ค ำน ำ

คมอ แนวทางการจดการมลพษทางเสยงฉบบน จดท าขนเพอเปนหลกการและแนวทางในการด าเนนการจดการปญหามลพษทางเสยงทอาจจะเกดขนในอนาคต เพอเปนการวางแนวทางในการปองกนและควบคมการเกดปญหามลพษทางเสยง ซงจะสงผลตอสขอนามนตอบคลากร เจาหนา นกศกษา ตลอดจนประชาชนบรเวณขางเคยงกบมหาวทยาลยราชภฎก าแพงเพชร

โดยคมอฉบบนจะกลาวการวางแนวทางการแกปญหามลพษทางเสยง ความหมายของเสยง ความแตกตางของมลพษทางเสยง ซงการเกดเสยงรบกวนนนจะสงผลตอสขภาพตอการปฏบตหนาท โดยในทนไดวางแนวทางการจดการมลพษทางเสยงเอาไวดวย

หากคมอฉบบนมขอผดพลาดประการใดทางผจดท า ขออภย มา ณ ทนดวย

คณะผจดท า

งานอาคารสถานท กองกลาง ส านกงานอธการบด

มหาวทยาลยราชภฎก าแพงเพชร

สำรบญ

หนา

1. ความส าคญตอการจดการมลพษทางเสยง 1

2. ค านยามและตวอยางระดบเสยงในชวตประจ าวน 2

3. กฎหมายและมาตรฐานทเกยวของมลพษทางเสยงและการสนสะเทอน 3

4. แนวทางการจดการมลพษทางอากาศ 6

1 | ห น า

ความส าคญตอการจดการมลพษทางเสยง

เสยงเปนพลงงานรปหนงไมมตวตนไมมน าหนกและไมตองการทอย แตสามารถทางานไดกลาว คอ เสยงทาใหแกวหของเราสนเมอแกวหสนกจะกระเทอนตอเนองกนไปจนถงประสาทหเปลยนเปนสญญาณไฟฟาสสมองทาใหเราไดยนเสยง เสยงเกดข นรอบตวเราท งวนเสยงอาจเกดข นเองตามธรรมชาตหรอเกดข นเนองจากคนเปนผกระทากได ตวอยางของเสยงทเกดข นตามธรรมชาต ไดแก เสยงกงไมใบไมเสยดสกนเมอมลมพด เสยงน าตก เสยงคลน เสยงฝน เสยงฟารอง สวนเสยงทคนกระทาข น ไดแก เสยงดนตร เสยงระฆงบอกเวลา เสยงพด เสยงหวเราะ เสยงแตรรถ เสยงรอบตวเรามท งเสยงไพเราะนาฟงและเสยงหนวกหนาราคาญ เราชอบฟงเสยงไพเราะ เชน เสยงนกรอง เสยงดนตร แตไมชอบฟงเสยงหนวกหนาราคาญหรอเสยงดงอกทกตาง ๆ เสยงมความดงเปนหลายระดบต งแตเสยงคอยมาก ๆ จนถงเสยงดงมาก ๆ เสยงหวใจเตน เสยงกระซบ เปนตวอยางของเสยงคอยมาก ๆ สวนเสยงตะโกน เสยงหวด เสยงพล เสยงปนใหญ เสยงฟารองฟาผาใกล ๆ เสยงเครองบนกาลงบนข นหรอลงใกล ๆ เปนตวอยางของเสยงดงมาก ๆ ซงเปนอนตรายตอประสาทหอาจทาใหหตงหรอหพการไดควรใชเครองปองกนหรออดหเมอไดยนเสยงเหลาน (ทมา : ขอมลจากหนงสอสารานกรมไทยสาหรบเยาวชน ฯ เลม 20 เรองท 4 ลขสทธเปนของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว )

มลพษทางเสยง (Noise Pollution) เปนเรองทกลาวถงผลกระทบ ของเสยงทมตอมนษย ไดแก เสยงทดงเกนไปจนทาใหเกดอนตรายตอระบบการ ไดยนของเรา หรอเปนเสยงทเราไมตองการฟง รสกหงดหงด ราคาญ ทาลายสมาธ ในการทางาน ไมวาเสยงน นจะดงหรอไมกตามมลพษทางเสยง มตนเหตจากกจกรรมตางๆ ของมนษยสวนเสยงทเกดข น จากธรรมชาต เชน เสยงสตว เสยงแมลง เสยงฟารอง เหลาน ไมถอวาเปนมลพษ ทางเสยง

2 | ห น า

ค านยาม

ค านยาม มลภาวะทางเสยง เสยงรบกวนทมาจาก คน หรอเครองจกร ทกอใหเกดความราคาญ หงดหงด

ทาลายสมาธ ไมวาเสยงน นจะดงหรอไมกตาม

เสยง เปนคลนชนดหนงเดนทางโดยอาศยตวกลาง ตามปกตกคออากาศ จากแหลงกาเนดเสยงไปยงผฟง

เสยงทม เปนเสยงทไดยนจากคลนเสยง ทมความถตา

เสยงแหลม เปนเสยงทไดยนจากคลนเสยง ทมความถสง

การตอบสนองของหมนษยตอคลนเสยง

ตามปกตคนทวไปสามารถรบรและไดยนเสยงทม ความถระหวาง 20 -20,000 เฮรตซ แตตอบสนองไดด กบคลนเสยงในแตละความถไมเทากน

เดซเบล และ เดซเบลเอ (dB and dB(A)) ความดงของระดบเสยงมหนวยวดเปนเดซเบล แตเพอใหใกลเคยงกบการไดยน ของหมนษยทสด เราจงมการถวงนาหนกในวงจรของเครองวดระดบเสยงในแตละ ชวงความถทเรยกวาการ weighting โดยนยมใชการถวงนาหนกแบบวงจรเอ หรอ A-weighting โดยระดบเสยงทมการถวงนาหนกแบบน มหนวยเปน เดซเบลเอ ทนยมใชอกวงจรหนงคอ วงจรถวงนาหนกแบบวงจรซ ซงใหความสาคญกบ คลนเสยงทความถตาๆ มากกวาแบบวงจรเอ

ตวอยางระดบเสยงเปนเดซเบลทพบในชวตประจ าวน

ตนก าเนดเสยง ระดบเสยงเดซเบล เอ เสยงดงจากสวนสาธารณะ 45 เสยงดงในททางาน 65 เสยงเครองตดหญา 70 เสยงจราจร เสยงรถบรรทก 90 เสยงเครองเจาะถนน 115 เสยงเครองบนข น 125

เดซเบล เอ Decibel (A) : dB (A) เปนหนวยแสดงระดบเสยง ทหมนษยไดยน โดยวดจากการเปลยนแปลงความดนเสยงทเกดข น

3 | ห น า

กฎหมายและมาตรฐานทเกยวของมลพษทางเสยงและการสนสะเทอน กฎหมายเกยวกบคณภาพสงแวดลอม ในประเทศไทย 1. กฎหมายเกยวกบคณภาพสงแวดลอม ในประเทศไทย กฎหมายเกยวกบมลพษทางเสยงและความสนสะเทอน

