1

บทท 1 บคคล บทน ำ

กฎหมายวาดวยบคคล เปนกฎหมายแพงทวางบทบญญตทวไปเกยวกบบคคล ตงแตการเรมสภาพบคคล ความสามารถของบคคล การสนสภาพของบคคล กฎหมายวาดวยบคคลเปนกฎหมายทมความส าคญไมยงหยอนไปกวากฎหมายแพงลกษณะอนๆทบญญตไวในประมวลกฎหมายแพงและพาณชย เชน การท านตกรรมสญญาจะมผลสมบรณจะตองกระท าขนโดยบคคลทมความสามารถสมบรณ ซงการจะทราบวาบคคลนนมความสามารถสมบรณหรอไม ตองใชความรเกยวกบกฎหมายวาดวยบคคลมาพจารณา กฎหมายมรดกก าหนดวาเมอบคคลใดตายมรดกของบคคลนนตกทอดแกทายาท ดงนน การพจารณาวามรดกตกทอดแลวหรอไมแลวจะตกทอดแกใครตองใชความรเกยวกบกฎหมายวาดวยบคคลมาพจารณาประกอบ นอกจากนกฎหมายบคคลยงมความเกยวโยงไปถงกฎหมายลกษณะอนอกดวย เชน ควำมหมำย และพฒนำกำรแนวคดเกยวกบควำมเปนบคคล

ค าวาบคคล (Persons) ตามหลกนตศาสตรปจจบน หมายถง ผทรงสทธหนาทในทาง

กฎหมาย (Subject of law) กลาวคอ เปนสงทสามารถจะมสทธและหนาทตามกฎหมาย เปน

เจาของทรพยสนได มสทธท านตกรรมได1 สงใดกตามทมไดมสถานะเปนบคคลจงไมสามารถท

จะมสทธหนาทได เชน ถอครองทรพยสนไมได ฟองรองคดไมได ท านตกรรมไมได เปนตน

การก าหนดใหบคคลใดเปนบคคลตามกฎหมายขนอยกบสภาพของสงคม วฒนธรรมแตละยคแตละสมย เชน บคคลในกฎหมายโรมนก าหนดวาสถานภาพความเปนบคคลสมบรณขนอยกบ 3 ประการไดแก (1) เสรภาพ (Status libertas) คอ การไมเปนทาส (2) ความเปนราษฎรโรมน (Status cuvitatis) (3) การมครอบครว (Status Familail) ความเปนบคคลในสมยโรมนอาจสญเสยไปได เมอสญเสยเสรภาพกอาจกลายสภาพเปนทาส และในท านองเดยวกนบคคลอาจเปลยนสถานภาพบคคลในทางทดข น เชน ทาสทไดรบการปลดปลอยโดยพนยกรรม ซงหากพจารณาจากหลกผทรงสทธในปจจบนแลวทาสในสมยโรมนยอมไมใชบคคลธรรมดาเพราะไมสามารถจะมสทธและหนาทตามกฎหมายดงเชนบคคลทวไปได ฐานะของทาสจงเปนเพยงสงของ (thing) ทาสเปนเพยงทรพยสน(property)สวนตวของผเปนนาย และนายมสทธตางๆตามกฎหมายตอทาส เชน นายอาจจ าหนายทาสใหคนอนได เพราะทาสไมอาจทรงสทธแต

1

ชาตร เรองเดชณรงค ค าบรรยายประมวลกฎหมายแพงและพาณชย วาดวยบคคล Civil &Commercial Code(Persons)

Law 111:กฎหมายวาดวยบคคล คณะสงคมศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม หนา 1

2

ประการใด ทาสจงเสมอนเปนวตถแหงสทธเชนเดยวกบสงของหรอสตวทไมมเจาของเทานน2 ในกฎหมายโรมน บคคลผทถอไดวาเปนผทรงสทธตามกฎหมายโรมน ไดแก หวหนาครอบครว (paterfamilias)

ในกฎหมายองกฤษเดมนนถอวาพลเมอง(citizen) ทวไปเปนบคคล(person) และมสถานภาพเปนบคคลตามกฎหมาย(legal personality) แตบางคนอาจไมมฐานะเปนพลเมองจงไมมลกษณะเปนบคคลและไมมสทธตามกฎหมาย เชน ทาส (slave) กฎหมายขององกฤษ ทาสไมอาจเปนผทรงสทธตามกฎหมาย3 ปลายครสตศวรรษท 15 หลงจากทโคลมบสไดพบดนแดนใหมในทวปอเมรกา และไดเปดยคแหงการลาอาณานคมขนนน สเปนและโปรตเกส ไดออกทะเลเทยวหาดนแดนใหมเปนเมองขนเปนการใหญ กองเรอของตนไปถงไหนกประกาศวาดนแดนทกองเรอไปถงนนเปนของตน โดยยกหลกกฎหมายโรมนขนอางวา ผใดเขาถอเอาทรพยไมมเจาของ ผนนยอมไดเปนเจาของทรพยนน บรรดานกลาอาณานคมตางพากนใหเหตผลวาชนพนเมองทอยในดนแดนเหลานนเปนคนปา ไมใชชาวครสตจงไมมสภาพบคคลเชนเดยวกบพวกชาวตะวนตก และยอมไมไดรบการคมครองตามกฎหมาย ดงนนทรพยสนและทดนในความยดถอของคนปาจงเปนทรพยไมมเจาของ ผใดเขาถอเอายอมเปนของผนน ดงนนบรรดานกบกเบกทงหลายจงพากนท าราย ฆาฟน และยดคราเอาทรพยสนเงนทองในมอของชนพนเมองไดตามอ าเภอใจ มตทวาคนปาและคนนอกศาสนาไมมสภาพบคคลไดรบการคดคานจากศาสตราจารยทางกฎหมายชาวสเปนในสมยนนทานหนงคอ Francisco de Vitoria (มชวตอยราว ค.ศ. 1452-1546) ทานผนยนยนหนกแนนวา สภาพบคคลยอมเกดมแกมนษยทงหลายเพราะมนษยเปนสงทมสตปญญารผดชอบชวดเหมอนกน คนปาและคนนอกศาสนาตางกเปนสงทมเหตผล และสามารถรผดชอบชวดไดเชนเดยวกบชาวครสตหรอชนผวขาวอน จงยอมมสภาพบคคลเสมอกน ตอมารฐบาลสเปนไดยอมรบความเหนน และไดออกกฎหมายมาใหความคมครองแกชาวพนเมองในอเมรกาใตเมอ ค.ศ. 1542 และไดรบการตอกย าใหหนกแนนขนอกโดยบดาแหงกฎหมายระหวางประเทศ Hugo Grotius (1583-1640) และจากนกปราชญผยนหลกสทธตามธรรมชาต (natural right) ของมนษยคอ John Locke ซงเปนผใหก าเนดทฤษฎสญญาประชาคม และระบอบการปกครองตามรฐธรรมนญ จนในทสดไดมการบญญตกฎหมายรบรองความคดนไวเปนลายลกษณอกษรในรฐธรรมนญอเมรกน ค.ศ. 1776 ในปฎญญาสากลวาดวยสทธมนษยชนของฝรงเศส (ค.ศ.1789)

2

Barry Nicholas, An Introduction to Roman Law(Oxford Clarendon Press,1975),P.69 อางในประสทธ โฆวไลกล, ,ค าอธบายประมวลกฎหมายแพงและพาณชยวาดวยนตบคคลและความรบผดทางอาญาของนตบคคล พมพครงท 2

(2549),หนา 3

3 Black’s Law Dictionary, Fourth Edition, p. 1300 อางในประสทธ โฆวไลกล, เรองเดยวกน หนา 3

3

ในกฎหมายตราสามดวงบคคลกหาไดมสถานะและสทธเสมอกนในสายตาของกฎหมายไม ฐานะทางกฎหมายของบคคลเปนตวก าหนดสทธและหนาทของเขา โดยฐานะเหลานนยอมผกพนอยกบเชอชาต ตระกลก าเนด และสถานะในสงคม แบงเปนเจา ขนนาง ไพร และทาส เปนตน

ตวอยำงค ำพพำกษำฎกำเกยวกบกำรเปนบคคล ค าพพากษาฎกาท 1282/2496 คณะกรมการจงหวดเปนโจทกยนฟองคดภายหลงวน

ประกาศใช พระราชบญญตระเบยบบรหารราชการแผนดน พ .ศ.2495 ซงตามพระราชบญญตดงกลาวคณะกรมการจงหวดไมเปนนตบคคลแลว ดงนคณะกรมการจงหวดจงไมมอ านาจเปนโจทกฟองคดได

ค าพพากษาฎกาท 480/2539 มลนธทเพยงแตไดรบอนญาตใหจดตง ยงมไดจดทะเบยนไมเปนนตบคคลตามกฎหมายทจะรบการใหได

ค าพพากษาฎกาท 540/2506 มสยดทยงมไดจดทะเบยนเปนนตบคคล ยอมไมอยในฐานะรบอทศทรพยสนทมผจะอทศให

ค าพพากษาฎกาท 2009/2500 กรมพลาธการทหารบกและกรมยกกระบตรทหารบก แมจะเรยกวา "กรม" แตตามกฎหมายถอเพยงเปนสวนหนงในกองทพบก ซงเปนกรมเทานน จงไมมฐานะเปนนตบคคล โจทกจะฟองใหรบผดชอบฐานเปนนตบคคลไมได ประเภทของบคคล

ผทรงสทธหนาทตามกฎหมายไทยม 2 ประเภท คอ 1. บคคลธรรมดา (Natural person) ไดแก คน หรอมนษย

2. นตบคคล (Juristic person) ไดแก บคคลทกฎหมายสมมตขนโดยรบรองใหมสทธและหนาทเชนเดยวกบบคคลธรรมดา นตบคคลนนจะเกดขนไดกแตโดยอาศยอ านาจของบทบญญตแหงกฎหมายไมวาจะเปนประมวลกฎหมายแพงและพาณชยหรอกฎหมายอนตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 65 องคกรหรอหนวยงานใดทไมมกฎหมายรองรบไมเปนผทรงสทธหนาทตามกฎหมาย กำรเรมสภำพบคคลของบคคลธรรมดำ

สภาพบคคล (Personality) คอ ภาวะหรอความสามารถในการเปนผทรงสทธหนาทตามกฎหมาย ดงนน การเรมสภาพบคคลจงหมายถง การเรมสภาวะความเปนผทรงสทธหนาทตามกฎหมาย

2.1 การเรมสภาพบคคลของบคคลธรรมดา ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 15 วรรค 1 “สภาพบคคลยอมเรมแตเมอ

คลอดแลวอยรอดเปนทารก และสนสดลงเมอตาย” ตวบทภาษองกฤษบญญตวา “Personality

4

begins with the full completion of birth” ดงนนสภาพบคคลของบคคลธรรมดาจงเรมขนเมอมองคประกอบ 2 ขอ คอ

1. มการคลอด

ประเดนในทางกฎหมายเกยวกบการคลอดมประเดนวา อยางไรถงจะเรยกวามการคลอด ความหมายในทางกฎหมายนนมไดใหความหมายของค าวา “คลอด” วาอยางไร แตหากพจารณาจากตวบทภาษาองกฤษทบญญตวา “Personality begins with the full completion of birth” ซงหมายความวา สภาพบคคลยอมเรมเมอมการคลอดทส าเรจบรบรณแลว หรอเมอทารกไดคลอดจากครรภมารดาหมดทงตว หากอวยวะของทารกทกสวนยงไมพนจากครรภมารดา ยอมไมถอวาเปนการคลอดตามกฎหมาย ซงตางจากความหมายในทางการแพทยทวาการคลอดถอวาเรมตงแตมการเจบทองคลอดและสนสดเมอเดกและรกคลอดแลว รวมทงการหดตวของมดลกซงกนเวลา 15-20 ชวโมง ซงจะเหนไดวาการคลอดในทางการแพทยมระยะเวลาคลอดสมบรณยาวนานกวาในทางกฎหมาย

นอกจากนการคลอดตามกฎหมายไทยนนไมจ าเปนตองพจารณาการตดสายสะดอหรอสายรก ตามทตวบทภาษาองกฤษของไทย ใชแตค าวา “with the full completion of birth” เทานน แนวทางตความของนกกฎหมายถอวา สายรกเปนสวนทไมมประโยชนตอทารก เมอทารกไดคลอดแลวทารกจะตองหายใจเอง ทดแทนการใชออกซเจนจากมารดาผานทางสายรก ดงนนจะตดสายรกหรอไม ไมใชขอส าคญในการพจารณาวาเปนการคลอดแลวแตประการใด 4 ซงตางจากกฎหมายในหลายประเทศ เชน ประมวลกฎหมายแพงสวส มาตรา 31 บญญตไมใหถอวาการคลอดส าเรจบรบรณ หากยงมไดท าการตดสายสะดอทารก5

2. มการอยรอดเปนทารก

การอยรอดเปนทารก หมายถง เมอทารกคลอดแลวมชวต ตวบทภาษาองกฤษใชค าวา “Personality begins with the full completion of birth as a living child” ปญหาของการอยรอดเปนทารก คอ เราจะรไดอยางไรวาเดกคลอดแลวอยรอดเปนทารกหรอไม ในทางการแพทยพจารณาจากการทเดกคลอดแลวมการแสดงปฏกรยาแหงชวตอยางใดอยางหนง (sign of separate existence) เชน การหายใจ การเตนของหวใจ การเตนของสายสะดอ การเตนของกลามเนอ การเคลอนไหวของรางกาย เปนตน ถอวาทารกคลอดแลวมชวต

องคการอนามยโลกไดตกลงใหค าจ ากดความของทารกคลอดมชวตวา “การคลอดมชวต คอ การทผลตผลของการปฏสนธถกขบออกมาจากรางกายมารดาหมดทงตว โดยมค านงถงระยะเวลาการตงครรภ และเมอทารกนนออกมาจากรางกายหมดแลว มการหายใจหรอแสดงหลกฐานของการมชวต เปนตนวา หวใจ สายสะดอมการเตนมการเคลอนไหวชดเจนของ

4

จตต ตงศภทย ,กฎหมายแพงและพาณชยวาดวยบคคล, พมพครงท 17,กรงเทพมหานคร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ,2516

หนา 2

5 ชาตร เรองเดชณรงค, เรองเดยวกน หนา 11

5

กลามเนอทอยในอ านาของจตใจ โดยไมค านงวามการตดสายสะดอแลวหรอยง หรอทารกยงตดอยกบมารดาหรอไม การคลอดเชนนถอวาเปนการคลอดมชวต”

สวนในทางกฎหมายนนการวนจฉยวาเดกคลอดแลวมชวตอยรอดเปนทารกหรอไมนนเปนขอเทจจรงทตองพสจนโดยอาศยหลกวชาการทางการแพทยในการวนจฉยวาทารกคลอดแลวไดอยรอดเปนทารกหรอไม

อนงเมอเดกคลอดแลวมการอยรอดเปนทารกจ าเปนหรอไมทจะตองมชวตอยรอดตอไประยะหนง ดงเชนกฎหมายบางประเทศ เชน ประมวลกฎหมายแพงสเปน มาตรา 30 ถอหลกวา เดกจะมสภาพเปนบคคลตอเมอมรปรางหนาตาเปนมนษย มชวตอยรอดเปนเวลา 24 ชวโมง และประมวลกฎหมายแพงฝรงเศส มาตรา 314,725,906 ถอหลกวา ถาเดกไมสามารถมชวตตอไปไดเพราะคลอดกอนก าหนดหรอเพราะมรางกายผดปกตยอมไมถอวามสภาพเปนบคคล6

การเรมสภาพบคคลคอการเรมมสทธหนาทตามกฎหมาย เมอสภาพบคคลไดเกดมขน

แลวบคคลนนกจะไดรบการรบรองและคมครองสทธหนาทจากฎหมายโดยทนท กฎหมายไดก าหนดการเรมสภาพบคคลของบคคลธรรมดาไวตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 15 วรรค 1 วา “สภาพบคคลยอมเรมแตเมอคลอดแลวอยรอดเปนทารก และสนสดลงเมอตาย ” (Personality begins with the full completion of birth) ดงนน สภาพบคคลของบคคลธรรมดา จงเรมขนเมอทารกไดคลอดและอยรอด

1. คลอด ไดแก การททารกไดคลอดจากครรภของมารดา แคไหนเพยงใดจงจะถอวาทารกไดคลอดจากครรภมารดา ในทางการแพทยนนการคลอดไดแก การทอวยวะของทารกทกสวนพนจากครรภมารดาโดยไมพจารณาวาไดมการตดสายรกหรอไม ดงนนถาอวยวะของทารกยงไมพนจากครรภมารดาทงหมดกถอไมไดวาไดมการคลอดเกดขนหรอยงไมมสภาพบคคลนนเอง ส าหรบวธการคลอดนนจะกระท าดวยวธอยางไรกไดไมใชขอส าคญ

2. อยรอดเปนทารก ไดแก การททารกนนมชวตภายหลงทไดคลอดจากครรภมารดา ซงอนทจรงแลวเราตางทราบกนดวาทารกนนมชวตตงแตขณะอยในครรภ แตเหตใดกฎหมายจงก าหนดใหสภาพบคคลเรมเมอทารกมชวตหลงจากคลอดจากครรภ ทงนกเพราะขณะทอยในครรภของมารดานน ทารกมไดมชวตแยกออกจากผเปนมารดาดงจะเหนไดจาก หากมารดาตายกจะท าใหทารกในครรภนนตายไปดวย แตถาทารกไดคลอดจากครรภแลวแมวามารดาจะถงแกความตาย กมไดท าใหทารกถงแกความตายไปแตประการใดทเปนเชนนกเพราะมารดาและทารกนนมชวตทแยกจากกนแลวนนเอง การมชวตของทารกการแพทยถอเอาการหายใจของทารกเปนสงทแสดงถงสญญาณของการมชวต ดงนนหากทารกไดหายใจโดยตนเองแมวาจะเพยงชวขณะหนงแลวถงแกความตายกถอวาทารกไดมสภาพบคคลแลว

6

ชาตร เรองเดชณรงค ,เรองเดยวกน หนา 15

6

ถาไมยงไมมการคลอด หรอมการคลอดแตทารกไดเสยชวตไปกอนทจะคลอด สภาพบคคลของบคคลธรรมดาจงยงไมเรมขนและท าใหไมเกดสทธหนาทอยางใดๆเกดขนเลย

ตวอยาง นางด าซงก าลงตงครรภ ถกนายขาวกระท าโดยประมาทขบรถชนเปนเหตใหนางด าไดบาดเจบและแทงบตร เชนน การท าใหนางด าแทงบตรนายขาวจะมความผดตามกฎหมายอยางไรหรอไม ในเรองนมกฎหมายทเกยวของคอประมวลกฎหมายอาญามาตรา 291 และ 300

มาตรา 291 “ผใดกระท าโดยประมาท และการกระท านนเปนเหตใหผอนถงแกความตาย ตองระวางโทษจ าคกไมเกนสบป และปรบไมเกนสองหมนบาท”

มาตรา 300 “ผใดกระท าโดยประมาทเปนเหตใหผอนไดรบอนตรายสาหส (แทงลก) ตองระวางโทษจ าคกไมเกนสามปหรอปรบไมเกนหกพนบาท หรอทงจ าทงปรบ”

จะพจารณาไดวาการทนายขาวจะมความผดตามมาตรา 291 นายขาวจะตองกระท าใหผอนถงแกความตาย ซงมความหมายโดยนยวาผอนนนจะตองมสภาพบคคลกอนจงจะถงแกความตายได ฉะนนเมอบตรของนางด ายงไมเคยมสภาพบคคลจงไมอาจถงแกความตายโดยการกระท าของนายขาวได ฉะนนนายขาวจงไมมความผดตามประมวลกฎหมายอาญามาตรา 291 แตนายขาวจะมความผดตามมาตรา 300

ตวอยาง สามนางด าถงแกความตายในขณะทนางด าก าลงตงครรภ สามนางด านนมพนองรวมบดามารดา 1 คน คอนายเหลอง เชนนบคคลใดจะไดรบทรพยมรดกของสามนางด า ในเรองนประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1604 “บคคลธรรมดาจะเปนทายาทไดกตอเมอมสภาพบคคล.....ในเวลาท เจามรดกถงแกความตาย” ดงนนบตรของนางด าจงไมมสทธไดรบมรดกเพราะไมมสภาพบคคลในขณะทบดาถงแกความตาย แตผทจะมสทธไดรบมรดกของสามนางด าไดแก นางด า และนายเทา ตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 1630 และ 1635(2)

