prof. dr hab. Anna Wyrozumska Katedra Europejskiego Prawa Konstytucyjnego UŁJean Monnet Chair of European Constitutional Law

VI. SYSTEM OCHRONY PRAWNEJ WE/UE 2009 2010

1. SĄDY UNII I NAJWAŻNIEJSZE PROCEDURY

Artykuł 19 TUE

1. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej obejmuje Trybunał

Sprawiedliwości, Sąd i sądy wyspecjalizowane. Zapewnia on poszanowanie prawa w

wykładni i stosowaniu Traktatów.

Państwa Członkowskie ustanawiają środki zaskarżenia niezbędne do zapewnienia

skutecznej ochrony sądowej w dziedzinach objętych prawem Unii.

2. W skład Trybunału Sprawiedliwości wchodzi jeden sędzia z każdego Państwa Członkowskiego. Trybunał Sprawiedliwości jest wspomagany przez rzeczników generalnych.

W skład Sądu wchodzi co najmniej jeden sędzia z każdego Państwa Członkowskiego.

Sędziowie i rzecznicy generalni Trybunału Sprawiedliwości oraz sędziowie Sądu są wybierani spośród osób o niekwestionowanej niezależności, spełniających warunki określone w artykułach 253 i 254 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej. Są oni mianowani za wspólnym porozumieniem przez rządy Państw Członkowskich na okres sześciu lat. Ustępujący sędziowie i rzecznicy generalni mogą być ponownie mianowani.

3. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzeka zgodnie z Traktatami:

a) w zakresie skarg wniesionych przez Państwa Członkowskie, instytucje lub osoby fizyczne lub prawne;

b) w trybie prejudycjalnym, na wniosek sądów Państw Członkowskich, w sprawie wykładni prawa Unii lub ważności aktów przyjętych przez instytucje;

c) w innych sprawach przewidzianych w Traktatach.

1

Trybunał Sprawiedliwości Unii EuropejskiejSąd Sąd ds. Służby Publicznej Unii Europejskiej/ sądy wyspecjalizowane oraz sądy państw członkowskich

POSTĘPOWANIE NIESPORNE

Pytania prejudycjalne/ wstępne (art. 234 TWE/ art. 267 TFUE)

Opinie o zgodności umów międzynarodowych zawieranych przez Unię z

Traktatami (art. 300 TWE/ art. 218 TFUE)

POSTĘPOWANIE SPORNE/ SKARGI BEZPOSREDNIE

Skarga na niewywiązywanie się państwa członkowskiego ze zobowiązań (art.

226 i 227 TWE/art. 258 i 259 TFUE)

Skarga o stwierdzenie nieważności aktu Unii (art. 230 TWE/art. 263 TFUE)

Skarga na bezczynność instytucji Unii (art.232/ art. 265 TFUE)

Skarga odszkodowawcza przeciwko Unii (art. 235 i 288/ art. 268 i 340 TFUE)

Skargi pracowników UE przeciwko Unii (art. 236/ art. 270 TFUE)

2

2. PYTANIA PREJUDYCJALNE

Artykuł 267 (dawny artykuł 234/177 TWE)Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest właściwy do orzekania w trybie prejudycjalnym:

a) o wykładni Traktatów;

b) o ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje, organy lub jednostki organizacyjne Unii;

W przypadku gdy pytanie z tym związane jest podniesione przed sądem jednego z Państw Członkowskich, sąd ten może, jeśli uzna, że decyzja w tej kwestii jest niezbędna do wydania wyroku, zwrócić się do Trybunału z wnioskiem o rozpatrzenie tego pytania.

W przypadku gdy takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu według prawa wewnętrznego, sąd ten jest zobowiązany wnieść sprawę do Trybunału.

Jeżeli takie pytanie jest podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym dotyczącej osoby pozbawionej wolności, Trybunał stanowi w jak najkrótszym terminie.

2.1. Zakres kontroli ETS/ wykładnia, ważność

2.2. Akty podlegające kontroli/ nowe elementy

2.3. Pojęcie sądu

Cechy sądów określone przez ETS: organy wykonujący funkcje orzecznicze działające na podstawie ustawy, a nie tylko umowy stron rozstrzygające spory między stronami funkcjonujące w sposób stały, których orzecznictwo jest obowiązkowe orzekające na podstawie prawa, a nie tylko zasad słuszności niezależne w orzekaniu

2.4. Zakres obowiązku sądu zwrócenia się z pytaniem do ETS

sąd, którego orzeczenia podlegają dalszemu zaskarżeniu – MOŻEsąd, którego orzeczenia nie podlegają zaskarżeniu – MA OBOWIĄZEK

3

Wskazówki Trybunału 1996/2005

1/ pytanie musi dotyczyć kwestii interpretacji lub ważności prawa WE 2/ zawierać się w decyzji sądu o zwróceniu się z pytaniem - forma proceduralna zależy od prawa krajowego – np. postanowienie3/ decyzja powinna być podjęta dopiero na takim etapie postępowania, w którym ustalony jest faktyczny i prawny kontekst pytania – gdy zostały wysłuchane obie strony4/ postępowanie krajowe powinno być zawieszone – ale decyzja o zawieszeniu musi być podjęta zgodnie z prawem krajowym (...)

C-60/98 Butterfly Music Srl.

