โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก | สารบญ

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๑

สารบญ

สารบญแผนภาพ ....................................................................................................................................... ๒

สารบญตาราง ........................................................................................................................................... ๓

ความเปนมาของพระไตรปฎก และการจดพมพพระไตรปฎก ......................................................................... ๔

โครงสรางพระไตรปฎก ............................................................................................................................... ๖

โครงสรางพระวนยปฎก .............................................................................................................................. ๗

โครงสรางพระสตตนตปฎก ....................................................................................................................... ๑๓

โครงสรางพระอภธรรมปฎก ...................................................................................................................... ๒๑

สรปโครงสรางพระไตรปฎกทง ๓ หมวด ..................................................................................................... ๒๕

ปกณกะ พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย ........................................................................................................ ๒๖

โครงสรางบาลพระไตรปฎก....................................................................................................................... ๒๖

ล าดบชนคมภรทางพทธศานา ................................................................................................................... ๒๘

อรรถกถา................................................................................................................................................. ๒๙

คมภรฎกา ............................................................................................................................................... ๓๓

คมภรอนฎกา ........................................................................................................................................... ๓๓

สมาคมบาลปกรณ (Pali Text Society) ..................................................................................................... ๓๔

พระไตรปฎกฉบบบาลปกรณ (The Pali Canon) ........................................................................................ ๓๕

อรรถกถาพระไตรปฎกฉบบบาลปกรณ (The Pali Commentary) ................................................................ ๓๖

ประโยชนของการศกษาโครงสรางพระไตรปฎก .......................................................................................... ๓๘

บรรณานกรม ........................................................................................................................................... ๓๙

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก |

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๒

สารบญแผนภาพ

แผนภาพท ๑ โครงสรางหมวดหมพระไตรปฎก ............................................................................................ ๖

แผนภาพท ๒ การเรยกชอหมวดยอยพระวนยปฎกตามแบบในคมภรวชรสารตถสงคหะ ................................. ๗

แผนภาพท ๓ การเรยกชอหมวดยอยยพระวนยปฎกแบบตามชอคมภร และแบบสมาคมบาลปกรณ ............... ๗

แผนภาพท ๔ รายละเอยดหมวดยอยพระวนยปฎก ..................................................................................... ๘

แผนภาพท ๕ รายละเอยดหมวดยอยพระสตตนตปฎก .............................................................................. ๑๓

แผนภาพท ๖ รายละเอยดหมวดยอยพระอภธรรมปฎก .............................................................................. ๒๑

แผนภาพท ๗ โครงสรางพระไตรปฎกทง ๓ หมวด ..................................................................................... ๒๕

แผนภาพท ๘ โครงสรางบาลพระวนยปฎก ................................................................................................ ๒๗

แผนภาพท ๙ โครงสรางบาลพระสตตนตปฎก ........................................................................................... ๒๗

แผนภาพท ๑๐ โครงสรางบาลพระอภธรรมปฎก ....................................................................................... ๒๘

แผนภาพท ๑๑ อรรถกถาพระวนยปฎก .................................................................................................... ๓๐

แผนภาพท ๑๒ อรรถกถาพระสตตนตปฎก ............................................................................................... ๓๑

แผนภาพท ๑๓ อรรถกถาพระอภธรรมปฎก .............................................................................................. ๓๒

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก |

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๓

สารบญตาราง

ตารางท ๑ พระวนยปฎกฉบบสมาคมบาลปกรณ ...................................................................................... ๓๕

ตารางท ๒ พระสตตนตปฎกฉบบสมาคมบาลปกรณ ................................................................................. ๓๕

ตารางท ๓ พระอภธรรมปฎกฉบบสมาคมบาลปกรณ ................................................................................ ๓๖

ตารางท ๔ อรรถกถาพระวนยปฎกฉบบสมาคมบาลปกรณ ........................................................................ ๓๖

ตารางท ๕ อรรถกถาพระสตตนตปฎกฉบบบาลกรณ ................................................................................. ๓๗

ตารางท ๖ อรรถกถาพระอภธรรมปฎกฉบบสมาคมบาลปกรณ .................................................................. ๓๘

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก | ความเปนมาของพระไตรปฎก และการจดพมพพระไตรปฎก

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๔

ความเปนมาของพระไตรปฎก และการจดพมพพระไตรปฎก

พระไตรปฎกเกดขนเมอใด

มความเหนอย ๒ แนวทางเกยวกบการแบงหมวดหมพระไตรปฎก วาเรมมการแบงหมวดหมเปน ๓

หมวด หรอทเรยกวา พระไตรปฎก นในชวงเวลาใด บางต าราแสดงความเหนวาในการสงคายนา

ครงท ๑ และ ๒ ไดมการช าระทงธรรมและวนยครบ ๓ หมวด แตไมไดมการกลาวถงค าวา ปฎกไว

เลย ใชค าวา ธรรม และ วนย โดยใหความเหนไววา ไดรวมพระสตตนตปฎก และพระอภธรรมปฎก

ไวในหมวดเดยวกน คอ หมวดธรรม รวมเรยกทงหมดวา “ธรรม และ วนย” จงมความเหนวา การ

แบงหมวดหมพระไตรปฎกเปน ๓ หมวดน อาจเรมมมาตงแตการสงคายนาครงท ๓ (พ.ศ. ๒๓๔)

เปนตนมา

แตถาอางองตามหลกฐานของคมภรอรรถกถาพระวนยปฎก (คมภรสมนตปาสาทกา) ผลงานของ

ทานพระพทธโฆษาจารยแลว ทานถอวาการแบงหมวดหมพระไตรปฎกเปน ๓ หมวดน มมาตงแต

การสงคายนาครงท ๑ เปนตนมา๑

การจารกพระไตรปฎกครงแรก

การสงคายนาครงท ๑, ๒ และ ๓ ไดใชวธมขปาฐะ คอสวดและทองจ าพรอมกน แตเนองดวย

ความสามารถในการทองจ าทงพระธรรมและวนยของพระสาวกในรนตอๆมา มอาจเทยบเทาพระ

สาวกในยคพทธกาลได อกทงเพอปองกนการผดพลาดจากการทองจ าสบตอกนไป จงไดเรมมการ

จารกพทธวจนะลงในใบลานในการสงคายนาพระไตรปฎกครงท ๒ ในลงกา ในป พ.ศ. ๔๓๓ ในรช

สมยพระเจาวฏฏคามณอภย (ลงกา)๒

๑ สชพ ปญญานภาพ, พระไตรปฎกฉบบส าหรบประชาชน, พมพครงท ๑๗, (กรงเทพมหานคร : โรง

พมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๕๐), หนา ๘ - ๙.

๒ เรองเดยวกน, หนา ๑๑-๑๒.