กำรขยำยควำมคมครองถงสทธของทำรกในครรภมำรดำ

จากตวอยางขางตนจะเหนไดวา การททารกยงไมมสภาพบคคลน ามาสการไดรบการรบรองคมครองไมเทาเทยมกบผทมสภาพบคคลแลวซงอาจจะน ามาซงความไมเปนธรรมหรออาศยชองวางดงกลาวไปกระท าความผดหรอหาผลประโยชนได ดงนน กฎหมายไทยจงใหความคมครองทารกซงยงอยในครรภวาสามารถทจะมสทธตางๆไดตามทบญญตไวในประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 15 วรรค 2 “ทารกในครรภมารดากสามารถมสทธตาง ๆ ได หากวาภายหลง คลอดแลวอยรอดเปนทารก” ซงอธบายไดวา ทารกในครรภแมวาจะยงไมมสภาพบคคลกฎหมายกใหการรบรองและคมครองสทธเชนเดยวกบผทมสภาพบคคลแลว เพยงแตในขณะททารกยงมไดคลอดทารกจะใชหรอเรยกรองสทธตางๆยงมได ตอเมอทารกไดคลอดมามสภาพบคคลแลวจงจะกระท าได หรอใหการรบรองและคมครองยอนกลบไปในขณะทเปนทารกในครรภนนเอง

7

มปญหาตอไปวากฎหมายรบรองคมครองสทธของทารกยอนหลงในเรองใดบาง ส าหรบสทธทกฎหมายใหความคมครองแกทารกในครรภมารดานน นกกฎหมายเหนวาทารกยอมไดรบความคมครองเชนเดยวกบผทมสภาพบคคลแลว เชน สทธในเนอตวรางกาย ในชอเสยง ในการไดรบมรดก สทธในครอบครว สทธในการเปนบตรชอบดวยกฎหมายของบดา เปนตน

มาตรา 1536 “เดกเกดแตหญงขณะเปนภรยาชายหรอภายในสามรอยสบวน นบแตวนท การสมรสสนสดลง ใหสนนษฐานไวกอนวาเปนบตรชอบดวยกฎหมายของชายผเปนสาม หรอเคยเปนสาม แลวแตกรณ”

มาตรา 1604 “บคคลธรรมดาจะเปนทายาทไดกตอเมอมสภาพบคคล หรอสามารถมสทธไดตาม มาตรา 15 แหงประมวลกฎหมายนในเวลาท เจามรดกถงแกความตาย เพอประโยชนแหง มาตราน ใหถอวาเดกทเกดมารอดอยภายในสามรอยสบวนนบแตเวลาทเจามรดกถงแกความตายนน เปนทารกในครรภมารดาอยในเวลาทเจามรดกถงแกความตาย”

ตวอยางท 1 นายแดง นางด าเปนสามภรยาทชอบดวยกฎหมาย นายแดงประสบอบตเหตถงแกความตาย ซงขณะนนนางด าภรยาของนายแดงตงครรภได 6 เดอน เชนน ถาตอมานางด าไดคลอดบตร เดกดงกลาวยอมมฐานะเปนบตรทชอบดวยกฎหมายของนายแดงตามมาตรา 1536 แมวาจะเกดภายหลงจากทการสมรสของนางแดงและนางด าสนสดลงกตาม และมฐานะเปนทายาทโดยธรรมทจะมสทธไดรบมรดกของนายแดง ตามมาตรา 1604 แมวาขณะทนายแดงตายถงแกความตาย เดกน นจะยงไมมสภาพบคคลกตาม กฎหมายกใหสทธทารกในการรบมรดกได ควำมสำมำรถของบคคลธรรมดำ

ความสามารถของบคคล หมายถง สภาพทบคคลจะมหรอใชสทธและมหนาทตามกฎหมายไดเพยงใด ความสามารถของบคคลแบงออกเปน ความสามารถในการมสทธและความสามารถในการใชสทธ

1. ความสามารถในการมสทธ(capacity of acquisition right) บคคลธรรมดาเมอเกดมาจะมความสามารถในการมสทธเทาเทยมกนทกคน ไมวาจะม

ฐานะแตกตางกนสกเพยงใด แตในทางกฎหมายแลวทงสองคนมความสามารถในการมสทธเทา

เทยมกน เชน นายด าอาย 15 ป กบนายแดงอาย 35 ป แมวาคนหนงจะเปนผเยาวและอกคน

เปนผทบรรลนตภาวะแลวแตกสามารถทจะมกรรมสทธในทดนไดเทาเทยมกน มสทธในเนอตว

รางกายของตนเองไดไมแตกตางกน

8

บคคลธรรมดาทกคนทมสญชาตไทยมความสามารถในการมสทธเทาเทยมกนทกคนตงแตเปนทารกในครรภมารดา ยกเวนแตสทธบางประการทกฎหมายก าหนดหลกเกณฑไวเปนพเศษ เชน สทธในการเลอกตง สทธทจะท าการสมรส ทตองมอายครบตามทกฎหมายก าหนด

สวนนตบคคลนนมความสามารถในการมสทธทไมเทาเทยมกน ทงนเพราะนตบคคลเปนกลมผลประโยชนรวมกนทเกดขนเพอวตถประสงคเฉพาะ ดงนนนตบคคลจงด าเนนการไดเฉพาะสวนทเกยวกบขอบเขตของผลประโยชนรวมกนของกลม หรอทเรยกวา ภายในขอบวตถประสงค(Vires) เทานน หลกนเรยกวา หลกความเปนเฉพาะของนตบคคล กลาวคอ เฉพาะตามกลมผลประโยชนทไดรบการรบรองใหเปนนตบคคล

2. ความสามารถในการใชสทธ(capacity of exercise rights) บคคลธรรมดามความสามารถในการมสทธเทากน แตส าหรบความสามารถในการใช

สทธอาจมไมเทากนได เพราะบคคลธรรมดานนมความแตกตางกนดานอาย ความรบร สตสมปชญญะ หรอเรยกวาเปนทมสภาพออนแอกวาบคคลอน ซงอาจจะถกเอารดเอาเปรยบจากบคคลทสมบรณกวา ดงนนเพอเปนการปองกนบคคลบางประเภทจากการถกเอารดเอาเปรยบจากบคคลผมความสมบรณกวาตองตกเปนผเสยเปรยบ กฎหมายจงจ าเปนตองใหการคมครองบคคลทหยอนความสามารถนน โดยการก าหนดนตกรรมทบคคลเหลานนกระท าไปอาจถกยกเลกเพกถอนไดในภายหลง

ความสามารถในการใชสทธเปนเรองสบเนองกบความสามารถในการมสทธ บคคลธรรมดาแมมความสามารถในการมสทธเทาเทยมกนทกคน แตในเรองการใชสทธอาจมความสามารถทไมเทาเทยมกนได บคคลบางประเภทถกจ ากดการใชสทธโดยกฎหมายทงนเพอคมครองประโยชนของบคคลนนเอง และคมครองบคคลภายนอก บคคลทถกกฎหมายจ ากดความสามารถในการใชสทธ เรยกวา “ผไรความสามารถ” (incapacitated person) ซงม 4 ประเภท

1. ผเยาว (minor) 2. คนไรความสามารถ (incompetent person) 3. คนเสมอนไรความสามารถ (quasi incompetent person) 4. บคคลวกลจรต (unsound mind person)

ส าหรบนตบคคลนนจะมความสามารถในการใชสทธเทากบความสามารถในการมสทธ กลาวคอ นตบคคลสามารถใชสทธไดไมเกนขอบวตถประสงคของนตบคคล หรออาจกลาวไดวานตบคคลมความสามารถในการมสทธและใชสทธเหมอนกน

9

ควำมสำมำรถในกำรท ำนตกรรมของผเยำว ผเยาว คอ บคคลทออนอาย ออนประสบการณ จงถอวาเปนผทไมอาจจะจดการกจการ

และทรพยสนของตนไดอยางเชนบคคลทเปนผใหญแลว กฎหมายจงจ าตองใหความคมครองปองกนชวยเหลอบคคลนนมใหตกเปนผเสยเปรยบตอบคคลทมประสมการณมากกวา อายมากกวา โดยการการจ ากดความสามารถในการใชสทธ หรอหากผเยาวจะใชสทธกตองอยภายใตการควบคมดแล ชวยเหลอจากบคคลทมประสบการณมากกวา จนกวาบคคลนนมอายพอสมควร ควำมสำมำรถในกำรท ำนตกรรมของผเยำว

หลกในการท านตกรรมของผ เยาวยดหลกการใหญทว า ผ เยาว เ ปนผหยอนความสามารถการท านตกรรมจะตองอยภายใตการควบคมดแลชวยเหลอของผแทนโดยชอบธรรม ดงทประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 21 บญญตวา “ผเยาวจะท านตกรรมใดๆตองไดรบความยนยอมของผแทนโดยชอบธรรมกอน การใดๆทผเยาวไดท าลงปราศจากความยนยอมเชนวานนเปนโมฆยะ เวนแตจะบญญตไวเปนอยางอน”

บทบญญตในมาตรานบญญตไปในท านองวา ผเยาวสามารถท านตกรรมไดเองโดยผแทนโดยชอบธรรมเพยงใหความยนยอมเทานน แตในความเปนจรงในชวงเวลาทผเยาวยงไมมความรสกผดชอบ ผเยาวคงไปท านตกรรมเองโดยผแทนโดยชอบธรรมใหความยนยอมไมได ในชวงเวลานนการท านตกรรมของผเยาวยอมจะท าไดโดยผแทนโดยชอบธรรมเปนผท าแทนทงหมด จนเมอผเยาวโตพอทจะมความรสกผดชอบพอสมควรแลวผแทนโดยชอบธรรมจงใหความยนยอมยอมแกผเยาวได แตทงนมไดหมายความวาอ านาจในการท านตกรรมแทนผเยาวของผแทนโดยชอบธรรมจะสนสดลง

อนงการท านตกรรมของผเยาวทตองไดรบความยนยอมจากผแทนโดยชอบธรรม หมายถง นตกรรมทมผลผกพนผเยาว หากเปนนตกรรมทไมมผลผกพนผเยาวแลว ไมใชนตกรรมทผเยาวจะตองขอความยนยอมจากผแทนโดยชอบธรรม เชน ยายยกทดนใหหลานโดยมอบฉนทะใหหลานไปท านตกรรมยกทดนใหหลานแทนยาย แมหลานจะยงไมบรรลนตภาวะ กเปนผรบมอบอ านาจท านตกรรมไดโดยไมตองไดรบความยนยอมจากผแทนโดยชอบธรรม (ฎกาท 598/2506)

อนงมาตรานจ ากดความสามารถของผเยาวเฉพาะในเรองนตกรรมเทานน นตกรรมมความหมายตามมาตรา 149 “การใดๆอนท าลงโดยชอบดวยกฎหมายและดวยใจสมครมงโดยตรงตอการผกนตสมพนธระหวางบคคล เพอจะกอ เปลยนแปลง โอน สงวนหรอระงบซงสทธ” สวนเรองอนทไมใชเรองนตกรรมไมอยภายใตมาตราน เชน การฟองคดแพงหรอคดอาญา การท านตกรรมของผเยาวในกรณทผเยาวอายนอยมากๆ ผเยาวยอมไมอาจแสดงเจตนาท านตกรรมไดเอง การท านตกรรมของผเยาวอาจกระท าไดโดยผแทนโดยชอบธรรมแสดง

10

เจตนาแทนผเยาว กรณทผเยาวรผดชอบพอสมควร เชน ก าลงศกษาอยชนมธยมปลาย หรออยระดบอดมศกษา ผแทนโดยชอบธรรมของผเยาวอาจใหความยนยอมแกผเยาวไปท านตกรรม ซง โดยปกตการท านตกรรมของผเยาวกกระท าผาน 2 วธตามทไดกลาวไปแลวขางตน ยกเวนแตในเรองทมกฎหมายบญญตไวเปนกรณพเศษ ไดแก

1. นตกรรมทผใชอ านาจปกครองจะตองขออนญาตศาล 2. กจการทผเยาวท าไดเอง 3. กจการทผใชอ านาจปกครองตองไดรบความยนยอมของผเยาวกอน

กำรใหควำมยนยอมของผแทนโดยชอบธรรม (Consent) การใหความยนยอมของผแทนโดยชอบธรรมอาจใหความยนยอมโดยชดแจง หรอโดยปรยายกได

ก. การใหความยนยอมโดยชดแจง เชน นาย ก. อาย 18 ปซอรถมอเตอรไซดจากรานคาแหงหนงเปนเงนผอน โดยบดามารดาของนาย ก. ลงชอใหความยนยอมในสญญาซอขายนน

ข. การใหความยนยอมโดยปรยาย เชน นาย ก. อาย 18 ปซอมอเตอรไซดจากรานคาแหงหนงเปนเงนผอน โดยบดามารดาของนาย ก. ลงชอเปนผค าประกน หรอพยานในสญญาซอขาย ผลของนตกรรมทมไดรบควำมยนยอมของผแทนโดยชอบธรรม

นตกรรมอนผเยาวไดกระท าไปโดยมไดรบความยนยอมของผแทนโดยชอบธรรม นตกรรมนนมผลเปนโมฆยะซงอาจจะใหสตยาบนหรอถกบอกลางไดในภายหลง

การใหสตยาบน หรอการบอกลางโมฆยกรรมนน มาตรา 178 ก าหนดวาจะตองกระท าโดยแสดงเจตนาแกคกรณอกฝายหนง การบอกลางนนไดแกการแสดงเตนาโดยแจงชดหรอโดยปรยายใหคกรณอกฝายหนงรบรไดวา ผบอกลางไมยอมรบความมผลแหงนตกรรมทคนไรความสามารถไดกระท าไว หรอไมตองการผกพนตามนตกรรมนน สวนการใหสตยาบนกอาจแสดงเจตนาโดยชดแจงหรอโดยปรยายวาเหนชอบหรอประสงคผกพนตามนตกรรมนน

ถาใหสตยาบน นตกรรมนนจะมผลสมบรณมาตงแตตนไมสามารถทจะบอกลางใหตกเปนโมฆะไดอก การใหสตยาบน หมายถง การใหการยอมรบกบนตกรรมทเปนโมฆยะ การใหสตยาบนอาจใหสตยาบนโดยชดแจง เชน ท าบนทกเปนหนงสอยอมรบนตกรรมทผเยาวกระท าขน หรอโดยปรยายกได ไดแก การแสดงกรยาอาการอนถอไดวาเปนการยอมรบ เชน การช าระหนทงหมดหรอแตบางสวน การเรยกใหอกฝายหนงช าระหน

ถาบอกลางจะท าใหนตกรรมนนมผลเปนโมฆะตงแตตนเสมอนหนงวาไมมนตกรรมเกดขนเลย การบอกลางโมฆยกรรมนนจะกระท ามไดเมอพนเวลาหนงปนบแตเวลาทอาจให

11

สตยาบนไดหรอเมอพนเวลาสบป นบแตไดท านตกรรมอนเปนโมฆยะนน นบแตเวลาทอาจใหสตยาบนได ไดแก นบแตเมอรเหตอนเปนโมฆยะนนเอง แตหากไมรถงสบปกจะบอกลางไมได

ตวอยางท 2 นาย ก. ซงมอาย 16 ป น าเงนสะสมของตวเองไปซอกลองถายรปจากรานคาแหงหนงโดยทบดามารดาไมทราบ เชนน สญญาซอขายกลองถายรปมผลเปนโมฆยะ หากบดามารดาของนาย ก. ทราบภายหลงและไมเหนดวย บดามารดานาย ก. อาจบอกลางการซอขายโดยน ากลองถายรปไปคนรานคา และขอเงนคนได แตถาบดามารดาของนาย ก.ใหสตยาบน เชน มาถามรานขายกลองเกยวกบวธใช การดแลรกษา ซงถอวาเปนการใหสตยาบน เชนน กจะบอกลางในภายหลงอกไมได

กจกำรทผเยำวท ำไดเอง

กจการหรอนตกรรมดงตอไปน ผเยาวสามารถท าไดโดยไมตองไดรบความยนยอมจากผแทนโดยชอบธรรมกอน

1. การอนใด ๆ หากเปนเพยงเพอทผเยาวจะไดไปซงสทธอนใดอนหนง หรอเปนการเพอใหหลดพนจากหนาท อนใดอนหนง ตามมาตรา 22

1. การอนใดทผเยาวมแตไดมาซงสทธ เชน การรบการใหโดยเสนหา การรบมรดก การรบโอนสทธอนหนงอนใด

2. การอนใดเพอใหผเยาวหลดพนจากหนาทอนใดอนหนง เชน เจาของบานเชาปลดหนคาเชาทผเยาวคางช าระ การหลดพนหนาทอนใดอนหนงตองเปนการหลดพนโดยเดดขาด ผเยาวจะตองไมมหนาทหรอเงอนไขทตองปฏบต ถามหนาทหรอเงอนไขกตองไดรบความยนยอมจากผแทนโดยชอบธรรมกอน เชน ผใหเชาปลดหนคาเชาคางช าระใหแกผเยาว แตผเยาวตองออกจากหองเชาโดยทนท ถาหนทปลดใหมหนงสอเปนหลกฐาน การปลดหนกตองท าเปนหนงสอ หรอตองเวนคนเอกสารอนเปนหลกฐานแหงหนใหแกลกหนหรอขดฆาเอกสารนนดวย ตาม ป.พ.พ. มาตรา 340

ตวอยางท 3 มผใหรถจกรยานยนตแกผเยาว แตผเยาวจะตองช าระราคาทยงช าระไมครบกบผขายเอง เชนน ตองไดรบความยนยอมจากผแทนโดยชอบธรรมหรอไม

2. การใด ๆ ไดทงสน ซงเปนการตองท าเองเฉพาะตว (ม.23) หมายถง นตกรรมหรอกจการทผเยาวจะตองเองเฉพาะตว ไมอาจใหผอนแสดงเจตนาท าแทนได เชน การท าพนยกรรม การรบรองบตร การหมน การสมรส เปนตน

3. การใด ๆ ซงเปนการสมแกฐานานรปแหงตน และเปนการอนจ าเปนในการด ารงชพตามสมควร (ม.24) กจการทผเยาวสามารถท าไดเองกรณน ประกอบดวยหลกเกณฑ 2 ประการ

12

กลาวคอ 1. เปนกจการทสมควรแกฐานานรปแหงตน และ 2. เปนการอนจ าเปนในการด ารงชพตามสมควร

1. เปนกจการทสมควรแกฐานานรปแหงตน ไดแก เปนเรองทเหมาะสมแกฐานะซงตองพจารณาเปนรายๆไปวาเหมาะสมแกฐานะหรอไม เชน นายแดง มบานอยทภเกต สอบเขาศกษาไดทมหาวทยาลยเชยงใหม นายแดงไมมทพกอาศยทเชยงใหมเลย ดงนนจงตองเชาหอพกเพอเปนทอยอาศย

2. เปนการอนจ าเปนในการด ารงชพตามสมควร โดยปกตไดแกปจจยส คอ อาหาร ทอย เครองนมหม ยารกษาโรค หรอปจจบนอาจจะมปจจย 5 เชน การศกษา การสมาคม การอนจ าเปนในการด ารงชพถาไดท าไปพอสมควรผเยาวกสามารถท าได

4. การท าพนยกรรม (ม.25) การท าพนยกรรมเปนกจการทผเยาวตองท าเองเปนเรองเฉพาะตวของผเยาวโดยแทไม

อาจใหคนอนท าแทนหรอใหความยนยอมไดดงเชนนตกรรมทวๆไป ผเยาวสามารถท าพนยกรรมไดเมอมอาย 15 ปบรบรณ ตามมาตรา 25 โดยไมตองรอใหบรรลนตภาวะ พนยกรรมทผเยาวท าในขณะทอายยงไมครบ 15 ปบรบรณมผลเปนโมฆะ ตามมาตรา 1703

5. ผเยาวไดรบอนญาตใหจ าหนายทรพยสน (ม.26) มาตรา 26 “ผแทนโดยชอบธรรมอนญาตใหผเยาวจ าหนายทรพยสนเพอการอนใด