TS może odmówić odpowiedzi „tylko, gdy jest całkowicie oczywiste, że żądana interpretacja prawa wspólnotowego nie ma żadnego związku z faktami, na których opiera się główne postępowanie lub jego celem, lub gdy [TS] nie ma przed sobą faktograficznego lub prawnego materiału koniecznego dla udzielenia użytecznej odpowiedzi na zadane pytania.”

DOKTRYNA acte eclairé i acte clair

28-30/62 Da Costa„autorytet interpretacji (...) już danej przez Trybunał może pozbawić obowiązek (z art. 177) jego celu i w ten sposób uczynić go bezprzedmiotowym. Tak jest szczególnie w przypadku, gdy podniesiona kwestia jest materialnie identyczna z kwestią, która była już przedmiotem orzeczenia prejudycjalnego w podobnej sprawie.”

283/81 CILFIT sądy krajowe nie muszą kierować pytań, jeżeli:1. kwestia nie jest niezbędna do wydania wyroku

2. „poprzednie decyzje Trybunału dotyczyły już kwestii prawnych, których dotyczy pytanie, bez względu na naturę postępowania, które prowadziło do tych decyzji, nawet jeśli kwestie, o które chodzi nie są zupełnie identyczne”

3. zastosowanie prawa wspólnotowego jest tak oczywiste, że nie ma miejsca na żadne wątpliwości – sytuację taką ocenia się zgodnie z właściwościami prawa wspólnotowego [obecnie Unii], szczególnymi trudnościami jego wykładni oraz niebezpieczeństwem wydania odmiennych orzeczeń w obrębie Wspólnoty [Unii]

4

2.5. Pytania dotyczące nieważności

Art. 267 (ex 234) uzupełnia inne procedury kontroli ważności/legalności aktów (art. 263/ ex 230)

przed sądem krajowym kwestionowany jest środek prawa krajowego oparty na prawie UE na tej podstawie, że akt UE jest niezgodny z prawem

Pytanie niedopuszczalne, jeżeli strona nie wykorzystała skargi z art. 263!! /C-188/92 TWD

Czy doktryna acte eclairé ma zastosowanie?/ 66/80 International Chemical Corporation (sprawa mleka w proszku)

Czy doktryna acte clair ma zastosowanie?/ 314/85 Foto-Frost

„Sądy krajowe, od których orzeczenia przysługuje odwołanie, mogą badać ważność aktu wspólnotowego i jeżeli uznają argumenty stron dotyczące nieważności za bezzasadne, odrzucają je, ogłaszając akt za całkowicie ważny.

Natomiast sądy, których orzeczenia są ostateczne zgodnie z prawem wewnętrznym, nie są właściwe do orzekania o ważności aktów instytucji wspólnotowych.”

Czy sąd krajowy może zawiesić stosowanie aktu prawa UE do czasu zakończenia postępowania w sprawie jego ważności przez ETS ? / C-143/88 i C-92/89 Zuckerfabrik

2.6. Skutki orzeczenia prejudycjalnego

Orzeczenie wiąże sąd krajowy w sprawie, w której odesłanie/ czy inny sąd krajowy jest związany?

Orzeczenie interpretujące stosowane jest do stosunku prawnego powstałego przed wydaniem orzeczenia/ retroaktywny skutek

Nieważność skutkuje inter partes czy konsekwencje dla instytucji - uchyla akt organ, który go wydał

Artykuł 266 TFUE (dawny artykuł 233 TWE)

5

W przypadku orzeczenia o nieważności aktu przyjętego przez instytucję, organ lub jednostkę organizacyjną lub stwierdzenia, iż zaniechanie przez nią działania jest sprzeczne z Traktatami, jest ona zobowiązana do podjęcia środków, które zapewnią wykonanie wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Zobowiązanie to nie narusza zobowiązania, jakie może wyniknąć z zastosowania artykułu 340 akapit drugi.

Możliwe ograniczenie skutku orzeczeń, np. tylko do tych, którzy wszczęli postępowanie przed wydaniem wyroku przez ETS (Defrenne v. Sabena)

3. SKARGA NA NIEWYWIĄZYWANIE SIĘ PAŃSTWA CZŁONKOWSKIEGO ZE ZOBOWIĄZAŃ

SKARGA PRZECIWKO PAŃSTWU CZŁONKOWSKIEMU /uchybienie

Wnosi:o Komisja o państwo członkowskie

Procedura kilku fazowa:o pismo ostrzegawcze Komisji o uzasadniona opinia Komisjio skarga Komisji do TSlubo państwo członkowskie musi wnieść sprawę do Komisjio jeśli K nie poprze państwa, po 3 miesiącach państwo czł. może wnieść

skargę do TS

TS może nałożyć karę na państwo członkowskie

Artykuł 258 TFUE (dawny artykuł 226 TWE)

Jeśli Komisja uzna, że Państwo Członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań, które na nim ciążą na mocy Traktatów, wydaje ona uzasadnioną opinię w tym przedmiocie, po uprzednim umożliwieniu temu Państwu przedstawienia swych uwag.

6

Jeśli Państwo to nie zastosuje się do opinii w   terminie określonym przez Komisję , może ona wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Artykuł 259(dawny artykuł 227 TWE)

Każde Państwo Członkowskie może wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, jeśli uznaje, że inne Państwo Członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań, które na nim ciążą na mocy Traktatów.

Zanim Państwo Członkowskie wniesie przeciwko innemu Państwu Członkowskiemu skargę opartą na zarzucanym naruszeniu zobowiązania, które na nim ciąży na podstawie Traktatów, powinno wnieść sprawę do Komisji.

