บทที่ - rom phruek journal krirk...

บทท 1การพฒนาชมชนบนทดนทรพยสน

สวนพระมหากษตรยในกรงเทพมหานคร The community’s development on the land of the Crown Property in Bangkok

ธนศกด สายจำปา

�

ปท 26 ฉบบท 2 กมภาพนธ - พฤษภาคม 2551

การพฒนาชมชนบนทดนทรพยสน สวนพระมหากษตรยในกรงเทพมหานคร1

The community’s development on the land of the Crown Property in Bangkok

ธนศกด สายจำปา2

บทคดยอ

บทความชนนพยายามทจะนำเสนอภาพการบรหารจดการชมชนในสองลกษณะ

ของสำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย ซงผเขยนเรยกวา “ชมชนอนรกษ” กบ

“ชมชนพฒนา” เนองดวยชมชนทงสองลกษณะมทงลกษณะรวมและความแตกตาง

ซงสงผลโดยตรงตอแนวทางการพฒนาทสำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย

กระทำกบชมชนนนๆ โดยไดหยบยกชมชนสามแพรงและชมชนตลาดนางเลงเปน

ตวแทนของชมชนอนรกษ และเสนอภาพชมชนรวมสามคคและชมชนเกาพฒนาเปน

ตวแทนชมชนพฒนา ซงผเขยนมงทจะวเคราะหถงกรอบททำใหชมชนดงกลาวม

ลกษณะตางกน เพออธบายวาการนยามดงกลาวมผลกระทบตอการพฒนาชมชนบน

ทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยดงกลาวอยางไร

ในสวนของ “ชมชนรวมสามคค” และ “ชมชนเกาพฒนา” นน ผเขยนไดมอง

ชมชนดงกลาวผาน “วาทกรรมการพฒนา” เพอสะทอนใหเหนวาการพฒนาชมชนใน

ลกษณะดงกลาวมรปแบบ กฎเกณฑ และแนวทางทถกกำกบไวดวยวาทกรรมชดหนง

อนสงผลใหการพฒนาชมชนดงกลาวเปนไปในแนวทางเดยวกนกบการพฒนาชมชนแออด

หรอการแกไขปญหา “คนจนเมอง” ทผานมา หากแตในสวนของ “ชมชนสามแพรง” และ

“ชมชนนางเลง” ผเขยนเลอกทจะมองชมชนดงกลาวในฐานะ “พนททางประวตศาสตร”

อนม “สญญะ” ทบงบอกถงอตลกษณของความเปนชมชนอนรกษ

1∫∑∑’Ë

1 บทความชนนปรบปรงจากงานวจยของผเขยน เรอง “การเปลยนแปลงทางสงคมของชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรย ในกรงเทพมหานคร” ในชดงานวจย “วกฤตเมองหลวง” โดยไดรบทนสนบสนนการวจยจากศนยสงเสรมการวจยและผลตตำรา มหาวทยาลยเกรก ผเขยนขอขอบคณผชวยวจยอนประกอบไปดวย คณสรตน หงษจนทร, คณชนกพร ทนสำราญ และคณพชรนนท จระวฒนภญโญ ทมสวนสำคญในการทำงานชนนสำเรจลลวงไปดวยด 2 อาจารยประจำสาขาวชารฐศาสตร คณะศลปศาสตร มหาวทยาลยเกรก

�การพฒนาชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยในกรงเทพมหานคร


Abstract This article attempts to present an image of the two-type of the community’s

management which is implemented by the Crown Property Bureau. Those two

types of the community’s management are called by the author as “conservative

community” and “development community”, due to the similar and different

characteristics of those two communities which have a direct effect to the

development approach that the Crown Property Bureau has taken to deal

with several communities. In this sense, Sam-Prang community and Ta-lad

Nang Leung community are chosen to represent the conservative community.

On the other hand, Ruam Sammukkee community and Kao Pattana community

are represented as the development community. Consequently, the author is

determined to analyze the framework that influences the different characteristics

of such communities. This is to explain how the mentioned definitions have

the influence over the development of communities on the Crown Property’s land.

The author has employed “the development discourse” to examine Ruam

Sammukkee community and Kao Pattana community in order to reflect that

in such type of community’s development have its own characteristics, rules

and approaches which is directed by a set of discourses. This condition also

influences such community’s development to proceed in the same way as the

development of slum communities or the past solution to “the Urban Poor”.

But in the case of Sam-Prang community and Ta-lad Nang Leung community,

the author differently views those communities as “the historical area” where it

has a symbolic image of identity that can be identified as the conservative

community.

�


อาจกลาวไดวาความเจรญเตบโตของกรงเทพมหานครในฐานะเมองหลวง เมองทา

ทตงของสถานทสำคญๆ เชน พระบรมมหาราชวง สถานทราชการ และสถานทประกอบ

ธรกจสำคญของประเทศ ซงมความสำคญตอการพฒนาเศรษฐกจของไทยนน มผล

มาจากเหตปจจยหลายประการไมวาจะเปนการขยายตวดานการคาการลงทน การอพยพ

ของแรงงานชาวจน การเตบโตของการคาขาว โรงสขาว ธรกจสงออก พอคาคนกลาง

การเดนเรอ การขดคลอง และทสำคญคอ “การสรางถนนในกรงเทพมหานคร”

ซงกอใหเกดการเปลยนแปลงทางสงคมของชมชนในกรงเทพมหานครในหลายดาน

เนองดวยการสรางถนนในกรงเทพมหานครกอใหเกดชมชนใหมซงมผลตอการลด

ความสำคญของชมชนดงเดมทอาศยอยรมนำแมนำเจาพระยาและลำคลองตางๆลง

การกอเกดชมชนรมถนนในกรงเทพมหานครจงสงผลกระทบโดยตรงตอความ

สำคญของทดนในบรเวณทถนนตดผาน

การเปลยนแปลงของชมชนในกรงเทพมหานครจงสงผลใหเกดการเปลยนแปลง

โครงสรางทางสงคมตามมาอยางมนยยะสำคญ เนองดวยจำนวนประชากรทเพมขน

สงผลใหมการเปลยนแปลงจากชมชนขนาดเลกทมความเรยบงายสชมชนขนาดใหญทม

โครงสรางทางเศรษฐกจและสงคมทซบซอน การปะทะสมพนธเปลยนจากความสมพนธ

แบบไมเปนทางการสความสมพนธแบบเปนทางการ ความนาสนใจกคอ ในขณะท

กรงเทพมหานครกำลงขยายตวเพอรองรบการเปลยนแปลงโครงสรางแรงงานใน

การภาคผลต อนเกดจากความตองการแรงงานในภาคอตสาหกรรมและภาคบรการท

เพมขนอยางรวดเรว หากแตความตองการแรงงานในภาคเกษตรกรรมกลบลดนอยลง

สงผลใหชาวชนบทจำนวนมากหลงไหลเขาสกรงเทพมหานคร ดวยขนาดอนจำกด

ของกรงเทพมหานครประกอบกบการเตบโตอยางไรทศทาง จงกอใหเกดปญหา

การใชทดนอยางไรระเบยบแบบแผนและนำมาซงปญหานานปการ โดยเฉพาะการ

บกรกทดนเพอปลกสรางทอยอาศย ซงสวนใหญขาดแคลนการจดระบบสาธารณปโภคทด

ทำใหเกดสภาพแวดลอมของชมชนทรดโทรมและกลายเปนชมชนแออดในเวลาตอมา

หากแตในอกดานหนงความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจของกรงเทพมหานครกลบ

สงผลใหทดนในกรงเทพมหานครเปนปจจยการผลตทสำคญและราคาสง ชมชน



ซงเคยเปนผเชาหรอผบกรกทดนเพอสรางทอยอาศยจงมกตองประสบกบการ

“ไลรอชมชน” เพราะเจาของทดนตองการนำทดนบรเวณดงกลาวมาพฒนาในเชงธรกจ

ซงมกนำมาซงความขดแยงระหวางชาวชมชนกบเจาของทดนมาอยางตอเนอง

สำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยเปนองคกรทมสนทรพยในความ

ดแลจำนวนมาก โดยเฉพาะอสงหารมทรพยอนประกอบดวยทดนและสงปลกสราง

บนทำเลทมศกยภาพแตกตางกน ทำใหเกดความหลากหลายของผเชา ทงผเชา

เพออยอาศย หาประโยชนพอยงชพ ใชประโยชนเชงพาณชย ตลอดจนใชเปนทตง

ของหนวยงานตางๆ สำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยจงไดจำแนกประเภท

ของผเชาออกเปน 5 ประเภท กลาวคอ ผเชาเพออยอาศยหรอหาประโยชนพอยงชพ

หนวยงานราชการและรฐวสาหกจ สมาคมหรอมลนธ ผเชาเอกชนรายยอยทประกอบ

ธรกจขนาดยอมเพอหาประโยชนเชงพาณชย และผเชาเอกชนรายใหญทแสวงหา

ผลกำไรในทางธรกจบนพนททมศกยภาพเชงพาณชย

จากความแตกตางหลากหลายของผเชาทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรย

สงผลใหสำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยตองดำเนนนโยบายในการบรหาร

จดการกบผเชาแตละประเภทแตกตางกน ทงในสวนของการพฒนาทดน คาเชา และ

สญญาเชาทดน หากแตความนาสนใจกลบอยทการบรหารจดการในสวนของ “ผเชา

เพออยอาศยหรอหาประโยชนพอยงชพ” เนองจากผเชาเพออยอาศยหรอหาประโยชน

พอยงชพเปนกลมผเชาทมความหลากหลายในตวเอง กลาวคอ ผเชาเพออยอาศย

หรอหาประโยชนพอยงชพมลกษณะการกอตว การดำรงอย และการเปลยนแปลง

ทางสงคมของชมชนทแตกตางกน อาทเชน เปนชมชนเกาแกซงมรากฐานทาง

ประวตศาสตรมาอยางยาวนาน กลาวคอ เปนชมชนทคนในชมชนมสถานะผเชามา

ตงแตแรกเรมและยงคงไวซงลกษณะทางกายภาพของชมชนดงเดม ไดแก ชมชน

สามแพรง (แพรงนรา แพรงภธร แพงสรรพศาสตร) และชมชนนางเลง เปนตน ซง

สำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยไดดำเนนการในการปรบปรงอาคารและสง

ปลกสรางโดยไมคอยมผลกระทบกบสทธผเชา

ในขณะทบางชมชนกลบมลกษณะการกอเกดของชมชนในฐานะ “ผบกรก” ดวย

การบกรกทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยเพอจดตงชมชน ดงนนการบรหารจดการ

�


ของสำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยในการทจะทำใหชมชนดงกลาวยายออก

จากทดนและเขาไปปรบปรงพฒนาทดนดงกลาว หรอแมกระทงการพฒนาทดนโดย

การเปลยนสถานะชมชนจาก “ผบกรก” มาเปน “ผเชา” จงมกจะกอใหเกดกระแส

การคดคานและการตอตานจากประชาชนในชมชนมาโดยตลอด แมในปจจบนจะม

ชมชนบางชมชนไดมการแปรเปลยนสถานะจาก “ผบกรก” มาเปน “ผเชา” แลวกตาม

หากแตกระบวนการในการกำหนดนโยบายการพฒนาพนทกลบตองอาศย

การเจรจาเพอยตความขดแยง ซงในหลายกรณจะเหนไดวาเปนความพยายามของ

สำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยในการคลายกฎเกณฑและขอบงคบตางๆ

เพอใหนโยบายในการพฒนาทดนไดรบการยอมรบจากประชาชนในชมชน อาทเชน

ชมชนในซอยรามคำแหง 39 (ซอยเทพลลา 13) ซงเปนผลพวงจากการกอตง

มหาวทยาลยรามคำแหงในป พ.ศ.2514 อนนำมาซงแหลงงานและดงดดใหประชาชน

เขามาตงถนฐานบรเวณรมถนนรามคำแหงและขยายตวสบรเวณใกลเคยงอยางรวดเรว

ประกอบกบในป พ.ศ. 2528 สำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยไดยายประชาชน

