'~A, ·1: ·~·•: A , r·-·1/ ~; d· ; e·· i ~; Ia: YJ/ a·~ : t,· I \1 ~ 1'-\.1, ~~ _; . .: ~ __ ; _J U _j / .• •• ,

halkbilim· ileti§im • antropoloji • arkeoloji ~ sosyoloji • miizikolcijf • tarih • edebiyat

0<; AYLlK K0LT0R DERGisi ISSN 1300-7491 GiLT: 13 SAYI:49 2007/1

Sahibi: UEM {ULUSLARARASI Egitim-Ogretim, Bastn-Yaytn Ltd. !;lti.)

Gene/ Yaym Yonetmeni: Metin Turan •folkloredebiyat@gmail.com

Sorumlu Yazti§leri MOdOrO : Do9. Dr. Faruk GOttiO DOze/ti: Kafive Yinanc

6zel 86/0m Edit6r0 :Dr. Cenk Reyhan (

· Akademik Dam~ma ve Hakem !5urulu Prof.Dr."Ahmet Gokbel (Cumhuriyet Unlversilesi)

Prof. Dr. Ahmej Necmi Ya~ar (<;:ukurova Univer~)tesi) Prof. Dr. Ali Osman OztUrk (<;:anakkale Ons~_kiz Mart Universilesi)

Prof. Dr. Asker Kartan (Hacettepe Universitesi) Prof. Dr. Ala Atun (Yakm Dogu Oniversitesi) Prof. Dr. Bekir Onur (Ankara Onive'rsitesi)

Prof. Dr. Celil Garibglu N?giyev (Baki.i Asya Onversitesi) Prof. Dr. Edip Gunay (Istanbul Tekni!:< Universitesi)

Prof. Dr. Erman Artun (<;:ukurova Universitesi) Prof. Dr. Esma ~~m~ek (Frrat Ul)_iversitesi)

Prof. Dr. Fuat Bozkurt (Akdeniz Unversitesi) Prof. Dr. Gi.ilsiin Parfar (GazJ Oniversitesi)

Prof. Dr. Hasan 6zdemir (Ankara Oniversitesi) Prof. Dr . . Ha~im Karpuz (Seh;:uk Qniversitesi) Prof. Dr. llhan Ba~goz (100. Yrl Un)~tersitesi)

Prof. Dr. llhan Tomanbay (Hacettepe Universitesi) Prof. Dr. ismail Ozti.irk (Dokuz EyiUI Oniversitesi)

Prof. Dr. Kurtulu.~ Kayah (Ankara Oniyersitesi) Prof. Dr. Mehmet Olmez (Yrldrz Teknik Universitesi)

Prof. Dr. Muhan Bali (Ki.ilti.ir Oniversitesi) Prof. Dr. Musa-Yajar Saglam(Hacettepe Oniversitesi).

Prof. Dr. Namrk A~trkgoz (Mugla.. Universitesi) Prof. Dr. Nuran Elmacr (Dicle Universitesi) Prof. _Dr. Oktay Belli (istanbul Onivf?.rsitesi)

Prof. Dr. Ozkul <;:obanoglu (Hacettepe Universitesi) Prof. Dr. Tarier Timur (Ankara Universitesi) Prof. Dr. Tuna Ertem (Ankara Oniversitesi)

Prof. Dr. Ti.ilay Ugu_?:man Er (<;:anakkale Onsekiz M!!rt Oniversitesi) Prof. Dr. Zafer Onler (<;:anakkale Onsekiz Ma,rt Universitesi)

Doff. Dr. F. Belkrs KOmbetoglu (Marm.ara Universitesi) Dol(. Dr. Birsen Karaca (Ankara Urriversitesi)

Do9. Dr. Hande Birkalan (Yeditep~ Universitesi) Dol(. Dr. Muhtar Kutlu (Ankara Universitesi)

Temsllcilikler: Antalya: Ali Aksut. istanbut. Vural Yrldrnm - Ayhan Aydm. Kars: Sait Kii~tiik, Kayseti: Bayram Durbilm~z Kocaeli: Esat Harmancr