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก | ความเปนมาของพระไตรปฎก และการจดพมพพระไตรปฎก

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๕

ภาพท ๑ พระไตรปฎกภาษาสงหล จารกลงในใบลาน

พระไตรปฎกในประเทศไทย

ประเทศไทยมประวตการช าระและจารกพระไตรปฎกในยคสมยตางๆ ดงน

•พ.ศ. ๒๐๒๐ – ไดมการจารกพระไตรปฎกลงในใบลานเปนครงแรก ในสมยพระเจาตโลกราช ณ

วดเจดยอด เมองเชยงใหม

•พ.ศ. ๒๔๓๑ – ไดมการจดพมพพระไตรปฎกเปนเลมหนงสอครงแรก ในรชกาลท ๕

•พ.ศ. ๒๔๓๖ – ตพมพพระไตรปฎกเสรจเรยบรอย และฉลองงานรชดาภเษก พระไตรปฎกรวม

๓๙ เลม (ในสมยรชกาลท ๕)

•พ.ศ. ๒๔๖๘ – ไดมการตพมพพระไตรปฎกใหมเปนฉบบทสมบรณ คอ พระไตรปฎกฉบบ

สยามรฐ จ านวน ๔๕ เลม ในสมยรชกาลท ๗๓

๓ สชพ ปญญานภาพ, พระไตรปฎกฉบบสาหรบประชาชน, พมพครงท ๑๗, (กรงเทพมหานคร : โรง

พมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๕๐), หนา ๑๗.

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก | โครงสรางพระไตรปฎก

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๖

ทมาของจ านวนพระไตรปฎก ๔๕ เลม

จ านวนของพระไตรปฎกรวมทงชด ๔๕ เลมน สวนหนงเพอเปนการสอถงการร าลกถงพระ

กรณาธคณอนบรสทธของพระพทธเจา ในการททรงเมตตาปฏบตพทธกจเปนเวลายาวนานถง ๔๕

พรรษา นบตงแตทรงตรสรจนถงเสดจดบขนธปรนพพาน

โครงสรางพระไตรปฎก๔

ปจจบนใชรปแบบการแบงหมวดหมพระไตรปฎกเปน ๓ หมวด ดงน

๔สชพ ปญญานภาพ, พระไตรปฎกฉบบส าหรบประชาชน, พมพครงท ๑๗, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๕๐), หนา ๒๐-๒๓.

แผนภาพท ๑ โครงสรางหมวดหมพระไตรปฎก

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก | โครงสรางพระวนยปฎก

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๗

โครงสรางพระวนยปฎก

วธการเรยกชอหมวดยอยพระวนยปฎก ๔ แบบ๕

๕คณาจารย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, พระวนยปฎก, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพจฬา

ลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๐), หนา ๑๑-๑๓.

แผนภาพท ๒ การเรยกชอหมวดยอยพระวนยปฎกตามแบบในคมภรวชรสารตถสงคหะ

แผนภาพท ๓ การเรยกชอหมวดยอยยพระวนยปฎกแบบตามชอคมภร และแบบสมาคมบาลปกรณ

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก | โครงสรางพระวนยปฎก

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๘

รายละเอยดหมวดยอยพระวนยปฎก

เหตใดจงตองจดพระวนยปฎกไวเปนหมวดแรก?

พระวนยไดรบการช าระ หรอเรยบเรยงเปนหมวดแรก นบตงแตการสงคายนาครงท ๑ เปนตนมา

เนองจากพระวนยถอไดวาเปนสวนส าคญในการด ารงและสบทอดพระพทธศาสนา หรอทเรยกกน

วา พระวนยเปนอาย หรอพระวนยเปนรากแกวของพระพทธศาสนานนเอง โดยมทมาดงน

(ในการสงคายนาครงท ๑ หลงจากพระอานนทเขาในทประชมสงฆ)

“เมอพระอานนทนนนงแลวอยางนน พระมหากสสปเถรจงปรกษาภกษทงหลายวา “ผ มอาย

ทงหลาย ! พวกเราจะสงคายนาอะไรกอน พระธรรมหรอพระวนย” ภกษทงหลายเรยนวา "ขาแต

๖คณาจารย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, พระไตรปฎกศกษา, (กรงเทพมหานคร : ไทย

รายวนการพมพ, ๒๕๕๓), หนา ๒๕-๒๖.

แผนภาพท ๔ รายละเอยดหมวดยอยพระวนยปฎก

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก | โครงสรางพระวนยปฎก

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๙

ทานพระมหากสสป! ชอวาพระวนยเปนอายของพระพทธศาสนา เมอพระวนยยงตงอย

พระพทธศาสนาจดวายงดารงอย; เพราะฉะนนพวกเราจะสงคายนาพระวนยกอน”๗

โครงสรางพระวนยปฎก เลม ๑ – ๘

โครงสรางพระวนยปฎก มหาวภงค (เลม ๑-๒)

เลมท ๑ - มหาวภงค

วาดวยสกขาบทของหลกๆของภกษ มหมวดยอยดงน

๑. เวรญชกณฑ – เลาเหตการณทพระสารบตรค านงถงความด ารงตงมนแหงพระพทธศาสนา และ

ขอใหพระพทธเจาทรงบญญตพระวนย

๒. ปฐมปาราชกกณฑ – ปาราชกสกขาบทขอท ๑ คอ หามภกษเสพเมถน

๓. ทตยปาราชกกณฑ – ปาราชกสกขาบทขอท ๒ คอ หามภกษเอาของผ อนเกน ๕ มาสก

๔. ตตยปาราชกกณฑ – ปาราชกสกขาบทขอท ๓ คอ หามภกษฆามนษย

๕. จตตถปาราชกกณฑ – ปาราชกสกขาบทขอท ๔ คอ หามภกษอวดอตรมนสยธรรมทไมมในตน

๖. เตรสกณฑ – วาดวยอาบตสงฆาทเสส ๑๓ ขอ

๗. อนยตกณฑ – วาดวยอาบตทไมแนวาปรบขอไหน ตองดพยานหลกฐานประกอบ

รวมสรปสาระส าคญของพระไตรปฎกเลมท ๑ คอ ปาราชก ๔, สงฆาทเสส ๑๓, อนยต ๒ (รวม ๑๙

ขอ)

๗ มหามกฏราชวทยาลย. ปฐมสมนตปาสาทกา แปล ภาค ๑, (กรงเทพมหานคร : โรงพมพมหามกฏราช

วทยาลย, ๒๕๓๕), หนา ๑๙.

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก | โครงสรางพระวนยปฎก

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๑๐

เลมท ๒ - มหาวภงค

วาดวยสกขาบทขอทเหลอของภกษ มหมวดยอยดงน

๑. นสสคคยกณฑ – ปาจตตย สละของ อาบตตก ๓๐

๒. ปาจตตยกณฑ – ปาจตตย ไมมเงอนไข ๙๒

๓. ปาฏเทสนยกณฑ – อาบตพงแสดงคน ๔

๔. เสขยกณฑ – ขอพงศกษา ๗๕ สรป และ เบดเตลด

๕. ธรรมสาหรบระงบอธกรณ – ๗ ประการ

โครงสรางพระวนยปฎก ภกขณวภงค (เลม ๓)

เลมท ๓ - ภกขณวภงค

วาดวยสกขาบททงหมดของภกษณ มสวนทเหมอนสกขาบทของภกษสวนหนง และสวนทเพมเตม

อกสวนหนง มหมวดยอยดงน

๑. ปาราชกกณฑ – ปาราชกสกขาบท ๘ ขอ (เหมอนภกษ ๔ ขอ เพมอก ๔ ขอ)

๒. สตตรสกณฑ – อาบตสงฆาทเสส ๑๗ ขอ (เหมอนภกษ ๑๐ ขอ เพมอก ๗ ขอ)

๓. นสสคคยกณฑ – อาบตนสคคยปาจตตย (อาบตปาจตตยทตองสละสงของ) ๓๐ ขอ (เหมอน

ภกษ ๑๒ ขอ เพมอก ๑๘ ขอ)