ทอาศยอยในบรเวณวงเพชรบรณ (เพอนำทดนบรเวณดงกลาวใหเอกชนเชาสราง

ศนยการคาเวลดเทรดเซนเตอร) มาตงชมชนใหมในซอยรามคำแหง 39 อกทงยงมการ

อพยพของประชาชนจากชมชนอนๆ ในกรงเทพมหานครและมการชกชวนญาตพ

นองจากตางจงหวดเขามาอาศยอยดวย กอใหเกดสภาพแออดของชมชน หากแตใน

ปจจบนความขดแยงดงกลาวกลบแปรเปลยนเปนความรวมมอ เมอสถาบนพฒนา

องคกรชมชม (พอช.) รวมกบชมชนรวมสามคคในการจดทำโครงการบานมนคง

ซงไดนำชมชนเขามามสวนรวมในการดำเนนการดวย นบตงแตขนตอนของการชแจง

ทำความเขาใจกบชาวชมชน การจดทำแผนงาน การออกแบบบาน การจดซอจดจาง

และการลงมอสรางบานดวยชาวชมชนเอง สถานะของชมชนผบกรกทดนจงแปรเปลยน

เปนชมชนผเชาทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยโดยสมบรณ

จากการทสำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยไดนำเอารปแบบการพฒนา

ทดนทเรยกวา “การประสานประโยชนทดน” หรอ “การแบงปนทดน” (Land Sharing)

มาใชในการพฒนาทดน เพอใหเกดประโยชนตอทกฝายมากทสด โดยเปดโอกาส



ใหผอยอาศยเดมเขามามสวนรวมในการกำหนดแนวทางการใชประโยชนทดนรวมกน

โดยสวนหนงจะจดแบงและปลกสรางทอยอาศยใหชาวชมชนเชาอยางถกตองตาม

กฎหมาย ขณะทอกสวนหนงสำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยจะนำมาจดประโยชน

ตามความเหมาะสม อกทงยงไดนำ “โครงการบานมนคง” ทดำเนนการโดยสถาบน

พฒนาองคกรชมชน (องคการมหาชน) หรอ พอช. มาเปนแนวทางในการพฒนาทดน

จงกอใหเกดการเปลยนแปลงทางสงคมของชมชนตางๆ อยางมอาจหลกเลยงได หาก

แตการเรยนรถงลกษณะของชมชน ทงในดานการกอตว การดำรงอย และการเปลยนแปลง

ทางสงคมของชมชนนาจะเปนแนวทางอนนำมาซงการปรบใชแนวทางการพฒนาทดน

ใหมความเหมาะสมกบชมชนแตละชมชนไดอยางเหมาะสม

ในขณะทอกดานหนง ชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยทมลกษณะ

ของความเปนผเชามาตงแตตนและถกนยามวาเปน “ชมชนอนรกษ” เนองดวยเปน

อาคารเกาทสรางมาตงแตรชสมยของพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว (รชกาลท 4)

และพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว (รชกาลท 5) กลบมกระบวนการ

พฒนาในลกษณะ “การพฒนาเชงอนรกษ” มาโดยตลอด แนนอนวาชมชนในลกษณะ

ดงกลาวในเขตกรงเทพมหานครมอยอยางกระจดกระจายในหลายพนท อาทเชน

ชมชนทาเตยน ชมชนทาพระอาทตย ชมชนสามแพรง และชมชนนางเลง เปนตน

บทความชนนจงเปนความพยายามทจะนำเสนอภาพการบรหารจดการชมชน

ในสองลกษณะของสำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย ซงผเขยนเรยกวา “ชมชน

อนรกษ” กบ “ชมชนพฒนา” เนองดวยชมชนทงสองลกษณะมทงลกษณะรวมและ

ความแตกตาง ซงสงผลโดยตรงตอแนวทางการพฒนาทสำนกงานทรพยสนสวน

พระมหากษตรยกระทำกบชมชนนนๆ ดงนนเพอใหการอธบายเปนไปอยางมขอบเขต

ทชดเจน จงไดหยบยกชมชนสามแพรงและชมชนนางเลงเปนตวแทนของชมชนอนรกษ

และเสนอภาพชมชนรวมสามคคและชมชนเกาพฒนาเปนตวแทนชมชนพฒนา โดยผเขยน

มงทจะวเคราะหถงกรอบททำใหชมชนดงกลาวมลกษณะตางกน เพออธบายวาการ

นยามดงกลาวมผลกระทบตอการพฒนาชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรย

ดงกลาวอยางไร

�


ประวตและแนวทางการพฒนาชมชนของสำนกงานทรพยสนสวน

พระมหากษตรย3

สำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยถอกำเนดขนเปนครงแรกภายหลง

จากการประกาศใชพระราชบญญตจดระเบยบทรพยสนฝายพระมหากษตรย

พทธศกราช 2479 เพอทำหนาทกำกบดแล วางแผนการดำเนนงาน กำหนดนโยบาย

และรบผดชอบเกยวกบการบรหารจดการผลประโยชนอนเกยวเนองกบทรพยสน

สวนพระมหากษตรยใหเปนไปอยางมประสทธภาพ

ในยคแรกเรมทประเทศไทยยงปกครองอยในระบอบสมบรณาญาสทธราชยนน

ถอวาทรพยสนทงปวงในทองพระคลงและในราชอาณาจกรเปนของพระมหากษตรย

ผอยในฐานะ “พระเจาแผนดน” แตเพยงพระองคเดยว ทรงมพระราชอำนาจและ

สทธขาดในการใชประโยชนไดโดยชอบธรรมตามแตพระราชอธยาศย จวบจนถง

รชสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว ซงเปนยคแหงการปฏรปและ

พฒนาประเทศในทกๆ ดานไดโปรดใหมการปฏรประบบการคลงใหม และมการจดทำ

งบประมาณแผนดนขนเปนครงแรก เพอใหการรบ-จายเงนของแผนดนเปนไปอยาง

มระเบยบแบบแผน สามารถรกษาดลยภาพและความมนคงของฐานะทางการคลง

ของประเทศได ซงการจดทำงบประมาณในครงนไดมการแยกเงนสวนพระองคออกจาก

ของแผนดนและในเวลาตอมากไดแยกพระราชทรพยสวนพระองคออกจากทรพยสน

ของประเทศอยางเดดขาด โดยมอบหมายใหพระคลงขางทเปนผจดการดแลพระราชทรพย

สวนพระองคภายใตสงกดกระทรวงพระคลงมหาสมบต ซงมหนาทดแลรกษาพระราชทรพย

ทงปวงในราชอาณาจกร

ตอมาใน พ.ศ. 2479 ภายหลงประเทศเปลยนแปลงการปกครองมาเปน

ระบอบประชาธปไตยไดมการจดระเบยบทรพยสนสวนพระมหากษตรยอยางเปน

ทางการอกครง โดยออกเปนพระราชบญญตจดการทรพยสนฝายพระมหากษตรย

แบงแยกทรพยสนฝายพระมหากษตรยออกเปน 3 สวน ไดแก “ทรพยสนสวน

พระองค” ซงหมายถง ทรพยสนหรอสทธในทรพยสนฯ ทพระมหากษตรยทรงม

กอนทจะเสดจขนครองราชยหรอทรงไดมาหลงจากครองราชยสมบตแลวจาก

3สำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย, วงลดาวลย, กรงเทพฯ : ดาวฤกษ, 2547, หนา 9-12.



บคคลใดๆ ทมไดเปนพระมหากษตรย “ทรพยสนสวนสาธารณสมบตของแผนดน”

ซงหมายถง ทรพยสนในพระมหากษตรยซงใชเพอประโยชนของแผนดนโดยเฉพาะ

และ “ทรพยสนสวนพระมหากษตรย” ซงหมายถง ทรพยสนนอกเหนอจากทกลาวมาแลว

ซงทรงไดจากการดำรงตำแหนงพระมหากษตรย อนเปนทมาของการกอตงสำนกงาน

ทรพยสนสวนพระมหากษตรยขนมาเพอทำหนาทจดการดแล โดยเมอแรกกอตง

อยในสงกดกระทรวงการคลงและไดรบการยกฐานะขนเปนนตบคคลเมอวนท 18

กมภาพนธ พ.ศ. 2491 ภายใตการกำกบดแลของคณะกรรมการทรพยสนสวน

พระมหากษตรย ซงมรฐมนตรวาการกระทรวงการคลงเปนประธานกรรมการโดย

ตำแหนงและคณะกรรมการอนๆ ทแตงตงโดยพระบรมราชานมตอกไมนอยกวา 4 คน

ในจำนวนนไดรวมถงผอำนวยการสำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย ซงม

อำนาจหนาทในการปฏบตงานตามทคณะกรรมการทรพยสนสวนพระมหากษตรย

มอบหมาย ปจจบนสำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยมภารกจหลก 2 ดาน

คอ การจดประโยชนในอสงหารมทรพย โดยมอสงหารมทรพยในความดแลประมาณ

37,000 สญญา กระจายอยในกรงเทพมหานคร ปรมณฑล และสวนภมภาค และ

การลงทนในหลกทรพย ซงแบงออกเปน 2 สวน ไดแก การลงทนระยะยาวในธรกจหลก

(Core Business) และการลงทนในธรกจอนๆ ทอยในตลาดหลกทรพยแหงประเทศไทย

สำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยบรหารจดการโดยยดหลกการ

“ดแล รกษา อยางเปนธรรม” และไดอนเชญ “หลกปรชญาเศรษฐกจพอเพยง”

เปนกรอบกำหนดทศทางดำเนนงานภายใตเจตนารมณ 4 ประการ คอ

1. ความเปนธรรม จดมงหมายในการดำเนนภารกจดานการจดประโยชน

ของสำนกงานทรพยสนฯ จะคำนงถงความถกตอง เหมาะสม ตามหลกเหตและผล

และหลกมนษยธรรมมากกวาผลประโยชนสงสดทางการเงน เพอมงใหการจดประโยชน

เกดความเปนธรรม ทงตอสำนกงานทรพยสนฯ ผเชา และสงคมรอบขาง

2. ความมนคง สำนกงานทรพยสนฯ จะไมทำอะไรแบบฉาบฉวยเฉพาะหนา

แตจะวเคราะหและวางแผนการดำเนนงานอยางรอบคอบ ระมดระวง ไมประมาท

และมการเตรยมพรอมเพอรบมอกบสถานการณทไมคาดฝนอยเสมอ เพอใหเกด

ความมนคงทงตอสำนกงานทรพยสนฯ และผทมสวนเกยวของในระยะยาว

10


3. การพฒนาในเชงอนรกษ ในการพฒนาโครงการใดๆ สำนกงานทรพยสนฯ

ใหความสำคญทงในมตของการพฒนาและมตของการอนรกษควบคกนไป โดยยด

หลกแหงทางสายกลาง ยดหยน ประนประนอม เพอการพฒนาทเกดดลยภาพทง

ในทางเศรษฐกจ สงคม วฒนธรรม และสงแวดลอม และเกดประโยชนสงสดตอ

สงคมสวนรวม

4. การสงเสรมประโยชนสวนรวมตามรอยพระยคลบาท โดยมนโยบายสงเสรม

และสนบสนนการดำเนนโครงการใดๆ ทเปนประโยชนตอประชาชนและสงคมสวนรวม

เพอสนองพระราชปณธานของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวททรงมงหวงใหพสกนกร

