประชาชนในพนท โดยภาครฐเปนผกากบดแลและใหความรกบประชาชน ในสวนของการตมเกลอสนเธาวของชาวบานรายยอยนน สวนใหญจะนาคราบเกลอทปรากฏตามผวดนในฤดแลงมาตมเพอใหไดเกลอสนเธาว ซงวธการนไมไดสงผลกระทบตอสภาพแวดลอมแตอยางใด


82


รปท 7-7 แผนทแสดงลาดบความสาคญของแหลงแรในเขตพฒนาทรพยากรแร จงหวดสกลนคร


83


นอกจากน ภาครฐควรเขามาชวยสนบสนนการเพมมลคาของผลตภณฑเกลอสนเธาว เพราะ

ถาขายในลกษณะเกลอทวไปจะไดราคาทไมสงนก หากมการพฒนาตอยอดผลตภณฑเกลอใหสามารถขายไดราคาดขน เชน การทาเกลอขดผวสมนไพร เกลอสปาแชตว/แชเทา เปนตน โดยประชาชนในพนทอาจจะมการรวมกลมแมบานเพอทาเปนผลตภณฑโอทอป ซงเปนการเพมรายไดและพฒนาอาชพคนในพนทอกดวย

สวนแรโพแทชซงเปนแรสาคญทใชในอตสาหกรรมปยนน ในปจจบนประเทศไทยยงไมมเหมองโพแทช และไมมโรงแตงแรโพแทช แตกมการขออนญาตสารวจและศกษาในหลายพนทในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ รวมทงในพนทอาเภอวานรนวาส จงหวดสกลนครดวย โดยบรษท ไชนา หมงตา คอรปอเรชน (ประเทศไทย) จากด เปนผขออนญาตสารวจ ทงน หากจะมการพฒนาเพอใชประโยชนแรโพแทชแลว นอกจากการสารวจและศกษาสภาพธรณวทยาแหลงแรวามปรมาณสารองมากพอทจะพฒนาหรอไม จะตองศกษาขอด-ขอเสยและผลกระทบทตอชมชนและสภาพแวดลอมในพนทและขางเคยงอยางละเอยดรอบคอบดวย

ทรพยากรแรกบทศทางการพฒนาจงหวดสกลนคร การพฒนาทองถนใด ๆ ทรพยากรแรของทองถนมผลตอการกาหนดทศทางการพฒนา

เชนกน ทรพยากรแรของจงหวดสกลนครมแนวโนมบงชไปทางดานเปนแหลงวตถดบเพอการพฒนาเศรษฐกจและอตสาหกรรม โดยเฉพาะเกลอสนเธาวซงมอยเปนปรมาณมาก แตทงนในการผลตเกลอสนเธาวขนมาใชในปรมาณทมากเกนไป อาจจะสงผลกระทบตอสงแวดลอมได จงควรมการบรหารจดการ ตดตามและตรวจสอบอยางเปนระบบดวย

7.3 ปจจยเพมเตมในการพฒนาใชประโยชนแหลงแร จากหลกเกณฑทใชในการจาแนกเขตทรพยากรแรดงกลาว จะเหนวาเขตพฒนาทรพยากรแร

เปนเขตทสามารถเขาไปพฒนาใชประโยชนแรไดโดยไมตดเงอนไขใด ๆ แตอยางไรกตาม หากจะเขาไปใชประโยชนในเขตดงกลาว จะตองพจารณาปจจยหลก 3 ประเดนเพมเตม ดงน ประเดนแรก ดานความสมบรณและศกยภาพของแหลงทรพยากรธรณ ทงในสวนของปรมาณทรพยากรสารอง สภาพธรรมชาตของแหลงทรพยากรทสงผลตอความยากงายในการพฒนา ประเดนทสอง ดานเศรษฐกจ ซงจาเปนตองทาการวเคราะหตองการการใชประโยชน ในระดบภมภาค ในระดบประเทศ และอาจรวมถงระดบตางประเทศดวย นอกจากนตองพจารณาถงตนทนทงในสวนการผลต การขนสง และการกอสรางสาธารณปโภคพนฐาน เพอใหเกดความคมคาในการลงทน ประเดนทสาม ดานสงคมและสงแวดลอม โดยตองพจารณาถงผลกระทบทจะเกดขนระหวางการพฒนาและหลงการพฒนา ทงในสวนของชวตความเปนอยของประชาชน และชมชนใกลเคยง สวนของทรพยากรธรรมชาตชนดอน และความเสยงจากธรณพบตภยดวย


84


7.4 มาตรการ หรอแนวทางการบรหารจดการทรพยากรแรในแตละเขต

7.4.1 เขตสงวนทรพยากรแร (1) ควรมการสารวจเพอประเมนศกยภาพแหลงแรในพนททยงไมมการสารวจหรอคนพบ

ทรพยากรแรทชดเจน และ/หรอพนทศกยภาพทางแร โดยหนวยงานภาครฐ เพอเปนขอมลสาหรบการวางแผนบรหารจดการทรพยากรแรของประเทศ (2) พนทแหลงแรทสารวจพบแลว ไมสมควรอนญาตใหพฒนาใชประโยชนเพอการเหมองแรในปจจบน หากในอนาคตมความจาเปนอยางยงทตองพฒนาเปนเหมองแรเพอประโยชนของชาต รฐอาจพจารณาใหนาทรพยากรแรขนมาใชประโยชนไดตามความจาเปน (3) ควรกาหนดพนททมลกษณะธรณวทยาแหลงแร หรอเปนแหลงแรตนแบบ ใหเปนพนทสาหรบการศกษาเรยนรไวเปนการเฉพาะ เพอเปดโอกาสใหนกเรยน นกศกษา และประชาชนเขามาศกษาเรยนรได ทงน หนวยงานผกากบดแลพนทควรออกระเบยบเกยวกบการใชประโยชนในพนท

7.4.2 เขตอนรกษทรพยากรแร (1) ควรมการสารวจและประเมนศกยภาพแหลงแร เพอกาหนดเขตพนทแหลงแรทมศกยภาพสงเปนแหลงแรสารอง หากมความจาเปนทตองพฒนาเปนเหมองแรเพอประโยชนของชาต รฐและหนวยงานทเกยวของอาจพจารณาอนมต อนญาต ใหใชพนทและพฒนาทรพยากรแรมาใชประโยชนไดตามความจาเปน (2) ในกรณทจะใชประโยชนแหลงแรเชงพาณชย หนวยงานภาครฐทมอานาจเกยวของ ในการอนมต อนญาต กากบ ดแล ตองกาหนดมาตรการเปนกรณพเศษในการควบคมผลกระทบทอาจเกดขน กบสงแวดลอมและทรพยากรธรรมชาตประเภทอน ๆ

(3) การนาทรพยากรแรมาใชประโยชนตองดาเนนการตามมาตรการทกาหนด หรอตามกฎหมายทบญญตไวเปนการเฉพาะโดย

7.4.3 เขตพฒนาทรพยากรแร (1) อนญาตใหใชประโยชนพนทและแหลงแรเชงพาณชยได ทงนใหเปนไปตามกฎหมายทบญญตไว เชน กฎหมายวาดวยแร กฎหมายวาดวยการใชประโยชนทดน กฎหมายวาดวยการสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอม เปนตน (2) การนาทรพยากรแรขนมาใชประโยชน ควรสงเสรมใหมการพฒนาแหลงแรทตอบสนองตอการพฒนาเศรษฐกจของประเทศเปนอนดบแรก เชน แรและหนเพอการกอสราง แรเพอการเกษตร และแรทเปนวตถดบหลกสาหรบอตสาหกรรมพนฐานในประเทศ เปนตน สวนแรทผลตเพอการสงออกเปนแรดบหรอสนแรโดยไมมการเพมมลคากอน ควรกาหนดมาตรการควบคมหรอจากดเปนกรณพเศษ ทงน เพอเปนการดแลรกษาทรพยากรแรทใชแลวหมดไป ไมใหสนเปลองหรอใชอยางไมมประสทธภาพ (3) เปดโอกาสใหประชาชนเขามามสวนรวมในขนตอนตาง ๆ ของกระบวนการพจารณาอนญาต ตามแนวทาง ระเบยบ และกฎหมายทกาหนดไว โดยประเดนสาคญทตองรวมพจารณา เชน ขอจากดเชงพนท และมสวนรวมในการรกษาคณภาพสงแวดลอมทงกอน ระหวาง และภายหลงการทาเหมอง เปนตน


85


(4) ผประกอบการควรมการเสนอผลตอบแทนพเศษอนเพมเตมใหแกชมชนทองถนในบรเวณทมการทาเหมองแร โดยมการหารอกบชมชนทองถนถงความตองการรวมกน ซงอาจจะเสนอไดหลายรปแบบ เชน การจดตงกองทนเพอการพฒนาทองถน โดยมผแทนภาคประชาชนรวมกาหนดแผนพฒนา ดาเนนการ และตดตามตรวจสอบ เปนตน (5) เมอมการอนญาตใหใชประโยชนทรพยากรแรแลว หนวยงานทเกยวของ รวมทงภาคประชาชนตองเขมงวดในการควบคม กากบดแล และตดตามตรวจสอบ ใหการดาเนนการไดมาตรฐานตามมาตรการทกาหนดไว


86


บทท 8 ขอเสนอแนวทางการบรหารจดการทรพยากรธรณจงหวดสกลนคร

ตามทกรมทรพยากรธรณไดดาเนนโครงการจาแนกเขตดานธรณวทยาและทรพยากรธรณพนทจงหวดสกลนครในปงบประมาณ 2555 จากผลการดาเนนงานพบวา จงหวดสกลนครมทรพยากรธรณทมความสาคญตอการพฒนาเศรษฐกจทงในระดบจงหวดและระดบประเทศหลายประเภท ไมวาจะเปนแหลงทรพยากรแร เชน โพแทช เกลอหน ทรายแกว และทรายกอสราง นอกจากนยงพบแหลงธรณวทยาประเภทแหลงธรณสณฐานทมความโดดเดนอกหลายแหง ไดแก นาตกคาหอม นาตกปรชาสขสนต นาตกหวยใหญ นาตกแมอน นาตกเกาชน หนองหาน สะพานผผาน ดานหนลานมนปลา และผาผกหวาน ซงเปนแหลงทองเทยวของจงหวด สามารถสรางรายไดของประชาชนในทองถนได อกทงมแหลงซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอซงมศกยภาพในการการพฒนาเปนแหลงเรยนรทางธรณวทยาของประชาชนในทองถนได

อยางไรกตามการใชประโยชนทรพยากรธรณจาเปนตองมแนวทางการบรหารจดการทชดเจน เพอใหเกดประโยชนสงสด คมคา สงผลกระทบตอสงคมและสงแวดลอมนอยทสด

8.1 แนวทางการบรหารจดการทรพยากรแรจงหวดสกลนคร ทรพยากรแรทพบในจงหวดสกลนครสามารถจาแนกตามลกษณะการใชประโยชนท