Komisja wydaje uzasadnioną opinię, po umożliwieniu zainteresowanym Państwom przedstawienia, na zasadzie spornej, uwag pisemnych i ustnych.

Jeśli Komisja nie wyda opinii w terminie trzech miesięcy od wniesienia sprawy, brak opinii nie stanowi przeszkody we wniesieniu sprawy do Trybunału.

Artykuł 260(dawny artykuł 228 TWE)

1. Jeśli Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej stwierdza, że Państwo Członkowskie uchybiło jednemu z zobowiązań, które na nim ciążą na mocy Traktatów, Państwo to jest zobowiązane podjąć środki, które zapewnią wykonanie wyroku Trybunału.

2. Jeżeli Komisja uzna, że dane Państwo Członkowskie nie podjęło środków zapewniających wykonanie wyroku Trybunału, może ona wnieść sprawę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, po umożliwieniu temu Państwu przedstawienia uwag. Wskazuje ona wysokość ryczałtu lub okresowej kary pieniężnej do zapłacenia przez dane Państwo Członkowskie, jaką uzna za odpowiednią do okoliczności.

Jeżeli Trybunał stwierdza, że dane Państwo Członkowskie nie zastosowało się do jego wyroku, może na nie nałożyć ryczałt lub okresową karę pieniężną.

Procedura ta nie narusza artykułu 259.

3. Jeżeli Komisja wniesie skargę do Trybunału zgodnie z artykułem 258 [226 TWE], uznając, że dane Państwo Członkowskie uchybiło obowiązkowi poinformowania o środkach podjętych w celu transpozycji dyrektywy przyjętej zgodnie z procedurą prawodawczą, Komisja może, o ile uzna to za właściwe, wskazać kwotę ryczałtu lub okresowej kary pieniężnej do zapłacenia przez dane Państwo, jaką uzna za odpowiednią do okoliczności.

Jeżeli Trybunał stwierdzi, że nastąpiło naruszenie prawa, może nałożyć na dane Państwo Członkowskie ryczałt lub okresową karę pieniężną w wysokości nie przekraczającej kwoty

7

wskazanej przez Komisję. Zobowiązanie do zapłaty staje się skuteczne w terminie określonym w wyroku Trybunału.

Przykład:

C-369/07 Komisja/Grecja => podwójna kara za nieodzyskanie pomocy państwa udzielonej Olympic Airways w 2005 r./ okresowa kara pieniężna (16 000 EUR dziennie) i ryczałt (2 mln EUR)

4. SKARGA O STWIERDZENIE NIEWAŻNOŚCI AKTU UNII

Artykuł 263(dawny artykuł 230 TWE)

AKTY PODLEGAJĄCE KONTROLI

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej kontroluje legalność aktów ustawodawczych,

aktów Rady, Komisji i Europejskiego Banku Centralnego, innych niż zalecenia i opinie,

oraz aktów Parlamentu Europejskiego i Rady Europejskiej zmierzających do wywarcia

skutków prawnych wobec podmiotów trzecich. Kontroluje również legalność aktów

organów lub jednostek organizacyjnych Unii, które zmierzają do wywarcia skutków

prawnych wobec osób trzecich.

PODMIOTY UPRZYWILEJOWANE I PRZESŁANKI

W tym celu Trybunał jest właściwy do orzekania w zakresie skarg wniesionych przez

Państwo Członkowskie, Parlament Europejski, Radę lub Komisję, podnoszących zarzut

braku kompetencji,

naruszenia istotnych wymogów proceduralnych,

naruszenia Traktatów lub

jakiejkolwiek reguły prawnej związanej z ich stosowaniem lub nadużycia władzy.

PODMIOTY PÓŁUPRZYWILEJOWANE

Trybunał jest właściwy, na tych samych warunkach, do orzekania w zakresie skarg

wniesionych przez Trybunał Obrachunkowy, Europejski Bank Centralny i Komitet

Regionów, zmierzających do zapewnienia ochrony ich prerogatyw.

8

PODMIOTY NIEUPRZYWILEJOWANE

Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść, na warunkach przewidzianych w akapitach

pierwszym i drugim, skargę na akty, których jest adresatem lub które dotyczą jej

bezpośrednio i indywidualnie oraz na akty regulacyjne, które dotyczą jej bezpośrednio i

nie obejmują środków wykonawczych.1

Akty tworzące organy i jednostki organizacyjne Unii mogą przewidywać wymogi i warunki szczególne dotyczące skarg wniesionych przez osoby fizyczne lub prawne na akty tych organów lub jednostek organizacyjnych zmierzające do wywarcia skutków prawnych wobec tych osób.

TERMINSkargi przewidziane w niniejszym artykule wnosi się w terminie dwóch miesięcy, stosownie

do przypadku, od daty publikacji aktu lub jego notyfikowania skarżącemu lub, w   razie ich

braku, od daty powzięcia przez niego wiadomości o   tym akcie.