YCinetim Veri ve Yazt~ma Adresi Konur Sokak 9/19, 06410 Ktztlay-Ankara Tel: (312) 425 39 20 Belgec;:: (312) 417 57 23

www. folkloredebiyat.org E-posta: folkloredebiyat@gmail.com

Abone Ko~ullart Tiirkiye i~tin Sayrsr: 20 YTL • Yurti9i Yrlhk (Postalama Ocreti dahil): 100 YTL

Eski Aboneler ve Ogrencilere Sayrsr: 15 YTL • Yilhk (iicreti dahil): 80 YTL Avrupa i~tin Sayrsr: 20 EURO • Yrlhk Abone Bedeli(Postalama iicreti dahil}: 100 EURO

Amerika i~tin Sayrsr: 25 $ • Yrlhk Abone ~ed~li (Postalama ucreti dahil}: 125 $

Abone bedelinin Melin TuJan adma 104233 numarah pasta ~teki hesabma ya da i~ Bankasr Me~ruliyet ~ube­si'ndeki Uluslararasr Egitim-Ogretini Ltd. ~t'nin 4213-854796 numarah hesaba yatrrrlarak, dekontun adresimize

gonderilmesi gereklidir. (Abonelerimiz yrl i~tindeki fiyat artr~larmdan etkilenmezler.}

folklor/edebiyal'ta yayrmlanan yazrlar MLA Folklore Bibliyography iyinde kaydedilmektedir.

Teknik Hazlfflk ve Baskr. Uluslararas• Egi~m Ogretim Lid ~ti .• Ba~kenl Kli~e & Matbaacrhk. BayJndJr Sk. 30/C. Ankara

yerel surel i yaym

-------- folklorledebiyat, cilt: 13, say1: 49,200711

DINI,JASAWUFI TURK ~IIRINDE YENI BIR TOR: AYETLEME

Dogan Kaya

Dini-Tasavvufi iirk $iirinde ortaya konulan iiriinler muhteval~nna gore ~e~itli ba~hklar altmda toplanabilir. Bunlar; yarahc1 olan Allail'1, ba~ta Hz. Muhammet olmak iizere peygamberleri, din biiyiikleri­ni ve tasavvufi dii§iince"yi konu edinen ~iir­lerdir. Konu ile ilgili olarak bugiine kadar yaptlml§ olan ~ali§malarda ~oz konusu §iir­ler, ozelliklerine gore elliden fazla ba§hk altmda gosterilmi§se de eksiklerinin oldugu muhakkakhr. ilerleyen zaman ic;erisinde yap1lacak olan c;al~malarla bu eksikliklerin giderilecegme inaruyoruz.

Biz de bu c;al~marruzda yeni bir tiir olarak gordiigumiiz ve adma "Ayetleme" dedigi.miz bir ~iir tiiriinii tarutaca~z.

Ayetleme, Kuran'daki surelerin ayet ayet hatta kelime ke.lime ele ahrup bunlann inan~ ve dii§iince ile birle~tirildigi, yorum­Jandi8J. §iir tiiriid iir.

Edebiyatlmlzda, ayetleme tiiriindeki ilk ~iir Nesirni'ye aittir. Elimizde Bunu XVI. yiizy1l ~airlerinden Virani ile Kalender

Baba'nm ~iirleri· takip etmektedir.

Ayetleme tiiriinde on ~aire ait on bir ayetleme tespit ede bildirn. Bu §airier; Budala jsmail, Haydar, Mahzunf, R1za, Rul1satf, Veli, Virani', Deli Boran, Kalender Baba ve Nesimldir. Bu §airlerin -Ruhsati hari~- tamammm Alevi-Bekta§i kimlige sahip olu~u dikkat c;ekicidir. Ruhsati her ne kadar Nak~1bendi tarikatine mensup ise de bir J3ekta§i §airi gibi pek c;ok §iirinde ehl-i

. beytten, Kerbela hadisesinden ve Haa Bekta~ Veli'den soz etmi§ birisidir. Bundandu ki tavu itibariyle digerlerinden pek farkh durum sergilememi~tir. Ni9n salt bu ~airlerin ayetleme soyledikleri iki sebebe baglanabilir: Bu kimlige sahip §airlerin medrese erbabmm etkisinde ve baskmda olmamaJannm yani Si.iruU inanca sahip ~air­lere gore kendilerini rahat hissetmelerinin roliinii goz ard1 etmemek gerekir. Diger sebep olarak da bu §airlerin kendilerini islam inancmm ic;inde olmalanm ima etmeleri dii~iince ve gayretini gosterebiliriz.