๔. ปาจตตยกณฑ – อาบตปาจตตยทไมตองสละสงของ ๑๑๖ ขอ (เหมอนภกษ ๙๖ ขอ เพมอก

๗๐ ขอ)

๕. ปาฏเทสนยกณฑ – อาบตปาฏเทสนยะ (อาบตทควรแสดงคน) ๘ ขอ (ไมเหมอนของภกษ)

๖. เสขยกณฑ – ขอพงศกษา ๗๕ ประการ และธรรมระงบอธกรณ ๗ ประการ (เหมอนภกษ)

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก | โครงสรางพระวนยปฎก

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๑๑

รวมสรปสาระส าคญของพระไตรปฎกเลมท ๓ คอ สกขาบททงหมดของภกษณ คอ อาบตปาราชก

๘, สงฆาทเสส ๑๗, นสสคคย ๓๐, ปาจตตย ๑๑๖, ปาฏเทส ๘, เสขย ๘๑ (รวม ๓๑๑ ขอ)

โครงสรางพระวนยปฎก มหาวรรค (เลม ๔-๕)

เลมท ๔ - มหาวรรค

วาดวยเรองส าคญๆ แบงเปน ๕ หมวด หรอ ๕ ขนธกะดงน

๑. มหาขนธกะ – วาดวยเรองตงแตตรสร การแสดงธรรมเทศนากณฑตางๆ และขอปฏบตการบวช

๒. อโบสถขนธกะ – วาดวยการฟงธรรม และสวดปาฏโมกข

๓. วสสปนายกาขนธกะ – วาดวยรายละเอยดในการจ าพรรษา

๔. ปวารณาขนธกะ – วาดวยการปวารณาตนของภกษ

เลมท ๕ - มหาวรรค

วาดวยเรองใหญๆ รายละเอยดตอจากเลมท ๔ แบงรายละเอยดเปนหมวดยอย ๖ หมวด หรอ ๖

ขนธกะ ดงน

๑. จมมขนธกะ – หมวดวาดวยหนง เปนขอปฏบตตางๆเกยวกบหนงสตว

๒. เภสชชขนธกะ – หมวดวาดวยยารกษาโรค วาดวยยาชนดตางๆททรงอนญาต การหงตมในทอย

เรองน าดม และเนอทสมควรฉน

๓. กฐนขนธกะ – หมวดวาดวยกฐน กลาวถงเหตททรงอนญาตการรบกฐน ขอก าหนดการเดาะ

กฐน และอานสงสเมอไดกราลกฐน

๔. จวรขนธกะ – หมวดวาดวยจวร กลาวถงการททรงอนญาตใหรบจวรได และขอปฏบตตางๆ

เกยวกบจวร

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก | โครงสรางพระวนยปฎก

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๑๒

๕. จมเปยยขนธกะ – หมวดวาดวยเหตการณในกรงจมปา การท ากรรมของสงฆชนดตางๆและการ

ลงโทษ

๖. โกสมพขนธกะ – หมวดวาดวยเหตการณในกรงโกสมพ กลาวถงเรองทสงฆแตกความสามคค

กน และวธปรองดองสงฆในทางพระวนย

โครงสรางพระวนยปฎก จฬวรรค (เลม -๗)

เลมท - จฬวรรค

๑. กมมขนธกะ – หมวดวาดวยสงฆกรรม ขยายความเพมจากเลมท ๕

๒. ปารวาสกขนธกะ –หมวดวาการอยปรวาสเพอออกจากอาบตสงฆาทเสส

๓. สมจจยขนธกะ – หมวดวาการออกอาบตสงฆาทเสสเพมเตมจากปารวาสกขนธกะ

๔. สมถขนธกะ – หมวดวาดวยวธระงบอธกรณ ๗ ประการ

เลมท ๗ - จฬวรรค

๑. ขทธกวตถขนธกะ – หมวดวาเรองเลกๆนอยๆ เบดเตลด เชน ขอปฏบตการสรงน า ขออนญาต

เกยวกบบาตร เปนตน

๒. เสนาสนวตถขนธกะ – หมวดวาดวยเรองทอยอาศย เครองใชเครองประจ าในทอย เปนตน

๓. สงฆเภทขนธกะ – หมวดวาดวยเรองสงฆแตกกน เรองพระเทวทต และขอก าหนดตางๆเกยวกบ

กรณสงฆแตกกน

๔. วตตขนธกะ – หมวดวาดวยขอวตรปฏบตตางๆ ๑๓ เรอง

๕. ภกขณขนธกะ – หมวดวาดวยความเปนมา และขอปฏบตของภกษณ

๖. ปญจสตกขนธกะ – หมวดวาดวยพระอรหนต ๕๐๐ รป ในการสงคายนาครงท ๑

๗. สตตสตกขนธกะ – หมวดวาดวยพระอรหนต ๗๐๐ รป ในการสงคายนาครงท ๒

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก | โครงสรางพระสตตนตปฎก

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๑๓

โครงสรางพระวนยปฎก ปรวาร (เลม ๘)

เลมท ๘ - ปรวาร

สรป และเบดเตลดพระวนย รวมเปนหวขอหลกๆ ๒๑ หวขอ

โครงสรางพระสตตนตปฎก๘

โครงสรางพระสตตนตปฎก เลม ๙ – ๓๓

โครงสรางพระสตตนตปฎก ทฆนกาย (เลม ๙-๑๑)

ทฆนกาย (เลม ๙ - ๑๑)

รวบรวมพระสตรขนาดยาว รวม ๓๔ สตร แบงเปน ๓ เลม ดงน

๘ คณาจารย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, พระไตรปฎกศกษา, (กรงเทพมหานคร : ไทย

รายวนการพมพ, ๒๕๕๓), หนา ๒๗-๓๐.

แผนภาพท ๕ รายละเอยดหมวดยอยพระสตตนตปฎก

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก | โครงสรางพระสตตนตปฎก

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๑๔

เลมท ๙ – ทฆนกาย สลขนธวรรค

รวบรวมพระสตรขนาดยาว หมวดทวาดวยกองศล ๑๓ พระสตร มพรหมชาลสตร, สามญญผลสตร

เปนตน

เลมท ๑๐ – ทฆนกาย มหาวรรค

รวบรวมพระสตรขนาดยาว หมวดทวาดวยเรองใหญๆ ๑๐ พระสตร มมหาสตปฏฐานสตร มหา

ปรนพพานสตร เปนตน

เลมท ๑๑ – ทฆนกาย ปาฏกวรรค

รวบรวมพระสตรขนาดยาว ๑๑ พระสตร เรยกชอเลมตามพระสตรแรกในเลมคอ ปาฏกสตร

โครงสรางพระสตตนตปฎก มชฌมนกาย (เลม ๑๒ - ๑๔)

รวบรวมพระสตรความยาวขนาดกลาง รวม ๑๕๒ สตร แบงเปน ๓ เลม ดงน

เลมท ๑๒ – มชฌมนกาย มลปณณาสก

รวบรวมพระสตรขนาดกลาง๕ วรรค วรรคละ ๑๐ พระสตร น าดวยมลปรยายสตร

เลมท ๑๓ – มชฌมนกาย มชฌมปณณาสก

รวบรวมพระสตรขนาดกลาง ๕ วรรค วรรคละ ๑๐ พระสตร แบงวรรคตามประเภทบคคล เชน คห

ปตวรรค เปนพระสตรวาดวย คฤหบด หรอผครองเรอน, ปรพาชกวรรค เปนพระสตรวาดวย

ปรพาชก เปนตน

เลมท ๑๔ – มชฌมนกาย อปรปณณาสก

รวบรวมพระสตรขนาดกลาง ๕ วรรค รวม ๕๒ พระสตร น าดวยเทวทหสตร เปนพระสตรวาดวย

เหตการณในเทวทหนคม

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก | โครงสรางพระสตตนตปฎก

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๑๕

โครงสรางพระสตตนตปฎก สงยตตนกาย (เลม ๑๕ - ๑๙)

