ถามมา - ตอบไป :

ถนนทมชอเปนภาษาจน

วณา โรจนราธา *

* นกอกษรศาสตรเชยวชาญ สำนกวรรณกรรมและประวตศาสตร กรมศลปากร.

ถาม ไดอานคอลมน ถามมา - ตอบไป

เรองถนนและสะพานทชอพระรามแลว ไดพบชอ

ถนนโบราณทเปนภาษาจน เชน ถนนลก ในแผนท

ทลงประกอบกม เคยไดทราบวามอยหลายชอ

อยากทราบวามอะไรบาง ปจจบนคอถนนอะไร

ตอบ ชอถนนทมชอเปนภาษาจน เกดจาก

ความนยมเลนเครองลายครามของจน โดยการ

แตงถวยปน (ปาน) ชดนำชาของจน จนถงการ

ประชมตงโตะเครองบชาประกวดกนในงานสมโภช

พระอาราม หรอในโอกาสเฉลมฉลองใหญใน

พระบรมมหาราชวง วง และบานขนนาง คหบด

เปนตน ความนยมเรมมต งแตตนรตนโกสนทร

แตมานยมอยางมากในรชกาลท ๕ ต งแตราว

พ.ศ. ๒๔๓๐

หลงจากการเสดจประพาสยโรปครงแรก

ในพ.ศ. ๒๔๔๐ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลา

เจาอยหวโปรดใหสรางถนนสายใหญ ๆ ท งใน

กรงและรอบกรง เพ อขยายความเจร ญของ

บานเมอง และไดพระราชทานนามถนนดวยชอ

ลายมงคลทปรากฏในเครองถวยจน ลายเหลาน

โดยรวมแลวมาจากชอมงคล ๓ คำ เปนหลก คอ

ฮก ลก ซว หมายถง โชค ลาภ และอายยน ตาม

ลำดบ

สญลกษณทใชหมายถง ฮก ลก ซว มทงท

น ยมกนมากจนถงปจจบนน คอ เทพ ๓ องค

นอกจากน กมผลไม ตนไม ดอกไม สตว และ

สงของ โดยอาศยจากคณลกษณะของสงเหลานน

หรอเพยงชอทมเสยงพองกบ ฮก ลก หรอซว กม

ดงตวอยาง

รป ฮก ลก ซว ในบตร ส.ค.ส. ปใหม ของ GRACE GREETING CO., LTD.

AW-�����-�����.indd 112 9/16/11 1:59:07 PM

นตยสารศลปากร • ปท ๕๔ ฉบบท ๔ 113

ซว (จนกลางออกเสยงโซว) หมายถงอาย

ยนสขภาพแขงแรง

สญลกษณ-เปนรปชายชรา มอหนงถอ

ผลทออกมอหนงถอไมเทา

-ส งอ น ๆ เชน นกดำ นก

กระเรยน (อายยน) ดาว (ยงยนไมมข นแรม)

ตนสน(เปนไมใหญทนกวาไมอนๆ)ผลทอ(มรส

ชมชนใจ ถอเปนผลไมของเทพ กนแลวเปนอมตะ)

ลายประแจจน ซงเก ดจากการประดษฐลาย

ตวอกษรซว

นายทองตอกลวยไมณอยธยาไดยกเรอง

ถนนทมชอเปนภาษาจนหรอเกยวกบลายจน ท

นายพจตร พนพนช สถาปนกกรงเทพมหานคร

เขยนไวในวารสารกรงเทพมหานคร เมอพ.ศ.