211

folklorledebiyat

Acaba ~airleri bu ~ekilde ~iir soylemeye yonelten sebep nedir? Bize gore bunun sebebi; inan~ ve di.i~i.incenin temayi.ili.inden ba~ka bir ~ey olamaz. $airier daha c;ok bildigi ve onemsedigi sureleri, d~i.ince ve inan~lan c;en;evesinde kendince yorum­laytp veya birtak1m yakla~1mlar sergiley­erek, bir bak1ma, topluma bu dogrultuda . mesaj vermeye ~ah~nu~lardir.

Konu olarak, Kuran'daki 114 surenin i~inde daha ziyade Fati11a, Kevser ve ihHis Sureleri ele almnu~br. Ozellikle bu surelerin ~iire konu edili~inin sebebi de soz konusu surelerin ozellik gostermelerinden kay­naklanmaktadJr.

Fati11a Suresi, Kuran-1 Kerim'in ozeti olarak kabul edilir. Hem Mekke'de hem Medine'de iki defa nazi! oldugu ve yedi ayetten olu~tugu H;m Sebii'l-Mesanl, Kuran'm ba~mda bulundugu ic;in Ommii'l­Kur'an "Kuran'm anas1", Kuran'm onsozii durumunda oldugu ic;in Sure-i Delle de denilir. ic;inde Allah'm be~ ismi (A1lal1, Rabbii'l-Alemin, Er-rallman, Er-railim, Maliki yevmii'd-din) bulunmaktadrr.1

ihlas Suresi'nin Kur'an'm i.ic;te birine bedel oldugu, bunu ihlas ile okuyan ki~inin cesedini Allah'm Cehennem'e koymaya­cagma inamhr.2 islam'm iic; temel esast vard1r. Bunlar; iman, ibadet, ahlakhr. Kuran' m ii~te biri den.ilmekle bir baktma buna i~aret edllmektedir.

Kevser Suresini yazdmp i.izerinde ta~1yan kimselerin tehlikelere kar~1 emin olacag1 inanc1 vardrr.3 Peygamberimizin iisti.in ozellikleri habrlahlmaktadrr ve on plana ~tkanlmaktadrr.

Ayetlemeler, muhteva olarak iki farkh ~ekilde ortaya konulmu~tur.

1. Bir surenin irdelendigi ayetlemeler: Ele ahnan sure, ayetlere ve kelimelere boliinerek ve her bir soziin yarunda inan~, kanaat ve dii~iincenin yansJh!d1~ birtaklm ifadelere yer verilir, surenin tamamlan­masJyla ~iir de sona erdirilir. Elimizde alh ornek bulunmaktadJT.

2. Birka~ surenin konu edildigi ayetlemeler: Bu tip ayetlemelerde sozler,

tek tek ele ahnmay1p surenin adi veya ilk kelimesi soz konusu edilir. <;ogunlukla surenin ba~mdaki (Elem ne,?rallJeke-in~iran, Elllam·Fatiha, Elif-lam-Bakara, Hel eta­insan, inna fetellna-Fetih, Kul /Jiivallah­ihJas, Tebbet-Leheb, Ve'd-duha-Duha, Ve',?­,?emsi-$ems, Yasin-Yasin, Ekrarii'n-nas fehiim-i Ja yu'minun-Bakara, Vasiyyiikiim Hi'ellekiim tuf'lihun-Bakara, inna lilla1Ji ve inna ileyili racitin-Bakara, ResulelJUm fal1iim Jehu miinkirun-Mi.i'miiin, Uinetullalu ale'z-zalimln-Araf) gibi ilgili soz veya sozler soylenmekle yetinilir. Bazen de (Ayete'J-Kiirsl-Bakara) orneginde oldugu gibi bir surenin i~inde yer'alan ve ozel bir adla adlandmlan ayetin ad1 zikredilir. Bu tarzda soylenmi~ dort ~iir

tespit edebildim. Bunlar; Deli BoJan, Kalender Baba, Nesiml ve Viranl'ye ait ~iir-lerdir. ·

