สารบัญ - thaidrugwatch.org · สารบัญ. ผู้จัดการกพย....
TRANSCRIPT
1
ปท 11 / ฉบบท 42 / ตลาคม - พฤศจกายน 2562
ศนยวชาการเฝาระวงและพฒนาระบบยา (กพย.) คณะเภสชศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย
สารบญ
ผจดการกพย. แถลง
เรองจากปก 4
ทนสถานการณ 9
หมนดโลก 27
ใกลตว 30
จบกระแส 32
รเขา-รเรา 34
ไฮไลท 40
เกบตก 43
เสยงสะทอนจากพนท 48
แนะนำาเวบไซต 55
พบขอมลศนยวชาการเฝาระวง
และพฒนาระบบยา (กพย.)
ไดท
www.thaidrugwatch.org
www.thaidrugwatch.org/blog
www.youtube.com/thaidrugwatch
www.facebook.com/thaidrugwatch
twitter.com/thaidrugwatch
2
ยาวพากษ จดหมายขาวศนยขอมลเฝาระวงระบบยา
วตถประสงค เพอเปนสอกลางในการเผยแพรขอมลขาวสารทเปนความรวมมอระหวางศนยวชาการเฝาระวงและพฒนาระบบยา (กพย.)
กลมศกษาปญหายา (กศย.) และเครอขายตางๆ
ศนยวชาการเฝาระวงและพฒนาระบบยา (กพย.) ไดรบการสนบสนนจากสำานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.)
จฬาลงกรณมหาวทยาลยและองคการอนามยโลก
ทปรกษา - ผศ.ดร.ภญ.นยดา เกยรตยงองศล (กพย.) / ผศ.ดร.ภญ.สนทร ท.ชยสมฤทธโชค (กศย.)
บรรณาธการประจำาฉบบ - ธตมา เพงสภาพ / สรชย จำาเนยรดำารงการ
กองบรรณาธการ - นยดา เกยรตยงองศล / ชนวจน แสงองศมาล / อรกญญ ภมโคกรกษ/ จนทรเพญ ววฒน / อนแกว สงหแกว / สรมา ปณณนท /
พรพรรณ ประจกษเนตร / สญาณ พงษธนานกร / กตยศ ยศสมบต / สธดา ปาบตร
ประสานงาน - เขมกา โตนะโพธกล / ไพจตรา กตญญตะ
ออกแบบรปเลม - บรษท รแฟรคชน สตดโอ จำากด
ตดตอ ศนยวชาการเฝาระวงและพฒนาระบบยา (กพย.) คณะเภสชศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ถนนพญาไท ปทมวน กรงเทพฯ 10330 โทรศพท 02-218-8452
โทรสาร 02-254-5191 อเมล: [email protected] เวบไซต: www.thaidrugwatch.org บลอก: www.thaidrugwatch.org/blog ยทบ: www.youtube.com/
thaidrugwatch เฟซบก: www.facebook.com/thaidrugwatch ทวตเตอร: twitter.com/thaidrugwatch
ผจดการ กพย. แถลง
สปดาหรรกษตระหนกใชยาตานแบคทเรยพ.ศ.2562ยางเขาสปท7ดวยความมงมนของกพย.ในการรณรงคเพอความเขาใจตระหนกและใสใจตอปญหาเชอดอยาตานแบคทเรยและการใชยาปฏชวนะอยางสมเหตผล ปท1พ.ศ.2556AMRKids“การใชยาปฏชวนะอยางสมเหตผลในเดกทสถาบนเดกแหงชาตมหาราชน ปท2พ.ศ.2557“ASEANAntibioticAwarenessDay:AWayForwardinCombatingABR”ประชมวชาการทโรงแรมแมนดารนมเครอขายอาเซยนรวมดวย ปท3พ.ศ.2558รณรงคการใชยาตานแบคทเรยอยางสมเหตผลสประชาชนณหอศลปกรงเทพมหานคร ปท4พ.ศ.255910พฤตกรรมททำาใหเกดเชอดอยา”ณสสส.และรพ.รามาธบดและเครอขายโรงพยาบาลมหาวทยาลย ปท5พ.ศ.2560“ปกหมดหยดเชอดอยา”รวมกบกระทรวงสธ.และภาคจดทรร.มราเคลแกรนด ปท6พ.ศ.2561“หวดเจบคอไมงอยา”ประชมวชาการณโรงแรมแมนดารนมเครอขายอาเซยนรวมดวยและมประกวดเตนเพลงอยาพง ปท7พ.ศ.2562“เชกใหชดวาไวรสหรอแบคทเรย”จดวนท18พฤศจกายนณศนยการคามาบญครองมงเนนเพอใหประชาชนในวงกวางไดเกดความตระหนกรเรองเชอดอยาตานแบคทเรยและสามารถแยกแยะไดระหวางหวดไอทเกดจากไวรสและทเกดจากแบคทเรยโดยสสส.ไดสนบสนนการผลตสอเพอสนบสนนการทำางานในพนทระดบตางๆ โดยเนน5พฤตกรรมเสยงทนำาไปสปญหาเชอดอยา ไดแก1.ซอยาตานแบคทเรยมากนเอง (ในความเขาใจวาเปนยาแกอกเสบ)2.ซอยาตานแบคทเรยมากนตามคนอน3.ซอยาตานแบคทเรยมากนเองตามทเคยไดรบจากบคลากรทางการแพทยในครงกอนๆ4.หยดรบประทานยาตานแบคทเรยเมออาการดขนโดยไมรบประทานตดตอกนจนยาหมด5.แกะแคปซลเอาผงยาตานแบคทเรยไปโรยแผล
ผศ.ดร.ภญ.นยดา เกยรตยงองศล
3
ปนองคการอนามยโลกกำาหนด World Antibiotic Awareness Week 2019 โดยรวบรวมกจกรรมทวโลกพรอมทงเปดตวAMRAppใหมการใชงานกนอยางแพรหลายตอไป
มคำาถามทนาสนใจทผปวยควรไดถามบคลากรทางการแพทยดงน1. เราจำาเปนตองใชยาตานแบคทเรย/ยาปฏชวนะจรงหรอ2. เราจะมอาการดขนไดไหมโดยไมตองใชยาตานแบคทเรย/ยาปฏชวนะ3. ถาตองใชยาตานแบคทเรย/ปฏชวนะจะเกดอาการขางเคยงหรอปฏกรยาตอกนกบยาหรออาหาร
อนหรอไม4. มอาการขางเคยงหรออาการไมพงประสงคใดบางทผปวยตองรายงานตอบคลากรทางการแพทย5. จะรไดอยางไรวาเราตดเชอประเภทใดแบคทเรยหรอไวรส?
ทำาไมจงตองหวงใยตอเรองปญหาเชอดอยาตานแบคทเรยในไทย มรายงานมากมายทสะทอนปญหาเชอดอยาตานแบคทเรย มตสมชชาสขภาพแหงชาต
ครงท8พ.ศ.2558เรองวกฤตการณเชอแบคทเรยดอยาและการจดการปญหาแบบบรณาการมมตใหดำาเนนการทงหมด12ขอใหญ(รวมขอยอยไดถง20ขอ)แมจะมยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทยพ.ศ.2560-2564แตผลการสำารวจความรความเขาใจของประชาชนพบวายงมผไมเขาใจจำานวนมากการสำารวจชมชนพบวามการกระจายซอขายและใชยาตานแบคทเรย/ยาปฏชวนะกนอยางไมเหมาะสมมากมายแมแตโรคหวดไอทสวนใหญเกดจากไวรสกมการใชโดยไมจำาเปนใชไมถกตองการสำารวจ5พฤตกรรมเสยงการดอยาตานแบคทเรยกยงพบพฤตกรรมทไมถกตองยงคงมมากแตกมแนวโนมทดขน
รายงานขององคการอนามยโลก ป พ.ศ. 2557 นำาไปสมตสมชชาอนามยโลกในป พ.ศ. 2557และมตสมชชาอนามยโลกพ.ศ.2558รบรองWHA68.7Globalactionplanonantimicrobialresistance
รายงานGlobalRiskReport2013โดยWorldEconomicForumพ.ศ.2555ไดรายงานเรอง The Dangers of Hubris on Human Health Constellation วามปจจยจากเชอดอยาตานแบคทเรยรวมดวยและตอมาGlobalRiskReport2018ของพ.ศ.2561มรายงานซำาอกครง เรองAntimicrobial Resistance วาปญหาการดอยาตานจลชพนนแพรระบาดรนแรง กอใหเกดความเสยหายเปนมลคามหาศาล
จะเหนไดวาการแกไขปญหาเชอดอยาตานแบคทเรย ตองใชการบรณาการ และระยะเวลาทยาวนานซงกพย.ยงคงสนบสนนการจดการดงกลาวรวมกบภาคตางๆทงรฐและประชาสงคมอยางตอเนองโดยหวงผลวาจะเกดการเปลยนแปลงในทางทดขน
4
กอกำาเนดAntibioticAwarenessDayมาจากฝงยโรปถอเอาวนท18พฤศจกายนของทกป
เปนวนสำาคญเรมเมอปพ.ศ.25511ซงไดมการจดตอเนองมาตลอดทกปจนถงปจจบน
ในปพ.ศ.2558ทางWHOมการจดกจกรรมWorldAntibioticAwarenessWeek(WAAW)
โดยมเปาหมายเพอทจะเพมการตระหนกรเกยวกบการดอยาปฏชวนะใหกบประชาชนทวโลก และเพอ
สงเสรมแนวปฏบตทดในหมประชาชนทวไปผปฏบตงานดานสขภาพและผกำาหนดนโยบายเพอปองกน
การแพรกระจายของเชอดอยา
ในปนงาน WAAW 2019 WHO ไดรณรงคภายใตแนวคด “อนาคตของยาปฏชวนะขนอยกบ
พวกเราทกคน” โดยเนนการกระทำาตางๆทปองกนไมใหเกดการแพรกระจายของเชอดอยา ไดแก
ทำาความสะอาดมอตวเองทกครงเพอลดการแพรกระจายเชอแบคทเรย ฉดวคซนเพอปองกนการตดเชอ
มเพศสมพนธอยางปลอดภย ลดการใชยาปฏชวนะทไมจำาเปน และในดานทนตกรรมเนนใหประชาชน
ดแลชองปากและฟนของตวเองเพอปองกนการตดเชอแบคทเรย จะทำาใหสามารถลดการใชยาปฏชวนะ
เพอรกษาการตดเชอในดานทนตกรรมการดอยากจะลดลงดวย2
ผศ.ดร.ภญ.นยดา เกยรตยงองศลอ.ภก.ชนวจน แสงองศมาล
ศนยวชาการเฝาระวงและพฒนาระบบยา
เรองจากปก
World Antibiotic Awareness Week 2019
1https://antibiotic.ecdc.europa.eu/en/about2https://www.who.int/news-room/events/detail/2019/11/18/default-calendar/world-antibiotic-awareness-week-20193https://www.ecdc.europa.eu/en/news-events/european-antibiotic-awareness-day-2019-launch-event
5
ปจจบนงานWAAWผดขนทวโลกเชนสหภาพยโรปไดจดกจกรรมEuropeanAntibioticAwareness
Day2019โดยงานเปดตวนเปนเปนเวทสำาหรบรฐบาลองคกรวชาชพผปวยและสอมวลชนมารวมตว
กนเพอหารอเกยวกบสถานการณปจจบนของการดอยาปฏชวนะ และการดำาเนนการเพอแกไขปญหา
โดยผมสวนเกยวของทงหมดในEUงานนจดโดยECDC(EuropeanCentreforDiseasePrevention
and Control) และเปนเจาภาพโดยตวแทนของคณะกรรมาธการยโรปในสวเดน การประชมจะมขนใน
วนท18พฤศจกายนนทEuropahusetในกรงสตอกโฮลมประเทศสวเดน3
ในประเทศองกฤษจดกจกรรมWAAWระหวาง18-22November โดยมวตถประสงคเพอเพม
ความตระหนกเกยวกบการดอยาปฏชวนะทเปนปญหาระดบโลกและเพอสงเสรมแนวปฏบตทดทสด
ใหกบประชาชนทวไป บคลากรสาธารณสข และผกำาหนดนโยบาย เพอหลกเลยงการเกดเชอดอยา ในงานน
จะมการลงนามรวมกนของหนวยงานทเกยวของเปนปแรกของแผนปฏบตการแหงสหราชอาณาจกรหาป
ฉบบใหมสำาหรบการดอยาตานจลชพซงมความพยายามทจะลดการสงจายยาปฏชวนะและควบคม
ปองกนการตดเชอใหเขมงวดขน4
ออสเตรเลยมการจดงานวนท 18-22 พฤศจกายนนเชนกน โดยมจดมงหมายเพอเพมความสนใจ
ใหกบประชาชนในเรองการใชยาปฏชวนะอยางมประสทธภาพ(ชนดของยาตานจลชพ)ในการปองกน
การเกดการดอยาตานจลชพ5
ประเทศสหรฐอเมรกามการจดงาน USAAW เปนประจำาทกป ปนจดระหวางวนท 18-24
พฤศจกายน เนนการสงจายและการใชยาปฏชวนะอยางสมเหตผล องคกรผรวมจดประกอบไปดวย
หนวยงานรฐบาลกลาง สมาคมวชาชพ บรษท และกลมผสนบสนน เพอสรางความตระหนกเกยวกบ
ความสำาคญของการใชยาปฏชวนะทเหมาะสมตลอดทงป6
ประเทศแคนาดา ไดมรปแบบการจดงานโดยเนนประเดนการตระหนกร และการไดรบคำาแนะนำา
เกยวกบยาปฏชวนะซงไมสามารถใชไดกบไวรสไขหวดและไขหวดใหญ และไมจำาเปนสำาหรบการตดเชอ
แบคทเรยบางชนด แมจะมขอเทจจรงเหลาน ใบสงจายยาปฏชวนะทไมเหมาะสมกยงคงพบไดทวไป
ในแคนาดาประมาณกวา 30%ของใบสงยาทงหมดและ50%ของใบสงยาสำาหรบการตดเชอในทาง
หายใจปนแคนาดาเชญชวนประชาชนตดhash tag“BeAntibioticsAware”บนโซเชยลมเดย (@
CDCgov และ@CDC_NCEZID บน Twitter, CDC บน Facebook, ศนยควบคมและปองกนโรคใน
LinkedInและCDCgovบนInstagram)7
3https://www.ecdc.europa.eu/en/news-events/european-antibiotic-awareness-day-2019-launch-event4https://www.england.nhs.uk/2019/10/world-antibiotic-awareness-week-18-22-november/5https://www.safetyandquality.gov.au/our-work/antimicrobial-stewardship/antibiotic-awareness-week6https://www.cdc.gov/antibiotic-use/week/get-involved.html7https://antibioticawareness.ca/
6
สำาหรบประเทศไทยนนทางศนยวชาการเฝาระวงและพฒนาระบบยา(กพย.)ไดจดสปดาหรรกษ
ตระหนกใชยาตานแบคทเรยในวนท18พฤศจกายนพ.ศ.2562ณชน5โซนDศนยการคาเอมบเค
เซนเตอร ระหวางเวลา 11.00-19.00 น. ภายในธมทวา “เชกใหชด แบคทเรยหรอไวรส” โดยตดตาม
ไดทเพจเฟซบคAntibioticsAwarenessThailandหรอเพจเฟซบคศนยวชาการเฝาระวงและพฒนา
ระบบยา(กพย.)และจะมกจกรรมรวมกบเครอขายดานสขภาพและภาคประชาชนเปนระยะๆตลอดทงป
ปญหาเชอดอยา องคการอนามยโลกเผย10ปญหาภยคกคามสาธารณสขโลกป2562ซง1ในนนมปญหาเชอ
ดอยาดวยยาปฏชวนะบางอยางไมสามารถฆาเชอแบคทเรยไดแลวเชนยารกษาวณโรคสงผลใหมผเสยชวต
ในแตละปมากถง1.6ลานคน8
ยาปฏชวนะเปนยาทใชในการปองกนและรกษาการตดเชอแบคทเรย เมอแบคทเรยดอยาปฏชวนะ
การตดเชอนนกจะยากตอการรกษาการดอยาปฏชวนะทำาใหคารกษาพยาบาลสงขนการพกรกษาตวใน
โรงพยาบาลใชเวลานานขนรวมทงอตราการเสยชวตกเพมขนอกดวย
แมวาจะมการพฒนายาขนมาใหม แตถาไมไดมการเปลยนแปลงพฤตกรรมการบรโภคยาปฏชวนะ
ของมนษย การดอยาปฏชวนะกจะยงคงเปนภยคกคามทสำาคญ การเปลยนแปลงพฤตกรรมจะตองรวม
ถงการกระทำาเพอลดการแพรกระจายของการตดเชอดวยเชนการลางมอพฤตกรรมทางเพศทปลอดภย
และสขอนามยอาหารทด
หากไมมการดำาเนนการอยางเรงดวน โลกของเราจะตองเขาสยคหลงการใชยาปฏชวนะอยาง
แนนอนซงการตดเชอทวไปและการบาดเจบเลกนอยสามารถกลบมาฆาเราไดอกครง
การปองกนและควบคมการแพรกระจายเชอดอยา การปองกนและควบคมการดอยาตานจลชพนนจะตองรวมมอดำาเนนการในทกระดบดงน
ในระดบปจเจกบคคล
วธการปองกนการเกดและการแพรกระจายเชอดอยาในดานสวนบคคลสามารถทำาไดดงน
1.ใชยาปฏชวนะตามใบสงยาโดยแพทยผเชยวชาญ
2.ไมเรยกรองขอยาปฏชวนะหากเจาหนาทสาธารณสขบอกวาคณไมตองรบยาปฏชวนะ
3.ปฏบตตามคำาแนะนำาของเจาหนาทสาธารณสขเมอใชยาปฏชวนะ
4.ไมแบงปนยาปฏชวนะทหลงเหลอใหกบผอน
8https://www.hfocus.org/content/2019/01/16776
7
5.ปองกนการตดเชอโดยการลางมอเปนประจำาหลกเลยงการสมผสใกลชดกบผปวยมเพศสมพนธ
ทปลอดภยและฉดวคซน
6.เตรยมอาหารทถกสขลกษณะตามWHOFiveKeystoSaferFood(เกบอาหารใหสะอาด
แยกวตถดบออกจากอาหารปรงสก ปรงอาหารใหสกจรง เกบอาหารในอณหภมทเหมาะสม ใชนำาและ
วตถดบทสะอาดปลอดภย)และเลอกอาหารทผลตโดยไมตองใชยาปฏชวนะสำาหรบการเพมการเจรญเตบโต
หรอการปองกนโรคในสตวใหมความแขงแรง
ในระดบผกำ�หนดนโยบ�ย
วธการปองกนการเกดและการแพรกระจายเชอดอยาในผกำาหนดนโยบายสามารถทำาไดดงน
1.จดทำาแผนปฏบตการระดบประเทศเพอจดการกบเชอดอยาปฏชวนะ
2.พฒนาระบบการเฝาระวงการตดเชอดอยา
3.ควบคมและสงเสรมการใชและการกำาจดยาอยางมคณภาพและอยางเหมาะสม
4.เผยแพรขอมลเกยวกบผลกระทบของเชอดอยาปฏชวนะอยางกวางขวาง
ในระดบบคล�กรส�ธ�รณสข
วธการปองกนการเกดและการแพรกระจายเชอดอยาในบคลากรสาธารณสขสามารถทำาไดดงน
1.ปองกนการตดเชออยางเปนระบบ เพอใหมนใจไดวารางกาย เครองมอและอปกรณ รวมถง
สภาพแวดลอมของคณมความสะอาดเพยงพอ
2.จายยาปฏชวนะเมอจำาเปนเทานนตามแนวทางเวชปฏบตปจจบน
3.รายงานการตดเชอดอยาปฏชวนะใหกบทมเฝาระวงโดยดวนทกครง
4.พดคยกบผปวยเกยวกบวธการใชยาปฏชวนะอยางถกตองรวมถงปญหาการดอยาปฏชวนะ
และอนตรายจากการใชยาปฏชวนะอยางผดวธ
5.พดคยกบผปวยเกยวกบการปองกนการตดเชอ(ตวอยางเชนการฉดวคซนการลางมอการม
เพศสมพนธทปลอดภยและสวมหนากากปดจมกและปากเมอไอหรอจาม)