กาหนดไวในยทธศาสตรการบรหารจดการทรพยากรแร พ.ศ. 2550-2554 แบงออกเปนไดเปน 3 กลม โดยมรายละเอยดและแนวทางการบรหารจดการ ดงน

8.1.1 กลมแรเพอการพฒนาสาธารณปโภคพนฐานและโครงการขนาดใหญของรฐ ทรายกอสราง ในพนทจดหวดสกลนครเปนทรายแมนาพบตามทางนาหลก เชน ลานาพง

แมนาสงคราม และลานายาม เปนตน จากการประเมนเบองตนพบวาแหลงทรายในจงหวดสกลนครครอบคลมพนท 174.84 ตารางกโลเมตร จะมปรมาตรทรายเมอผลตออกมาแลวประมาณ 345.88 ลานตน ปจจบนมการขออนญาตประกอบการขดตกทรายเพยงแหลงเดยวบรเวณลานาพง ในเขตตาบลตองโขบ อาเภอโคกศรสพรรณ นบเปนแหลงทรายกอสรางทเปนวตถดบสาคญในการพฒนาสาธารณปโภคและ การกอสรางภายในจงหวดสกลนครเปนอยางมาก โดยเปนวสดหลกผสมคอนกรตเพอใชในงานกอสราง แตทงนควรมมาตรการปองกนและลดผลกระทบสงแวดลอมทอาจเกดขนในชวงดาเนนการ เชน

มาตรการปองกนและลดผลกระทบสงแวดลอมบรเวณรมนา ควรกาหนดพนททอนญาตใหดดทรายในพนททมศกยภาพการทบถมของทรายอยางตอเนอง พรอมทงควบคมโดยคานงถงปรมาณทรายทอยในบรเวณนนและกาลงผลตหรอกาลงเครองยนตดดทราย เพอปองกนการพงทลายของตลง

มาตรการปองกนและลดผลกระทบสงแวดลอมทางอากาศและเสยง ในการประกอบกจการดดทรายจาเปนตองใชเครองยนตทใชดดและคดแยกขนาดทราย ตลอดจนการขนสงกอใหเกดปญหาเสยงดงรบกวน ควนดา และการฟงกระจายของฝนละออง เชน กาหนดชวงเวลาการทางานของเครองจกรและการขนสง การลางลอรถยนตทเขา-ออกและพรมนาบรเวณหนางานเพอลดการฟงกระจายของฝนละออง

มาตรการปองกนและลดผลกระทบจากคมนาคมขนสง การขนสงทรายสงผลใหมปรมาณจราจรหนาแนนขน ถนนอาจชารดเสยหายเนองจากไมสามารถรองรบนาหนกบรรทกไดและมความเสยงตอ


87


การเกดอบตเหตไดสงขน จงควรมมาตรการลดผลกระทบ เชน กาหนดนาหนกบรรทกทไมเกนเกณฑมาตรฐานทกรมทางหลวงกาหนด หรอไมเกนพกดทถนนเสนทางนนสามารถรองรบได ขนสงเฉพาะในเวลากลางวนเทานน ปรบปรงซอมแซมถนนใหอยในสภาพด และสามารถใชงานไดอยเสมอ เพอปองกนอบตเหตทอาจจะเกด จากการทถนนชารด หรอเปนหลมเปนบอ หากผประกอบการไมดาเนนการเองใหจดงบประมาณใหแกทองถนเปนผดาเนนการใหเหมาะสมกบสภาพความเสยหาย

8.1.2 กลมแรเพอสนบสนนเศรษฐกจและอตสาหกรรม เกลอหน จากการประเมนปรมาณเกลอหนเบองตนในพนทจงหวดสกลนคร พบวาม

ปรมาณสารองทมศกยภาพเปนไปไดประมาณ 4.83 ลานลานตน แบงเปนเกลอหนทเกดรวมกบแรโพแทช 4.56 ลานลานตน และเกลอหนทมลกษณะแบบโดมเกลอ 0.27 ลานลานตน มมลคารวม 5,317.85 ลานลานบาท ปจจบนเกลอหนสวนใหญของภาคตะวนออกเฉยงเหนอถกใชประโยชนในการใชเปนวตถดบในอตสาหรรมหลายชนดเชนการทาโซดาไฟ (NaOH) โซดาแอช (Na2CO3) มเพยงเลกนอยทใชในการประกอบอาหาร โดยแหลงผลตสาคญอยทจงหวดนครราชสมา จงหวดอดรธาน และจงหวดสกลนคร ซงสวนใหญผลตเกลอโดยสบนาเกลอจากชนนาบาดาลขนมาตมหรอตากบนลาน

สาหรบในพนทจงหวดสกลนครมผขออนญาตประกอบการผลตเกลอสนเธาวรวมทงสน 49 ราย ในพนทตาบลกดเรอคา ตาบลคสะคาม และตาบลอนทรแปลง อาเภอวานรนวาส และตาบลหนองกวง อาเภอบานมวง โดยสวนใหญแลวสถานประกอบจะเจาะบอบาดาลลงไปในชนเกลอเพอสบเอานาเคมเขมขนขนมาตมหรอตากตามกรรมวธ แตทงน การสบนาบาดาลเคมขนมาในปรมาณทมากเกนไปอาจจะสงผลกระทบตอสงแวดลอมขางเคยงได อาทเชน การเกดหลมยบ และการแพรกระจายของความเคม เปนตน ดงนน จงควรมมาตรการในการบรหารจดการอยางเปนระบบ เชน การกาหนดพนทเพอสบนาเคมและผลต เกลอสนเธาว การควบคมการสบนาเคมขนมาไมใหมากเกนไป การลดผลกระทบทางอากาศจากขเถาฝงกระจายทเกดจากการเผาเชอเพลงสาหรบตมเกลอ การจดการระบบนาทงจากการทานาเกลอหรอตมเกลอไมใหปนเปอนในพนทเกษตรกรรม และหลมยบขนาดใหญจากการทานาเกลอ ซงเปนปญหาทพบในพนททผลตเกลอสนเธาวของจงหวดสกลนครดวย มระบบตดตามและตรวจสอบกระบวนการผลตและการจดการพนท โดยองคกรปกครองสวนทองถนและภาคประชาชนในพนท โดยภาครฐเปนผกากบดแลและใหความรกบประชาชน ในสวนของการตมเกลอสนเธาวของชาวบานรายยอยนน สวนใหญจะนาคราบเกลอทปรากฏตามผวดนในฤดแลงมาตมเพอใหไดเกลอสนเธาว ซงวธการนไมไดสงผลกระทบตอสภาพแวดลอมแตอยางใด นอกจากน ภาครฐควรเขามาชวยสนบสนนการเพมมลคาของผลตภณฑเกลอสนเธาว เพราะถาขายในลกษณะเกลอทวไปจะไดราคาทไมสงนก หากมการพฒนาตอยอดผลตภณฑเกลอใหสามารถขายไดราคาดขน เชน การทาเกลอขดผวสมนไพร เกลอสปาแชตว/แชเทา เปนตน โดยประชาชนในพนทอาจจะมการรวมกลมแมบานเพอทาเปนผลตภณฑโอทอป ซงเปนการเพมรายไดและพฒนาอาชพคนในพนทอกดวย

ทรายแกว พบในพนทอาเภอบานมวง ครอบคลมพนทประมาณ 1 ตารางกโลเมตร มปรมาณสารองประมาณ 1.25 ลานตน ปจจบนทรายแกวถกใชประโยชนในอตสาหกรรมทาแกว ทากระจก เครองเคลอบ เครองปนดนเผา ใชทาเปนแบบหลอเหลกในอตสาหกรรมเหลกหลอ วสดขดแบบพมพหลอเหลก ทาสและใชเปนผงขดสนมเหลกแทนการใชกระดาษทราย แตแหลงทรายแกวในพนทจงหวดสกลนครถงแมจะมคณภาพดสามารถใชเปนวตถดบในอตสาหกรรมได แตดวยปรมาณทมอยนอยระยะทางทหางไกลจากโรงงานทมความตองการใชซงสวนใหญอยในพนทจงหวดระยอง ทาใหตนทนในการขนสงมราคาสง นอกจากนน ในพนทจงหวดระยองและจงหวดจนทบรกยงมแหลงทรายแกวทมคณภาพในระดบเดยวกน มปรมาณมากและอยใกลโรงงานมากกวา ดงนนในปจจบนทรายแกวในจงหวดสกลนครจงไมมความจาเปนตองนาขนมาใชประโยชน


88


8.1.3 กลมแรเพอการเกษตร

โพแทช จากการสารวจพบวาโพแทชในจงหวดสกลนครม 2 ชนด คอ แรคารนลไลต และแรซลไวต โดยแรคารนลไลตมปรมาณสารอง 108,742.94 ลานตน และแรซลไวตมปรมาณสารอง 4,481.48 ลานตน รวมปรมาณสารองทง 2 ชนดเปน 113,224.42 ลานตน มมลคาประมาณ 1,811.59 ลานลานบาท

แรโพแทชเปนวตถดบสาคญในการผลตปยโพแทสเซยม ซงเปนธาตอาหารหลกของพชทผสมอยในปยนอกเหนอจากไนโตรเจนและฟอสเฟต เพอเพมผลผลตใหแกพชผลการเกษตรประเภท ธญพช ขาว ขาวโพด ปาลม ออย ยางพารา เปนตน โดยในป 2553 ประเทศไทยมการนาเขาปยโพแทชทงปยเชงเดยวและเชงผสมถง 1.5 ลานตน โพแทชจงเปนแรทประเทศไทยมความตองการสง โดยการดาเนนการนาแรโพแทชขนมาใชประโยชนในปจจบนนยมทาแบบเหมองอโมงค อยางไรกตามการเปดดาเนนการทาเหมองแรประเภทนอาจกอใหเกดผลกระทบหลายดาน ดงนน การนาแรขนมาใชประโยชนจงตองคานงถงหลกคดและวธการทสงคมโดยรวมไดประโยชนสงสด โดยคานงถงมาตรการทง 4 ดาน ดงตอไปน

1. ดานนโยบายและมาตรการอตสาหกรรมโพแทช - ควรพจารณากาลงการผลตแรโพแทชและแนวโนมความตองการของตลาดโดยคานงถง

แนวโนมความตองการใชภายในประเทศเปนลาดบแรก - มการกาหนดแผนและมาตรการในการพฒนาโครงการแหมองแร โดยคานงถงความคมคา

ในแงการลงทน หรอความเหมาะสมทางเศรษฐกจ รวมกบเทคโนโลยการผลตทมประสทธภาพ และเปนมตรกบสงแวดลอม

- มการสนบสนนใหเกดการลงทนในอตสาหกรรมแรโพแทชอยางครบวงจร โดยเฉพาะการนาแรโพแทชไปใชผลตปยเคม เพอทดแทนการนาเขาปยเคมจากตางประเทศ

