มงคลสตรค ำฉนท

• ผแตงพระบำทสมเดจพระมงกฏเกลำเจำอยหว

ลกษณะค ำประพนธกำพยฉบง ๑๖ และอนทรวเชยรฉนท ๑๑ แทรกคำถำบำล

จดมงหมำยในกำรแตงเพอใหตระหนกวำสรมงคลจะเกดแกผใดกเพยงผลมำจำกกำรปฏบตของตนทงสน ไมมผใดหรอสงใดจะท ำใหเกดสรมงคลแกเรำได นอกจำกตวเรำเอง

กาพยฉบง ๑๖

หนงบทม ๑๖ ค ำ ๓ วรรค วรรคละ ๖ - ๔ - ๖ ค ำตำมล ำดบ บงคบสมผสทำยวรรคแรกกบวรรคทสอง สมผสระหวำงบทสงจำกทำยวรรคแรก ไปยงทำยวรรคแรกในบทตอไป

ตวอยำง

องคพระอำนนททำนเลำ วำขำพเจำไดฟงมำแลวดงน

สมยหนงพระผม พระภำคชนสหผโลกนำถจอมธรรม

อนทรวเชยรฉนท ๑๑

นงบทม ๒ บำท บำทละ ๑๑ พยำงค แบงเปน ๒ วรรค วรรคแรก ๕ พยำงค วรรคหลง ๖ พยำงค สงสมผสแบบกำพย

• ลกษณะคร-ลห เหมอนกนทกบำท คอ คร-คร-ลห-คร-คร ลห-ลห-คร-ลห-คร-คร

ตวอยำง

สบสองฉน ำเหลำ นรอกสเทวำรวมกนและตรหำ สรมงคลำใด

เทวำมนษทว พหภพประเทศในหมนจกระวำฬได ด ำรหสนจรงกำล

ควำมเปนมำเมอ พ.ศ. ๒๔๖๖ พระบำทสมเดจพระมงกฎเกลำเจำอยหว ทรงน ำมงคลสตร มำทรงพระรำชนพนธเปนบทรอยกรองประเภทค ำฉนท โดยใชค ำประพนธ ๒ ชนด คอ กำพยฉบง ๑๖ และอนทรวเชยรฉนท ๑๑ ทรงน ำคำถำภำษำบำลจำกพระไตรปฏกตง แลวแปลถอดควำมเปนรอยกรองภำษำไทยไดถกตองตรงตำมบงคบในฉนทลกษณโดยไมเสยเนอควำมจำกพระคำถำบำล กำรจดวำงล ำดบของมงคลแตละขอกเปนไปตำมทปรำกฏอยในพระคำถำเดม ซงแสดงใหเหนถงพระอจฉรยภำพทำงดำนภำษำไดอยำงดยง

• เรองยอสมเดจพระสมมำสมพทธเจำตรสถงมงคลอนสงสด ๓๘ ประกำร ไว

ในมงคลสตร ซงเปนพระสตรส ำคญบทหนงในพระพทธศำสนำ มงคลสตรปรำกฏในพระสตตนตปฏก ขททกนกำย หมวดขททกปำฐะ

พระอำนนทเถระไดกลำวถงทมำของมงคลสตรวำ ทำนไดฟงมำเฉพำะพระพกตรของพระพทธเจำ ณ เชตวนวหำร กรงสำวตถ มงคลสตรนเกดขนดวยอ ำนำจค ำถำม คอ พระพทธเจำทรงเลำใหพระอำนนทฟงวำ มเทวดำเขำมำทลถำมพระองคเรองมงคล เพรำะเกดควำมโกลำหลวนวำยขนทงในหมเทวดำและมนษย ทมลทธเรองมงคลแตกตำงกนเปนเวลำนำนถง ๑๒ ป ทำวสกกเทวรำชจงทรงมอบหมำยใหตนมำทลถำม พระพทธองคจงตรสตอบเรองมงคล ๓๘ ประกำร ตอจำกรำตรนนพระพทธองคไดทรงแสดงเรองมงคลนแกพระอำนนทอกครงหนง

มงคล ๓๘ ประกำรมดงน

(๑) ไมคบคนพำล(๒) คบบณฑต(๓) บชำคนทควรบชำ(๔) อยในปฏรปเทศ อยในถนมสงแวดลอมด(๕) ไดท ำควำมดใหพรอมไวแตกอน(๖) ตงตนไวชอบ(๗) เลำเรยนศกษำมำก(๘) มศลปวทยำ(๙) มระเบยบวนย(๑๐) วำจำสภำษต