ชาวไทยอยรวมกนอยางผาสกรมเยน

ดวยความทมสนทรพยในความดแลจำนวนมาก โดยเฉพาะอสงหารมทรพย

อนประกอบดวยทดนและสงปลกสราง กระจายอยในหลายจงหวดบนทำเลทมศกยภาพ

แตกตางกน ทำใหเกดความหลากหลายของผเชา จากความหลากหลายของพนท

และความหลากหลายของผเชา สำนกงานทรพยสนฯ ไดจำแนกประเภทของผเชา

ออกเปน 5 ประเภท

ประเภทแรก คอ ผเชาเพออยอาศยหรอหาประโยชนพอยงชพ เปนผเชารายยอย

ทอยอาศยทวไปหรอมไดมงเนนทจะใชประโยชนจากพนทเพอแสวงหากำไรในทาง

ธรกจ สำนกงานทรพยสนฯ จงพจารณากำหนดอตราคาเชาตำกวาราคาตลาด

ประเภททสอง คอ หนวยงานราชการและรฐวสาหกจ ซงดำเนนงานภายใต

การกำกบดแลและงบประมาณสนบสนนจากรฐบาล โดยคาเชาของหนวยงานเหลาน

จะเปนไปตามมตคณะรฐมนตร

ประเภททสาม คอ สมาคมหรอมลนธ ซงไมมงบประมาณจากภาครฐสนบสนน

สำนกงานทรพยสนฯ จดเกบคาเชาตามความเหมาะสมเพอสนบสนนการทำประโยชน

ตอสวนรวม

ประเภททส คอ ผเชาเอกชนรายยอยทประกอบธรกจขนาดยอมเพอหาประโยชน

เชงพาณชย สำนกงานทรพยสนฯ พจารณาจดประโยชนโดยกำหนดอตราคาเชาอง

กบราคาตลาด

และประเภทสดทาย คอ ผเชาเอกชนรายใหญทแสวงหาผลกำไรในทางธรกจ

บนพนททมศกยภาพเชงพาณชย สำนกงานทรพยสนฯ พจารณาภายใตหลกการ

11การพฒนาชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยในกรงเทพมหานคร


บรหารจดการอยางมประสทธภาพ เชน ใหคนกลางเปนผประเมนราคา หรอ

จดการประมล เปนตน สำนกงานทรพยสนฯ จงกำหนดอตราคาเชาใกลเคยงกบ

ราคาตลาดเพอความเปนธรรมกบสวนรวม

จากประวตความเปนมาแสดงใหเหนวาการดำเนนธรกจทดน ตลาด และตกแถว

ใหเชา เปนธรกจทดำเนนมาตงแตครงทยงเปนพระคลงขางท โดยกจการประเภทน

จดเปนธรกจทขนหนามากทสดอกประเภทหนงของพระคลงขางท โดยเฉพาะสมย

รชกาลท 5 พระมหากษตรยในนามของพระคลงขางททรงเปนผนำทสำคญในการ

ดำเนนการจบจองหรอจดซอทดนทำเลดหลายแหงทงในเขตกรงเทพฯ และในเขต

หวเมอง การไดมาซงกรรมสทธในทดนของพระคลงขางทไดมาทงโดยวธจบจองทดน

วางเปลา การโอนทหลวงกระทรวงตางๆ ทมไดใชทำประโยชนมาไวในกรรมสทธ

ทดนทไดมาโดยหลดจำนอง และสดทายคอทดนทไดมาโดยจดซอเอง ทดนประเภทน

มกเปนทดนทไดเลอกสรรอยางดแลววาสามารถนำมาจดประโยชนคมทนมาก

ทสด...ดวยวธดงกลาวพระคลงขางทจงมโอกาสเปนเจาของทดนทำเลดในเขต

กรงเทพฯ ทดนเหลานนำมาปลกสรางตลาด ตกแถว ใหเชาเกบประโยชนสบเนอง

มาชานาน4 ดงนนชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยทบทความนกลาวถง

จงมลกษณะของ “ผเชาเพออยอาศยหรอหาประโยชนพอยงชพ” ซงในปจจบนการ

ดำเนนการตอพนทดงกลาวสำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยยงคงใหเชาใน

อตราทไมสงไปกวาราคาตลาด ตามหลกการทนำเสนอไวขางตน

ชมชนกบการพฒนา : ทวลกษณของแนวทางการพฒนา

พระราชกฤษฎกาจดตงสถาบนพฒนาองคกรชมชน พ.ศ. 2543 มาตรา 3

ใหความหมายของ “ชมชน” วาหมายถง “กลมคนทมวถชวตเกยวพนกน มการ

ตดตอสอสารระหวางกนอยางเปนปกตและตอเนอง โดยเหตทอยในบรเวณเดยวกน

หรอมอาชพเดยวกน หรอประกอบกจกรรมทมวตถประสงครวม หรอมวฒนธรรม

ความเชอหรอความสนใจรวมกน” ดงนนการพฒนาชมชนจงสงผลกระทบตอวถ

ชวตของคนในชมชนอยางหลกเลยงไมได ทงในดานการเปลยนแปลงเชงกายภาพ 4สกณา เทวะรตนมณกล, การจดการทรพยสนสวนพระมหากษตรย, วทยานพนธมหาบณฑต คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2543, หนา 30.

1�


สงคม วฒนธรรม และเศรษฐกจ เนองดวยการพฒนาชมชนมกมงผลตอการยกระดบ/

คำนงถงสงทดกวาเดมมาโดยตลอด แมวาการพฒนาในแนวทางดงกลาวจะมทศทาง

“การพฒนาเชงอนรกษ” กตาม

ดงนนการพฒนาใน 2 ลกษณะทผเขยนพงพจารณาในบทความนจงเปนความ

พยายามแสดงใหเหนถง “แนวทางการพฒนา” อนเกดจากการพฒนาชมชนทงใน

แนวทาง “การพฒนา” และ “การอนรกษ/การพฒนาเชงอนรกษ” ซงมมมองทม

ตอการพฒนาชมชนใน 2 ลกษณะดงกลาวผเขยนไดหยบยกมมมองบางดานเพอ

สะทอนใหเหนถงลกษณะบางประการทเปนฐานคตอนสงผลใหแนวทางการพฒนา

ชมชนมลกษณะทแตกตางกน กลาวคอ ในสวนของ “ชมชนรวมสามคค” และ

“ชมชนเกาพฒนา” นน ผเขยนไดมองชมชนดงกลาวผาน “วาทกรรมการพฒนา”

เพอสะทอนใหเหนวาการพฒนาชมชนในลกษณะดงกลาวมรปแบบ กฎเกณฑ และ

แนวทางทถกกำกบไวดวยวาทกรรมชดหนง อนสงผลใหการพฒนาชมชนดงกลาว

เปนไปในแนวทางเดยวกนกบการพฒนาชมชนแออดหรอการแกไขปญหา “คนจนเมอง”

ทผานมา หากแตในสวนของ “ชมชนสามแพรง” และ “ชมชนนางเลง” ผเขยน

เลอกทจะมองชมชนดงกลาวในฐานะ “พนททางประวตศาสตร” อนม “สญญะ”

ทบงบอกถงอตลกษณของความเปนชมชนอนรกษ

ทงน การพจารณาชมชนในลกษณะดงกลาวขางตนมไดมจดประสงคทจะกลาว

แยงหรอปฏเสธตอแนวทางการพฒนาดงกลาว หากแตเปนการนำเสนอเพอใหเหน

กรอบคดหรอมมมองของผเขยนทจะใชในการวเคราะหปรากฏการณทเกดขนเทานน

วาทกรรมการพฒนากบการแกปญหาทดนเพออยอาศย

ปญหาทดนเพออยอาศยเปนปญหาทเกดขนอยางตอเนอง โดยเฉพาะในพนท

“เมอง” ทมลกษณะรวมศนยอยางกรงเทพมหานคร ซงสอดคลองกบความเหนของ

Michael C. Douglass ทกลาวไวในรายงานของ United Nations Economic and

Social Commission for Asia and the Pacific เรอง State of Urbanization in Asia

and the Pacific วาทอยอาศยของคนจนเมอง มประเดนสำคญทเกยวกบทดน 5 ขอ คอ5

5ดารณ ถวลพพฒนกล, กระบวนการเปนเมองกบการเปลยนแปลงทางสงคมในประเทศกำลงพฒนา, กรงเทพฯ:ดานสทธาการพมพ, 2549, หนา 108-109.

1�การพฒนาชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยในกรงเทพมหานคร


1. ทดนทคนจนเมองใชเปนทตงบานเรอนมกจะเปนททไมเหมาะทจะตง

ถนฐาน เชน ทสงชน ทนำทวมถง อยใตทางดวนยกระดบ อยใกลโรงงานหรอททงขยะ

2. รฐบาลมกจะมองวาทดนสวนใหญทคนจนใชเปนทตงบานเรอนถก

ครอบครองโดยผดกฎหมาย ดงนนจงทำใหเกดความไมมนคงในการครอบครองทดน

(Insecurity of Tenure) ในระดบสง การไลทและขวาจะไลทเปนของธรรมดาใน

เมองใหญของเอเชยตะวนออกและเอเชยอาคเนย รฐบาลมกจะเขาขางเจาของทดน

และนกพฒนาทดนเวลามกรณพพาทเกยวกบการครอบครองทดน ความไมมนคง

ในทอยอาศยและการครอบครองทดนมผลเสยตอเนอง คอ ทำใหมการลงทนใน

โครงสรางพนฐานในละแวกบานตำ

3. รฐบาลปฏเสธทจะชวยเหลอปรบปรงสาธารณปโภคและสาธารณปการ

เพอทำใหทอยอาศยของคนจนเมองดขน เพราะกลววาการกระทำเชนนนจะเปนการ

ยอมรบวาการบกรกเปนสงทถกกฎหมาย การกระทำเชนนบางครงเทากบเปนการ

ปฏเสธทจะใหบรการพนทสวนใหญของเมองเลยทเดยว คนจนจงตองชวยตวเอง

ในเรองน เชน แอบตอนำตอไฟจากทอหรอสายของทางการหรอมฉะนนกตองตอ

จากเพอนบาน

4. ความไมเตมใจของรฐบาลทจะรบรการจดตงองคกรชมชน ซงเกดขนใน

ชมชนยากจนเพอหาทางขอความชวยเหลอจากรฐบาลในการจดหาบรการขนพนฐาน

ในเมอง ซงรฐตองจดใหทกชมชนทถกกฎหมาย

5. สภาพเศรษฐกจของคนจนเมอง ทำใหมความจำเปนทตองมทอยในใจกลาง

เมอง ซงทำใหสามารถเขาถงรายไดและการทำงานประจำวนไดสงสด แตทตงเหลาน

มกจะเปนทซงมความไมมนคงในการครอบครองสงสด เปนทซงมการเพมขนของ

ราคาทดนอยางรวดเรวและมความขดแยงของการใชประโยชนทดนมากทสด

ในกรงเทพมหานครการพฒนาทดนในศนยกลางเมองไดขบไลใหคนจนไปสพนท

ชานเมองและทำใหตองใชเวลาเดนทางไปทำงานและกลบบานนานเกนสมควร

หลายคนทไปอยในทอยอาศยทดขนในชานเมอง ตองยอมแพและกลบมาอยในชมชน

แออด ซงสามารถไปทำงานไดสะดวกกวา

1�


ดงนนปญหาคนจนเมองบกรกทดนจงกลายเปนหนงในปญหาของกรงเทพมหานคร

ซงจากฐานคตดงกลาวไดสงผลใหนโยบายการปรบเปลยนการใชทดนนนมปฏบต

การจรงกบผคนจำนวนมากมายมหาศาลในเมอง โดยเฉพาะกบ “คนจนเมอง” ผซง

เปนผทถกทำใหกลายเปน “ปญหา” และเปน “ผอน” ซงแปลกแยกไปจากโครงการ

พฒนาเมอง ทงทคนจนเมองนนเปนผทมความเกยวของกบการพฒนาเมองมาโดยตลอด

ดงนนสภาวะทเปนจรงของการปรบเปลยนการใชทดนในเมองนน นอกเหนอไปจาก

การเปลยนแปลงการใชทดนแลวยงมความเปนไปในทางรปธรรมทสำคญกคอเรอง

ของการไลรอคนจนออกจากพนททมมลคาทางเศรษฐกจในเมองในนามของการ

อนรกษวฒนธรรม6

ดงนนคนจนเมองจงดำรงอยในระบบทนนยมดวยการตอรองหรอยงชพแบบ

รายวน เพอใหตนเองไดทำหนาทหลอเลยงและสรางความเจรญเตบโตทางเศรษฐกจ

หากแตเขาเหลานนกลบไมมสทธในการดำรงอยในพนททเขาเหลานนรวมสวนใน

การสรางความเจรญ เพราะความชอบธรรมในการดำรงอยในพนทถกใหความหมาย

โดยอดมการณของทนนยมผานกรรมสทธในการถอครองทดน”

คนจนเมองจงถกมองวาเปนเพยงแรงงานรบจางสรางเมองทเกยวพนกบเมอง

ในลกษณะชวคราว ไมแตกตางจากแรงงานรบจางสรางอาคารสถานท มไดเปนเจา

ของอาคาร และไดรบสทธในการอยอาศยตราบใดทยงตองสรางอาคารหลงนนให

เสรจ หลงจากนนพวกเขาจะหมดสทธในการพกอาศย ซงในปจจบนจะยงเหนได

ชดขนเมอคนงานกอสรางนนตองเดนทางไปยงเขตกอสรางและไมไดรบสทธใน

การพกอาศยในพนทเหลานน

เทาทผานมารฐไทยมวธการจดการกบคนจนเมองและความยากจนในเมอง

ดวยลกษณะไมกประการใหญๆ ประการแรก รฐบาลมองวาความยากจนในเมองนน

เกดจากคนตางจงหวด ดงนนรฐกควรจะไปพฒนาทองถนเพอลดการอพยพเขามา

ของแรงงานรบจางราคาถกเหลาน ในประการทสอง รฐบาลมองวาปญหาความยากจน

ในเมองนนเปนเรองของลกษณะของการสงคมสงเคราะหทแฝงไปดวยการจดตง

6พชญ พงษสวสด, “ความอบจนของการอนรกษเกาะรตนโกสนทร ความยากจนกบการอนรกษเกาะรตนโกสนทร,” บานเมองไมใชของเรา : วารสารหนงสอใตดนหมายเลข 10 (4/2549), กรงเทพฯ : โรงพมพภาพพมพ, 2550, หนา 74.