1.1 พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาตพ.ศ. 2535 เปนกฎหมายแมบท ซงเปนพ นฐานรองรบการใชอานาจหนาทของหนวยงานในการกาหนดนโยบาย มาตรการ และแผนงาน เพอเปนการจดการสงแวดลอม มาตรา 32 เพอประโยชนในการสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอม ใหคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาตมอานาจประกาศในราชกจจานเบกษา กาหนดมาตรฐานคณภาพสงแวดลอมในเรอง (5) มาตรฐานระดบเสยงและความสนสะเทอนโดยทวไป (6) มาตรฐานคณภาพสงแวดลอมในเรองอนๆ ท งน การกาหนดมาตรฐานคณภาพสงแวดลอม จะตองอาศยหลกวชาการ กฎเกณฑและหลกฐานทาง วทยาศาสตรเปนพ นฐาน และจะตองคานงถงความเปนไปไดในเชงเศรษฐกจ สงคมและเทคโนโลยทเกยวของ

กฎหมายทเกยวของ ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาต ฉบบท 15 (พ.ศ. 2540) เรอง ก าหนด มาตรฐานระดบเสยง

โดยทวไป ออกโดยอาศยอานาจตามมาตรา 32(5) แหงพระราชบญญตสงเสรมและรกษา คณภาพสงแวดลอม พ.ศ. 2535 ขอ 2 ใหกาหนดมาตรฐานระดบเสยงโดยทวไป ไวดงตอไปน (1) คาระดบเสยงสงสด ไมเกน 115 เดซเบลเอ (2) คาระดบเสยงเฉลย 24 ชวโมง ไมเกน 70 เดซเบลเอ

ประกาศคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาตฉบบท 17 (พ.ศ. 2543) เรอง คาระดบ เสยงรบกวน ซงออกโดย

อาศยอานาจตามมาตรา 32(6) แหงพระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพ สงแวดลอม พ.ศ. 2535 ขอ 2 ใหกาหนดคาระดบเสยงรบกวนไวท 10 เดซเบลเอ หากระดบการรบกวนทคานวณไดมคา มากกวาคาระดบเสยงรบกวนตามวรรคแรก ใหถอวาเปนเสยงรบกวน ขอ 3 วธการตรวจวดระดบเสยงพ นฐานและระดบเสยงขณะมการรบกวน การคานวณคาระดบเสยง ขณะมการรบกวนและคาระดบการรบกวน เปนไปตามประกาศกรมควบคมมลพษ

พระราชบญญตการสาธารณสข พ.ศ. 2535 พระราชบญญตการสาธารณสข มบทบญญตเกยวกบการจดการ ปองกนและแกไขปญหามลพษท เกยวกบเหตราคาญดานพษทางเสยง ดงน มาตรา 25 ในกรณทมเหตอนอาจกอใหเกดความเดอดรอน แกผทอยอาศยในบรเวณใกลเคยง หรอผ ทตองประสบกบเหตน น ดงตอไปน ใหถอวาเปนเหตราคาญ (4) การกระทาใดๆ อนเปนเหตใหเกดกลน แสง รงสเสยง ความรอน สงมพษ ความสนสะเทอน ฝน

4 | ห น า

ละออง เขมา เถา หรอกรณอนใด จนเปนเหตใหเสอมหรออาจเปนอนตรายตอสขภาพ สวนมลพษทางเสยงและความสนสะเทอน สานกจดการคณภาพอากาศและเสยง มาตรา 26 ใหเจาพนกงานทองถนมอานาจหามผใดผหนงมใหกอเหตราคาญ ในท หรอทางสาธารณะ หรอสถานทเอกชนรวมท งการระงบเหตราคาญดวย ตลอดท งการดแล ปรบปรง บารงรกษา บรรดาถนน ทางบก ทางน า รางระบายน า คคลอง และสถานทตางๆ ในเขตของตนใหปราศจากเหตราคาญในการน ใหเจาพนกงานทองถนมอานาจ ออกคาสงเปนหนงสอเพอระงบ กาจด และควบคมเหตราคาญตางๆ ได มาตรา 27 ในกรณทมเหตราคาญเกดข นหรออาจเกดข นในทหรอทางสาธารณะ ใหเจาพนกงาน ทองถนมอานาจ ออกคาสงเปนหนงสอใหบคคล ซงเปนตนเหตหรอเกยวของกบการกอ หรออาจกอใหเกดเหตราคาญ น น ระงบ หรอปองกนเหตราคาญภายในเวลาอนสมควร ตามทระบไวในคาสง และถาเหนสมควรจะใหกระทาโดยวธใด เพอระงบหรอปองกนเหตราคาญน น หรอสมควรกาหนดวธการเพอปองกนมใหเกดข นไดอกในอนาคต ใหระบไวในคาสงในกรณทปรากฎแกเจาพนกงานทองถนวาไมมการปฏบตตามคาสงของเจาพนกงานทองถน และเหต ราคาญทเกดข นอาจเกดอนตรายอยางรายแรงตอสขภาพ ใหเจาพนกงานทองถนระงบเหตน นและอาจจดการตามความ จาเปนเพอปองกนมใหเกดเหตราคาญน นข นอก โดยบคคลซงเปนตนเหตหรอเกยวของกบการกอหรออาจกอใหเกดเหต ราคาญตองเปนผเสยคาใชจายสาหรบการจดการน น มาตรา 74 ผใดไมปฏบตตามคาสงของเจาพนกงานทองถน ตามมาตรา 27 วรรคหนง หรอมาตรา 28 วรรคหนงหรอวรรคสาม โดยไมมเหตหรอขอแกตวอนสมควร หรอขดขวางการปฏบตหน าทของเจาพนกงานทองถนตาม มาตรา 27 วรรคสอง หรอมาตรา 28 วรรคสอง ตองระวางโทษจาคกไมเกน 1 เดอน หรอปรบไมเกน 2,000 บาท หรอ ท งจาท งปรบ พระราชบญญตใหใชประมวลกฎหมายอาญา พ.ศ. 2499 พระราชบญญตใหใชประมวลกฎหมายอาญา มบทบญญตเกยวกบกากาหนดโทษผกอใหเกดเสยง ดงน มาตรา 370 ผใดสงเสยงหรอทาใหเกดเสยงหรอกระทาความอ อองโดยไมมเหตอนควรจนทาใหประชาชนตกใจหรอเดอดรอน ตองระวางโทษปรบไมเกน 100 บาท มาตรา 372 การทะเลาะกนอ อองในทางสาธารณะ หรอสาธารณสถานกอาจทาใหผทะเลาะเบาะแวงสง เสยงดงอ ออง มโทษปรบไมเกน 500 บาท มาตรา 376 ผใดยงปนหรอใชดนระเบดโดยใชเหตในเมอง หมบานหรอทชมนมชน ตองระวางโทษ จาคกไมเกน 10 วน หรอปรบไมเกน 500 บาท หรอท งจาท งปรบ กฎหมายเกยวกบโรงงาน สถานประกอบการ พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาตพ.ศ. 2535 มาตรา 46เพอประโยชนในการรกษาคณภาพสงแวดลอม ใหรฐมนตรโดยความเหนชอบของคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาตมอานาจประกาศในราชกจจานเบกษา กาหนดประเภทและขนาดของโครงการ หรอ กจกรรมของสวนราชการ รฐวสาหกจ หรอเอกชนทมผลกระทบตอสงแวดลอม ซงตองจดทารายงานกาวเคราะห ผลกระทบสงแวดลอมเสนอขอความเหนชอบตาม มาตรา47 มาตรา48 และมาตรา49 ในการประกาศตามวรรคหนง ใหกาหนดหลกเกณฑวธการ ระเบยบปฏบตแนวทางการจดทารายงาน การวเคราะหผลกระทบสงแวดลอม ตลอดจน