(๑๑) บ ำรงมำรดำบดำ(๑๒) สงเครำะหบตร(๑๓) สงเครำะหภรรยำ(๑๔) กำรงำนไมอำกล(๑๕) รจกให(๑๖) ประพฤตธรรม(๑๗) สงเครำะหญำต(๑๘) กำรงำนไมมโทษ(๑๙) เวนจำกควำมชว(๒๐) เวนจำกำกำรดมน ำเมำ

(๒๑) ไมประมำทในธรรมทงหลำย(๒๒) ควำมเคำรพ(๒๓) ควำมสภำพออนนอม(๒๔) ควำมสนโดษ(๒๕) มควำมกตญญ(๒๖) ฟงธรรมตำมกำล(๒๗) ฟงธรรมตำมกำล(๒๘) เปนผวำงำยสอนงำย(๒๙) พบเหนสมณะ(๓๐) สนทนำธรรมตำมกำล

๓๑) มควำมเพยรเผำกเลส(๓๒) ประพฤตพรหมจรรย(๓๓) เหนอรยสจจ(๓๔) ท ำพระนพพำนใหแจง(๓๕) ถกโลกธรรม จตไมหวนไหว(๓๖) จตไรเศรำ(๓๗) จตปรำศจำกธล(๓๘) จตเกษม

เนอเรอง มงคลสตรค ำฉนท

นโม ตสส ภควโต อรหโต สมมำ สมพทธสสฯ

ตนมงคลสตร

๑. ยญจ ทวำทส วสสำน จนตยส สเทวกำสบสองฉน ำเหลำ นรอกสเทวำรวมกนและตรหำ สรมงคลำใด

๒. จรสส จนตยนตำป เนว ชำนส มงคล จกกวำฬสหสเสส ทสส เยน ตตตก กำล โกลำหล ชำต ยำว พรหมนเวสนำเทวำมนษทว พหภพประเทศใน

หมนจกระวำฬได ด ำรหสนจรงกำลแลวยง บ รมง - คะละสมมโนมำลยดวยกำละลวงนำน บมไดประสงคสม

ไดเกดซงโกลำ - หะละยงมโหดม

กองถง ณ ชนพรหม ธสถตสะเทอนไป

๓. ย โลกนำโถ เทเสสองคโลกนำถเทศน วรมงคะลำใด

๔. สพพปำปวนำสน ยงปำปะปวงให ทษะเสอมวนำศมล

๕. ย สตวำ สพพทกเขห มจจนตำสงขยำ นรำชนหลำย บ พงนบ ผสดบสมงคลใดแลวและรอดพน พหทกขะยำย

๖. เอวมำทคณเปต มงคลนตมภฌำม เส.ฯเรำควรจะกลำวมง - คะละอนประเสรฐทกอบดวยคณำม วรอตถะเฉดเฉลำ ฯ

มงคลสตร

• (๑) เอวมเม สต องคพระอำนนททำนเลำ วำขำพเจำไดฟงมำแลวดงน

(๒) เอก สมย ภควำสมยหนงพระผม พระภำคชนสหผโลกนำถจอมธรรม

• (๓) สำวตถย วหรต เชตวเน อนำถปณฑกสส อำรำเม.ประทบ ณ เชตะวน วหำระอนอนำถบณฑกไซรจดสรำงอยำงดทใน สำวตถใหเปนทสถตสขำ

(๔) อถ โข อญญตรำ เทวดำครงนนแลเทวดำ องคหนงมหำ-นภำพมหทธฤทธ

• (๕) อภกกนตำย รตตยำ อภกกนตวณณำลวงประถมยำมรำตร เธอเปลงรศมอนเรองระยบจบเนต

• (๖) เกสลกปป เชตวน โอภำเสตวำแสงกำยเธอปลงยงเขต สวนแหงเจำเชตสวำงกระจำงทวไป

(๗) เยน ภควำ เตนปสงกมองคพระคววนตนนไซร ประทบแหงใดกเขำไปถงทนน

(๘) อปสงกมตวำ ภควนต อภวำเทตวำครนเขำใกลแลวจงพลน ถวำยอภวนทแตองคสมเดจทศพล

• (๙) เอกมนต อฏฐำส.แลวยนทควรด ำกล เสงยมเจยมตนแสดงเคำรพนบศร

(๑๐) เอกมนต ฐตำโข สำ เทวตำเมอเทวดำยนด สมควร ณ ทชำงหนงดงกลำวแลวนน

(๑๑) ภควนต คำถำย อชฌภำส ฯจงไดทลถำมภควนต ดวยถอยประพนธเปนพระคำถำบรรจงฯพห เทวำ มนสสำ จ มงคลำน อจนตย๐อำกงขมำนำ โสตถำน พรห มงคลมตตม ฯเทพอกมนษยหวง คตโสตถจ ำนงโปรดเทศนำมง- คละเอกอดมด ฯ(ฝำยองคสมเดจพระชนสห ตรสตอบวำทดวยพระคำถำไพจตร)