เครอขาย การจดระเบยบของรฐในรปของการปรบปรงชมชนแออดใหเปนระเบยบ

มากขนมากกวาไลรอ ในประการทสาม รฐบาลปลอยใหหนวยราชการและเจาของ

ทดนเอกชนทเปนเจาของพนททถกบกรกนนทำการแกปญหากนเองดวยการเจรจา

ตอรองระหวางกน7 ดงนนการแกไขปญหาชมชนบกรกดนในหลายครงจงจบลงดวย

การไลรอโดยการใชความรนแรงตอชาวชมชนผบกรกหรออาจถงขนการเผาไลท

จนดเหมอนวาการกระทำดงกลาวมความชอบธรรมหากมองผาน “ความเปนเจาของ”

หรอ “การครอบครองกรรมสทธเหนอทดน” นน

แนวทางทเจาของทดนหรอรฐนำมาใชแกไขปญหาทดนเพออยอาศยมดวยกน

ในหลายลกษณะตามแตเงอนไขหรอลกษณะของชมชน แนวทางดงกลาวประกอบดวย

การปรบปรงชมชนบนพนทเดม เปนการปรบปรงสาธารณปโภค/สาธารณปการ

ในพนทชมชน รวมทงการแกปญหาดานความมนคงในทดนอยอาศย (เชนการซอ

หรอขอเชาระยะยาว) การปรบปรงชมชนในพนทเดมยงมวธดำเนนการอนอก เชน

การจดแปลงทดนใหมและการปรบปรงทอยอาศยใหม เพอจดแปลงทดนและ

ปรบปรงอาคารทอยอาศยใหสอดคลองกบรปแบบการพฒนาสาธารณปโภค/

สาธารณปการในชมชน (เชน ถนน ทางเดน ทางระบายนำ การประปา สถาน

บรการสาธารณะ การรกษาความสะอาด การปองกนอคคภย เปนตน) อกทงยง

เปนการปรบปรงสภาพแวดลอมในชมชนใหนาอยขน

การแบงปนทดน เปนวธการแกปญหาชมชนแออดในพนทเดม (สวนหนง)

ในกรณทเจาของทดนยอมขายทดน (หรอใหเชาระยะยาว) สวนหนงของพนทชมชน

ใหชาวชมชนนำมาแบงเปนแปลงยอย เพอจดสรางทอยอาศยหรอชาวชมชนอาจรวมกน

จดตงนตบคคลเพอจดสรางทอยอาศยลกษณะอาคารชด สวนชมชนแออดทบกรก

พนทสาธารณะ...กอาจจำเปนตองใชวธโยกยายชมชนไปอยในพนทใหม...ทงนท

อยอาศยใหมไมควรหางไกลจากแหลงงานเดมของชาวชมชนและควรใหความ

สำคญเปนพเศษตอการพฒนาดานสงคม การประกอบอาชพ สาธารณสข การบรการ

สาธารณปโภค/สาธารณปการ และสภาพแวดลอมของชมชน8

7เพงอาง, หนา 82. 8โกมล ปานช. ผงเมองและชมชน. กรงเทพฯ : แผนกบรการผลตเอกสารสงพมพ กองอำนวยการกลาง การเคหะแหงชาต, 2549. หนา 55.

1�


กรอบการพฒนาในแนวทางดงกลาวจงไมผดแผกแตกตางไปจากการสราง

เอกลกษณ/ตวตนของเมองในวาทกรรมการพฒนาแหงยคหลงสงครามโลกครงท

สอง ซงแบงเปน 2 แบบใหญๆ ดวยกน กลาวคอ แบบแรก เมองคอตวแทนของ

ความเจรญกาวหนาทงดานการเมอง เศรษฐกจ สงคม เทคนควทยาการ และศลป

วฒนธรรม ฉะนนถาจะพฒนา สงแรกทจะตองกระทำคอการสรางเมองขนาดใหญ

ขนมา เพอใหเปนศนยกลางของความเจรญกาวหนาในดานตางๆ จากนนความเจรญ

ในเมองจะไหลรนไปยงพนทชนบทหางไกลเฉกเชนการไหลรนของความเจรญกาวหนา

จากประเทศตะวนตกสประเทศ “โลกทสาม” ดงความเชอของนกทฤษฎแนวทเรยกวา

“ทฤษฎการทำใหทนสมย” (modernization theory) หรอ “ทฤษฎการแพรกระจาย

ของความเจรญ” แตไมวาจะเรยกชอแตกตางกนอยางไร สาระสำคญของวาทกรรม

การพฒนากระแสหลกแหงยคหลงสงครามโลกครงทสองชดนอยทการนำเสนอ

มรรควธในการเปลยนแปลงทางสงคมของประเทศ “โลกทสาม” จากสงคม “ดอย

พฒนา” สสงคม “พฒนา” ดวยการลอกเลยนแบบอยางของสงคมตะวนตก โดยเฉพาะ

อยางยงสงคมของประเทศสหรฐอเมรกาและยโรปในทกๆ ดาน ยงลอกเลยนแบบ

ไดเหมอนเทาใด กยงถอวามการพฒนาเทานน ดงนนจงเปนการมองการพฒนา

อยางหยดนง ดวยมภาพทแนนอนตายตวของสงทเรยกวา “การพฒนา” กำหนดไว

ลวงหนาเรยบรอยแลว ทำใหวาทกรรมการพฒนาชดนไมมทวางใหกบความแตกตาง

หลากหลาย ขณะเดยวกนวาทกรรมการพฒนาชดนกเชดชยกยองพนททเรยกวา “เมอง”

ดวยการเกบกดปดกนพนทชนดอนๆ ไวภายใตขออางของสงทเรยกวา “ความดอยพฒนา”

ดงตวอยางของพนททเรยกวา “ชนบท” รวมตลอดถงบรรดาสรรพสงตางๆ ทเกยวของ

สมพนธกบชนบท เชน ภมปญญาทองถนจะถกวาทกรรมการพฒนาชดนมองวาไร

คณคา ไรศกยภาพ เปนตวเหนยวรง/ขดขวางการพฒนา ดงนนถาจะพฒนาจำเปน

จะตองเปลยนพนทชนบทใหมความเปนเมอง (Urbanization) ใหหมด เมอเปนเชนน

การพฒนากคอการตดคนออกจากรากเหงาดงเดมของตวเอง แลวแทนท/สวมรอยดวย

สงทเรยกวา “การพฒนา”9 การพฒนาชมชนแออดจงมเปาหมายสดทายคอ “การพฒนาส

ความเปนเมอง” ในรปแบบทวาทกรรมการพฒนาไดกำหนดไวแลวเทานน

9ไชยรตน เจรญสนโอฬาร, วาทกรรมการพฒนา : อำนาจ ความร ความจรง เอกลกษณ และความเปนอน (พมพครงท 2), กรงเทพฯ : สำนกพมพวภาษา, 2543, หนา 212-213.



พนททางประวตศาสตรกบการพฒนาเชงอนรกษ

แมวาการพฒนาทดนเพออยอาศยจะมแนวทางหลกอยทการพฒนาสความเปนเมองมาโดยตลอด หากแตในอกดานหนงแนวทางดงกลาวกลบไมสามารถขามพรมแดนเพอเขาส “พนทพเศษ” บางพนทไดอยางพนททวไป เนองดวยพนทนนม “ความหมาย” บางอยางกำกบไว อาทเชน พนทดงกลาวถกนยามวาเปน “พนททางการเมอง” (Political Space) หรอ “การเมองของพนท” (The Politics of Space) เปนตน ดงนนพนทในลกษณะดงกลาวจงตองมแนวทางการพฒนาอนมลกษณะเฉพาะเพอใหสอดคลองกบพนทนนๆ ซงในทนผเขยนไดหยบยกพนทพเศษในอกรปแบบหนงเพอทจะอธบายถงแนวทางการพฒนาทถกกำกบไวกบพนทลกษณะดงกลาว พนทพเศษทผเขยนกลาวถงคอ “พนททางประวตศาสตร” (The Historical Space) ซงมผใหคำนยามไวในหลายลกษณะ อาทเชน “พนททางประวตศาสตร” หมายถง “พนททคนในชมชนมความสมพนธในการใชชวตรวมกนกบสภาพแวดลอมของโบราณสถานในเชงประวตศาสตรชมชนอยางกลมกลน ทงนโดยมเปาหมายเพอความเปนอยทดขนของประชาชนในชมชน และทงเปนองคประกอบหนงของการมสวนรวมในการสงเสรมคณคาของเมองประวตศาสตร” “พนททางประวตศาสตร” หมายถง “พนททเปนอาณาเขตของเมองในอดต บรเวณนจงตองดำรงอยในฐานะทเปนแหลงความทรงจำของชาตและเปนการผสมผสานกลมกลนของ “พนททางประวตศาสตร” ทมวถชวตของชมชน ซงจะชวยใหโบราณสถานทมคนอยดวย เพอคณคาความเปน “ทรพยากรทางวฒนธรรม” ของชาตอยางแทจรง ทงเปนการอนรกษความเปนเมองประวตศาสตร ตามนโยบาย “โครงการกรงรตนโกสนทร” ของรฐบาล หรอ “พนททางประวตศาสตร” หมายถง “พนททมการเคลอนไหวผสมผสานระหวางคนและโบราณสถาน โดยมกจกรรมทงในชมชนและนอกชมชน ในชวตประจำวน ในทางประเพณ ในทางวฒนธรรม และการเมองภาคประชาชน เพอใหพนทแหงนมการเปลยนแปลง มความตอเนองของแตละยคสมยในฐานะความเปน “พนททางประวตศาสตร”10 เปนตน

10ธนภณ วฒนกล, การเมองเรองพนท พลวตรทางสงคมของชมชน (กรณศกษา : ชมชนปอมพระกาฬ) (พมพครงท 3), กรงเทพฯ : มลนธสถาบนวชาการ 14 ตลาคม, 2550, หนา 49-50.

1�


ซงจากการศกษาของ ขจรจบ กสมาวล11 พบวา “พนททางประวตศาสตร”...