รวบรวมพระสตรโดยประมวลเรองเขาไวเปนหมวดหม รวม ๗,๗๖๒ สตร แบงเปน ๕ เลม ดงน

เลมท ๑๕ – สงยตตนกาย สคาถวรรค

รวบรวมพระสตร ๑๑ สงยตต เปนพระสตรทมคาถา หรอคาสอนเปนบทกวสอนบคคลตางๆ แบง

ตามบคคล และสถานท เชน เทวตาสงยตต ประมวลพระสตรททรงสอนเทวดา, มารสงยตต

ประมวลพระสตรททรงสอนมาร เปนตน

เลมท ๑ – สงยตตนกาย นทานวรรค

รวบรวมพระสตร ๙ สงยตต ทวาดวยเหตปจจยแหงการเวยนวายตายเกด (ปฏจจสมปบาท)

เลมท ๑๗ – สงยตตนกาย ขนธวารวรรค

รวบรวมพระสตร ๑๓ สงยตต เปนพระสตรวาดวยเรองขนธ ๕ รปและนาม ในแงมมตางๆ

เลมท ๑๘ – สงยตตนกาย สฬายตนวรรค

รวบรวมพระสตร ๑๐ สงยตต เปนพระสตรวาดวยเรองอายตนะ ๖ ตามแนวไตรลกษณ

เลมท ๑๙ – สงยตตนกาย มหาวารวรรค

รวบรวมพระสตร ๑๒ สงยตต เปนพระสตรวาดวยเรองใหญๆทส าคญ คอ โพธปกขยธรรม ม มรรค,

โพชฌงค, สตปฏฐาน เปนตน

โครงสรางพระสตตนตปฎก องคตตรนกาย (เลม ๒๐ - ๒๔)

รวบรวมพระสตรโดยประมวลตามจ านวนขอของหลกธรรม รวม ๙,๕๕๗ สตร แบงเปน ๕ เลม ดงน

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก | โครงสรางพระสตตนตปฎก

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๑๖

เลมท ๒๐ – องคตตรนกาย เอก-ทก-ตกนบาต

รวบรวมพระสตรทวาดวยหลกธรรมทมจ านวน ๑, ๒, ๓ ขอ เชน เอตทคคปาล (บาลวาดวย

เอตทคคะ), การบชา ๒ อยาง (ใหอามส กบใหธรรม) และ ทจรต ๓ (ทจรตทางกาย วาจา ใจ) เปน

ตน

เลมท ๒๑ – องคตตรนกาย จตกกบาต

รวบรวมพระสตรทวาดวยหลกธรรมทมจ านวน ๔ ขอ เชน จกร ๔, สมาธภาวนา ๔, ปฏปทา ๔ เปน

ตน

เลมท ๒๒ – องคตตรนกาย ปญจก-ฉกกบาต

รวบรวมพระสตรทวาดวยหลกธรรมทมจ านวน ๕,๖ ขอ เชน ก าลง ๕ ของพระเสขะ, อานสงส ๕

ของการเดนจงกรม เปนตน

เลมท ๒๓ – องคตตรนกาย สตตก-อฏฐก-นวกบาต

รวบรวมพระสตรทวาดวยหลกธรรมทมจ านวน ๗, ๘, ๙ ขอ เชน สงโยชญ ๗, อานสงส ๘ ของ

เมตตา, พระอรหนตยอมไมท าการ ๙ อยาง เปนตน

เลมท ๒๔ – องคตตรนกาย ทสก-เอกาทสกนบาต

รวบรวมพระสตรทวาดวยหลกธรรมทมจ านวน ๑๐, ๑๑ ขอ เชน ประโยชน ๑๐ ประการททรง

บญญตสกขาบท, อานสงส ๑๑ ของเมตตาเจโตวมต เปนตน

โครงสรางพระสตตนตปฎก ขททกนกาย (เลม ๒๕ - ๓๓)

รวบรวมพระสตรเบดเตลด, ภาษตพระสาวก และชาดก แบงเปน ๙ เลม ดงน

เลมท ๒๕ – ขททกนกาย

รวบรวมพระสตรเบดเตลดตางๆ แบงเปน ๕ หมวดยอย ดงน

๑. ขททกปาฐะ – บทสวดเลกๆ เชน สรณคมนะ, ทสสกขาบท, มงคลสตร เปนตน

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก | โครงสรางพระสตตนตปฎก

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๑๗

๒. ธมมปทคาถา – ธรรมบท คอ สภาษตสนๆ รวม ๔๒๓ บท

๓. อทาน – พทธภาษต แบงเปนหมวดหมตามเหตการณ

๔. อตวตตกะ – เปนขอความทพระพทธเจาทรงตรสไว แบงเปนหมวดหมตามจ านวนขอ

๕. สตตนบาต – พระสตรเบดเตลด แบงเปน ๕ วรรคยอย

เลมท ๒ – ขททกนกาย

รวบรวมพระสตรตางๆ แบงเปนหมวดหมยอย ๔ หมวด ดงน

๑. วมานวตถ – รวบรวมการถามตอบระหวางพระมหาโมคคลลานะ และเทพบตร เทพธดา วาดวย

เรองเหตอยางไร ท าใหไดวมานอยางไร

๒. เปตวตถ – วาดวยเหตทท าใหไปเกดเปนเปรตในสภาวะตางๆ

๓. เถรคาถา – รวบรวมภาษตเตอนใจภกษ

๔. เถรคาถา – รวบรวมภาษตเตอนใจภกษณ

เลมท ๒๗ – ขททกนกาย ชาดก ๑

ภาคแรกของชาดก รวบรวมชาดกเรองสนๆ ๕๒๕ เรอง เลาเรองการทพระพทธเจาทรงเวยนวาย

ตายเกด บ าเพญบารมมาในชาตตางๆ

เลมท ๒๘ – ขททกนกาย ชาดก ๒

ภาคทสองของชาดก รวมชาดกเรองยาว ๒๒ เรอง รวมถงชาดกทศชาต คอการบ าเพญบารม ๑๐

ชาตสดทายของพระพทธเจา กอนการตรสร

เลมท ๒๙ – ขททกนกาย มหานเทส

รวบรวมภาษตพระสารบตร ซงเปนค าอธบายพระสตรโดยพระสารบตร ๑๖ พระสตร

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก | พระสตรใดเปนพระสตรแรกในพระสตตนตปฎก?