อนหนงไดระบไว ผเยาวจะจ าหนายทรพยสนนนเปนประการใดภายในขอบเขตของการทระบไวนนกไดตามใจสมคร อนง ถาไดรบอนญาตใหจ าหนายทรพยสนโดยมไดระบวาเพอการอนใดผเยาวกจ าหนายไดตามใจสมคร”

กรณนเปนเรองทเกยวกบการจ าหนายทรพยสนโดยเฉพาะวาถาผแทนไดอนญาตใหผเยาวจ าหนายทรพยสนแลว ผเยาวกสามารถทจะกระท าไดโดยไมตองขอความยนยอมจากผแทนโดยชอบธรรมอกในเมอถงคราวทจะจ าหนายทรพยสนนน ค าวา “จ าหนาย” โดยปกตหมายถง การโอนกรรมสทธในทรพยใหบคคลอน เชน ขาย ให ขายฝาก เปนตน แตนกกฎหมายเหนวาตามเจตนารมณของกฎหมายแลว กควรจะถอวาการซอกอยในความหมายของการจ าหนายดวย เพราะเปนการโอนกรรมสทธในทรพยสน และไดสงของตอบแทนมา

การอนญาตใหผเยาวจ าหนายทรพยแบงเปนสองกรณ คอ 1. การอนญาตโดยระบเงอนไขหรอหลกเกณฑ กลาวคอ ผแทนโดยชอบธรรม

อนญาตใหผเยาวจ าหนายทรพยสนเพอการอนใดอนหนง เชนน ผ เยาวตองท าการจ าหนายทรพยสนหรอท านตกรรมในเงอนไขหรอหลกเกณฑนน

2. การอนญาตทมลกษณะทวไป กลาวคอ ผแทนโดยชอบธรรมอนญาตโดยมไดระบเงอนไขหรอหลกเกณฑไว เชนน ผเยาวยอมมอ านาจท าไดตามใจชอบ

6. การใดๆ อนมความเกยวพนกบการประกอบธรกจหรอการจางแรงงาน (ม.27) มาตรา 27 “ผแทนโดยชอบธรรมอาจใหความยนยอมแกผเยาวในการประกอบธรกจ

ทางการคาหรอธรกจอน หรอในการท าสญญาเปนลกจางในสญญาจางแรงงานได ในกรณท

13

ผแทนโดยชอบธรรมไมใหความยนยอมโดยไมมเหตอนสมควร ผเยาวอาจรองขอตอศาลใหสงอนญาตได

ในกรณความเกยวพนกบการประกอบธรกจหรอการจางแรงงานตามวรรคหนงใหผเยาวซงมฐานะเสมอนดงบคคลซงบรรลนตภาวะแลว

ถาการประกอบธรกจหรอการท างานทไดรบความยนยอมหรอทไดรบอนญาตตามวรรคหนงกอใหเกดความเสยหายถงขนาดหรอเสอมเสยแกผเยาว ผแทนโดยชอบธรรมอาจบอกเลกความยนยอมทไดใหแกผเยาวเสยได หรอในกรณศาลอนญาต ผแทนโดยชอบธรรมอาจรองขอตอศาลใหเพกถอนการใหความยนยอมของผแทนโดยชอบธรรมได

การบอกเลกความยนยอมโดยผแทนโดยชอบธรรม หรอการเพกถอนการอนญาตโดยศาล ยอมท าใหฐานะเสมอนดงบคคลซงบรรลนตภาวะแลวของผเยาวสนสดลง แตไมกระทบกระเทอนการใดๆ ทผเยาวไดกระท าไปแลวกอนมการบอกเลกความยนยอม หรอเพกถอนการอนญาต”

กรณนเปนกรณทผเยาวมอายและความสามารถพอสมควรทจะธรกจการคาหรอเปนลกจางได ถาผแทนโดยชอบธรรมเหนชอบกอาจใหความยนยอมแกผเยาวใหกระท าการนนๆได ซงกรณเชนนยอมมผลท าใหผเยาวนนมฐานะเสมอนหนงผบรรลนตภาวะในเรองทเกยวพนกบการประกอบธรกจหรอการจางแรงงานนน ในทางตรงกนขามถาผแทนโดยชอบธรรมไมใหความยนยอมไมวาจะดวยเหตผลใดกตาม ผเยาวกสามารถรองขอตอศาลใหสงอนญาตได หากการนนจะเปนประโยชนแกผเยาว

วธและแบบของการใหความยนยอมใหผเยาวท าการคากฎหมายไมไดก าหนดไว ดงนน อาจใหความยนยอมโดยท าเปนลายลกษณอกษรหรอใหความยนยอมดวยวาจากได โดยปกตกตองใหความยนยอมกอนหรอขณะนน และจะเปนการอนญาตโดยชดแจงหรอปรยายกได

“การประกอบธรกจทางการคา” หมายถง การประกอบธรกจเปนปกต เพอหาก าไร เชน ประกอบอตสาหกรรม พาณชยกรรม เกษตรกรรม “การประกอบธรกจอน” หมายถง การประกอบธรกจทางดานบรการ และรวมทงการประกอบวชาชพเฉพาะ เชน ทนาย แพทย วศวกรรม บญช เปนตน “สญญาจางแรงงาน” หมายถง สญญาซงบคคลคนหนงเรยกวา ลกจาง ตกลงจะท างานใหแกบคคลอกคนหนงเรยกวา นายจาง และนายจางตกลงจะใหสนจางตลอดเวลาทท างานใหเชน การเปนลกจางในหางรานบรษทหรอในโรงงานอตสาหกรรม

ซงผแทนโดยชอบธรรมไดใหความยนยอมแกผเยาวไปแลว การอนเกยวเนองดงกลาวผเยาวสามารถจดการไดโดยไมตองไดรบความยนยอมจากผแทนโดยชอบธรรมอก เพราะถอวาผเยาวมฐานะเสมอนดงบคคลซงบรรลนตภาวะแลว กรณทการประกอบธรกจการคาหรอธรกจอน หรอในการท าสญญาเปนลกจางกอใหเกดความเสยหายถงขนาดหรอเสอมเสยแกผเยาวผแทนโดยชอบธรรมอาจจะบอกเลกการใหความยนยอมนนหรอถารบไดอนญาตจากศาลผแทน

14

โดยชอบธรรมอาจรองขอใหศาลใหเพกถอนการอนญาตได การทผแทนโดยชอบธรรมบอกเลกความยนยอมทไดใหแกผเยาว จะตองมเหตอยางใดอยางหนงดงตอไปน คอ

1. การประกอบธรกจหรอการท างานทไดรบความยนยอม กอใหเกดความเสยหายถงขนาด หรอ

2. การประกอบธรกจหรอการท างานทไดรบความยนยอม เปนทเสอมเสยแกผเยาว เชน กจการทผเยาวไปเปนลกจางประกอบธรกจทผดกฎหมาย หรอศลธรรมอนดของประชาชน

การบอกเลกความยนยอมโดยผแทนโดยชอบธรรม หรอการเพกถอนการอนญาตโดยศาล ยอมท าใหฐานะเสมอนดงบคคลซงบรรลนตภาวะแลวของผเยาวสนสดลง แตไมกระทบกระเทอนถงการใดๆทผเยาวไดกระท าไปแลวกอนมการบอกเลกความยนยอมหรอเพกถอนการอนญาต ดงนน การบอกเลกความยนยอมหรอเพกถอนการอนญาต มผลดงน คอ

1. ฐานะเสมอนบคคลซงบรรลนตภาวะแลวของผเยาวสนสดลง หากตอมาผเยาวกระท านตกรรมใดๆโดยไมไดรบความยนยอมจากผแทนโดยชอบธรรม นตกรรมนนกมผลเปนโมฆยะตามมาตรา 21

2. การใดๆทผเยาวไดกระท าไปแลวกอนมการบอกเลกความยนยอมหรอเพกถอนการอนญาตนนยงคงสมบรณเสมอนผเยาวเปนบคคลซงบรรลนตภาวะ

ในกรณทผแทนโดยชอบธรรมบอกเลกความยนยอมโดยไมมเหตอนสมควร ผเยาวอาจรองขอตอศาลใหเพกถอนการบอกเลกความยนยอมของผแทนโดยชอบธรรมได

ตวอยางท 4 นาย ก. อาย 18 ป มเชยวชาญในการท า Website เปนอยางมาก บดามารดาจง

อนญาตใหเปดรานรบจางท า website เชน การใดๆอนเกยวกบการดงกลาวในอนาคต ผแทนโดยชอบธรรมของนาย ก. ไมตองใหความยนยอมอก

ตวอยางท 5 นาย ก. อาย 19 ป ขณะทขบรถมาเรยนหนงสอ ระหวางทางไดขบรถเฉยวชนรถคนอนเสยหาย นาย ก. กลวจะเปนเรองราวถงต ารวจ เนองจากตนเองไมมใบอนญาตขบรถ จงตกลงทจะออกคาใชจายซอมแซมรถใหแกคกรณ เชนน ขอตกลงดงกลาวมผลอยางไร นตกรรมบำงประเภททผใชอ ำนำจปกครองจะตองขออนญำตศำล มนตกรรมบางประเภทกฎหมายก าหนดวาผใชอ านาจปกครองจะใหความยนยอมหรอท านตกรรมแทนผเยาวไมได ยกเวนแตจะไดรบอนญาตจากศาลกอน ตามมาตรา 1574 ดงน

1. ขาย แลกเปลยน ขายฝาก ใหเชาซอ จ านอง ปลดจ านอง หรอโอนสทธจ านองซงอสงหารมทรพย หรอสงหารมทรพยทอาจจ านองได

เชน บดามารดาตองการขายทดนของผเยาว หรอน าทดนของผเยาวไปจ านองประกนการยมเงนกบธนาคาร

15

2. กระท าใหสนสดลงทงหมดหรอบางสวนซงทรพยสนของผเยาวอนเกยวกบอสงหารมทรพย

3. กอตงภาระจ ายอม สทธอาศย สทธเหนอพนดน สทธเกบกน ภาระตดพนในอสงหารมทรพย หรอทรพยสทธอนใดในอสงหารมทรพย

เชน บดามารดาของผเยาวยนยอมใหเพอนใชทดนของผเยาวเปนภาระจ ายอมออกสทางสาธารณะประโยชน

4. จ าหนายไปทงหมดหรอแตบางสวนซงสทธเรยกรองทจะใหไดมาซงทรพยสทธในอสงหารมทรพยหรอสงหารมทรพยทอาจจ านองได หรอสทธเรยกรองทจะใหทรพยสนเชนวานนของผเยาวปลอดจากทรพยสทธทมอยเหนอทรพยสนนน

5. ใหเชาอสงหารมทรพยเกนสามป ใหเชาอสงหารมทรพย คอ การน าทรพยสนของผเยาวไปใหบคคลอนเชา

การน าทรพยสนของผเยาวไปใหเชาทจะตองขออนญาตตอศาลจ ากดเฉพาะการใหเชาอสงหารมทรพยทมก าหนดระยะเวลาการเชาเกนกวา 3 ป สวนการใหเชาทมก าหนดเวลาไมเกน 3 ป ไมตองขออนญาตตอศาล

6. กอขอผกพนใดๆทมงใหเกดผลตาม (1) (2) หรอ (3) 7. ใหกยม ใหกยม ไดแก การน าเงนตราของผเยาวไปใหบคคลอนยม ไมวาการน าไป

ใหกยมนนจะมดอกเบยหรอไม เหตทตองขออนญาตจากศาลกอนเพราะวาใหกยมนนมความเสยงทจะไมไดรบเงนคน สวนการกยมนนกฎหมายมไดก าหนดวาจะตองไดรบอนญาตจากศาลกอนแตอยางใด

8. ใหโดยเสนหา เวนแตจะเอาเงนไดของผเยาวใหแทนผเยาวเพอการกศลสาธารณะ เพอการสงคมหรอตามหนาทธรรมจรรยา ทงน พอสมควรแกฐานานรปของผเยาว

การใหโดยเสนหา ไดแก การใหทรพยสนแกผรบโดยไมมคาตอบแทน ซงผลท าใหทรพยสนของผใหลดนอยลง ดงนนจงไดรบความเหนชอบจากผพทกษกอนท าลงไป ยกเวนแต การใหทพอสมควรแกฐานานรปของ กลาวคอ เมอพจารณาจากฐานะทางเศรษฐกจของคนเสมอนไรความสามารถแลวเปนการพอสมควร และเปนการใหในเรองดงตอไปน

- การกศล เชน การบรจาคทรพยสนทประสบภยพบต - การสงคม เชน การใหทรพยสนในวนมงคลสมรส หรองานบญตางๆ - การใหตามหนาทธรรมจรรยา เชน การใหแกบดา มารดา บตรหลาน ญาต

หรอคสมรส นอกเหนอจากทตองกระท าตามหนาทอปการะเลยงด 9. รบการใหโดยเสนหาทมเงอนไขหรอคาภาระตดพน หรอไมรบการใหโดย

เสนหา 10. ประกนดวยประการใดๆอนอาจมผลใหผเยาวตองถกบงคบช าระหนหรอท า

นตกรรมอนทมผลใหผเยาวตองรบเปนผช าระหนของบคคลอน หรอแทนบคคลอน

16

เชน การค าประกน เปนตน 11. น าทรพยสนไปแสวงหาประโยชนนอกจากในกรณทบญญตไวในมาตรา

1598/4 (1) (2) หรอ (3) 12. ประนประนอมยอมความ การประนประนอมยอมความ หรอสญญาประนประนอมยอมความ คอสญญาซง

ผเปนคสญญาทงสองฝายตางระงบขอพพาทอนใดอนหนงซงมอยหรอจะมขนนนใหเสรจไปดวยตางยอมผอนผนใหแกกน ทคสญญาตางฝายตาง การประนประนอมยอมความมผลท าใหขอพพาทระงบลง และมสทธตามสญญาประนประนอมยอมความซงไดตกลงกนนนแทน ซงเหนไดวาอาจสงผลดหรอเสยตอผเยาวได ดงนนจงสมควรทไดรบการกลนกรองจากศาลเสยกอนวาสมควรกระท าหรอไม

13. มอบขอพพาทใหอนญาโตตลาการวนจฉย การอนญาโตตลาการ (Arbitration) คอ วธการระงบขอพพาททคกรณตกลงกน

เสนอขอพพาททเกดขนแลว หรอทจะเกดขนในอนาคตใหบคคลภายนอกซงเรยกวาอนญาโตตลาการท าการพจารณาชขาดโดยคกรณผ กพนทจะปฏบตตามค าชขาดของอนญาโตตลาการ โดยอนญาโตตลการจะมคนเดยวหรอหลายคนกได

การมอบขอพพาทใหอนญาโตตลาการ หากอนญาโตตลาการวจฉยอยางไรคกรณตองยอมรบตามนน จงจ าเปนตองพจารณาอยางรอบคอบ ดงนนจงตองไดรบอนญาตจากศาลเสยกอน ขอสงเกต มาตราน 1574 น ไมไดบญญตวาการกระท าทฝาฝนมาตรา 1574 ผลจะเปนประการใด เพยงแตก าหนดวาตองไดรบอนญาตจากศาลกอน ซงตางจากมาตราอนๆทบญญตวาเปนโมฆยะ หรอโมฆะ สวนศาลมแนวค าวนจฉยวานตกรรมนนไมมผลผกพนผเยาว ค าพพากษาฎกาท 4984/2537 สญญาจะซอจะขายทพพาททจ าเลยท 3 ไดกระท าในขณะทยงเปนผเยาว แมจ าเลยท 1 ซงเปนบดาและเปนผใชอ านาจปกครองจ าเลยท 3 จะท าสญญาฉบบเดยวกนกตาม สญญาจะซอจะขายทพพาทดงกลาวไมมผลผกพนจ าเลยท 3 และกรณมใชโมฆยกรรมแมภายหลงจ าเลยท 3 จะบรรลนตภาวะโดยการสมรส จ าเลยท 3 กไมอาจใหสตยาบนได

17

กจกำรทผแทนโดยชอบธรรมจะตองไดรบควำมยนยอมของผเยำวกอน มาตรา 1572 “ผใชอ านาจปกครองจะท าหนทบตรจะตองท าเองโดยมไดรบความยนยอมของบตรไมได” มาตรานมใชเปนกรณผเยาวท านตกรรมแลวผแทนโดยชอบธรรมใหความยนยอม แตเปนกรณทผใชอ านาจปกครองเปนผท าสญญา สวนผทจะตองปฎบตตามสญญา เปนบตรผเยาว ดวยเหตทผทจะตองปฎบตตามสญญาเปนบตรผเยาวกฎหมายจงวาผใชอ านาจปกครองจะกระท ามไดถามไดรบความยนยอมจากบตรกอน หากผใชอ านาจปกครองท าไปโดยบตรมไดยนยอม ผตองรบผดในนตกรรมสญญานนคอผใชอ านาจปกครอง มใชบตรผเยาว หนทบตรจะตองท าเองในมาตราน หมายถง นตกรรมทวๆไปทผเยาวจะตองท าเองจะใหบคคลอนปฎบตตามสญญาแทนไมได เชน การรองเพลง การเลนละคร การแสดงภาพยนตร วาดภาพ การแสดงดนตร เปนตน ถาผเยาวจะท านตกรรมประเภทนตองขอความยนยอมจากผแทนโดยชอบธรรม หรอหากผแทนโดยชอบธรรมจะท านตกรรมกบบคคลภายนอกกตองไดรบความยนยอมจากผเยาวเสยกอน ผแทนโดยชอบธรรมของผเยำว

ผแทนโดยชอบธรรมของผเยาว ไดแก บคคลประเภทหนงประเภทใดดงตอไปน 1. ผใชอ านาจปกครอง (person exercising parental power)ไดแก

1.1 บดาและมารดา 1.2 บดาหรอมารดา ในกรณดงตอไปน

1.2.1 บดาหรอมารดาตาย 1.2.2 ไมแนนอนวาบดาหรอมารดามชวตอยหรอตาย 1.2.3 บดาหรอมารดาถกศาลสงใหเปนคนไรความสามารถ หรอเสมอนไร

ความสามารถ 1.2.4 บดาหรอมารดาตองเขารกษาตวในโรงพยาบาลเพราะจตฟ นเฟอน 1.2.5 ศาลสงใหอ านาจปกครองอยกบบดาหรอมารดา 1.2.6 บดาและมารดาตกลงกนตามทกฎหมายบญญตไวใหตกลงกนได 1.2.7 กรณเดกเกดจากหญงทมไดมการสมรสกบชาย ถอวาเปนบตรชอบดวย

กฎหมายของหญง อ านาจปกครองบตรอยกบหญงผเปนมารดา 1.2.8 ศาลสงใหอ านาจปกครองอยแกบดาหรอมารดา 1.2.9 เมอบคคลใดมบตรตดมา ไดสมรสกบบคคลอน อ านาจปกครองอยกบผ

ทบตรนนตดมา 1.2.10 กรณทสามภรยาหยาโดยความยนยอม และไดท าความตกลงเปน

หนงสอวาฝายใดจะเปนผใชอ านาจปกครองบตรคนใด ถามไดตกลงกนหรอตกลงกนไมได ใหศาลเปนผชขาด

18

1.2.11 กรณทหยาโดยค าพพากษาของศาล ศาลจะเปนผชขาดวาฝายใดจะเปนผใชอ านาจปกครองบตรคนใด

2. ผปกครอง (guardian) ผปกครอง คอ บคคลอนทมใชบดามารดาของผเยาว ซงท าหนาทแทนบดามารดา

ของผเยาว ผปกครองจะมขนไดตองอาศยค าสงของศาลแตงตงใหเปนผปกครองในกรณทผเยาวไมมบดามารดา หรอบดามารดาถกถอนอ านาจปกครอง ใครจะเปนผบอกลำงหรอใหสตยำบนนตกรรมทเปนโมฆยกรรมเพรำะผเยำวกระท ำไปโดยไมไดรบควำมยนยอมจำกผแทนโดยชอบธรรม นตกรรมอนผเยาวไดท าลงโดยมไดรบความยนยอมจากผแทนโดยชอบธรรม นตกรรมนนมผลเปนโมฆยกรรม บคคลดงตอไปนสามารถทจะบอกลางหรอใหสตยาบนได ตามมาตรา 175 และ 177

1. ผแทนโดยชอบธรรม หรอ 2. ผเยาวซงบรรลนตภาวะแลว 3. ผเยาวกอนทจะบรรลนตภาวะโดยไดรบความยนยอมของผแทนโดยชอบธรรม