มกดำเนนการโดยทางการและบรรดานกวชาการผเชยวชาญในแขนงตางๆ เพอทำให

อาณาบรเวณพนทกลายเปนอาณาจกรแหงประวตศาสตร ในชวงยคสมยหนงของ

ประวตศาสตรชาต...มนษยกลบสรางความสมพนธกบสงอนๆ รอบตว เมอสงตางๆ

กอตวทาง “ความหมาย” ขน มนษยกจดการกบสงเหลานตามแตกรณ มนษยใน

แตละวฒนธรรมจงมองเหนความสมพนธของสงตางๆ ไมเหมอนกน เพราะตางมอคต

เกยวกบพนทและเวลาไมเหมอนกน ฉะนนมนษยในแตละวฒนธรรมจงมองเหน

“ความหมาย” ของสงตางๆ ไมตรงกน กคอม “โลกทศน” ทแตกตางกน...ความหมาย

ทเกดขนบนพนทเปนการสรางความหมายขนในชวงเวลาหนงและเปลยนแปลงไป

เมอมกระบวนการสรางความหมายอกอนหนงสามารถเขายดครองความหมายแทนได

ปแอร โนรา (Pierre Nora) ไดกลาวถงแนวโนมของสงคมสมยใหมวาเปน

สงคมทเปลยนแปลงอยางเรงรบ ทำใหสงตางๆ ทเคยมอยในสงคมกลบกลายเปน

อดตทไมสามารถนำกลบคนมาไดมากขน ความสมดลระหวางอดตและปจจบนท

เคยเปนมาในสงคมแบบประเพณถกทำลายลงไป เกดความรสกวาทกสงทกอยางได

จบสนลง ความทรงจำทมตออดตไมไดหลงเหลออกตอไป ทำใหเกดการกอตวตน

เปนรปเปนรางขนมาในสงทโนราเรยกวา “แหลงความทรงจำ” (Site of memory)

อนเปนทอยของความรสกถงความตอเนองจากอดตถงปจจบน “แหลงความทรงจำ”

ทถกสรางขนไมไดเปนสวนหนงของประสบการณในชวตประจำวน แตเปนการจำ

ผานประวตศาสตรทซงสงคมสมยใหมไดเขาไปจดระเบยบตออดต เพอสรางความ

ทรงจำรวมกนของสงคม

อตลกษณของชมชน : บทวเคราะหทวลกษณการพฒนา

“ชมชนพฒนา” กบการพฒนาตามกรอบวาทกรรม

“ชมชนรวมสามคค” เปนชมชนทตงอยบนทดนของสำนกงานทรพยสนสวน

พระมหากษตรย ตงอยบรเวณ “สแยกนำแฉะ” ในซอยรามคำแหง 39 (ซอยวด

11ดรายละเอยดใน ขจรจบ กสมาล, การจดการพนทประวตศาสตร จากกรณศกษาบรเวณวหารพระมงคลบพตร จงหวดพระนครศรอยธยา, วทยานพนธมหาบณฑต สาขาสงคมวทยาและมานษยวทยา คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2542.



เทพลลา 13) ทดนบรเวณสองฝงซอยวดเทพลลานในอดตเปนทองทงอนกวางใหญ

เรยกวา “นาวงทองหลาง”การถอกำเนดของมหาวทยาลยรามคำแหงในป พ.ศ. 2514

เปนทมาของแหลงงานและดงดดผคนใหเขามาตงถนฐานบรเวณสองฝงถนนรามคำแหง

อยางหนาแนนเพอหางานทำและคอยๆ ขยายไปสบรเวณใกลเคยง ทำใหนาวงทองหลาง

อนวางเปลาเตมไปดวยผคนทอพยพมาจากทตางๆ ทงในกรงเทพฯ และตางจงหวด

ดงนนชาวชมชนรวมสามคคจงเปนชาวบานทบกรกเขามาอยอาศยอยางหนาแนน

ประมาณป พ.ศ. 2535 สวนใหญอพยพมาจากหวยขวางและทอนๆ ในกรงเทพมหานคร

เมอมการสรางหลกปกฐานอยางมนคงแลวกจะมญาตพนองจากตางจงหวดของผท

อาศยอยเดมเขามาอาศยเพมขน จนอยในสภาพทแออด12 เชนเดยวกบ “ชมชน

เกาพฒนา” ทตงอยบนทดนโฉนดเลขท 987 อยในความดแลของสำนกงานทรพย

สนสวนพระมหากษตรย ซงมลกษณะเปนเปนชมชนเปดและมการพฒนาทดนเพอ

การอยอาศยเชนเดยวกบชมชนรวมสามคค สงผลใหผคนอพยพเขามาอยอาศยกน

มากขน โดยมลกษณะของการขยายตวของการตงบานเรอนและการซอสทธการเชาทดน

จากบรเวณรมคลองแสนแสบไลเขาไปทางตอนในของพนทเปนลำดบ ทำใหมผคน

บกรกเขามาอยอาศยกนมากขน ทงนเปนเพราะพนทบรเวณรามคำแหง-บางกะป

มการขยายตวทางเศรษฐกจสง ประกอบกบมการตดถนนเชอมซอยวดเทพลลากบ

ถนนสายตางๆ อาทเชน ถนนลาดพราว ถนนรชดาภเษก และถนนพระราม 9 ซงม

ความสะดวกตอการตดตอคมนาคม

ดงนนทงชมชนรวมสามคคและชมชนเกาพฒนาจงมลกษณะเปนชมชนแออด

และเปนผบกรกทดนของสำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยมาตงแตตน ซง

แนวทางทสำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยใชในการพฒนาพนทดงกลาว

คอการนำ “โครงการบานมนคง” ซงดำเนนการโดยสถาบนพฒนาองคกรชมชน

(องคการมหาชน) มาเปนแนวทางในการพฒนา โดยชมชนรวมสามคคไดรบการ

คดเลอกใหเปน 1 ใน 10 โครงการนำรองของโครงการดงกลาว

ดงนนชมชนดงกลาวจงเกดการเปลยนแปลงในเชงกายภาพจากชมชนแออด

12ดรายละเอยดใน สวฒน คงแปน และอกขณช ศรดารตน, บานมนคง ชมชนรวมสามคค, กรงเทพฯ : สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคกรมหาชน), 2548.

�0


สการมลกษณะของความเปนเมองภายหลงจากการพฒนาตามโครงการบานมนคง

ชมชนจงเปลยนสถานะจาก “ชมชนแออด” ส “ชมชนจดสรร” ซงบทความของ

บญเลศ วเศษปรชา เรอง “ชมชน : เครองมอใหมเพอการปกครอง?”13 ได

สะทอนใหเหนวา “การมทอยทมนคงตามโครงการบานมนคงมสวนสำคญตอการ

ยกระดบสถานภาพจากชมชนชายขอบซงสะทอนผานคำเรยกเชงดหมนตางๆ มาส

ชมชนทมการพฒนา มศกดศรเทยมหนาเทยมตาหรอลำหนากวาชมชนอนๆ”14

ดงนนการเปลยนแปลงเชงกายภาพของชมชนจงสงผลโดยตรงตอการเปลยน

แปลงโลกทศนของชมชนทมตอตนเอง โดยทำใหชมชนเหนวาการพฒนาเปนชอง

ทางททำใหพวกเขาเหลานนสามารถยกระดบความเปนอยและสรางความภาค

ภมใจในตวตนของตนเองในสถานะใหม หากแตบญเลศกลบวตกวาแนวทางการ

พฒนาดงกลาวทกระทำผานโครงการบานมนคงอาจทำใหชาวชมชนไมสามารถกอ

ใหเกดการพฒนาทมชาวบานเปนแกนหลกของการพฒนาดงสโลแกนของ

โครงการทวา “บานมนคง บานทใหมากกวาคำวาบาน” เนองดวยในความเหนของ

บญเลศนน “หากคาดหวงวาบานมนคงจะทำใหเกดการพฒนาทชาวบานเปนแกน

หลก เกดองคกรชมชนทมแนวทางการพฒนาทเปนอสระเปนตวของตวเอง เปน

ภาคประชาสงคมทปองกนตวเองจากการแทรกแซงของรฐกดจะเปนความคาดหวง

ทยากไปสกหนอย ขอพงระวงคอโครงการทคดวาจะทำใหเกดโมเดลการพฒนาท

มชาวบานเปนศนยกลาง กลบจะไดผลเปนตรงกนขาม คอทำใหชมชนทเคยอย

นอกอาณาบรเวณของรฐ เขาไปอยภายใตการสวามภกดกบรฐโดยละมอม”15

จากสภาวการณดงกลาวจงทำใหเหนวาแนวทางการพฒนาชมชนบนฐาน

“การพฒนา” ของสำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยทกระทำตอ “ชมชน

รวมสามคค” และ “ชมชนเกาพฒนา” จงเปนไปตาม “วาทกรรมการพฒนา” ท

ยงคงพยายามขบเนน/เบยดขบใหความเปน “ชมชนแออด” จดอยในประเภท

ของ “ความดอยพฒนา” ดงนนแนวทางทจะทำใหชมชนดงกลาวหลดจากกรอบ

13ดรายละเอยดใน บญเลศ วเศษปรชา, “ชมชน : เครองมอใหมเพอการปกครอง?.” ฟาเดยวกน, 5: 3 (กรกฎาคม-กนยายน 2550) 14เพงอาง, หนา 114. 15เพงอาง, หนา 127.

�1การพฒนาชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยในกรงเทพมหานคร


ของความดอยพฒนาจงสามารถกระทำไดในแนวทางการเดยวคอ “การพฒนา”

ตามกรอบการพฒนากระแสหลก ดงทผเขยนไดกลาวถงในตอนตน

“ชมชนอนรกษ” กบพนททางประวตศาสตร

“ชมชนนางเลง”16 เปนยานเกาแกทมพฒนาการมาเปนระยะเวลานานตงแต

สมยรตนโกสนทรตอนตน ซงถอไดวาเปนยานเกาแกทสำคญแหงหนงของกรงเทพมหานคร

เปนพนททประกอบไปดวยยานตลาดการคาเกาและมชอเสยง ยานพกอาศย วด

สถานทราชการ และสถานทใหบรการตางๆ มากมาย ซงในอดตถอไดวาเปนพนทท

มความสำคญและเจรญรงเรองมาก การพฒนาในบรเวณยานนางเลงมปจจยสำคญ

จากการขยายอทธพลของชาตตะวนตก ทำใหพระบาทสมเดจพระจอมเกลาเจาอยหว

(รชกาลท 4) ตองการพฒนาประเทศใหมความทนสมย (Modernity) ดงเชนชาต

ตะวนตกทเขามาตดตอคาขาย จงไดขยายขอบเขตของการพฒนาจากในเขตพระนคร

ออกมานอกเขตพระนคร โดยมการขดคลองและตดถนนเพอเปนเสนทางในการ

คมนาคมขนสงสนคา ทสำคญคอมการขดคลองผดงเกษมขน ซงสงผลใหบรเวณ

ยานนางเลงไดรบการพฒนาตามแนวทางดงกลาวดวย ตอมาในสมยพระบาท

สมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว (รชกาลท 5) ทรงมพระราชดำรทจะพฒนาบาน

เมองใหทดเทยมกบตางประเทศโดยเฉพาะประเทศตะวนตก จงไดมการพฒนา

ประเทศในดานตางๆ หลายดาน โดยเฉพาะการขยายพนทเมองออกมาดานตะวน

ออกใหมากขน เพอเปนการเปดพนทรอบนอกของพระนครทไกลออกไปใหไดรบ

ความเจรญ กลาวคอ ไดมการสรางพระราชวงดสตขนในป พ.ศ.2442 และสราง

ถนนสายสำคญหลายสายเพอเชอมระหวางพระบรมมหาราชวงกบพระราชวงดสต

ภายหลงจากทมการสรางพระราชวงดสตขน ไดมการสรางตลาดนางเลงขนดวย ซง

ถอไดวาเปนการเปดตลาดนางเลงทเปนตลาดบกอยางเปนทางการเปนครงแรก ซง

เดมทตลาดนางเลงเปนเพยงพนทขายของเทานน ไมไดสรางตวอาคารเปนโรงตลาด

อยางถาวร โดยตลาดนางเลงไดเปดใช เมอวนท 29 มนาคม พ.ศ.2443 ซงนบ

16ดรายละเอยดใน กฤตพร หาวเจรญ, บทบาทและการพฒนาพนทยานนางเลง กรงเทพมหานคร, วทยานพนธมหาบณฑต สาขาวชาการวางผงเมอง คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2546.