5 | ห น า

เอกสารทเกยวของ ซงตองเสนอพรอมกบรายงานการวเคราะหผลกระทบ สงแวดลอมสาหรบโครงการหรอกจกรรมแตละประเภทแตละขนาดดวยในกรณทโครงการหรอกจกรรมประเภท หรอขนาดใด หรอทจะจดตงข นในพฃนททจดทารายงานการ วเคราะหผลกระทบสงแวดลอมไวแลว และเปนมาตรฐานทสามารถใชกบโครงการหรอกจการประเภทหรอขนาดเดยวกนหรอในพ นทลกษณะเดยวกนไดรฐมนตรโดยความเหนชอบของคณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาตอาจประกาศในราช กจจานเบกษา กาหนดใหโครงการหรอกจการในทานองเดยวกนไดรบการยกเวนไมตองทารายงานการวเคราะห ผลกระทบสงแวดลอมกไดแตท งน โครงการหรอกจการน นจะตองแสดงความยนยมปฏบตตามมาตรการตางๆ ทกาหนด ไวในการวเคราะหผลกระทบสงแวดลอมสาหรบโครงการหรอกจการน นตามหลกเกณฑและวธการทรฐมนตรกาหนด มาตรา 55 ใหรฐมนตรโดยคาแนะนาของคณะกรรมการควบคมมลพษ และโดยความเหนชอบของ คณะกรรมการสงแวดลอมแหงชาตมอานาจประกาศในราชกจจานเบกษากาหนดมาตรฐานควบคมมลพษจาก แหลงกาเนดสาหรบควบคมมลพษจากแหลงกาเนดสสงแวดลอมเพอรกษาคณภาพสงแวดลอมใหไดมาตรฐานคณภาพสงแวดลอม มาตรา 68 ใหรฐมนตรโดยคาแนะนาของคณะกรรมการควบคมมลพษมอานาจประกาศในราชกจจา นเบกษากาหนดประเภทของแหลงกาเนดมลพษทจะตองถกควบคมการปลอยมลพษออกสบรรยากาศไมเกนมาตรฐาน ควบคมมลพษจากแหลงกาเนดตามมาตรา 55 หรอมาตรฐานทสวนราชการใดกาหนดโดยอาศยอานาจตามกฎหมายอน และมาตรฐานน นยงมผลใชบงคบตามมาตรา 56 หรอมาตรฐานทผวาราชการจงหวดกาหนดเปนพเศษสาหรบเขต ควบคมมลพษตามมาตรา 58 เจาของหรอผครอบครองแหลงกาเนดมลพษทางเสยงเกนกวาระดบมาตรฐานควบคมมลพษจาก แหลงกาเนดทกาหนดตามมาตรา 55 หรอมาตรฐานทสวนราชการใดกาหนดโดยอาศยอานาจตามกฎหมายอนและ มาตรฐานน นยงมผลใชบงคบตามมาตรา 56 หรอมาตรฐานทผวาราชการจงหวดกาหนดเปนพเศษสาหรบเขตควบคม มลพษตามมาตรา 58 มหนาทตองตดต ง หรอ จดใหมระบบควบคม กาจด ลด หรอขจดมลพษ มาตรา 92 เจาของหรอผครอบครองแหลงกาเนดมลพษตามมาตรา 68 ผใดละเวนไมใชอปกรณและ เครองมอของตนทมอยสาหรบการควบคมเสยง จะตองเสยคาปรบรายวนในอตรา 4 เทาของจานวนเงนคาใชจาย ประจาวนสาหรบการเปดเดนเครองทางานของอปกรณเครองมอของตนตลอดเวลาทดาเนนการเชนวาน น กฎหมายทเกยวของ (ทมา : กฎหมายเกยวกบมลพษทางเสยงและการสนสะเทอน กรมควบคมมลพษ , สบคนออนไลน )

6 | ห น า

แนวทางการจดการมลพษทางเสยง

มลพษทางเสยงมอนตรายตอสขภาพและระบบการไดยนดงน

1). อนตรายตอระบบการไดยน การไดฟงเสยงทดงเปนเวลานานๆ สงผลทาลายเซลลประสาทของห และเกด

ผลเสยตอการไดยนดงน

- หตงหรอหอ อชวคราว คออาการทเกดข น เนองจากเสยงทดงน นยงไมดงมากและนานพอทจะทาลายเซลลประสาทของหไดอยางงายดาย

- หตงหรอหหนวกอยางถาวรคอ อาการทเกดข นเนองจากไดฟงเสยงทดงมากเกนไปจนทาลายเซลลประสาทหไปอยางถาวรและไมสามารถกลบมาไดยนเหมอนเดม - หตงหรอหอ อแบบเฉยบพลน คอ อาการหหนวกอยางเฉยบพลนซงเกดจากการไดรบฟงเสยงทดงเกนไปจนทาใหแกวหฉกขาด เชน เสยงระเบด เสยงประทด 2). อนตรายตอสขภาพทวไปและจตใจ เชน เสยงทดงเกนไปจะรบกวนการนอนหลบและการพกผอน สงผลทาใหหงดหงด มความเครยด อกท งยงรบกวนการทางานทาใหงานมประสทธภาพดอยลง และเสยงดงมากๆ ยงทาใหความดนสง เกดโรคหวใจ ชพจรเตนผดปกต เกดอาการเกรงของกลามเน อ และอาจทาใหเกดแผลในกระเพาะอาหารได

4). หลกเลยงการอยในแหลงทเสยงดงเปนเวลานานๆ แตหากถาจาเปนตองอยหรอตองทางานทเกยวของกบเสยงดงมากๆ ควรใชอปกรณปองกนห เชนทครอบห ทอดห เพอลดอนตรายจากความดงของเสยง

5). ปลกตนไม เพอเปนกาแพงปองกนเสยงจากภายนอกเขามาสอาคาร

แนวทางการปองกนและแกไขปญหามลพษทางเสยง มดงน

1). กาหนดและบงคบใชมาตรฐานระดบความดงในสถานทตางๆไมใหเกนคามาตรฐาน เพอลดอนตรายของเสยงทอาจทาใหเกดอนตรายตอสขภาพและการไดยน

2). ควบคมแหลงกาเนดเสยง เชน ควบคมเสยงทเกดจากยานพาหนะ โดยผใชรถทกคนตองตรวจสอบสภาพเครองยนตของตนใหอยในสภาพทด ไมดดแปลงทอไอเสยใหเกดเสยงดงรบกวนผอน โรงภาพยนตรและสถานบนเทงไมควรเปดเสยงเครองเสยงทดงเกนคามาตรฐาน รวมท งโรงงานอตสาหกรรมควรเลอกใชเครองจกรหรอเครองมอตางๆทเกดเสยงดงรบกวนนอยทสด

3). สารวจและตรวจสอบตามแหลงกาเนดเสยงตางๆเปนประจา เพอเฝาระวงและควบคมไมใหเกดมลพษทางเสยง

7 | ห น า

ตวอยางกจกรรมและเวลาทไมควรท ากจกรรมทกอใหเกดมลพษทางเสยง

–

ทมา : คมอประชาชนเรองมลพษทางเสยง โดยสานกจดการคณภาพอากาศและเสยง กรมควบคมมลพษ กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

การควบคมสตวพาหะน าโรค

การเกดโรคหรอความเจบปวยของคนนน มองคประกอบหรอสาเหตของการเกด 3 ประการ คอแหลงของโรค วธการแพรกระจายของโรคและตวการทท าใหเกดโรค ซงรวมไปถงพาหะทน าเชอโรคเขาสรางกายคนดวย แมลงและสตวบางประเภทเปนสตวน าโรคมาสคน ท าใหเกดการเจบปวยและสรางปญหาทางสาธารณสข การควบคมแมลงและสตวพาหะน าโรค เพอปองกนปญหาดงกลาวจงมความจ าเปนเพราะเปนการชวยลดอตราการปวยไขของคนใหนอยลงได