- ภาครฐควรชแจงผลกระทบจากการทาเหมองใหชดเจน รวมถงมกลไกในการตรวจวดระดบคณภาพสงแวดลอม โดยการมสวนรวมของภาคประชาชน

- การสงแรออกนอกประเทศควรมการแตงแรเพอใชเปนสวนประกอบในการผลตปย โพแทชกอนเพอเพมมลคา โดยไมมการทาแรขายเปนวตถดบใหกบตางประเทศ

2. ดานการพฒนาการมสวนรวมของประชาชนและธรรมาภบาลดานสงแวดลอม - ควรมการกาหนดใชเครองมอในการประเมนผลทจะเกดขนจากกจกรรมการพฒนาตาง ๆ

เชน EIA, HIA, SEA และ SIA เปนตน - มมาตรการปองกน เยยวยา ประกนความเสยง การลดผลกระทบตอสขภาพ และ

สงแวดลอม การชดเชยผลกระทบทเกดขนจากการดาเนนงานของโครงการทชดเจน - มการสงเสรมจดใหมกระบวนการมสวนรวมจากทกภาคสวนในการจดทาแผนการพฒนา

ในระดบพนท - มการกาหนดแนวทางการปฏบตในการเปดเผยขอมลการปฏบตราชการทางปกครอง

และการดาเนนกระบวนการพจารณาของเจาหนาทรฐ อนมผลกระทบตอสทธและเสรภาพของบคคล 3. ดานมาตรการทางทางกฎหมาย - ปรบปรงกฎหมายผประกอบการทาเหมองแร และกฎหมายทเกยวของใหสอดคลองกบ

มาตรา 67 ของรฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย พทธศกราช 2550 โดยใหความสาคญกบสทธชมชน สทธทรพยากร สทธการรบรขาวสาร การเขาถงขาวสาร และการเขามามสวนรวมในกระบวนการตดสนใจในเชงนโยบายอยางแทจรง


89


4. ระบบตอบแทนและชดเชยความเสยหายและการสญเสยโอกาส - ประชาชนในพนทตองตองรบรความจรงครบถวนเกยวกบผลกระทบทจะเกดขนจาก

การทาเหมองจากหนวยงานทเกยวของและเชอถอไดเพอสรปแนวทางการบรรเทาผลกระทบดานตาง ๆ และแนวทางการบรรเทาผลกระทบจากการพฒนาแหลงแรโพแทชในรปแบบตาง ๆ ทชมชนประสงคจะไดรบ เชน มการตงกองทนทสรางจากผลกาไรของผประกอบการและหนวยงานรบผดชอบเพอใชในการพฒนาชมชนทไดรบผลกระทบ การจางงานคนในพนท มงบประมาณสนบสนนกจกรรมของชมชนทองถนและบคคล การไดรบปยในราคาถก เปนตน

จากผลการสารวจจะเหนไดวาทรพยากรแรของจงหวดสกลนครถงแมจะมปรมาณมาก แตการนาทรพยากรแรมาใชประโยชนนน อาจจะสงผลกระทบหลายดานโดยเฉพาะทางสงคมและสงแวดลอม ดงนน การนาทรพยากรแรของจงหวดสกลนครควรคานงถงความตองการการใชประโยชนแรชนดนนของประชาชนในพนทเปนหลก โดยคานงถงผลกระทบตอสงคมและสงแวดลอม และตองดาเนนการตามขนตอนตามกฎหมาย โดยผานกระบวนการมสวนรวมของประชาชน

8.2 แนวทางการบรหารจดการแหลงธรณวทยาจงหวดสกลนคร จากการสารวจแหลงธรณวทยาจงหวดสกลนครภายใตโครงการจาแนกเขตเพอการจดการ

ธรณวทยาและทรพยากรธรณรายจงหวด ปงบประมาณ พ.ศ. 2555 พบวาแหลงธรณวทยาทมความโดดเดนในพนทจงหวดสกลนคร พบวามแหลงธรณวทยารวมทงสน 9 แหลง ซงแหลงดงกลาวมศกยภาพในการพฒนาเปนแหลงเรยนรทางธรณวทยาควบคกบการทองเทยว เพอเสรมสรางความรใหเยาวชนและประชาชนทวไป ปลกสรางจตสานกอนรกษธรรมชาต และสรางรายไดใหกบประชาชนในทองถน โดยเสนทางทมศกยภาพ ในการพฒนาตามแนวทางดงกลาว ไดแก เสนทางหนองหาน-นาตกตาดโตน-นาตกคาหอม-ถาเสรไทย- ผานางเมน เนองจากแหลงธรณวทยาตามเสนทางดงกลาวมความโดดเดนเปนแหลงธรรมชาตและแหลงประวตศาสตร สามารถเดนทางเขาถงพนทไดสะดวก แตทงนควรมการประชาสมพนธแหลง การปรบสภาพภมทศน การปรบปรงเสนทางคมนาคมและจดทาปายบอกเสนทางเขาพนทใหชดเจน การรกษาความสะอาดของแหลงทองเทยว และจดทาปายใหความรดานตาง ๆ เชน พนธไม และความรทางธรณวทยา เปนตน สวนแหลงซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอซงมศกยภาพในการการพฒนาเปนแหลงเรยนรของจงหวดไดนน ยงตองมการพฒนาแหลงและเชอมเสนทางการทองเทยวจดอน ๆ ในพนทใกลเคยงซงมสถานททองเทยวเชงอนรกษและเชงประวตศาสตรหลายแหงทสามารถจดเปนเสนทางทองเทยวได ทงนแนวทางการบรหารจดการแหลงในภาพรวมควรเปนไปตามมาตรการตาง ๆ ดงน

1. ระเบยบและขอบงคบ การบรหารจดการแหลงทางธรณวทยาควรดาเนนไปภายใตกฎระเบยบหรอขอบงคบ และการมคมอแนวทางการบรหารจดการสาหรบแหลงธรณวทยาทมศกยภาพในการพฒนาและแหลงอนรกษธรณวทยาทตองปองกนการถกทาลาย ซงจดทาขนรวมกนระหวางกรมทรพยากรธรณ หนวยงาน เจาของพนท องคกรปกครองสวนทองถน และประชาชน การกาหนดขอบเขต แหลงทางธรณวทยาควรมการกาหนดขอบเขตใหชดเจน และมการแบงเขตออกเปนพนทเพอการอนรกษและพนทเพอการใชประโยชนใหชดเจน เชน พนทสาหรบรองรบนกทองเทยว พนทเพอการพาณชย พนทจอดรถ เปนตน เพอใหการบรหารจดการในแตละเขตเปนไปอยางมประสทธภาพโดยสงผลกระทบตอตวแหลงนอยทสด

2. การจดการขอมลและความร ควรการเพมความรในแหลงตางๆ ตามศกยภาพของแหลง เชน แหลงซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอ ซงเปนแหลงทพบกระดกไดโนเสารและสามารถเชอมตอกบจดทองเทยวเชงอนรกษและประวตศาสตรอน ๆ ทอยในบรเวณใกลเคยงได มการพฒนาเสนทาง


90


การทองเทยวไปในถงระดบหนงแลว แหลงนจงสามารถพฒนาตอเนองถงระดบแหลงเรยนรทางธรณวทยาของจงหวด ในสวนของแหลงอน ๆ อาจพฒนาโดยการใหความรดานธรณวทยาผานปายสอความหมายหรอแผนพบตามศกยภาพของแหลง อกทงควรสนบสนนใหมการคนควาวจยอยางตอเนอง เพอเพมคณคาแหลงและมการนาผลงานวจยไปใชประโยชน จดทาระบบฐานขอมลอยางเปนระบบ

3. การประสานงานระหวางหนวยงาน แหลงธรณวทยาในจงหวดสกลนครเปนแหลงทมความเปราะบาง ดงนน การพฒนาแหลงจงจาเปนตองมการประสานงานสรางความรวมมอระหวางหนวยงานทเกยวของเพอเพมประสทธภาพในการบรหารจดการ โดยใหมความชดเจน สอดคลองกบความเชยวชาญและความพรอมระหวางหนวยงานตางๆ ตลอดจนการสงเสรมการมสวนรวมของประชาชนในพนทใหเขารวม ในการบรหารจดการพนท และการวางแผนอนรกษ

4. การจดหาทรพยากร ควรการจดหาทรพยากรทงดานงบประมาณ บคลากร เพอให การบรหารจดการประสบความสาเรจ และเปนไปตามเปาหมานของแผนการบรหารจดการทไดกาหนดไว

5. บรการสาธารณปโภคพนฐาน สาธารณปโภคพนฐานเปนปจจยสาคญในการสนบสนนการพฒนาใชประโยชนพนทแหลงทางธรณวทยานน ควรมการจดบรการขนพนฐานตามความจาเปน และออกแบบใหเหมาะสมกบสภาพแวดลอมเดมของแหลง เชน ถนน หรอสงปลกสรางทจาเปน และมาตรการรกษาความปลอดภยอยางเหมาะสม

อยางไรกด ขอเสนอแนะมาตรการการบรหารจดการแหลงธรณวทยาเหลานควรมการปรบใหเหมาะสมกบสภาพสงคมของแตละพนท ไมวาจะเปนความเหมาะสมของภมประเทศ ความหางไกล ลกษณะของวฒนธรรมของชมชนในพนท และความพรอมขององคกรปกครองสวนทองถน เพอใหเกดรปแบบการบรหารจดการทเหมาะสม มประสทธภาพ และเออประโยชนกบทกฝาย พรอมทงตองมระบบตดตามประเมนผลอยางตอเนองเพอการปรบปรงขอบกพรอง

8.3 ขอเสนอแนวทางการบรหารจดการดานธรณวทยาและทรพยากรธรณเชงพนท แหลงเรยนรซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอ อาเภอโคกศรสพรรณ

• หลกการและเหตผล กระบวนการทางธรณวทยาทาใหเกดการสะสมตวของสงมชวตในอดต กลายเปนซากดกดาบรรพ

ใหมนษยไดศกษาเรยนรถงววฒนาการของสงมชวตตงแตอดตมาจนถงยคปจจบน และสรางสรรธรรมชาต ทสวยงาม ทาใหมลกษณะพนทมความหลากหลายและมภมประเทศทสวยงามแปลกตา แหลงเหลาน มศกยภาพในการพฒนาเปนแหลงธรรมชาตเพอการทองเทยวพกผอนหยอนใจ และมคณคาตอการเรยนรและศกษาวจยทางธรณวทยา ภมศาสตร และประวตศาสตร