กำรบรรลนตภำวะ (Majority)

1. โดยอาย เมออายครบ 20 ปบรบรณ มาตรา 19 “บคคลยอมพนจากภาวะผเยาวและบรรลนตภาวะ เมอมอายยสบปบรบรณ” 2. โดยการสมรส

มาตรา 20 “ผเยาวยอมบรรลนตภาวะเมอท าการสมรส หากการสมรสนนไดท าตามบทบญญต มาตรา 1448”

มาตรา 1448 “การสมรสจะท าไดตอเมอชายและหญงมอายสบเจดปบรบรณแลว แตในกรณทมเหตอนสมควร ศาลอาจอนญาตใหท าการสมรส กอนนนได” กลาวคอ ก. ชาย-หญงมอายครบ 17 ปบรบรณ

ข. ยกเวนมเหตสมควร ศาลอาจอนญาตให สมรสกอนอายครบ 17 ปบรบรณกได (และไดรบความยนยอมจากบดามารดา)

19

คนไรควำมสำมำรถ มำตรำ 28 คอ บคคลวกลจรต ทถกศาลสงใหเปนคนไรความสามารถ หลกเกณฑการรองขอใหศาลสงใหเปนคนไรความสามารถ 1. เปนบคคลวกลจรต

การเปนคนวกลจรตนนกฎหมายมไดก าหนดวาจะตองมอาการลกษณะอยางไร แตโดยทวไปเขาใจวาตองมอาการ “บา” โดยมลกษณะดงน

1) เปนอยางมาก กลาวคอ มอาการไมปกต สตไมสมบรณ โรคทางจต (disease of mind) หรอจรตวกลอยางมาก ไมมความรสกผดชอบวาตนไดพดหรอท าอะไร เชน insanity lunatics imbecility หรอ feeble-mindedness แตไมจ าเปนตองมอาการรายแรงถงขนท าอนตรายตอบคคลอน

2) เปนประจ า อาการวกลจรตหรอบาตองมลกษณะตดตว หรอมอาการประจ า แตไมตองถงขนาดทมอาการบาตอเนองอยตลอดเวลา อาจมบางเวลาทหายจากอาการบาและมอาการปกตกได การมอาการปกตบางครงบางคราวน ซงนบวาเปนอนตรายเพราะอาจมบคคลอนถอโอกาสในขณะทมอาการบาหรอวกลจรตเขาท านตกรรมอนจะท าใหเกดความเสยหาย

2. ศาลสงใหเปนคนไรความสามารถ การทศาลจะสงใหบคคลใดเปนคนไรความสามารถ จะตองมการยนค ารองขอตอศาลใหสงใหบคคลวกลจรตนนเปนคนไรความสามรถ ซงโดยทวไปจะตองเปนบคคลทเกยวของกบคนวกลจรตนน อนไดแก

1) คสมรสของ ไดแก สามหรอภรยาโดยชอบดวยกฎหมายของคนวกลจรต การเปนสามภรยาโดยชอบดวยกฎหมายพจารณาจากการจดทะเบยนสมรส ถามไดจดทะเบยนสมรสแมอยกนฉนทสามภรยากไมเปนสามภรยาทชอบดวยกฎหมาย

2) ผบพการ ไดแก บดามารดา ป ยา ตา ยาย ทวด ตามความเปนจรง 3) ผสบสนดาน ไดแก ลก หลาน เหลน ของผวกลจรตตามความเปนจรง 4) ผปกครอง คอ ผใชอ านาจปกครองแทนบดามารดาของผเยาว 5) ผพทกษ คอ ผดแลใหความยนยอมแกคนเสมอนไรความสามารถในการท า

นตกรรมทกฎหมายหรอศาลก าหนดหามมใหท าโดยล าพงตนเอง กรณทจะมผพทกษไดแก ทคนวกลจรตนนเคยถกศาลสงใหเปนคนเสมอนไรความสามารถมากอน และตอมาความวกลจรตเปนอยางมากถงขนาดทผพทกษตองรองขอใหศาลสงใหคนเสมอนไรความสามารถนนเปนคนไรความสามารถ เพอทคนวกลจรตจะไดรบความคมครองมากขนนนเอง

6) ผซงปกครองดแลบคคลนนอย ไดแก บคคลซงปกครองดแลบคคลวกลจรตตามความเปนจรง

7) พนกงานอยการ (Public Prosecutor) หมายถง เจาพนกงานของรฐทมอ านาจหนาทเกยวของกบการด าเนนคดอาญาและคดแพง

20

ขอสงเกต 1) บคคลวกลจรตไมมสทธรองขอตอศาลใหสงใหตนเองเปนคนไรความสามารถได

เพราะกฎหมายไมไดบญญตใหอ านาจไว ตางกบการขอถอนค าสงใหเปนคนไรความสามารถ ซงคนไรความสามารถสามารถรองขอตอศาลใหศาลสงเพกถอนค าสงไดตามมาตรา 31

2) ผสบสนดานอาจรองขอตอศาลใหบพการเปนคนไรความสามารถได ไมตองหามตามมาตรา 1562 ทหามฟองบพการซงเรยกวา คดอทลม เพราะการรองขอตามมาตรา 28 นเปนคดไมมขอพพาท ไมเปนการฟองบพการ

ผลของกำรเปนคนไรควำมสำมำรถ

1. ตองจดอยในความดแลของผอนบาล ถายงไมสมรส และยงไมบรรลนตภาวะ ผนนยอมอยภายใตอ านาจปกครองของบดา

มารดา ตามมาตรา 1566 ดงนนบดามารดาจงเปนอนบาล ยกเวนศาลใชดลพนจตงบคคลอนเปนผอนบาล ในกรณเชนนถอวาค าสงตงผอนบาลเชนนนมผลเปนการเพกถอนผใชอ านาจปกครองหรอผปกครองทเปนอยในขณะนนดวย ตามมรตรา 1569/1 วรรคแรก

ถาผเยาวไมมบดามารดา หรอบดามารดาถกถอนอ านาจปกครอง ศาลอาจตงผปกครองใหได ตามมาตรา 1585, 1586 ผปกครองยอมเปนผอนบาลผเยาวตามมาตรา 1569

ถาคนไรความสามารถบรรลนตภาวะแลวแตยงไมสมรส ผอนบาลไดแก บดามารดา หรอบดาหรอมารดา ตามมาตรา 1569/1 วรรคสอง ผอนบาลไดแก บดามารดาหรอผปกครอง ตามมาตรา 1569 ยกเวนแต ศาลเหนวาไมควรใหบดามารดา หรอบดาหรอมารดาเปนผอนบาล ศาลอาจสงใหผอนเปนผอนบาลได ตามมาตรา 1569/1 วรรคสอง

รองขอใหศาลสง

ศาลพจารณาวาเขาหลก เกณฑหรอไม

คนวกลจรต

คนไรควำมสำมำรถ

คนไรความสมารถ

ศาลมค าสงเปนคนไรความ สามารถ

21

ในกรณทคนไรความสามารถสมรสแลว ผอนบาลไดแก คสมรส ตามมาตรา 1463 ยกเวนในกรณทมเหตส าคญ และผมสวนไดเสยหรออยการรองขอ ศาลจะตงบคคลอน เชน บดามารดาหรอบคคลภายนอกเปนผอนบาลกได ตามมาตรา 1463 เชน คสมรสไมใหความอปการะคสมรสฝายทเปนคนไรความสามารถ หรอจดการทรพยสนเสยหายถงขนาด เปนตน

2. ความสามารถในการท านตกรรมของคนไรความสามารถ คนไรความสามารถกฎหมายถอวาเปนผหยอนความสามารถในการท านตกรรม

ดงนนจงท านตกรรมใดๆไมไดทงสน นตกรรมอนคนไรความสามารถกระท าลงการนนเปนโมฆยะ ดงนนผอนบาลจงอนญาตหรอใหความยนยอมใหคนไรความสามารถท านตกรรมไมได หากคนไรความสามารถประสงคจะท านตกรรมตองใหผอนบาลท าแทนเทานน ตามมาตรา 29 “การใดๆอนบคคลซงศาลสงใหเปนคนไรความสามารถไดกระท าลง การนนเปนโมฆยะ” แมนตกรรมบางชนดเปนเรองตองท าโดยเฉพาะตว เชน การรบรองบตร7 ผอนบาลยอมไมมอ านาจท าแทนได

นอกจากนถาเปนนตกรรมบางประเภทตาม มาตรา 1574 ผอนบาลจะท าแทนไมได หากผอนบาลประสงคจะท านตกรรมเหลานนแทนคนไรความสามารถตองขออนญาตศาลกอนจงจะกระท าได ตามมาตรา 1598/15 มาตรา 1598/18

นตกรรมอนคนไรความสามารถกระท าลงมผลเปนโมฆยะ บคคลดงตอไปนจะบอก

ลางหรอใหสตยาบนตามมาตรา 175 (1) ผอนบาล (2) คนไรความสามารถเมอพนจากการเปนคนไรความสามารถ

กำรสนสดกำรเปนคนไรควำมสำมำรถ

ถาเหตทท าใหเปนคนไรความสามารถไดสนสด คนไรความสามารถนนเองหรอบคคลใดๆตามมาตรา 28 คสมรส สามารถรองขอตอศาลใหสงเพกถอนค าสงทใหเปนคนไรความสามารถนนได

7

จด เศรษฐบตร,นตกรรมและหน,หนา 74 อางในกตตศกด ปรกต ค าอธบายวชากฎหมายแพงและพาณชย: หลกทวไป วาดวย บคคลธรรมดา และหลกทวไปวาดวยนตบคคล กรงเทพฯ : วญญชน, 2549 หนา 87

22

คนวกลจรต คนวกลจรตซงศาลยงมไดสงใหเปนคนไรความสามารถ ยงถอวาเปนบคคลทม

ความสามารถในการท านตกรรมบรบรณ ดงนนนตกรรมทคนวกลจรตท าลงไปยอมมผลสมบรณ เวนแตเมอเขาหลกเกณฑ 2 ประการ ดงตอไปนนตกรรมจงจะตกเปนโมฆยะ คอ

1. นตกรรมนนไดกระท าในขณะทบคคลนนจรตวกล และ 2. คกรณอกฝายหนงไดรแลววาผท านตกรรมเปนคนวกลจรต

ผทกลาวอางวานตกรรมทคนวกลจรตกระท าตกเปนโมฆยะ มหนาทน าสบวาขณะท านตกรรมผกระท าเปนคนวกลจรต และมจรตวกลในขณะท านตกรรม และคกรณอกฝายหนงรอยแลววาผกระท าเปนคนวกลจรต

การเปนคนวกลจรตตามมาตรา 30 น อาจเปนประจ าหรอชวคราวกได ส าหรบในกรณทบคคลมนเมาเพราะเสพสรา หรอสงมนเมาอนดวยความสมครใจ จนเปนเหตไมอาจควบคมสตของตนและไดท านตกรรมในระหวางนน บคคลผมนเมาในลกษณะเชนนไมถอวาเปนคนวกลจรตตามมาตรา 30 ดงนน นตกรรมทท าขนยอมสมบรณ นตกรรมทบคคลวกลจรตไดท าขนในขณะทมจรตวกลมผลเปนโมฆยะ ซงอาจถกบอกลางหรอใหสตยาบนไดในภายหลง โดยผมอ านาจบอกลางหรอใหสตยาบนไดแก คนวกลจรตนนเอง เมอบคคลนนไดพนจากภาวะจรตวกลแลว ตามมาตรา 175 หรอผอนบาล ในกรณทมคนวกลจรตถกศาลสงใหเปนคนไรความสามารถในภายหลง ตามมาตรา 175 (2) ตวอยางท 6 นายเผาไดจดทะเบยนโอนรถยนตของตนเองใหแก นางสาว ก. ในขณะทมอาการทางจตหลงๆลมๆ ระแวงวาจะมผมาท ารายตนโดยตลอด เชนน นตกรรมการโอนยอมมผลสมบรณ แตถาบดามารดา คสมรสของนายเผา พสจนไดวาขณะทมการโอนนน นายเผามอาการทางจต (จรตวกล) และนายสาว ก. ทราบวานายเผาเปนคนวกลจรต การโอนกจะตกเปนโมฆยกรรม

23

คนเสมอนไรควำมสำมำรถ ไดแก ผมกายพการ หรอจตฟ นเฟอนไมสมประกอบ หรอ ประพฤตสรยสรายเสเพล

เปนอาจณ หรอตดสรายาเมา จนไมสามารถจดการงานของตนได บคคลทจะถกศาลสงใหเปนคนเสมอนไรความสามารถ ตองมหลกเกณฑ 2 ประการคอ

1. เปนบคคลผซงไมสามารถจะจดการงานโดยตนเองได หรอจดกจการไปในทางทอาจจะเสอมเสยแกทรพยสนของตนเองหรอครอบครว

1) ไมสามารถจะจดท าการงานโดยตนเองได และหมายความรวมไปถงการจดการไปในทางทนาจะเปนผลเสยหายแกกจการงานของตนเดวย ทงนไมจ าเปนตองเกดผลเสยหายในทางทรพยสนเทานน เพราะค าวาการงานในทนหมายถงกจการโดยรวม คอพเคราะหการงานทกประเภทโดยรวม ไมวาจะเกยวกบทรพยสนหรอไม ไดแก การงานในแงของการดแลตนเอง และครอบครว การปฎบตหนาทในอาชพการงาน ทางสงคม หรอ

2) จดกจการไปในทางทอาจะเสอมเสยแกทรพยสนของตนเองหรอครอบครว 2. สาเหตทจะท าใหบคคลนนไมสามารถจะจดการงานของตนเองได เนองมาจาก

สาเหตตางๆดงตอไปน คอ 1) กายพการ

ไดแก กรณทบคคลมสวนหนงสวนใดของรางกายขาดไปหรอไมสมประกอบท าใหขาดก าลงกายก าลงสตปญญาไมสามารถท าการงานไดเหมอนคนปกต เชน คนหหนวก หตง ตาบอด ตาสนหรอฝาฟางอยางหนก เปนใบ งอยเปลยเสยขา ฯลฯ ทงนไมวาเหตแหงกายพการนจะมมาแตก าเนด หรอมมาภายหลงเพราะอบตเหต ความเจบไข หรอความชราภาพ

ค าพพากษาฎกาท 2432/2526 ค ารองกลาวเพยงวา ช. มารดาผรองปวยเปนโรคตอมไทรอยตไมท างาน สขภาพไมสมบรณ งายตอการถกหลอกลวง แตตามทางไตสวนไดความวา ช. ยงคงปฎบตหนาทแมบานไดตามปกต โดยไปจายตลาดและหงหาอาหารเอง กรณไมมเหตทจะสงให ช. เปนคนเสมอนไรความสามารถแตประการใด

2) จตฟ นเฟอนไมสมประกอบคอ ผมจตใจไมปกต แตไมถงขนาดเปนคนวกลจรต คอไมถงกบขาดความสามารถโดยสนเชงในการกรก าหนดเจตนาของตนเองไดอยางอสระ ยงมความรสกผดชอบอยแตมอยในระดบต ากวาคนปกต และหยอนความสามารถในการก าหนดเจตนาของตนโดยอสระเทานน เชน เปนผตกอยภายใตอทธพลของอารมณภายในหรอสงเราภายนอกไดงาย หรอเปนผออนวนจฉยกวาทอาจคาดหมายไดจากคนปกต 8 เชน คนความจ าเสอม คนชรา

3) ประพฤตสรยสรายเสเพลเปนอาจณ คอ บคคลทใชจายเงนทองอยางไมจ าเปนและไรประโยชน เชน มวสมในทางอบายมขโลกย การเลนพนนจนทรพยสนเงนทองรอยหรอไปทกวน และไมเปนอนประกอบสมมาอาชวะ

8

กตตศกด ปรกต, เรองเดยวกน หนา 92

24

4) ตดสรายาเมา ไดแก การตดสารเสพตดประเภทใดกได ไมวาจะตองหามตามกฎหมายหรอไม โดยมลกษณะทตดเปนนจสนและขาดเสยมได ซงท าใหบคคลนนไมสามารถจดการงานโดยตนเองไดหรอจดกจการไปในทางทอาจจะเสอมเสยแกทรพยสนของตนเองหรอครอบครว

5) มเหตอนใดท านองเดยวกนนน หมายถง เหตบกพรองทางกายหรอทางจตใจหรอทางความประพฤตอยางอนนอกเหนอจากทกฎหมายระบไว ผทมสทธรองขอตอศำล การรองขอใหบคคลหนงบคคลใดเปนคนเสมอนไรความสามารถมกระบวนการเชนเดยวกบการรองขอใหเปนคนไรความสามารถ และบคคลผมสทธรองขอตอศาลกไดแกบคคลประเภทเดยวกน ตามมาตรา 32 “บคคลใดมกายพการ หรอมจตฟ นเฟอนไมสมประกอบ.......เมอบคคลตามทระบไวในมาตรา 28 รองขอตอศาล ศาลจะสงใหบคคลนนเปนคนเสมอนไรความสามารถกได”

มาตรา 33 บญญตวา “ในการรองขอใหศาลสงใหบคคลใดเปนคนไรความสามารเพราะวกลจรต ถาทางพจารณาไดความวาบคคลนนไมวกลจรต แตมจตฟ นเฟอนไมสมประกอบ เมอศาลเหนสมควรหรอเมอมค าขอของคความ หรอของบคคลตามทระบไวในมาตรา 28 ศาลอาจสงใหบคคลนนเปนคนเสมอนไรความสามารถกได หรอในคดทมการรองขอใหศาลสงใหบคคลเปนคนเสมอนไรความสามารถเพราะมจตฟ นเฟอนไมสมประกอบ ถาทางพจารณาไดความวาบคคลนนวกลจรต เมอมค าขอของคความ หรอของบคคลตามทระบไวในมาตรา 28 ศาลอาจสงใหบคคลนนเปนคนไรความสามารถกได” ผลของกำรเปนคนเสมอนไรควำมสำมำรถ

การเปนคนเสมอนไรความมผลเมอศาลไดมค าสง เมอศาลมค าสงแลวศาลจะสงค าสงศาลนนไปประกาศในราชกจจานเบกษาตอไป เหตทตองสงค าสงไปประกาศในราชกจจานเบกษากเพอใหประชาชนทราบ และเพอใหมผลผกพนทางกฎหมายแกบคคลทวไปวาไดทราบแลววาบคคลทศาลไดมค าสงนนเปนคนเสมอนไรความสามารถ จะไดไมหลงเขาท านตกรรมเนองจากความส าคญผดวาเปนผมความสามารถสมบรณ

การเปนคนเสมอนไรความสามารถตองจดใหอยในความดแลของผพทกษ แตการจดใหอยในความดแลของผพทกษนแตกตางจากการจดใหอยความดแลของผอนบาลกรณคนไรความสามารถ เพราะไมมบทกฎหมายก าหนดอ านาจหนาทของผพทกษไวชดเจน ตางจากผอนบาลซงมาตรา 1595/18 และมาตรา 1598/3 ไดก าหนดใหน าบทบญญตวาดวยสทธและหนาทของผใชอ านาจปกครองหรอผปกครองแลวแตกรณมาใชบงคบกบผอนบาลโดยอนโลม การทกฎหมายมระบไวใหน าหลกเรองอ านาจปกครองมาใชกบผพทกษ ทงๆทในกรณอนๆเมอกลาวถงการอนบาลกมกกลาวถงผพทกษควบคกนไปดวย ท าใหเหนไดวากฎหมายไมมงหมาย

25

ใหผพทกษใชอ านาจปกครองคนเสมอนไรความสามารถ แตกลบรบรองหลกความมอสระในการปกครองตนเอง และการมอสระในการท านตกรรมของคนเสมอนไรความสามารถเปนส าคญ9 ซงแสดงใหเหนวาผพทกษไมใชผใชอ านาจปกครอง แตเปนเพยงผดแลคมครอง ท าหนาทรกษาผลประโยชนใหแกคนเสมอนไรความสามารถในการท านตกรรมส าคญๆเทานน

นอกจากนการทผพทกษมเพยงอ านาจหนาทใหหรอไมใหความยนยอมแกคนเสมอนไรความสามารถในการท านตกรรม จงแสดงใหเหนวาผพทกษไมมอ านาจท านตกรรมแทนคนเสมอนไรความสามารถ นตกรรมทงหลายคนเสมอนไรความสามารถตองท าเองและถาเปนนตกรรมทส าคญๆกตองขอความยนยอมของผพทกษเสยกอน นตกรรมทตองไดรบควำมยนยอมจำกผพทกษ