นยามความหมาย

แมลง หมายถง สตวทไมมกระดกสนหลง รางกายแบงออกเปน 3 สวนคอ สวนหว สวนอก และสวนทอง ม 6 ขา อาจมปกหรอไมมปกกได

พาหะน าโรค หมายถง สงทเปนตวน าพาเอาเชอโรคจากสงมชวตหนงสอกสงมชวตหนง ซงท าใหเกดโรคขน

Host หมายถง ทอยอาศยของพาหะน าโรคโดยทอาจกอหรอไมกอโรคในสงมชวตทอาศยอย

ความส าคญของแมลงและสตวพาหะน าโรค

1.เปนสาเหตทท าใหเกดโรคในมนษย แมลงเปนตวน าพาเชอโรคจากมนษยหรอสตวทมเชอโรคมายงมนษยหรอสตวปกตอนๆ เชอโรคทน ามาอาจเปนเชอ แบคทเรย

2.เปนสาเหตทท าใหเกดความเดอดรอนร าคาญ สาเหตทท าใหมนษยและสตวเกดความเดอดรอนร าคาญไดแก การทพาหะน าโรคมากดท าใหเกดแผลอกเสบหรอมอาการแพตาง ๆ เชน ยงหรอตวเรอดกดกนเลอดท าใหเกดผนคนหรอนอนไมหลบดวยความร าคาญ

3.เปนสาเหตใหเกดการสญเสยทางเศรษฐกจ เนองจากแมลงสตวน าโรคบางประเภท จะกดกนหรอท าลายอาหาร อาคาร วสดตาง ๆ เชน ปลวกทกดกนเนอไมหรอกระดาษ หนทกดกนท าลาย อาหารและผลตผลทางการเกษตรหรอเครองมอเครองใชตาง ๆ ท าใหผลผลตหรอเครองใชเสยหาย ตองจดซอหรอซอมแซมใหม กอใหเกดการสญเสยเงนเพอใชจายดงกลาว และอาจท าใหเกดอนตรายหรอโรคตาง ๆ ขนดวย

โรคทเกดจากแมลงและสตวพาหะน าโรค

1.แมลงและสตวพาหะน าโรค ทกอใหเกดโรคโดยตรง มลกษณะตางๆไดแก 1.1 ท าใหเกดความร าคาญและเสยเลอด จากการด ารงชวตของแมลงและสตวน าโรคเชน แมลงวนท

กอกวนการท างานท าใหคณภาพของการปฏบตงานลดลง ยงทดดกนเลอดคนท าใหเกดความร าคาญ และนอนไมหลบ ซงกอใหเกดความเครยด หงดหงดได

1.2 ท าใหเกดอนตรายตออวยวะหรอประสาท แมลงบางชนดชอบบนเขาตาหรอปลอยสารพษไวบนผวหนง ท าใหมอาการปวดแสบปวดรอน หรออาคารคนตามผวหนง เชน หดท าใหคนตามงามนวมอหรอนวเทา แมลงวนสเปนท าใหผวหนงระคายเคอง เปนตน

1.3 ท าใหเกดโรคหรอการอกเสบของผวหนง แมลงบางประเภทเมอกดตอยรางกายจะปลอยสารพษเขาไปในเนอท าใหเจบปวด บวม หรอมอาการคนในบรเวณทถกกด เชน หดทฝงตามงามนวมอนวเทาท าใหคน ผงตอยท าใหปวดบวม เปนตน

1.4 ท าใหเกดอาการแพ แมลงบางประเภทเมอสมผสกบรางกายจะท าใหเกดการจามไอ หรอเปนผนคนตามตว

1.5 ท าใหเกดแผลเรอรง ตวออนของแมลงบางชนดท าใหเปนแผลเรอรงได เชน ตวออนของแมลงวนบางชนด

2. แมลงและสตวพาหะน าโรค เปนตวน าโรคสรางกายโดยเชอโรคตดกบรางกายของแมลง และแพรกระจายสรางกายของคนกลายเปนโรคตดตอตาง ๆ เชน โรคไขจบสน โรคเทาชาง โรคไขเลอดออก โรคเกยวกบทางเดนอาหาร เปนตน

กลาวโดยสรปโรคทเกดจากแมลงและสตวน าโรคมมากมาย ไดแก 1. อหวาตกโรค 2. 2. โรคบด 3. โรคเทาชาง 4. โรคไขจบสน 5. กาฬโรค 6. ไขไทฟอยด 7. โรคฉหน (เลปโตสไปโรซส) 8. โรคผวหนงหรออาการคน

ดงนน การก าจดและควบคมแมลงและสตวน าโรคจงเปนวธการปองกนโรคไมใหเกดกบรางกายได

แมลงและสตวพาหะน าโรคทท าใหเกดโรคและการควบคมปองกน

แมลงวน (Flies)

เปนพาหะน าโรคมาสคน เปนสตวทมสองตาเปนประเภทตาผสม ตงอยหนาสดของสวนหว สามารถมองเหนสงตาง ๆ ไดรอบตว มปกสองปกบางใส ปากยดหดได ขามสน าตาลปนด าม 3 ค ล าตวสเทายาวประมาณ 6 – 7 มลลเมตร มขนเลกๆขนอยทวไป ล าตวมทงหมดหกปลอง ตวผมขนาดใหญกวาตวเมย แมลงวนชอบกนอาหารบนสงทเนาเปอย อาหารสดคาว เศษอาหาร รวมทงมลสตวหรอคนซงอาจมเชอโรคตาง ๆ แมลงวนทแพรโรคสคนในประเทศไทยม 4 ชนด คอ แมลงวนบาน แมลงวนหวเขยว แมลงวนลายเสอ และแมลงวนดดเลอด

วงจรชวตของแมลงวน

การเจรญเตบโตของแมลงวนเรมจากการทแมลงวนตวเมยเรมวางไขเมอมนมอายไดประมาณ 4 – 20 วน (นบตงแตวนทมนเปนตวเตมวย) โดยจะวางไขบนอนทรยวตถทชน อบอน เชน มลสตว อจจาระคน เศษอาหารหรอกองขยะ และซากสตว ซงจะวางไขแมลงวนจะออกไขครงละประมาณ 75 – 150 ฟอง โดยเฉลยตลอดชวตของมนจะออกไขได 5 – 6 ครง มชวงหางของการออกไขแตละครงประมาณ 3 – 4 วนวงจรของแมลงวนแบงออกได 4 ระยะ คอ

1. ระยะเปนไข ไขแมลงวนมสขาวนวล รปรางยาวรประมาณ 1 มลลเมตร ในหนารอนไขจะฟกตวกลายเปนหนอนในเวลา 8 – 24 ชวโมง

2. ระยะตวออน หรอตวหนอน มรปรางยาวรประมาณ 10 – 12 มลลเมตร ตวออนจะมการลอกคราบ 3 ครงกอนจะเปนดกแด

3. ระยะตวโมงหรอดกแด ล าตวจะหดสนกวาตวหนอน สน าตาล มเกราะหมไมกนอาหาร ไมเคลอนไหว มกพบตามขอบสวนทแหงของวตถทมนอาศยอย

4. ระยะตวเตมวย เปนแมลงวนทออกจากตวโมง เรมไตไปมาประมาณ 1 – 15 ชวโมงจนปกของมนคลออก ตวแหงและแขงแลวจงเรมผสมพนธ