พนทตาบลเหลาโพนคอ อาเภอโคกศรสพรรณ จงหวดสกลนคร มสถานททองเทยวเชงอนรกษและเชงประวตศาสตรหลายแหง เชน นาตกศรตาดโตน ถาผาเก ถาอางกง จดชมววอางเกบนาหวยโท-หวยยาง จดชมววเสาเฉลยง จดชมววผาเจอน พระธาตดอยอางกง ภผานอย ภาพเขยนกอนประวตศาสตร อางแกว และผางาม เปนตน นอกจากนยงมการพบซากดกดาบรรพของไดโนเสารทบรเวณภยางองในเขตอทยานแหงชาตภผายลอกดวย (รปท 8-1) ดวยความหลากหลายของแหลงทองเทยวตาง ๆ (รปท 8-2) และสามารถเชอมโยงเสนทางการทองเทยวระหวางแหลงตาง ๆ ได จงนบวาแหลงซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอเปนพนททมศกยภาพในการพฒนาเปนจดทองเทยวและสนบสนนการเรยนรของนกเรยน นกศกษา และประชาชนในทองถน


91


แหลงซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอ จงสมควรพฒนาใหเปนแหลงเรยนรทาง

ธรณวทยาของจงหวดสกลนครควบคไปกบการทองเทยวเชงอนรกษและเชงประวตศาสตรซงมอยหลายแหงในพนทตาบลเหลาโพนคอ เพอสงเสรมและประชาสมพนธการทองเทยวของตาบลเหลาโพนคอใหเปนทรจกของชาวสกลนครและเปนทรจกของประชาชนทวไป

• วสยทศน แหลงซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอไดรบการอนรกษและถกพฒนาเปนแหลง

เรยนรทางธรณวทยาของจงหวดสกลนครและเปนทรจกของนกทองเทยว โดยการมสวนรวมของทกภาคสวน

• พนธกจ (1) จดทาแผนการบรหารจดการแหลงเรยนรซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคออยาง

ยงยน โดยคานงถงความสมดลดานเศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอม (2) สรางเครอขายอนรกษซากดกดาบรรพจงหวดสกลนคร เพอทาหนาทดาเนนการเปน

ผเผยแพรองคความรซากดกดาบรรพ อนรกษ ทานบารง และปลกจตสานกการอนรกษแหลงซากดกดาบรรพ (3) เสรมสรางองคความรเกยวกบซากดกดาบรรพ วธการอนรกษ และปลกจตสานกการอนรกษ

ใหเจาหนาทผรบผดชอบพนท เครอขายอนรกษซากดกดาบรรพจงหวดสกลนคร และบคลากรการศกษา (4) ประชาสมพนธแหลงเรยนรซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอใหเปนทรจกในฐานะ

แหลงเรยนรเกยวกบซากดกดาบรรพและแหลงทองเทยวทางธรณวทยาทสาคญของจงหวดสกลนคร (5) สงเสรมใหมการศกษาวจยเพมเตม เพอเพมความองคความรและจดสนใจของแหลงเรยนร

ซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอ

รปท 8-1 พนทบรเวณภยางองในเขตอทยานแหงชาตภผายล ทมการคนพบซากดกดาบรรพกระดกไดโนเสาร (ก) แหลงสารวจพบซากดกดาบรรพกระดกไดโนเสาร และลกษณะของกระดกไดโนเสาร ทพบกระจายตวตามผวดน (ข) เสนทางเดนธรรมชาตไปยงแหลงสารวจพบซากดกดาบรรพกระดกไดโนเสาร มลกษณะ

ภมประเทศทแสดงถงการกดกรอนตามธรรมชาตของชนหน ซงดแปลกตานาสนใจ และสามารถพฒนาเปนจดศกษาทางธรณวทยารวมกบแหลงแหลงซากดกดาบรรพได


92


รปท 8-2 แหลงทองเทยวเชงอนรกษ เชงประวตศาสตร และพทธสถานในพนทตาบลเหลาโพนคอ อาเภอโคกศรสพรรณ จงหวดสกลนคร

นาตกศรตาดโตน อางเกบนาหวยโท - หวยยาง

ภาพเขยนกอนประวตศาสตร ถาผานาง หรอถาเสรไทย

อโบสถดน วดปาพทธนมตสมาราม


93


• ความเชอมโยงกบนโยบายตาง ๆ (1) รฐธรรมนญแหงราชอาณาจกรไทย มาตรา 85 กาหนดใหรฐตองดาเนนการตามแนวนโยบาย

ดานทดน ทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม โดย (1) กาหนดหลกเกณฑการใชทดนใหครอบคลมทวประเทศ โดยใหคานงความสอดคลองกบสภาพแวดลอมทางธรรมชาต ทงผนดน ผนนา วถชวตของชมชนทองถน และการดแลรกษาทรพยากรธรรมชาตอยางมประสทธภาพและกาหนดมาตรฐานการใชทดนอยางยงยน โดยตองใหประชาชนในพนททไดรบผลกระทบจากหลกเกณฑการใชทดนนน มสวนรวมในการตดสนใจดวย (3) จดใหมการวางผงเมองพฒนาและดาเนนการตามผงเมองอยางมประสทธภาพและประสทธผลเพอประโยชนในการดแลรกษาทรพยากรธรรมชาตอยางยงยน และ (4) จดใหมแผนการบรหารจดการทรพยากรนาและทรพยากรธรรมชาตอนอยางเปนระบบและเกดประโยชนตอสวนรวม ทงตองใหประชาชนมสวนรวมในการสงวนบารงรกษาและใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตและความหลากหลายทางชวภาพอยางสมดล

(2) ยทธศาสตรการพฒนากลมจงหวดภาคตะวนออกเฉยงเหนอตอนบน 2 คอ ประเดนยทธศาสตรท 2 การพฒนาการทองเทยว โดยมเปาประสงคทเกยวของ คอ การสงเสรมและพฒนากจกรรมแหลงเรยนร สงเสรมการบรหารจดการการทองเทยวใหมประสทธภาพ การรกษาธรรมชาตและสงแวดลอมเพอสงเสรมการทองเทยวธรรมชาตอยางยงยน และการพฒนาบคลากรเพอเพมศกยภาพทางการทองเทยว

(3) ยทธศาสตรการพฒนาจงหวดสกลนคร ไดแก ยทธศาสตรท 2 ยทธศาสตรการคา การลงทน และการทองเทยว และยทธศาสตรท 5 ยทธศาสตรการพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมทสมดลและยงยน

(4) แผนพฒนาสามป (ป พ.ศ. 2556-2558) ขององคการบรหารสวนตาบลเหลาโพนคอ อาเภอโคกศรสพรรณ จงหวดสกลนคร ในประเดนยทธศาสตรท 8 ยทธศาสตรดานการศาสนา วฒนธรรม นนทนาการ และการทองเทยว แนวทางการพฒนาท 8.3 แนวทางการพฒนางานวชาการ วางแผนเพอสงเสรมการทองเทยว ประชาสมพนธการทองเทยว อนรกษแหลงทองเทยว

• ประเดนยทธศาสตรการบรหารจดการแหลงเรยนรซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอ

(1) การจดทาแผนการบรหารจดการแหลงเรยนรซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอ

(2) การจดทาแผนการประชาสมพนธแหลงเรยนรซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอ

(3) การสรางกระบวนการมสวนรวมและเครอขายอนรกษซากดกดาบรรพของภาคประชาชน

(4) การบรหารจดการดานองคความรองคความรเกยวกบซากดกดาบรรพ วธการอนรกษ และปลกจตสานกการอนรกษ

(5) การศกษาวจยตอเนองในพนท

ประเดนยทธศาสตรท 1 : การบรหารจดการแหลงเรยนรซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอ เปาประสงค

เพอใหการบรหารจดการแหลงเรยนรซากดกาดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอเปนไปอยางมประสทธภาพ เหมาะสมตามสภาพพนท และยงยน โดยคานงถง เศรษฐกจ สงคม และสงแวดลอม โดยการมสวนรวมของทกภาคสวน


94


กลยทธหลก

(1) จดการประสานการจดทาแผนดาเนนงานดานการใชประโยชนพนท โดยการมสวนรวมของทกภาคสวน

(2) ผลกดนการจดกจกรรมวชาการ กจกรรมการทองเทยว ทกลมกลนกบสภาพพนทและสงแวดลอม

ตวชวด (1) จานวนคณะทางานจดทาแผนการบรหารจดการแหลงเรยนรซากดกดาบรรพไดโนเสาร

เหลาโพนคอ (2) จานวนแผนการบรหารจดการแหลงเรยนรซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอ

กจกรรม (1) กจกรรมการจดตงคณะทางานแผนการบรหารจดการแหลงเรยนรซากดกดาบรรพ

ไดโนเสารเหลาโพนคอ (2) กจกรรมการกาหนดรปแบบการกอสรางอาคาร สาธารณปโภค และออกแบบภมสถาปตย

ใหมความกลมกลนกบสภาพพนททสวยงาม

ประเดนยทธศาสตรท 2 : การสงเสรมใหมแผนการประชาสมพนธแหลงเรยนรซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอ

เปาประสงค เพอใหแหลงเรยนรซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอเปนทรจกในฐานะแหลงเรยนร

เกยวกบซากดกดาบรรพและแหลงทองเทยวทางธรณวทยาทสาคญของจงหวดสกลนคร และมผสนใจเดนทางมาศกษาและทองเทยวในพนทแหลง

กลยทธหลก (1) จดการประสานการจดทาแผนประชาสมพนธแหลงเรยนรซากดกดาบรรพไดโนเสาร

เหลาโพนคอ (2) ประสานหนวยงานทมศกยภาพในการประชาสมพนธรวมผลกดนแหลงเรยนรซาก

ดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอใหเปนทรจกของประชาชนจงหวดสกลนคร (3) สรางเอกลกษณและสญลกษณของแหลงเรยนรซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอ (4) จดทาของทระลกทมความสมพนธกบแหลงและวฒนธรรมทองถน (5) สรางความประทบใจใหนกทองเทยวทเขามาทองเทยวในพนทแหลง

ตวชวด (1) จานวนแผนประชาสมพนธแหลงเรยนรซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอ (2) จานวนสญลกษณซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอ (3) จานวนรปแบบของทระลกทมความสมพนธกบแหลงและวฒนธรรมทองถน (4) ความพงพอใจของนกทองเทยวทเขามาทองเทยวในพนทแหลง


95


รปท 8-3 ตวอยางปายใหความรและประชาสมพนธแหลงซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอ

อาเภอโคกศรสพรรณ จงหวดสกลนคร


96


รปท 8-4 ตวอยางปายใหความรเกยวกบไดโนเสารภเวยงโกซอรส สรนธรเน ทพบในแหลง

ซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอ อาเภอโคกศรสพรรณ จงหวดสกลนคร


97


รปท 8-5 ตวอยางปายใหความรเกยวกบไดโนเสารกลมสยามโมไทรนนส อสานเอนซส ทพบ

ในแหลงซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอ อาเภอโคกศรสพรรณ จงหวดสกลนคร

- 99 -

รปท 8-6 ตวอยางปายใหความรเกยวกบไดโนเสารกลมสยามโมซอรส สธธรน ทพบในแหลง



98


รปท 8-6 ตวอยางปายใหความรเกยวกบไดโนเสารกลมสยามโมซอรส สธธรน ทพบในแหลง



99


กจกรรม

(1) กจกรรมการจดทาแผนการประชาสมพนธแหลงเรยนรซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอ

(2) กจกรรม Road show ความสาคญของแหลงเรยนรซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอ (3) กจกรรมการออกแบบสญลกษณประจาแหลงเรยนรซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอ (4) กจกรรมศกษาเอกลกษณผลตภณฑประจาถนเปนใชรปแบบของทระลกทม

ความสมพนธกบแหลงและวฒนธรรมทองถน

ประเดนยทธศาสตรท 3 : การสรางกระบวนการมสวนรวมและเครอขายอนรกษซากดกดาบรรพของ ภาคประชาชน

เปาประสงค เพอใหภาคประชาชนมบทบาทในการอนรกษ พฒนา แหลงเรยนรซากดกดาบรรพไดโนเสาร

เหลาโพนคอ ซงเปนแหลงเรยนรทางธรณวทยาทมความสาคญของจงหวดสกลนคร

กลยทธหลก (1) พฒนาศกยภาพบคลากรในทองถนใหสามารถเปนแกนนาในการจดทากจกรรมการ

อนรกษในพนทแหลงเรยนรซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอ (2) สงเสรมเครอขายความรวมมอในการอนรกษแหลงเรยนรซากดกดาบรรพไดโนเสาร

เหลาโพนคอ (3) สงเสรมใหเยาวชนในทองถนทากจกรรมในการอนรกษแหลงซากดกดาบรรพรวมกน

ตวชวด (1) จานวนเครอขายและจานวนเยาวชนอนรกษแหลงเรยนรซากดกดาบรรพไดโนเสาร

เหลาโพนคอ (2) จานวนกจกรรมการอนรกษทเครอขายดาเนนการ

กจกรรม (1) จดตงแกนนาเครอขายและสรางเครอขายแหลงเรยนรซากดกดาบรรพไดโนเสาร

เหลาโพนคอ (2) จดทากจกรรมเกยวกบการอนรกษและการบารงรกษาซากดกดาบรรพ

ประเดนยทธศาสตรท 4 : การบรหารจดการดานองคความรเกยวกบซากดกดาบรรพ วธการอนรกษ และปลกจตสานกการอนรกษ

เปาประสงค เพอเสรมสรางองคความรขอมลความรทเกยวกบซากดกดาบรรพ วธการอนรกษ และ

ปลกจตสานกการอนรกษศนยการเรยนรซากดกดาบรรพทถกตองใหเจาหนาทผรบผดชอบ เครอขายอนรกษ และสสาธารณะเพอใหเหนความสาคญของแหลงเรยนรซากดกดาบรรพเหลาโพนคอ


100


กลยทธหลก

(1) อบรม ถายทอดความรทเกยวกบซากดกดาบรรพ วธการอนรกษ ดแลรกษา และปลกจตสานกการอนรกษศนยการเรยนรซากดกดาบรรพทถกตองใหเจาหนาทผรบผดชอบ และแกนนาเครอขายอนรกษ

(2) ถายทอดองคความรใหกบบคลากรการศกษา นกเรยน นกศกษา โดยแกนนาเครอขายอนรกษรวมกบเจาหนาทกรมทรพยากรธรณ

(3) ขอการสนบสนนบคลากรทมความรเกยวกบซากดกดาบรรพจากกรมทรพยากรธรณเปนวทยากรใหความร

(4) จดการเตรยมพนท อปกรณสอความร และรปแบบพพธภณฑ/ศนยเผยแพรขอมล ตวชวด

(1) จานวนกจกรรมอบรมถายทอดความร (2) จานวนผเขารวมการอบรมถายทอดความรทมความเขาใจเกยวกบซากดกดาบรรพ

วธการอนรกษ และมจตสานกการอนรกษซากดกดาบรรพ (3) จานวนสอเผยแพรความร

กจกรรม (1) กจกรรมจดการฝกอบรมถายทอดความรทเกยวกบซากดกดาบรรพ วธการอนรกษ

ดแลรกษา และปลกจตสานกการอนรกษแหลงเรยนรซากดกดาบรรพเหลาโพนคอ ทถกตองใหเจาหนาทผรบผดชอบ และแกนนาเครอขายอนรกษ

(2) กจกรรมจดทาคายถายทอดองคความรใหกบบคลากรการศกษา นกเรยน นกศกษา โดยแกนนาเครอขายอนรกษรวมกบเจาหนาทกรมทรพยากรธรณ

(3) กจกรรมจดทานทรรศการ พพธภณฑหรอศนยกลางการเรยนร/เผยแพรขอมลธรณวทยาและซากดกดาบรรพ

(4) กจกรรมการจดทาสอเผยแพร

ประเดนยทธศาสตรท 5 : การศกษาวจยตอเนองในพนท

เปาประสงค เพอใหมการศกษาวจยตอเนองในพนทแหลงเรยนรซากดกดาบรรพเหลาโพนคอเพอเพมความ

องคความรและจดสนใจ

กลยทธหลก (1) จดใหมโครงการวจยแหลงซากดกดาบรรพเหลาโพนคอเพมเตมในพนทแหลงโดย

หนวยงานทมความเชยวชาญดานซากดกดาบรรพ (2) จดการสารวจเพมเตมในพนทใกลเคยง

ตวชวด (1) จานวนโครงการศกษาวจยทดาเนนการในพนทแหลงเรยนรซากดกดาบรรพเหลาโพนคอ (2) จานวนซากดกดาบรรพทเพมเตมขน


101


กจกรรม

(1) กจกรรมศกษาวจยขอมลเกยวกบแหลงเรยนรซากดกดาบรรพ เพอใชเปนขอมลพนฐานในการใหความรกบประชาชนและเพมความสาคญทางวชาการใหกบแหลง

(2) กจกรรมสารวจแหลงเพมเตมตามขอมลธรณวทยา

• หนวยงานรบผดชอบ (1) องคการบรหารสวนตาบลเหลาโพนคอ อาเภอโคกศรสพรรณ จงหวดสกลนคร (2) อทยานแหงชาตภผายล (3) สานกงานเขตการศกษาประถมศกษาจงหวดสกลนคร (4) สานกงานทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมจงหวดสกลนคร (5) การทองเทยวและกฬาจงหวดสกลนคร (6) การทองเทยวแหงประเทศไทย สานกงานสกลนคร (7) กรมทรพยากรธรณ (8) หนวยงานอน ๆ ทเกยวของ

• แผนการดาเนนงาน ปท 1

(1) กจกรรมจดตงแกนนาเครอขายและสรางเครอขายแหลงซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอ

(2) จดทากจกรรมเกยวกบการอนรกษและการบารงรกษาซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอ (3) จดตงคณะทางานแผนการบรหารจดการแหลงเรยนรซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอ (4) จดทาแผนการบรหารจดการแหลงเรยนรซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอ (5) จดการเตรยมพนท อปกรณสอความร (6) กจกรรมการกาหนดรปแบบการกอสรางอาคาร สาธารณปโภค และออกแบบภมสถาปตย

ใหมความกลมกลนกบสภาพพนททสวยงาม (7) กจกรรมจดทานทรรศการ พพธภณฑหรอศนยกลางการเรยนร/เผยแพรขอมลธรณวทยา

และซากดกดาบรรพ (8) กจกรรมการจดทาสอเผยแพร (9) กจกรรมการจดทาแผนการประชาสมพนธศนยแหลงเรยนรซากดกดาบรรพไดโนเสาร

เหลาโพนคอ (10) กจกรรมการออกแบบสญลกษณประจาแหลงเรยนรซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอ (11) กจกรรมศกษาเอกลกษณผลตภณฑประจาถนเปนใชรปแบบของทระลกทม

ความสมพนธกบแหลงและวฒนธรรมทองถน

ปท 2 (1) อบรม ถายทอดความรทเกยวกบซากดกดาบรรพ วธการอนรกษ ดแลรกษา และ

ปลกจตสานกการอนรกษแหลงซากดกดาบรรพทถกตองใหเจาหนาทผรบผดชอบ และแกนนาเครอขายอนรกษ


102


(2) ถายทอดองคความรใหกบบคลากรการศกษา นกเรยน นกศกษา โดยแกนนาเครอขาย

อนรกษรวมกบเจาหนาทกรมทรพยากรธรณ (3) ขอการสนบสนนบคลากรทมความรเกยวกบซากดกดาบรรพจากกรมทรพยากรธรณ

เปนวทยากรใหความร (4) กจกรรมการจดทาสอเผยแพร (5) กจกรรมศกษาวจยขอมลเกยวกบแหลงเรยนรซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอ

เพอใชเปนขอมลพนฐานในการใหความรกบประชาชนและเพมความสาคญทางวชาการใหกบแหลง

(6) กจกรรมสารวจแหลงเรยนรซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอเพมเตมตามขอมลธรณวทยา

ปท 3(1) คายอาสา กจกรรมสงเสรมความรในวนสาคญตาง ๆ ณ แหลงเรยนรซากดกดาบรรพ

ไดโนเสารเหลาโพนคอ (2) สงเสรมสนคาชมคา เปนจดจาหนายสนคา

ปท 4(1) พฒนาเปนแหลงเรยนรทางธรณวทยาของจงหวดสกลนคร (2) บรหารจดการแหลงใหเปนไปตามแผนทกาหนดไวในแผนการบรหารจดการแหลงท

ไดรบความเหนชอบจากคณะทางาน

• ผลทคาดวาจะไดรบ (1) แหลงเรยนรซากดกดาบรรพไดโนเสารเหลาโพนคอถกบรหารจดการเปนแหลงเรยนร

ทางธรณวทยาทมศกยภาพของจงหวดสกลนคร (2) มกลมเครอขายอนรกษซากดกดาบรรพทเขมแขงสามารถถายทอดความรใหแกกนได

อยางถกตอง และมจตสานกในการอนรกษธรรมชาต (3) แหลงเปนทรจกของชาวสกลนครและนกทองเทยวทวไปทงชาวไทยและตางประเทศ (4) ประชาชนในทองถนมรายไดเพมขนจากการทองเทยวแหลง


103


เอกสารอางอง

กรมทรพยากรธรณ, 2548ก, คมอปฏบต แนวทางปฏบตในพนททมโอกาสเกดหลมยบและบญชรายชอจงหวดทมโอกาสเกดหลมยบ, ศนยเฉพาะกจธรณพบตภยอนสบเนองจากแผนดนไหวและคลนยกษ, กรมทรพยากรธรณ, 124 หนา.

กรมทรพยากรธรณ, 2548ข, การลดความเสยงจากธรณพบตคลนยกษสนาม, กรมทรพยากรธรณ, กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม, 30 หนา.