��


เปน “ตลาดบกแหงแรกของประเทศไทย” และในป พ.ศ.2548 สำนกงานทรพย

สนสวนพระมหากษตรยไดทำการปรบปรงและซอมแซมตลาดนางเลง เพอให

ตลาดเปนไปตามมาตรฐานของกรงเทพมหานคร

ในสวนของ “ชมชนสามแพรง”17 นนในรชสมยพระบาทสมเดจพระจอมเกลา

เจาอยหว พนทบรเวณยานสามแพรงเปนทตงของวงในกลมวงหลวง ซงทรงโปรดฯ

ใหสรางวงพระราชทานแดพระโอรส 4 พระองค จำนวน 4 วง ไดแก วงกรมหมน

ภธเนศธำรงศกด วงกรมพระนราธปประพนธพงศ วงกรมหลวงสรรพศาสตรศภกจ

และวงพระองคเจาชายกาพยกนกรตน ตอมาในสมยพระบาทสมเดจพระจลจอม

เกลาเจาอยหวมการสรางถนนอษฎางคเลยบคลองคเมองเดมดานทศตะวนตก

ของยานสามแพรง ซงในครงนโปรดเกลาฯ ใหสรางหองแถวทรมถนนอษฎางค

ตลอดสาย เจานายทมวงอยบรเวณรมถนนอษฎางคสวนใหญจงโปรดเกลาฯใหม

การตดถนนซอยแยกจากถนนอษฎางคผานวง พรอมกบสรางตกแถวขนสองฝง

ถนนจนเกดเปนตกแถวบรเวณรมสองฝงถนนเพอใหคนเชาอนจะเปนรายไดเพม

เตมแกเจานายของวง ครนในรชสมยพระบาทสมเดจพระมงกฎเกลาเจาอยหว

(รชกาลท 6) อาณาเขตวงในพนทยานสามแพรงไดกลายเปนทตงของชมชน 3

ชมชน เนองจากเมอเจานายผทรงเปนเจาของวงสนพระชนม บตรหลานสวนมาก

จะขายวงคนใหพระมหากษตรย หรอขายใหเอกชน ทำใหพนทในบรเวณดงกลาวได

รบการจดสรรเปนตกแถวใหคนเชา หรอแบงทดนออกขายใหแกคนทวไป ปจจบน

ชมชนสามแพรงเปนชมชน “ผเชา” ของสำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย

ซงประกอบไปดวย ชมชนแพรงภธร ชมชนแพรงนรา และแพรงสรรพศาสตร

โดยชอของชมชนเรยกตามชอของเจาของกรรมสทธแตครงกอน คอ กรมหมนภ

ธเนศธำรงศกด กรมพระนราธปประพนธพงศ และกรมหลวงสรรพศาสตรศภกจ

ดวยความเปนชมชนเกาแกและมคณคาทงในเชงสถาปตยกรรมและ

ประวตศาสตร ไดทำให “ชมชนตลาดนางเลง” และ “ชมชนสามแพรง” มสถานะ

เปน “พนททางประวตศาสตร” ตามนยามทไดกลาวถงในขางตน ดงนนการพฒนา

17ดรายละเอยดใน หทยมาศ ปรณานนท, แนวทางพฒนายานสามแพรง กรงเทพมหานคร, วทยานพนธมหาบณฑต สาขาวชาการวางผงเมอง คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2546.

��การพฒนาชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยในกรงเทพมหานคร


ชมชนดงกลาวจงเปนการพฒนาภายใตกรอบการ “อนรกษ” อนสงผลใหพนทดง

กลาวไมถกรกลำจากวาทกรรมการพฒนา หากแตนนไมไดหมายความวาชาวชมชน

ทงสองตองการอาศยอยในอาคารบานเรอนทมคณคาเชงประวตศาสตรโดยไมไดม

การปรบปรงหรอซอมแซม เนองดวยจากการสมภาษณชาวชมชนจำนวนหนงกเรม

กงวลวาอายการใชงานของอาคารบานเรอนในพนทดงกลาวนนควรถงเวลาทจะม

การบรณะ/ซอมแซมมากนอยแคไหน เพราะการใชชวตอยในพนทประวตศาสตร

นน ในดานหนงมนทำใหชาวชมชนรสกถงความมอตลกษณหรอความมรากเหงา

ของชมชน แตในอกดานหนงความปลอดภยในการอาศยอยในพนทดงกลาวกเปน

สงทชาวชมชนเหนวามความสำคญไมยงหยอนไปกวากน ดงนนแนวทางทสำนกงาน

ทรพยสนสวนพระมหากษตรยนำมาใชในการพฒนาชมชนอนรกษจงพยายาม

ดำรงไวซง “ความเสมอนเกา” ใหมากทสด ดงเชนทสำนกงานทรพยสนสวนพระ

มหากษตรยไดดำเนนการกบชมชนยานถนนพระอาทตยเพอใหเปนโครงการ

นำรองสำหรบชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยทถกจดวาเปนชมชน

อนรกษ

ประเดนสำคญทนาสนใจกคอ แมวาอาคารบานเรอนดงกลาวจะมคณคาเชง

ประวตศาสตร หากแตกลบไมไดมรปแบบทางสถาปตยกรรมทสะทอนความเปนไทย

แตอยางใด เนองดวยรปแบบทางสถาปตยกรรมในบรเวณกรงรตนโกสนทรและพนท

ตอเนองทสรางขนในรชกาลท 5 เปนตนมา สวนใหญแลวกลบเปน “เรอนแบบฝรง”

ทรปลกษณของมนกลบหาเอกลกษณทแทจรงไมได เพราะอตลกษณของมนทเรา

ไดเหนคอขอเทจจรงทปรากฏออกมาใหนกทองเทยว (โดยเฉพาะชาวตะวนตก) ไดชนชม

ความยงใหญของพวกเขาถงรองรอยและมรดกตกทอดทางอาณานคมทหลงเหลอ

อยใหเหนในภมภาคน”18 ซงสอดคลองกบความเหนของ กาญจนาคพนธ19 ทได

บรรยายถงลกษณะของแพรงสรรพศาสตรวา “ประตทางเขาวงนนทำเปนชองกวาง

ใหญสงขนาดตกสองชน ขางบนทำเปนกรอบโคงครงวงกลมกรดวยกระจกสตางๆ

ใตกรอบลงมาทำเปนตกตาแหมม โตขนาดเกอบเทาคนชโคมไฟ ถามองตงแต 18เกษม เพญภนนท, “เยอนเมองนฤมต,” บานเมองไมใชของเรา : วารสารหนงสอใตดนหมายเลข 10 (4/2549),

กรงเทพฯ : โรงพมพภาพพมพ, 2550, หนา 135. 19เปนนามปากกาของ สงา กาญจนาคพนธ

��


ตกสามชน (หางแกรเลต) ไปตามตกแถวและประตทางเขาวงจะดเปนฝรงๆ ชอบกล

ทงนขาพเจาเขาใจเอาเองวากรมหลวงสรรพสารทฯ ตามเสดจพระพทธเจาหลวง

ประพาสยโรปเมอป พ.ศ.2440 (ปทขาพเจาเกด) คงจะไดเหนอาคารสถานทใน

ยโรปมามากตอมาก กคงจะคดออกแบบกอสรางใหคลายคลงไปทางฝรง ซงตาง

กบลกษณะอยางไทยๆ ททำกน ตกแถวและประตทางเขาวงจงมลกษณะแปลกไป

ทางฝรงๆ”20 ดงนนการอนรกษในมมมองนจงไมใช “การอนรกษความเปนไทย”

โดยตรง หากแตเปนการ “อนรกษอาคารประวตศาสตร” เพอสะทอนใหเหนถง

ประวตศาสตรและพฒนาการของประเทศไทยทเกดขนในยคหนงสมยหนง

ดงนนการพฒนาชมชนเชงอนรกษจงมลกษณะคลายการโหยหา/ถวลหาอดต

(nostalgia) เปนวธมองโลกหรอวธการใหความหมายแกประสบการณชวตของ

มนษยอยางหนง โดยเนนความสำคญของการจนตนาการและอารมณความรสก

ของผคนใน “ปจจบนขณะ” ทมตออดตทผานพนไปแลว.....ไมมใครปฏเสธได

วาการโหยหาอดตเปนพนฐานสำคญในการกอรางสรางความเปนตวตน (selfness)

หรอภาพรางของอตลกษณทแตละคนมอยในใจ มนษยทกคนคดคำนง ฝน จนตนาการ

หรอปลอยตวเองใหลองลอยเพอยอนกลบไปหาอดตทผานพนไปแลว21 ดงนนการ

รอฟนเมองนาอยจงเปนความพยายามของคนชนกลางทตองการยอนรำลกและ

สรางสงทขาดหายไปจากเมองใหญ เชน พนทเชงวฒนธรรมทอางองอยกบราก

เหงา (root) ทางประวตศาสตร วฒนธรรมประเพณเดมๆ ทสญหายไปตามกาลเวลา

พนทสาธารณะในเชงกายภาพ สงเหลานเปนองคประกอบของเมองทคนชนกลาง

เหนวาเขาเคยมและควรรอฟนเพอใหมขน เปนทนทางวฒนธรรมในเมองใหญท

พวกเขาโหยหาเพอลบความรสกวา “เมอง” เปนพนท/สงคมแหงความสญสลาย

และเสอมถอย ดวยการพยายามประดษฐสราง (invent) สงเหลานขนมาใหม22 ดงนน

การพฒนาเชงอนรกษจงไมเพยงตอบโจทยในดานการพฒนาเชงกายภาพ หากแต

20กาญจนาคพนธ, กรงเทพฯ เมอวานน, กรงเทพฯ : สารคด, หนา 27-28. 21พฒนา กตอาษา, “บทบรรณาธการ,” ใน พฒนา กตอาษา (บก.). มานษยวทยากบการศกษาปรากฏการณโหยหาอดตในสงคมไทยรวมสมย, กรงเทพฯ : ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคกรมหาชน), 2546, หนา 3-7. 22อฐมา โภคาพาณชยวงษ, “การรอฟนเมองนาอย : การโหยหาอดตและการสรางพนททางสงคมของคนชนกลาง,” ใน พฒนา กตอาษา (บก.), มานษยวทยากบการศกษาปรากฏการณโหยหาอดตในสงคมไทยรวมสมย, กรงเทพฯ : ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคกรมหาชน), 2546, หนา 74-75.



มนยงไดทำหนาในการคนหา “รากเหงา” ทางประวตศาสตรใหกบชมชนและสงคม

ไดตระหนกรถงความเปนมาอนทรงคณคาของชมชนนนๆ ในอกทางหนงดวย

การพฒนาอนนำมาซงการเปลยนแปลงทางสงคมของชมชน

การแปลงทางสงคมของชมชนไมไดเปลยนแปลงอยางรวดเรว หากแตการ

เปลยนแปลงนนจะมลกษณะแบบคอยเปนคอยไป การเปลยนแปลงดงกลาวจง

เปนการเปลยนแปลงในความสมพนธยอยๆ (Social relations) ซงสะทอนใหเหน

วาสงคมมนษยนนไมไดอยในสภาพทหยดนง หากแตจะเคลอนไหวตลอดเวลาดง

นนแนวโนมโดยทวไปของสงคมจงอยในสภาพทจะเปลยนแปลงอยเสมอ โดยความหมาย

ของการเปลยนแปลงดงกลาวถกนำมาพจารณาในลกษณะของการเปรยบเทยบ

ความแตกตางของสงๆ หนงในเวลาตางกน ดงนนการเปลยนแปลงอยางหนงจงมกสง

ผลสะทอนตอเนองกนไปเปนลกโซและผลสรปกคอเกดการเปลยนแปลงทางสงคม

การเปลยนแปลงทางสงคมจงมกเปนไปใน 2 ลกษณะใหญ โดยใชปจจยดาน

เวลาเปนตวชวดลกษณะของการเปลยนแปลง กลาวคอ หากการเปลยนแปลงทเกด

ขนจากหวงเวลาหนงสอกเวลาหนงมไดมการควบคมเรงรดและมไดมเปาหมายอยาง

หนงอยางใดเปนการเฉพาะ เรามกเรยกการเปลยนแปลงในลกษณะดงกลาววา

“ววฒนาการ” (Revolution) ดงนนววฒนาการทางสงคมจงอาจเปนการเปลยนแปลง

เกดขนเองอยางตอเนอง โดยทเราอาจจะตองการหรอไมตองการกได หากแตถา

การเปลยนแปลงนนเกดจากจดประสงคบางอยางทแนชดหรอจงใจทจะกอใหเกด

การเปลยนแปลงแลวนน การเปลยนแปลงดงกลาวจะถกเรยกวา “การพฒนา”

(Development) ทงนกเพราะวาการพฒนาเปนการเปลยนแปลงทไดกำหนดทศทาง

และจดมงหมาย รวมทงการควบคมอตราการเปลยนแปลงไวตามระยะเวลาทสามารถ

กำหนดไดดวย

โดยในสวนนผเขยนมงหวงทจะนำเสนอเปนสวนขยาย เพอสะทอนใหเหนถง

“ววฒนาการ” และผลจาก “การพฒนา” ชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหา

กษตรยทง 4 ชมชน ไดแก ชมชนนางเลง ชมชนสามแพรง ชมชนรวมสามคค และ

ชมชนเกาพฒนา ทงนขอมลดงกลาวไดมาจากผลการศกษากอนหนานทมผอนได

��


ศกษาไวและขอมลจากการสมภาษณทผเขยนและผชวยวจยไดเกบขอมลภาคสาม

ในสวนของชมชนตลาดนางเลงนน กฤตพร หาวเจรญ23 ไดแบงชวงของววฒนาการ

ออกเปน 4 ชวง กลาวคอ ชวงแรกตงแตสมยรชกาลท 1-3 ซงพบวาชมชนใน

บรเวณดงกลาวยงมลกษณะเปน “พนทนอกกำแพงพระนคร” หรอ “เขตชานเมอง”

มสภาพของพนทโดยทวไปเปนทงนาและทรกรางวางเปลา มการปลกสรางบานเรอน

อยางประปราย ชวงทสองตงแตสมยรชกาลท 4 – ตนรชกาลท 5 ทพนทบรเวณ

ดงกลาวเรมมความสำคญมากขน อนเปนผลมาจากการขดคลองผดงกรงเกษมในป

พ.ศ.2394 เพอขยายพระนคร ชวงทสามตงแตสมยรชกาลท 5 – พ.ศ.2506 อนอาจ

นบไดวาเปนยคเจรญรงเรองของชมชนนางเลง เนองดวยพระบาทสมเดจพระจลจอม

เกลาเจาอยหวมพระราชดำรทจะพฒนาบานเมองใหทดเทยมกบตางประเทศ จงไดเรม

มการพฒนาบานเมองในดานตางๆ และมการสรางตลาดนางเลง รวมถงมการพฒนา

พนทบรเวณดงกลาวโดยไดมการปลก “ตกแถว” หรอ “ตกฝรง” เพอใหคนไดใช

ทำการคาและอยอาศยควบคกนไป

คณลงสงา สจจะพนธ ปจจบนอาย 90 ป24 เลาใหฟงดวยความรสกภาค

ภมใจทผานประสบการณนนมาวา “ตลาดนางเลงเมอกอนเรยกอกอยางวาตลาด

กางมง เพราะอยางแผงขายเนอหม วว เนอสตวตางๆ ตอนนนจะมมงลวดกนแมลง

นอกจากนตลาดกจะมการแบงเปนสวนตางๆ ไป เชน ขายของสด ขายปลา ขายผก

จะเปนลอคๆ ตามประเภท ทำสำคญจะซอของจะตองเขาคว” หรอจากคำบอกเลา

ของคณปรชา ศรตลยโชต ซงเปนคนดงเดมในพนท (ปจจบนอาย 45 ป เปนคน

รนทสทอยในนางเลง) “เมอ 40-50 ปทผานมา ตลาดกมหลายท ทงตลาดยอด

ตลาดประแจจน แตตลาดนางเลงจะเปนตลาดทยงใหญและทนสมยทสด”25

หากแตในชวงทส คอ ตงแต พ.ศ.2506-ปจจบน ตลาดนางเลงซงผานจดของ

ความเจรญรงเรองสงสดมาแลว กลบตองเผชญกบความเจรญของกรงเทพมหานครท

เรมมการขยายตวและเปลยนแปลงอยางมาก เนองดวยแหลงธรกจการคาตางๆ ได

23ดรายละเอยดใน กฤตพร หาวเจรญ, อางแลว, 2546. 24อายของคณลงสงา สจจะพนธ และคณปรชา ศรตลยโชต เปนอายในป พ.ศ.2543 25นลน ตนธวนตย และคณะ, โครงการวจยและปฏบตการเรองพฒนาชมชนแออดและองคกรชมชนแออดในเมอง กรณศกษาชมชนนางเลง, 2543.



เคลอนยายตวและมการปรบเปลยนรปแบบการคาขายหรอการประกอบพาณชยกรรม

ไปจากเดม เชน เกดตลาดการคาและศนยการคาแหงใหมในกรงเทพมหานคร สง

ผลใหสถานะของตลาดนางเลงเรมลดความสำคญลงไปเรอยๆ ซงจากการศกษาของ

นลน ตนธวนตย และคณะ ไดสะทอนใหเหนถง “การเปลยนแปลงทางสงคมของ

ชมชนตลาดนางเลง” ดงจะเหนไดจากคำกลาวของคณปรชา ศรตลยโชต ทวา

“...ผมเปนคนรนท 4 บานแรกของตนตระกลซงเปนตกแถวตงอยรมถนน

นครสวรรค แมเลาใหฟงวาอยมาตงแตปลายสมยรชกาลท 5...แตกอนตลาดนางเลง

เปนตลาดทคกคก มชอเสยง มโรงภาพยนตรตงอยใกลตลาด แตสบกวาปมาน

คนไมคกคกเหมอนกอน...คนเกาแกแถวนยายไปอยขางนอกกน...”26 ไมเพยงแต

ตวตลาดทรวงราลง หากแตบานและตกแถวกทรดโทรม ขาดการซอมแซมบำรง

ลงสงาเลาวา “...วธการสรางตกสมยนนไมไดใชปนซเมนต แตใชนำออยผสมปน

ขาวเปนตวเชอม...เดยวนเกาและคบแคบลง จะขอปรบปรงกใชเวลานานและเสย

เงนมาก...” ในขณะทคณลงตสะทอนใหเหนการเปลยนแปลงทางสงคมของชมชน

ตลาดนางเลง โดยกลาววา “...เพอนเกาๆ ยายไปอยขางนอกเปนสวนใหญ...” 27

จากการเกบขอมลภาคสนามของผเขยนและผชวยนกวจยพบวา การเปลยนแปลง

ในลกษณะดงกลาวยงคงเกดขนอยางตอเนอง เนองดวยชมชนนางเลงไมสามารถ

ขยายชมชนหรอตอเตมอาคารบานเรอนได เนองจากขอจำกดของพนทและ ขอจำกด

ในดานกฎระเบยบ สงผลใหชมชนนางเลงไมสามารถรองรบการขยายตวของครอบครวได

ครอบครวขยายทเกดขนจงตองยายออกจากชมชนหรอในบางครงกนำพอแมหรอ

ญาตพนองยายออกไปดวย พนกซงเปนชาวชมชนตลาดนางเลง กลาววา “...แตกอน

บานแตละหลงจะเปดเปนรานขายของหมดทกบาน แตในชวงหลงมาลกหลานรน

หลงกมททำงานนอกชมชน ทอยบานกเหลอแตคนแกและทำงานไมได ดงนน

ปจจบนกเลยเหนบานบางหลงเปนทอยอาศยแทน ซงแตเดมเคยเปดเปนรานคา

บางคนกหาทจอดรถไมไดกยายไปอยทชานเมอง แตกมาเยยม ทชมชนบอย

บางคนกตดทตลาดบางคนกมาหาเพอนฝง มาเทยวมาหาของกน...ในสวนของผท

26เพงอาง, หนา 6. 27เพงอาง, หนา 12-13.

��


ยายออกกจะใหเชาชวงตอหรอใหเซงกม แตเดยวนมนเซงยาก มนไมเหมอนสมย

กอนเพราะทรพยสนฯ เขากจะเกบคาโอนเพมมากขน เพราะวาเปน การหาผล

ประโยชน ซงกมขาววาทรพยสนฯ จะไมใหเซงตอแลว และบอกวาถาไมตองการท

จะอยแลวกใหโอนคน และทรพยสนฯกจะปลอยใหคนอนเชาตอเอง เหมอนกน

บานเชาเอกชน” 28

ลกษณะดงกลาวคอนขางสอดขางกบการเปลยนแปลงทางสงคมของชมชนบรเวณ

สามแพรง ซงจากการสมภาษณคณธรพล คชาชวะ29 ประธานชมชนแพรงภธร

พบวาชาวชมชนสวนใหญเปนผอยอาศยทอยกนมาแตดงเดม ซงคณธรพลกลาว

วาการเขามาอยอาศยในชมชนสามแพรง “...มนเปน 3 จงหวะ จงหวะแรกเลยท

สรางจะเปนคนไทย ขาราชบรพารอย...หลงจากสงครามโลกครงท 2 คนไทย

อพยพไปอยชานเมอง ไปอยตางจงหวด ไปอยนอกเมอง คนจนกเขามาตอนนน

พอดกมาจบจองอย ตงแตปลายสงครามเลก...หลงจากนนกจะเปลยนรน เปนคน

ไทยบางคนจนบาง...” ดงนนในปจจบนชมชนสามแพรงจงยงคงมการเปลยนแปลงทาง

สงคมในระดบทตำ เนองดวยชาวชมชนสวนใหญยงคงเปนชาวชมชนทอยในชมชน

มาเปนเวลานานและไมคอยไดมชาวชมชนรายใหมเขามาในชมชนมากนกเนองดวย

หากมบานในชมชนวางลง ชาวชมชนคนอนกจะขอเชาตอ ซงคณธรพลอธบายวา

“...ทนมนอยางน...คอหากบานนเจรญกาวหนา ยายตามลกหลานไป ขางบานก

เซงตอ มนขยายตวออกไป แตคนนอกไมไดเขามา คอคนเดม คนทอยแลวไปมบาน

หลงทสอง ทสาม คนขางบานกเซงตอ...” อกทงการดำเนนชวตในลกษณะทไมไดแตก

ตางไปจากเดม กลาวคอครอบครวโดยสวนใหญยงคงยดอาชพทบรรพบรษทำมา

เชน ขายอาหาร ทำรานชบโลหะ ขายเครองดนตร ขายเครองหมายราชการ

เปนตน

ดงนนดวยความเปน “ชมชนอนรกษ” และม “การพฒนาเชงอนรกษ” จง

อาจกลาวไดวาสงผลใหชมชนนางเลงและชมชนสามแพรงมการเปลยนแปลงทางสงคม

ในระดบตำ ซงกสอดคลองกบการเปลยนแปลงทางกายภาพทมการเปลยนแปลงใน

28ชาวชมชนตลาดนางเลง, สมภาษณ, 21 ธนวาคม 2551. 29ธรพล คชาชวะ, สมภาษณ, 20 ธนวาคม 2551.