วงจรชวตแมลงวน

การควบคมและปองกนแมลงวน

แมลงวนเปนพาหะน าโรครายแรงหลายชนดมาสมนษย และน าสงสกปรกมาปนเปอนอาหารโดยขาของมน จงมความจ าเปนทจะตองมการควบคมและปองกนการแพรกระจายของแมลงวน ซงมหลกการดงตอไปน

- การมระบบก าจดสงปฏกลทด เชน หลมเกบกกสงปฏกลตองปดมดชดทอระบายน า ควรมตระแกรงครอบ เพอไมใหแมลงวนสามารถเขาไปได

- การก าจดขยะมลฝอยและสงปฏกลภายในอาคารใหสะอาด เชน ถงขยะภายในหองครวควรมฝาปดใหมดชดไมรวซม

- การบ ารงรกษาความสะอาดในสถานทตาง ๆ เชน การดแลรกษาความสะอาด ไมมเศษอาหารทเปนตวน าใหมแมลงวน

- การใชกลวธทางกายภาพ เชน ประตหนาตาง ตองมตระแกรงหรอมงลวดไวเพอไมใหแมลงวนเขาบาน ท าลายโดยใชกาวดกแมลงวนตวแก หรอในหองครวตองมตหรอฝาชครอบอาหารเพอปองกนแมลงวน เปนตน

วธการก าจดแมลงวน

- ใชกบดกหรอกรงดกแมลงวน วธใชคอ น ากรงดกแมลงวนไปตงในททมแมลงวนชกชม น าเหยอเชน เศษอาหารใสถาด เพอลอแมลงวนมาตอมโดยปกตแมลงวนจะบนขนเพอหาแสงสวาง จงเปนการบนเขาไปใสสวนกรงดก ไมสามารถบนลงมาได การวางกรงดกใหใชตอนกลางวนเพราะเปนชวงเวลาหากนของแมลงวน

- ใชกาวจบแมลงวนซงเปนแถบกวางประมาณ 1 นวดงใหยาวประมาณ 1 เมตรน าไปแขวนตามหนาตางหรอเพดานทมแมลงวนบนผาน เมอแมลงวนเกาะตดจ านวนมากกฉกสวนนนทงแลวดงแถบกาวใหมมาแขวน

- ใชไมตแมลงวน คอยไลตแมลงวนซงเปนวธทเหมาะกบบรเวณทมแมลงวนไมมาก และไมเกดอนตรายใด ๆ ถาตแมลงวนตวเมยตาย 1 ตว เปนการยบยงไมใหแมลงวนเกดอยางต า 300 ตว หรออาจถง 750 ตว

- ใชเชอกแขวนหอยจากเพดาน เพอใหแมลงวนมาเกาะแลวใชถงพลาสตกครอบจบแมลงวน อาจใชกาวจบไปทาทเชอกชวยจบแมลงวน

แมลงสาบ ( Cockroaches)

แมลงสาบจดอยใน Class Insecta , Oder Blattaria, Family Blattidae ขนาดแตกตางขนกบชนดของมน ยาวตงแต 10-50 มลลเมตร แมลงสาบทพบและเปนพาหะน าโรคม 4 ชนด ไดแก แมลงสาบเอเชยหรอแมลงสาบตะวนออก แมลงสาบอเมรกน แมลงสาบเยอรมน และแมลงสาบลายน าตาล

แมลงสาบชอบอาศยตามชองแคบๆ หรอรอยแตกตางๆ มนออกหากนตอนกลางคนกนอาหารทกชนด เชน เมลดพช ขนมอบกรอบ แปง กาว สงปฏกล ซากสตว เสมหะ เปนตน ระหวางการกนอาหารแมลงสาบจะส ารอกเอาของเหลวสน าตาลออกมาปนเปอนอาหาร

แมลงสาบมปากแบบกดเคยวมนสยชอบกดท าลายสงของเครองใชภายในบาน มกลนเหมนเฉพาะตวซงขบออกมาจากตอมกลน ลกษณะเหลวคลายน ามน กอใหเกดความร าคาญและจากการทแมลงสาบกนอาหารไดทกชนด ซงรวมถงของเสยตางๆ จงท าใหแมลงสาบเปนพาหะน าโรคตางๆ โดยเฉพาะโรคเกยวกบระบบทางเดนอาหาร อาจน าเชอจลนทรย ไขพยาธหรอสารเคม มาปนเปอนกบอาหารหรอภาชนะทใชบรรจอาหารและแพรมาสคน นอกจากนการกดแทะวสด สงของเครองใชตางๆ ท าใหเกดการช ารดเสยหายไมสามารถน ามาใชประโยชนได

วงจรชวตของแมลงสาบ

วงจรชวตของแมลงสาบม 3 ระยะ 1. ระยะเปนไข เมอตวเมยโตเตมวย และมการผสมพนธจะวางไข แมลงสาบออกไขตดกนหลาย

ใบ ไขแมลงสาบจะอยในแคปซลสน าตาล ซงมปรมาณไขประมาณ 30 ฟองตอหนงแคบซล ไขแมลงสาบจะพบในทอบอน

2. ระยะเปนตวออน ไขแมลงสาบจะฟกเปนตวออนในเวลา 1 เดอน ซงมรปราง เหมอนตวแกเตมวยแตไมมปก ตวออนจะลอกคราบหลายครงจนมอายประมาณ 1 – 3 เดอน จงจะออกจากไข

3. ระยะเปนตวเตมวย หลงจากตวออนลอกคราบประมาณ 3 เดอนจะกลายเปนตวเตมวย ซงมอายไดประมาณ 9 – 15 เดอน

วงจรชวตแมลงสาบ

การควบคมและปองกนแมลงสาบ

แมลงสาบกเปนพาหะน าโรคเชนเดยวกบแมลงวนและยงท าใหเกดการปนเปอนสงสกปรกสอาหารทมนษยตองการใชบรโภค รวมถงท าความเสยหายใหแก เครองใช เสอผา ขาวของตาง ๆ เปนตน จงมความจ าเปนอยางยงทจะตองด าเนนการควบคมและปองกนแมลงสาบ ซงมวธดงตอไปน

- การปองกนไมใหแมลงสาบเขาสตวอาคาร เชน ใชตะแกรงหรอตดมงลวดตามประตหนาตาง ชองลม หรอชองวางตาง ๆ ถามรอยแตกทเขาสอาคารใหใชปนพลาสเตอรอดเพอไมใหแมลงสาบเขามาภายในได

- รกษาความสะอาดและความเปนระเบยบเรยบรอยดวยการเกบรกษาสงของตาง ๆ ภายในอาคารใหเรยบรอย เพอไมใหเปนทหลบซอนของแมลงสาบและเปนการตรวจตราไมใหแมลงสาบเขามาอาคารดวย นอกจากนควรหมนท าความสะอาดหองน า หองสวม ซกเสอผาบอยครงอยาหมกหมมไวจนเปนคราบเพราะเปนอาหารของแมลงสาบเชนกน

- เกบรวบรวมและก าจดขยะมลฝอยใหถกสขลกษณะใชถงขยะทมฝาปดมดชดไมรวซมและน าไปก าจดอยางถกวธเพอไมใหเปนแหลงอาหารของแมลงสาบ เกบอาหารจ าพวกแปงและน าตาลทมฝาปดมดชด มตเกบอาหารและใสในภาชนะทมดชด อยาใหมเศษอาหารตกหลนเปนอาหารของแมลงสาบได