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๑๘

เลมท ๓๐ – ขททกนกาย จฬนเทส

รวบรวมภาษตพระสารบตร ตอจากเลมท ๒๙ ซงเปนค าอธบายพระสตรโดยพระสารบตร ๑๗ พระ

สตร

เลมท ๓๑ – ขททกนกาย ปฏสมภทามรรค

ภาษตพระสารบตร ซงเปนค าอธบายพระสตรทเกยวกบทางแหงความแตกฉาน โดยพระสารบตร ม

มหาวรรค (เรองใหญๆ ๑๐ เรอง), ยคนทธวรรค (เรองสมถะและวปสนา ๑๐ เรอง) และ ปญญา

วรรค (วาดวยปญญา ๑๐ เรอง)

เลมท ๓๒ – ขททกนกาย อปทาน ๑

รวบรวมประวตการบ าเพญความดงามของพระพทธเจา, พระปจเจกพทธเจา และพระสาวก

เลมท ๓๓ – ขททกนกาย อปทาน ๒

วาดวยเรองของพทธวงสะ (วงศของพระพทธเจา คอพระพทธเจา ๒๕ พระองค), พทธจรยา และ

การบาเพญบารมในชาตตางๆ

พระสตรใดเปนพระสตรแรกในพระสตตนตปฎก?

พระสตรในพระสตตนตปฎกมไดถกเรยบเรยงตามกาลเวลาทพระสตรถกแสดง แตถกจดเรยบเรยง

เปนหมวดหมตามความเหมาะสม พระสตรแรกทถกแสดงไวในพระสตตนตปฎกคอ “พรหมชาล

สตร” อยใน พระสตตนตปฎก ทฆนกาย สลขนธวรรค เปนพระไตรปฎกเลมท ๙

พรหมชาลสตร (สตรวาดวยขายอนประเสรฐ)๙

พรหมชาลสตรเปนพระสตรขนาดยาวสตรแรกในพระสตตนตปฎก เปนพระสตรทพระพทธเจาทรง

ตรสสงสอนเหลาภกษหลงจากเหลาภกษไดสนทนากนเรองทสปปยปรพาชกไดกลาวตเตยนพระ

๙ ดรายละเอยดใน ท.ส. (ไทย) ๙/๑/๑.

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก | พระสตรใดเปนพระสตรแรกในพระสตตนตปฎก?

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๑๙

รตนตรย และพรหมทตมาณพผ เปนศษยไดกลาวสรรเสรญพระรตนตรย เปนพระสตรขนาดยาว

จ านวนหลายหนา ซงสามารถสรปใจความส าคญไดเปน ๕ สวนดงน

มใหโกรธเมอมผตเตยนพระรตนตรย และมใหยนดเมอมผสรรเสรญพระรตนตรย

กลาวถงรายละเอยดของ จฬศล, มชฌมศล, มหาศล (ศลอยางเลกนอย, อยางกลาง และ

อยางใหญ)

รายละเอยดของทฏฐ ๖๒ ประการ (ปรารภเบองตน ๑๘, เบองปลาย ๔๔)

ทรงตรสวาผ ทมทฏฐ ๖๒ ประการน ยอมไดเสวยอารมณจากอายตนะทง ๖ มความยดมน

ถอมนดงปลาทตดอยในขาย

สดทายแลว จงทรงตรสวาตถาคตเปนผถอนตณหาอนจะทาใหตดอยในภพไดแลว

เหตใดจงตองน าพรหมชาลสตรมาแสดงไวเปนพระสตรแรกในพระสตตนตปฎก?

มขอสงเกตวาพระพทธเจาทรงแสดง ธมมจกกปปวตตนสตรไวเปนพระสตรแรก หลงตรสร เหตใด

จงไมน าธมมจกกปปวตตนสตรมาแสดงเปนพระสตรแรกในพระสตตนตปฎก แตกลบน าพรหมชาล

สตรมาแสดงไวเปนพระสตรแรก

การเรยบเรยงล าดบของพระสตรเชนน ยอมตองมเหตผลอนลกซงซงพระอรหนตทงหลายทได

รวมกนท าการสงคายนาไดพจารณาไวดแลว ในทนจะขอวเคราะหเหตผลการน าพรหมชาลสตรขน

แสดงเปนพระสตรแรก โดยพจารณาตามหวขอส าคญในพระสตรไปตามล าดบ ดงน

มใหโกรธเมอมผตเตยนพระรตนตรย และมใหยนดเมอมผสรรเสรญพระรตนตรย

เปนการเปดใจผ เรมศกษาพระพทธศาสนาไดวาพระพทธเจามไดทรงตองการการ

สรรเสรญหรอยอมรบ มไดทรงโกรธหากมผไมยอมรบ ไมบงคบใหศรทธา หากแต

มเหตและผลใหไปพจารณาเอง

จฬศล, มชฌมศล, มหาศล (ศลอยางเลกนอย, อยางกลาง และอยางใหญ)

เนองจากศลเปนบาทฐานของการเรมฝกตนในทางพทธศานาตามหลกของ

ไตรสกขา พระสตรเรองศลจงถกนามารวมไวใน พระสตตนตปฎก ทฑนกาย สล

ขนธวรรค (เลมท ๙) เปนเลมแรกในหมวดพระสตตนตปฎก

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก |

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๒๐

รายละเอยดทฏฐ ๖๒ ประการ (ปรารภเบองตน ๑๘, เบองปลาย ๔๔)

ชแจงความเหนทผดทง ๖๒ ประการ เปนการปพนฐานในการศกษาตอไป ไมให

เขาใจหรอตความผดไปเปนความเหนใดใน ๖๒ ประการน เพราะทราบแต

เบองตนแลววาสงใดไมใช สงใดไมถก

เปนการใหผ เรมศกษาไดพจารณาความเหนเดมของตน วาอยในขอบขาย

ของทฏฐ ๖๒ ประการนบางหรอไม

ทรงตรสวาผ ทมทฏฐ ๖๒ ประการน ยอมไดเสวยอารมณจากอายตนะทง ๖ มความยดมน

ถอมนดงปลาทตดอยในขาย

ผศกษาจะไดทราบถงผล ทเกดจากเหตแหงการมทฏฐ ๖๒ ประการน

สดทายแลว จงทรงตรสวาตถาคตเปนผถอนตณหาอนจะทาใหตดอยในภพไดแลว

ชใหเหนวามความเปนไปไดทจะหลดพนจากขายแหงความยดมนถอมนน ถอเปน

การปทางกอนทจะเรมตนศกษาในหลกธรรมตางๆ และเพอใหเขาใจในเปาหมาย

ของพทธศาสนา ซงกคอความหลดพนจากความยดมนถอมนนนเอง

ดวยเหตผลทงปวงทไดกลาวมาดงนแลว จงเปนการเหมาะสมอยางยง ทจะน าพรหมชาลสตรมา

แสดงไวเปนพระสตรแรกในพระสตตนตปฎก เพอเปนการทงเปดใจ และปทางส าหรบผ เรมตน

ศกษาพระสตร และหลกธรรมขออนๆตอไป

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก | โครงสรางพระอภธรรมปฎก

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๒๑

โครงสรางพระอภธรรมปฎก๑๐

โครงสรางพระอภธรรมปฎก เลม ๓๔-๔๕

พระอภธรรมปฎก เปนหมวดทรวบรวมขอธรรมเปนหลกธรรมลวนๆ ไมมเรองราวของบคคล หรอ

สถานทเขามาเกยวของ แบงเปน ๗ หมวดยอย รวม ๑๒ เลม ดงน

เลมท ๓๔ – ธมมสงคณ

ยกหลกธรรมแมบทขนตงเปนหวขอ เปรยบเสมอนเปนบทน าของอภธรรมทงหมด แบงเปน ๕

หมวดยอย ดงน

๑. มาตกา (แมบท) – แมบทแหงธรรม เปนธรรมะหวขอใหญๆ ซงสามารถน าเอาขอธรรมตางๆ

ทงหลายมาสรปลงไดหมด

๑๐ คณาจารย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, พระไตรปฎกศกษา, (กรงเทพมหานคร : ไทยรายวนการพมพ, ๒๕๕๓), หนา ๓๒-๓๔.