Doktryna / test 25/62 Plaumanna „dotyczy indywidualnie”

„Osoby inne niż te, do których decyzja jest skierowana, mogą twierdzić, że dotyczy ich indywidualnie tylko wtedy, gdy dotyka ich z powodu pewnych cech, które są dla nich charakterystyczne, lub ze względu na okoliczności, w których te osoby są odróżniane od wszystkich innych osób, i z powodu tych czynników wyróżnia ich indywidualnie, tak jak osoby, do których decyzja została skierowana.”

decyzja dotyczy Plaumanna – importera mandarynek

„z powodu działalności gospodarczej, która w każdym czasie może być wykonywana przez każdego i stąd nie odróżnia powoda w stosunku do kontestowanej decyzji w taki sposób jak osoby, do których decyzja została skierowana”

1 Do wejścia w życie TL osoba fizyczna lub prawna mogła wnosić skargi na:1) decyzje, których była adresatem2) decyzje skierowane do innej osoby, które dotyczyły jej bezpośrednio i indywidualnie3) decyzje, które mimo przyjęcia w formie rozporządzenia dotyczyły jej bezpośrednio i indywidualnie

9

106 i 107/63 Töpfer231/82 Spijker11/82 Piraiki-Patraiki przeciwko KomisjiC-152/88 Sofrimport przeciwko Komisji

„Dotyczy bezpośrednio”

oznacza, że wywiera wpływ na sytuację prawną i interes prawny jednostki bez pośrednictwa innego aktu wykonawczego, chyba że władze państwa członkowskiego nie miały żadnej swobody przy wydawaniu aktu wykonawczego, także podczas uchwalania decyzji; nawet jeśli państwu pozostawiona jest swoboda działania, jest pewne, że państwo decyzję zastosuje i wykona.

11/82 Piraiki-Patraiki przeciwko Komisji

KONTROLA LEGALNOŚCI ROZPORZĄDZEŃ

Początkowo:1. gdy normy w nich zawarte były faktycznie decyzjami/ i2. dotyczyły skarżącego bezpośrednio i indywidualnie

Test abstrakcyjnej terminologii2 rozróżnianie prawdziwych i nieprawdziwych norm rozporządzenia3

Test zamkniętej kategorii rozporządzenie dotyczy skarżącego indywidualnie, gdy dotyczy zamkniętej kategorii producentów, importerów itp., ponieważ odnosi się do wydarzeń przeszłych (C-152/88 Sofrimport przeciwko Komisji)Inne264/82 Timex – brał udział w procesie legislacyjnym

C-309/89 Codorniu przeciwko Radzie

natura aktu jest bez znaczenia dla określenia locus standirozporządzenie –jeśli dotyczy skarżącego bezpośrednio i indywidualnie

2 ETS zdefiniował rozporządzenie = akt [poszczególne postanowienia], który ma zastosowanie „do obiektywnie określonych sytuacji i pociąga konsekwencje prawne dla generalnie i w sposób abstrakcyjny określonej kategorii osób”. decyzja – akt adresowany do ograniczonej liczby osób, dotyczy konkretnych osób 25/62 Plaumann3 Przykład: 789 i 790/79 CalpakETS uznał , że postanowienia wyliczające w jednakowy sposób pomoc w stosunku do wszystkich producentów gruszek Williams w syropie (liczba ich była znana)w zależności od tej samej procentowej wielkości produkcji i w odniesieniu do tego samego okresu czasu stanowią prawdziwe normy rozporządzenia

10

T-177/01 Jego-Querre przeciwko Komisji

C-263/02P Komisja przeciwko Jego-Querre

SKUTEK ORZECZENIA

Artykuł 264(dawny artykuł 231 TWE)

Jeżeli skarga jest zasadna, Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej orzeka o nieważności danego aktu.

Jednakże Trybunał wskazuje, jeśli uzna to za niezbędne, które skutki aktu, o którego nieważności orzekł, powinny być uważane za ostateczne.

OBOWIĄZKI INSTYTUCJI

Artykuł 266 TFUE (dawny artykuł 233 TWE)

W przypadku orzeczenia o nieważności aktu przyjętego przez instytucję, organ lub jednostkę organizacyjną lub stwierdzenia, iż zaniechanie przez nią działania jest sprzeczne z Traktatami, jest ona zobowiązana do podjęcia środków, które zapewnią wykonanie wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Zobowiązanie to nie narusza zobowiązania, jakie może wyniknąć z zastosowania artykułu 340 akapit drugi.

11

5. SKARGA NA BEZCZYNNOŚĆ INSTYTUCJI UNIIArtykuł 265

(dawny artykuł 232 TWE)

Jeśli Parlament Europejski, Rada Europejska, Rada, Komisja lub Europejski Bank Centralny, z naruszeniem Traktatów, zaniechają działania, Państwa Członkowskie i   inne instytucje Unii mogą wnieść skargę do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w celu stwierdzenia tego naruszenia. Niniejszy artykuł ma zastosowanie, na tych samych warunkach, do organów i jednostek organizacyjnych Unii, które zaniechają działania.

Skarga ta jest dopuszczalna tylko wtedy, gdy dana instytucja, organ lub jednostka organizacyjna została uprzednio wezwana do działania. Jeśli w terminie dwóch miesięcy od tego wezwania instytucja, organ lub jednostka organizacyjna nie zajęła stanowiska, skarga może być wniesiona w ciągu następnych dwóch miesięcy.

Każda osoba fizyczna lub prawna może wnieść sprawę do Trybunału, na warunkach określonych w poprzednich akapitach, stawiając zarzut jednej z instytucji lub jednemu z organów lub jednej z jednostek organizacyjnych Unii, iż zaniechała wydania aktu skierowanego do niej, innego niż zalecenie lub opinia.