ในภ�คเกษตรกรรม
วธการปองกนการเกดและการแพรกระจายเชอดอยาในภาคเกษตรกรรมสามารถทำาไดดงน
1.ใหยาปฏชวนะกบสตวภายใตการดแลของสตวแพทยเทานน
2.ไมใชยาปฏชวนะเพอสงเสรมการเจรญเตบโตหรอเพอปองกนโรคในสตวทมสขภาพด
3.ฉดวคซนใหกบสตวเพอลดความจำาเปนในการใชยาปฏชวนะ
4.สงเสรมและใชแนวทางปฏบตทดในทกขนตอนของการผลตและการแปรรปอาหารจากสตวและพช
5.ปรบปรงความปลอดภยทางชวภาพในฟารมและปองกนการตดเชอผานระบบสขอนามยทด
8
การตอบสนองขององคการอนามยโลก (WHO) การดอยาปฏชวนะมความสำาคญเปนอยางยงสำาหรบ WHO แผนปฏบตการระดบโลกเกยวกบ
การตอตานการดอยาตานจลชพไดรบการรบรองในสมชชาอนามยโลกในเดอนพฤษภาคมพ.ศ.2558
“แผนปฏบตการระดบโลกดานการตอตานการดอยาตานจลชพ” มวตถประสงคเชงกลยทธ
5ประการ
1.เพอเพมความตระหนกและความเขาใจในเรองการดอยาตานจลชพ
2.เพอเสรมสรางการเฝาระวงและการวจยเกยวกบการดอยาตานจลชพ
3.เพอลดอบตการณการตดเชอดอยา
4.เพอเพมประสทธภาพการใชยาตานจลชพ
5.เพอใหมนใจวาเปนการลงทนทยงยนในการตอบโตการดอยาตานจลชพ
9
ทนสถานการณผศ.ดร.ภญ.อรกญญ ภมโคกรกษ
นกวชาการอสระ
วธปรบปรงโครงการรณรงคการรเทาทน
ยาปฏชวนะ: ผลจากการสำารวจทวโลกของ
องคการอนามยโลก
BenediktHuttner,1,2MirkoSaam,3LorenzoMoja,2KarenMah,4MarcSprenger,4
StephanHarbarth,1NicolaMagrini2
1InfectionControlProgramandDivisionofInfectiousDiseases,WorldHealthOrganizationCollaboratingCentreonPatientSafety,GenevaUniversityHospitalsandFacultyofMedicine,UniversityofGeneva,Geneva,Switzerland2WorldHealthOrganization,DepartmentofEssentialMedicinesandHealthProducts,WorldHealthOrganization,Geneva,Switzerland3CommunicationsinScience,Geneva,Switzerland4WorldHealthOrganization,AntimicrobialResistanceSecretariat,Geneva,Switzerland
บทคดยอ บทนำ� องคการอนามยโลกไดเฝาสงเกตการดำาเนนโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะ(antibiotic awareness campaign, AAC) ทดำาเนนการในระดบชาตและในระดบภมภาคมาตงแตปพ.ศ.2553วธก�รเมอเดอนตลาคมพ.ศ.2559องคการอนามยโลก(WHO)ไดขอใหผมสวนไดสวนเสยทเกยวของกบการวางแผนและการดำาเนนโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะตอบแบบสอบถามทางเวบไซต จากนนไดมการรวบรวมขอมลเกยวกบลกษณะเฉพาะของโครงการฯ และนำามาวเคราะหโดยมงความสนใจเปนพเศษไปทขอความสำาคญๆ ทสนบสนนการใชยาปฏชวนะอยางเหมาะสม ผลก�รดำ�เนนก�รผมสวนไดสวนเสยใน93ประเทศไดรบการตดตอและ55ประเทศตอบแบบสอบถามโดยรวมแลวพบทงหมด60โครงการเปนโครงการในประเทศรายไดตำา/ปานกลาง(low/middle-incomecountry,LMIC)16ประเทศและในประเทศรายไดสง31ประเทศรวม45โครงการ(75%)เปนการดำาเนนการในระดบชาตและสวนใหญ(47/60,78%)ดำาเนนการโดยเจาหนาทสาธารณสขและไดรบเงนทนจากรฐ ทงนไมมความแตกตางทสำาคญระหวางประเทศรายไดตำา/ปานกลางกบประเทศรายไดสงในดานประเภทของขอความสำาคญ และพบวาใน 31 โครงการ (52%) มการใชคำารณรงคทอาจมปญหาในเชง
10
วชาการวา“ใชยาตามสงจนหมด”และพบวามการเอยถงแนวคด“สขภาพหนงเดยว (OneHealth)”ใน13/60โครงการ(22%)ขอความสวนใหญมการใชเหมอนๆกนทวทกพนทแตการปรบปรงเพอแกไขความเขาใจผดในทองถนทพบบอยยงทำาไดอยางไมเปนระบบ การประเมนผลกระทบของโครงการยงไมสมบรณเนองจากมเพยง 18 โครงการ (30%) เทานนทประเมนผลกระทบของโครงการตอการใชยาปฏชวนะ สรป สำาหรบโครงการในอนาคต ควรจะตองใชขอความทองตามหลกฐานทางวทยาศาสตรและมความสอดคลองกบบรบทของพนทหรอสอดรบกบทฤษฎการเปลยนแปลงพฤตกรรมใหมากขนและจำาเปนตองมขอความรนใหมๆทรณรงคใหเลอกใชยาปฏชวนะทมขอบเขตการออกฤทธแคบเปนอนดบแรก เนองจากมความพยายามระหวางประเทศทจะสงวนยาปฏชวนะทมขอบเขตการออกฤทธกวางไวทงนการประเมนผลกระทบของโครงการยงมนอยกวาทควร
ทราบอะไรแลวบาง
• สาธารณชนมแนวโนมทจะมความรตำาเกยวกบการใชยาปฏชวนะอยางเหมาะสม และมการเสนอแนะใหดำาเนนโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะเพอแทรกแซงการใชยาปฏชวนะในผปวยนอกใหมความเหมาะสมมากขน ทงน ยงคงขาดขอมลทครบถวนและทนสมยเก ยวกบลกษณะเฉพาะของโครงการรณรงคตางๆผลการคนพบใหมมอะไรบาง
•แมจะมประเทศมากมายไดรเรมโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะแลวแตการสอสารกบสาธารณชนและการใชขอความสำาคญๆ ยงคงมทไมไดมหลกฐานรองรบหรอไมไดมงเปาไปทภาวะซงพบการใชอยางไมเหมาะสมบอย(เชนการตดเชอในทางเดนปสสาวะ)ทงนพบวาการประเมนโครงการกยงมนอยกวาทควรดวยผลการคนพบใหมมนยอยางไร
• หนวยงานทใหเงนทนควรอทศทรพยากรใหเพยงพอ ทงเพอการพฒนา การปฏบตและเพอการประเมนโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะ • ผเชยวชาญในการสอสารดานสขภาพ การตลาดทางสงคมและโรคตดเชอควรเขามาเกยวของกบการวางแผนและการดำาเนนโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะ • ขอความของโครงการรณรงคการร เทาทนยาปฏชวนะควรปรบใหเปนปจจบนอย เสมอโดยสะทอนความเขาใจผดและบรบทในทองถน
คำาถามสำาคญ
11
บทนำา การตอสกบการดอยาตานจลชพ (antimicrobial resistance, AMR) เปนทยอมรบกนมากขนเรอยๆวาเปนความสำาคญอนดบตนๆของโลก และองคการอนามยโลกไดตงวตถประสงคทชดเจนเพอใหบรรลเปาหมายนไวในแผนปฏบตการโลกวาดวยการดอยาตานจลชพ (Global Action Plan on Anti-microbial Resistance)1 2 การใชยาตานจลชพในมนษยเปนหนงในตวการสำาคญททำาใหเกดการดอยาตานจลชพ3 แตยงคงไมชดเจนวา อะไรจะเปนการแทรกแซงทไดผลทสดทจะทำาใหการใชยาตานจลชพดขนและลดการแพรกระจายของการดอยา4-6ลงได การสอสารกบสาธารณชนในเรองความเกยวเนองกนระหวางการใชยาตานจลชพอยางไมจำาเปน กบการอบตขนและการแพรกระจายของการดอยา ดเหมอนจะเปนสวนประกอบสำาคญของกลยทธควบคมการดอยา78 อนทจรงแลวยาตานจลชพสำาหรบการใชในมนษยนน สวนใหญสงจายในสถานการณผปวยนอกซงมกสงจายสำาหรบการตดเชอในทางเดนหายใจสวนตนซงมประโยชนนอยหรอไมมประโยชนเลย เนองจากการตดเชอเหลานสวนใหญเกดจากไวรส9 10 มการแสดงใหเหนซำาแลวซำาอกวา ความร ความเชอและทศนคตของผปวยอาจขบเคลอนใหเกดการใชยาตานจลชพมากเกนไปในทางตรงโดยสงอทธพลตอการไปพบแพทยและการใชยารกษาตนเองโดยผปวย หรอในทางออมโดยสงอทธพลตอพฤตกรรมการส งยาโดยแพทยการสำารวจการรเทาทนของสาธารณชนในหลายประเทศเกยวกบการดอยาตานจลชพทองคการอนามยโลกทำาเมอป พ.ศ. 2558 เนนใหเหนวาระดบของความรของสาธารณชนเกยวกบการใชยาปฏชวนะอยางเหมาะสมนนแปรผนกนไปในระหวางประเทศตางๆ แตมแนวโนมวา สาธารณชนทวทกภมภาคขององคการอนามยโลกมความรตำา ยงไปกวานน แพทยและเภสชกรในหลายประเทศรายงานวา ผปวยเปนฝายกดดนใหสงหรอจายยาปฏชวนะ13 เพราะฉะนนจงดเหมอนจะมเหตผลทจะพยายามปรบปรงความรและปรบเปลยนความเชอและทศนคตของสาธารณชนเกยวกบยาปฏชวนะผานทางโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะโครงการใหญๆ14 15 โครงการทวางแผนและดำาเนนการอยางเหมาะสม กจะมการสอสารดานสขภาพกบปจเจกบคคลอยางมคณภาพสงอยางไรกตาม บางขอความเกยวกบการใชยาปฏชวนะทใชในโครงการไดทำาใหเกดขอกงวลขน ตวอยางเชน ขอความหนงทรวมอยในวสดสนบสนนสปดาหการรเทาทนยาปฏชวนะโลก (World AntibioticAwareness Week) ทองคการอนามยโลกเปนผประสานงาน ถกวจารณวา ไมไดอาศยหลกฐานเชงประจกษและมโอกาสตำาทจะทำาใหเกดการเปลยนแปลงทเกยวของในการแกปญหาการดอยาตานจลชพได16: นนคอ ผปวยไดรบการแนะนำาให “กนยาตามสงจนหมดเสมอแมทานจะรสกดขนแลว เนองจากการหยดกนยากอนกำาหนดจะทำาใหเกดแบคทเรยดอยา”17 ในขณะทคำาแนะนำานเปนจรงสำาหรบวณโรคแตการศกษาบางชนชวา การบำาบดรกษาเปนเวลานานขนสามารถสงผลใหการอบตและการคดสรรการดอยาในการตดเชออนๆเพมสงขน1819ยงไปกวานนหากเหตผลสำาหรบดำาเนนโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะคอการทเหนวาการสงยาในหลายๆกรณทมากๆนนไมจำาเปนกดเหมอนคานความรสกทจะยใหผปวยใชการรกษาทมากเกนไปนนใหหมด(ในประเทศทมวณโรคระบาดสถานการณอาจแตกตางออกไป)
12
เพอตรวจสอบวาประเทศตางๆไดดำาเนนโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะในอดตทผานมาไมนานนหรอไมและดำาเนนการอยางไรและขอความสำาคญใดไดรบการสอไปยงสาธารณชนเราจงดำาเนนการทบทวนวธปฏบตขอความและผลลพธของโครงการในประเทศรายไดสงปานกลางและตำา
วธการ เมอเดอนมนาคม พ.ศ.2559 คณะทำางานวางแผนและกำาหนดวธการเกยวกบยาปฏชวนะ(AntibioticsPlanningandMethodsWorkingGroup)ภายใตคณะกรรมการบญชรายการยาจำาเปนตวอยางขององคการอนามยโลก(ModelListofEssentialMedicines:EML)แนะนำาใหนำาการสำารวจโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะโครงการใหญๆ มาเสรมการปรบแกหวขอยาปฏชวนะของรายการยาจำาเปน และในการตอบสนองตอขอเรยกรองน สำานกงานเลขานการของบญชรายการยาจำาเปนฯกไดรเร มโครงการความรวมมออยางชดเจนกบศนยความรวมมอขององคการอนามยโลกเกยวกบความปลอดภยของผปวยณโรงพยาบาลมหาวทยาลยเจนวาซงไดรวมดำาเนนการทบทวนลกษณะเฉพาะและผลของโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะอยางเปนระบบกอนหนานดวย20
นยาม ตามวตถประสงคของการสำารวจน คำาศพทวา โครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะ หมายถงความพยายามเบดเสรจทจะกระจายขอมลเกยวกบการใชยาปฏชวนะอยางรบผดชอบ และความเสยงของการใชยาปฏชวนะอยางไมถกตอง ไปสสาธารณชนคนธรรมดา ทงน เราไดรวมโครงการทมงเปาทผประกอบวชาชพดานการดแลสขภาพเพมเตมจากสาธารณชนคนธรรมดาไวดวย แตตดกจกรรมทมงความสนใจไปทผประกอบวชาชพดานการดแลสขภาพเปนหลกหรอเพยงอยางเดยวออกไป อกทงเรายงตดโครงการทมงความสนใจไปทวณโรคหรอการใชยาปฏชวนะในสตวเทานนออกไปดวย และทสำาคญ เรามงเปาโครงการทดำาเนนการในระดบระหวางประเทศระดบชาตหรอระดบภมภาคโดยตดโครงการทดำาเนนการในชมชนหรอในโรงพยาบาลเดยวๆออกไป จำาแนกประเทศเปนกลมรายไดสง ปานกลางหรอตำาตามรายไดรวมตอหวของประชากรในรายงานของธนาคารโลกป พ.ศ. 255921 นอกจากนยงจำาแนกประเทศตามภมภาคขององคการอนามยโลกดวย22
เนอหาการสำารวจ พดเอฟของแบบสำารวจฉบบสมบรณหาอานไดในรปภาคผนวกเสรม1ทางออนไลน โดยสงเขปแลวหวขอทแบบสำารวจครอบคลมไวรวมถง: •ขอมลเกยวกบผตอบแบบสำารวจ(เชนชอหนาทขอมลสำาหรบการตดตอ) • ขอมลทวไปเกยวกบโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะ (เชน ระดบชาตหรอระดบภมภาคชอ ปทดำาเนนการ การมสวนรวมกบสปดาหการรเทาทนยาปฏชวนะของโลก องคกรและการใหเงนทนงบประมาณ)
13
•ผชมเปาหมายและการตดเชอเปาหมาย •ขอความสำาคญๆ(ผตอบสามารถเลอกจากรายการขอความสำาคญทวไปและเพมขอความอสระไดหากตองการ) •การแทรกแซงทปฏบต(เชนชนดของการแทรกแซงชนดของวสดทใชสอสาร) •การประเมนโครงการ
ผตอบทเปนเปาหมาย ผมสวนไดสวนเสยทตดตอสำาหรบการสำารวจนไดรบการระบผานทางการทบทวนวรรณกรรมทางวทยาศาสตรเบองตนและการตดตอทมอยกอนหนาของทมสำารวจผแทนของกระทรวงสาธารณสขแหงชาตและองคกรนอกภาครฐ (non-governmental organisation, NGO) ไดรบการตดตอผานทางสำานกงานระดบภมภาคขององคการอนามยโลกและจดตดตอตางๆในระดบชาต
เครองมอสำารวจ แบบสำารวจไดรบการแจกจายโดยใช SurveyMonkey (SurveyMonkey, SanMateo, มลรฐแคลฟอรเนยสหรฐอเมรกา)
การวเคราะห ขอมลทงหมดไดรบการสงออกในรปสเปรดชตExcel(ไมโครซอฟต,Redmond,สหรฐอเมรกา),ตรวจสอบความถกตองและวเคราะหในExcelสำาหรบการวเคราะหเชงพรรณนา
ผล เมอตนเดอนตลาคมพ.ศ.2559คำาเชญใหเขารวมในการสำารวจไดรบการสงไปยงกระทรวงสาธารณสขแหงชาตสำานกงานประเทศขององคการอนามยโลกและผแทนขององคกรนอกภาครฐใน 93 รฐ(48%) ของ 193 รฐเอกราชทเปนสมาชกของสหประชาชาต (UnitedNations) ในป พ.ศ. 2559 (ในบางประเทศตดตอมากกวา 1คน) (รปท 1) มการสงการเตอนใหเขารวมเมอวนท 25ตลาคมและ4พฤศจกายน2559เราไดรบคำาตอบจาก105คนจาก56ประเทศ(อตราการตอบสนองระดบประเทศ:56/93, 60%) อเมลตดตามผลไดรบการสงไปยงผตอบ 44 คนทใหคำาตอบไมสมบรณในตอนแรก ทายทสด30คำาตอบทยงคงไมสมบรณทงๆทมการเตอนกถกตดออกจากการวเคราะหใน6กรณทไดรบหลายคำาตอบสำาหรบโครงการรณรงคเดยวกนเฉพาะคำาตอบทไดรบจากผประสานงานทเปนทางการของโครงการเทานนทนำามาพจารณาเนองจากมสมมตฐานวาคำาตอบเหลานเชอถอไดมากกวา พบความขดแยงระหวางคำาตอบโดยผตอบตางคนกนเกยวกบการมอยของโครงการรณรงคใน 9 ประเทศ ในกรณเหลานเฉพาะคำาตอบทกลาวถงการมอยของโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะเทานนทนำามาพจารณา
14
*ไมมขอมลจำานวนทแนนอนของผทไดรบแบบสำารวจเนองจากเราขอใหผตดตอสงตอคำาเชญในการสำารวจไปใหผอนทอาจตอบดวย
รปท 1ผงงานการสำารวจ.UN,สหประชาชาต