วธการก าจดแมลงสาบ

- การใชกบดกแมลงสาบ ทมวางขายทวไปหรออาจท าขนเองจากขวดแมโขงสะอาดมาวางเรยงท ามมประมาณ 45 องศาหรอชนกวานน ใสอาหารในขวด เชน ขาวสาร ขนมกรอบ หรออาหารทมแปง เปนเหยอ น าไปวางไวในตกบขาวใตต ใตเตยง หรอบรเวณทมแมลงสาบรบกวน เมอแมลงสาบลงไปกนเหยอจะขนไมไดเพราะขางขวดลนและเมอไดแมลงสาบจ านวนมากพอจงน าน าหรอน ารอนกรอกปดขวดทงไวไมชาแมลงสาบกตาย

- ตบตใหตาย เปนวธทใชก าจดเมอพบตวแมลงสาบ ซงจะชวยลดการขยายพนธ ของแมลงสาบอเมรกนได 700 ตว และแมลงสาบเยอรมนไดถง 1,500 ตว ถาเปนแมลงสาบตวเมย

- ท าลายแคบซลของไขแมลงสาบ ซงตดตามฝาผนง เพดาน ปกสมดหรอปกหนงสอ ทมสน าตาลคลายเมลดถวด า ใหน าไปเผาไฟทงจะลดแมลงสาบได 14 ตวตอ 1 แคบซล

- ใชบอแรกช (น าประสานทอง) 3 สวน ผสมกบแปงขาวจาว (หรอแปงมน) 1 สวน บดใหเขากน น าไปโรยตามรอง รอยแตกหรอแหลงทอาศยของแมลงสาบ

หน

หนเปนสตวทเลยงลกดวยนม อยใน Oder Rodentia มวงจรชวต 3-4 เดอน มฟนแหลม 2 ค ซงฟนของหนจะมการงอกอยตลอดเวลา หนมการแพรพนธอยางรวดเรว ซงอายประมาณ 3-4 เดอนกสามารถแพรพนธได หนเปนสตวแทะทชอบออกหากนในเวลากลางคน ซงหนทมความส าคญตอสขภาพอนามยของมนษยม 3 ชนด คอ หนนอเวย หนหลงคา และหนหรง ซงหนเปนสตวทน าโรคมาสมนษย เชน กาฬโรค มรนไทฟส Salmonellosis น าเชอโรค Leptospirosis ไขหนกด ( rat-bite fever ) นอกจากนยงปลอยของเสย ท าใหเปนแหลงของพยาธดวย เปนตน

หนจดเปนตวแพรเชอโรคใหคน ซงรวมไปถงหมดและเหบบนตวหนทเปนพาหะน าโรคมาสคนซงไดแก กาฬโรค ไขรากสาดใหญ และโรคฉหน (เลปโตสไปโรซส)

1. กาฬโรค เปนโรคทเกดจากเชอแบคทเรยชอพาสเทอเรลลาเพสทส ทมหมดหนเปนพาหะมาตดตอกบคน ท าใหเปนกาฬโรคของตอมน าเหลอง (บวโบนค) หรอกาฬโรคของเลอด(นวโมนค) ผปวยเปนกาฬโรคจะมไขสง หนาวสน เปนไขตวรอนจดปวดเมอย เพอคลง และมอาการแตกตางตามชนดของโรค คอ

- กาฬโรคของตอมน าเหลอง เปนชนดทพบมากทสด ผปวยจะมอาการไขสง หนาวสน ปวดศรษะ ปวดเมอยตามรางกาย ตอมน าเหลองตามบรเวณตาง ๆ เชน ขาหนบรกแร ขากรรไกรจะบวมโตเทาเมลดถวถงไขเปด และมอาการปวด อกเสบเปนหนองในระยะสดทายตอมน าเหลองจะเปนหนอง มนศรษะจนถงเพอคลงไมไดสต และตายในทสด นอกจากการถกหมดหนกดแลว กาฬโรคสามารถแพรกระจายในอากาศดวยการไอ หรอจาม และจากเสมหะของผปวย

- กาฬโรคของเลอด เปนอาการปวยหลงจากเปนกาฬโรคตอมน าเหลอง แตเชอลกลามในกระแสเลอด ท าใหมอาการโลหตเปนพษ มเลอดออกทเยอบออน เชน ปาก ตา และเกดจ า เลอดตามตวเปนสด า ผปวยจะตายภายใน 1 – 3 วน

2. ไขรากสาดใหญ หรอไทฟส เกดจากการทหมดไปกดหนซงเปนโรค หมดจะไดรบเชอและถาหมดหนไปกดคนมกจะถายอจจาระทมเชอโรคออกมา เมอหมดถกขยเชอโรคในตวหมดจะเขาสรางกายผทถกหมดกดไดโดยเขาทางรอยแผลทเกดจากการเกาหรอในบางครงอาจหายใจเอาขหมดแหงทมเชอโรคเขารางกาย ผปวยเปนโรคไขรากสาดใหญ จะมอาการของไขหวดใหญ คอ มไข ปวดศรษะหนาวสน ออนเพลย คลนไส ปวดเมอยตามรางกาย และมผนขนตามรางกาย

3. โรคฉหนหรอเลปโตสไปโรซส เกดจากเชอแบคทเรยชอเลปโตสไปราทอยในปสสาวะหน เชอโรคนพบมากในบรเวณน าทวมขง อาจปนเปอนในน าหรออาหารดวยผปวยจะมอาการไขเฉยบพลน ปวดศรษะ หนาวสน ซม ออนเพลย ปวดกลามเนอรนแรง โดยเฉพาะกลามเนอนอง ตาแดง อกเสบ คลนไส อาเจยน ทองเสยหรอทองผกโลหตจางอาจมจดเลอดออกตามผวหนงหรอเยอบ

วงจรชวตหน

หนสามารถมลกไดเมออายประมาณ 3 – 5 เดอน ใชเวลาตงทองเพยง 21-29 วน ซงอยกบประเภทของหน หลงจากคลอดตวออนหนสามารถผสมพนธไดไหมอกครง ภายใน 48 ชวโมงสามารถออกลกไดปละ 10 – 12 ครอกแตละครอกมจ านวนภายใน 48 ชวโมงสามารถออกลกไดปละ 10 – 12 ครอกแตละครอกมจ านวน 7 – 8 ตว จงนบไดวาหนสามารถขยายพนธไดรวดเรวและมปรมาณมากแตจ านวนหน ไมไดเพมมากเหมอนจ านวนทเกดเพราะลกหนอาจถกแมหนกน หรอตายกอนหยานม ลกหนทเกดใหมจะมตวสแดง ตาปดสนทหางสนกวาล าตวเมออายได 2 วน จะมรอยสด าทหว ภายใน 5 วน จะเปลยนสอกเกอบทงตวภายใน 8 วนมขนขนคลมทงตว อาย 10 วนอวยวะเพศเมยมเตานมเหนชดเจน 12 วนเรมไดยนเสยง 10 – 16 วนตาเรมเปดและเดนไปมาภายในรงได อาย15 – 18 วน เรมกนอาหารแขงได อาย17 – 23 วนเรมเดนส ารวจรอบ ๆ รง และแยกจากแมเมออาย 3 – 5 สปดาห

วงจรชวตหน

การควบคมและปองกนหน

จากโรคทมหนหรอหมดหนเปนพาหะมาสคน โดยธรรมชาตของหนทตองกดแทะสงของตาง ๆ เพราะฟนจะงอกอยตลอดเวลา ท าใหสงของเครองใชตาง ๆ เสยหายจากการทถกหนกดแทะ การควบคมและปองกนหนจงมความจ าเปนเพอขจดหรอปองกนความสญเสยตาง ๆ ดงกลาว โดยมแนวปฏบต ดงน