คนเสมอนไรความสามารถ สามารถทจะท านตกรรมไดโดยตนเอง และมผลสมบรณยกเวนแตนตกรรมตามทก าหนดไวในมาตรา 34 ตองไดรบความยนยอม จากผพทกษกอนมเชนนนนตกรรมนนตกเปนโมฆยกรรม ซงผพทกษอาจบอกลางเสยได (ม.175)

มาตรา 34 คนเสมอนไรความสามารถนนตองไดรบความยนยอมของผพทกษกอนแลวจงจะท าการอยางหนงอยางใด ดงตอไปนได

1. น าทรพยสนไปลงทน ไดแก การจ าหนายทรพยเพอเปนทนส าหรบประกอบกจการอนมงตอการแสวงหาผลตอบแทนในรปของเงนก าไรหรอเงนปนผล ไมวาจะกระท าไปโดยล าพงหรอรวมกบผอน แตถาเปนการใชจายทรพยสนเพอการด ารงชพตามปกต เพอใหไดมาซงปจจยในการด ารงชพ เชน สมครเขารบการศกษา ซอปจจยส กเรยกไมไดวาเปนการน าทรพยสนไปลงทน

2. การรบคนทรพยสนทน าไปลงทน ตนเงนหรอทนอยางอน เชน การรบคนเงนทใชในการลงทน การรบเงนกยมคนจากผยม เปนตน การรบคนสงเหลานตองอาศยความรอบคอบวาครบถวน หรอถกตองตามสญญาหรอไม ดงนนจงตองอาศยความยนยอมของผพทกษ แตถาเปนการรบทรพยสนอยางอนทไมมลกษณะเปนทรพยทน าไปลงทน หรอตนเงน เชน รบเงนปนผล ดอกเบย เหลานคนเสมอนไรความสามารถท าไดโดยไมตองไดรบควายนยอมจากผพทกษ

3. กยม หรอ ใหกยม ยมหรอใหยมสงหารมทรพยอนมคา การกยม หรอใหกยม สงทหยบยมระหวางกนคอเงนตรา การยมไมวาคนเสมอนไร

ความสามารถจะเปนฝายยม หรอใหผอ นยม จะตองไดรบความยมยอมจากผพทกษทงสนเพราะการเปนผยมจะตองมภาระตองชดใชคนเงนทยมในอนาคต นอกจากนยงอาจตองแบกรบภาระดอกเบยดวย สวนการใหยมกมความเสยงทจะไมไดรบชดใชเงนคนจากผยม ดงนนจงตองไดรบการพจารณาอยางรอบคอบจากผพทกษกอนทจะกระท าลงไป

9

กตตศกด ปรกต เรองเดยวกน หนา 98

26

สวนการยมหรอใหยมทรพยสนอนมคา กมลกษณะเชนเดยวกบการการยมเงนตราเพยงแตทรพยสนทยมไมใชเงนตราเทานน

4. รบประกนโดยประการใดๆอนมผลใหตนตองถกบงคบช าระหน ไดแก การค าประกนการช าระหนดวยบคคลหรอทรพย ซงเปนสญญาซงผเปน

ลกหนผกพนจะช าระหนแกเจาหนในเมอลกหนไมช าระหน 5. เชาหรอใหเชาสงหารมทรพยมก าหนดระยะเวลาเกนกว าหกเดอน หรอ

อสงหารมทรพยมก าหนดระยะเวลาเกนกวาสามป การเปนผเชามภาระทจะตองช าระคาเชา สวนการเปนผใหเชากมภาระทจะตองให

ผเชาไดใชทรพยสนตลอดอายของสญญาเชาซงเปนหนอยางหนง ดงนนไมวาคนเสมอนไรความสามารถจะเปนผเชาหรอเปนผใหเชา จงตองพจารณาอยางรอบคอบกอนทจะท าลงไป สวนการเชาหรอใหเชาซงมระยะเวลาไมเกนกวาทกฎหมายก าหนดไมตองไดรบความยนยอมจากผพทกษ

6. ใหโดยเสนหา เวนแตการใหทพอสมควรแกฐานานรป เพอการกศล การสงคม หรอตามหนาทธรรมจรรยา

การใหโดยเสนหา ไดแก การใหทรพยสนแกผรบโดยไมมคาตอบแทน ซงผลท าใหทรพยสนของผใหลดนอยลง ดงนนจงไดรบความเหนชอบจากผพทกษกอนท าลงไป ยกเวนแต การใหทพอสมควรแกฐานานรป กลาวคอ เมอพจารณาจากฐานะทางเศรษฐกจของคนเสมอนไรความสามารถแลวเปนการพอสมควร และเปนการใหในเรองดงตอไปน

- การกศล เชน การบรจาคทรพยสนทประสบภยพบต - การสงคม เชน การใหทรพยสนในวนมงคลสมรส หรองานบญตางๆ - การใหตามหนาทธรรมจรรยา เชน การใหแกบดา มารดา บตรหลาน ญาตหรอค

สมรส นอกหนอจากทตองกระท าตามหนาทอปการะเลยงด 7. รบการใหโดยเสนหา ทมเง อนไขหรอคาภาระตดพน หรอไมรบการใหโดยเสนหา -รบการใหโดยเสนหาทมเงอนไข ไดแก การรบทรพยสนทมผให โดยผใหตง

เงอนไขใหผรบตองกระท าการอยางหนงอยางใด - รบการใหทมคาภาระตดพน ไดแก การรบทรพยสนทมผให โดยผใหก าหนดให

ผรบตองช าระหนแกผให หรอแกบคคลอน การรบการใหโดยเสนหาทมเงอนไขหรอคาภาระตดพนนนอาจกอภาระใหแกคน

เสมอนไรความสามารถตองกระท าการในอนาคต สวนการไมรบการใหโดยเสนหาเปนการเหตใหทรพยสนของคนเสมอนไรความสามารถไมเพมพนมากขน ดงนนจงตองไดรบความยนยอมจากผพทกษกอน จงจะกระท าไดมเชนนนนตกรรมจะเปนโมฆยะ

27

8. ท าการอยางหนงอยางใดเพอจะไดมาหรอปลอยไปซงสทธในอสงหารมทรพยหรอในสงหารมทรพยอนมคา

- สทธในอสงหารมทรพยหรอสงหารมทรพยอนมคา เชน กรรมสทธ สทธจ านอง สทธจ าน า สทธอาศย สทธเกบกน เปนตน

- การท าอยางหนงอยางใดเพอจะไดมา หรอปลอยไปซงสทธในอสงหารมทรพยหรอในสงหารมทรพยอนมคาจะมคาตอบแทนหรอไมกได เชน การซอ ขาย ให รบการให การน าทรพยสนไปจ านอง หรอรบจ านอง เปนตน

การท าการอยางหนงอยางใดเพอจะไดมาหรอปลอยไปซงสทธในอสงหารมทรพยหรอในสงหารมทรพยอนมคา อาจเปนการกอภาระ หรอท าใหทรพยสนของคนเสมอนไรความสามารถลดนอยถอยลงได ดงนนจงตองไดรบความยนยอมจากผพทกษกอนกระท าการดงกลาว

9. กอสรางหรอดดแปลงโรงเรอนหรอสงปลกสรางอยางอน หรอซอมแซมอยางใหญ การกระท าการดงกลาวตองใชคาใชจายอยางมาก ดงนนจงจ าเปนตองไดรบการ

กลนกรองจากผพทกษกอนด าเนนการ 10. เสนอคดตอศาลหรอด าเนนกระบวนพจารณาใดๆเวนแตการรองขอตามมาตรา 35

หรอการรองขอถอนผพทกษ การเสนอคดตอศาลหรอด าเนนกระบวนการพจารณาในศาลไมวาจะเปนคดมขอ

พพาทหรอไม มผลท าใหโจทกจ าเลยตองผกพนตามค าตดสนของศาล ซงตองอาศยความรอบคอบในการตดสนใจด าเนนการ จงตองไดรบความยนยอมจากผพทกษเสยกอน สวนการรองขอตามมาตรา 35 คอ การทคนเสมอนไรความสามารถรองขอใหศาลอนญาตใหกระท าในเรองทผพทกษไมใหความยนยอมโดยปราศจากเหตผลอนสมควรทงทเปนคณประโยชนแกคนเสมอนไรความสามารถ หรอกรณรองขอถอนผพทกษ เองจงไมจ าเปนตองไดรบความยนยอมจากผพทกษ

11. ประนประนอมยอมความหรอมอบขอพพาทใหอนญาโตตลาการวนจฉย การประนประนอมยอมความ หรอสญญาประนประนอมยอมความ คอสญญาซงผ

เปนคสญญาทงสองฝายตางระงบขอพพาทอนใดอนหนงซงมอยหรอจะมขนนนใหเสรจไปดวยตางยอมผอนผนใหแกกน10 การประนประนอมยอมความมผลท าใหขอพพาทระงบลง และมสทธตามสญญาประนประนอมยอมความซงไดตกลงกนนนแทน ซงเหนไดวาอาจสงผลดหรอเสยตอผเสมอนไรความสามารถกได สมควรทจะตองไดรบการพจารณากลนกรองจากผพทกษกอนด าเนนการจดการ

10

ประมวลกฎหมายแพงและพาณชยมาตรา 850

28

มอบขอพพาทใหอนญาโตตลาการวนจฉย การอนญาโตตลาการ (Arbitration) คอ วธการระงบขอพพาททคกรณตกลงกน

เสนอขอพพาทท เกดขนแลวหรอทจะเกดขนในอนาคตใหบคคลภายนอกซง เรยกวา อนญาโตตลาการท าการพจารณาชขาดโดยคกรณผกพนทจะปฏบตตามค าชขาดของอนญาโตตลาการ โดยอนญาโตตลการจะมคนเดยวหรอหลายคนกได

การมอบขอพพาทใหอนญาโตตลาการ หากอนญาโตตลาการวจฉยอยางไรคกรณตองยอมรบตามนน จงจ าเปนตองพจารณาอยางรอบคอบ ดงนนจงตองไดรบความยนยอมจากผพทกษเสยกอน

12. นตกรรมส าคญอยางอน ในการสงใหเปนเสมอนไรความสามารถ หากศาลเหนวานอกจากกนตกรรม 11

ประการขางตน ยงมกรณอนอกทคนเสมอนไรความสามารถอาจจดการไปในทางเสอมเสยแกทรพยสนของตนเองหรอครอบครว หรอเมอผพทกษรองขอภายหลง ศาลมอ านาจสงใหคนเสมอนไรความสามารถนนตองไดรบความยนยอมจากผพทกษกอน จงจะท าการนนไดดวย ตามมาตรา 34 วรรคสอง อ ำนำจของผพทกษในกรณพเศษ ในการรองขอใหศาลสงใหเปนคนไรความสามารถ หากปรากฏขอเทจจรงวาคนเสมอนไรความสามารถไมสามารถจะท าการทระบไวในมาตรา 34(1)-(11) หรอกรณมาตรา 34 วรรคสอง ไดดวยตนเอง เพราะเหตบกพรองทางกายหรอจตใจ เชน คนเปนใบไมสามารถแสดงความประสงคของตนใหผอนเขาใจได ศาลจะสงใหผพทกษเปนผมอ านาจท าการนนแทนคนเสมอนไรความสามารถกด ตามมาตรา 34 วรรคสาม กำรสนสดกำรเปนคนเสมอนไรควำมสำมำรถ มาตรา 36 “ถาเหตทศาลไดสงใหเปนคนเสมอนไรความสามารถไดสนสดแลว ใหน าบทบญญตมาตรา 31 มาใชบงคบโดยอนโลม” ถาเหตความบกพรองทางกาย ทางจต หรอทางความประพฤตไดหมดสนลง บคคลซงถกศาลสงใหเปนคนไรความสามารถนนโดยไมตองไดรบความยนยอมจากผพทกษหรอบคคลตามมาตรา 28 สามารถรองขอตอศาลใหเพกถอนค าสงการเปนคนไรความสามารถนนเสยได โดยค าสงเพกถอนสถานะคนเสมอนไรความสามารถจะตองโฆษณาในราชกจจานเบกษา ในทางกลบกน ถาคนเสมอนไรความสามารถมจตฟ นเฟอนรนแรงขนถงขนาดวกลจรต ผพทกษหรอผม สทธรองขอตอศาลคนอนอาจรองขอใหศาลเพกถอนค าสงเดมแลวสงใหเปนคนไรความสามารถได

29

กำรสนสภำพบคคลของบคคลธรรมดำ การตายของบคคลธรรมดาม 2 กรณ คอ

1. การตายตามธรรมชาต (Death) 2. การตายโดยผลของกฎหมาย (Disappearance) หรอการตายโดยการสาบสญ

กำรตำยตำมธรรมชำต

คอการตายโดยทรางกายทกสวนหยดท างานและสนชวตไป โดยทการตายตามธรรมชาตจะไมมการฟนคนชวตกลบมามสภาพบคคลอกตอไป

หลกในกำรวนจฉยวำบคคลใดตำย11 โดยปกตในทางการแพทย การด ารงชวตของมนษยจะมการท างานสมพนธกน 2 ระบบ

คอ 1. ระบบประสาทสวนกลางไดแก สมอง 2. ระบบไหลเวยน ไดแก หวใจ และหลอดเลอด 3. ระบบหายใจ ไดแก หลอดลม และปอด สมองเปนอวยวะทควบคมการท างานของปอดและหวใจ การหายใจจะเปนการรบ

ออกซเจนเขาไปในกระแสโลหต หวใจจะท าหนาทป มเลอดไปเลยงสวนตางๆของรางกายรวมทงสมอง หวใจ และปอดใหมชวตได ดงนน ถาสวนใดสวนหนงหยดกจะมผลใหสวนอนๆหยดการท างานตามไปดวย

อยางไรกตาม ในทางชววทยา หากคนหยดหายใจและหวใจหยดเตน เซลลและอวยวะตางๆจะยงไมตายทนท และอาจถกกระตนใหกลบมาท างานตามเดมได ฉะนนในการพจารณาเรองการตายจะตองพจารณาระบบทงสามหยดท างานแลว โดยเฉพาะระบบส าคญทสดของรางกายคอสมอง หากสมองเสยหายไปอยางถาวรแลว หวใจและการหายใจจะไมสามารถท าหนาทของตนเองได ยกเวนใชเครองชวยเทานน แตสมองจะไมมทางฟนคนมาได เลย ดงนนในทางการแพทยจงใชการตรวจการท างานของสมอง ดวยเครองตรวจคลนสมองไฟฟา(Electroencephalography) พบวาสมองหยดท างาน หวใจหยดเตน และหายใจเองไมได จงจะถอวาตาย

ในสวนของกฎหมายไทย การวนจฉยวาตายจะยดถอตามหลกทางการแพทย เปนส าคญ ดงนนในทางกฎหมายจงถอวาสมองตายคอตาย (Brain death as the body death)

11

ชาตร เรองเดชณรงค, เรองเดยวกน หนา 25-28

30

ขอสนนษฐำนวำบคคลหลำยคนตำยพรอมกน มาตรา 17 “ในกรณบคคลหลายคนตายในเหตภยนตรายรวมกน ถาเปนการพนวสยทจะก าหนดไดวาคนไหนตายกอนหลงใหถอวาตายพรอมกน” สภาพบคคลสนสดลงเมอใดเปนเรองทมความส าคญในทางกฎหมายหลายๆประการ อาทเชน ประมวลกฎหมายแพงและพาณชยมาตรา 1604 ก าหนดวาผทจะเปนทายาทไดจะตองมสภาพบคคลอยในขณะทเจามรดกถงแกความตาย

ตวอยางท นาย ก. และนาย ข. เปนพนองรวมบดามารดาเดยวกน ไดประสบอบตเหตทางรถยนตถงแกความตายทงค กรณทไมอาจพสจนไดวาระหวาง นาย ก. และนาย ข. ใครถงแกความตายกอนหลง กจะมผลกระทบตอการวนจฉยวาฝายหนงจะไดรบมรดกของอกฝายหนงหรอไม ไมถาไมมพยานเหนเหตการณวาใครตายกอนหลง กำรสำบสญ การตายโดยการสาบสญเปนการตายโดยผลของกฎหมาย กลาวคอ กฎหมายสนนษฐานวาเขาถงแกความตาย ซงในความเปนจรงบคคลนนอาจจะยงไมตายกได กรณเชนนถาบคคลซงศาลไดสงใหเปนสาบสญยงไมตาย หรอตายในเวลาอนผดไปจากทกฎหมายก าหนดไว กอาจรองขอใหศาลสงถอนค าสงสาบสญ หรอเปลยนแปลงค าสงใหถกตองได หลกในเรองการสาบสญเกยวของกบสถานะของบคคลทเปนคนสาบสญ และบคคลทเกยวของกบคนทสาบสญนน ระยะเวลาทเกยวกบการสาบสญม 2 ชวงเวลา คอ 1. ระยะเวลาทใหสนนษฐานวาบคคลนนเปนเพยงผไมอย (The absent person) 2. ระยะเวลาทใหถอวาบคคลนนเปนคนสาบสญ (Disappearance) 1. ระยะเวลาทใหสนนษฐานวาบคคลนนเปนเพยงผไมอย ระยะเวลานเปนชวงเวลาทยงไมครบก าหนดทจะรองขอใหเปนคนสาบสญ ซงกฎหมายเรยกบคคลทหายไปในชวงนวา “ผไมอย” คอยงมสภาพบคคลยงไมถงแกความตาย เพยงแตเปนผไมอยเทานน ในชวงเวลานบคคลทสญหายไปกฎหมายยงคงถอวามสภาพบคคลอย แตมสงทจะตองจดการเกยวกบบคคลทมสถานภาพของผไมอย คอ ทรพยสน การการงานตางๆ รวมทงสถานบคคลผไมอยกบบคคลอนเชน คสมรส และผอยในความปกครองดแลของผไมอย ระยะเวลาทสนนษฐานวาเปนผไมอย จะเรมนบตงแตวนทบคคลนนไดไปจากภมล าเนาหรอถนทอย และไมมใครไดรบขาวคราวเลยหรอนบแตวนทมผไดพบเหนหรอทราบขาวคราวครงหลงสด ซงไมมใครรแนวาเปนตายรายดอยางไร และชวงเวลาทเปนผไมอยนจะสนสดลงเมอ ผไมอยกลบมา หรอทราบขาวคราวแนนอนวาผไมอยยงมชวตอย หรอศาลมค าสงใหเปนคนสาบสญ หรอไมมระยะเวลาสนสด ถาไมมผใดรองขอใหศาลสงใหผไมอยเปนคนสาบสญ

31

การจดการทรพยสนของผไมอยกรณไมไดตงตวแทนรบมอบอ านาจทวไปไวตามมาตรา 48 แบงออกเปน

1. การจดการทรพยสนชวงปแรก นบแตเวลาทผไมอยหายไปจากภมล าเนาหรอถนทอย

ถามความจ าเปนตองจดการทรพยสนของผไมอย ผมสวนไดเสยหรอพนกงานอยการสามารถรองขอตอศาลขอจดการทรพยสนขอผไมอยไปพลางกอนได

2. การจดการทรพยสนในชวงทพนจากปแรกไปแลว การจดการทรพยสนของผไมอยในระยะวเลาเมอพน 1 ปไปแลวถาผมสวนไดเสย

หรอพนกงานอยการรองขอใหจดการทรพยสนของผไมอย ศาลสงการได 2 กรณ คอ ก. สงการใหท าพลางไปกอนตามมาตรา 48 วรรค 1 ข. สงตงผจดการทรพยสนขนกไดตามมาตรา 48 วรรค 2 “เมอเวลาไดลวงเลย

ไปหนงปนบแตวนทผไมอยนนไปเสยจากภมล าเนา หรอถนทอย และไมมผใดไดรบขาวเกยวกบบคคลนนประการใดเลยกด เมอบคคลตามวรรคหนงรองขอศาลจะตงผจดการทรพยสนของผไมอยข นกได” ซงศาลจะตงผจดการทรพยสนคนเดยวหรอหลายคนกไดขนอยกบดลพนจตามความเหมาะสม

ผจดการทรพยสนจะมฐานะเปนตวแทนผรบมอบอ านาจทวไปของผไมอย สงทผจดการทรพยสนไดจดการไปจะผกพนผไมอย เสมอนหนงวาผไมอยไดจดการทรพยสนนนดวยตนเอง 2. ระยะเวลาเปนคนสาบสญ