ตำาแหนงทางภมศาสตรของโครงการรณรงค ในโครงการรณรงคทงหมด60โครงการทพบนมโครงการทดำาเนนการในประเทศรายไดตำา/ปานกลางรวม16ประเทศและดำาเนนการในประเทศรายไดสง31ประเทศ(12ประเทศม≥1โครงการ)(รปท2)8ประเทศกลาวถงการไมมโครงการรณรงคมาตงแตปพ.ศ.2553อก38ประเทศ(40%)ไมไดตอบแบบสำารวจทงๆทมการเตอน การจดหมวดหมตามภมภาคขององคการอนามยโลกพบวา 35ประเทศ (58%) มาจากภมภาคยโรป, 9 ประเทศ (15%) มาจากภมภาคอเมรกา, 6 ประเทศ (10%)มาจากภมภาคเอเชยตะวนออกเฉยงใต, 5ประเทศ (8%) มาจากภมภาคแปซฟกตะวนตก, 3ประเทศ(5%)มาจากภมภาคแอฟรกาและ2ประเทศ(3%)มาจากภมภาคเมดเทอรเรเนยนตะวนออกโครงการรณรงคสวนใหญ (45/60, 75%) ปฏบตในระดบชาตในขณะท 15 โครงการ (25%) ปฏบตในระดบภมภาค โครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะสวนใหญไดเรมตนเมอไมนานนกโดยมจำานวนโครงการเพ มข นอยางชดเจนต งแตพ.ศ.2551ซ งเปนปท วนการร เทาทนยาปฏชวนะของยโรป(Euro-peanAntibioticAwarenessDay)ไดรบการปฏบตเปนครงแรก(รปท3)23โครงการประมาณ2ใน3(38/60,63%)ยงคงดำาเนนอยณเวลาทสำารวจ
15
รปท 2 แผนทของประเทศทรวมอยในการสำารวจพรอมตวอยางของขอความสำาคญๆสฟา:การรณรงคเกยวกบยาปฏชวนะดำาเนนการมาตงแตปพ.ศ.2553(ประเทศรายไดตำา/ปานกลาง:
สฟาออน/ประเทศรายไดสง:สฟาเขม),สแดง:ตอบวา“ไมมการรณรงค”หรอ“ไมแนใจ”,สเหลอง:ตดตอแตไมไดรบคำาตอบ,สเทา:ไมไดตดตอ
รปท 3ปแรกของการทำาโครงการรณรงค
16
ประชากรเปาหมายและการแทรกแซง กลมเปาหมายจำาเพาะในประชากร (เชน ผดแลผปวย พอแมของเดกเลกๆ) และในบรรดาผประกอบวชาชพดานการดแลสขภาพ (เชน กมารแพทย แพทยเวชปฏบตทวไป) แปรผนกนไปอยางมาก โดยยกเวน 12 โครงการ (20%) ทตางกมงเปาไปทสาธารณชนและแพทยในเวลาเดยวกน วสดทใชใหความรและสอสารไดรบการแจกจายในรปสงพมพ (52/60, 87% ของโครงการรณรงค), ออนไลน(46/60,77%)หรอทงค(42/60,70%)34โครงการ(57%)ใชโฆษณาทางโทรทศนและ28โครงการ(47%) ใชโฆษณาทางวทยในการเขาถงสาธารณชน การแทรกแซงเพมเตมประกอบดวยกจกรรมประชาสมพนธ (38/60, 63%), การแถลงขาว (32/60, 53%), การประชมใหความรสำาหรบผสงยา(29/60,48%)และการสงเสรมแนวทางการรกษาตางๆในเชงรก(28/60,47%)โครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะสวนใหญ(47/60,78%)ดำาเนนการโดยเจาหนาทสาธารณสขและไดรบเงนทนจากรฐ
ขอความสำาคญและภาวะเปาหมาย ประเภทของขอความสำาคญๆ ทใชในโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะคลายกนโดยไมขนอยกบสถานะรายไดของประเทศ (รปท2,4และ5) ขอความทพยายามแกปญหาการดอยาตานจลชพเชน “การใชยาปฏชวนะอยางไมถกตองและการใชยาปฏชวนะมากเกนไปกอใหเกดการดอยา” (45โครงการ, 78%), “ถาเราใชยาปฏชวนะอยางไมถกตอง เราจะสญเสยยา/จะกลายเปนยาทไมไดผล” (43,72%)หรอ“การดอยาปฏชวนะเปนปญหาสำาคญ”(40,67%)เปนขอความทใชบอยทสดเกอบทกโครงการยกเวน3โครงการ(95%)คำารณรงคทพบบอยอนๆ(ใชโดย51โครงการ,85%)สมพนธกบการสงยาและการบรโภคยาปฏชวนะ โดยแสดงแนวคดวา “การใชยาปฏชวนะอยางสขม/รอบคอบ/รบผดชอบ/เหมาะสม/ใหดพอเปนสงสำาคญ” เปนหลก (41 โครงการ, 68%) ในสวนทเกยวกบผลเชงลบทตามมาจากการใชยาปฏชวนะทไมเกยวกบการดอยาโดยตรง โครงการสวนนอย (25, 42%) สอขอความวายาปฏชวนะมอาการขางเคยง ขอความเกยวกบการใชยารกษาตนเองถกใชบอย (48,80%) โดยเฉพาะขอความวา“อยาซอ/ใชยาปฏชวนะโดยไมมใบสงยา”(26,43%)หรอ“อยาเกบยาปฏชวนะทเหลอไว/ทงยาปฏชวนะทเหลอไป”(30,50%)การสำารวจนไมสามารถระบพบขอความทสนบสนนการลดระยะเวลาการใชยาปฏชวนะโดยเฉพาะในทางตรงกนขามโครงการประมาณครงหนง(31,52%)ใชขอความวา“ใชยาปฏชวนะตามสง/ใชยาปฏชวนะตามสงจนหมด (ในแงขนาดยาและชวงเวลา)” ในรปแบบใดรปแบบหนงในวสดทใชรณรงค การตดเชอในทางหายใจนอกเหนอจากไขหวดใหญเปนภาวะเปาหมายบอยทสด (46, 77%)36 โครงการ (60%) กลาวถงไขหวดใหญอยางจำาเพาะเจาะจงดวย (รปท 4) โดยกลาวถงการตดเชอชนดอนๆบอยนอยกวา:15โครงการ(25%)และ6โครงการ(10%)มงเปาไปทการตดเชอในทางเดน
17
รปท 4ประเภทของขอความสำาคญๆทใชในโครงการรณรงค
รปท 5 ตวอยางของวสดรณรงคทใชในโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะในทวปยโรปประเทศไทยและญปน
ปสสาวะและโรคตดตอทางเพศสมพนธตามลำาดบ3โครงการ(5%)กลาวถงอาการทองรวง/การตดเชอในทางเดนอาหาร และ 2 โครงการกลาวถงการตดเชอทางผวหนงดวย โครงการ 75% (45 โครงการ)นำาขอความทสมพนธกบการปองกนและการควบคมการตดเชอเขาไปรวมไวดวยโดยทพบบอยทสด(41,68%)คอมงความสนใจไปทความสำาคญของการลางมอเพอจำากดการแพรเชอกอโรคขอความทกลาวถงการใหวคซนเปนสวนหนงของ24โครงการ(40%)
18
13โครงการ(22%)รบวธการ“สขภาพหนงเดยว”ซงนำาขอความทกลาวถงการใชยาปฏชวนะในสตวเขามาใช โดย 9 โครงการ (15%) สอขอความวา “อยาใหยาปฏชวนะแกสตวเลยง ปรกษาสตวแพทยกอน”6โครงการ(10%)มงเปาทเจาของสตวเลยงและสตวแพทยในเวลาเดยวกนโดยทวไปโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะไดรบการปรบแตงใหเขากบมนษย(กลาวคอผปวยและผสงยา)หรอกบภาคสตว (กลาวคอ เกษตรกรและสตวแพทย) โดยมหนวยงานรฐบาลทแตกตางกนรบผดชอบการปฏบตตามทเกยวของ(เชนกระทรวงสาธารณสขกระทรวงการเกษตร)
การประเมนโครงการรณรงค 25โครงการ(42%)ไดรบการประเมนอยางเปนทางการ:18โครงการ(30%)ประเมนผลกระทบตอการใชยาปฏชวนะ,13โครงการ (22%) เฝาสงเกตผลกระทบตอการดอยาตานจลชพ,11โครงการ(18%)ประเมนการเรยกคน,16โครงการ(27%)ประเมนความรของสาธารณชนและ3โครงการ(5%)ดพฤตกรรมการพบแพทย อยางไรกตาม สำาหรบโครงการรณรงคสวนใหญ ผลของการประเมนเหลานไมมเผยแพรใหแกสาธารณชน
อปสรรคและขอแนะนำา ผตอบแบบสำารวจสำาหรบโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะ 24 โครงการ (40%) ตอบคำาถามเกยวกบวาตนจะแนะนำาโครงการรณรงคแกประเทศอนๆ หรอไม โดยองจากประสบการณของตน:ทกคนยกเวน4คนซงไมแนใจตอบวาจะแนะนำาอปสรรคตอการทำาโครงการรณรงคทกลาวถงบอยทสดไดแกขาดเงนทน(11/24โครงการ[46%]กลาวถง)และขาดความสนบสนนทางการเมอง(6/24,25%) อปสรรคทรบรอนๆ ทกลาวถงไดแก ความยากลำาบากทจะอธบายหวขอซบซอน (กลาวคอ การดอยาตานจลชพ)แกประชาชนทมภมหลงทางการศกษาจำากดการขาดแนวทางปฏบตการตอตานและความเฉอยชาของผประกอบวชาชพดานสขภาพและความยากลำาบากทจะประสานงานโครงการรณรงคกบหลายภาคสวน
อภปราย ในการสำารวจระหวางประเทศน เราสามารถระบโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะได 60โครงการ ทดำาเนนการใน 47 ประเทศมาตงแตป พ.ศ. 2553 โครงการเหลานใชขอความสำาคญหลากหลายแตไมใชทกขอความทดมเหตผลครบถวนทางวทยาศาสตร(ดดานลาง)การขาดการประเมนอยางทวถง การขาดกลมควบคมทกำาหนดไวลวงหนาและลกษณะหลายแงมมของโครงการสวนใหญ
19
เปนอปสรรคสำาคญตอประสทธผลโดยรวมของโครงการ ทงนยงไมตองกลาวถงวาการแทรกแซงและขอความสำาคญใดไดผลดทสดดวยซำา เหตผลเหลานทำาใหถงปจจบน กยงคงมประเทศรายไดตำา/ปานกลางทรณรงคเรองนในจำานวนจำากด ซงเปนการยนยนผลการทบทวนกอนหนาของเรา20 เปนทนาสงเกตวาการสำารวจของเราไมไดแสดงใหเหนความแตกตางท สำาคญระหวางโครงการในประเทศรายไดตำา/ปานกลางกบประเทศรายไดสง ยกเวนวามโครงการในกลมประเทศหลงมากกวา20 และทงๆทมขอเทจจรงวาประเทศตางๆมระดบการใชยาปฏชวนะ(อยางไมถกตอง)ตางกน,มการเขาถงยาปฏชวนะตางกน และมการดอยาตานจลชพและอบตการณของโรคตดเชอแตกตางกนไป แตบรรดาโครงการตางๆกลบมมาตรฐานและขอถกเถยงในการดำาเนนงานคลายๆกน24 ในการทบทวนโครงการในประเทศรายไดสงของเราทดำาเนนการในชวงป พ.ศ. 2533 ถง 255020 เราไมพบการกลาวถงแนวคดสขภาพหนงเดยวในขณะทแนวคดนควรไดรบการกลาวถงมากกวานเนองจากปญหาของการดอยาตานจลชพไมไดจำากดเฉพาะสขภาพมนษย ประโยชนทไดรบจากความเปนอนหนงอนเดยวกนของวธปฏบตและขอความในประเทศตางๆยงไมชดเจนนก เพราะในขณะทขอความทวโลกสอดคลองตองกนนน แตการปรบใหเขากบสถานการณในทองถนกมอยอยางจำากด ในทางกลยทธทจะคงโครงการรณรงคนไวเปนความสำาคญอนดบตนๆในประเทศตางๆเพอพฒนาความรพ นฐานรวมกนเพอการใชยาปฏชวนะอยางเหมาะสม กมความจำาเปนทจะตองบรณาการกลยทธระดบโลกเขากบเทคนคการสอสารทดมากขนเพอใหตรงกบชองวางแหงความรและการใชอยางไมถกตองทจำาเพาะในทองถนนนๆ ขณะเดยวกนกปกปองการเขาถงยาปฏชวนะสำาหรบผทจำาเปนตองใชยาดวย
ขอความสำาคญ แมวาขอความสำาคญสวนใหญทใชในโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะจะดเหมอนมเหตผลครบถวนทางวชาการ แตคงตองมการทบทวนขอความหรอขอคดเหนบางประการ ตวอยางเชนความสมเหตสมผลและประโยชนของขอความวา“ใชยาจนหมด”ถกตงคำาถามเนองจากมกมการสงยาปฏชวนะอยางไมจำาเปนและเปนเวลานานเกนไป และหลกฐานเกยวกบผลกระทบของชวงเวลาของการรกษาตอการดอยาตานจลชพกไมแนนหนา16เมอพจารณาขอกงวลเหลานแลวองคการอนามยโลกจงไดตดขอความนออกจากสปดาหการรเทาทนยาปฏชวนะโลกตงแตป พ.ศ. 2560 (กรอบท 1 แสดงความสำาเรจและความทาทายบางประการทความรเรมนเผชญมา)14
20
กรอบท 1 สปดาหการรเทาทนยาปฏชวนะโลก (WAAW):
แพลตฟอรมระดบโลก
วตถประสงคเชงกลยทธประการแรกทแจกแจงไวในแผนปฏบตการโลกวาดวยการดอยาตานจลชพ (AMR) คอ เพอทำาใหเกดการรเทาทนและเกดความเขาใจเกยวกบการดอยาทดขนผานทางการสอสารทไดผล
กลยทธการสอสารปจจบนและผล
องคการอนามยโลกไดทำาโครงการรณรงคการรเทาทนระดบโลกประจำาปทเรยกวา“ยาปฏชวนะ:ใชดวยความระมดระวง” ซงเปดตวเปนครงแรกเมอเดอนพฤศจกายน 2558 ในระหวางสปดาหการรเทาทนยาปฏชวนะโลก ประเทศตางๆรวม 131 ประเทศไดรายงานกจกรรมสปดาหการรเทาทนยาปฏชวนะโลกอยางเปนทางการเมอพ.ศ. 2560 ในภมภาคขององคการอนามยโลกทง 6ภมภาค โดยชวามการลงแรงไปกบการสอสารเกยวกบการดอยาเปนอยางมากอยางไรกตามการลงแรงนสงผลในทางปฏบตทตางระดบกน เชนบางประเทศเพยงจดหาขอมลภมหลงใหแกสาธารณชนผวางนโยบายและผประกอบวชาชพดานการดแลสขภาพในขณะทบางประเทศนำาเสนอขอความทปฏบตไดและทำาใหเกดวาระอนเปนทเหนพองตองกนระหวางสงคมวชาชพและประชาสงคมทจะทำาใหการใชยาปฏชวนะดขนสงกระตนการรเทาทนในระดบชาตและระหวางประเทศเหลานมสวนในการทำาใหเกดการเปลยนทศนคตทวโลกไปสการสงวนยาปฏชวนะไว และการจำากดการดอยาตงแตพ.ศ.2560 นน มปฏสมพนธทางสอสงคมทไมเคยเกดขนมากอนซงมงความสนใจไปทสอทใชกบเรองการดอยาใน 3 ภาคสวน (กลาวคอเกยวของกบมนษย สตว และสงแวดลอม) ซงเปนสอทองคการอนามยโลกรวมกบองคการอาหารและเกษตรแหงสหประชาชาต(FoodandAgricultureOrganization,FAO)และองคการสขภาพสตวโลก(WorldOrganisationforAnimalHealth,OIE)รวมกนพฒนาขนและพบวามมากกวา15ลานครงทผใช(user)เขามามปฏสมพนธกบสอทองคการอนามยโลกใชในประเดนนในสอสงคม3แพลตฟอรม(เฟซบกทวตเตอรอนสตาแกรม)
ความทาทายขางหนา
ความแตกตางกนในดานการรเทาทน ความเชอและทศนคตเกยวกบยาปฏชวนะเปนสงทาทายความพยายามขององคการอนามยโลก ทจะสอดประสานการสอสารเกยวกบการดอยาตานจลชพระหวาง6 ภมภาค โดยตองมกลยทธการใหความรทแตกตางกนเพอลดความไมเทาเทยมกน แตเรามหลกฐานอยนอยเกยวกบความสำาเรจของการแทรกแซงตางๆ ในการลดความไมเทาเทยมกนเหลาน ศาสตรการสอสารดานสขภาพทไดผลตองยดหยนโดยปรบแกขอความทตกยคไปแลว (เชน แนวทางทใหใชยาจนหมด)และปรบแกกลยทธการนำาสงใหมประสทธภาพมากขน (เชน การใชภาษาถน การกำาหนดกรอบของ
21
ขอความอยางเปนระบบและการพฒนาสอ)ขอความสำาหรบสปดาหการรเทาทนยาปฏชวนะโลกรนถดไปควรพฒนาผานกระบวนการทดสอบผใชพรอมกลมผมสวนไดสวนเสยในระดบตางๆในภมภาคตางๆเพอความเกยวของและความแมนยำาเชงบรบทผลเชงจงใจทตามมาจากถอยคำาซงรวมถงผลททำาใหเกดความไมพอใจและไมเจตนา ควรเปนสวนหนงของการจดการความเสยง ขอความควรมงเปาไปทปจจยทงทางปจเจกบคคลและทางบรบท ทแสดงใหเหนการมความรบผดชอบตอกนและกนระหวางการปฏบตหรอแนวโนมแตละอยางกบทางสงคมประการสดทายมความจำาเปนอยางเปนรปธรรมทจะตองทำาใหตวบงชการรเทาทนทจะรวมไวเปนสวนหนงของการนำาแผนปฏบตการควบคมการดอยาระดบชาตไปปฏบตนนมความละเอยดขน
การระมดระวงทจะไมลมกนยาปฏชวนะมอใดมอหนงไปอาจเปนขอความทมความเชอมโยงกบการดอยาตานจลชพโดยตรงกวา แมวาวธการสอความแตกตางทเขาใจยากเชนนนไปยงสาธารณชนดเหมอนจะเปนความทาทายอยสำาหรบวณโรคนนขอความวา“ใชยาจนหมด”ใชไดอยางชดเจนและในประเทศทโรคนระบาดขอความนอาจมบทบาทในโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะสวนขอความวา “อยาเกบยาปฏชวนะทเหลอไว / ทงยาปฏชวนะทเหลอไป” พบบอย ในสถานการณซงการเขาถงยาปฏชวนะจำากดขอความนอาจขดแยงกบความเปนจรงทางเศรษฐกจอนเดนชดกวาการใชขอความทรบรกนวาไมมเหตผลหรอไมตรงกบความเปนจรงอาจลดความเชอถอไดของโครงการ จงควรประเมนและประดษฐขอความใหสะทอนสภาวะทองถนใหมากขน ในสหรฐอเมรกา ยาปฏชวนะเปนสาเหตทพบบอยทสดของการไปแผนกฉกเฉนเนองจากเกดอาการอนไมพงประสงคจากยาในเดกอาย<18 ป ยงไปกวานนผลกระทบเชงลบตอมนษยในทางจลชพกเรมเปนทยอมรบกนมากขนเรอยๆ25 26 แมกระนนกมเพยงไมกโครงการเทานนทสอขอความเกยวกบผลกระทบเชงลบโดยตรงตอผปวยทอาจเกดขนไดจากการใชยาปฏชวนะ อยางไรกตาม เรารบทราบวานเปนการกระทำาถวงดลเนองจากไมสามารถตดผลทตามมาโดยไมเจตนาทอาจเกดขนออกไปไดเชน ผปวยปฏเสธยาปฏชวนะทงๆทมขอบงชใหใชยา ในบรบทนควรกลาวไววา ประเดนวาควรสรางขอความรณรงคใน “เชงบวก” (เชน “การใชยาปฏชวนะอยางเหมาะสมทำาใหยายงใชไดผลอย”) หรอ“เชงลบ” (เชน “การใชยาปฏชวนะอยางไมเหมาะสมทำาใหยาไมไดผล”) อยางไหนควรจะทำามากกวากนนนยงไมเปนทยต27 28 การดอยาในแบคทเรยทกอใหเกดโรคตดตอทางเพศสมพนธ (เชน หนองใน)และการตดเชอในทางเดนปสสาวะกำาลงเพมขนทวโลก29-31 มเพยงไมกโครงการมงเปาไปทการตดเชอเหลาน ควรจะตองขยายขอบเขตของโครงการรณรงคในอนาคตเพอใหครอบคลมการตดเชอเหลานและตองตดตามประเมนผลกระทบดวย