- ควรปดหรออดทางเขาออกของหนดวยตาขายลวด สงกะส แผนโลหะ หรอปน เพอปองกนไมใหหนกดแทะได

- เกบและก าจดขยะมลฝอยใหถกหลกสขาภบาล เพราะขยะเปยกเปนแหลงอาหารสวนขยะแหงเปนทพกอาศยของหน จงตองหมนท าความสะอาดไมใหมเศษอาหารหรอกลนอาหารตกคาง ทเกบขยะตองมฝาปดมดชด ทอน าทงไมควรมเศษอาหารคางทง

- เกบอาหารแหงใหถกตองเหมาะสม โดยวางไวในทยกพน ขาโตะสงจากพนอยางนอย 12 – 18 นว ไมควรวางชดขางฝาหรอวางซอนๆ จนถงเพดาน เพราะหนชอบวงตามแนวขางฝา บรเวณพนดานทตดขางฝาควรทาสขาวเปนแนวยาวตลอดฝาผนงทงหองโดยมความกวาง 6 นว เพอประโยชนในการตรวจรองรอยของหนและท าความสะอาดไดสะดวกการเกบอาหารแหงทถกตองมดชดจะชวยลดปรมาณแหลงอาหารและทอยอาศยของหนไดมาก

วธการก าจดหน

- การใชกบดก เพอดกหนไปก าจด โดยวางกบดกตามทางทหนชอบวงหรอบรเวณทอาศยของหน แตควรระมดระวงการใชกบดกใหถกวธ และหลกเลยงการใชมอจบกบดกเพราะหนมจมกไวตอการสมผสกลน และไมยอมกนเหยอถามกลนแปลกปลอมกบดกทใชแลวตองท าลายกลนหนโดยใชน ารอนลวกหรอ รมควน เพราะถามกลนตกคางหนตวอนจะไมเขากบดก

มด

เปนสตวในวงศ Formicidae อนดบ Hymenoptera มจ านวนชนดมากกวา 12,000 ชนด โดยพบมากในเขตรอนของโลก มดมการสรางรงเปนอาณาจกรขนาดใหญ บางรงมจ านวนประชากรมากถงลานตว มการแบงวรรณะกนท าหนาทคอ วรรณะมดงาน เปนมดเพศเมยเปนหมน ท าหนาทหาอาหาร สรางและซอมแซมรง ปกปองรงจากศตร ดแลตวออน และงานอนๆ ทวไป เปนวรรณะทพบไดมากทสด วรรณะสบพนธ เปนมดเพศผ และราชน เพศเมย มหนาทสบพนธ เนองจากมดเปนสตวในวงศFormicidae จงสามารถผลตกรดมดหรอกรดฟอรมกไดเปนลกษะเฉพาะของสตวในวงศน สามารถแบงออกเปน 3 สวนส าคญๆคอ

1. สวนหว เปนสวนทมรปรางแตกตางกนในแตละสายพนธ ไมวาจะเปนทรงกลม ทรงเหลยม ฯลฯ โดยตรงสวนหวน กจะมอวยวะส าคญๆไมวาจะเปน หนวดไวใชตดตอสอสารกบเพอนๆของมนและรบความรสก ตาเปนรปวงร ใชในการมองเหน (แตผมเคยไดยนมาวา มดไมสามารถมองเหนแสงสแดงไดนะ) และปากทแขงแรงขนาดใหญ ไวหาอาหารและปองกนตว

2. สวนอก เปนรปทรงกระบอกเปนทตงของสวนขาและปก โดยในมดราชนและมดเพศผ จะมอกทคอนขางใหญกวาปกต หรอในมดบางชนดจะมสวนอกทมหนามไวปองกนตว เชนมดหนามกระทงด าเปนตน

3. สวนทอง เปนสวนทายสดของมด สวนมากเปนรปรางทรงกลม โดยมดงานสวนใหญจะมเหลกในทสวนน ไวเพอปองกนตวจาผบกรก

วรรณะของมดประกอบดวย

1. มดงาน (WORKER) เปนมดเพศเมย เปนหมน แบงเปน 2 กลม ตามขนาด ขนาดใหญจะท าหนาทเปนมดทหารตอสปองกนรง ขนาดเลก จะท าหนาทเปนมดงานหาอาหารเลยงพลรง กอสรางรง มดงานมอายยนยาวประมาณ 4 - 7 ป สงคมของมดกลมๆ หนงจะมอายนานกวามนษย

2. มดตวผ (MALE) เปนมดมปก มขนาดใหญ มกลามเนอปกทบรเวณอกใหญ จะท าหนาทสบพนธเทานน หลงจากผสมพนธแลวจะตายภายใน 1 - 2 วน สวนใหญจะถกฆาหรอทงใหอดอาหารตาย เพราะไมมประโยชนในรงอกตอไปภายหลงผสมพนธแลว

3. มดตวเมย (QUEEN) มขนาดใหญทสดในรง มปก มหนาทออกไขเพมประชากรมดเพยงอยางเดยว ตวออนของมดจะคลายหนอน ไมมขา ตวเลก ซจะพฒนา เปนมดงาน นางพญามดจะมชวตอยไดนาน 1 -2 ป จนถง 12 - 15 ป ในรงมดรงหนงจะมมนางพญามดไดมากกวา 1 ตว การด ารงชวตของมด มดกนอาหารเกอบทกชนด เชน หวาน ไขมน พชผก และเนอสตวทกชนด มดบางชนดมวฒนาการสง สามารถดดน าหวานจากตอมน าหวานขอวพชแลวสะสมน าหวานไวเปนของมน

วงจรชวตของมด

มมดมากมายหลายชนดทมความสมพนธเกยวของกบมนษย ในแงทเปนโทษ มดจะเขามามสวนแบง ในอาหารและทอยอาศย ท าใหตองเสยเงนเปนจ านวนมากทกปในการปองกนก าจด นอกจากนน ยงท า อนตรายกบมนษยไดโดยตรงโดยการกด หรอตอย พรอมทงปลอยสารพษลงไปในรอยแผลทกดหรอตอยนน ท าใหรสกเจบปวด มดเกอบทกชนดใชปากกด แตบางชนดกตอยดวยเหลกในทอยปลายทอง และมบางชนด ทท าอนตรายมนษยไดทงกดและตอยท าใหบรเวณนนมอาการคน ปวดบวม หรอปวดแสบปวดรอน ซง อาการจะมากหรอนอยขนอยกบอาการแพของแตละคน อาย และต าแหนงของรางกายทถกกดตอย ตวอยางเชน มดคนไฟ (Solenopsis spp.) ทเรมท าอนตรายเหยอดวยการกด และพบวาการกดจะกระตน ใหเหลกในเรมท างานและตอยศตรพรอมกบปลอยสารพษจากเหลกในใสเหยอหลงจากการกดนน มด สามารถตอยดวยเหลกในอนเดมไดหลายครง ซงจะตางจากผงทตอยไดเพยงครงเดยวและจะทงเหลกในไว ในบรเวณทถกตอย

การควบคมและปองกนมด

- ท าความสะอาดพนทอยเปนประจ า เชน ปดปากภาชนะอาหารและเกบไมใหมดเขาถงอาหารทมลกษณะเหนยวๆ หวานๆ มน และอาหารทเปนเนอสตวได

- ลางจานทนททใช เชดตกบขาว และเคานเตอรในครวดวยน าสมสายช น าสมสายชไมเพยงแตจะท าใหสะอาดแตปราศจากเชอ แตมนยงไลมดไดดวย