• (๑) อเสวนำ จ พำลำน ปณทตำนญจ เสวนำปชำ จ ปชะนยำน เอตมมงคลมตตม หนงคอบคบพำล เพรำะจะพำประพฤตผดหนงคบกะบณฑต เพรำะจะพำประสบผลหนงกรำบและบชำ อภบชนยชนขอนแหละมงคล อดเรกอดมด

(๒) ปฎรปเทสวำโส จ ปพเพ จ กตปญญตำอตตสมมำปณธ จ เอตมมงคลมตตม ควำมอยประเทศซง เหมำะและควรจะสขอกบญญะกำรท ณ อดตะมำดลอกหมนประพฤตควร ณ สภำวะแหงตนขอนแหละมงคล อดเรกอดมด

• (๓) พำหสจจญ สปปญจ วนโย จ สสกขโตสภำสตำ จ ยำ วำจำ เอตมมงคลมตตม ควำมไดสดบมำก และก ำหนดสวำทอกศลปะศำสตรม จะประกอบมนญกำรอกหนงวนยอน นรเรยนและเชยวชำญอกค ำเพรำะบรรสำน ฤดแหงประชำชนทงสประกำรลวน จะประสทธมนญผลขอนแหละมงคล อดเรกอดมด

(๔) มำตำปตอปฎฐำน ปตตทำรสส สงคโหอนำกลำ จ กมมนตำ เอตมมงคลมตตม บ ำรงบดำมำ- ตระดวยหทยปรยหำกลกและเมยม กถนอมประหนงตนกำรงำนกระท ำไป บมยงและสบสนขอนแหละมงคล อดเรกอดมด

• (๕) ทำนญจ ธมมจรยำ จ ญำตกำนญจ สงคโหอนวชชำน กมมำม เอตมมงคลมตตม ใหทำน ณ กำลควร และประพฤตสธรรมศรอกสงเครำะหญำตท ปฏบตบ ำเรอตนกอบกรรมะอนไร ทษะกลวและมวมลขอนแหละมงคล อดเรกอดมด

(๖) อำรต วรต ปำปำ มชชปำนำ จ สญญโมอปปมำโท จ ธมเมส เอตมมงคลมตตม ควำมงดประพฤตบำป อกศลบใหมส ำรวมวรนทรย และสรำบเมำมลควำมไมประมำทใน พหธรรมะโกศลขอนแหละมงคล อดเรกอดมด

• (๗) คำรโว จ นวำโต จ สนตฎฐ จ กตญญตำกำเลน ธมมสสวน เอตมมงคลมตตม เคำรพ ณ ผควร จะประณตและนอบศรอกหนงมไดม จะกระดำงและจองหองยนด ณ ของตน บมโลภทะยำนปองอกรคณำของ นรผประคองตนฟงธรรมะโดยกำ- ละเจรญคณำนนทขอนแหละมงคล อดเรกอดมด

(๘) ขนต จ โสวจสสตำ สมณำนญจ ทสสน กำเลน ธมมสำกจฉำ เอตมมงคลมตตม มจตตะอดทน และสถต ณ ขนตอกหนงบพงม ฤดดอทะนงหำญหนงเหนคณำเลศ สมณำวรำจำรยกลำวธรรมะโดยกำล วรกจจะโกศลทงสประกำรลวน จะประสทธมนญผลขอนแหละมงคล อดเรกอดมด

• (๙) ตโป จ พรหมจรยญ จ อรยสจจำนทสสม นพพำนสจฉกรยำ จ เอตมมงคลมตตม เพยรเผำกเลสลำง มละโทษะยำยอกหนงประพฤตด ดจะพรหมพสทธสรรพเหนจำง ณ สองค พระอรยสจอนอำจน ำมนษยผน ตระขำมทะเลวนอกท ำพระนพพำ- นะประจกษแกตนขอนแหละมงคล อดเรกอดมด