แผนภาพท ๖ รายละเอยดหมวดยอยพระอภธรรมปฎก

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก | โครงสรางพระอภธรรมปฎก

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๒๒

๒. จตตปปาทกณฑ – ยกมาตกาแมบทแรก (กศล อกศล อพยากต) ขนตง แลวอธบายเรองจต

และเจตสก จ าแนกเขาประเภทตางๆในมาตกาบทนไปตามล าดบ

๓. รปกณฑ – อธบายเรองรปประเภทตางๆ เขากบมาตกาบทแรก (กศล อกศล อพยากต)

๔. นกเขปกณฑ – อธบายมาตกาทงหมด ๑๖๔ มาตกา ไลล าดบไปจนครบทกมาตกา

๕. อตถทธารกณฑ (อรรถกถากณฑ) – อธบายอภธรรมมาตกา ๑๒๒ ขอใหญๆ

เลมท ๓๕ – วภงค

อธบายแยกแยะ แจกแจง กลมธรรมะส าคญๆ ๑๘ หมวด โดยแยกรายละเอยดออกใหเหนทกแงมม

จนชดเจน แบงเปนทงหมด ๑๘ วภงค คอ

ขนธ ๕, อายตน ๑๒, ธาต ๖ ธาต ๑๘, อรยสจ๔, อนทรย ๒๒, ปจจยาการ ๑๒, สตปฏฐาน ๔,

สมมปปธาน ๔, อทธบาท ๔, โพชฌงค ๗, มรรค ๘, ฌาน, อปปมญญา ๔, ศล ๕, ปฏสมภทา ๔,

ญาณ ๑-๑๐, เรองเลกๆนอยๆ และหลกธรรมส าคญ

เลมท ๓ – ธาตกถา และ ปคคลบญญต

เลมท ๓๖ น ไดรวม ๒ หมวดเขาไวดวยกนในเลมเดยว คอ ธาตกถา และ ปคคลบญญต ดงน

ธาตกถา – น าเอาหวขอธรรมตางๆมาสงเคราะหเขากบ ขนธ, อายตนะ และธาต วาสงเคราะหเขา

กนไดหรอไม

ปคคลบญญต – การบญญตบคคล วาบคคลอยางไร มชอเรยกวาอยางไร เชน ความหมายของ

พระเสขะบคคล ความหมายของพระปจเจกพทธเจา เปนตน

เลมท ๓๗ – กถาวตถ

เปนการถามตอบขอธรรม ๒๑๙ ขอ โดยพระโมคคลลบตรตสสเถระในการสงคายนาครงท ๓ มระบ

วาถามตอบขอไหน เนองมาจากความเหนผดของนกายไหน แตงขนเพอแกความเหนผดทแตกแยก

ออกไปเปนนกายตางๆ

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก | โครงสรางพระอภธรรมปฎก

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๒๓

เลมท ๓๘ – ยมก ๑

เปนการอธบายธรรม โดยการถามตอบ เพอใหเหนความหมายและขอบเขตของขอธรรมนนๆอยาง

ชดเจน โดยจะตงค าถามขนมาเปนคๆ และมเนอความยอนกนเอง ภาคแรกแบงเปน ๗ หมวดยอย

ดงน

๑. มลยมก – วาดวยธรรมเปนคอนเปนมล

๒. ขนธยมก – วาดวยธรรมเปนคอนเปนขนธ

๓. อายตนยมก – วาดวยธรรมเปนคอนเปนอายตนะ

๔. ธาตยมก – วาดวยธรรมเปนคอนเปนธาต

๕. สจจยมก – วาดวยธรรมเปนคอนเปนสจจะ

๖. สงขารยมก – วาดวยธรรมเปนคอนเปนสงขาร

๗. อนสสยยมก – วาดวยธรรมเปนคอนเปนอนสย

เลมท ๓๙ – ยมก ๒

เปนภาคตอจากเลมท ๓๘ แบงเปน ๓ หมวดยอย ดงน

๑. จตตยมก – วาดวยธรรมเปนคอนเปนจต

๒. ธมมยมก – วาดวยธรรมเปนคอนเปนธรรม

๓. อนทรยมก – วาดวยธรรมเปนคอนเปนอนทรย

ปฏฐาน (เลม ๔๐-๔๕)

ในหมวดปฎฐาน จะวาดวยปจจย ๒๔ คอ แสดงใหเหนวาธรรม หรอสงทงหลายทงปวงม

ความสมพนธกน เปนปจจยแกกนและกน รวมทงหมด ๖ เลม ดงน

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก | โครงสรางพระอภธรรมปฎก

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๒๔

เลมท ๔๐ – ปฏฐาน ๑ อนโลมตกปฏฐาน

วาดวยปจจยอนเกยวกบธรรม ๓ อยาง กศลธรรม ๓, เวทนา ๓, วบาก ๓, อปาทนนะ ๓ และ สงก

ลฏฐะ ๓ (คอปจจยแหงธรรมในธมมสงคณ, พระอภธรรมปฎก, ธมมสงคณ, เลม ๓๔)

เลมท ๔๑ – ปฏฐาน ๒ อนโลมตกปฏฐาน

อธบายขอธรรมจากธมมสงคณตอจากเลมท ๔๐

เลมท ๔๒ – ปฏฐาน ๓ อนโลมทกปฏฐาน

อธบายถงปจจยแหงหวขอธรรมจากธมมสงคณ ในธรรมะหมวด ๒

เลมท ๔๓ – ปฏฐาน ๔ อนโลมทกปฏฐาน

อธบายถงปจจยแหงหวขอธรรมจากธมมสงคณหมวด ๒ ตอจากเลมท ๔๒

เลมท ๔๔ – ปฏฐาน ๕ ธรรมหมวดตางๆ

อธบายความเปนปจจยแกกนแหงธรรมทงหลายในคมภรธมมสงคณ

เลมท ๔๕ – ปฏฐาน หวขอสาคญ ๓ ประการ

อธบายความเปนปจจยแกกนแหงธรรมทงหลายในคมภรธมมสงคณในแงปฏเสธ แบงเปน ๓

หมวดยอย ดงน

๑. ปจจนยปฏฐาน – ใชหลกปฏเสธ + ปฏเสธ ในการวเคราะหขอธรรม

๒. อนโลมปจจนยปฏฐาน – ใชหลกอนโลม+ ปฏเสธ ในการวเคราะหขอธรรม

๓. ปจจนยานโลมปฏฐาน – ใชหลกปฏเสธ + อนโลม ในการวเคราะหขอธรรม

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก | สรปโครงสรางพระไตรปฎกทง ๓ หมวด

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๒๕

สรปโครงสรางพระไตรปฎกทง ๓ หมวด

แผนภาพท ๗ โครงสรางพระไตรปฎกทง ๓ หมวด

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก | ปกณกะ พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๒๖