Artykuł 266(dawny artykuł 233 TWE)

W przypadku orzeczenia o nieważności aktu przyjętego przez instytucję, organ lub jednostkę organizacyjną lub stwierdzenia, iż zaniechanie przez nią działania jest sprzeczne z Traktatami, jest ona zobowiązana do podjęcia środków, które zapewnią wykonanie wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

Zobowiązanie to nie narusza zobowiązania, jakie może wyniknąć z zastosowania artykułu 340 akapit drugi.

umożliwia stwierdzenie istnienia bezprawnego zaniechania instytucji oraz organów i jednostek organizacyjnych Unii, polegającego na niewydaniu aktu podlegającego kontroli legalności w trybie art. 263 TFUE/ex art. 230 TWE i wymuszenie na instytucji działania

musi istnieć obowiązek wydania aktu nie/ akty dyskrecjonalne wezwanie instytucji/ organu do działania (2 miesiące +2 miesiące) – rodzaj

wymogu – wyczerpania środków !! pierwszy termin nie określony ale „rozsądny czas”

12

locus standipaństwa czł. instytucje UEosoby fizyczne i prawne/ każdy (jeśli nie został do nich skierowany akt „inny niż zalecenie lub opinia”)

ETS Zasada komplementarności wymaga by środek dotykał skarżącego indywidualnie i bezpośrednio

skarga indywidualna może być wniesiona, jeśli instytucja/organ „nie wydała określonej decyzji adresowanej do osoby trzeciej, jeżeli jej postanowienia dotyczyłyby powoda w sposób bezpośredni i indywidualny”

6. SKARGA ODSZKODOWAWCZA PRZECIWKO UNII

Artykuł 268(dawny artykuł 235 TWE)

Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej jest właściwy do orzekania w sporach dotyczących odszkodowań określonych w artykule 340 akapity drugi i trzeci.

Artykuł 340(dawny artykuł 288 TWE4)

Odpowiedzialność umowna Unii podlega prawu właściwemu dla danej umowy.

W dziedzinie odpowiedzialności pozaumownej Unia powinna naprawić, zgodnie z zasadami ogólnymi, wspólnymi dla praw Państw Członkowskich, szkody wyrządzone przez jej instytucje lub jej pracowników przy wykonywaniu ich funkcji.

Na zasadzie odstępstwa od akapitu drugiego, Europejski Bank Centralny jest zobowiązany do naprawienia, zgodnie z ogólnymi zasadami wspólnymi dla praw Państw Członkowskich, szkód wyrządzonych przez Bank lub jego pracowników przy wykonywaniu ich funkcji.

4 Artykuł 288 ust. 2 TWE: W przypadku odpowiedzialności pozaumownej Wspólnota, zgodnie z ogólnymi zasadami wspólnymi dla systemów prawnych państw członkowskich, pokrywa wszelkie szkody wyrządzone przez jej instytucje lub funkcjonariuszy podczas wykonywania ich obowiązków.

13

Odpowiedzialność osobistą pracowników wobec Unii określają przepisy ich regulaminu pracowniczego lub mających zastosowanie warunków zatrudnienia.

Samodzielny charakter skargi – cel art. 263 TFUE/ ex art. 230 TWE i art. 265 TFUE/ ex art. 232 inny

Locus standi - kto może wnieść skargę, czy tylko jednostki?

Artykuł 46 obecnego Statutu ETS/ Protokół nr 3 do TL

Roszczenia wynikające z odpowiedzialności pozaumownej Unii ulegają przedawnieniu z upływem pięciu lat od zdarzenia stanowiącego podstawę tej odpowiedzialności. Okres przedawnienia przerywa wniesienie skargi do Trybunału Sprawiedliwości lub uprzednie wniesienie przez poszkodowanego wniosku do właściwej instytucji Unii. W ostatnim przypadku wniosek musi być wniesiony w ciągu dwóch miesięcy, zgodnie z artykułem 263 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej; postanowienia drugiego akapitu artykułu 265 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej stosuje się odpowiednio.

Niniejszy artykuł stosuje się również do roszczeń wynikających z odpowiedzialności pozaumownej Europejskiego Banku Centralnego.

Szkody spowodowane przez funkcjonariuszy podczas wykonywania obowiązków służbowych

9/69 Sayag v. Leduc„Odwołując się jednocześnie do szkody wyrządzonej przez instytucje i szkody wyrządzonej przez funkcjonariusza, art. 188 [EUROATOM] wskazuje, że Wspólnota jest odpowiedzialna tylko za te akty swoich funkcjonariuszy, które na mocy wewnętrznego i bezpośredniego stosunku, stanowią niezbędne wykonanie zadań powierzonych tym instytucjom.”

Szkody spowodowane przez instytucje

przesłanki odpowiedzialności

1. działanie lub zaniechanie może być przypisane Unii2. bezprawność 3. szkoda 4. związek przyczynowy

1/ Działania i zaniechania „administracyjne” : bezprawność, szkoda, związek przyczynowy

14

19, 20, 25, 30 / 69 D.Richez-Praise przyjęcie nieprawidłowej interpretacji nie stanowi bezprawnego działania/ ale zwłoka tak

145/83 Adams v.Komisja1. ujawnienie spółce dokumentów, które pozwoliły zidentyfikować Adamsa2. zaniechanie/ nieostrzeżenie Adamsa, że będzie ścigany w Szwajcarii

2/ Bezprawność legislacyjna (normatywna)

Formuła Schoppenstedt 5/71„...WE nie ponoszą odpowiedzialności za środki prawodawcze, które łączą się z dokonywaniem wyborów w ramach polityki gospodarczej, chyba że nastąpiło wystarczająco oczywiste pogwałcenie nadrzędnej normy prawnej służącej ochronie jednostki ...”