$iirlere teknik yonden bakacak olursak; genellikle duraklann olc;iilerin saglam oldugunu goriiriiz. Elimizdeki omeklerden Ruhsati'nin ~iiri 15 heceli, digerleri ise on bir hecelidir. On bir heceli ~iirlerde, ayetteki bir soziin ashmn bozulmayacagmdan dolayt baZI m1sralarda hece saytsJ 12, 13 hatta 14 heceye kadar c;lkabilmi~tir.

Ornek:

Ve fethii'n karib Ca'fer yolu goriini.ir (Budala ismail) 12 hece

Ve iyyake nestaJn okumu~ gordiim (Haydar) 12 hece

i11dina's-sJrata erdim melekler ile (Haydar) 13 hece

inna a'tayna okutaytm Kur'an'1 (Haydar) 12 hece

Fesalli lirabbike sorup ge~eni (Haydar) 12 hece

jnne $ilnieke okudum melekler ile (Haydar) 14 hece

Ell~amdii Muhammed lailalle Murtaza (Virani) 13 hece

El-llamdii li'l-lalli Rabbi'J-alemin dedik (Klz!lgoz) 13 hece

Ayetleme ti.iriinde, ~airlerin sozlere anlam yi.iklemeleri farkhhk gosterir.

212

folklor/edebiyat

Sozgeli~i Fatiha Suresinin· iki ayeti ~u ~ekilde ele almmt~hr:

"El11amdiilillalli:Budala ismail:"$iikiir gordiim de bildim", f!aydar- "Elime · ald1m", Veli: "Bulduk hiiday1, Virani: "Muhammed"

Rabbii1-Alemin: Budala ismail: "Hak yola geldim", Haydar: "Aradrrn buldum", Veli: "Olduk gedayi"

Er-rahmanirrahim: Budala ismail: "Rahmet buldum.", Veli: "Verdik nidaJl", Virani: "imam Hiiseyn' e ermeyen"

Bu bilgilerden hareketle sonu~ olarak ~unlan soyleyebiliriz:

Dini-Tasavvufi Halk $iirinde i~lenen konulara bagh olarak pek ~ok tiir ortaya 9krm~hr. Devriye, Diivaz, Hikrnet, hahf, Maktel, Mededniime, Miraciye, Miiniicaat, Na"'t, Nefes, Nutuk, ~atltiye, Tevhid bunlar­dan ilk aklmuza gelenlerdir. 6rnekleri var olup da bugiine kadar iizerinde durul­mayan ba~ka tiirlerin var oldugu da bir ger~ektir. Burada tamtmaya c;ah~hguniZ ve tesrim olarak "Ayetleme" soziinii teklif ettigimiz tiir de soziinii ettigimiz omekler i~dedir. Bu klsa incelememizde bulabil­digimiz orneklerin bu saJ1yla smrrh oldugunu sanm1yoruz. Yapllacak diger c;all~malarla ayetleme tiiriindeki omeklerin ve bunun yarunda diger baz1 tiirlerin de ortaya c;aklcagt iimidini ta~rrnaktaJlz.

METINLER

1. Blr surenin irdelendigi ayetlemeler.

inna a'tayna'dir Kevser'in ba§1 Kevseri dag1tmak Ali'nin i~i Hasan'm od ile yogruldu a~1 Huseyin'in aldan donu giirunur

01 imam Zeynel de zindanda durdu He/ eta Suresi dilinde virdi Nasrun mina/lahi Bak1r'a erdi Ve-tethil'n karib Ca'fer yolu gorunur

E/em ne$rah/eke Yasin Kef Ha. Musa-y1 Kaz1m da ~ok ~ekdi cefa lnza'yl sevmek mu'mine sefa Muhabbetin dogru yolu giirunur

Ve'$·$emsiMuhammed Takl'de giirdum Ve a/eyke Naki ayet Hak bildim Ben can u giinlilden ikranm verdim K1rklar meydanmm zan giirunur