ปกณกะ พระไตรปฎกฉบบภาษาไทย๑๑

พระไตรปฎกฉบบภาษาไทยมจ านวนรวม ๔๕ เลม

พระไตรปฎก ๔๕ เลมนรวบรวมพระธรรมไวทงหมด

๘๔,๐๐๐ พระธรรมขนธ (แบงเปนพระวนยปฎก

๒๑,๐๐๐ พระธรรมขนธ, พระสตตนตปฎก ๒๑,๐๐๐

พระธรรมขนธ และ พระอภธรรมปฎก ๔๒,๐๐๐ พระ

ธรรมขนธ)

จ านวนหนารวมทงหมด คอ ๒๒,๓๗๙ หนา

จ านวนตวอกษรรวมทงหมด คอ ๒๔,๓๐๐,๐๐๐

ตวอกษร

โครงสรางบาลพระไตรปฎก๑๒

การจดหมวดหมพระไตรปฎกฉบบภาษาบาลนน มขอแตกตางจากฉบบภาษาไทยเลกนอย อยางไร

กตาม เปนเพยงการเรยกชอและแบงหมวดหมยอยทตางกนเทานน แตเนอหาสาระและขอธรรมใน

พระไตรปฎกทงสองภาษานนเหมอนกน ในทนจะยกการแบงหมวดหมยอยของบาลพระไตรปฎก

มาเปนตวอยาง ดงน

๑๑พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตตโต), พระไตรปฎก สงทชาวพทธตองร, พมพครงท ๑๕,

(กรงเทพมหานคร : โรงพมพ บรษท สหธรรมก, ๒๕๕๓), หนา ๖.

๑๒ คณาจารย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, พระไตรปฎกศกษา, (กรงเทพมหานคร : ไทย

รายวนการพมพ, ๒๕๕๓), หนา ๒๔.

ภาพท ๒ พระไตรปฎกฉบบ

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก | โครงสรางบาลพระไตรปฎก

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๒๗

โครงสรางบาลพระวนยปฎก

แผนภาพท ๘ โครงสรางบาลพระวนยปฎก

โครงสรางบาลพระสตตนตปฎก

แผนภาพท ๙ โครงสรางบาลพระสตตนตปฎก

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก |

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๒๘

โครงสรางบาลพระอภธรรมปฎก

ล าดบชนคมภรทางพทธศานา๑๓

นอกจากพระไตรปฎก ซงถอเปนคมภรทส าคญทสดในทางพระพทธศาสนาแลว ยงมคมภรใน

ล าดบชนอนๆ ซงถอเปนหลกฐานส าคญในการศกษาพระพทธศาสนาเชนกน โดยจดเรยง

ตามล าดบไดดงน

พระไตรปฎก เปนหลกฐานชนท ๑ เรยกวา บาล

อรรถกถา เปนหลกฐานชนท ๒ เปนค าอธบายพระไตรปฎก

๑๓ สชพ ปญญานภาพ, พระไตรปฎกฉบบสาหรบประชาชน, พมพครงท ๑๗, (กรงเทพมหานคร : โรง

พมพมหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๕๐), หนา ๒๓.

แผนภาพท ๑๐ โครงสรางบาลพระอภธรรมปฎก

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก | อรรถกถา

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๒๙

ฎกา เปนหลกฐานชนท ๓ เปนค าอธบายอรรถกถา

อนฎกา เปนหลกฐานชนท ๔ เปนค าอธบายฎกา

อรรถกถา

วธการแบงอรรถกถา๑๔

๑. แบงตามผแตง

พทธสงวณณตะ (พทธกถา) – พระพทธเจาอธบายพทธพจนเอง

อนพทธสงวณณตะ (อนพทธกถา) - พระสาวกอธบายพทธพจน

๒. แบงตามภาษา

มคธอรรถกถา – แตงดวยภาษามคธ (บาล)

สงหลอรรถกถา – แตงดวยภาษาสงหล

๓. แบงตามยคสมย

โบราณอรรถกถา – อรรถกถารนเกา

อภนวอรรถกถา – เรยบเรยงขนใหม (วสทธมรรค, คมภรญาโณทย)

วตถารอรรถกถา – เนอหาตามล าดบบทบาลในพระไตรปฎก

สงคหอรรถกถา – อธบายเฉพาะบทบาลทซบซอน

๔. แบงตามสายคมภร

อรรถกถาสายพระวนยปฎก – อธบายขยายความพระวนยปฎก

อรรถกถาสายพระสตตนตปฎก – อธบายขยายความพระสตตนตปฎก

อรรถกถาสายพระอภธรรมปฎก – อธบายขยายความพระอภธรรมปฎก

๑๔ คณาจารย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, พระไตรปฎกศกษา, (กรงเทพมหานคร : ไทย

รายวนการพมพ, ๒๕๕๓), หนา ๔๐-๔๕.

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก | อรรถกถา

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๓๐

เนองจากคมภรอรรถกถานนมเปนจ านวนมาก เปนผลงานของทานพระอรรถกถาจารยหลายๆทาน

รจนาขนในเวลาตางๆกนไป จงไมสามารถน ามาเสนอไดครบทกเลม ในทนจะขอน าเสนอคมภร

อรรถกถาซงเปนผลงานของทานพระพทธโฆษาจารย มาดงน

อรรถกถาพระวนยปฎก

แผนภาพท ๑๑ อรรถกถาพระวนยปฎก

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก | อรรถกถา

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๓๑

อรรถกถาพระสตตนตปฎก

แผนภาพท ๑๒ อรรถกถาพระสตตนตปฎก

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก | อรรถกถา

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๓๒

อรรถกถาพระอภธรรมปฎก

แผนภาพท ๑๓ อรรถกถาพระอภธรรมปฎก

พระอรรถกถาจารย๑๕

พระอรรถกถาจารยผ รจนาคมภรอรรถกถานน มจ านวนหลายทาน ในทนขอยกตวอยางมาบางทาน

ดงน

พระพทธโฆษาจารย (ชวงป พ.ศ. ๙๔๕ – ๑๐๐๐) ภมล าเนาเดมคอพทธคยา แควนมคธ

ถอวาเปนนกประพนธฝายบาลทมชอเสยงทสด

๑๕ คณาจารย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, พระไตรปฎกศกษา, (กรงเทพมหานคร : ไทย

รายวนการพมพ, ๒๕๕๓), หนา ๕๖.

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก | คมภรฎกา

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๓๓

พระพทธทตตะ (ชวงป พ.ศ. ๙๔๐ – ๑๐๐๐) เปนชาวอรคประ อาณาจกรโจฬะ อนเดย

ผลงานทเดนชดทสด คอ หนงสอ อภธรรมาวตาร

พระธรรมปาละ (ชวงป พ.ศ. ๙๔๐ – ๑๐๐๐) เกดทอาณาจกรทมฬ อนเดยใต มผลงานท

ส าคญหลายเลม เชน อรรถกถาเปตวตถ อรรถกถาวมานวตถ และอรรถกถาวสทธมรรค

เปนตน

คมภรฎกา

คมภรฎกาเถรวาทยคแรกหมายถงเฉพาะคมภรทอธบายอรรถกถา แตยคหลงหมายความรวมถง

คมภรทอธบายความหมายของคมภรอนๆ ดวย เชน ฎกาพงศาวดารบาล เปนตน๑๖

การแบงคมภรฎกา

แบงตามสายคมภร

ฎกาอรรถกถาพระวนยปฎก – อธบายขยายความอรรถกถาพระวนยปฎก (รวม ๒๑

คมภร)

ฎกาอรรถกถาพระสตตนตปฎก – อธบายขยายความอรรถกถาพระสตตนตปฎก (รวม ๑๑

คมภร)

ฎกาอรรถกถาพระอภธรรมปฎก – อธบายขยายความอรรถกถาพระอภธรรมปฎก (รวม

๔๒ คมภร)

คมภรอนฎกา

เปนคมภรทอธบายขยายความคมภรฎกา ในภาษาบาลเรยกวา อภนวฎกา แปลวา ฎกาใหม๑๗

๑๖ คณาจารย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย, พระไตรปฎกศกษา, (กรงเทพมหานคร : ไทย

รายวนการพมพ, ๒๕๕๓), หนา ๙๐-๙๓.