ระดบตำเชนกน กลาวคอ ชมชนทง 2 ชมชน มการเปลยนแปลงเพยงแคการ

ซอมแซมและทาสอาคาร ซงแมวาตลาดนางเลงจะมการปรบปรงตลาดใหมหากแต

กไมไดกระทบกบการเปลยนแปลงทางสงคมมากเทาใด

ในสวนของชมชนรวมสามคคและชมชนเกาพฒนานน การเปลยนแปลงเชง

กายภาพเปนการเปลยนแปลงทเหนไดอยางชดเจน จากการเปนชมชนแออดสการ

เปนชมชนจดสรรผานการดำเนนการภายใตโครงการบานมนคง ซงชมชนรวมสามคค

ไดเขารวมโครงการบานมนคงกอนชมชนเกาพฒนา โดยชมชนรวมสามคคไดรบ

คดเลอกเปน 1 ใน 10 ชมชนนำรองดงกลาวขางตน ซงดำเนนการแลวเสรจทง 3

เฟส ในป พ.ศ.2549 จากขอมลของสถาบนพฒนาองคกรชมชน (พอช.) ในหนงสอ

สงเสรมความรดานงานพฒนา ชดท 34 “บานมนคงชมชนรวมสามคค” ไดสะทอน

ถงความเหนของชาวชมชนรวมสามคคทมตอการเปลยนแปลงดงกลาว อาทเชน

“บานมนคงนอกจากจะทำใหชาวชมชนมทพกอาศยทมนคงแลว ยงทำใหเรา

ไดสงอนๆ ตามมาดวย ไมวาจะเปนสงคม วถชวต สงแวดลอม วฒนธรรม และ

หลกประกนในทกๆ ดาน โดยกวาจะมวนนไดพวกเราตองชวยกนตอสและทำงาน

หนกมาอยางตอเนองยาวนาน สอยางมความหวง แมวาชวงแรกๆ จะมปญหาการ

ไมเขาใจกนอยบาง แตพอทกคนรวมดวยชวยกนอยางเตมท ทกอยางกดำเนนไป

ไดดวยด ทำใหชาวชมชนมความสามคค มการพงพากน เอออาทรตอกน แลก

ขาวแลกแกงกนกน และอยรวมกนดวยความเขาอกเขาใจ”30

“แตกอนสภาพบานเปนสลมแออดไมนาอย สงแวดลอมไมด คณภาพชวตแย

มปญหาเกดขนอยางมากมาย ชาวชมชนขาดความรกสามคคกน แตพอมโครงการบาน

มนคงกยงทำใหชวตดขน ทำใหมบานเปนของตนเอง มถนนเขาออกสะดวก ไม

ตองกงวลเรองถกไลรอ ปลอดภยจากไฟไหม และมสงแวดลอมทด อกอยางหนง

สมยกอนคณะกรรมการทำงานหนกอยฝายเดยว แตพอบานมนคงเขามากทำใหชาว

ชมชนมความตนตว เขามาชวยเหลอกนอยางเตมท ทำใหแบงเบาภาระการทำงาน

ของคณะกรรมการชมชน และสรางความสามคคใหเกดขนในชมชน” 31 เปนตน

30สวฒน คงแปน และอกขณช ศรดารตน, อางแลว, หนา 11. 31เพงอาง, หนา 24

�0


หากแตการเปลยนแปลงทางสงคมในชมชนรวมสามคคเรมมการเปลยน

แปลงอกครงภายหลงจากโครงการบานมนคงแลวเสรจไดประมาณ 2 ป เพราะ

จากขอมลทผเขยนและผชวยวจยไดจากการสมภาษณชาวชมชนบางสวนพบวาชาว

ชมชนเรมมปญหาความไมเขาใจกนอนเกดจากปญหาดานเงนออมทรพย ซงเปน

เงอนไขหนงในการเขารวมโครงการบานมนคง เนองดวยชาวชมชนรวมสามคคท

เขารวมโครงการบานมนคงตองมการรวบรวมเงนทงคาบานทตองผอนใหกบ พอช.

และคาเชาทดนทตองจายใหกบสำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย โดยชมชน

ตองรวบรวมเปนเงนกอนเพอจดสง ดงนนหากมชาวชมชนรายใดยงไมจายคาบานและ

คาเชนทดน ชมชนกตองสำรองจายโดยการนำเงนจากสหกรณออมทรพยเพอการ

สำรองจาย

ปญหาดงกลาวเรมสะทอนใหเหนผานการใหสมภาษณของชาวชมชนจำนวน

หนงซงกลาววา “ตอนทอยแบบเปนสลมสบายกวาตงเยอะ แตกอนบานกไมตองเชา

ความสมพนธระหวางคนในชมชนกเปนแบบพนองมอะไรกแบงปนกนชวยเหลอกน

แตปจจบนไมมอกแลว บางทเวลามคนจากขางนอกมาเยยมชมชนกไมคอยมใคร

ใหความรวมมอ มประมาณ ๔-๕ คนทเขารวมทงทคนในชมชนกมาก ซงแตกตาง

จากสมยกอน (ตอนเปนสลม) ปจจบนตางคนตางอยไมยงเกยวกน”32

ในขณะทชาวชมชนอกคนหนงกลาววา “แตกอนกมแตคนบอกวาชมชนรวม

สามคคอะไรกดทกอยาง แตตอนนไมมอะไรดซกอยาง เชน อาคารชดบรเวณดาน

หนาชมชน เหนบอกวาจะขนตงนานแลว ตอนนกยงไมมอะไรคบหนา บอกวาเงน

จะลงมาแลว (เงนจากพอช.) ตอนนกเงยบไปเลย ทนกจะใหสมาชกสงเงนในสวน

ทจะกอสรางอาคารชด ซงกจะเปนการเพมคาใชจายใหชาวบานอก”33

ดงนนการเปลยนแปลงทางสงคมของชมชนรวมสามคคจงอาจจดไดวามการ

เปลยนทางกายภาพเปนปจจยหลกในการนำมาซงการเปลยนแปลงทางสงคมของ

ชมชนรวมสามคค ซงการเปลยนแปลงทางกายภาพทำใหชาวชมชนมคณภาพชวต

และความเปนอยทดขน แนนอนวาการเปลยนแปลงทางกายภาพในลกษณะดงกลาว

32ชาวชมชนรวมสามคค, สมภาษณ, 14 ธนวาคม 2551. 33ชาวชมชนรวมสามคค, สมภาษณ, 14 ธนวาคม 2551.

�1การพฒนาชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยในกรงเทพมหานคร


กเกดขนเชนเดยวกนกบชมชนเกาพฒนา และมททาวาจะเกดขนกบอกหลายชมชน

ในซอยรามคำแหง 39 ทเปนชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรย อาทเชน

ชมนมนอมเกลาทไดมพธวางเสาเอกโครงการบานมนคงเฟส 1 เปนทเรยบรอยแลว

ซงชมชนทอยระหวางดำเนนการและผเขยนไดมโอกาสเขารวมการประชมเพอหา

แนวทางในการทำโครงการบานมนคงดวยกคอ “ชมชนทรพยสนเกา” ทอยระหวาง

การปรกษาหารอเพอกำหนดแนวทางทชดเจนในการดำเนนโครงการ ดงนนแนวทาง

การพฒนาของชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยในบรเวณดงกลาวจง

เปนแนวทาง “การพฒนา” เพอยกระดบชมชนแออดและชมชนทบกรกทดนใหม

ลกษณะของความเปนอยของชมชนทดขนและเปนผเชาทอยางถกกฎหมาย

หากแตชมชนบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยดงเชนชมชนรวมสามคค

และชมชนเกาพฒนาจะเปนชมชนทมอายของชมชนแค 30 ป ตามสญญาทชมชนได

ทำไวกบสำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย หลงจากนนชมชนตองคนทดนใหกบ

สำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรยเพอใหสำนกงานทรพยสนพฒนาพนทดง

กลาวไดตอไป

บทความนจงตองการชใหเหนวาปญหาทดนเพอการอยอาศยในกรงเทพมหานคร

เรมมปญหามากขนทกขณะ มใชจำเพาะบนทดนทรพยสนสวนพระมหากษตรยเทานน

หากแตทดนทเปนของหนวยราชการ ทราชพสด ทของการรถไฟแหงประเทศไทยและ

ทดนอนๆ กเรมทจะมปญหากบชมชนผเชาหรอผบกรกอยางตอเนอง

ดงนนหนวยงานทเปนเจาของทดนควรมแนวทางในการจดการกบปญหาดง

กลาวดวยทศนคตทดตอชมชน หลกเลยงการใชความรนแรงในการจดการกบปญหา

เพราะการแกปญหา “คนจนเมอง” บกรกทดนดวยวธการรนแรงไมอาจแกปญหา

คนจนเมองไดอยางถาวร ทงนรฐควรมองวาปญหาดงกลาวเปนปญหาของรฐ มใช

เปนเพยงปญหาของชมชนกบเจาของทดนอกตอไป

��


บรรณานกรม

กฤตพร หาวเจรญ. บทบาทและการพฒนาพนทยานนางเลง กรงเทพมหานคร.

วทยานพนธมหาบณฑต สาขาวชาการวางผงเมอง คณะสถาปตยกรรมศาสตร

จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2546.

โกมล ปานช. ผงเมองและชมชน. กรงเทพฯ : แผนกบรการผลตเอกสารสงพมพ

กองอำนวยการกลาง การเคหะแหงชาต, 2549.

ขจรจบ กสมาล. การจดการพนทประวตศาสตร จากกรณศกษาบรเวณวหารพระมงคลบพตร

จงหวดพระนครศรอยธยา. วทยานพนธมหาบณฑต สาขาสงคมวทยามานษยวทยา

คณะสงคมวทยาและมานษยวทยา มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2542.

ชาวชมชนตลาดนางเลง, สมภาษณ, 21 ธนวาคม 2551.

ชาวชมชนรวมสามคค, สมภาษณ, 14 ธนวาคม 2551.

ไชยรตน เจรญสนโอฬาร. วาทกรรมการพฒนา : อำนาจ ความร ความจรง เอกลกษณ

และความเปนอน (พมพครงท 2). กรงเทพฯ : สำนกพมพวภาษา, 2543.

ดารณ ถวลพพฒนกล. กระบวนการเปนเมองกบการเปลยนแปลงทางสงคมในประเทศ

กำลงพฒนา. กรงเทพฯ : ดานสทธาการพมพ, 2549.

เทยมสรย สรศรศกด. การพฒนาเพอการอนรกษยานนางเลง. วทยานพนธมหาบณฑต

สาขาวชาสถาปตยกรรม คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย, 2543.

ธนภณ วฒนกล. การเมองเรองพนท พลวตรทางสงคมของชมชน (กรณศกษา :ชมชน

ปอมพระกาฬ) พมพครงท 3. กรงเทพฯ : มลนธสถาบนวชาการ 14 ตลาคม,

2550.

ธรพล คชาชวะ, สมภาษณ, 20 ธนวาคม 2551.

นลน ตนธวนตย และคณะ. โครงการวจยและปฏบตการเรองพฒนาชมชนแออด และ

องคกรชมชนแออดในเมอง กรณศกษาชมชนนางเลง, 2543.

บญเลศ วเศษปรชา. “ชมชน : เครองมอใหมเพอการปกครอง?.” ฟาเดยวกน, 5 : 3

(กรกฎาคม-กนยายน 2550)

พฒนา กตอาษา. “บทบรรณาธการ”. ใน พฒนา กตอาษา (บก.). มานษยวทยากบ

การศกษาปรากฏการณโหยหาอดตในสงคมไทยรวมสมย. กรงเทพฯ :

ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคกรมหาชน), 2546.



พชญ พงษสวสด. “ความอบจนของการอนรกษเกาะรตนโกสนทร ความยากจนกบการ

อนรกษเกาะรตนโกสนทร.” บานเมองไมใชของเรา : วารสาร หนงสอใตดน

หมายเลข 10 (4/2549). กรงเทพฯ : โรงพมพภาพพมพ, 2549.

สกณา เทวะรตนมณกล. การจดการทรพยสนสวนพระมหากษตรย. วทยานพนธ

มหาบณฑต คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร, 2543.

สยมพร ทองสาร. ผลกระทบจากการตดถนนในกรงเทพฯ ในรชสมยพระบาทสมเดจ

พระจลจอมเกลาเจาอยหว (พ.ศ. 2411 – 2453) : ศกษาเฉพาะกรณการ

ตดถนนในกำแพงพระนครดานเหนอและดานใตพระนคร. วทยานพนธปรญญา

มหาบณฑต ภาควชาประวตศาสตร มหาวทยาลย ศลปากร, 2528.

สำนกงานทรพยสนสวนพระมหากษตรย. วงลดาวลย. กรงเทพฯ : ดาวฤกษ, 2547.

สวฒน คงแปน และอกขณช ศรดารตน. บานมนคง ชมชนรวมสามคค . กรงเทพฯ:

สถาบนพฒนาองคกรชมชน (องคกรมหาชน), 2548.

หทยมาศ ปรณานนท. แนวทางพฒนายานสามแพรง กรงเทพมหานคร. วทยานพนธ

มหาบณฑต สาขาวชาการวางผงเมอง คณะสถาปตยกรรมศาสตร จฬาลงกรณ

มหาวทยาลย, 2546.

อฐมา โภคาพาณชยวงษ. “การรอฟนเมองนาอย : การโหยหาอดตและการสรางพนท

ทางสงคมของ คนชนกลาง”.ใน พฒนา กตอาษา (บก.). มานษยวทยากบการศกษา

ปรากฏการณโหยหาอดตในสงคมไทยรวมสมย. กรงเทพฯ : ศนยมานษยวทยา

สรนธร (องคกรมหาชน), 2546.

Chekki, Dan A..Community Development : Theory and Method of Planning Change.

New Delhi : Delhi Press, 1979.

Lauer, Robert H. Perspectives on Social Change. 4th ed. Boston: Allyn and

Bacon, 1991.

Strasser, Hermann and Randall, Susan C.. An Introduction to Theories of Social

Change. London : Routledge and Keagan Paul, 1981.

Suehiro Akira. Capital Accumulation in Thailand 1855 – 1985. Tokyo : The

Centre for East Asian Cultural Studies, 1989.

บทที่ - rom phruek journal krirk...

Documents