Elif-lam dedim de bu dara durdum Askeri Mehdrye yiiziimO sOrdOm Budala Ismail danm giirdiim Hakk'm bin bir ismi Ali giir0nur4

HAYDAR (1 914-1998, Sivas-Yildizeli/Doganli)

Melekler ile Okudum Elham'1 eli me aid 1m Er-rahmanirrahim arad1m buldum Lai/ahe deyip dinime girdim Maliki demi~em melekler ile

Yevmil'd-dini ile didara dald1m iyyake na'biidii kemale erdim Ve iyyake nestain okumu~ gordiim ihdina's-su-ata erdim melekler ile

Milstakime vard1m kevseri bildim BUDALA ISMAIL (XVII. '(Ozy1l. Sivas- su-attalfezine S1rat'1 buldum Divrigi/~ahin kiiyU) En'amte annemin hanmda kald1m

A/eyhim yaz1lm1~ melekler ile GiirOnOr E/hamdill(ii)Jah ~UkUr giirdUm de bildim Rabbil'I-Aiemin'le Hak yola geldim Er-rahmanirrahim den rahmet buldum Maliki yevmil'd-din Ali giirUnUr

Gayri'lmagdiibfyi bildim ilahi Aleyhim demi~im devr-i makam1 Ve/eddallini bir (u)ruhta tada m1 Amin okudugum melekler ile

213

folklor/edebiyat

inna a'tayna okutay1m Kur'an'1 Ke'/- Kevsele dedi Kevser i~eni Fesalli lirabbike sorup ge~eni inne $8nieke okudum melekler ile

A~lk Haydar eyder derdime ~are Ayetten hadisten bulursam boyle $ahlar §ah1 k1la bana bir ~are Hakikatten ald1m melekler ile5

MAHZUNT (1869-1942, Sivas-Kangai/Yellice koyu)

I man Ta Kalil bela'dan duyduk hitab1 S1dk ile yetirdik ahdi imam Ba-i bismillahtan ald1k cevab1 Teslim edip Hakk'a verdik bu cam

ElhamdDii/lahi Rabbi'J-alemin Er-rahmamrrahim halikii'l muin Okurum ismini Kur'an-1 miibin Maliki yevmi'd-din $ah-l Merdam

iyyake na'bildil hiida avnillah Ve iyyake nestain Hak Aliyullah ihdine's-s/rate'l-milstakim'i rah Buyurdu tevhid-i kadim erkam

S!rata'l-lezin den ald1k haberi En'amte a/eyhim i~tik kevseri Varl@ terk edip sevdik Hayder'i On iki imam'm olduk kurbam

Gayri'/-magdub gor aleyhin ey can · Veleddallin" oku vahdete inan Bir goniilde olmaz kiifr ile iman Biz bir bildik iman ile Kur'an'l

Alt1 bin alii yiiz altml§ alii ayet Yiiz on dort sureye biz de k1raat "Aym Lam Ye" ile bulduk selamet Aradan kald1rd1k §ekki giimam

Ahad ile Ahmed ikisi birdir imam'1 Kur'an'dan ay1ran kordiir Ciimle hikmet kudret Ali' de s1rd1r Mahzuni boylece eyler imam6

MEHMET KIZILGOZ (1944, Sivas­YIIdlzeli/Davulalan koyii)

lmanrm1z Var Ta Kaliibela'dan inamp geldik (Ba)-i Bismi/lah'tan imamm1z var Pire teslim olup ummana dald1k ·. Nice mahiOkattan giimamm1z var

El-hamdil li'l-lahi Rabbi'l-alemin dedik Er-rahmanirrahim Hakk'l bir bild.ik Okuduk Kur'an'da ismini bulduk Maliki yevmi'd-din Siibhan'1m1z var

iyyake na'bildii okurum ba~ta iyyake nestain goriindii ka~ta ihdinas Slrate'l milstakim dl~te Tevhid-1 kadimde Oryamm1z var

S1ratallezin'den ge~tik o yana En'amte a/eyhim nefse· doyana Kibiri terk ettik geldik bu yana $ah-l velayete piiryamm1z var

Gayri'l-magdublye bagland1k heman Ve/addalin dedik kalmad1 giiman Ya hu bu meydanda olur mu yalan Her iki cihanda bir yarimiz var

Mustafa, Murtaza ikisi birdir Bunu fark etmeyen seyreden kordiir Ciimle hikmet kudrat bunlarda s1rd1r Mehmet I<JZJigoz'Om meydan1m1z var?