22
บางขอความดเหมอนจะเหมาะสมสำาหรบประเทศทไมมปญหาการเขาถงหรอมการใชยารกษาตนเองบอยกวาสงสำาคญคอโครงการรณรงคนพยายามแกไขปญหาความเขาใจผดของสาธารณชนทเดนชดในทองถน และปรบขอความใหเขากบวฒนธรรมทองถนโดยเฉพาะ เนองจากมหลกฐานบางประการ(ซงยอมรบวาระบปรมาณไดยาก) ทชวา ความแตกตางทางวฒนธรรมระหวางประชากรเกยวเนองกบพฤตกรรมทแตกตางกนเกยวกบยาปฏชวนะ32-36 ขอความวา “อยาซอ/ใชยาปฏชวนะโดยไมมใบสงยา”ปรากฏเทาๆกนในประเทศทมหรอไมมปญหาเกยวกบการเขาถงยาปฏชวนะโดยปราศจากใบสงยาในทางตรงกนขาม ในประเทศรสเซย เซอรเบย จนและอนเดยซงประชาการตงแต 57%ถง 67% เชอวา “ไมเปนไรทจะใชยาปฏชวนะทเพอนหรอสมาชกในครอบครวไดรบตราบเทาทใชรกษาความเจบปวยเดยวกน”20 ไมมโครงการรณรงคใดใชคำาขวญวา “อยาแบงกนใชยาปฏชวนะ” (หรอขอความในทำานองเดยวกน) โดยรวมแลว ดเหมอนมความจำาเปนทจะตองสำารวจความแตกตางทางวฒนธรรมในดานทศนคตตอยาปฏชวนะใหดขนอยางเชนผานทางการสมภาษณหรอการสนทนากลมเพอใหโครงการสามารถปรบแตงขอความใหสามารถแกปญหาความเขาใจผดจำาเพาะๆภายในประเทศไดดขน3738
เรารสกวาอาจจะตองใชขอความเกยวกบการใหวคซนโดยเฉพาะวคซนปองกนไขหวดใหญและเชอนวโมคอกคสใหบอยขนไดในโครงการรณรงคน เนองจากผปวยจำานวนมากทมอาการคลายไขหวดใหญไดรบยาปฏชวนะโดยไมจำาเปนซงอาจปองกนไดบางสวนผานทางการใชวคซนไขหวดใหญ3940ยงไปกวานน การรวมวคซนปองกนโรคตดเชอนวโมคอกคสชนดคอนจเกตไวในรายการเสรมสรางภมคมกนในเดกตามปรกตในหลายประเทศกสามารถลดการตดเชอทเกดจากนวโมคอกคสชนดไมไวตอยาเพนซลลนไดเนองจากสายพนธทรวมไวในวคซนเดมมแนวโนมดอยาปฏชวนะมากกวา ขอความหนงทพบบอยในโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะ คอ “ยาปฏชวนะไมไดฆาไวรส/ไมไดผลตอไวรส” อยางไรกตาม ไมชดเจนวาความพยายามสอความจรงเกยวกบชววทยาของการตดเชอในขอนไดผลหรอไม ในทวปยโรป การสำารวจการเปลยนแปลงของยโรป (Eurobarometersurvey) พ.ศ. 2559 เกยวกบการดอยาตานจลชพ แสดงใหเหนวา ในประเทศฝรงเศสและเบลเยยมซงเปน 2 ประเทศทมประวตโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะอนยาวนานทางสอมวลชนนน ผทตอบคำาถาม“ยาปฏชวนะฆาไวรสไดหรอไม”ไดอยางถกตองสงกวาคาเฉลยของยโรป(59%และ54%เทยบกบ43%)แตทงๆทมการลดการใชยาปฏชวนะในผปวยนอกอนเกยวเนองกบโครงการนแตการใชยานในประเทศทงสองกยงคงสงกวาคาเฉลยของยโรป43-45 ในทางตรงกนขามการศกษาของอตาลพบวารอยละของประชากรทตอบคำาถามนไดอยางถกตองกลบลดลงหลงจากการดำาเนนโครงการ46 ทผานมาไดมความพยายามปรบปรงขอความรณรงคเพอแกปญหาประเดนนอยางจำาเพาะเจาะจงซงแสดงใหเหนวาการสอขอเทจจรงนนแมจะเปนเรองพนฐานกยากเยนแสนเขญ มเพยง 4 จาก 60 โครงการ (7%) เทานน ทมการนำานกจตวทยาหรอนกสงคมวทยาเขามาเกยวของกบการออกแบบหรอการปฏบต ทงนดตำาอยางนาผดหวงเนองจากเปนทยอมรบกนมากขนเรอยๆวาศาสตรทางการสอสารและศาสตรทางสงคมแบบบรณาการเปนสงจำาเปนในการเปลยนแปลงพฤตกรรม
23
มนษยใหดขนดงททำาในงานสาธารณสขดานอนเชนการหยดสบบหรการปองกนการตดเชอเอชไอว4748การมงเปาไปทกลมยอยจำาเพาะๆของสาธารณชนและผประกอบวชาชพดานการดแลสขภาพดวยขอความปรบแตงทเนนบคคลเปนศนยกลาง (person-centred approach) ดเหมอนจะคมคาแกการเพมประสทธผลของโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะ49 มโครงการรณรงคทสำารวจไมถง 1 ใน 3ดวยซำาทมงความสนใจไปทเดกวยเรยนและวยรน:การฝงความรเกยวกบยาปฏชวนะและการดอยาตานจลชพเขาไปในหลกสตรโรงเรยนยงอาจจดเปนกลยทธเพมเตมเพอการเปลยนแปลงพฤตกรรมในระยะยาวดวย50 51 โรงเรยนแพทยและสตวแพทยควรจดเปนเปาหมายสำาหรบกจกรรมยกระดบการรเทาทนเชนกนประการสดทายการใชสอสงคมในโครงการกควรคาแกการใหความสนใจเพมเตม52
ผลกระทบของโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะตอการใชยาปฏชวนะและ
ผลลพธอน
ตวอยางจากประเทศเบลเยยมและฝรงเศสไดแสดงใหเหนวาโครงการรณรงคระดบชาตอาจลดการบรโภคยาปฏชวนะโดยรวม แตมความยากลำาบากในการทำาใหความสำาเรจเหลานยงยนตามกาลเวลา53 54 ประสบการณจากโครงการรณรงคดานสาธารณสขอนๆ แสดงใหเหนวา การทสาธารณชนเปาหมายไดรบสมผสซำาๆ ในชวงระยะเวลานานๆ มกจะจำาเปนเพอใหเกดผลทยงยน47 55 การขาดการประเมนโครงการสวนใหญแบบเบดเสรจ (หรอแมแตแบบพนฐาน) ยงคงเปนอปสรรคสำาคญตอการวางรากฐานใหมหลกฐานทดกวาน โครงการจำานวนนอยมากไดรบการอธบายลกษณะและประเมนไวในวรรณกรรมชนดทมการทบทวนโดยคนระดบเดยวกน51 56 การทบทวนชนหนงประมาณการวา ผลกระทบของโครงการรณรงคสาธารณะตางๆในทวปยโรปในชวงป พ.ศ. 2540 ถง 2550 เทยบเทากบการลดการใชยาปฏชวนะโดยรวมรายวนทนยามไวลง1.3-5.6ครงตอผมถนพำานก1,000คนตอปอยางไรกตาม จะตองแปลผลขอมลเหลานดวยความระมดระวง20 57 การทำาโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะควรเกยวเนองกบความคาดหวงทสมเหตสมผลแมกระนนกมการเสนอแนะหลายปจจยททำาใหโครงการมความสำาเรจเพมขน ไดแก การออกแบบขอความสำาคญอยางงายๆดวยความระมดระวง, การมงเปาไปทผชมในวงกวาง เชนผปวยครอบครวผทำางานดานการดแลสขภาพ,การนำาแพทยและผประกอบวชาชพดานการดแลสขภาพอนๆเขามามสวนในโครงการรณรงคตงแตเนนๆและออกแบบขอความสำาคญๆรวมกบบคลากรเหลาน, การใชสอมวลชนและสอสงคม และการใชขอความสำาคญซำาๆอยางตอเนองเปนระยะเวลานานๆ4658
โครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะควรรวมการประเมนตวบงชตางๆหลายๆตวไวดวยซงรวมถงผลกระทบของการรณรงคตอความรความเชอและทศนคตของผปวยตอพฤตกรรมการพบแพทย,คณภาพของการสงยาปฏชวนะ และผลไมพงปรารถนาทอาจเกดขนได เชน จำานวนการพบแพทยซำาหรอการเขานอนโรงพยาบาลเนองจากภาวะแทรกซอน อปสรรคสำาคญตอการประเมนใหดขนดเหมอนจะเปนการขาดการใหเงนทนเพอวตถประสงคน หนวยงานใหเงนทนควรพจารณาเรองนเปนความสำาคญอนดบตนๆ
24
ขอจำากดของการสำารวจ
ในบรบทของสขภาพทวโลกทมความสนใจทางการเมองตอการดอยาตานจลชพมากขนเจตนาจำาเพาะของเราคอ เพอดำาเนนการประเมนโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะทปฏบตเมอไมนานมานอยางเรวๆในขณะทเราพยายามใหครบถวนแตเรากไมสามารถไดรบคำาตอบจากทกประเทศโดยมตวแทนภมภาคขององคการอนามยโลกบางภมภาค(เชนทวปแอฟรกา)สงกลบมานอยอยางเหนไดชดอคตในการตอบมความเปนไปไดสงเชนกน โดยประเทศทไดดำาเนนโครงการรณรงคอาจมโอกาสทจะตอบแบบสำารวจสงกวา ยงไปกวานน เนองจากขอจำากดดานเวลาและทรพยากร เราจงจดหาแบบสำารวจใหเปนภาษาองกฤษเทานน ขอมลเกยวกบโครงการอาศยคำาตอบจากผตอบคนเดยวสำาหรบโครงการสวนใหญ ซงทำาใหขอมลทใหอยใตบงคบแหงอคตจากการจำาได และเปนไปไดทอาจจะพลาดโครงการไปหากผตอบไมทราบวามโครงการอกทงเราไมไดพยายามทวนสอบคำาตอบอยางเปนอสระดวยประการสดทายคำาถามสำาหรบการสำารวจไมไดรบการพสจนความถกตองอยางเปนทางการ เนองจากอาศยบญชโครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะกอนหนาเปนสวนใหญ
สรป
โครงการรณรงคการรเทาทนยาปฏชวนะเกดขนอยางกวางขวางทวโลก แตคำาถามจำานวนมากเกยวกบวธดำาเนนการและประเมนโครงการเหลานใหดทสดยงคงไมไดรบคำาตอบโครงการควรกาวขามขอความทมมายาวนานแตมปญหา(เชน“ใชยาใหหมด”)ไปสการสอสารทถกตองแมนยำาและปรบใหเขากบทองถน ความเกยวของของผเชยวชาญในการสอสารดานสขภาพและการตลาดทางสงคมดเหมอนวาจะสำาคญยง ผวางนโยบายควรจะตองยอมรบความสำาคญในการประเมน และใชหลกฐานทไดมาทางวทยาศาสตรเปนแนวทางในการออกแบบ ในการปฏบตและในการประเมนรวมกนระหวางรฐบาลแหงชาต สถาบนพหพาคและองคกรประชาสงคม การปรบแกเรองยาปฏชวนะทอยในบญชยาจำาเปนปพ.ศ.2560แบงหมวดหมยาปฏชวนะออกเปน3กลม(เขาถงเฝาระวงและสงวน[Access,WatchandReserve:AWARE])โดยมเปาหมายเปนการเขาถงยาทมผลลพธทางคลนกทดขนศกยภาพในการเกดการดอยาตานจลชพลดลงและประสทธผลของยาปฏชวนะชนดทเรยกวาเปนทพงสดทายไดรบการสงวนรกษาไว59 โครงการรนถดไปควรพจารณาวธบรณาการการจดหมวดหมยาปฏชวนะแบบเขาถงเฝาระวงและสงวนเขาไปในการสอสารสาธารณะดวย
25
References1.GeneralAssemblyoftheUnitedNations,.71stsession,high-levelmeetingonAntimicrobialresistance,2016.Available:http://www.un.org/press/en/2016/ga11825.doc.htm[Accessed3Aug2017].2.WorldHealthOrganization.GlobalactionplanonAntimicrobialresistance,2015.Available:http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/193736/1/9789241509763_eng.pdf3.HolmesAH,MooreLSP,SundsfjordA,etal.Understandingthemechanismsanddriversofantimicrobialresistance.Lancet2016;387:176–87.4.DaveyP,MarwickCA,ScottCL,etal.Interventionstoimproveantibioticprescribingpracticesforhospitalinpatients.CochraneDatabaseSystRev2017;2:CD003543.5.DrekonjaDM,FiliceGA,GreerN,etal.Antimicrobialstewardshipinoutpatientsettings:asystematicreview.InfectControlHospEpidemiol2015;36:142–52.6.DyarOJ,BeovicB,Vlahovic-PalcevskiV,etal.Howcanweimproveantibioticprescribinginprimarycare?ExpertRevAntiInfectTher2016:1–11.7.SchechnerV,TemkinE,HarbarthS,etal.Epidemiologicalinterpretationofstudiesexaminingtheeffectofantibioticusageonresistance.ClinMicrobiolRev2013;26:289–307.8.vandeSande-BruinsmaN,GrundmannH,VerlooD,etal.AntimicrobialdruguseandresistanceinEurope.EmergInfectDis2008;14:1722–30.9.Fleming-DutraKE,HershAL,ShapiroDJ,etal.PrevalenceofinappropriateantibioticprescriptionsamongUSambulatorycarevisits,2010-2011.JAMA2016;315:1864–73.10.HollisA,AhmedZ.Preservingantibiotics,rationally.NEnglJMed2013;369:2474–6.11.McNultyCAM,NicholsT,FrenchDP,etal.Expectationsforconsultationsandantibioticsforrespiratorytractinfectioninprimarycare:theRTIclinicaliceberg.BrJGenPract2013;63:e429–36.12.WorldHealthOrganization.Antibioticresistance:Multi-countrypublicawarenesssurvey,2015.Available:https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/194460/9789241509817_eng.pdf;jsessionid=47813E9599BE5B3BE488AF3F2A2E3C6C?sequence=113.ARNAproject.Antimicrobialresistanceandcausesofnon-prudentuseofantibioticsinhumanmedicineintheEU,2017.Available:https://ec.europa.eu/health/amr/sites/amr/files/amr_arna_report_20170717_en.pdf14.WorldHealthOrganization.Worldantibioticawarenessweek,2017.Available:http://www.who.int/campaigns/world-antibioticawareness-week/en/[Accessed23Feb2018].15.Tacklingdrug-resistantinfectionsglobally:finalreportandrecommendations,2016.Available:https://amr-review.org/sites/default/files/160518_Final%20paper_with%20cover.pdf16.LlewelynMJ,FitzpatrickJM,DarwinE,etal.Theantibioticcoursehashaditsday.BMJ2017;358.17.WHO.Howtostopantibioticresistance?Here’saWHOprescription,2015.Available:http://www.who.int/mediacentre/commentaries/stop-antibiotic-resistance/en/[Accessed23Feb2018].18.SpellbergB.TheNewAntibioticMantra-”ShorterIsBetter”.JAMAInternMed2016;176:1254–5.19.KouyosRD,MetcalfCJE,BirgerR,etal.Thepathofleastresistance:aggressiveormoderatetreatment?ProcBiolSci2014;281:20140566.20.HuttnerB,GoossensH,VerheijT,etal.Characteristicsandoutcomesofpubliccampaignsaimedatimprovingtheuseofantibioticsinoutpatientsinhigh-incomecountries.LancetInfectDis2010;10:17–31.21.WorldBank.Worldbanklistofeconomies,2016.Available:http://siteresources.worldbank.org/DATASTATISTICS/Resources/CLASS.XLS[Accessed1Jul2016].22.WHO.WHOregions.Available:http://www.who.int/about/regions/en/[Accessed2Nov2017].23.EarnshawS,MancarellaG,MendezA,etal.Europeanantibioticawarenessday:afive-yearperspectiveofEurope-wideactionstopromoteprudentuseofantibiotics.EuroSurveill2014;19.10.2807/1560-7917.ES2014.19.41.20928.[Epubaheadofprint:16Oct2014].24.ZanichelliV,MonnierAA,GyssensIC,etal.Variationinantibioticuseamongandwithindifferentsettings:asystematicreview.JAntimicrobChemother2018;73(suppl_6):vi17–29.25.ShehabN,LovegroveMC,GellerAI,etal.Usemergencydepartmentvisitsforoutpatientadversedrugevents,2013-2014.JAMA2016;316:2115–25.26.StewardsonAJ,HuttnerB,HarbarthS.Atleastitwon’thurt:thepersonalrisksofantibioticexposure.CurrOpinPharmacol2011;11:446–52.27.ApollonioDE,MaloneRE.Turningnegativeintopositive:publichealthmassmediacampaignsandnegativeadvertising.HealthEducRes2009;24:483–95.