„w sposób oczywisty i poważny przekroczyły granice wykonywania swoich uprawnień”

zachowanie instytucji „graniczyło z arbitralnością”

Odwrót w C-104/89 i 37/90 Mulder No. 2 [1992]

C-46/93 Brasserie du Pecheur , C-48/93 Factortame (1996)

1. norma, na którą się powołuje musi mieć na celu nadanie jednostce uprawnienia (WE – ma miejsce pogwałcenie nadrzędnej normy prawa dotyczącej ochrony jednostek)

2. naruszenie jest wystarczająco poważne (władze prawodawcze w sposób oczywisty i rażący przekroczyły granice uznania)

3. bezpośredni związek przyczynowy między naruszeniem a szkodą

Skutki orzeczenia

Konkurencyjna odpowiedzialność państw członkowskich

Gdy najbardziej bezpośrednią przyczyną szkody jest działanie władz krajowych – skarga odszkodowawcza dopuszczalna po wyczerpaniu drogi wewnętrznej (jeśli istnieje środek krajowy gwarantujący efektywną ochronę jednostce) – charakter subsydiarny.

15

Załącznik:

Kontakty z Mediami i Informacja

Trybunał Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich

KOMUNIKAT PRASOWY nr 104/09

Luksemburg, 30 listopada 2009 r.

Traktat z Lizbony a Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej

Traktat z Lizbony, podpisany dnia 13 grudnia 2007 r. przez 27 szefów państw lub rządów państw członkowskich Unii, wchodzi w życie dnia 1 grudnia 2009 r. Zmienia on dwa traktaty podstawowe, tj. Traktat o Unii Europejskiej (TUE) i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, przy czym ten ostatni zwany jest od tej pory Traktatem o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE)5.

Traktat z Lizbony przynosi zmiany w zakresie organizacji i właściwości Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej.

A. Zmiany dotyczące organizacji instytucji i mianowania jej członków

Wspólnotę Europejską zastępuje Unia Europejska, wyposażona odtąd w osobowość prawną. I tak, wraz z wejściem w życie Traktatu z Lizbony, znika struktura filarowa, a Unia otrzymuje nowe ramy instytucjonalne. W konsekwencji, podobnie jak w przypadku innych instytucji, ktorych nazwy ulegaja zmianie, całość systemu sądowniczego Unii otrzymuje nazwę Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej6, składającego się z trzech organów sądowych: Trybunału Sprawiedliwości, Sądu oraz Sądu do spraw Służby Publicznej.

Jeśli chodzi o tworzenie sądów wyspecjalizowanych, Traktat z Lizbony przejmuje dotychczasowe postanowienia, przewiduje jednak określone zmiany dotyczące trybu ich tworzenia: od tej chwili sądy takie są tworzone zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą (tj. w trybie współdecydowania większością kwalifikowaną), a nie – jak poprzednio – jednomyślnie.

Z traktatu z Lizbony wynika, że wniosek o zmianę statutu Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej7

traktowany jest jako projekt aktu prawodawczego8 i w związku z tym podlega zwykłej procedurze prawodawczej. Natomiast statusem sędziów i rzeczników generalnych, a także regułami dotyczącymi systemu językowego nadal rządzi zasada jednomyślności.

W kwestii zasad mianowania członków instytucji Traktat z Lizbony przejmuje dotychczasowe postanowienia, stosownie do których sędziowie są mianowani za wspólnym porozumieniem przez rządy państw członkowskich na okres sześciu lat, lecz od tej pory nastepuje to po konsultacji z komitetem, którego zadaniem jest opiniowanie kandydatów do wykonywania funkcji sędziego i rzecznika generalnego w Trybunale Sprawiedliwości i Sądzie. Komitet ten składa się z siedmiu osób wybranych spośród byłych członków obu organów sądowych, członków krajowych sądów najwyższych i prawników o uznanej kompetencji, przy czym jedną z kandydatur proponuje Parlament Europejski. Decyzje dotyczące reguł funkcjonowania komitetu oraz mianowania jego członków przyjmuje Rada, stanowiąc na wniosek prezesa Trybunału Sprawiedliwości.

5 Pozostaje jedynie Europejska Wspólnota Energii Atomowej lub „Euratom” (protokół nr 1 zmieniający protokoły dołączone do Traktatu o Unii Europejskiej, Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską lub Traktatu ustanawiającego Europejską Wspólnotę Energii Atomowej).6 Artykuł 19 TUE.7 Statut Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej znajduje się w protokole nr 3.8 Protokół nr 2 w sprawie stosowania zasad pomocniczości i proporcjonalności.

16

Odnośnie do rzeczników generalnych, jedna z deklaracji przewiduje możliwość zwiększenia liczby rzeczników generalnych, na wniosek Trybunału Sprawiedliwości, z ośmiu do jedenastu9.

B Zmiany dotyczące właściwości Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej

Dziedziny

Struktura filarowa wprowadzona Traktatem z Maastricht przestaje istnieć. Od tej chwili właściwość Trybunału obejmuje prawo Unii Europejskiej, chyba że Traktaty stanowią inaczej10.