- น าขยะไปทง และปดฝาถงขยะในครวใหแนน - ควรปดหรออดทางเขาออกของมด เชน ชองวางระหวางไม รอยแตกในปนซเมนต ชองระบายอากาศ

ผนง รอยแตกบนพน และอนๆ ดวย ผงส าหรบอดร กาว หรอปนปลาสเตอรกได ส าหรบวธอดทางเขาชวคราวกมทงใชปโตรเลยมเจล หรอกาวดนน ามน

วธการก าจดมด

- ใชน ายาสารละลายฉดบรเวณทเจอมด น ายาสารละลายฉดนนทงฆามดและก าจดสารเคมทมดปลอยออกมา ซงกนไมใหมดตวอนตามทางมา สามารถท าไดโดยการเทน ายาลางจานหนงชอนชาลงไปในขวดสเปรยแลวเทน าตาม เตมน ามนมนต เปลอกผลไมรสเปรยว หรอน ามนเปลอกซตรสเพอท าใหสเปรยนมประสทธภาพมากขน

- สรางเขตปองกนขนมา โดยใช ผงถาน ชอลคขดกนมด ขมน อบเชย น ามนซตรส วาสลน (เหมาะกบการใชทประตและหนาตาง) แปงเดก น าสมสายชใสและน าเปลา ทาหรอโรยกดขวางบรเวณกรอบหนาตาง พน เคานเตอรหองครว และรอบๆ บรเวณทมดเขาถงได

นก นกเปนสตวพาหะชนดหนง โดยเชอโรคทพบวาสงผลกระทบตอสขภาพคนไดกพบไดจากมลของนก ในทนขอยกตวอยางถงนกพราบซงเปนนกทพบไดถวไป ซงเจาเชอโรคในมลนกพราบกคอ เชอราครปโตคอคคส นโอฟอรแมนส (Cryptococcus neoformans) ซงเปนเชอราทพบไดบอยในกลมนกพราบและนกตระกลเดยวกน นอกจากนในตวนกพราบยงมไรนก พยาธ ไวรสตบอกเสบบ เชอกอโรคเยอหมสมองอกเสบ ปอดอกเสบเฉยบพลน เชอแบคทเรยคลามยเดยทกอโรคปอดบวม ไขกาฬหลงแอน และโรคไขหวดนก โดยเชอจะมาจากฝนทกระจายขณะทนกกระพอปก เชอโรคจากขนกพราบ หรอไรฝนจากตวนกพราบ สามารถตดตอมาสคนไดจากการสมผสมลนก หรอการสดดมเอาสปอรของเชอเขาไปมาก ๆ กจะไปสะสมเตบโตในรางกาย หากเปนคนทสขภาพปกตมกพบทบรเวณปอด ท าใหเกดอาการปอดอกเสบ แตหากเปนผปวยซงมภมคมกนต า เชอราจะเตบโตและอาจกระจายไปตามกระแสเลอด แพรไปยงอวยวะอน ๆ เชน สมอง ได อนเปนสาเหตของโรคเยอหมสมองอกเสบ

หากรางกายไดรบเชอราและเชอโรคจากนกพราบนานวนเขา เชอราจะคอย ๆ เจรญเตบโตในรางกายอยางชา ๆ กอใหเกดอาการปวดศรษะเปนพก ๆ วงเวยน หนามด ปวดขมบ ปวดเบาตา ไอ มเสมหะปนเลอด มไขต า น าหนกลด โดยอาจมอาการหลอดลมอกเสบไดดวย หรอบางรายอาจถงขนอาเจยน แตในบางคนอาจไมมอาการแสดงออก อาการปวยมกจะแสดงออกเมอรางกายมภมคมกนต า เปนตน สวนมากเชอราจากนกพราบจะกอโรคอยางชา ๆ จนเราแทบไมรสกตววาตดเชอมา รตวอกทกอาจมอาการทรดหนกเพราะเชอราแพรกระจายไปยงอวยวะอน ๆ แลว ซงในเคสนกควรไดรบการรกษาตามอาการ และไดรบยาฆาเชอรา รวมทงเชอแบคทเรยตามอาการของผปวยไป

นกพราบพาหะน าโรค

การควบคมและปองกนนก

- สรางตาขายปองกนนก บรเวณโดยรอบระเบยง หรอสถานททตองการปดชองเขามาในตวอาคาร ปดชองวางระหวางเพดานกบพนระเบยงใหมดชด

- ใชเคเบลไทรหรอเขมขดรดสายไฟ มลกษณะเปนพลาสตกเสนเลกๆ รดกบระเบยงโดยทไมตองตดสวนทเหลอ ใหสายสวนทชออกมาท าหนาทเหมอนหนามแหลมต าเทานกไมใหมาเกาะ แตจะไมคมและไมเจบเมอคนสมผส แตควรตองรดถ ๆ เพอไมใหเหลอทวางจนนกบนลงมาเกาะได

- ก าจดรงนกไปทง ไมใหเหลอเศษหญาหรอเศษไมทนกน ามาท ารง สวนชองวางบรเวณตางๆ กใหน ากบดกมาวางไว เชน แผนยางแหลมไลนก หรอท าตะแกรงครอบเอาไวแทน เพอไมใหนกพราบกลบมาท ารงอก

- ความสะอาดมลนกเปนประจ า เพอไมใหเชอโรคทตดอยทพนและผนงกระจายมาถงผใชอาคารได

วธการก าจดนก

- หากมนกตดทตาขายหรอกบดกนก ใหน าไปปลอย - หากพบนกตายใหจดการน าไปทงทนท เพอปองกนอนตรายจากการตดเชอ อยาจบตองสตวปกดวย

มอเปลา กอนหยบจบซากสตวควรสวมอปกรณปองกนรางกาย เชน หนากากหรอผาปดปาก-จมก สวมถงมอยางหรอถาไมมอาจใชถงพลาสตกหนาๆ สวมมอแทน หลงการเกบซากสตวตองท าความสะอาดอปกรณทใช เชน จอบ เสยม ดวยน ายาฆาเชอโรค หรอท าลายถงมอ ผาปดปาก จมก ทงโดยการเผาหรอฝง แลวรบลางมอดวยน าและสบทนททท างานเสรจ

สารานกรม

“ความรพนฐานดานอนามยสงแวดลอม(การก าจดแมลงและสตวน าโรค)”(ออนไลน). เขาถงไดจาก http://parksanampractice.blogspot.com/2010/10/blog-post_2009.html

“การควบคมแมลงและสตวน าโรค”(ออนไลน). เขาถงไดจาก http://www.yala.ac.th/links/pitai/Link/Link%2010.htm

“การก าจดและควบคมแมลงและสตวน าโรค”(ออนไลน). เขาถงไดจาก http://www.ipecp.ac.th/ipecp/cgi-binn/watchira_cai/index2u9_1.html

“วธการก าจดมดดวยวธธรรมชาต” https://th.wikihow.com/ก าจดมดดวยวธธรรมชาต

“ชววทยาของมด”(ออนไลน). เขาถงไดจาก http://www.pro-team2010.com/index.php?lay=show&ac=article&Ntype=4

“นกพราบ เชอโรคไมธรรมดา กอเชอรา รายถงสมอง” (ออนไลน). เขาถงไดจาก

https://health.kapook.com/view196847.html

“11 วธไลนกพราบบนระเบยงและหลงคาบาน วธงาย ๆ ทไดผลจรง” (ออนไลน). เขาถงไดจาก

https://home.kapook.com/view149477.html