26
28.AklEA,OxmanAD,HerrinJ,etal.Framingofhealthinformationmessages.CochraneDatabaseSystRev2011;(12):CD006777.29.BryceA,HayAD,LaneIF,etal.GlobalprevalenceofantibioticresistanceinpaediatricurinarytractinfectionscausedbyEscherichiacoliandassociationwithroutineuseofantibioticsinprimarycare:systematicreviewandmeta-analysis.BMJ2016;352:i939.30.FasugbaO,GardnerA,MitchellBG,etal.Ciprofloxacinresistanceincommunity-andhospital-acquiredEscherichiacoliurinarytractinfections:asystematicreviewandmeta-analysisofobservationalstudies.BMCInfectDis2015;15:545.31.UnemoM,JensenJS.Antimicrobial-resistantsexuallytransmittedinfections:GonorrhoeaandMycoplasmagenitalium.NatRevUrol2017;14:139–52.32.BorgMA.NationalculturaldimensionsasdriversofinappropriateambulatorycareconsumptionofantibioticsinEuropeandtheirrelevancetoawarenesscampaigns.JAntimicrobChemother2012;67:763–7.33.GrigoryanL,MonnetDL,Haaijer-RuskampFM,etal.Self-medicationwithantibioticsinEurope:acaseforaction.CurrDrugSaf2010;5:329–32.34.McCulloughAR,ParekhS,RathboneJ,etal.Asystematicreviewofthepublic’sknowledgeandbeliefsaboutantibioticresistance.JAntimicrobChemother2016;71:27–33.35.MicallefC,KildonaviciuteK,Castro-SแnchezE,etal.PatientandpublicunderstandingandknowledgeofantimicrobialresistanceandstewardshipinaUKHospital:shouldpubliccampaignschangefocus?JAntimicrobChemother2017;72:311–4.36.HarbarthS,AlbrichW,Brun-BuissonC.Outpatientantibioticuseandprevalenceofantibiotic-resistantpneumococciinFranceandGermany:asocioculturalperspective.EmergInfectDis2002;8:1460–7.37.GaarslevC,YeeM,ChanG,etal.Amixedmethodsstudytounderstandpatientexpectationsforantibioticsforanupperrespiratorytractinfection.AntimicrobResistInfectControl2016;5:39.38.PanDST,HuangJH,LeeMHM,etal.Knowledge,attitudesandpracticestowardsantibioticuseinupperrespiratorytractinfectionsamongpatientsseekingprimaryhealthcareinSingapore.BMCFamPract2016;17.39.LowD.Reducingantibioticuseininfluenza:challengesandrewards.ClinMicrobiolInfect2008;14:298–306.40.KwongJC,MaatenS,UpshurREG,etal.Theeffectofuniversalinfluenzaimmunizationonantibioticprescriptions:anecologicalstudy.ClinInfectDis2009;49:750–6.41.KyawMH,LynfieldR,SchaffnerW,etal.Effectofintroductionofthepneumococcalconjugatevaccineondrug-resistantStreptococcuspneumoniae.NEnglJMed2006;354:1455–63.42.DaganR,KlugmanKP.Impactofconjugatepneumococcalvaccinesonantibioticresistance.LancetInfectDis2008;8:785–95.43.ChahwakilianP,HuttnerB,SchlemmerB,etal.ImpactoftheFrenchcampaigntoreduceinappropriateambulatoryantibioticuseontheprescriptionandconsultationratesforrespiratorytractinfections.JAntimicrobChemother2011;66:2872–9.44.GoossensH,CoenenS,CostersM,etal.AchievementsoftheBelgianantibioticpolicycoordinationCommittee(BAPCOC).EuroSurveill2008;13:pii:19036.[Epubaheadofprint:13Nov2008].45.SpecialEurobarometer445-AntimicrobialResistance,2016.Available:https://ec.europa.eu/health/amr/sites/amr/files/eb445_amr_generalreport_en.pdf46.FormosoG,PaltrinieriB,MarataAM,etal.FeasibilityandeffectivenessofalowcostcampaignonantibioticprescribinginItaly:communitylevel,controlled,non-randomisedtrial.BMJ2013;347:f5391.47.BalaMM,StrzeszynskiL,Topor-MadryR,etal.Massmediainterventionsforsmokingcessationinadults.CochraneDatabaseSystRev2013;(6):CD004704.48.FrenchRS,BonellC,WellingsK,etal.AnexploratoryreviewofHIVpreventionmassmediacampaignstargetingmenwhohavesexwithmen.BMCPublicHealth2014;14.49.SmithRA,QuesnellM,GlickL,etal.Preparingforantibioticresistancecampaigns:aPerson-CenteredapproachtoAudiencesegmentation.JHealthCommun2015;20:1433–40.50.LeckyDM,HawkingMKD,VerlanderNQ,etal.Usinginteractivefamilyscienceshowstoimprovepublicknowledgeonantibioticresistance:doesitwork?PLoSOne2014;9:e104556.51.PriceL,GozdzielewskaL,YoungM,etal.Effectivenessofinterventionstoimprovethepublic’santimicrobialresistanceawarenessandbehavioursassociatedwithprudentuseofantimicrobials:asystematicreview.JAntimicrobChemother2018;73:1464–78.52.ZowawiHM,AbedalthagafiM,MarFA,etal.ThepotentialroleofsocialmediaplatformsincommunityawarenessofantibioticuseintheGulfCooperationCouncilStates:luxuryornecessity?JMedInternetRes2015;17:e233.53.BernierA,Delarocque-AstagneauE,LigierC,etal.OutpatientantibioticuseinFrancebetween2000and2010:afterthenationwidecampaign,itistimetofocusontheelderly.AntimicrobAgentsChemother2014;58:71–7.54.FrippiatF,VerchevalC,LayiosN.DecreasedantibioticconsumptionintheBelgiancommunity:isitcredible?ClinInfectDis2016;62:403–
27
หมนดโลกรศ.ดร.จนทรเพญ ววฒนมลนธสาธารณสขกบการพฒนา
ตดตามแบคทเรยดอยา
ปญหาเชอโรคดอยาปฏชวนะเปนภยคกคามทสำาคญระดบโลกถาไมแกปญหาอยางเหมาะสมและ
ทนทวงทเราจะไมมยาปฏชวนะใชรกษาโรคตดเชออยางมประสทธภาพกนอกตอไปในปจจบนประเทศ
ตางๆตนตวกนมากขนในการรณรงคใหมการใชยาตานแบคทเรยอยางเหมาะสม มการศกษาวจยในแง
มมทหลากหลายอยางกวางขวาง เพอแกปญหาเชอดอยาในทกมต บทความน ไดรวบรวมขอมลวจยท
เกยวของกบเชอดอยาในระดบนานาชาตไวโดยสงเขป อนอาจนำามาประยกตใชแกปญหาหรอศกษาวจย
เพมเตมในบรบทของประเทศไทยตอไป
ยน/แบคทเรยดอยาปฏชวนะในสงแวดลอม ยนดอย�ยคกอนย�ปฏชวนะ มรายงานการวจยเกยวกบการสำารวจโบราณวตถ มมม และ
โบราณสถานตางๆชวงอายตางๆตงแตยคดกดำาบรรพกอนการคนพบยาปฏชวนะโดยการเกบตวอยาง
มาตรวจหาดเอนเอลำาดบเบสของดเอนเอโดยเทคนคทางอณชววทยารวมทงเทคนคเมตาจโนมทสามารถ
ตรวจสอบ สกดแยกดเอนเอจากตวอยางโดยตรง แลวนำาไปหาลำาดบเบสของดเอนเอและยน ปรากฎวา
นกวจยไดคนพบยนดอยากลมเบตาแลคแทม เตตราซยคลน กลมกลยโคเปปไทด แวนโคมยซนฟอสโฟมยซน
และคลอแรมเฟนคอลจากตวอยางทมอายหลายพนปกอนการคนพบยาปฏชวนะ(Theprehistoryof
antibioticresistance)ซงเปนเรองนาแปลกใจวาการดอยาเกดขนไดอยางไร
28
กรณนนกวจยไดประเมนวาเนองจากยาปฏชวนะตางๆผลตโดยจลนทรยทอาศยตามธรรมชาต
ในดน เมอมการเจรญเตบโตเพมจำานวนของจลนทรยหลากหลายชนดในดน จนกระทงปรมาณอาหาร
ไมอดมสมบรณเพยงพอ เชอตองแยงสารอาหารกน เชอบางชนดสามารถสรางสารปฏชวนะเพอทำาลาย
เชออนๆในสภาวะแวดลอมทเหมาะสมเพอใหตวเองไดรบสารอาหารเพยงพอในขณะทแบคทเรยอนๆท
อาศยในบรเวณใกลเคยงกตองพฒนาหรอกลายพนธใหมความสามารถในการทำาลายฤทธสารปฏชวนะ
เหลานนเพอการมชวตรอดตอไป จงทำาใหมการเกดยนดอยาขน นอกจากนน อาจมการถายทอดยน
ดอยาระหวางแบคทเรยในดนซงเกดขนดวยกระบวนการคอนจเกชนหรอทรานสฟอรเมชนทำาใหยน
เหลานยงคงอยในสงแวดลอม
แบคทเรยและยนดอย�ในดน นกจลชววทยาของหนวยงานบรการวจยทางการเกษตร แหงรฐ
เนบราสกาสหรฐอเมรกา ไดเกบตวอยางดน ในรฐเนบราสกาบรเวณทไมมคนและสตวอาศยหรอไมม
กจกรรมใดๆมานานถง 20 ปแลว เพอตรวจสอบเชอแบคทเรยดอยาและยนดอยา (Durso L. J Envi-
ron Qual Mar 2016) ปรากฏวา ตวอยางดนทงหมดทตรวจ พบเชอดอยาเตตราซยคลน และ/หรอ
เซโฟแทกซมและจากการตรวจดเอนเอจากตวอยางดนพบยนดอยาซลโฟนาไมดถง91%แสดงวาการ
ดอยาอาจเกดขนตามธรรมชาต และ/หรอรบยนจากเชออนหรอดเอนเอในสงแวดลอมโดยกระบวนการ
ถายทอดยนของแบคทเรย
แบคทเรยดอย�จ�กปล�โลม�นกระบาดวทยาจากมหาวทยาลยฟลอรดาแอทแลนตค(Florida
Atlantic University) พบเชอแบคทเรยดอยาในปลาโลมาหวขวดทอาศยในทะเล ซงสอดคลองกบขอ
สงเกตของนกวทยาศาสตรดานสงแวดลอมนบทศวรรษแลววาพบยนดอยาในนำาทะเล ซงยนเหลานนมา
จากเชอทปนเปอนอยในอจจาระปสสาวะของคนและสตวทอาศยอยในชมชนละแวกนนโดยนำาทปนเปอน
สงปฏกลตางๆไหลลงสทะเลนกวจยเกบตวอยางจากปลาโลมาในทะเลสาบรฐฟลอรดาจำานวน171ตวอยาง
สามารถแยกเชอแบคทเรยได733ไอโซเลตพบเชอดอยาอรโธรมยซน92%แอมพซลลน77%และ
เซฟาโลธน61%นอกจากนนยงมรายงานวาพบเชอดอยา80%ในแมวนำาและปลาโลมา11ตวจาก
วอชงตนอกดวยทะเลเปนแหลงสะสมเชอและยนดอยาทควรศกษาตอไป
อตร�ก�รเพมขนของเชอแบคทเรยดอย�ในเนอสตว พบวาประเทศยากจนและประเทศรายได
ปานกลางไดแก จนอนเดยและแอฟรกามอตราเพมขนของเชอดอยาสงกวาประมาณการทงนเพราะ
ประเทศเหลานนมการขยายการเลยงปศสตวทงเพอการบรโภคเนอ นม และผลตภณฑจากสตวทม
ปรมาณความตองการเพมขน และยงคงมการใชยาปฏชวนะในการเลยงสตว เชน เตตราซยคลน ซลโฟนาไมด
เพนซลลนควโนโลนขอมลจากการวจยบงชวาพบเชอดอยาในไกและหมเพมขน3เทาเมอเทยบกบ20
29
ปกอนเชอกอโรคทางเดนอาหารทพบวาดอยาจากเนอสตวไดแกซลโมเนลลาอโคไลแคมพยโลแบคเตอร
และสแตฟฟโลคอคคสออเรยสดงนนจงตองมมาตรการควบคมการใชยาปฏชวนะในปศสตวอยางเขมงวด
มควรยอมใหมการใชยาในปศสตวผดวตถประสงคกนอยางแพรหลาย
เชอดอย�สะสมในเครองล�งเครองมอของโรงพย�บ�ล มรายงานวาพบแบคทเรยดอยาKleb-
siellaoxytoca ในเครองลางอตโนมตทใชในโรงพยาบาลเดกแหงหนงในสหรฐอเมรกาทำาใหมการแพร
กระจายของเชอดอยาไปยงเดกคนอนๆทใชอปกรณทผานการลางดวยเครองเดยวกน ทงในหอผปวย
เดยวกนและหอผปวยอนๆ(http://www.digitaljournal.com/life/health/howmanypathogens
arelurkinginhospitalwashingmachines/article/559296#ixzz62s5KlnTq)จงควรระมดระวง
ตรวจสอบการปนเปอนของเชอดอยาในอปกรณทางการแพทยและเครองมอแพทยตางๆทใชซำา/ใชรวม
กนอยางสมำาเสมอ
นอกจากนนยงมการคนพบกลไกใหมๆเพอตอตานยาปฏชวนะของแบคทเรยไดแก
แบคทเรยเปลยนรปรางในคนเพอตานยาปฏชวนะ แบคทเรยถกทำาใหไมมผนงเซลลในหอง
ทดลองได เรยกวาแอลฟอรมแบคทเรย ซงเซลลจะแตกงายในสงแวดลอมทวไป จงจำาเปนตองใหอยใน
สภาวะทเหมาะสมเพอปองกนเซลลแตกเชนในสารละลายนำาตาลทมความเขมขนสง
ยาปฏชวนะกลมเพนซลลนททราบกนดวามกลไกการออกฤทธขดขวางการสรางผนงเซลลของ
แบคทเรยระยะทมการเจรญเพมจำานวน ยงผลใหเซลลถกทำาลาย ซงเปนกลไกการออกฤทธทสำาคญ แต
จากรายงานการวจยเรวๆน นกวจยสามารถพสจนใหเหนวาแบคทเรยสามารถเปลยนรปรางเพอตานยา
ปฏชวนะในรางกายของคนได โดยอยในรปแบบทเรยกวาแอลฟอรมซงแมไมมผนงเซลลแตพบวาเซลล
ไมแตกและเชอยงคงมชวตรอดและไมถกทำาลายโดยยาทออกฤทธทผนงเซลลทงยงสามารถกลบมา
สรางผนงเซลลใหมเมอไมมยา จงเปนสาเหตใหโรคตดเชออ โคไล และเอนเทอโรคอคคส ในระบบทางเดน
ปสสาวะมกกลบเปนซำาได ดงนนการใชยาจงตองพจารณาใหยาทออกฤทธทเปาหมายอนรวมดวยจงจะ
สามารถกำาจดเชออยางมประสทธภาพได
แบคทเรยเปนสงมชวตขนาดเลกมองดวยตาเปลาไมเหนมรปรางไมซบซอนเพมประชากรได
อยางรวดเรว เพมจำานวนเปนทวคณไดทก15นาท -15ชวโมง เปนตนแบคทเรยมสารพนธกรรมท
สำาคญคอโครโมโซม เพยง1ชดทควบคมคณสมบตตางๆ เชนการเพมจำานวนและการปรบตว
ในสงแวดลอมเพอการอยรอดแบคทเรยอาจมสารพนธกรรมอนๆเพมเตมเชนพลาสมดทรานสโปซอน
อนทกรอนซงจะทำาใหเพมความสามารถตางๆรวมทงการดอยาไดดขน
30
ใกลตวภก.อนแกว สงหแกว
โรงพยาบาลสมเดจพระยพราชเชยงของ
การใชยาปฏชวนะในสวนสม สงทผบรโภคควรร