๒๕๑๙ มารวมพมพไว ในบทท ๓ ถนนของ

กรงเทพมหานคร ในหนงสอพระบรมราชจกรวงศ

กบกรงเทพมหานคร ทสำนกงานเสร มสราง

เอกลกษณของชาต จดพมพเมอพ.ศ. ๒๕๓๗

หนา ๔๐ - ๔๑ เปนเคาเงอนไวใหผ สนใจได

ศกษาทงความหมายของชอถนนและความเปนมา

ของถนน สมควรจะนำมาเผยแพรใหกวางขวาง

ขนดงน

๑. ถนนทบทม จากเครองลายครามทม

ภาพทบทม ประเพณจนมคตนยมวาผลทบทมนน

มเมลดมาก ยอมมพนธมาก จงมภาพเดกหลาย

คนและผลทบทมอยดวยกนหมายถง ใหมการสบ

แซวงศตระกลมากๆ

๒. ถนนบวย๑ จากเครองลายครามทมกง

ชอดอกบวย เขยนเปนตนกม เปนรปปกแจกนไว

กม ดไดจากบตรเชญงานแตงงานเขยนไวทปก

ถอวาเปนไมมงคลชนดหนง

ฮก (เปนเส ยงจ นแตจ ว จ นกลางหรอ

แมนดารน ออกเสยง ฝ หมายถง โชคลาภ

วาสนา

สญลกษณ-เป นชายส งอาย แต งกาย

เปนเศรษฐ สวมหมวกทรงสเหลยมสง มออาจ

ถอมวนหนงสอ อมเดกถอเงนหยวน หรอถอเหด

หลนจอ ซงหมวกเหดคลายลายเมฆ เหมอนหว

หยอซงคำ“หยอ”แปลวาสมปรารถนาและเหด

หลนจอเปนยาอายวฒนะ

-สงอน ๆ เชน พระอาทตย

(ทรงอานภาพใหแสงสวางใหชวต) ดอกพดตาน

หรอโบตน (จนถอเปนพญาดอกไม ตนไมอนตอง

โน มยอดหรอหนดอกเข าหา) ส มมอ (ผลไม

อศจรรยม สณฐานคลายมอ ภาษาจนใช วา

ฝโสวถาน คำวาฝ ท แปลวา พระพทธ และ

คำวา ฝ ใน เปยนฝ ทแปลวาคางคาว พองกบ

เสยง ฝ ทแปลวา โชค รปคางคาวประดษฐเปน

ลายตอๆกนคลายกระจงเรยกลายคอเสอ

ลก (จ นกลางออกเสยง ล ) หมายถง

บญวาสนา บารม ยศศกด ข นตำแหนงทาง

ราชการ

สญลกษณ-เปนรปเจาหรอขนนางใสชด

ขาราชการ มเขมขด สวมหมวกยศ มอถอหยอ

ซ งพระจกรพรรดประทานเปนการอวยพรให

สมปรารถนา

-ส งอ น ๆ เชน กวางดาว

(ม ดวงขาว ๆ เหมอนกระแปะหรออ แปะ

เง นโบราณของจนแสดงวาเตมไปดวยทรพย

สมบต พระจนทร (รศม แจมใสเปนทย นด )

ดอกเบญจมาศ (มกลบสลบซบซอน แสดงความ

มงคง) ผลทบทมมเมลดมาก แสดงความบรบรณ

ลกคลน(ลายสรมงคลทเสอขนนางฝายบน)

๑คอบวยจนเรยกเหมยฮวาหรอดอกเหมยเปนสญลกษณของเจาสาวคกบกงไผสญลกษณของเจาบาว.

AW-�����-�����.indd 113 9/16/11 4:20:10 PM

11๔ นตยสารศลปากร • ปท ๕๔ ฉบบท ๔

๓. ถนนมงกรรำ จากลายครามทมมงกร

รำคะนองฟา หรอมงกรดนเมฆ เปนสญลกษณ

ของผ ย งใหญ หร อสญลกษณเพศผ ค ไกฟ า

สญลกษณของเพศเมย ซงจะปรากฏรปมงกร

ดนเมฆกบไกฟาในบตรเชญงานแตงงานเสมอ

๔. ถนนเตก จากเครองลายครามทมภาพ

กงไผตนไผกอไผในงานมงคลของจนจะมคนถอ

ตนไผ๒ตนเดนนำหนาเปนการขบไลภตผปศาจ

ทำใหเปนมงคล เซยนบางองคมอหนงถอกงไผ

อกมอถอคนโทนำมนตกม

๕. ถนนสมมอหน จากเครองลายคราม

ทมภาพสมมอ ผลไมของจนทถอวาเปนโอสถ

รบประทานแลวอายยนเชนเดยวกบผลทอ ในการ

เซนไหวเพอใหอายยน จงใชผลสมมอและผลทอ

เสมอปจจบนถนนนเปลยนชอเปนถนนสพรรณ

๖. ถนนเบญจมาศ จากเครองลายคราม

ทมภาพดอกเบญจมาศ ดอกไมชนดนงามมากใน

เดอน ๕ มสสนตาง ๆ ทงแดง แสด ขาว และ

สอนๆปจจบนเปลยนชอเปนถนนราชดำเนน

๗.ถนนซางฮ จากเครองลายครามทม

ภาพซางฮเปนอกษรจนเขยนเหมอนกน๒ตวเปน

คกนแปลวาสขสนกสบายอกษรซางฮใชในงาน

พธแตงงาน เชน ตดหนากระจกรถยนตเจาบาว

เจาสาว เขยนบนบตรเชญ และใชประดบตกแตง

ในหองพธ เชน ตดไวบนมาน บนฝาหอง ปจจบน

ถนนนเปลยนชอเปนถนนราชวถ

๘. ถนนดวงตะวน จากเครองลายคราม

ของจนทมภาพพระอาทตยเตมดวงโผลขนมาจาก

นำทะเล เส อง วตวสำคญ ๆ ปกลายน สวน

ลกคลนนนเขยนหรอปกซอนกนเหมอนเกลดปลา

ปจจบนชอถนนศรอยธยา

รปซางฮ (จนกลางออกเสยง ซวงส) นำอกษร ส ซงแปลวา สขสบาย สนก ยนด ๒ ตวมารวมกน เรยกเครองหมายนวา