หลกเกณฑการตายโดยการสาบสญ(Disappearance) 1. บคคลใดหายไปจากภมล าเนา หรอถนทอย และไมมใครรแนวามชวตอยหรอ ไม

ตลอดระยะเวลา 1.1 กรณปกต 5 ป เปนกรณทบคคลหายไปจากภมล าเนา หรอถนทอยโดยไมมใครทราบขาวคราววา

เปนตายรายดอยางไรตดตอกนเปนระยะเวลา 5 ป การนบระยะเวลาใหเรมนบการไดทราบขาวคราวครงหลง

1.2 กรณเหตพเศษ 2 ป ในกรณดงตอไปน ก. หายไปในการรบหรอสงคราม ใหเรมนบเมอวนทการรบสนสดลง หรอวนทมการ

ประกาศยตสงคราม ข. หายไปในยานพาหนะทบคคลน นเดนทางประสพภย ใหเรมนบแตวนท

ยานพาหนะนนอบปาง ถกท าลาย หรอสญหายไป ค. หายไปในเหตอนตรายแกชวตประการอน ใหเรมนบแตวนทเหตอนตรายแกชวต

ประการอนนนไดสนสดลง

32

2. ผมสวนไดเสยหรอพนกงานอยการรองขอตอศาล ผมสวนไดเสย หมายถง บคคลทจะไดหรอเสยสทธประโยชนจากการทบคคลนนถก

ศาลสงใหเปนคนสาบสญ ซงไดแก บคคลทจะเปนทายาท สาม ภรยา บดา มารดา ผสบสนดานของผมสวนไดเสย

3. ศาลสงใหบคคลนนเปนคนสาบสญ การยนค ารองใหศาลสงเปนคนสาบสญตองยนตอศาลทมลคดเกด ซงไดแก ศาลทผ

สาบสญมภมล าเนาในครงสดทาย หรอตอศาลทผรองขอมภมล าเนาโดยระบเหตวาเปนการสะดวกในการพจารณาคด

33

กำรนบระยะเวลำกำรเปนสำบสญ

เปนไปตามหลกเกณฑทวไปทบญญตไวในประมวลกฎหมายแพงและพาณชย บรรพ 1

ลกษณะ 5 เรองระยะเวลา กลาวคอ

การเรมนบระยะเวลา

มาตรา 193/3 “ถาก าหนดระยะเวลาเปนหนวยเวลาทส นกวาวน ใหเรมนบในขณะทเรม

การนน

ถาก าหนดระยะเวลาเปนวน สปดาห เดอนหรอป มใหนบวนแรกแหงระยะเวลา

นนรวมเขาดวยกน เวนแตจะเรมการในวนนนเอง ตงแตเวลาทถอไดวาเปนเวลาเรมตนท าการ

งานกนตามประเพณ”

ถาก าหนดระยะเวลาเปนหนวยทส นกวาวนกฎหมายใหเรมนบระยะเวลาตงแตเรมการ

นน แตถาก าหนดระยะเวลาเปนวน สปดาห เดอน หรอป กฎหมายมใหเรมนบวนแรกแหงวน

สปดาห เดอน หรอปเขาไปในระยะเวลานน หรออกนยหนงคอ ใหเรมนบวนรงขนเปนวนแรก

เชน กรณการนบระยะเวลาการเปนคนสาบสญในกรณปกต การเรมนบระยะเวลา 5 ปกฎหมาย

มใหนบวนททราบขาวคราวครงสดทายรวมเขาไปดวย แตใหนบวนรงขนเปนวนแรก

ตวอยางท 7

นายเอก ซงมบานอยตางจงหวด ออกเดนทางเพอหางานท าทกรงเทพตงแตวนท 2

มกราคม 2546 ตอมาในวนท 14 เมษายนในป 2546 บานนายเอกไดรบจดหมายจากนายเอก

ประทบวนสงวนท 10 เมษายน 2546 แจงขาววาตอนนตนท างานทสมทรปราการยงไมกลบบาน

ในปใหมน จะกลบตอนสนป เชนนบานของนายเอกทราบขาวคราวของนายเอกครงสดทาย คอ

วนท 10 เมษายน 2546 การเปนผไมอยจงเรมนบในวนรงขนคอ วนท 11 เมษายน 2546 ตาม

มาตรา 192/2 วรรค 2

การครบระยะเวลา

มาตรา 193/5 “ถาก าหนดระยะเวลาเปนสปดาห เดอน หรอป ใหค านวณตามปปฏทน

ถาระยะเวลามไดก าหนดนบแตวนตนแหงสปดาห วนตนแหงเดอนหรอป

ระยะเวลายอมสนสดลงในวนกอนหนาจะถงวนแหงสปดาห เดอนหรอปสดทาย ให

ถอเอาวนสดทายแหงเดอนนนเปนวนสนสดระยะเวลา”

การครบระยะเวลา ถาระยะเวลามไดก าหนดนบแตวนตนแหงสปดาห วนตนแหงเดอน

หรอป ระยะเวลายอมสนสดลงกอนหนาจะถงวนแหงสปดาห เดอนหรอป กลาวคอ ระยะเวลาจะ

ครบก าหนดกอนวนอนเปนวนเรมนบระยะเวลา เชน

34

ตวอยาง 8 จากตวอยางท 7

ก าหนดเวลาการไมอยของนายเอกจะครบ 5 ป ในวนกอนวนเรมนบซงกคอ วนท 10

เมษายน 2551 ตามมาตรา 192/5 วรรค 2 ดงนน ญาตของนายเอกจงสามารถยนค ารองขอให

ศาลสงใหนายเอกเปนคนสาบสญไดตงแตวนท 11 เมษายน 2551 เปนตนไป

ตวอยางท 9

นายชงชยเปนทนายความไดเดนทางออกจากบานทกรงเทพในตอนเชาวนท 5 มนาคม

2549 เพอไปวาความทจงหวดเชยงใหมในวนท 6-7 มนาคม 2549 และมก าหนดกลบบาน วนท

8 มนาคม 2549 แตมผพบเหนนายสมชยครงสดทายในวนท 7 มนาคม 2549 ขณะทเดน

ทางออกจากโรงแรมทพก เวลา 8 โมงเชา และภายหลงจากนนกไมมผใดพบเหนนายชงชยอก

เลยเชนนการเปนผไมอยไดเรมเมอใด จะครบก าหนดเวลาเปนคนสาบสญในวนท เทาใดและถา

บดานายชงชยถงแกความตาย วนท 6 มนาคม 2554 นายชงชยจะไดรบมรดกของบดาหรอไม

ผลของกำรเปนคนสำบสญ การเปนคนสาบสญเกดขนเมอศาลมค าสงใหเปนคนสาบสญ ดงนนถาไมมการรองขอใหศาลสงเปนคนสาบสญ คนทหายสาบสญคงมฐานเปนผไมอยเทานน จนเมอศาลไดมค าสงใหเปนคนสาบสญจงจะถอวาบคคลนนถงแกความตาย เมอศาลไดมค าสงใหเปนคนสาบสญแลวจะจะสงค าสงไปประกาศในราชกจจานเบากษาตามมาตรา 6412 แตการถงแกความตายโดยการสาบสญนนจะมผลยอนไปในเวลาทครบก าหนด 2 ป หรอ 5 ปแลวแตกรณตามมาตรา 6213 นอกจากจะมผลท าใหคนสาบสญถงแกความตายโดยผลของกฎหมายแลว ยงมผลในดานตางๆดงตอไปนของคนสาบสญดวย

1. ในดานทรพยสน เมอบคคลใดถกศาลสงใหเปนคนสาบสญ บคคลนนตองถอวาถงแกความตายโดย

ผลของกฎหมายยอนไปในเวลาทครบก าหนด ท าใหบรรดาทรพยสน สทธ หนาทและความรบผดของคนสาบสญเปนมรดกตกทอดไปยงทายาทของคนสาบสญนนตามมาตรา 1602 “เมอบคคลใดตองถอวาถงแกความตายตามความในมาตรา 62 แหงประมวลกฎหมายน มรดกของบคคลนนตกทอดแกทายาท”

12

ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 64 “ค าสงศาลใหเปนคนสาบสญ หรอค าสงถอนค าสงใหเปนคนสาบสญใหประกาศในราชกจจากนเบกษา” 13

ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 62 “บคคลซงศาลไดมค าสงเปนคนสาบสญ ใหถอวาถงแกความตายเมอครอบก าหนดระยะเวลาดงทระบไวในมาตรา 61”

35

การพจารณาวาใครจะเปนทายาทของคนสาบสญตองพจารณาในวนทเจามรดกถงแกความตาย ซงกคอในวนทครบก าหนด 5 ป หรอ 2 ปแลวแตกรณ หากทายาทคนใดตายกอนเจามรดกหรอยงไมมสภาพบคคลยอมไมมสทธรบมรดก ตามมาตรา 1604

2. ในดานครอบครว ค าสงศาลทใหเปนคนสาบสญไมเปนเหตใหการสมรสสนสดลง ตามมาตรา 1501

“การสมรสยอมสนสดลงดวยความตาย การหยา หรอศาลพพากษาใหเพกถอน” แตการสาบสญถอเปนเหตฟองหยาไดตามมาตรา 1516(5) “สามหรอภรยาถกศาลสงใหเปนคนสาบสญ หรอไปจากภมล าเนาหรอถนทอยเปนเวลาเกน 3 ป โดยไมมใครทราบแนวาเปนตายรายดอยางไร อกฝายหนงฟองหยาได”

3. ในดานอ านาจปกครองบตร อ านาจปกครองของบดา หรอมารดาทสาบสญยอมสนสดลงและตกอยกบฝายทยงม

ชวตอยตามมาตรา 1566(1) “บตรซงยงไมบรรลนตภาวะตองอยใตอ านาจปกครองของบดามารดา อ านาจปกครองอยกบบดา หรอมารดาในกรณดงตอไปน

(1) มารดา หรอบดาตาย (2) ไมแนนอนวามารดาหรอบดามชวตอยหรอตาย”

กำรถอนค ำสงแสดงควำมสำบสญ

ในกรณทบคคลทสาบสญยงคงมชวตอย หรอตายในเวลาอนผดไปจากทแสดงวาสาบสญ ผมสวนไดเสยคนใดคนหนงอาจรองขอใหศาลมค าสงเพกถอน หรอเปลยนแปลงค าสงได ตามมาตรา 63

การรองขอใหศาลถอนค าสงแสดงความสาบสญตามมาตรา 63 มหลกเกณฑดงตอไปน 1. มเหตทจะขอใหศาลถอนค าสง

1.1 พสจนไดวาบคคลนนยงคงมชวตอย 1.2 พสจนไดวาบคคลนนตายในเวลาอนทผดไปจากเวลาทครบ 5 ป

2. ผมสทธรองขอใหศาลสงถอนค าสงแสดงความสาบสญ 2.1 คนสาบสญนนเอง 2.2 ผมสวนไดเสย 2.3 พนกงานอยการ

ผลของค ำสงถอนค ำสงใหสำบสญ การเพกถอนค าสงใหเปนคนสาบสญ ยอมมผลลบลางค าสงเดม คอ ไมถอวาตายในเวลา

ทครบ 5 ป หรอ 2 ป แลวแตกรณ ถาพสจนไดวาบคคลนนยงคงมชวตอยกตองถอวาเขายงไมตาย ทรพยมรดกทงหลายท

ทายาทไดรบไวยอมถอวาเปนลาภมควรได จะตองสงคอใหแกบคคลนนตามมาตรา 63 วรรค 2

36

ถาพสจนไดวาบคคลนนตายผดไปจากเวลาทครบ 5 ป หรอ 2 ป ตองถอวาบคคลนนตายในเวลาทพสจนได ซงศาลจะตองแกไขค าสงเดม

ถาพสจนไดวาบคคลนนหายไปจากภมล าเนาหรอถนทอยตางจากเวลาท เรมนบตามค าสงเดม ศาลตองเพกถอนค าสงเดมแลวมค าสงแสดงวาสาบสญตามเวลาทถกตอง แตอยางไรกตาม การถอนค าสงใหเปนคนสาบสญไมกระทบกระเทอนถงความสมบรณแหงการทงหลายอนไดท าไปโดยสจรตในระหวางเวลาตงแตศาลมค าสงใหเปนคนสาบสญจนถงเวลาถอนค าสงนน ค าวา “สจรต” คอ ไมรในขณะทท าการนนๆวาผนนมชวตอยหรอไมรวามพบเหนผนนหรอไมรวาผนนหายไปผดไปจากเวลาทสาบสญเดม ถารถอวาไมสจรต

ตวอยางท 10 นางมนาภรยานายชงชยไดรบมรดกของนายชงชยจากการตายโดยการสาบสญของนาย

ชงชย เปนทดนพรอมบาน ถาตอมานางมนาไดโอนทดนนนยกใหแกนองสาว กอนจะไปบวช โดยทไมรวาแทจรงแลวนายชงชยยงคงมชวตอย เชนน ถาตอมานายชงชยกลบมา และศาลไดมค าสงเพกถอนค าสงเปนคนสาบสญ นายชงชยกจะเพกถอนการโอนทดนไมได เพราะการถอนค าสงใหเปนคนสาบสญไมกระทบกระเทอนถงความสมบรณแหงการทงหลายอนไดท าไปโดยสจรต การคนทรพยในกรณศาลถอนค าสงแสดงความสาบสญกฎหมายใหน าหลกลาภมควรไดมาบงคบใช กลาวคอ

1. ถาทรพยทไดรบเปนเงน มาตรา 412 กฎหมายใหคนเงนเตมจ านวน ยกเวนแตรบไวโดยสจรตกฎหมายใหคนเพยงสวนท

ยงมอยในขณะเมอเรยกคน 2. ถาทรพยทไดรบเปนทรพยสนอยางอน มาตรา 413

ถารบไวโดยสจรต ใหคนทรพยสนน นเพยงตามสภาพทเ ปนอย และมตองรบผดชอบในการททรพยนนสญหรอบบสลาย แตถาไดอะไรมาเปนคาสนไหมทดแทนเพอการสญหาย หรอบบสลายเชนนนตองคนไปดวย

ถารบไวโดยทจรต ใหคนตามสภาพทไดรบไว และถาทรพยเกดการสญหายหรอบบสลายจะตองรบผดชอบอยางเตมภม เวนแตจะพสจนไดวาเกดจากเหตสดวสย หรอถงอยางไรทรพยสนนนกคงตองสญหายหรอบบสลายอยนนเอง

3. ถาทรพยทไดรบไวเกดดอกผล มาตรา 415 บคคลผไดร บทรพยสนไวโดยสจรตยอมจะไดดอกผลอนเกดแกทรพยสนน น

ตลอดเวลาทยงคงสจรตอย ถารบไวโดยไมสจรตตองคนดอกผลพรอมากบคนตวแมทรพย ตามมาตรา 415

37

4. ถาพนวสยจะคนทรพยทไดรบไว มาตรา 414 พนวสย คอ ไมสามารถทจะกระท าได ซงเรองการคนลาภมควรไดไดแก ไม

สามารถคนทรพยทไดรบไวได เชน ทรพยทไดรบไวสญหาย หรอจ าหนายจายโอนไปใหบคคลอนแลว

ถารบไวโดยสจรต ทานใหคนตามสภาพทเปนอยในขณะเมอเรยกคน หรอผรบไวไมตองรบผดชอบในความสญหายหรอบบสลายทเกดขนกอนมการเรยกคน แตถารบไวโดยไมสจรตทานวาตองใชราคาทรพยสนนนเตมจ านวน

ตวอยางท 11 จากตวอยางท 9 ถาศาลไดสงใหนายชงชยเปนคนสาบสญ โดยทไมมใครรวานายชงชย

ยงมชวตอย โดยทรพยมรดกของนายชงชยทเปนทดนพรอมบานนางมนาภรยาไดไป สวนเงนฝากธนาคารนายสมบตนองชายนายชงชยไดรบไป ถาตอมานายชงชยกลบมา มรดกทเปนทดนพรอมบานนางมนาไดรอบานออกไปเหลอเพยงทดน สวนเงนทนายสมบตไดรบเหลอเพยง 5แสนบาท เชนน นางมนา และนายสมบต ตองคนใหแกนายชงชยเทาใด

38

นตบคคล หมายถง บคคลทกฎหมายสมมตขนโดยรบรองใหมสทธและหนาทเชนเดยวกบบคคลธรรมดา ทฤษฎและแนวคดเกยวกบกำรเกดขนของนตบคล

ทฤษฎและแนวคดเกยวกบการเกดสถานภาพและฐานะของนตบคคลนน กมหลายทฤษฎตามความแตกตางของระบบกฎหมายแตละระบบ แตละประเภท และนกนตศาสตรแตละทานซงมความคดแตกตางกน เชน ทฤษฎตางๆดงตอไปน 14 เชน ทฤษฏสมมต ทฤษฎยดถออ านาจของรฐ ทฤษฎทเหนวานตบคคลไดเกดขนจรงและด ารงฐานะจรง ทฤษฎทถอวานตบคคลเกดขนเพราะผลของสญญา หรอเพราะมนตสมพนธตอกนทเกดจากสญญา ทฤษฎทยดถอความจ าเปนในทางการคา ทฤษฎทยดถอนตบคคลเกดจากการรวมกลมของคณะบคคล

แตในทนจะขอกลาวถงเพยง 2 ทฤษฎคอ 1. ทฤษฎทสมมตวาเปนบคคล (Fiction Theory) นกนตศาสตรชาวเยอรมน และ

Professor Sir John Salmond นกนตศาสตรชาวองกฤษ เปนบคคลทยอมรบทฤษฎน โดยเหนวานตบคคลตาม fiction theory เกดขนเพราะผลการรบรองของกฎหมาย โดยแบงสถานภาพออกจากบคคลธรรมดาและนตบคคลไดรบการปฏบตเสมอนเปนบคคล (they are treated as if they were persons) ความจรงนตบคคลไมมความเปนอยของสภาพบคคลทแทจรง เพยงถอวาเปนบคคลทกฎหมายสมมตขนเพอใหมสทธและหนาทเสมอนบคคลธรรมดาเทานน และมใชเรองทจะพสจนกนไดวามนเปนเรองความจรง เพราะวามนเปนเรองทกฎหมายลายลกษณอกษรเทานน ทตราขนไมตองดตามสภาพของกลมบคคล ดแตตวบทกฎหมายกพอ วากฎหมายก าหนดวาเปนนตบคคลหรอไม หากกฎหมายลายลกษณอกษรไมไดรบรองชดแจงกไมเปนนตบคคล

2. ทฤษฎทถอวานตบคคลไดเกดขนและมอยจรง (The realistic or organic theory, the real existence of legal persons) เชน การเกดขนของบรษท เปนเรองทกฎหมายยอมรบรองกลมบคคลหรอคณะบคคลทรวมกนจดตงบรษท โดยมวตถประสงคเพอหาก าไรหรอผลประโยชนตามทภาษาเยอรมนเรยกวา reale Verbandsperson แปลวาสมาคม การรวมของกลมบคคล เชน บรษท ทฤษฎนไดถอวาคณะบคคลไดรวมตวกน นตบคคลเกดขนแลวมอยจรง ผแทนของนตบคคลไมอาจแยกออกจากนตบคคลได จงถอไดวาผแทนของนตบคคลเปนสวนหนงของนตบคคล ดงนน สถานภาพและฐานะของนตบคคลจงมใชเปนเพยงสงทสมมตขนตามกฎหมายเทานน

14

โสภณ รตนากร,หนสวนและบรษท พมพครงท 4(2537), หนา 249 อางใน ประสทธ โฆวไลกล ,ค าอธบายประมวลกฎหมายแพงและพาณชยวาดวยนตบคคลและความรบผดทางอาญาของนตบคคล พมพครงท 2 (2549),หนา 5

39

นตบคคลตามกฎหมายไทย ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 65 “นตบคคลจะมขนไดกแตดวยอาศย

อ านาจแหงประมวลกฎหมายนหรอกฎหมายอน” เมอพจารณามาตรา 65 แลว จะเหนไดวานตบคคลตามกฎหมายไทยนนจะเกดขนไดก