สม ผลไมยอดฮตทคนไทยรบประทานกนมานมนาน ในอดตสมทดงๆของไทยไดแกสมบางมดทมรสชาตดและมการผลตสงขายทงในประเทศไทยและตางประเทศ จนกระทงเกดการระบาดของโรคกรนนงในสมซงเปนเหตใหตนสมตายเปนจำานวนมากจงไดมนกวชาการทางดานเกษตรคดคนวธการรกษาโรคกรนนงในตนสมโดยการใชยาปฏชวนะทใชในมษยซงไดแกAmpicillinและTetracyclineมการทดลองในพนทจงหวดเชยงใหมโดยฉดเขาตนสมประมาณ3-4ครงตอปในปรมาณ500–10,000mg/ตน/ครง(2-20capsule)ซงปรากฏวาไดผลดทำาใหตนสมสามารถฟนจากโรคกรนนงได เนองจากตนพชไมมเอนไซมทใชในการกำาจดยาปฏชวนะ จงตองใชระยะเวลาในการกำาจดยาออกจากตนนานกวาในสตวมากโดยตนสมใชเวลาประมาณ90–120วน1ตนสมโอจะใชเวลาประมาณ30 – 60 วน2 เพอใหผบรโภคมความปลอดภย การเกบเกยวผลผลตควรจะเวนหางหลงจากการฉดยาแลวตามระยะเวลาดงกลาวแตจากการสมตรวจหาสารตกคางในพชผกและผลไมในหลายๆปทผานมากลบพบวามการตกคางของยาปฏชวนะในหลายๆตวอยางทตรวจสอบดงรายงานผลการตรวจสารปนเปอนจลนทรยดอยาสารตานจลชพในผลสม ป 2560 ของสำานกคณภาพและความปลอดภยอาหาร กรมวทยาศาสตรการแพทย กระทรวงสาธารณสข3 ทไดทำาการสมตรวจหายาปฏชวนะตกคางและเชอจลนทรยดอยา ในผลสมทซอจากตลาดตางๆ ทงสมทผลตในประเทศและนำาเขาจากตางประเทศจำานวน 111ตวอยางพบวามยาAmpicillinตกคางในตวอยางจำานวน7ตวอยาง(6%)นอกจากนนยงตรวจพบเชอจลนทรยดอยาในตวอยางทสมตรวจจำานวน19ตวอยาง(17%)
31
เอกส�รอ�งอง1.การสำารวจการตกคางของสารเคมปองกนกำาจดศตรพชและสารตานจลนชพและการปนเปอนเชอจลนทรยดอสารตานจลนชพในผลสม2560,สำานกคณภาพและความปลอดภยอาหารกรมวทยาศาสตรการแพทยกระทรวงสาธารณสข2.AmericanSocietyforMicrobiology.“Plantsmaybetransmittingsuperbugstopeople.”ScienceDaily.ScienceDaily,23June2019.<www.sciencedaily.com/releases/2019/06/190623122530.htm>.3.https://kasettumkin.com/plant/article_7576
เชอจลนทรยดอยาในผลสมอาจกอผลกระทบตอสขภาพในวงกวางไดเนองจากเชอดอยาผานจากพชสคนไดจากการรบประทานพชทมเชอดอยาเขาไป จากการศกษาของทมวจยจาก the KeckSchoolofMedicineattheUniversityofSouthernCalifornia,LosAngeles,CA,U.S.A.พบวาเชอดอยาทอยในผกกาดขาวสามารถถายทอดสหนทดลองทกนผกกาดขาวนนไดดงนนจงมความเปนไปไดสงทอาจจะมการแพรกระจายเชอดอยาจากสมสคนไดผานทางการกนสมดงนนผบรโภคควรเรยกรองใหมการควบคมการใชยาปฏชวนะในสวนสมหรอสวนผลไมอนๆ อยางเหมาะสมและถกตองตามหลกวชาการเพอการบรโภคอยางปลอดภย
32
จบกระแสภญ.สรมา ปณณนท
สำ นกงานคณะกรรมการอาหารและยาอ.ภก.ชนวจน แสงองศมาล
คณะเภสชศาสตร ม.สยาม
ความคบหนาแผนยทธศาสตรการจดการการดอยา
ตานจลชพประเทศไทย พ.ศ.2560-2564 : การสงเสรม
ความรเรองเชอดอยา และความตระหนกดานการใช
ยาตานจลชพอยางเหมาะสมแกประชาชน
ยาตานจลชพ(Antimicrobialmedicines)โดยเฉพาะอยางยงทมฤทธในการฆาเชอแบคทเรย(Antibacterials)นนมความสำาคญอยางยงตอการแพทยและการสาธารณสข ในการปองกนและรกษาโรคทเกดจากการตดเชอแบคทเรยทำาใหการเสยชวตจากโรคตดเชอเหลานลดลงและมความสำาคญอยางมากตอหตถการทางการแพทยแผนปจจบนเชนการผาตดทวไปการผาตดเพอเปลยนหรอเพอปลกถายอวยวะ และการรกษาดวยเคมบำาบด เนองจากการทำาหตถการทางการแพทยเหลานมความเสยงในการตดเชอจงจำาเปนตองพงพายาตานจลชพทมประสทธภาพเพอปองกนและรกษาการตดเชอทอาจเกดขนนอกจากนยาตานจลชพยงเปนประโยชนในการปองกนและรกษาโรคในทางการปศสตว การประมงและการเพาะปลกจงมความสำาคญตอสขภาพสตวและพชทเปนหวงโซอาหารและเปนแหลงเศรษฐกจสำาคญของประเทศ ในปพ.ศ.2557กระทรวงสาธารณสขไดประชมรวมกบทกภาคสวนเพอวเคราะหสถานการณการจดการการดอยาตานจลชพของประเทศไทย พบวา ประเทศไทยมตนทนเชงระบบทดในการจดการการดอยาตานจลชพแตขาดความเปนเอกภาพและทศทางในการทำางานทชดเจนเนองจากไมมนโยบาย
33
ระดบประเทศเรองการดอยาตานจลชพเปนการเฉพาะ ในปพ.ศ.2558 จงไดมการแตงตงคณะกรรมการประสานและบรณาการงานดานการดอยาตานจลชพ ประกอบดวยผแทนจากกระทรวงสาธารณสขกระทรวงเกษตรและสหกรณภาคการศกษาสมาคมวชาชพและภาคประชาสงคมทำาหนาทพฒนาแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพในประเทศไทย เพอเปนกรอบการทำางานรวมกนของหนวยงานและภาคสวนตางๆในการแกปญหาเชอดอยาตานจลชพของประเทศ ในระยะตอมาไดมการพฒนาเปนแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพประเทศไทยพ.ศ.2560-2564ซงประกอบดวย6ยทธศาสตรดงน ยทธศาสตรท1การเฝาระวงการดอยาตานจลชพภายใตแนวคดสขภาพหนงเดยว ยทธศาสตรท2การควบคมการกระจายยาตานจลชพในภาพรวมของประเทศ ยทธศาสตรท3การปองกนและควบคมการตดเชอในสถานพยาบาลและควบคมกำากบดแลการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสม ยทธศาสตรท4การปองกนและควบคมเชอดอยาและควบคมกำากบดแลการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสมในภาคการเกษตรและสตวเลยง ยทธศาสตรท5การสงเสรมความรดานเชอดอยาและความตระหนกดานการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสมแกประชาชน ยทธศาสตรท6การบรหารและพฒนากลไกระดบนโยบายเพอขบเคลอนงานดานการตอตานการดอยาตานจลชพอยางยงยน ในสวนยทธศาสตรท5คอการสงเสรมความรดานเชอดอยาและความตระหนกดานการใชยาตานจลชพอยางเหมาะสมแกประชาชนนนไดมการรณรงคทำาความเขาใจกบประชาชนโดยเฉพาะอยางยงในโครงการฉลาดใชยาปฏชวนะ(AntibioticSmartUse:ASU)เนนการสอสาร3เรอง(Keymes-sages) คอ 1. ยาปฏชวนะไมใชยาแกอกเสบ 2. ยาปฏชวนะเปนยาอนตราย 3. สามโรคหายไดโดยไมตองใชยาปฏชวนะมการเผยแพรKeymessagesทงสามนขยายผลออกไปในวงกวางหลงจากประสบความสำาเรจในระดบพนทชมชนทมการรณรงคKeymessagesนอยางเขมแขงและตอเนองคออำาเภอมวกเหลกจงหวดสระบร นอกจากนยงมหนวยงานภาครฐสมาคมและองคกรวชาชพเชนสมาคมเภสชกรรมชมชนรวมทงสออสระ เชน สอออนไลน ไดพฒนาสอตางๆทชวยรณรงคใหความรแกประชาชนในเรองปญหาเชอดอยาและการใชยาปฏชวนะอยางเหมาะสม ในอนาคตของแผนยทธศาสตรท5นผรบผดชอบหลกคอกรมสนบสนนบรการสขภาพ(สบส.)จะไดรวมมอกบภาคตางๆ ทงภาครฐและภาคเอกชนในการขบเคลอนความตระหนกรเรองเชอดอยาใหแกประชาชนโดยมแกนนำาอสม.ในพนทตางๆเปนสอบคคลในการถายทอดความรไปสประชาชน
34
รเขา รเราผศ.ดร.พรพรรณ ประจกษเนตร
ผอำ นวยการหลกสตรศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชานเทศศาสตรและนวตกรรมสถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร
การรณรงคเพอตอตานเชอดอยา ประเดนทาทาย
ดานการสอสารสขภาพในประเทศไทย
ความตนตวในระดบนานาชาต นบจากปพ.ศ.2559 ท ผ นำาจาก 193 ประเทศทวโลกไดรวมกนลงนามในปฏญญาสากล
ของสหประชาชาตเพอการตอตานเชอดอยาจงเปนจดหมายและความทาทายสำาคญทสงผลใหเกด
ความตนตวในการแกไขปญหาการใชยาปฏชวนะอยางไมสมเหตผลระดบนานาชาต(1)หากภาคสวน
สาธารณสขในนานาประเทศทวโลกไมดำาเนนการดานนโยบายหรอสรางแนวปฏบตเลยภายในปพ.ศ.2593
จะมประชากรโลกทเสยชวตประมาณ10ลานคนและสงผลกระทบเปนลกโซทตามมาคอเกดความยากจน
และปญหาเศรษฐกจ(2)
35
แลวประเทศไทยไดดำาเนนการรณรงคบางหรอไม อยางไร? ผรบผดชอบหลกดานสาธารณสขในประเทศไทยดำาเนนการเชงปฏบตและเชงนโยบายมา
มากกวา10ปตงแตปพ.ศ.2550ทสถาบนวจยระบบสาธารณสขรวมกบสำานกงานคณะกรรมการอาหาร
และยา จดทำาโครงการนำารองในจงหวดชลบรเพอแกไขปญหาการใชยาปฏชวนะอยางไมสมเหตผลใน 3 โรค
ไดแก โรคตดเชอทางหายใจสวนบน (Upper Respiratory Infection: URI) ทองรวงเฉยบพลน
(Acute diarrhea) และแผลเลอดออก (Simple wound)(3) จากนนจงขยายไปยงจงหวดอนๆ(4)
รวมทงการประกาศนโยบายการใชยาปฏชวนะอยางสมเหตผลเพอใหเปนตวชวดคณภาพของสำานกงาน
หลกประกนสขภาพแหงชาตจนกระทงปพ.ศ.2553จงขยายพนทไปยงสถานพยาบาลทกระดบตอมา
กระทรวงสาธารณสขรวมกบกระทรวงเกษตรและสหกรณไดจดทำาแผนยทธศาสตรการจดการการดอยา
ตานจลชพประเทศไทย พ.ศ.2560-2564 ซงประกอบดวย 6 ยทธศาสตร ทงการเฝาระวงเชอดอยา
การควบคมการกระจายยาฯ การปองกนและควบคมกำากบในสถานพยาบาล การควบคมการใชในสตว
เลยงและการเกษตรการพฒนากลไกเพอขบเคลอนเชงนโยบายและยทธศาสตรสำาคญคอยทธศาสตรท5
การรณรงคเพอใหความรดานเชอดอยาและสรางความตระหนกในการใชยาปฏชวนะอยางสมเหตผลซง
เกยวของกบการสอสารดานสขภาพเพอสรางความตระหนกใหกบประชาชน(5)
ความพยายามรณรงคอยางตอเนองของศนยวชาการเฝาระวงและพฒนาระบบยา (กพย.) ศนยวชาการเฝาระวงและพฒนาระบบยา(กพย.)ดำาเนนการตามยทธศาสตรท5ดวยการรณรงค
เพอสอสารใหประชาชนเกดความตระหนกถงการใชยาปฏชวนะอยางสมเหตผลอยางตอเนองโดยเฉพาะ
อยางยง กพย.จดกจกรรมการสอสารเพอรณรงคในงาน Antibiotic Awareness Day มาเปนเวลา
หลายปภายใตประเดนและเปาหมายทแตกตางกนไปโดยในปพ.ศ.2556มงรณรงคในกลมเดกตอมา
ในปพ.ศ.2557มการประสานงานในระดบอาเซยนในปพ.ศ.2558เรมขยายการรณรงคไปยงชมชน
มงสนใจรณรงคเพอสอสารใหประชาชนในชมชนเขาใจปญหาการดอยาทงในสงแวดลอมและอาหาร ใน
ปพ.ศ.2559ขยายความสนใจไปยงบทบาทของสถานพยาบาลและพฤตกรรมเสยงของประชาชน10ขอ
ไดแก การซอยาตานแบคทเรยตามคนอน การหยดกนเมออาการดขน การกนยาตานแบคทเรยเองโดย
ไมพบแพทยการอมยาอมทผสมยาตานแบคทเรยการซอยาตานแบคทเรยชนดใหมเมอชนดเกาไมไดผล
การแกะยาตานแบคทเรยมาโรยแผล การผสมยาตานแบคทเรยในอาหารสตว การใชยาโดยไมทราบชอ
สามญการซอยากนเองและการแนะนำาใหคนอนใชยาตานแบคทเรย(6)
36
ความรวมมอจากผรบผดชอบหลกระดบประเทศ จนกระทงป พ.ศ. 2560 ผมสวนไดสวนเสยดานสขภาพระดบชาต เร มใหความสำาคญและ
เขามามสวนรวมในการรณรงคเพอสอสารใหประชาชนในวงกวางเกดความตระหนกถงการใชยาปฏชวนะ
กระทรวงสาธารณสขรวมกบสำานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ ศนยวชาการเฝาระวงและ
พฒนาระบบยา และภาคเครอขายไดดำาเนนการรณรงคทวประเทศพรอมกนในวนท 23 พฤศจกายน
พ.ศ.2560ตอจากWorldAntibioticAwarenessWeek2017ทจดขนระหวางวนท13-19พฤศจกายน
พ.ศ.2560โดยองคการอนามยโลก
สำาหรบ “สาร” สำาคญทสงถงประชาชนคอ “ปกหมดหยดเชอดอยา”ดวยการขบเคลอนผาน
การชแนะสาธารณะ (Advocacy) เพอผลกดนเชงนโยบาย รวมทงการเผยแพรความรเก ยวกบยา
ตานแบคทเรยและเชอดอยา 10 เรอง ไดแก การคนพบยาตานแบคทเรย การออกฤทธของยา ความ
เขาใจผดเกยวกบยาตานแบคทเรยกบยาแกอกเสบการตรวจเพาะเชอกลไกการดอยาความเสยหายทาง
เศรษฐกจเชอดอยาในเกษตรกรรมความรเกยวกบตำารบยาทไมเหมาะสมสามโรคทไมใชยาตานแบคทเรย
การมสวนรวมในการแกปญหาดอยาของประชาชน
การดำาเนนการรณรงคในชวงทผานมาประสบความสำาเรจในระดบหนงเพราะสามารถสราง
ความตระหนกและความเขาใจแกประชาชนเกยวกบเชอดอยาปฏชวนะ โดยมหลกฐานเชงประจกษจาก
ผลการสำารวจอนามยและสวสดการของสำานกงานสถตแหงชาต(7) ทสำารวจความตระหนกร ความร และ
การปฏบตตนในการใชยาปฏชวนะจากประชากรประมาณ 27 ลานคน พบวา ประเดนทประชาชนสวน
ใหญมความรในระดบสงทสดคอการใชยาปฏชวนะแบบพรำาเพรอสงผลใหเกดการดอยา โดยมผตอบถก
ประมาณรอยละ63อยางไรกตามจากผลการสำารวจพบวายงมประชาชนจำานวนมากทเขาใจผดคดวา
ยาปฏชวนะสามารถรกษาไขหวดไดและยาปฏชวนะคอยาแกอกเสบ
ดงนนในปพ.ศ.2561 ศนยวชาการเฝาระวงและพฒนาระบบยารวมกบภาคเครอขายทวประเทศ
จงไดดำาเนนการรณรงคอกครงในสปดาหรรกษตระหนกใชยาตานแบคทเรยโดยม “สาร” สำาคญทสงถง
ประชาชน คอ “เปนหวดเจบคอ ไมงอยา” นอกจากนยงมการผลกดนใหผมสวนไดสวนเสยดานสขภาพ
ระดบประเทศเปนผรบผดชอบหลกในการปฏบตตามแผนยทธศาสตรการจดการการดอยาตานจลชพ
อยางชดเจน ตดตามเรองตำารบยา รวมทงใหความสำาคญกบการดำาเนนการรณรงคไปยงประชาชนเปนวงกวาง
และขยายแพลตฟอรมการสงเสรมรณรงคใหความรแกประชาชนไปยงชองยทปและเฟซบก ภายใต
ชอ“AntibioticAwarenessThailand”
37