RIZA (1946, Sivas-Y1Id1zeli/Aslandogmu§ koyii)

Elizdedir Gizli alemleri ayan goriiriiz Batm aleminin gozii bizdedir A~1k can goziimiiz.Hakk'a yiiriiriiz Kevserin suyunun fevzi bizdedir

Ku/ huvallahii'diir mazhar-1 celil AllahD's-Samed'den anlanz her dil Lem ye/id ve /em yii/ecldir Halil Peygamber neslinin naz1 bizdedir

Ve /em yekiin /ehii ar§-1 miizeyyen ~imr elinden §ehit oldu Hiiseyin

----~------------------ 214 ------------------------

fo/klor/edebiyat

Kiifilven ahadla geldi "HG" deyin · ihlas Suresi'nin iizG bizdedir

A~1k R1za'm sever mah-1 Resui'G Ar~-1 a'lada kay1t giirmG~Gm Sur'u Parlad1 cihana nGbGvvet nuru Velayet s1rnn1n tuzu bizdedir8

RUHSATT (1835-1911, Sivas/Kangai-Delikta~ kiiyG)

Esse Ia

Esselam a~1k var ise i~te meydan essela Gun dogmadan neler dogar giir anadan essela BugGn ben nu~ eylemi~im pir elinden bir dolu GeGmi~im $ad'! Murad'! hem Tuna'dan essela

Ben bir mimden diikkan aGtlm mG~teriler isterim ilm-i ledGn ders okudum degdi cana ne~terim Tavrat Zebur incil Kur'an kamu dilde ezberim Tarikatim Nak~ibendi bu binadan essela

Zaten birsin yok ~erikin Ku/hil allahil ahad Daima dilde ezberim derim Allahilssamed Lemye/id ve-tem yu/ed okumu~um bi-aded RUHSATT dil ehli oldu bu manadan essela9

(ABO 201)

VELI (1794?-1854, Sivas-$arkl~la/Agcakl~la bucag1)

. Fatiha · Elhamdiilillah bulduk hGday1 Rabbi'!-a/emin olduk gedayi

· Errahmanirrahim verdik niday1 Maliki yevmi'd-din olduk aleme

iwake na'biidil giizGmGn nOru Ve iwake nesta'in verdim ikran ihdinasstrata'l-mustakim yari SJratallezine Gald1k kalemi

En'amte a/eyhim dedlm Ya Ali Gayri'l-magdDbi a/eyhim demi~em beli Vela'd-dallin dedim kald1rd1m eli Ugrad1m dost kiiyiine durdum selama

·He/eta Suresin indi ~anma Ezelden kurband1r can1m canma Kimseler ermedi srrr-1 kanma ismini derc ettim (Eiif Be Lam)a

Fatiha Suresin vechin okudum ismin zikretmeyen kula kak1d1m $Gkrolsun mata1m kuma~ dokudum ihsan eyle kapmdaki gulama

$Gkr olsun ki bir meniden yarattr Meleklere hamurumu yogurt1u . Bin ervahtan ervah1ma nur katt1 A~1khk defterin sundu elime

Veli'm eydur Hakk'tan ald1m dersimi Muhabbet Gekici yapt1 iirsiimu Okudugum ayet yoksa Farsi mi Hakk'm bir kelam1 geldi dilime 10

ViRANT (XVI. Yuzyll)

Bismillah Bilmeyen (Ba) Bismil/ahr bilmeyen faki Fatiha okusa imam olmaz Elhamdil Muhammed tailahe Murtaza ikisini birlemeyen Slkllmaz

Er-rahim imam HGseyn'e.ermeyen ism in zikr eyleyip Hasan giirmeyen Bi'at verip ikranna durmayan Nak~-1 hayal geGer arne! k1lamaz