กรมทรพยากรธรณ, 2548ค แผนทบรเวณเสยงภยแผนดนไหวของประเทศไทย, กองธรณเทคนค กรมทรพยากรธรณ. กรมทรพยากรธรณ, 2549, แผนทรอยเลอนมพลงในประเทศไทย, กองธรณวทยาสงแวดลอม กรมทรพยากรธรณ. กรมทรพยากรธรณ, 2550ก, ธรณวทยาประเทศไทย กรงเทพมหานคร: กรมทรพยากรธรณ กระทรวงทรพยากรธรรมชาต

และสงแวดลอม, 598 หนา. กรมทรพยากรธรณ, 2550ข, ยทธศาสตรการบรหารจดการทรพยากรแร พ.ศ. 2550-2554: กรมทรพยากรธรณ, 34 หนา. กรมทรพยากรธรณ, 2550ค, สถานภาพการกดเซาะชายฝงทะเลประเทศไทยป พ.ศ. 2549, กองธรณวทยาสงแวดลอม, 30 หนา. กรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแร, 2550, รายงานฉบบสมบรณ โครงการกาหนดมาตรฐานมลพษและการจดการ

สงแวดลอมอตสาหกรรมเหมองแรและโลหกรรม (ตอเนอง) ชนดแรโพแทช: จดทาโดยคณะสงแวดลอมและทรพยากรศาสตร, มหาวทยาลยมหดล.

ปกรณ สวานช, 2521, แรโปแตชภาคตะวนออกเฉยงเหนอของประเทศไทย: เอกสารเศรษฐธรณวทยา, เลมท 22, กรมทรพยากรธรณ, 24 หนา.

ปกรณ สวานช, 2535, โพแทช-เกลอหน ธรณประวต การววฒนาการโครงสรางของหนชดมหาสารคาม และปรมาณสารอง: รายงานเศรษฐธรณวทยา, ฉบบท 4/2535, กรมทรพยากรธรณ, 34 หนา.

ปกรณ สวานช, 2550, ธรณวทยาแหลงแรโพแทช-เกลอหนของไทย: บรษท คมภรวรรณ จากด, 195 หนา ราชบณฑตสถาน, 2544, พจนานกรมศพทธรณวทยา ฉบบราชบณฑตยสถาน: กรงเทพ, 384 หนา. ราชบณฑตสถาน, 2551, ศพทบญญตชอแรและศพทบญญตชอธาต: พมพครงท 3, กรงเทพ, 80 หนา. สานกงานนโยบายและแผนทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม, 2549, การจดทาขอมลเพอการวางแผนการจดการ

สงแวดลอมและการฟนฟแหลงทราย ภาคตะวนออกเฉยงเหนอ 12 จงหวด (เลย ชยถม นครราชสมา บรรมย สรนทร ศรสะเกษ ขอนแกน หนองบวลาภ อดรธาน หนองคาย สกลนคร มหาสารคาม), 165 หนา.

สน สนสกล, สวฒน ตยะไพรช, นรนดร ชยมณ และบรรเจด อรามประยร, 2545, การเปลยนแปลงพนทชายฝงทะเลดานอาวไทย, กองธรณวทยา กรมทรพยากรธรณ, 181 หนา.

สมใจ เยนสบาย และวนเพญ อวมใจบญ, 2551, การเฝาระวงดนถลม, รายงานการประชมวชาการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมแหงชาต ครงท 1, กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม, หนา 434-447.

Japakasetr, T., 1982, Phosphate in Thailand; Economic Geology Division, DMR., 7 p. Japakasetr, T. and Suwanich, P., 1982, Potash and Rock Salt in Thailand: Appendix A (Core log of K-holes),

Nonmetallic Mineral Bulletin No. 2, Economic Geology Division, DMR., 252 p. Japakasetr, T. and Suwanich, P., 1982, Potash and Rock Salt in Thailand: Appendix F (Showing location

map of drilled holes), Nonmetallic Mineral Bulletin No. 2, Economic Geology Division, DMR., 77 p. Suwanich, P. and Rattanajaruraks, P., 1982; Sequence of Rock Salt and Potash in Thailand:

Nonmetallic Mineral Bulletin No. 1, Economic Geology Division, DMR., 32 p. Suwanich, P., 1986; Potash and Rock Salt in Thailand: Nonmetallic Mineral Bulletin No. 2, Economic

Geology Division, DMR., 339 p. http://webgis.dmr.go.th/dmr3_gis/ http://www.dpim.go.th/mne/mn.php http://www.school.net.th/library/create-web/10000/arts/10000-4280.html http://www.suwannakam.com/BlockProfile.asp


104


ภาคผนวก ภาคผนวก ก ขอมลสถานภาพทรพยากรแรของประเทศไทย ภาคผนวก ข ดนเคมในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคผนวก ค ศกยภาพปโตรเลยมของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ ภาคผนวก ง ซากดกดาบรรพไดโนเสารทพบในประเทศไทย


105


ภาคผนวก ก ขอมลสถานภาพทรพยากรแรของประเทศไทย

ขอมล ณ สนป พ.ศ. 2554

ชนดแร ราคาทรพยากรแร (เฉลย) พ.ศ. 2554

ทรพยากรแรคงเหลอในแหลงผลต (ประทานบตร)

ทรพยากรแรทมศกยภาพเปนไปได (พนทแหลงแร)

บาท หนวย ปรมาณ (ตน) มลคา (ลานบาท) ปรมาณ (ตน) มลคา (ลานบาท) แรเชอเพลง

ถานหน (ลกไนต) 960.00 ตน 2,135,074,328.0 2,049,671,354,880.0 12,135,400,839.0 11,649,984,805,440.0 หนประดบและหนอตสาหกรรมกอสราง

หนปน 105.0 ตน 1,867,331,324.0 196,069,789,020.0 294,867,549,364.0 30,961,092,683,220.0 บะซอลต 135.0 ตน 89,570,412.0 12,092,005,620.0 42,189,231,653.0 5,695,546,273,155.0 แกรนต 135.0 ตน 259,897,422.0 35,086,151,970.0 11,259,990,171.0 1,520,098,673,085.0 แอนดไซต 135.0 ตน 150,427,487.0 20,307,710,745.0 16,149,941,034.0 2,180,242,039,590.0 หนทราย 100.0 ตน 30,011,490.0 3,001,149,000.0 31,030,392,461.0 3,103,039,246,100.0

หนอตสาหกรรมซเมนต หนปน 120.0 ตน 687,056,382.0 82,446,765,840.0 612,487,498,096.0 73,498,499,771,520.0 หนดนดาน 90.0 ตน 81,376,680.0 7,323,901,200.0 115,081,318,227.0 10,357,318,640,430.0

แรอโลหะ ยปซม 495.0 ตน 162,356,945.0 80,366,687,775.0 362,501,737.0 179,438,359,815.0 โซเดยมเฟลดสปาร 700.0 ตน 234,267,386.0 163,987,170,200.0 4,733,827,688.0 3,313,679,381,600.0 ดน (ดนขาวและบอลเคลย) 550.0 ตน 140,957,656.0 77,526,710,800.0 840,905,035.0 462,497,769,250.0 เกลอหน 1,100.0 ตน 26,362,599.0 28,998,858,900.0 18,000,025,835,111.0 19,800,028,418,622,100.0 แบไรต 1,485.0 ตน 1,274,839.0 1,893,135,915.0 30,913,650.0 45,906,770,250.0 ฟลออไรต 4,065.0 ตน 3,611,350.0 14,680,137,750.0 13,872,699.0 56,392,521,435.0 โพแทสเซยมเฟลดสปาร 1,700.0 ตน 922,077.0 1,567,530,900.0 900,942,061.0 1,531,601,503,700.0 ควอตซ 750.0 ตน 4,617,182.0 3,462,886,500.0 54,848,396.0 41,136,297,000.0 โพแทช 9,920.0 ตน 0.0 0.0 400,000,000,000.0 3,968,000,000,000,000.0

แรโลหะ ทองคา (โลหะ) 1,534.7 กรม 30 46,042 151 231,795 สงกะส 63,271.8 ตน 2,829,205 179,008,949,503 4,541,986 287,379,720,635 เงน (โลหะ) 34.4 กรม 25 862 455 15,662 เหลก 1,854.1 ตน 35,470,263 65,765,059,926 184,929,873 342,876,628,231 ทงสเตน 99,383.3 ตน 121,513 12,076,366,983 998,548 99,239,028,733 ดบก 574,583.0 ตน 63,853 36,688,848,938 999,237 574,144,603,163 ทองแดง (โลหะ) 277,140.7 ตน 1,127,437 312,458,645,563 991,377 274,750,886,003

มลคารวม ทรพยากรแร 3,384,479,864,831 23,914,203,284,471,900

ปรมาณทรพยากรแรคงเหลอในแหลงผลต : ไดจากประทานบตรทาเหมองแร กระทรวงอตสาหกรรม ยกเวนปรมาณทรพยากรแรทองคาคงเหลอในแหลงผลตไดขอมลเพมเตมจากคณไพรช ชโชตรส บรษท อคราไมนง จากด (ตดตอสวนตว, สงหาคม 2555) ปรมาณทรพยากรแรทมศกยภาพเปนไปได : ไดจากการประเมนทางสถตและวชาการธรณวทยา ทมาขอมล : กรมทรพยากรธรณ (ทธ.) และกรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแร (กพร.) ราคาแร (เฉลย) : ราคาประกาศเพอเรยกเกบคาภาคหลวงแร ของ กพร.


106


รปท ก-1 แผนทแสดงตาแหนงพนททรพยากรแรทไดรบอนญาตใหทาการผลต (ประทานบตรเหมองแร) (กรมทรพยากรธรณ, 2550)


107


รปท ก-2 แผนทแสดงพนททรพยากรแรทมศกยภาพเปนไปได (กรมทรพยากรธรณ, 2550)


108


ภาคผนวก ข ดนเคมในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ*

ดนเคม คออะไร

ดนเคม (Saline soil) คอ ดนทมปรมาณเกลอชนดตาง ๆ ทละลายนาได ปะปนในเนอดนสง จนเปนอนตรายตอพช ทงนเนองจากไมสามารถดดนาเขาสระบบรากไดสะดวก หรอเกดสภาพทเปนพษกบพช ดงนนบรเวณทเปนดนเคมจะมลกษณะเปนพนทวางเปลา ไมมพชขน หรอมวชชพชขนอยเพยงเบาบางและในกรณทดนเคมจดจะเหนคราบเกลอสขาวบนผวดนเปนบรเวณกวาง (รปท ข-1) สวนในฤดฝนแมจะไมเหนคราบเกลอแตกจะสงเกตเหนวาพนทไมมพชปกคลมเหมอนเชนทพบในบรเวณใกลเคยง

รปท ข-1 ตวอยางพนททประสบปญหาดนเคมในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ (ก) พนทบรเวณหวยกดจอก บานสมสะอาด ตาบลพอกนอย อาเภอพรรณานคม

จงหวดสกลนคร มคราบเกลอสขาวตามผวดนปรากฏใหเหนอยทวไปในหนาแลง (ข) พนทบรเวณบานคางฮง ตาบลพอกนอย อาเภอพรรณานคม จงหวดสกลนคร