นอกจากศนยวชาการเฝาระวงและพฒนาระบบยาและผเกยวของในระดบชาตรวมกนดำาเนนการ
สอสารเพอสรางความตระหนกใหกบประชาชนเรองการใชยาปฏชวนะอยางสมเหตผลแลว ยงมโครงการ
โรงพยาบาลสงเสรมการใชยาอยางสมเหตผลภายในเขตสขภาพ13เขตมการดำาเนนงานของกองพฒนา
ศกยภาพผบรโภคสงกดสำานกงานคณะกรรมการอาหารและยารวมทงผเกยวของในพนทเชนสำานกงาน
สาธารณสขจงหวดทจดกจกรรมรณรงคเพอสรางความตระหนกรเกยวกบการใชยาปฏชวนะอยางสม
เหตผล โดยมกลมเปาหมายสำาคญ ไดแก ประชาชน ผใหบรการดานสขภาพ รานขายยาและรานขาย
ของชำารวมทงมการใชสอหลากหลายรปแบบทสอดคลองกบบรบทของแตละพนท(8)ดงน
(1) สอบคคล หลายพนทมอบหมายใหอาสาสมครสาธารณสขใหความรเรองการใชยาปฏชวนะ
อยางสมเหตผลใน 3 โรค รวมถงการดอยา เนองจากอาสาสมครสาธารณสขเปนบคคลทเปรยบเสมอน
ผนำาทางความคด (Opinion Leaders) ทใชรปแบบการสอสารและการใชภาษาแบบเดยวกบประชาชน
ทวไปในชมชนจงทำาใหเกดความเขาใจและเชอถอมากกวา
(2)กระจกสองคอ เปนเครองมอทหลายหนวยงานมอบใหกบรานขายยารวมทงโรงพยาบาลเพอ
ใหผเขารบการรกษาตรวจสอบคอดวยตนเองวาเปนเพยงอาการคอแดงหรอคอมหนองทตองใชยาปฏชวนะ
(3)บลบอรดโปสเตอรและแผนพบหลากหลายรปแบบถกนำามาใชสอสารในแตละพนทเชนใน
เขตกรงเทพมหานคร มการใหความรผานบลบอรดขนาดใหญ รวมทงการตดสตกเกอรและโปสเตอรบน
รถเมลในขณะทการสอสารผานบลบอรดในสวนทองถนจะมการปรบเปลยนเชนใชปายขนาดใหญหนา
หมบานโปสเตอรหนาบานรวมทงการตดปายบนรถสามลอและรถสองแถว
(4)วทยชมชนรวมถงหอกระจายเสยงเปนอกหนงชองทางทสวนทองถนมาใชในการใหความร
แกประชาชนแตละพนทเนองจากเปนสอทประชาชนในหลายจงหวดยงคงเปดใชอย
(5)การจดกจกรรมพเศษทงภาคสวนระดบประเทศและระดบจงหวดจะมการจดกจกรรมในชวง
สปดาหรรกษตระหนกใชยาปฏชวนะในทกป เพอสรางความตระหนกใหแกประชาชนเกยวกบการใชยา
ปฏชวนะอยางสมเหตผล
(6)สอออนไลนองคกรดานสขภาพหลายหนวยงานใหความรเกยวกบการใชยาปฏชวนะอยาง
สมเหตผล โดยเฉพาะอยางยง กพย. ไดจดทำาเฟซบกแฟนเพจ ยทปชาแนล รวมทงเวบไซตเพอเผยแพร
ขอมลเกยวกบการปฏบตตนในการใชยาปฏชวนะอยางสมเหตผล
38
ทงนมงานวจยโดย พชร ดวงจนทร สมหญง พมทอง นธมา สมประดษฐ ดำาเนนการศกษา
ประสทธผลของโครงการรณรงคการใชปฏชวนะอยางสมเหตผล(AntibioticSmartUseProject)โดย
เปรยบเทยบระหวางกลมควบคมจำานวน276คนทมโครงการASUแตดำาเนนโครงการโดยบคลากรดาน
การแพทยในโรงพยาบาลระดบตางๆและกลมทดลองจำานวน348คนทอยใน5พนททจดทำาโครงการ
รณรงคผานสอบคคลไดแกอาสาสมครสาธารณสขแกนนำารานคานกวชาการผนำาทองถนกลมสอสาร
มวลชนทองถน และสอกระแสหลก ไดแก การรณรงคผานสอวทย โทรทศนและสอสงพมพ โดยผลจาก
การทดลองพบวากลมทดลองมระดบการรบรบรรทดฐานทางสงคมในการใชยาปฏชวนะอยางสมเหตผล
เพมมากขนและมพฤตกรรมการใชยาปฏชวนะอยางสมเหตผลเพมมากขนอยางไรกตามยงไมมงานวจย
เชงประจกษเรองใดทศกษาประสทธผลของรปแบบการสอสารตอการสรางความตระหนกเกยวกบการใช
ยาปฏชวนะอยางสมเหตผล โดยแยกศกษาแตละสอ และครอบคลมหลายจงหวด จงไมสามารถระบได
อยางแนชดวา สอประเภทใดกนแนทสงผลใหเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรมอยางแทจรง และสอใดกน
แนทสอดคลองกบพฤตกรรมการใชสอของประชาชนอยางแทจรง(9)
ประเดนททาทาย สำาหรบประเทศไทยผรบผดชอบหลกดานสขภาพใหความสำาคญกบยทธศาสตรท5ดานการรณรงค
เพอใหความรดานเชอดอยาและสรางความตระหนกในการใชยาปฏชวนะอยางสมเหตผล และมการ
ดำาเนนการผลกดนอยางตอเนอง โดยในชวงตนปพ.ศ.2562 หลายภาคสวนประสบความสำาเรจในการ
ผลกดนใหมการกำาหนดผรบผดชอบหลก คอ กรมสนบสนนบรการสขภาพ สำานกงานกองทนสนบสนน
การสรางเสรมสขภาพ และสำานกงานคณะกรรมการสขภาพแหงชาต(10) ดงนนจงเปนความทาทายทตอง
มองในอกระยะยาววาผรบผดชอบหลกจะดำาเนนการสอสารในระดบประเทศอยางไรใหมประสทธผลมากขน
39
บรรณ�นกรม
1.InteragencyCoordinationGrouponAntimicrobialResistance.Notimetowait–se
curingthefuturefromdrug-resistantInfections:Reporttothesecretary-generalof
theUnitedNationsUnitedNations;2019.
2.WorldHealthOrganization.Newreportcallsforurgentactiontoavertantimicrobial
resistancecrisisNewYork:WorldHealthOrganization;2019[cited201930
September].Availablefrom:https://www.who.int/news-room/detail/
29-04-2019-new-report-calls-for-urgent-action-to-avert-antimicrobial-resistance-crisis.
3.นธมาสมประดษฐ.การสงเสรมการใชยาปฏชวนะอยางสมเหตผล:กรณศกษาโครงการ
Antibioticssmartuse.In:ProgramHIaTA,editor.นนทบร2552.p.3.
4.นธมาสมประดษฐ,วรวรรณแตงแกว,วนตอศวกจวร,พสนธจงตระกล,กญญดาอนวงศ,
สมหญงพมทอง,etal.การศกษาการขยายโครงการAntibioticsSmartUse.นนทบร:
สถาบนวจยระบบสาธารณสข;2552.
5.กระทรวงสาธารณสขและกระทรวงเกษตรและสหกรณ.แผนยทธศาสตรการจดการการดอยา
ตานจลชพประเทศไทยพ.ศ.2560–2564.กรงเทพมหานคร:กระทรวงสาธารณสขและกระทรวง
เกษตรและสหกรณ,;2561.
6.ศนยวชาการเฝาระวงและพฒนาระบบยา(กพย.).สปดาหรรกษตระหนกใชยาตานแบคทเรย
มความสำาคญอยางไร.ยาวพากษจดหมายขาวศนยขอมลเฝาระวงระบบยา.2561;ปท10
ฉบบท38ตลาคม-พฤศจกายน2561.
7.สำานกงานสถตแหงชาต.การสำารวจอนามยและสวสดการพ.ศ.2560.กรงเทพมหานคร:กระทรวง
ดจทลเพอเศรษฐกจและสงคม;2560.
8.พรพรรณประจกษเนตร.การรเทาทนสอสขภาพแบบออนไลนการคนหาขอมลความรทศนคต
ตอการใชยาปฏชวนะและการจดการตนเองเพอรกษาโรคตดเชอเฉยบพลนระบบหายใจสวนบน
ของประชากรในประเทศไทย.กรงเทพมหานคร:สถาบนบณฑตพฒนบรหารศาสตร;2562.
9.พชรดวงจนทร,สมหญงพมทอง,นธมาสมประดษฐ.ผลการรณรงคโดยใชทมผนำาการ
เปลยนแปลงและสอกระแสหลกตอแนวคดและบรรทดฐานทางสงคมเกยวกบการใชยาปฏชวนะ
อยางสมเหตผล.วารสารวจยระบบสาธารณสข.2560;ปท11ฉบบท4ตลาคม-ธนวาคม2560.
10.Nithimasumpradit.LandscapeofAMRsituationsandactionsunderThailand’s
NationalStrategicPlanonAMR.Bangkok:MinistryofPublicHealth;2019.
40
ไฮไลทรศ.ดร.ภญ.สญาณ พงษธนานกร
ภาควชาอาหารและเภสชเคม คณะเภสชศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย
โภชนาการกบการปองกนการตดเชอ
ในทางหายใจสวนบน
การตดเชอในทางหายใจสวนบน เชน อาการเจบคอ ไซนสอกเสบ เปนการตดเชอทพบไดบอย
สงผลตอคณภาพชวตของผปวย และทำาใหมการใชยาตานจลชพอยางไมเหมาะสม สงผลใหเกดปญหา
เชอดอยา การตดเชอในสวนดงกลาวโดยมากเกดจากเชอไวรส โดยเฉพาะ rhinovirus ซงพบไดมากถง
รอยละ 30-40 จงมโอกาสในการใชยาตานจลชพนอยมาก[1] ดงนนการปองกนการตดเชอในทางหายใจ
สวนบนจงมความสำาคญทงในดานคณภาพชวต ตลอดจนการปองกนปญหาเชอแบคทเรยดอยาอนเกด
จากการใชยาไมสมเหตผลไดนอกจากหลกเลยงโอกาสเสยงตดเชอหวดแลวการดแลดานโภชนาการอาจ
ปองกนหรอลดความรนแรงของการตดเชอในทางหายใจสวนบนไดในบทความนจะกลาวถงตวอยางสาร
อาหารบางชนดทเกยวของไดแกวตามนดวตามนซวตามนเอและสงกะส
วตามนด เปนวตามนทละลายในไขมน มหนาทหลกในการรกษาสมดลของแคลเซยมและ
ฟอสฟอรสในรางกาย แหลงของวตามนดในอาหารไดแก ผลตภณฑจากสตว โดยเฉพาะนำามนตบปลา
รางกายสามารถสรางวตามนดไดจากการสมผสแสงอาทตย[2] บทบาทของวตามนดตอการตดเชอใน
41
ระบบทางหายใจสวนบน อาจอธบายไดจากการศกษาระดบ 25-hydroxyvitamin D ในซรมกบการ
ตดเชอในระบบทางหายใจสวนบน ซงพบวาระดบของ 25-hydroxyvitamin D ในซรมมความสมพนธ
เชงผกผนกบการตดเชอในระบบทางหายใจสวนบน[3,4] กลไกทอาจเปนไปไดคอวตามนดชวยเสรมการ
ทำางานของภมคมกนทมแตกำาเนด (innate immunity) โดยเฉพาะผานทาง cathelicidin ซงเปนเพป
ไทดทมฤทธตานจลชพ[3] อยางไรกตามการศกษานพบวาการเสรมวตามนดขนาด400 IUตอวนสงผล
ตอการตดเชอในทางหายใจสวนบนไมแตกตางจากยาหลอก[5]
วตามนซ เปนวตามนทละลายในนำา มหนาทหลกในการเปนสารตานอนมลอสระในรางกาย
และยงเกยวกบการสงเคราะหคอลลาเจนและคารนทนและชวยเพมความตานทานตอการตดเชอแหลง
ของวตามนซในอาหารไดแกผลไมและผก[2]การวเคราะหอภมาน(meta-analysis)ของการศกษาทาง
คลนกแบบ randomizedcontrolled trialsจำานวน9การศกษาพบวาการเสรมวตามนซในขนาด
เพมเตมจากปกตทตอนเรมตนของอาการปวยดวยโรคหวด ชวยลดระยะเวลาการปวยตลอดจนบรรเทา
อาการทเกยวของไดแกเจบหนาอกไขและอาการหนาวสะทาน[6]
วตามนเอ เปนวตามนทละลายในไขมน มหนาทหลกในการรกษาความเปนปกตของการ
มองเหนการเจรญเตบโตการทำางานของระบบภมคมกนและการสบพนธแหลงของวตามนเอไดแก
นำามนตบปลาแครอตผกใบเขยวปวยเลงแคนตาลป
สงกะส เปนแรธาตทมบทบาทในเรองภมคมกนรางกาย การหายของแผล มสวนชวยในการ
ทำางานของเอนไซมมากกวา 300 ชนด ซงรวมถงกระบวนการสงเคราะหหรอสลายสารอาหารตางๆ
ไดแก คารโบไฮเดรต และไขมน แหลงอาหารทพบสงกะสไดแก เนอสตว ปลา หอยนางรม ธญพชทง
เมลด และถวเมลดแหง[2] การศกษาทางระบาดวทยาในเดก พบวา เดกทมระดบสงกะสตำามโอกาสตด
เชอในระบบทางหายใจแบบเฉยบพลนมากกวาเดกทมระดบสงกะสปกต การเสรมสงกะสยงชวยลดอบต
การณของการตดเชอในระบบทางหายใจเฉยบพลนอกดวย[7]จากการศกษาหนงพบวาการเสรมสงกะส
ในเดกชาวอนโดนเซยอายระหวาง2-5ปเปรยบเทยบกบยาหลอกควบคกบการเสรมวตามนเอในเดก
ทกคนพบวาการเสรมทงวตามนเอและสงกะสชวยลดการตดเชอในระบบทางหายใจสวนบนได[8]
จากขอมลขางตนการรบประทานอาหารหลากหลากใหไดสารอาหารตางๆครบถวนโดยเฉพาะ
อยางยงสารอาหารท มบทบาทเก ยวของกบภมตานทานของรางกายในปรมาณทเพยงพอ จะมสวน
ชวยปองกนการตดเชอในทางหายใจสวนบนได การเสรมวตามนหรอแรธาตเพอปองกนโรคหวดอาจไมม
ความจำาเปน อยางไรกด แมการศกษาจะพบวา การเสรมวตามนหรอแรธาตอาจไมสามารถปองกนโรค
หวดได แตอยางนอยๆกอาจไดประโยชนจากการลดอาการหรอความรนแรงของโรคได รวมทงลดระยะ
เวลาของอาการทเกดจากโรคหวดได
42
เอกส�รอ�งอง
[1] พรอนงคอรามวทยและกตยศยศสมบต.การบรบาลผปวยไป-กลบ.กรงเทพมหานคร: คณะเภสชศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย,2554.[2] Gallagher,M.L.Thenutrientsandtheirmetabolism.inL.K.Mahanand S.Escott-Stump,Krause’sFood&NutritionTherapy,39-143.St.Louis: SaundersElsevier,2008.[3] Ginde,A.A.,Mansbach,J.M.andCamargo,C.A.,Jr.AssociationBetween Serum25-HydroxyvitaminDLevelandUpperRespiratoryTractInfection intheThirdNationalHealthandNutritionExaminationSurvey.JAMA InternalMedicine.169(2009):384-390.[4] Jolliffe,D.A.,Griffiths,C.J.andMartineau,A.R.VitaminDinthe preventionofacuterespiratoryinfection:systematicreviewofclinical studies.TheJournalofSteroidBiochemistryandMolecularBiology.136 (2013):321-329.[5] Laaksi,I.,Ruohola,J.-P.,Mattila,V.,Auvinen,A.,Ylikomi,T.andPihlajamäki, H.VitaminDSupplementationforthePreventionofAcuteRespiratory TractInfection:ARandomized,Double-BlindedTrialamongYoungFinnish Men.TheJournalofInfectiousDiseases.202(2010):809-814.[6] Ran,L.,Zhao,W.,Wang,J.,Wang,H.,Zhao,Y.,Tseng,Y.,etal.Extradose ofvitaminCbasedonadailysupplementationshortensthecommon cold:Ameta-analysisof9randomizedcontrolledtrials.BioMedResearch International.2018(2018):Jul5;2018:1837634.doi:10.1155/2018/1837634.[7] Cuevas,L.E.andKoyanagi,A.Zincandinfection:areview.Annalsof TropicalPaediatrics.25(2005):149-160.[8] Kartasurya,M.I.,Ahmed,F.,Subagio,H.W.,Rahfiludin,M.Z.andMarks, G.C.ZinccombinedwithvitaminAreducesupperrespiratorytract infectionmorbidityinarandomisedtrialinpreschoolchildreninIndonesia. BritishJournalofNutrition.108(2012):2251-2260.