(๑๐) ผฎฐสสโลกธมเมห จตต ยสส น กมปตอโสก วรช เขม เอตมมงคลมตตม จตใครผไดตอง วรโลกะธรรมศรแลวยอมบพงม จะประหวนฤกงวลไรโศกธลสญ และสบำยบมวมลขอนแหละมงคล อดเรกอดมด

• (๑๑) เอตำทสำน กตวำน สพพตถมปรำชตำสพพตถ โสตถ คจฉนต ตนเตส มงคลมตตมนตเทวำมนษยท ำ วรมงคลำฉะนเปนผประเสรฐท บมแพ ณ แหงหนยอมถงสวสด สรทกประกำรดลขอนแหละมงคล อดเรกอดมด

• ใจควำมส ำคญของมงคลสตรค ำฉนทคำถำบทท ๑ ไมควรคบคนชวเพรำะจะพำใหเรำประพฤตชวไปดวย ควรคบคนดมควำมรเพรำะจะน ำเรำไปสควำมส ำเรจ และควรบชำคนดคำถำบทท ๒ ควรปฏบตตนและอยในททเหมำะทควรแหงตน ท ำบญไวแตปำงกอนคำถำบทท ๓ รจกฟง รจกพด มวนย ใฝศกษำหำควำมรคำถำบทท ๔ ดแลบดำมำรดำ บตร ภรรยำเปนอยำงด ท ำงำนดวยควำมตงใจคำถำบทท ๕ รจกใหทำน ชวยเหลอญำตพนอง ท ำแตควำมด มสมมำอำชพคำถำบทท ๖ ไมประพฤตชว ไมละเลยในกำรประพฤต เวนกำรดมน ำเมำ

• คำถำบทท ๗ ใหควำมเคำรพผควรเคำรพ มควำมออนนอมถอมตน มควำมพอใจในสงทตนม มควำมกตญญรคณ และ รจกฟง ธรรมในโอกำสอนควรคำถำบทท ๘ มควำมอดทน วำนอนสอนงำย หำโอกำสพบผด ำรงคณธรรมเพอสนทนำธรรมคำถำบทท ๙ พยำยำมก ำจดกเลส ประพฤตพรหมจรรย เขำใจในควำมเปนจรงของชวตเพอจตสงบถงซงนพพำนคำถำบทท ๑๐ มจตอนสงบ รจกปลอยวำงไมหวนไหวกบสงทมำกระทบคำถำบทท ๑๑ เทวดำและมนษยปฏบตสงทเปนมงคลเหลำนแลวจะไมพำยแพใหแกขำศกทงปวงมแตควำมสขควำมเจรญทกเมอ

ค าศพท

โกศล ฉลำดขททกนกำย พระสตรเลกนอยหรอยอยๆขททกปำฐะ บทสวดหรอบทสวดสนๆคต วธ แนวทำงคำถำ ค ำประพนธในภำษำบำลจรงกำล เวลำชำนำนจ ำนง ประสงค มงมน ตงใจ

ชนสห พระนำมหนงของพระพทธเจำ แปลวำ ผชนะฉน ำ ปเฉดเฉลำ งำมเดนด ำกล ตงไว ยนยอยตระ ฝงทะเลวน เวยนวำยตำยเกดทศพล ผมก ำลง ๑๐ ประกำรทษะ คอ โทษนร คน

บรรสำน คอ ประสำน เชอม ผกไว

ย ำเรอ รบใช

ประคอง พยงใหทรงตวย

ปรย มรก

• วเครำะหคณคำดำนเนอหำ

มงคลสตรค ำฉนทนอกจำกจะมกำรแปลถอดควำมมำจำกพระคำถำแลว ยงมกำรอธบำยขยำยมงคลเพมเตมเพอใหเขำใจมำกขน

คณคำดำนวรรณศลปกำรสรรค ำ กำรเลอกสรรค ำเปนอยำงด

กำรเลอกใชค ำประพนธ กำรเลอกใชกำพยฉบง๑๖ และ อนทรวเชยรฉนท ๑๑ สำมำรถประพนธไดตรงตำมบงคบในฉนทลกษณโดยไมเสยเนอควำมจำกพระคำถำบำล

กำรแปลถอดควำม กำรภำษำบำลเปนบทรอยกรอง ประเภทค ำฉนท ทรงแปลถอดควำมไดอยำงสละสลวย

ค าสง• ใหนกเรยนสรปควำมรและประโยชนทไดรบจำกเรอง มงคลสตรค ำฉนทเปน แผนภำพควำมคด (mind map) ลงในกระดำษเอส และตกแตงใหสวยงำม โดยท ำเปนงำนเดยว