Maliki yevmi'd-din Zeynei-Aba'dlr Muhammed·Bak1r da Hak reh-numad1r Batm bilnieyen alimler amad1r Yuz bin sene okur alim olamaz ·

iwake na'bildil Ca'fer-i Sad1k Erenler yoluna camm1z koyduk Ma'rifet abmdan cesedi yuduk Murdar olan kalp aynasrn silemez

Varhk Hakk'm biz bir edna kuluyuz Ve iwake Kaz1m'm biz bendesiyiz Nesta'in R1za yolunda iiluyGz $GkGr cenazemiz tecella k1lmaz

ihdina's- sJrata'l-milstakim Taki'yi bilmeyen Naki'nin nutkundan haber almayan

------------------------ 215 ------------------------

folklorledebiyat

Siicud-1 Adem'e secde k1lmayan Namaz1 fasittir mihrap bulamaz

S/fate'llezine oldu Askeri beyan "On d6rt Masum-1 Pak" bunlard1r ayan En'amte a/eyhim Mehdi'dir imam Munkir ise secdesini k1lamaz

Fatiha bunlard1r bilmeyen nadan Gayri'l-magdOblye secdeyi k1 lan Hunkann yolundan gaynya varan Aray1p derdine derman bulamaz

A/eyhim vela'd-dallin eyledi dur Medet miirvet yeti~ Ya Hazret-i Pir Dii cihanda Ali birdir Ali bir Virani gayriden imdat olamaz 11

2. Birkac surenin konu edildigi ayetlemeler.

DELl BORAN (XIX. Yuzy1l)

Okunur $ehadet §anma bi emr-i Huda Hakkmda Ku/ hiival/ah ayet okunur NOr-1 Ahmet'sin hem inna fetehna $amnda He/ eta s1rat okunOr

NO§ ettim dolana ElhamdiJ/illah Siize ne haddim var hem vallah billah Ka§lann valla~i Tebarekal/ah Vech-i pakin feth-i nusret" okunOr

Deryalar kan aglar giryan icinde Sure:i Rahman'sm Kur'an i~inde incil Zebur Tevrat Furkan i~inde Feyz-i nOrun Veladiyat okunOr

Arzum seni tavat etmekti heman­Fatiha vechinde ey sehavet-kan Divanmda in~allahii'r-rahman Muhiblere bol inayet okunur

Ve'$·$ems cemalin a§kman Taha Emirii'l-miiminin abdan-1 neha Ommii'l-kitab Radiyallahii anha Saki-i kevser ab-1 hayat okunur

Deli Boran yada s1r vermen ay1p Cumle derde mazhar oland1r Eyub 0~ nokta iki hart settarii'l-uyub Emr-i ferman her vilayet okunur 12

KALENDER BABA (XVI. yiizy1l)

Geldi Cok ~Gkur miibarek cemalin gordum Hayat buldu bu cismime can geldi Husnun ayettir dilimde virdim Ellezi esras1 ber suphan geldi

Ka~lann suresi §ekli Bismil/ah Ne hOb yaratllml§ Tebarekallah inna fetahna /ek, Nasrun minallah Fi ahsen-1 takvimle bir ru§en geldi

Hil'ata dediler hatt-1 beyam Elem ne$rah /eke §erh ider an1 Fatihatii'l-kiittab sebbiJ'/ mesani Sure-i vechinde Er-rahman geldi

Mushaf-1 vechini vird ider dilim · Herkese muyesser olmaz bu ilim Miibarek vechini giirdiik~e velim Nun vel-kalem Kaf Kur'an geldi

Kalender'in piri Bekta§ Veli'dir Nesl-i Muhammed'dir Sewiq Ali'dir Cumle'yi var iden Kerem-kanidir Makam1 bilinmez bi-ni§an geldi13

NESIMT (1369?-1417?, $irvan/$amahl)

Ostiine Kendinin nurundan iigmii§ yaratm1~ Padi§ah eylemi§ alem iistOne Giirdum cemalini salavat verdim Su konmu~ cefalar serin iisfGne

Vallahi Kuran'd1r sana siizlerin Yasin-i $erif'd ir iki giizlerin inna fetahna /eke senin giizlerin Ve'd-duha inmi§tir belin ustiine