๑๗เรองเดยวกน, หนา ๙๔-๙๕.

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก | สมาคมบาลปกรณ (Pali Text Society)

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๓๔

แบงตามสายคมภร

อนฎกาพระวนยปฎก

๑. วนยลกขาฎกาคมภรใหม

๒. ขททกสกขาฎกาคมภรใหม (พระสมงคลปสาทนฎกา)

๓. มลสกขาฎกาคมภรใหม

อนฎกาพระสตตนตปฎก

๑. ผลงานพระสารบตรชาวศรลงกา ๑๑ คมภร

๒. ผลงานพระอนฎกาจารยรปอนๆ ๒ คมภร

อนฎกาพระอภธรรมปฎก

๑. ผลงานพระอานนทะ ๖ คมภร

๒. ผลงานพระสมงคละ ๖ คมภร

๓. ไมปรากฏผแตง ๕ คมภร

สมาคมบาลปกรณ (Pali Text Society)

สมาคมบาลปกรณกอตงโดย Mr. T.W. Rhys Davids ประเทศองกฤษ

จดตงขนเพอแปลและเผยแพรคมภรทางพทธศาสนาในภาษาบาล อกษร

โรมน และภาคภาษาองกฤษ๑๘

๑๘แหลงทมา : http://www.palitext.com [๑๐ ก.ค. ๒๕๕๕].

ภาพท ๓ Mr. T.W. Rhys Davids ผกอตงสมาคมบาลปกรณ

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก | พระไตรปฎกฉบบบาลปกรณ (The Pali Canon)

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๓๕

พระไตรปฎกฉบบบาลปกรณ (The Pali Canon)

พระวนยปฎกฉบบสมาคมบาลปกรณ๑๙

ตารางท ๑ พระวนยปฎกฉบบสมาคมบาลปกรณ

พระสตตนตปฎกฉบบสมาคมบาลปกรณ๒๐

ตารางท ๒ พระสตตนตปฎกฉบบสมาคมบาลปกรณ

๑๙แหลงทมา : http://www.palitext.com [๑๐ ก.ค. ๒๕๕๕].

๒๐แหลงเดยวกน

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก | อรรถกถาพระไตรปฎกฉบบบาลปกรณ (The Pali Commentary)

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๓๖

พระอภธรรมปฎกฉบบสมาคมบาลปกรณ๒๑

ตารางท ๓ พระอภธรรมปฎกฉบบสมาคมบาลปกรณ

อรรถกถาพระไตรปฎกฉบบบาลปกรณ (The Pali Commentary)

อรรถกถาพระวนยปฎกฉบบสมาคมบาลปกรณ๒๒

ตารางท ๔ อรรถกถาพระวนยปฎกฉบบสมาคมบาลปกรณ

๒๑แหลงทมา : http://www.palitext.com [๑๐ ก.ค. ๒๕๕๕].

๒๒แหลงเดยวกน

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก | อรรถกถาพระไตรปฎกฉบบบาลปกรณ (The Pali Commentary)

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๓๗

อรรถกถาพระสตตนตปฎกฉบบสมาคมบาลปกรณ๒๓

ตารางท ๕ อรรถกถาพระสตตนตปฎกฉบบบาลกรณ

๒๓แหลงทมา : http://www.palitext.com [๑๐ ก.ค. ๒๕๕๕].

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก | ประโยชนของการศกษาโครงสรางพระไตรปฎก

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๓๘

อรรถกถาพระอภธรรมปฎกฉบบสมาคมบาลปกรณ๒๔

ตารางท ๖ อรรถกถาพระอภธรรมปฎกฉบบสมาคมบาลปกรณ

ประโยชนของการศกษาโครงสรางพระไตรปฎก

๑. เขาใจภาพรวมทงหมดของพระไตรปฎก และคมภรอรรถกถาวามเนอหาอะไรบาง

๒. สามารถคนหาขอมลในพระไตรปฎกและคมภรอรรถกถาไดงายและรวดเรวขน เนองจาก

เขาใจโครงสรางทงหมดแลว

๓. เปรยบเหมอนมแผนทน าทางในการศกษาพระพทธศาสนาตอไป เพราะเขาใจในภาพรวม

ของพระวนยและหลกธรรมทงหมด รวมถงเปาหมายในการศกษาพระพทธศาสนา

ฝากทงทาย

การศกษาใหรและเขาใจในพระไตรปฎก เปนแนวทางการศกษาในล าดบแรกคอ “ปรยต” จากนน

จงควรน าไปกระท าตาม คอ “ปฏบต” เพอใหไดผลแหงการปฏบตนน คอ “ปฏเวธ” ดงนนจงกลาว

ไดวา การศกษาพระพทธศาสนาใหไดผลดทสด จงควรท าใหครบทง ปรยต ปฏบต และ ปฏเวธ

นนเอง

๒๔แหลงเดยวกน

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก | บรรณานกรม

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๓๙

บรรณานกรม

๑. ภาษาไทย :

ก. ขอมลปฐมภม

มหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกภาษาไทย ฉบบมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

กรงเทพมหานคร , ๒๕๓๙.

มหามกฏราชวทยาลย. ปฐมสมนตปาสาทกา แปล ภาค ๑. กรงเทพมหานคร : โรงพมพ

มหามกฏราชวทยาลย, ๒๕๓๕.

ข. ขอมลทตยภม

(๑) หนงสอ :

คณาจารย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระวนยปฎก. กรงเทพมหานคร :

โรงพมพจฬาลงกรณราชวทยาลย, ๒๕๕๐.

คณาจารย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย. พระไตรปฎกศกษา. กรงเทพมหานคร :

ไทยรายวนการพมพ, ๒๕๕๓.

ธรรมรกษา. พระไตรปฎก ฉบบสาระ. กรงเทพมหานคร : รงแสงการพมพ ๒๕๕๑

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตตโต). พระไตรปฎก สงทชาวพทธตองร. พมพครงท ๑๕.

กรงเทพมหานคร : โรงพมพ บรษท สหธรรมก, ๒๕๕๓.

สชพ ปญญานภาพ. พระไตรปฎกฉบบส าหรบประชาชน. พมพครงท ๑๗. กรงเทพมหานคร :

โรงพมพมหามกฏราชวทยาลย,๒๕๕๐.

โครงสรางและเนอหาสาระพระไตรปฎก |

รายงานในวชาพระไตรปฎกวเคราะห หนา ๔๐

(๒) เอกสารทไมไดตพมพเผยแพร :

ดร. เทพประวณ จนทรแรง. พระพทธศาสนาเถรวาท. มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราช

วทยาลย วทยาเขตเชยงใหม, ๒๕๕๑.