เปนพนทดนเคม ซงแมจะไมมคราบเกลอใหเหน แตกไมสามารถใชประโยชน ทางเกษตรกรรมได มกพบหญาหวเตาขนในบรเวณพนทดนเคม (ภาพเลก)

การวดคาความเคมของดน การวดความเคมของดนอาศยการวดคาความนาไฟฟาของสารละลายจากดน ซงเปนสดสวน

โดยตรงกบปรมาณของเกลอในดน โดยกาหนดวาดนเคมจะมคาความนาไฟฟาเกน 4 มลลโมห/เซนตเมตร มจานวนเปนรอยละของธาตโซเดยมทสามารถแลกเปลยนไดนอยกวารอยละ 15 และมคาความเปนกรด-ดาง (pH) นอยกวา 8.5

* ทมาขอมล : กรมทรพยากรธรณ http://www.dmr.go.th สบคน ณ เดอนสงหาคม 2555


109


ดนเคมในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ

กรมทรพยากรธรณเรยกหนวยหนทมชนเกลอหนแทรกสลบวา “หมวดหนมหาสารคาม (Maha Sarakham Formation)” ซงลาดบชนดงเดมประกอบดวย ชนเกลอหน (rock salt) 3 ชนแทรกสลบกบหนตะกอนสนาตาลแดง มความหนารวมกนประมาณ 300-400 เมตร (รปท ข-2) หมวดหนมหาสารคามสวนใหญพบครอบคลมพนทบรเวณแองโคราชและแองสกลนคร (รปท ข-3)

รปท ข-2 ลาดบชนหนของหมวดหนมหาสารคาม ดดแปลงจากผลการเจาะสารวจบรเวณอาเภอยางตลาด จงหวดกาฬสนธ

โดยเกลอหนชนลางสดจะมความหนามากทสด และจากการทชนเกลอมความหนาแนนตา (1.8-2.1 ตน/ลกบาศกเมตร) ในขณะทชนหนทปดทบมความหนาแนนสงกวา (2.5-2.7 ตน/ลกบาศกเมตร) จงเกดความแตกตางของความหนาแนนระหวางมวลทงสองขน ดงนน มวลเกลอจงสามารถดนตวเองให “ลอย” ขนมา เกดเปน “เนนเกลอ (salt pillow)” “โดมเกลอ (dome)” หรอ “แทงเกลอ (salt diapir)” ขนาดตาง ๆ ได และจากการเจาะสารวจพบวาแทงเกลอบางแหงทางตอนกลางแองโคราช มความสงถง 1 กโลเมตรจากระดบชนเกลอเดม

- 111 -

รปท ข-3 ภาพตดขวางแสดงลกษณะของชนเกลอหน (สเหลอง) จากอาเภอพล จงหวดขอนแกน ถงจงหวดหนองคาย (ภาพจาก นเรศ สตยารกษ, 2533)

ปจจยรวมททาใหเกดดนเคมในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ การทจะเกดดนเคมในบรเวณใดนน นอกจากจะมปจจยพนฐานแลว ยงตองมปจจยเฉพาะท

รวมดวย (รปท ข-4) เชน 1. เปนพนทลมตาทมระดบผวดนอยตากวาระดบนาใตดนเคม 2. เปนพนทลมตาทอยสงกวาระดบนาใตดนนอยกวาระยะอทธพลของแรงดงดดของเหลว

ในชองวางขนาดจว (capillary forces) 3. เปนพนททมแนวรอยแตกของเปลอกโลกพาดผาน ทาใหนาบาดาลเคมซมผานรอยแตก

ขนมาสผวดนไดงาย 4. เปนบรเวณทมแทงเกลอลอยขนมาอยใกลผวดน ซงยงทาใหเกดการละลายของเกลออยาง

มหาศาล 5. เปนบรเวณทมการตดไมทาลายปาอยางกวางขวาง นาฝนสามารถซมผานลงไปในชนดน

ไดมากขน สงผลใหระดบนาใตดนซงเปนนาเคมสงขน จนอยในระยะอทธพลของแรงดงดดของเหลวในชองวางขนาดจว นาเคมจงสามารถแพรกระจายขนสผวดนดานบนได

องคประกอบสวนทเปนนาในนาบาดาลเคมทแพรขนมาสผวดน จะถกระเหยขนไปสอากาศ ในขณะทสวนทเปนเกลอจะถกทงเอาไวทผวดน และมปรมาณเพมมากขนโดยลาดบ เมอกระบวนการเหลานดาเนนไปนานเขา คราบเกลอจานวนมากจงปรากฏใหเหนบนผวดน

รปท ข-4 ปจจยททาใหเกดดนเคม


110


รปท ข-3 ภาพตดขวางแสดงลกษณะของชนเกลอหน (สเหลอง) จากอาเภอพล จงหวดขอนแกน ถงจงหวดหนองคาย (ภาพจาก นเรศ สตยารกษ, 2533)

ปจจยรวมททาใหเกดดนเคมในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ การทจะเกดดนเคมในบรเวณใดนน นอกจากจะมปจจยพนฐานแลว ยงตองมปจจยเฉพาะท

รวมดวย (รปท ข-4) เชน 1. เปนพนทลมตาทมระดบผวดนอยตากวาระดบนาใตดนเคม 2. เปนพนทลมตาทอยสงกวาระดบนาใตดนนอยกวาระยะอทธพลของแรงดงดดของเหลว

ในชองวางขนาดจว (capillary forces) 3. เปนพนททมแนวรอยแตกของเปลอกโลกพาดผาน ทาใหนาบาดาลเคมซมผานรอยแตก

ขนมาสผวดนไดงาย 4. เปนบรเวณทมแทงเกลอลอยขนมาอยใกลผวดน ซงยงทาใหเกดการละลายของเกลออยาง

มหาศาล 5. เปนบรเวณทมการตดไมทาลายปาอยางกวางขวาง นาฝนสามารถซมผานลงไปในชนดน

ไดมากขน สงผลใหระดบนาใตดนซงเปนนาเคมสงขน จนอยในระยะอทธพลของแรงดงดดของเหลวในชองวางขนาดจว นาเคมจงสามารถแพรกระจายขนสผวดนดานบนได

องคประกอบสวนทเปนนาในนาบาดาลเคมทแพรขนมาสผวดน จะถกระเหยขนไปสอากาศ ในขณะทสวนทเปนเกลอจะถกทงเอาไวทผวดน และมปรมาณเพมมากขนโดยลาดบ เมอกระบวนการเหลานดาเนนไปนานเขา คราบเกลอจานวนมากจงปรากฏใหเหนบนผวดน

รปท ข-4 ปจจยททาใหเกดดนเคม


111


นอกเหนอจากปญหาทเกดจากธรรมชาตแลว การใชประโยชนทดนของมนษยในชวงเวลา

20-30 ปทผานมาหลายอยาง มสวนเรงใหเกดดนเคมเรวขน หรอเรงการแพรกระจายใหกวางขวางกวาเดมดวย ทเหนไดชดคอการตดไมทาลายปาและปรบเปลยนเปนพนทเกษตรกรรม ซงทาใหดลยภาพของธรรมชาตเสยไป เนองจากการทนาฝนซมผานลงไปในดนไดมากขนและเรวขน สงผลใหระดบนาใตดนเคมสงขน จนอยในระยะทแรงดงดดของเหลวในชองวางขนาดจว (capillary forces) สามารถพาเอานาบาดาลเคมขนมาบนผวโลกได ในขณะเดยวกนการสญเสยปาไม ทาใหอตราการใชนาผวดนลดลง จงมสวนทาใหระดบนาใตดนสงขนอกดวย

ผลกระทบทเกดจากการกระทาของมนษยอยางอน ๆ ไดแก การสรางเขอนในบรเวณทไมมความเหมาะสมทางอทกธรณวทยา ทาใหระดบนาใตดนในบรเวณถกยกสงขน หรอการทานาเกลอโดยขาดหลกวชาการและขาดการจดการนาเสยทเหลออยางมประสทธภาพ ทาใหเกดการแพรกระจายของนาเคมไปยงทลมตาและทนา ซงไมเคยเกดปญหาดนเคมมากอน

พนทดนเคมในภาคตะวนออกเฉยงเหนอมประมาณ 17.8 ลานไร (รปท ข-5) เปนพนท ดนเคมจด 1.5 ลานไร ดนเคมปานกลาง 3.7 ลานไร และเคมนอย 12.6 ลานไร (อางองขอมลจากกรมพฒนาทดน http://www.ldd.go.th) ตารางท ค-1 แสดงระดบความเคมและเกลอในดนทมผลตอการเจรญเตบโตของพช

คาการนาไฟฟา : EC (dS/m)

ปรมาณเกลอในดน (%)

ระดบความเคม ในดน อทธพลตอพช

2 < 0.1 ไมเคม ไมมผลตอการเจรญเตบโตของพช 2 - 4 0.1 - 0.2 เคมเลกนอย มผลตอพชทไมทนความเคม 4 - 8 0.2 - 0.4 เคมปานกลาง มผลตอพชหลายชนด 8 - 16 0.4 – 0.8 เคมมาก พชททนความเคมไดเทานนยงคเจรญเตบโตไดด > 16 > 0.8 เคมจด พชทชอบเกลอเจรญไดด


112


รปท ข-5 แผนทการกระจายตวของดนเคมภาคตะวนออกเฉยงเหนอ (ทมา: กรมพฒนาทดน http://www.ldd.go.th)


113


ภาคผนวก ค ศกยภาพปโตรเลยมของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ *

กอนการปฏรประบบราชการเมอวนท 3 ตลาคม พ.ศ. 2545 กรมทรพยากรธรณ ภายใตสงกดกระทรวงอตสาหกรรม มภารกจหลก 4 ดาน ไดแก (1) สารวจขอมลธรณวทยาและทรพยากรธรณ (2) ขดเจาะนาบาดาล อนญาต และกากบดแลกจการนาบาดาล ตามพระราชบญญตนาบาดาล พ.ศ. 2520 และพระราชบญญตทเกยวของ (3) อนญาตอาชาญาบตรสารวจแร ประทานบตรทาเหมองแร และกากบดแลดานกจการเหมองแร ตามพระราชบญญตแร พ.ศ. 2510 และฉบบแกไข รวมถงพระราชบญญตทเกยวของ (4) ใหสมปทาน และกากบดแลดานกจการปโตรเลยม ตามพระราชบญญตปโตรเลยม พ.ศ. 2514 และพระราชบญญตทเกยวของ

ภายหลงจากการปฏรประบบราชการเมอวนท 3 ตลาคม พ.ศ. 2545 กรมทรพยากรธรณ ถกแบงออกเปนกลมภารกจตาม พ.ร.บ. ปรบปรงกระทรวงทบวงกรม พ.ศ. 2545 เปน 4 กรม คอ