Kirpigin ustiinde benler diizuHi ikranndan donen Hak'tan uzfilu Ak giigsin iistiinde Tebbe! yaz1h Ve'$·$ems inmi§tir kolun iistiine

----------- 216

folklorledebiyat

Aymmda yaz.1ld1 boyle bir yaz1 Gelin biz de Hakk'a idek niyaZJ Ayete'I-Kiirslyle giizel ihlas1 Okuyuben geldim yolun UstUne

$ayet Nesiml'nin $emsi G1ras1 Er-rahman'dir iki ka~m aras1 GUzel Bismillahla Elham sOresi Elif Lam inmi~tir kaddin UstUne 14

VIRANT (XVI. Yiizy1l)

Gel Beru Gel berU olma bu demde GafiiOn Ekrarii'n-nas fehiim-i Ia yu'minDn 0 sebepten soylerim size kitap

· Vasiyyiikiim /a'etiekiim tuf'lihDn

Her kim tastik eylemez nutk-1 Hakk'l Ve Resulehuni fafliim /ehu milnkirDn Kim ki anlara h1yanet eyledi Lanetulla1 a.te'z-zalimfn Ey Virani nutk-1 Hakk'l kim goriir inna /illahi ve inna ileyfli raciDn 15

1 imam-1 Yafi, Kur'aru-Kerim'in Havas ve Esran (<;ev. Hami ERiN), istanbul, 1980, s. 65-75.)

2 imam-1 Yafi, Kur'am-Kerim'in H;was ve . Esran (<;ev. Hami ERiN), istanbul, 1980,

s.562

3 imam-1 Yafi, Kur'am-Ke~im'in Havas ve Esran <<;ev. Hami ERiN), istanbul, 1980, s. 561.)

4 Dogan Kaya Ar~ivi, Conk No: 20110-11, Zile Congii: 10-11

~ A§lk Haydar Ozdemir'in Deyi§-Beste ve Dualan, Yer ve Tarih yok, 79-80.

6 Dogan Kaya Ar~ivi. 7 Dogan Kaya Ar~ivi. 8 Dogan Kaya Ar~ivi. 9 Dogan Kaya, A~ak RullSati, Sivas, 1999, s.

103-104.

10 Dogru1 Kaya Ar~ivi, Conk ~o: 7 I 114-116 I Ibrahim Aslanoglu, A§Ik Veli Hayatl-Ki§iligi-Deyi~Ieri, Ankara, 1984, s. 25-26.

11 Dogan Kaya Ar~ivi. Zile Conkii, 7-8-9

12 Dogru1 Kaya Ar~ivi, Conk No: 121 43-44

13 Dogan Kaya Ar~ivi, Conk No: 1218-9 I Bedri Noyan Dedebaba, Biitiin Yonleriyle Bekta~ilik ve Alevilik, C. fV, s. 207.

14 Dogan Kaya Ar~ivi, Conk No: 4157

15 Dogan Kaya Ar~ivi, Conk No: 12/71

Ayetleme, dini-tasavvufi Tiirk ~iiri tiirlerinden biri olup surelerin ve bu ~er~evede ayetlerin konu edildigi ~iirlerdir. Hece vezni ile ve daha ziyade dortliiklerle ortaya konulan bu omeklerin ilki Nesimi'ye aittir. Bu tarz ~iirleri, Alevi-Bekta~i inanca sahip ~airier soyle­mi~lerdir. En ~ok Fatiha, Kevser ve ih!iis Sureleri ele almm1~hr. Ayetlemelerde ya ba~li ba~ma bir sure ya da birka<; sure konu edelmi~tir.

ABSTRACT

"Ayetleme" is a type of religous-mystic Turkish poetry and it takes the Qoran pas­sages (sure) or verses (ayet)as its subject. Ayetleme has been written wifu hece-mater and usually form of quatrains. The first examples of ayetlerne belongs to Nesirni. This type of poems has been written by the poets who had Alevi-Bekta~i faitl1. The issues examined in fue ayetlemes are generally about just one or more than one passages of Qoran as well, especially Fatiha, Kevser and ihlas.

------------------------ 217 ------------------------