ซางฮ (ซางหรอซวง แปลวา ค) เปนเครองหมายมงคล

AW-�����-�����.indd 114 9/16/11 4:20:11 PM

นตยสารศลปากร • ปท ๕๔ ฉบบท ๔ 11๕

๙. ถนนดวงเด อนนอกและถนนดวง

เดอนใน จากเครองลายครามทมภาพดวงเดอน

ประเพณจนมการไหวพระจนทร ยงทำกนอยขณะ

นปจจบนชอถนนสโขทย

๑๐.ถนนดวงดาวใต จากเครองลายคราม

ทมลายดาว นยายจนมกกลาวถงดาวทเปนเซยน

ตางๆเชนไทแปะกมแซแซแปลวาดาวปจจบน

เปลยนเปนถนนราชสมาใต

๑๑.ถนนคอเสอ จากเครองลายครามทม

ภาพคางคาว คางคาวน นภาษาจนวาเปยนฮก

จ งนำรปคางคาวมาใช แทน ฮก ซ งหมายถง

บญวาสนาปจจบนเปลยนชอเปนถนนนครปฐม

๑๒.ถนนลกจากเครองลายครามทมภาพ

ลก คอขนนางจนสวมหมวกงามมใบพด ๒ ขาง

บางทกมภาพกวางเขางามยนอยดวย คอเทยบ

เขากวางกบหมวกเกยรตยศ ภาพลกหมายถง

เกยรตยศปจจบนเปลยนชอเปนถนนพระราม๕

๑๓.ถนนสวจากเครองลายครามทมภาพ

สวสวแปลวาอายยนบางททำเปนรปคนชราแปะ

แก ศรษะลานและงอกสงขนไป หนวดเคราขาว

สะอาด ถอผลทอและไมเทา ยนอยใตตนสนใหญ

รวมความวา ตนสนกด ผลทอกด และความชรา

กด ล วนแสดงถงความเปนผ ม อายย นท งส น

ปจจบนถนนสวเปลยนเปนถนนสวรรคโลก

๑๔.ถนนประแจจนจากเครองลายคราม

ของจนทมภาพเปนลายประแจจน ปจจบนชอถนน

เพชรบร

๑๕.ถนนพดตานเหนอ จากเครองลาย

ครามของจนทมลายดอกไม คลายดอกพดตาน

ของไทยปจจบนเปลยนชอเปนถนนพชย

๑๖.ถนนประทดทองจากเครองลายคราม

ของจนทมภาพตนประทดทอง ตอมาบางคนเรยก

เพยนเปนบรรทดทอง ปจจบนเปลยนชอเปนถนน

พระรามท๖

การเปลยนชอถนนดงกลาวขางตน เปน

ไปตามประกาศกระทรวงนครบาล ลงวนท ๑๖

กมภาพนธ พ.ศ. ๒๔๖๒ ในรชสมยพระบาท

สมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว รชกาลท ๖

ซ งตามประกาศน ย งม ช อถนนท ม ท มาจาก

เครองลายครามอกคอ

ถนนดวงดาวเหนอเปลยนชอเปนถนน

นครราชสมาเหนอ

ถนนราชวตร จากเครองลายครามทเขยน

ลายลกคลนให ร ดผอมคลายร ว เร ยกกนวา

ลายราชวต เปนเครองหมายของลก เปลยนชอ

เปนถนนนครไชยศร

บรรณานกรม

พรพรรณจนทโรนานนท.ฮก ลก ซว.กรงเทพฯ:สำนกพมพมตชน,๒๕๓๘.

สมเดจฯ กรมพระยาดำรงราชานภาพ.ตำนานเรองเครองโตะและถวยปน. ธนบร : โรงพมพอกษร

เพชรเกษม,๒๕๑๒.

สำนกงานเสรมสรางเอกลกษณของชาต, คณะอนกรรมการจดทำเอกสารและบทความสดดบคคล

สำคญ.พระบรมราชวงศจกรกบกรงเทพมหานคร. กรงเทพฯ : บรษท ธรรมดาเพรส จำกด,

๒๕๓๗.

AW-�����-�����.indd 115 9/16/11 4:20:13 PM