แตโดยอาศยอ านาจของบทบญญตแหงกฎหมายไมวาจะเปนประมวลกฎหมายแพงและพาณชยหรอกฎหมายอน หากไมมกฎหมายรบรองใหคณะบคคล องคกร หรอสถาบนใดมฐานะเปนนตบคคลแลวยอมไมอาจมสภาพบคคลขนมาได และไมอาจมสทธหรอถอสทธใดๆได ซงเปนการสะทอนใหเหนการยอมรบ Fiction Theory15ในกฎหมายไทย ประเภทของนตบคคล นตบคคลอาจแบงได 2 ประเภท คอ นตบคคลเอกชน กบนตบคคลมหาชน โดยนตบคคลทง 2 ประเภทมความแตกตางกนในดานตางๆดงตอไปน

1. การเกดขนหรอการจดตง นตบคคลมหาชนจดตงขนโดยอ านาจของรฐ ไมถอเอาความสมครใจหรอการแสดง

เจตนาของผทเกยวของเปนสาระส าคญของการจดตงนตบคคลนน ซงตางจากนตบคคลเอกชนทการจดตงจะตองอาศยความสมครใจหรอการแสดงเจตนาของผเกยวของเปนสาระส าคญ

2. สทธ หนาท และความรบผด นตบคคลเอกชนมฐานะ สทธ และหนาทความรบผดเชนเดยวกบบคคลธรรมดา

นอกจากนทรพยสนของนตบคคลเอกชนโดยทวไปยอมตกอยภายใตการบงคบช าระหนของเจาหน16 สวนนตบคคลมหาชนนนมฐานะพเศษทมสทธมอ านาจเหนอนตบคคลเอกชนในสวนทเกยวกบการปกครองหรอการใชอ านาจสาธารณะ และยอมผกพนตอหนาทรกษาประโยชนสวนรวมหรอประโยชนสาธารณะยงกวาหนาทปฎบตตามสญญา ในแงความรบผดของนตบคคลมหาชนกมลกษณะเปนความรบผดของรฐซงโดยทวไปยอมแตกตางจากความรบผดของเอกชน คอมกเปนความรบผดอนเกดจากการไมปฎบตตามหนาททกฎหมายก าหนด ยงกวาจะเปนความรบผดเนองมาจากการผดสญญา และแมในกรณทนตบคคลมหาชนผดสญญากบเอกชน การบงคบตามสทธของเอกชนตอนตบคคลมหาชนกยงแตกตางไปจากการบงคบตอเอกชนดวยกน เชน จ ากดอยเฉพาะการเรยกรองคาเสยหาย ไมอาจบงคบช าระหนโดยเฉพาะเจาะจงไดทกกรณ ทงนเพราะศาลตองค านงถงประโยชนมหาชนประกอบดวยเสมอ17

3. การใชอ านาจมหาชน

15

กตตศกด ปรกต, เรองเดยวกน หนา 184

16 ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 214

17 กตตศกด ปรกต, เรองเดยวกน หนา 186-187

40

การใชอ านาจมหาชน คอ การใชอ านาจในทางปกครอง อ านาจในการรกษาความสงบเรยบรอย หรอการใหบรการสาธารณะในลกษณะด าเนนกจการมหาชน หรอเรยกวาเปนการใชอ านาจทเหนอกวา

นตบคคลมหาชนจะมการใชอ านาจมหาชน เนองจากตองรกษาประโยชนสวนรวมหรอประโยชนสาธารณะ เชน กรมทางหลวงตองการขยายถนนเพอใหการสญจรสะดวกขน กรมทางหลวงสามารถทจะออกกฎหมายเวนคนทดนได และเจาของทดนตองถกบงคบใหขายใหในราคาทเหมาะสม สวนนตบคคลเอกชนจะไมมการใชอ านาจมหาชนแตการใชอ านาจจะเปนการใชอ านาจอยางเทาเทยมกน ไมมผใดมอ านาจเหนอหรอผกขาดอ านาจในการก าหนดความสมพนธระหวางกน การด าเนนการอยบนพนฐานของการแลกเปลยนผลประโยชนระหวางกน เชน บรษท ไทย จ ากดตองการซอทดนเพอขยายโรงงาน บรษท ไทยจะซอทดนไดเจาของทดนตองยนยอมขายให บรษท ไทย ไมมอ านาจทจะออกกฎหมายเวนคนทดนอยางกรมทางหลวง กำรเรมสภำพบคคลของนตบคคล การเรมสภาพบคคลของนตบคคลนนหากเปนนตบคคลทกอตงขนโดยอาศยอ านาจแหงบทบญญตแหงกฎหมาย ซงมกจะเปนนตบคคลมหาชน เชน กระทรวง ทบวง กรม ตางๆ นตบคคลเหลานนเรมมสภาพบคคลเมอกฎหมายทกอตงมผลบงคบตามกฎหมาย สวนนตบคคลทเกดขนจากการรวมตวกนของปจเจกชน เชน หางหนสวน บรษท สมาคม มลนธ ตางๆเหลานสภาพความเปนบคคลเรมขนเมอไดกระท าการผานขนตอนทกฎหมายก าหนด ซงสวนมากเรมขนเมอไดมการจดทะเบยนกอตงตอพนกงานเจาหนาท18 สทธหนำทของนตบคคล

นตบคคลเมอมสภาพบคคลแลว กฎหมายถอวานตบคคลมสภาพความเปนผทรงสทธหนาทแยกตางหากจากสมาชก หนสวน หรอผถอหนของนตบคคลนน

ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 66 “นตบคคลยอมมสทธ และหนาทตามบทบญญตแหงประมวลกฎหมายนหรอกฎหมายอน ภายในขอบแหงอ านาจหนาท หรอวตถประสงคดงไดบญญตหรอก าหนดไวในกฎหมาย ขอบงคบ หรอตราสารจดตง”

มาตรา 67 “ภายใตบงคบ มาตรา 66 นตบคคลยอมมสทธและหนาทเชนเดยวกบบคคลธรรมดา เวนแตสทธและหนาทซงโดย สภาพจะพงมพงเปนไดเฉพาะแกบคคลธรรมดาเทานน”

จากบทบญญตตามมาตรา 66 และ 67 นตบคคลซงกอตงขนแลวยอมมสทธและหนาทเชนเดยวกบบคคลธรรมดา แตเนองจากนตบคคลลกษณะทแตกตางจากบคคลธรรมดาทมไดม

18

มาตรา 1015 หางหนสวนหรอบรษทเมอไดจดทะเบยนตามบญญตแหงลกษณะนแลว ทานจดวาเปนนตบคคลตางหากจากผเปนหนสวนหรอผถอหนทงหลายซงรวมเขากนเปนหางหนสวนหรอบรษทนน

41

ชวตจตใจ และนตบคคลกเกดขนโดยอ านาจกฎหมาย และด ารงอยเพอตอบสนองวตถประสงคอนเปนมลแหงการจดตงนตบคคลขน ดงนน โดยทวไปนตบคคลยอมสทธหนาทเทยบเทาบคคลธรรมดา ยกเวนแตมขอจ ากด ดงน

1. ขอจ ากดโดยขอบแหงวตถประสงคหรออ านาจหนาทตามกฎหมาย หรอขอบงคบ หรอตราสารจดตงนตบคคล นตบคคลซงเกดขนโดยอ านาจแหงกฎหมาย ยอมมสทธและหนาทตามทกฎหมายไดก าหนดไว เชน กฎหมายก าหนดใหธนาคารพาณชยประกอบกจการภายในขอบเขตทกฎหมายก าหนดไวเกยวกบกจการธนาคาร ธนาคารจะไปท ากจการเปนบรษทประกนภยหรอคลงสนคาไมได สวนนตบคคลทเกดขนจากตราสารจดตงหรอการแสดงเจตนาอนรวมกน นตบคคลน นยอมอยภายใตวตถประสงคซงก าหนดไวใ นตราสารจดตงหรอตามขอบงคบ เชน วตถประสงคของมลนธนน เพอบ าเพญทาน การศาสนาหรอการคนควาวจยทางวทยาศาสตร ฉะนน มลนธนนจะท าการคาขายอนเปนการแสวงหาผลก าไรไมได เหตทนตบคคถกจ ากดโดยขอบวตถประสงค เพราะนตบคคลนนตางจากบคคลคนธรรมดา ตรงทนตบคคลเปนกลมผลประโยชนรวมกนทเกดขนเพอวตถประสงคเฉพาะ ดงนนนตบคคลจงอาจด าเนนการไดเฉพาะสวนทเกยวของกบขอบเขตของผลประโยชนรวมกนของกลม ซงเรยกวา หลกความเปนเฉพาะของนตบคคล หรอ นตบคคลจะมสทธหนาทภายในขอบวตถประสงค (Vires) เทานน การกระท าทอยในขอบวตถประสงค (Intra Vires) นตบคคลสามารถกระท าได แตถาอยนอกขอบวตถประสงค (Intra Vires) นตบคคลนนจะกระท าไมได

2. ขอจ ากดในเรองสทธและหนาทซงโดยสภาพจะพงมพงเปนไดเฉพาะแกบคคลธรรมดาเทานน ไดแก19

2.1 สทธและหนาทตามกฎหมายแพงวาดวยครอบครว มรดก ก. สทธการท าการหมน การสมรส ข. สทธการรบบตรบญธรรม ค. สทธและหนาทในครอบครว เชน การอปการะเลยงด การใหการศกษา

แกบตรผเยาว ง. สทธในการท าพนยกรรม

2.2 สทธและหนาทตามกฎหมายมหาชน ก. การนบถอศาสนา การไดรบการศกษา ข. การเขารบราชการทหาร ค. การเขารบราชการ

19

โปรดด ประสทธ โฆวไลกล,เรองเดยวกน หนา 120-121

42

2.3 สทธและหนาททางกฎหมายอาญา นตบคคลไมอาจเปนโจทกหรอจ าเลยในคดความผดอาญาบางประเภท เชน ความผดฐานขมขนกระท าช าเรา ความผดฐานวงราวทรพย ชงทรพย ปลนทรพย เปนตน

2.4 สทธและหนาททางการเมอง การเขาสมครรบเลอกเปนสมาชกสภาผแทนราษฎร การใชสทธลงคะแนนเสยง การแสดงความเหนประชามต ตลอดจนการเขาด ารงต าแหนงทางการเมอง เชน รฐมนตร เปนตน

สทธประการอนทมไดพงมพงเปนไดเฉพาะบคคลธรรมดาเทานน นตบคคลยอมมสทธและหนาทได เชน สทธในการเปนเจาของทรพยสน สทธในการทจะใชชอและหามไมใหคนอนใชชอของตน สทธในชอเสยง เปนตน กำรจดกำรนตบคคล

มาตรา 70 “นตบคคลตองมผแทนคนหนงหรอหลายคน ทงนตามทกฎหมาย ขอบงคบ หรอตราสารจดตงจะไดก าหนดไว

ความประสงคของนตบคคลยอมแสดงออกโดยผแทนของนตบคคล” เนองจากนตบคคลไมมชวตจตใจ ดงนนการกระท าการตางๆตองอาศยบคคลธรรมดา

เปนผแสดงเจตนาในนามของนตบคคล กฎหมายจงก าหนดใหนตบคคลตองมผแสดงออกซงความประสงคของนตบคคลโดยจะเปนคนเดยวหรอหลายคนกได ซงเรยกวา “ผแทนนตบคคล” ผแทนนตบคคลเปนบคคลทกฎหมาย ขอบงคบ หรอตราสารจดตงนตบคคลก าหนดใหเปนผแสดงออกซงเจตนาของนตบคคล การเปนผแทนนตบคคลจงเกดขนโดยกฎหมาย ขอบงคบหรอตราสารจดตง มใชเกดจาการมอบอ านาจหรอสญญาแตประการใด อยางเชนตวแทนของนตบคคล

ผแทนนตบคคล อาจจะมชอเรยกตางกนขนอยกบวาเปนนตบคคลอะไร เชน ผแทนนตบคคลของกระทรวง ไดแก รฐมนตรวาการกระทรวง ผแทนนตบคคลของกรมไดแก อธบดกรม ผแทนนตบคคลของหางหนสวนจ ากด ไดแก หนสวนผจดการ ผแทนนตบคคลของบรษท ไดแก กรรมการบรษท และผแทนนตบคคลของวด ไดแก เจาอาวาส เปนตน แตทงนบคคลซงมอ านาจท าการแทนนตบคคลมไดมเฉพาะผแทนของนตบคคลเทานน ผท าการแทนนตบคคลอาจเปน ตวแทน หรอลกจางของนตบคคลกได

ตวแทน คอใคร มาตรา 797 “อนวาสญญาตวแทนนน คอสญญาซงใหบคคลคนหนงเรยกวาตวแทน มอ านาจท าการแทนบคคลอกคนหนง เรยกวาตวการและตกลงจะท าการดงนน อนความเปนตวแทนนนจะเปนโดยตงแตงแสดงออกชดหรอโดยปรยายกยอมได” กลาวโดยทวไป ตวแทน คอ บคคลทเรามอบอ านาจใหไปท าสงตางๆแทนตวเรา ซงบคคลทเรามอบมอบอ านาจใหไปท ากฎหมายเรยกวาตวแทน สวนตวผมอบอ านาจเรยกวา ตวการ ตวแทนนนจะมคนเดยวหรอหลายคนกได

43

การเปนตวแทนจะเกดจากการแตงตงโดยแสดงออกชด หรอโดยปรยายกได การแตงตงโดยแสดงออกชด ไดแก การกระท าทแสดงออกอยางชดแจงวาบคคลคนนเปนตวแทนของตนเอง เชน การท าหนงสอมอบอ านาจ เปนตน สวนการเปนตวแทนโดยปรยาย ไดแก การตงตวแทนทมไดแสดงออกชด แตมพฤตการณหรอการกระท าทแสดงใหเหนวาเปนตวแทน เชน การทนายจางใชใหลกจางไปสงสนคาใหแกตนเอง เชนนแมนายจางจะมไดมหนงสอมอบอ านาจใหลกจางไปสงสนคา แตการทนายจางมอบสนคาใหลกจางไปสง ถอวาเปนการตงตวแทนใหท าการในทนคอ สงสนคาแทนตนเองแลว ความรบผดของตวการและตวแทนตอบคคลภายนอก มาตรา 820 “ตวการยอมมความผกพนตอบคคลภายนอกในกจการทงหลายอนตวแทนหรอตวแทนชวงไดท าไปในขอบอ านาจแหงฐานตวแทน” มาตรา 823 “ถาตวแทนกระท าการอนใดอนเหนงโดยปราศจากอ านาจกด หรอท านอกเหนอขอบอ านาจกด ทานวายอมไมผกพนตวการ เวนแตตวการจะใหสตยาบนแกการนน” ถาตวการไมใหสตยาบน ทานวาตวแทนยอมตองรบผดตอบคคลภายนอกโดยล าพงตนเอง เวนแตจะพสจนไดวา บคคลภายนอกนนไดรอยตนท าการโดยปราศจากอ านาจ หรอท านอกเหนอขอบอ านาจ” เมอตวแทนไดท ากจการแทนตวการภายในขอบอ านาจของตนแลว กจการทตวแทนไดท าไปยอมมผลท าใหตวการมความผกพนตอบคคลภายนอก สวนตวแทนยอมหลดพนจากความรบผดตอบคคลภายนอก เชน นายแดงตงนายด าเปนตวแทนของตนซอทดนจากนายขาว เมอนายด าไดท าสญญาซอขายทดนกบนายขาวแลว บคคลทเปนคสญญาในสญญาซอขายคอ นายแดงผซอ และนายขาวผขาย หากตอมานายแดงผดสญญาไมช าระราคาทดน ผทมหนาทช าระราคาทดน หรอถกฟองใหช าระไดแด นายแดง ในทางกลบกนผทมสทธเรยกรองใหนายขาวโอนทดน ไดแก นายแดง เทานน สวนนายด านนไมมอ านาจยกเวนแต นายแดงจะตงนายด าเปนตวแทนใหฟองนายขาวอกสวนหนง ในทางตรงกนขามถาตวแทนไดกระท าการโดยปราศจากอ านาจ หรอนอกเหนอขอบอ านาจ สงทตวแทนไดกระท าการไปยอมไมผกพนตวการ เชน จากตวอยางขางตนนายด านอกจากจะซอทดนของนายขาวแลว นายด ายงซอทดนของนายเขยวทอยอกดวยเน องจากเหนวาราคาไมแพง เชนน สญญาซอขายทดนของนายเขยวยอมไมผกพนนายแดง ดงนน ผตองรบผดตอนายเขยวคอนายด าตวแทน ยกเวนแต นายแดงจะใหสตยาบนสญญาซอขายทดนของนายเขยว เชน นายแดงช าระราคาทดนใหแกนายเขยวทงททราบอยวามใชทดนซงตนมอบอ านาจใหนายด าไปท าการแทน

ความแตกตางระหวางผแทนนตบคคลกบตวแทนนตบคคล 1. ผแทนนตบคคลนนเกดขนโดยกฎหมาย ขอบงคบ หรอตราสารจดตงนตบคคล สวนตวแทนนนเกดขนโดยการมอบอ านาจหรอโดยสญญา

44

2. ผแทนนตบคคลมอ านาจด าเนนการทกอยางแทนนตบคคล ภายใตบทบญญตของกฎหมาย หรอวตถประสงคของนตบคคล ตางจากตวแทนทจะตองไดรบมอบอ านาจจากตวการโดยเฉพาะกจการทมความส าคญๆตวแทนจะกระท ามไดเวนแตตวการจะไดมอบอ านาจไวเปนการเฉพาะ ตามมาตรา 801 วรรคสอง แมวาผแทนนตบคคลกบตวแทนนตบคคลจะมความแตกตางกน แตกฎหมายกใหน าบทบญญตวาดวยตวแทนมาใชแกความเกยวพนระหวางนตบคคลกบผแทนของนตบคคล และระหวางนตบคคลหรอผแทนของนตบคคลกบบคคลภายนอกโดยอนโลม ตามมาตรา 77 โดยทวไป การกระท าตามอ านาจหนาทของผแทนนตบคคลถอเปนการกระท าของนตบคคลเอง ดงนนการกระท านนยอมถอไมไดวาเปนการกระท าของผแทนนตบคคลในฐานะสวนตว และผแทนนตบคคลยอมไมตองรบผดชอบ หรอตองรบภาระคาใชจายในการกระท านนๆ ถาผแทนนตบคคลน าเงนของนตบคคลไปใชสอยเพอประโยชนสวนตว ผแทนนตบคคลตองรบผดและเสยดอกเบยในเงนนนใหแกนตบคคลนบตงแตวนทไดเอาไปใช มาตรา 811 ถาผแทนนตบคคลกอใหเกดความเสยหายแกนตบคคลเพราะความประมาทเลนเลอของผแทน หรอผแทนกระท าการโดยปราศจากอ านาจหรอนอกเหนออ านาจเปนเหตใหนตบคคลเสยหาย ผแทนนตบคคลตองรบผดชอบใชคาเสยหายแกนตบคคล มาตรา 812 ถาผแทนนตบคคลไดกระท าตามอ านาจหนาทและมคาใชจายประการใด นตบคคลตองชดใชคาใชจายใหแกผแทนนตบคคลพรอมดอกเบย มาตรา 816 วรรคแรก ถาผแทนนตบคคลตองเปนหนหรอเสยหายเพราะท าการตามหนาทโดยมใชความผดของผแทน นตบคคลตองชดใชคาสนไหมทดแทนแกผแทนนตบคคล มาตรา 846 วรรคสอง และวรรคสาม

ควำมสมพนธระหวำงนตบคคลกบบคคลภำยนอก

มาตรา 820 “ตวการยอมมความผกพนตอบคคลภายนอกในกจการทงหลายอนตวแทนหรอตวแทนชวงไดท าไปในขอบอ านาจแหงฐานตวแทน” มาตรา 823 “ถาตวแทนกระท าการอนใดอนเหนงโดยปราศจากอ านาจกด หรอท านอกเหนอขอบอ านาจกด ทานวายอมไมผกพนตวการ เวนแตตวการจะใหสตยาบนแกการนน” ถาตวการไมใหสตยาบน ทานวาตวแทนยอมตองรบผดตอบคคลภายนอกโดยล าพงตนเอง เวนแตจะพสจนไดวา บคคลภายนอกนนไดรอยตนท าการโดยปราศจากอ านาจ หรอท านอกเหนอขอบอ านาจ”