W ten sposób – wobec zniesienia filarów oraz uchylenia przez Traktat z Lizbony art. 35 UE i art. 68 WE, które przewidywały ograniczenia właściwości Trybunału Sprawiedliwości – Trybunał Sprawiedliwości uzyskuje ogólną właściwość prejudycjalną w dziedzinie przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości.

Po pierwsze, w zakresie współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych11, właściwość Trybunału Sprawiedliwości do orzekania w trybie prejudycjalnym staje się obligatoryjna i nie jest już uzależniona od złożenia przez każde państwo członkowskie oświadczenia o uznaniu tej właściwości oraz wskazującego sądy krajowe upoważnione do występowania z pytaniami. Dzięki Traktatowi z Lizbony dziedzina współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych wchodzi w zakres prawa powszechnego i wszystkie sądy mogą występować do Trybunału Sprawiedliwości. Postanowienia przejściowe przewidują jednak, że ta nieograniczona właściwość będzie obowiązywać dopiero pięć lat po wejściu w życie Traktatu z Lizbony12.

Po drugie, w zakresie wiz, azylu, imigracji i innych polityk związanych z przepływem osób13 (w szczególności współpracy sądowej w sprawach cywilnych, uznawania i wykonywania orzeczeń), do Trybunału mogą występować wszystkie sądy krajowe – a nie wyłącznie sądy orzekające w ostatniej instancji – i jest on od tej pory właściwy do orzekania w przedmiocie środków podjętych ze względów porządku publicznego w ramach kontroli transgranicznych. W konsekwencji Trybunał Sprawiedliwości posiada w tej materii właściwość powszechną i to od dnia wejścia w życie Traktatu z Lizbony.

Ponadto Karta praw podstawowych14 Unii Europejskiej uzyskuje taką samą moc prawną jak Traktaty15. Stanowi ona część „bloku konstytucyjnego”, w przedmiocie którego może orzekać Trybunał Sprawiedliwości. Jednak na Kartę nie można powołać się wobec Zjednoczonego Królestwa i Polski16, korzystających z odstępstwa, z którego wynika, że Karta nie rozszerza zdolności Trybunału Sprawiedliwości ani żadnego sądu tych dwóch państw do uznania, że przepisy ustawowe, wykonawcze lub administracyjne, praktyki lub działania administracyjne są niezgodne z prawami lub zasadami, które są w niej potwierdzone. Dodatkowo szefowie państw i rządów uzgodnili, że w przyszłości odstępstwo to obejmie również Republikę Czeską17.

9 Deklaracja nr 38 odnosząca się do artykułu 252 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej w sprawie liczby rzeczników generalnych w Trybunale Sprawiedliwości.10 Artykuł 19 TUE.11 Dawny tytuł VI Traktatu UE.12 Protokół nr 36 w sprawie postanowień przejściowych, art. 10. Przewidziano w nim, że jako środek przejściowy uprawnienia przyznane Trybunałowi Sprawiedliwości pozostają niezmienione w odniesieniu do aktów prawnych Unii w dziedzinie współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych, które zostały przyjęte przed wejściem w życie Traktatu z Lizbony. Ten środek przejściowy przestaje obowiązywać pięć lat po dacie wejścia w życie Traktatu z Lizbony.13 Dawny tytuł IV Traktatu WE.14 Ponadto w art. 6 ust. 2 TUE wskazano, że „Unia przystępuje do europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności. Przystąpienie do Konwencji nie narusza kompetencji Unii określonych w Traktatach”. Protokół nr 8 przewiduje, że „umowa dotycząca przystąpienia powinna przewidywać między innymi szczególne warunki ewentualnego udziału Unii w organach kontrolnych Konwencji Europejskiej [i] mechanizmy niezbędne do zapewnienia, aby skargi państw nieczłonkowskich i skargi indywidualne były kierowane prawidłowo przeciwko państwom członkowskim lub Unii, w zależności od danego przypadku”. To przystąpienie „nie ma wpływu na kompetencje Unii ani uprawnienia jej instytucji”.15 Artykuł 6 ust. 1 TUE16 Protokół nr 30, załączony do TFUE, w sprawie stosowania Karty praw podstawowych Unii Europejskiej do Polski i Zjednoczonego Królestwa.17 W konkluzjach Rady Europejskiej z dnia 29 i 30 października 2009 r. wskazano, że protokół nr 30 ma zastosowanie do Republiki Czeskiej (Doc 15265/09 CONCL 3).

17

O ile wraz z wejściem w życie Traktatu z Lizbony znika pojęcie filaru, wspólna polityka zagraniczna i bezpieczeństwa (WPZiB) nadal, na podstawie tytułu V Traktatu UE18, podlega odrębnym normom i szczególnym procedurom. W związku z tym Trybunał Sprawiedliwości nie jest właściwy19 do kontrolowania tych postanowień, jak również aktów wydanych na ich podstawie, z dwoma wyjątkami: 1) jest on właściwy do kontrolowania rozgraniczenia między kompetencjami Unii i WZiPB, której wdrożenie nie może naruszać wykonywania kompetencji Unii i uprawnień instytucji przy wykonywaniu kompetencji wyłącznych i dzielonych Unii20; 2) jest on właściwy do rozpoznawania skarg o stwierdzenie nieważności skierowanych przeciwko decyzjom przewidującym środki ograniczające wobec osób fizycznych lub prawnych, przyjętym przez Radę np. w ramach walki z terroryzmem (zamrożenie aktywów)21.