(1) กรมทรพยากรธรณ สงกดกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (2) กรมทรพยากรนาบาดาล สงกดกระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม (3) กรมอตสาหกรรมพนฐานและการเหมองแร สงกดกระทรวงอตสาหกรรม (4) กรมเชอเพลงธรรมชาต สงกดกระทรวงพลงงาน ในปจจบน กรมทรพยากรธรณมไดดาเนนการดานการสารวจปโตรเลยมแตอยางใด ขอมล

ศกยภาพปโตรเลยมของภาคตะวนออกเฉยงเหนอทนาเสนอในรายงานฉบบน เปนการรวบรวมขอมล การสารวจของกรมเชอเพลงธรรมชาต (http://www.dmf.go.th สบคน ณ เดอนสงหาคม 2555) เพอ เปนสวนประกอบใหเหนภาพรวมของทรพยากรแรจงหวดสกลนคร

ศกยภาพปโตรเลยมของภาคตะวนออกเฉยงเหนอ แมวาธรกจดานการสารวจและผลตปโตรเลยมบรเวณภาคตะวนออกเฉยงเหนอจะดาเนนการ

มาแลวเกอบ 40 ป แตเนองจากธรณวทยาปโตรเลยมและธรณวทยาโครงสรางบรเวณนคอนขางซบซอน ทาใหการพฒนาแหลงปโตรเลยมประสบความสาเรจไมมากนก ในปจจบนมเพยงแหลงกาซธรรมชาต 2 แหลง คอ แหลงกาซธรรมชาตนาพอง และสนภฮอม ซงทงสองนเปนแหลงตนแบบของการสารวจ และพฒนาปโตรเลยมในหนกกเกบปโตรเลยมทเปนหนปน/หนคารบอเนตอายเพอรเมยน

ลกษณะธรณวทยาปโตรเลยมทสาคญของแหลงกาซธรรมชาตทงสอง (รปท ค-1 และ ค-2)มดงน

แหลงกาซธรรมชาตนาพอง (Nam Phong) โครงสรางนาพอง ครอบคลมพนทบรเวณอาเภอนาพองและอบลรตน จงหวดขอนแกน เปน

โครงสรางรปประทนควาสามารถเหนไดจากพนผว มแนวแกนทศเหนอ-ใต ซงเปนทศทางเดยวกบเทอกเขาดงพญาเยนหรอแนวของ Loei-Phetchabun foldbelt ขอมลใตพนผวบงบอกวาใตกลมหนโคราชลงไป

* ทมาขอมล : กรมเชอเพลงธรรมชาต http://www.dmf.go.th สบคน ณ เดอนสงหาคม 2555


114


ประกอบดวยชนบางของกลมหนหวยหนลาด (ปดทบบรเวณขอบของโครงสรางรปประทน) และกลมหนสระบร มรอยเลอนยอนทเปนปจจยทาใหเกดโครงสรางรปประทนควา ซงรอยเลอนดงกลาว (อาจมอายยคเพอรเมยนหรอไทรแอสซก) ตดผานจากหนฐานรากกลมหนสระบร กลมหนหวยหนลาดจนถงกลมหนโคราชตอนลาง รอยเลอนเหลานชวยทาใหหมวดหนผานกเคาหรอ Permian carbonaterocks มความพรนเพมมากขนดวย

จากขอมลคลนไหวสะเทอนแสดงวาหมวดหนนาพอง onlap บนโครงสรางรปประทนของกลมหนสระบร ซงบงบอกวาโครงสรางรปประทนควาเกดขนและมลกษณะเปนโครงสรางกกเกบกอนทปโตรเลยมจะเกดขน ซงคาดวานาจะเกดชวงยคจแรสซก-ครเตเชยสตอนตน บรเวณรอบ ๆ โครงสรางรปประทนควาของกลมหนสระบร มกลมหนหวยหนลาดชนบาง ๆ ปดทบอยดานขางและสวนทเปนหมวดหนลาปาว หรอ Upper clastics ของกลมหนสระบรซงนาจะเปนหนตนกาเนดปโตรเลยมทดของโครงสรางนาพองนหลมเจาะในโครงสรางนาพองมทงสน 9 หลม ปจจบนผลตกาซธรรมชาต 30 ลานลกบาศกฟตตอวน ไดผลผลตรวมประมาณ 350 พนลานลกบาศฟต

Generalized Stratrigraphy of Northeastern Thailand

รปท ค-1 ลกษณะลาดบชนหนทวไปของพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอ (ทมา : รงสรรค จารศรสวสด, กองเชอเพลงธรรมชาต, 2543 สบคนจาก http://www.dmf.go.th สบคน ณ เดอนสงหาคม 2555)


115


รปท ค-2 แสดงรปแบบโครงสรางปโตรเลยมในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ (ทมา : รงสรรค จารศรสวสด, กองเชอเพลงธรรมชาต, 2543 สบคนจาก http://www.dmf.go.th ณ เดอนสงหาคม 2555)

แหลงกาซธรรมชาตสนภฮอม (Phu Horm) โครงสรางภฮอมเปนโครงสรางทมขนาดใหญกวาโครงสรางนาพอง ครอบคลมบรเวณอาเภอ

หนองแสง จงหวดอดรธาน เปนโครงสรางรปประทนความแนวแกนทศเหนอ-ใต ตงอยทางทศเหนอของโครงสรางนาพอง จากขอมลคลนไหวสะเทอนแสดงใหเหนวาใตกลมหนโคราชเปนกลมหนสระบร มแนวรอยเลอนยอนมมตา เปนปจจยททาใหเกดโครงสรางรปประทนควา กลมหนสระบรทพบในโครงสรางนแตกตางจากโครงสรางนาพอง คอ พบทสวนทนาจะเปนหมวดหนผานกเคาหรอ Permian carbonate rocks และหมวดหนศรธาต แตโครงสรางนาพอง พบสวนทเปนหมวดหนลาปาว หรอ Upperclastics ดวย

หลมเจาะบรเวณโครงสรางภฮอมมจานวน 8 หลม และเรมผลตกาซธรรมชาตทอตราการผลต 95-135ลานลกบาศกฟตตอวน เมอวนท 29 พฤศจกายน2549 โดยมปรมาณสารองกาซธรรมชาต 200 พนลานลกบาศฟต

การสารวจศกยภาพปโตรเลยมบรเวณจงหวดสกลนคร พนทจงหวดสกลนครเคยมการสารวจสกยภาพแหลงปโตรเลยมในบรเวณเทอกเขาภพาน

แปลงสารวจหมายเลข L14/50 โดยบรษท JSX Energy Holdings Limited พนทสมปทานในการสารวจ 3,934 ตารางกโลเมตร (รปท ค-3) ผลการสารวจดงกลาวพบวาไมมศกยภาพปโตรเลยม


116


รปท ค-3 แสดงขอมลการสารวจศกยภาพปโตรเลยมในพนทภาตะวนออกเฉยงเหนอ (ทมา : กรมเชอเพลงธรรมชาต http://www.dmf.go.th สบคน ณ เดอนสงหาคม 2555) (ก) ขอมลการสารวจศกยภาพปโตรเลยมในพนทภาคตะวนออกเฉยงเหนอ (ข) แสดงสมปทานปโตรเลยมบนบก บรเวณภาคตะวนออกเฉยงเหนอ


117


ภาคผนวก ง ซากดกดาบรรพไดโนเสารทพบในประเทศไทย

รปท ง-1 การสารวจไดโนเสารในประเทศไทย


118


รปท ง-2 แหลงทพบฟอสซลไดโนเสารในประเทศไทย


119


รปท ง-3 ไดโนเสารชนดตาง ๆ ทพบในประเทศไทย


120


รปท ง-4 อสานดกดาบรรพ


121


รปท ง-5 ไดโนเสาร


122


คณะผจดทารายงาน

“การจาแนกเขตเพอการจดการดานธรณวทยาและทรพยากรธรณ จงหวดสกลนคร”

คณะทปรกษา นายนทศน ภวฒนกล อธบดกรมทรพยากรธรณ นายทศพร นชอนงค รองอธบดกรมทรพยากรธรณ นายพทกษ รตนจารรกษ ผตรวจราชการกรมทรพยากรธรณ นายไพรตน จรรยหาญ ผอานวยการสานกนโยบายและแผนทรพยากรธรณ

ดานธรณวทยาและแหลงธรณวทยา นายทรงกลด ประเสรฐทรง นกธรณวทยาชานาญการ นางสาววนดา ระงบพศม นกธรณวทยาชานาญการ

ดานธรณพบตภย นายสมชาย รจาจรสวงศ นกธรณวทยาชานาญการพเศษ

ดานทรพยากรแร นางสาววนดา ระงบพศม นกธรณวทยาชานาญการ นายวฒกานต สขเสรม นกธรณวทยาชานาญการพเศษ

ดานการจาแนกเขตทรพยากรธรณและแนวทางบรหารจดการ นางสาวอนญญา เลศนอก นกธรณวทยาชานาญการ นายรฐ จตตรตนะ นกธรณวทยาชานาญการ นายวฒพงษ ไชยเสน นกธรณวทยาปฏบตการ นางรชนชล ยสารพฒน นกธรณวทยาปฏบตการ นายวรช ศรสรนทร นายชางสารวจ

ดานการมสวนรวม นายศรนย อนกล นายชางสารวจชานาญงาน นายวรช ศรสรนทร นายชางสารวจ

ดานแผนท นายสมภพ วงศสมศกด นกธรณวทยาชานาญการพเศษ นายพทกษ เทยมวงศ นกธรณวทยาชานาญการ นายวรตน หลมสนทร นายชางเขยนแบบชานาญงาน นายกฤษณะ ออนสมกจ ชางฝมอชน 2


123



124

การจำแนกเขตเพอการจดการดานธรณวทยาและทรพยากรธรณ

จงหวดสกลนครคำขวญประจำจงหวดสกลนคร

กรมทรพยากรธรณ

เลขท 75/10 ถนนพระรามท 6 เขตราชเทว กรงเทพมหานคร 10400

โทรศพท 0-2621-9816 โทรสาร 0-2621-9820

http://www.dmr.go.thกรมทรพยากรธรณ

กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

“พระธาตเชงชมคบาน พระตำหนกภพานคเมองงามลอเลองหนองหาร แลตระการปราสาทผง

สวยสดซงสาวภไท ถนมนในพทธธรรม” อ.อากาศอำนวย

การจำแนกเขตเพอการจดการดานธรณ

วทยาและทรพยากรธรณ

จงหวดสกลนคร

อ.บานมวง

อ.คำตากลา

อ.วานรนวาส

อ.เจรญศลป

อ.สวางแดนดน

อ.สองดาว

อ.วารชภม อ.นคมนำอน

อ.กดบาก

อ.ภพาน

อ.เตางอย

อ.เมองสกลนคร

อ.โพนนาแกว

อ.กสมาลย

อ.โคกศรสพรรณ

อ.พรรณานคมอ.พงโคน

การจำแนกเขตเพื่อการจัดการทางธรณีวิทยาและทรัพยากรธรณีจังหวัดสกลนคร...

Documents