สงทผแทนนตบคคลไดกระท าไปภายใตขอบวตถประสงคของนตบคคล หรออ านาจหนาทแลว สงนนยอมผกพนนตบคคล และนตบคคลตองรบผดตอบคคลภายนอกโดยตรง ผแทนไมตองรบผดชอบกบบคคลภายนอกเลย ตามมาตรา 820

45

ในทางตรงกนขามหากผแทนนตบคคลท าการเกดขอบวตถประสงค หรออ านาจหนาทแลว การนนยอมไมผกพนนตบคคล เวนแตนตบคคลจะใหสตยาบน ตามมาตรา 823 วรรคแรก ดงนนตบคคลตองรบผดตอบคคลภายนอกเสมอนวาผแทนนตบคคลไดท าการโดยมอ านาจ มาตรา 823 ถานตบคคลไมใหสตยาบนผแทนยอมตองรบผดตอบคคลภายนอกโดยล าพง

ตวอยางเชน

นตบคคลตงขนมามวตถประสงคผลตป ยเพอจ าหนายเทานน ดงนนผแทนนตบคคลนกสามารถแสดงเจตนาแทนนตบคคลเฉพาะเรองการผลตป ยเพอจ าหนาย การท าโรงงานเพอผลตอปกรณในทางการเกษตรกรรม จะเปนการท านอกวตถประสงค จะไมผกพนนตบคคลแตจะผกพนผแทนนตบคคลเปนการสวนตว

ถามหนคางคาเมดพลาสตก โลหะ จะตองเกบจากผแทนของนตบคคล จะเรยกเกบจากนตบคคลไมได นตบคคลมสทธปฎเสธช าระหนได

ควำมรบผดของนตบคคล

มาตรา 76 "ถาการกระท าตามหนาทของผแทนของนตบคคลหรอผมอ านาจท าการแทนนตบคคล เปนเหตใหเกดความเสยหายแกบคคลอน นตบคคลนนตองรบผดชดใชคาสนไหมทดแทนเพอความเสยหายนน แตไมสญเสยสทธทจะไลเบยเอาแกผกอความเสยหาย

ถาความเสยหายแกบคคลอน เกดจากการกระท าทไมอยในขอบวตถประสงคหรออ านาจหนาทของนตบคคล บรรดาบคคลดงกลาวตามวรรคหนงทไดเหนชอบใหกระท าการนนหรอไดเปนผกระท าการ ดงกลาว ตองรวมกนรบผดชดใชคาสนไหมทดแทนแกผทไดรบความเสยหายนน"

ท าในขอบวตถประสงค (Intra Vires) -ผกพนนตบคคล

ท านอกขอบวตถประสงค (Ultra Vires) -ไมผกพนนตบคคลเวนแตนตบคคลจะใหสตยาบนยเลย จงไมผกพนนตบคคล

กำรกระท ำของผแทนนตบคคล

46

ค าวา ผแทนของนตบคคล ตามมาตรา 76 น หมายถง ผท าการแทนนตบคคลตามาตรา 70 ซงบญญตวา “ความประสงคของนตบคคลยอมแสดงออกโดยผแทนของนตบคคล” สวนค าวา ผมอ านาจท าการแทน หมายถง ตวแทน ตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชยมาตรา 797 ทไดอธบายไปแลว

ถาการกระท าของผแทนหรอผมอ านาจท าการแทนนตบคคลไดกระท าไปภายในขอบวตถประสงคของนตบคคล หรออ านาจหนาทแลวกอใหเกดความเสยหายแกบคคลอน นตบคคลตองรบผดชอบชดใชคาสนไหมทดแทนเพอความเสยหายนน ความรบผดของนตบคคลตามมาตรา 76 นเปนความรบผดในความเสยหายซงผแทนนตบคคล หรอผมอ านาจท าการแทนนตบคคลไดเปนผกอใหเกดขนจากการท าการตามหนาท ซงอาจมมลหนจากนตกรรมสญญา หรอไมกได ตางจากมาตรา 820 ซงเปนเรองการกอนตสมพนธใหผกพนนต สวนมาตรา 76 กลาวถงความเสยหายอนมมลมาจากทกกรณไมวาจะเปนเรองนตกรรมสญญา หรอละเมด

เชน หางหนสวน ไทย จ ากด ขายสนคาใหแกลกคา หนสวนผจดการซงเปนผแทนสงสนคาใหแกลกคาลาชากวาทก าหนด ท าใหลกคาไดรบความเสยหาย 1 แสนบาท เชนน ลกคาสามารถฟองใหหางหนสวน ไทย จ ากด รบผดชอบในความเสยหายดงกลาวได

เมอนตบคคลไดชดใชคาสนไหมทดแทนใหแกบคคลอนไปแลว มาตรานใหสทธแกนตบคคลในการไลเบยเอาแกผกอความเสยหายได ดงนน ตามตวอยางในวรรคกอนเมอหางหนสวน ไทย จ ากดไดชดใชคาเสยหายใหแกลกคาไปแลว สามารถทจะมาไลเบยเอาแกหนสวนผจดการ หรอผมอ านาจท าการแทนได

ในกรณกลบกน ถาความเสยหายมไดเกดจากการกระท าทอยในขอบวตถประสงคของนตบคคล หรอในเรองทมอบหมายใหกระท าแลว นตบคคลกไมตองรบผดชอบในความเสยหายทเกดขนตอบคคลอน ผแทนหรอผมอ านาจท าการแทนนตบคคล หรอผทไดเหนชอบใหกระท าตองรวมรบผดชดใชคาสนไหมทดแทนแกผทไดรบความเสยหายนน

เชน หนสวนผจดการของหางหนสวน ไทย จ ากด สงใหลกจางของหางฯ ไปสงสนคาใหแกลกคา แตเปนสนคาทมไดอยในเรองกจการคาขายของหางฯ ลกจางขนสงสนคาโดยไมระมดระวงท าใหสนคาของลกคาไดรบความเสยหาย เชนน ลกคาจะฟองใหหางหนสวน ไทย จ ากดรบผดไมได ตองฟองเอาจากหนสวนผจดการ และลกจาง เพราะเปนการกระท าทอยนอกขอบวตถประสงคของนตบคคล

ในกรณทผท าใหเกดความเสยหายมใชผแทนของนตบคคล หรอผมอ านาจท าการแทนนตบคคล แตเปนลกจางของนตบคคล กฎหมายกก าหนดใหนตบคคลตองรบผดในการกระท าของลกจาง20เชนเดยวกน

20

ประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 425 “นายจางตองรวมกนรบผดกบลกจางในผลแหงละเมดซงลกจางไดกระท าไปในทางการทจางนน”

47

หรอ ลกจางของหางหนสวน ไทย จ ากด ซงไดรบมอบหมายจากผจดการหางใหไปสงสนคาแกลกคา ขนสงสนคาโดยไมระมดระวงท าใหสนคาของลกคาไดรบความเสยหาย เชนน ลกคาสามารถฟองใหหางหนสวน ไทย จ ากด รบผดตามมาตรา 76 นได ความรบผดของนตบคคลมหาชน

บทบญญตในมาตรา 76 เดมนนใชกบนตบคคลทกประเภทไมวาจะเปนนตบคคลมหาชน หรอนตบคคลเอกชน แตตอมาไดมการประกาศใช พระราชบญญตความรบผดทางละเมดของเจาหนาท พ.ศ. 2539 ขน อนมเนอหาเกยวกบความเสยหายอนเนองมาจากการกระท าละเมดของเจาหนาทของรฐ ซงสรปสาระส าคญไดดงน

1. ถาการละเมดของเจาหนาทเกดจากการกระท าในการปฏบตหนาท หนวยงานรฐตองรบผดตอผไดรบความเสยหาย เจาหนาทไมตองรบผดตามพระราชบญญตความรบผดทางละเมดของเจาหนาท และหนวยงานรฐ พ.ศ. มาตรา 5 วรรค 121 เมอหนวยงานรฐไดชดใชคาเสยหายใหแกผตองรบความเสยหายแลว หนวยงานรฐจะไลเบยเจาหนาทไมได ยกเวนแต การกระท าละเมดของเจาหนาทจะเกดขนโดยจงใจ หรอประมาทเลนเลออยางรายแรง กรณเชนนหนวยงานรฐมสทธเรยกใหเจาหนาทผท าละเมดชดใชคาเสยหายคนแกหนวยงานรฐได ตาม พระราชบญญตความรบผดทางละเมดของเจาหนาท และหนวยงานรฐ พ.ศ. มาตรา 8 วรรค 122

2. ถาการละเมดของเจาหนาทมไดเกดจากการ กระท าในการปฏบตหนาท เจาหนาทตองรบผดเปนการเฉพาะตว หนวยงานรฐไมตองรบผดตอผไดร บความเสยหายตามพระราชบญญตความรบผดทางละเมดของเจาหนาท และหนวยงานรฐ พ.ศ. มาตรา 623

21

มาตรา 5 “หนวยงานของรฐตองรบผดตอผเสยหายในผลแหงละเมดทเจาหนาทของตนไดกระท าในการปฏบตหนาท ในกรณนผเสยหายอาจฟองหนวยงานของรฐดงกลาวไดโดยตรง แตจะฟองเจาหนาทไมได....”

22 มาตรา 8 “ในกรณหนวยงานรฐตองรบผดใชคาสนไหมทดแทนแกผเสยหายเพอการละเมดของเจาหนาท ใหหนวยงาน

ของรฐมสทธเรยกใหเจาหนาทผท าละเมดชดใชคาสนไหมทดแทนดงกลาวแกหนวยงานรฐได ถาเจาหนาทไดกระท าการนน ไปดวยความจงใจหรอประมาทเลนเลออยางรายแรง....”

23 มาตรา 6 “ถาการกระท าละเมดของเจาหนาทมใชการกระท าในการปฏบตหนาท เจาหนาทตองรบผดในการนน

เปนการเฉพาะตว ในกรณนผเสยหายอาจฟองเจาหนาทไดโดยตรง แตจะฟองหนวยงานของรฐไมได”

48

ตารางเปรยบเทยบความรบผดของนตบคคลทวไปกบทเปนหนวยงานรฐ

นตบคคลทวไป นตบคคลทเปนหนวยงำนรฐ

ผเสยหายฟองไดทงผแทน ตวแทน และลกจางของนตบคคล

ถาเกดจากการปฏบตหนาทจะตองฟองหนวยงานรฐเทานน จะฟองเจาหนาทไมได

นตบคคลมสทธไลเบยจาก ผแทน ตวแทน และลกจางไดทกกรณ

หนวยงานรฐจะไลเบยจากเจาหนาทไดเฉพาะกรณทเกดจากการจงใจหรอประมาทเลนเลออยางรายแรงเทานน

ควำมรบผดทำงอำญำของนตบคคล เนองจากนตบคคลเปนสงทไมมชวตจตใจ นอกจากนประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 59 ยงบญญตวา “บคคลจะตองรบผดในทางอาญากตอเมอไดกระท าโดยเจตนา..” และในวรรค 2 ไดบญญตวา “กระท าโดยเจตนาไดแกกระท าโดยรส านกในการทกระท าและในขณะเดยวกนผกระท าประสงคตอผลหรอยอมเลงเหนผลของการกระท านน” ซงจะเหนไดวานตบคคลไมมการแสดงเจตนาดวยตนเอง การกระท าทงหลายกระท าผานทางผแทนของนตบคคล ดงนนจงมปญหาวานตบคคลจะตองรบผดทางอาญาหรอไม เกยวกบปญหาเรองน มขอโตเถยงกนวานตบคคลจะตองรบผดอาญาหรอไม ดงตอไปน คอ24

1. ฝายทเหนวานตบคคลไมควรตองรบผดทางอาญาใหเหตผลวา นตบคคลเปนบคคลทสมมตขนโดยกฎหมาย (fictitious person) จงไมมตวตน ไมมจตใจ ไมอาจแสดงเจตนาดงเชนบคคลธรรมดา ฉะนนจงไมอาจมการกระท าหรอมเจตนาซงเปนองคประกอบส าคญของกฎหมายและเปนการขดตอสภาพของนตบคคลตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 66,67 ฝายทเหนวานตบคคลควรตองรบผดทางอาญาใหเหตผลวากฎหมายไดรบรองฐานะของนตบคคลเปนบคคลอกประเภทหนง มสทธหนาทและความรบผดภายในขอบแหงกฎหมาย อาจกระท าและแสดงเจตนาโดยผแทนของนตบคคลๆจงอาจจะถกลงโทษทางอาญา

2. ฝายทเหนวานตบคคลไมควรตองรบผดทางอาญาใหเหตผลวานตบคคลยอมกระท าการไดภายในวตถประสงคซงจะมวตถประสงคเพอไปกระท าผดทางอาญาไมได และความจรงแลวตามประมวลกฎหมายแพงและพาณชย มาตรา 70 วรรคสอง, มาตรา 76 กฎหมายได

24

ประสทธ โฆวไลกล, เรองเดยวกน หนา 228-230

49

ก าหนดสทธหนาทและความรบผดชอบของนตบคคลในทางแพงเทานนแตไมไดบญญตถงความรบผดทางอาญาแตประการใด

ฝายทเหนวานตบคคลควรตองรบผดทางอาญาใหเหตผลวา ถาเปนการกระท าภายในขอบแหงวตถประสงคของนตบคคลและผแทนไดท าเพอประโยชนของนตบคคล หากการกระท านนตองรบผดทางอาญากตองถอวานตบคคลยงตองรบผดจะถอวาเปนการกระท านอกเหนอวตถประสงคและท าใหนตบคคลหลดพนความรบผดโดยสนเชงไมได และเหนวาการลงโทษทางอาญาแกนตบคคลนนเปนวธเพมความเครงครดในการควบคมนตบคคลยงขนซงจะกอใหเกดประโยชนแกสมาชกของนตบคคลและสาธารณชนทวไปดวย

3. ฝายทเหนวานตบคคลไมควรตองรบผดทางอาญาใหเหตผลวา กฎหมายอาญามเจตนารมณก าหนดโทษส าหรบบคคลธรรมดา เพราะมโทษบางประเภททจะใชลงโทษนตบคคลไมได เชน โทษประหารชวต จ าคก กกขง

ฝายทเหนวานตบคคลตองรบผดทางอาญาใหเหตผลวา แมวานตบคคลจะถกลงโทษประหารชวต จ าคก หรอกกขงไมได แตศาลอาจจะลงโทษนตบคคลตามสภาพแหงโทษจะเปดชองให กลาวคอ นตบคคลอาจถกลงโทษปรบและหรอรบทรพยสน (ประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 18) นอกจากนนแลวศาลอาจใชวธการเพอความปลอดภยแกนตบคคล เชน สงหามด าเนนกจการหรอสงเลกการประกอบกจการกได

4. ฝายทเหนวานตบคคลไมควรตองรบผดทางอาญาใหเหตผลวา ถาจะใหลงโทษทางอาญาแกนตบคคลอาจจะขดกบวตถประสงคหรอปรชญาการลงโทษทางอาญา กลาวคอ วตถประสงคของการลงโทษผกระท าผดกฎหมายอาญา มทฤษฎและความเหนตางๆดงน

ก. ลงโทษเพอเปนการทดแทน (retribution) ข. ลงโทษเพอเปนการขมข (deterrence) ค. ลงโทษเพอเปนการปรบปรงแกไข (reformation) ง. ลงโทษเพอเปนการตดไมใหมโอกาสกระท าผดอก (incapacitation)

วตถประสงคของการลงโทษของแตละทฤษฎนนลวนมงถงบคคลธรรมดาทงนน โดยไมใหหมายถงนตบคคลแตประการใดเลย นอกจากนนการลงโทษนตบคคลยงเปนการขดกบหลกทวาโทษเปนสงเฉพาะตวไมอาจจ าหนายจายโอนความรบผดนนใหบคคลอน เชน โทษปรบกด โทษรบทรพยกดทใชกบนตบคคล ผลทแทจรงจะตกแกสมาชกของนตบคคลเชน ผถอหน หนสวน ฯลฯ อาจไมรเหนดวยในการกระท าความผดนนกได

ฝายทเหนวานตบคคลควรตองรบผดทางอาญาใหเหตผลวา เมอกฎหมายไดรบรองฐานะของนตบคคลวาเปนบคคลอกประเภทหนง โดยมบคคลธรรมดาตามทกฎหมายไดก าหนดไวหรอตามทไดยนขอจดทะเบยนเปนผแทนของนตบคคล เพอแสดงเจตนาและกระท าการใดๆ ภายในวตถประสงคของนตบคคลนน ดงนน หากการกระท าของผแทนเปนการผดกฎหมายอาญากตองรบผดทางอาญาดวย และถกลงโทษเทาทกฎหมายจะเปดชองให มฉะนนแลวนตบคคลกอาจจะแสวงหาผลประโยชนโดยมชอบดวยกฎหมาย ดงนน จงมกฎหมายบางฉบบ

50

บญญตขนเพอควบคมนตบคคลโดยเฉพาะ เชน พ.ร.บ. ก าหนดความรบผดเกยวกบหางหนสวนจดทะเบยน หางหนสวนจ ากด บรษทจ ากด พ.ศ. 2499 เปนตน

ในปจจบน ปญหาวานตบคคลจะตองรบผดในทางอาญาหรอไม หลกกฎหมายตางประเทศและกฎหมายไทยไดยอมรบแลววานตบคคลอาจรบผดทางอาญาได ดวยเหตผลดงตอไปน25

1. การแสดงเจตนาทางอาญา เจตนาของนตบคคลยอมแสดงออกทางผแทนของนตบคคล เมอผแทนของนตบคคลแสดงเจตนาซงอยในอ านาจหนาทของผแทนในทางการของการด าเนนกจการตามวตถประสงคของนตบคคล เจตนานนกผกพนนตบคคล และตองถอวาเปนเจตนาของนตบคคลนนเอง ฉะนน นตบคคลจงอาจมเจตนาอนเปนองคประกอบความผดทางอาญาและกระท าความผดซงผกระท าตองมเจตนารวมทงตองรบโทษทางอาญาเทาทลกษณะแหงโทษเปดชองใหลงแกนตบคคลได นอกจากนนยงมกฎหมายพเศษบญญตไวใหนตบคคลตองรบผดแมกระท าโดยไมมเจตนา

2. วตถประสงคแหงการลงโทษ เพราะนตบคคลในปจจบนโดยเฉพาะอยางยงหางหนสวนบรษทมจ านวนมากมาย และมความเกยวพนกบความสงบเรยบรอยของสงคมตลอดจนประโยชนของสาธารณชนทวไป ฉะนน การลงโทษนตบคคลกเปนวธการเพอความปลอดภยของสมาชกในสงคม และเพอรกษาความสงบเรยบรอยของสงคม ทงนเพอปองกนมใหนตบคคลแสวงหาประโยชนโดยผดกฎหมายและโดยไมชอบธรรม

3. ประเภทของโทษทจะลง ศาลไดแกปญหาโดยลงโทษเพยงสภาพแหงโทษจะเปดชองใหลงได กลาวคอ จะลงโทษปรบ รบทรพย หรอสงใหเลกกจการหรอเพกถอนนตบคคล หรอเพกถอนใบอนญาต หรอสงหยดด าเนนกจการชวคราว เชน กฎหมายวาดวยธนาคารพาณชย บรษทเงนทน บรษทหลกทรพย บรษทประกนภย เปนตน

4. มกฎหมายพเศษบญญตใหนตบคคลตองรบผด ไดมกฎหมายสาระบญญตเพอใชบงคบแกนตบคคลโดยเฉพาะเปนจ านวนมาก และกฎหมายวธสบญญต เชน ประมวลกฎหมายวธพจารณาความอาญามาตรา 7 บญญตไวใชบงคบแกนตบคคลโดยเฉพาะ

5. ค าพพากษาศาลสงไดพพากษาใหนตบคคลรบผดทางอาญากวางขวางขน เชน ความผดเกยวกบการใชเชค เลยนแบบเครองหมายการคา ความผดฐานฉอโกง ความผดฐานปลอมเอกสาร ความผดฐานใชเอกสารปลอม ความผดเกยวกบการคาตามประมวลกฎหมายอาญา มาตรา 272 และเหนวานตบคคลจะตองรบผดฐานเปดเผยความลบของผอน นอกจากนนศาลฎกายงไดพพากษาใหนตบคคลตองรวมกนรบผดเปนตวการรวมกบผแทนของนตบคคลดวย

25

โปรดด ประสทธ โฆวไลกล, เรองเดยวกน หนา 253-254

51

@@@@@@@@@@@@@@@@@@@