Procedury

Postępowanie prejudycjalne zostaje rozszerzone na akty przyjęte przez organy i jednostki organizacyjne Unii22; akty te zostają w ten sposób włączone w zakres prawa Unii, którego wykładni może dokonywać i którego ważność może kontrolować Trybunał Sprawiedliwości na wniosek sądów krajowych w celu umożliwienia im między innymi ustalenia, czy ich przepisy krajowe są zgodne z tym prawem.

Traktatem z Lizbony wprowadzono postanowienie, zgodnie z którym, jeżeli pytanie prejudycjalne zostało podniesione w sprawie zawisłej przed sądem krajowym dotyczącej osoby pozbawionej wolności, Trybunał stanowi w jak najkrótszym terminie23. W samym tekście Traktatu zawarto zatem odniesienie do pilnego trybu prejudycjalnego (PPU), obowiązującego od dnia 1 marca 2008 r., który ma zastosowanie w odniesieniu do przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości (komunikat prasowy nr 12/08).

Traktat z Lizbony rozszerza zakres kontroli sprawowanej przez Trybunał Sprawiedliwości na akty Rady Europejskiej, która w Traktacie z Lizbony uzyskała status instytucji. Na podstawie nowych postanowień24 Trybunał Sprawiedliwości może, na wniosek zainteresowanego państwa członkowskiego, orzekać w sprawie zgodności z prawem aktu Rady Europejskiej lub Rady stwierdzającego istnienie wyraźnego ryzyka poważnego naruszenia przez państwo członkowskie określonych wartości25 (poszanowanie godności osoby ludzkiej, poszanowanie praw człowieka itd.)26

Instytucja jest też właściwa do orzekania w zakresie skarg wniesionych przez Trybunał Obrachunkowy, Europejski Bank Centralny, a odtąd także Komitet Regionów, zmierzających do zapewnienia ochrony ich prerogatyw.

Traktat z Lizbony łagodzi przesłanki dopuszczalności skarg wnoszonych przez jednostki (osoby fizyczne lub prawne) na decyzje instytucji, organów i jednostek organizacyjnych Unii. Jednostki mają prawo zaskarżenia aktu regulacyjnego, który dotyczy ich bezpośrednio i nie obejmuje środków wykonawczych. Jednostki nie muszą już więc wykazywać, że akt ten dotyczy ich indywidualnie27.

W ramach kontroli przestrzegania zasady pomocniczości Trybunał Sprawiedliwości może rozpoznać skargę państwa członkowskiego o stwierdzenie nieważności aktu prawodawczego z powodu naruszenia zasady pomocniczości, wniesioną przez parlament krajowy lub jedną z jego izb. Skarga powinna zostać formalnie złożona przez rząd państwa członkowskiego, ale może też być jedynie „przekazana” przez ten rząd, jako że rzeczywistym autorem skargi jest parlament krajowy lub jedna z jego izb28. Na naruszenie zasady pomocniczości może też powołać się Komitet Regionów; dotyczy to aktów, przy których konsultacja z nim jest obowiązkowa.

18 Artykuł 24 TUE.19 Artykuł 275 TFUE.20 Artykuł 40 TUE.21 Artykuł 275 TFUE.22 Artykuł 267 TFUE.23 Ibidem.24 Artykuł 269 TFUE.25 Artykuł 2 TUE.26 Skarga taka powinna zostać wniesiona w terminie miesiąca od daty tego stwierdzenia, a Trybunał powinien orzec w terminie miesiąca od daty wniosku.27 Artykuł 263 TFUE

18

Traktat z Lizbony usprawnia ponadto mechanizm kar pieniężnych (ryczałt lub okresowa kara pieniężna) w wypadku niewykonania wyroku stwierdzającego uchybienie29. W sytuacji niepoinformowania Komisji o krajowych środkach podjętych w celu transpozycji dyrektywy Traktat z Lizbony pozwala również Trybunałowi Sprawiedliwości na nałożenie kar pieniężnych już na etapie pierwszego wyroku stwierdzającego uchybienie30.

Po upływie pięcioletniego okresu przejściowego, Komisja będzie mogła wnosić skargi o stwierdzenie uchybienia dotyczące środków z zakresu współpracy policyjnej i sądowej w sprawach karnych, które zostały przyjęte przed wejściem w życie Traktatu z Lizbony31.

28 Zasadę pomocniczości ujęto w Traktacie z Maastricht. Została ona zdefiniowana w art. 5 Traktatu WE w następujący sposób: „w dziedzinach, które nie należą do jej kompetencji wyłącznej, Wspólnota podejmuje działania, zgodnie z zasadą pomocniczości, tylko wówczas i tylko w takim zakresie, w jakim cele proponowanych działań nie mogą być osiągnięte w sposób wystarczający przez państwa członkowskie, natomiast z uwagi na rozmiary lub skutki proponowanych działań możliwe jest lepsze ich osiągnięcie na poziomie Wspólnoty”. Jest z nią ściśle związana inna zasada, zasada proporcjonalności, zgodnie z którą „działanie Wspólnoty nie wykracza poza to, co jest konieczne do osiągnięcia celów niniejszego Traktatu”29 Artykuł 260 TFUE30 Ibidem.31 Z art. 10 ust. 1 protokołu nr 36 wynika, że takie skargi będą możliwe po upływie pięciu lat od dnia wejścia w życie Traktatu z Lizbony.

19