43
เกบตกอ.ภก.กตยศ ยศสมบต
นกวชาการอสระ
บทบาทเภสชกรชมชนในการสรางความ
ตระหนกรเรองเชอดอยาแกประชาชน
โรคตดเชอหรอ โรคตดตอ เปนภาวะเจบปวยทอยค กบประวตศาสตรของมนษยชาตตงแตบรรพกาล ดงมหลกฐานปรากฏวา มมมอยปตโบราณอายกวา 3,000 ป มการตดเชอโรคฝดาษ และมภาพวาดในบนทกปาปรสทกลาวถงโรคตดเชอโปลโอททำาใหมการทำาลายระบบประสาทจนเกดภาวะอมพาต หายใจลำาบาก และเสยชวตดวยความทกขทรมาน ในระยะตอมากพบบนทกของฮปโปเครตสบดาแหงการแพทย ทกลาวถงโรคทตดตอระหวางคนสคน โรคทตดตอผานทางอากาศ ทางนำาดมนำาใชและระบาดเปนวงกวางได แมวาโรคตดเชอจะเปนทร จกกนมาเปนเวลานาน แตองคความรดานโรคตดเชอในระยะแรกนนมพฒนาการอยางลาชา จนอกหลายพนปตอมา องคความรดานโรคตดเชอจงเรมมความชดเจนมากขนโดยเฉพาะในระยะ300ปมานทเรมมกลองจลทรรศนซงชวยใหนกวทยาศาสตรสามารถศกษาธรรมชาตของเชอโรคทเปนสาเหตของโรคตดเชอ และมนษยชาตเรมสามารถตอสกบโรคตดเชอไดสำาเรจเปนรปธรรมจากการเรมมวคซนปองกนโรคฝดาษ(smallpox)ใชในปค.ศ.1796
44
สวนยาทใชในการรกษาโรคตดเชอนนเพงเรมมใชในศตวรรษท19โดยยาในระยะแรกเปนอนพนธของสารทใชในกระบวนการยอมสทมความเปนพษคอนขางสงแมจะรกษาโรคตดเชอซฟลสทกำาลงระบาดอยางหนกในขณะนนไดดแตผปวยกอาจจะเกดอนตรายจากอาการขางเคยงของยาจนกระทงการคนพบยาปฏชวนะชอpenicillinทสกดจากเชอราPenicilliumnotatumโดยนกวทยาศาสตรAlexanderFlemingดวยความบงเอญ penicillinทถกคนพบใหมนมการออกฤทธกบเชอโรคอยางจำาเพาะเจาะจงแตปลอดภยตอเนอเยอของรางกายมนษยยาปฏชวนะจงไดรบการขนานนามวาเปน“กระสนวเศษ”หรอ“magicbullet” ทมนษยชาตสรางขนเพอตอสกบภาวะคกคามจากธรรมชาต ดงนน โรคตดเชอทเดมเปนโรคระบาดมอนตรายถงแกชวตกกลายเปนโรคทสามารถควบคมและรกษาไดดวยยาทมประสทธภาพและคอนขางปลอดภย ความหวงของมนษยชาตเรมสนคลอนอกครงหลงจากมการใชpenicillinกนอยางกวางขวางไดประมาณ 4 ปเทานน เนองจากพบรายงานเชอแบคทเรยทดอยา penicillin ซงสงผลใหโรคของผปวยทตดเชอประเภทนไมสามารถรกษาใหหายไดตามทคาดการณไว แมวาการวจยและพฒนายาใหมจะมขนในระยะตอมาอยางตอเนอง แตกวาจะคนพบยาชนดใหมทจะรบมอกบเชอดอยาไดสกตวหนงอาจตองใชเวลา 5-10 ป ในขณะทการดอยาชนดใหมอาจเกดขนไดภายหลงจากเรมมการใชเพยงสองหรอสามป สรปไดวาปจจบนมนษยชาตกำาลงอยในวกฤตขาดแคลนยาปฏชวนะเพราะปญหาเชอดอยานนเอง “ปญหาเชอดอยาเปนปญหาของมนษยชาต” คำากลาวน ไมใชคำากลาวท เกนเลยไปจากความเปนจรง เพราะปญหาเชอดอยาสงผลกระทบหลากหลายดาน ทงทางตรงและทางออม ในระดบปจเจกบคคล เมอมการตดเชอดอยาขน ประสทธภาพของยาปฏชวนะทเคยใชไดผลอาจลดลง โอกาสเกดความลมเหลวในการรกษาเพมมากขนการรกษาอาจยงยากมากขนเพราะจำาเปนตองเปลยนเปนยาทเชอโรคยงไมดอยาซงมกจะมราคาสงมอาการขางเคยงมากกวาและสวนใหญเปนยาฉดทตองบรหารจดการทสถานพยาบาลคาใชจายในการรกษากยอมสงขนตามไปดวย สำาหรบผปวยทตดเชอดอยาหลายชนด(multi-drug-resistant:MDR)ซงบางครงรนแรงมากจนผลทดสอบทางหองปฏบตการแสดงผลวา “ไมมยาปฏชวนะใดทจะฆาเชอแบคทเรยทเปนสาเหตของอาการเจบปวยไดเลย” แมวาผปวยกลมนจะมอาการไมรนแรงในระยะแรก หรอ มาโรงพยาบาลตงแตเรมมอาการไมมาก การรกษากอาจทำาไดเพยงประคบประคอง และรอลนปาฏหารยวาภมคมกนของรางกายจะตอสกบเชอโรคไดสำาเรจหรอไม เพราะไมสามารถหวงพงการออกฤทธของยาปฏชวนะไดในสถานการณนเฉพาะในสหรฐอเมรกาและสหราชอาณาจกรมผเสยชวตเพราะการตดเชอดอยาดงกลาวนปละประมาณ100,000รายและมแนวโนมทจะเพมมากขนอก การเกดเชอดอยานน มกลไกทเกยวของหลายประการ เชน การเปลยนแปลงเปาหมายการออกฤทธของยาปฏชวนะ ทำาใหแมจะใชยาขนาดสงเทาใดกไมไดผล ในขณะทเชอโรคบางชนดสามารถ
45
สรางเอนไซมออกมายอยสลายยาปฏชวนะได หรอ สรางตวปมพเศษทจะพายาออกจากเซลลของตวเชอโรค จงเหลอยาปรมาณเลกนอยทไปออกฤทธ ทำาใหเชอโรคสามารถอยรอดตอไปได กลไกการเกดเชอดอยาทกลาวมาทงหมดนมปจจยกระตนทสำาคญกคอ“การใชยาปฏชวนะ”นนเองยงมการใชยาปฏชวนะบอยครง เชอโรคกจะยงพฒนากลไกการดอยาใหมประสทธภาพมากขน ระดบการดอยากจะยงทวความรนแรงมากขน การปองกนและแกปญหาเชอดอยาทดทสดวธหนงจงเปน “การหลกเลยงหรองดใชยาปฏชวนะยกเวนกรณจำาเปน”นนเอง โรคตดเชอหลายโรคเปนโรคทหายไดเองโดยไมจำาเปนตองใชยาปฏชวนะอกทงมขอมลพบวาการใชยาปฏชวนะอาจทำาใหระยะเวลาเปนโรคยาวนานขนหรอเกดอนตรายมากขนเชนโรคทองเสยเฉยบพลนซงพบวาผทใชยาปฏชวนะจะมระยะเวลาตรวจพบเชอแบคทเรยแซลโมเนลลาในอจจาระนานขน(คอปวยนานขนหรอมโอกาสกลบเปนซำามากขน)สวนผทตดเชอแบคทเรยบางสายพนธอาจเกดภาวะเมดเลอดแดงแตกและไตวายเฉยบพลน (hemolytic-uremic syndrome) เมอไดรบยาปฏชวนะรวมดวย การเจบปวยดวยโรคตดเชอจงไมไดหมายความวาตองใชยาปฏชวนะเสมอไป โรคตดเชอบางโรคอาจมขอหามของการใชยาปฏชวนะเสยดวยซำา ยาปฏชวนะแตละชนดมฤทธครอบคลมเชอโรคแตกตางกนและเหมาะกบโรคตดเชอในสถานการณทแตกตางกน ยาปฏชวนะบางชนดมฤทธครอบคลมเชอโรคหลายชนดมาก (เรยกวา ออกฤทธกวาง)มกเปนยาทประชาชนสวนใหญคนเคยและนยมเรยกหา เพราะเขาใจวาเปนยาทมฤทธด เชน Augmentin®,Klacid®, Zithromax®, Cravit® ยาปฏชวนะทออกฤทธกวางเหลานจะยงเรงโอกาสทำาใหเกดเชอดอยามากกวายาทออกฤทธแคบ ทกครงทมการใชยาปฏชวนะ เชอโรคทไมดอยาจะตายลงอยางรวดเรว สวนเชอทคอนขางดอยาจะมการเพมจำานวนมาทดแทน ถาผปวยหยดใชยาตงแตระยะแรกของการรกษา เชอโรคอาจกลบมาเพมจำานวนมากขนซงจะเปนเชอดอยาเปนหลกดงนนจงไมควรหยดใชยาปฏชวนะเรวเกนไป การใชยาตอเนองนานเกนไป หรอการใชยาปฏชวนะเพอปองกนตงแตตอนทยงไมตดเชอกทำาใหเกดปญหาเชอดอยาไดเชนกน เพราะยงใชยาตอเนองนานขน เชอแบคทเรยในรางกายสวนอนทไมไดกอโรค (เรยกวา “เชอประจำาถน”) กจะเรมสะสมพนธกรรมการดอยาเพมมากขน วนใดทมการตดเชอและจำาเปนตองใชยาปฏชวนะ พนธกรรมดอยาจากเชอประจำาถนสามารถสงตอไปยงเชอโรคทเปนเปาหมายของยาปฏชวนะทำาใหเชอโรคพฒนาการดอยาไดอยางรวดเรว ในกรณทคดวาเปนโรคตดเชอและจำาเปนจะตองใชยาปฏชวนะควรปรกษาแพทยหรอเภสชกรกอนเรมใชยาทกครง เพอพจารณาวาอาการเจบปวยทเปนอยนน เปนโรคตดเชอจรงหรอไม ประโยชนและโทษจากยาปฏชวนะจะเปนเชนไรโรคท เปนมความเหมาะสมกบยาปฏชวนะชนดใดและระยะเวลาการรกษาทเหมาะสมคอเทาใด เมอไดรบยาปฏชวนะมาใชแลวกตองปฏบตตามคำาแนะนำาอยางเครงครด
46
เหตการณระบาดของโรคตดเชอในอดตหลายครงสงผลกระทบอยางใหญหลวงตอมนษยชาตการระบาดใหญของโรคฝดาษทกรงเอเธนส ประเทศกรซ เมอ 430 ปกอนครสตกาล มผเสยชวตจำานวนมากกวา 30,000 คน ทำาใหกรงเอเธนสซงกำาลงรงเรองอำานาจกลายเปนเมองทมแตผปวยและผเสยชวต และสนสญอำานาจลงในกาลตอมาไมนาน ในขณะทการระบาดใหญของกาฬโรคในชวงปค.ศ.541-700ทรจกในนาม“กาฬโรคแหงจสตเนยน”กไดคราชวตประชาชนในทวปยโรปในขณะนนไปกวารอยละ50และมผเสยชวตทวโลกมากกวา100ลานคน ในประวตศาสตรของประเทศไทยกพบวา มเหตการณระบาดของโรคตดเชอปรากฏอยเปนระยะ และเมอเกดขนแลวกทำาใหเกดผลกระทบอยางรายแรงตอชาตบานเมอง ดงเชน การเกดโรคระบาดในสมยกรงสโขทย ทำาใหประชาชนชาวไทยในสมยนนตองทงบานเรอน ยายถนทพกอาศยมาตงเมองใหมเปนกรงศรอยธยาในสมยของพระเจาอทอง หรอการเกดโรคหาระบาดในสมยของพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลย รชกาลท 2 ของกรงรตนโกสนทร กพบวามผเสยชวตมากถง30,000คนในเวลาเพยง15วนแมวาการระบาดจะทเลาความรนแรงลงแตกยงเกดการระบาดตอเนองเปนเวลานานจนถงสมยของพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว รชกาลท 5 ซงระบบสขาภบาลการจดการดานอนามยพฒนาขนมากแลวและมวทยาการการแพทยแผนตะวนตกเผยแพรเขามาในประเทศไทยการระบาดจงควบคมไดในทสด เหตการณระบาดของโรคตดเชอทกลาวยกตวอยางมาน แสดงใหเหนถงความนากลวอยางมากหากโรคตดเชอโรคใดโรคหนงไมสามารถควบคมไดดวยยาปฏชวนะทมในปจจบนประชาชนทกคนจงควรตระหนกรเรองเชอดอยาและมพฤตกรรมการใชยาปฏชวนะอยางสมเหตผล ประชาชนควรมความรความเขาใจทถกตองเกยวกบยาปฏชวนะ เพอเรยกหายานเฉพาะในกรณจำาเปน กรณทแพทยและเภสชกรพจารณาแลววาอาการเจบปวยไมไดเกดจากเชอแบคทเรยหรอจะไมไดประโยชนจากยาปฏชวนะ กควรรบฟงและปฏบตตามคำาแนะนำา ไมรองขอหรอกดดนแพทยและเภสชกรเพอใหสงจายยาปฏชวนะทกครงทมอาการเจบปวย ในกรณทตองมการใชยาปฏชวนะกควรทจะใชยาตามวธการและระยะเวลาทกำาหนดไมหยดยาเรวเกนไปหรอใชยานานเกนไปไมแบงยาปฏชวนะของตวเองใหกบผอน ไมใชยาปฏชวนะเพอปองกนการตดเชอ และดแลสขภาพรางกายของตวเองใหแขงแรงเพอลดโอกาสการใชยาปฏชวนะลงใหนอยทสด บทบาทของเภสชกรชมชนผปฏบตงานในรานยาจงไมใชเพยงการใหความรขณะทผปวยมาเรยกหายาปฏชวนะและขณะจายยา ดวยหวงใหผปวยไมใชยาพรำาเพรอ หรอมการใชยาอยางถกตองเพยงเทานน แตมเปาหมายอนยงใหญคอเพอสรางความตระหนกรใหแกประชาชนทกคน เพอใหมนษยชาตปลอดภยจากปญหาเชอดอยาทนาสะพรงกลวนนเอง
47
แหลงขอมล
•AminovRI.Abriefhistoryoftheantibioticera:lessonslearnedandchallengesforthefuture.FrontMicrobiol2010;1:134.•CarmichaelAG.Infectiousdiseaseandhumanagency:anhistoricaloverview.เขาถงเมอ31ตลาคม2562.เขาถงไดทางhttp://www.pas.va/content/dam/accademia/pdf/sv106/sv106-carmichael.pdf.•Hernando-Amado,S.,Coque,T.M.,Baquero,F.etal.DefiningandcombatingantibioticresistancefromOneHealthandGlobalHealthperspectives.NatMicrobiol2019;4:1432–1442.•Howantibioticresistancecouldtakeusbacktothe‘darkages’.เขาถงเมอ31ตลาคม2562.เขาถงไดทางhttps://www.bbc.com/news/health-45942574.•KimYJ,ParkKH,ParkDA,etal.GuidelinefortheAntibioticUseinAcuteGastroenteritis.InfectChemother2019;51(2):217–243.•NelsonKE,WilliamsCF.Earlyhistoryofinfectiousdisease.เขาถงเมอ31ตลาคม2562.เขาถงไดทางhttps://samples.jblearning.com/0763728799/28799_CH01_001_022.pdf.•Pandemicsthatchangedhistory.เขาถงเมอ31ตลาคม2562.เขาถงไดทางhttps://www.history.com/topics/middle-ages/pandemics-timeline.•สำานกขาวHfocusเจาะลกระบบสขภาพ.ยอนรอยประวตศาสตรโรคระบาดประเทศไทย.เขาถงเมอ31ตลาคม2562.เขาถงไดทางhttps://www.hfocus.org/content/2013/09/4628.
48
เสยงสะทอนจากพนทภญ.สธดา ปาบตร
โรงพยาบาลปทมราชวงศา
สถานการณการใชยาปฏชวนะในการเลยงสตว
กรณศกษา อ.ปทมราชวงศา จ.อำานาจเจรญ
ในชวง 10 ปทผานมา ประเทศไทยมการใชยาปฏชวนะมลคาปละมากกวา 10,000 ลานบาทและมคนไทยตดเชอดอยามากกวาปละ 100,000 ราย เสยชวตมากกวาปละ 38,000 ราย กอใหเกดความสญเสยทางเศรษฐกจเปนมลคามหาศาลปจจยททำาใหเกดเชอดอยาสวนหนงมสาเหตมาจากการใชยาปฏชวนะในฟารมปศสตวเพอเรงการเจรญเตบโตและปองกนโรค โดยเฉพาะในฟารมเลยงไกและสกรสาเหตสวนหนงเกดจากการขาดความรความเขาใจเกยวกบการใชยาปฏชวนะในการเลยงสตวของกลมเกษตรกรสาเหตเหลานลวนทำาใหเกดปญหายาปฏชวนะตกคางในเนอสตวสงแวดลอมเกดเชอดอยาในสตวซงสามารถแพรจากสตวตดตอสคนได ประชากรสวนใหญในอำาเภอปทมราชวงศา จงหวดอำานาจเจรญ ประกอบอาชพเกษตรกรรมปลกขาวทำาสวนและเลยงสตวโดยมเกษตรกรเลยงสตวมากกวา2,000รายสตวทเลยงไดแกโคสกรแพะ ไก เปนตน จากการสำารวจสถานการณการใชยาปฏชวนะในการเลยงสตวในกลมเกษตรกรผเลยงสตวและทำาการประมงในอำาเภอปทมราชวงศาจำานวน 100 ราย ซงเปนเกษตรกรเจาของฟารมสตวจำานวน97รายและฟารมพนธะสญญารวมกบนายทน3รายสวนใหญเลยงโคเนอ (รอยละ54)รองลงมาคอกระบอ(รอยละ17)แพะ(รอยละ14)หม(รอยละ9)ไกเนอ(รอยละ3)ปลาและกง(รอยละ3)เกษตรกรรอยละ90มการใชยาปฏชวนะตลอดวงจรของสตวรองลงมาคอตามขอบงใชการรกษาโรค(รอยละ73)ปองกนโรค(รอยละ60)และเรงการเจรญเตบโต(รอยละ46)ยาปฏชวนะทพบการใชมากทสดคอยา Amoxicillin (รอยละ 25) รองลงมาคอ Penicillin (รอยละ18)และEnrofloxacin (รอยละ10) สวนใหญซอยาปฏชวนะสำาหรบสตวจากรานขายยาแผนปจจบน (รอยละ75)รองลงมาคอบรษทขายอาหารสตว(รอยละ15)เซลลขายยา(รอยละ5)และรานขายยาสตว(รอยละ5)
49
พฤตกรรมและความคดเหนเกยวกบการใชยาปฏชวนะในการเลยงสตวแตละชนดของเกษตรกร
1. ยาปฏชวนะทใชในการเลยงสตว
ย�ปฏชวนะทใชในก�รเลยงหม เกษตรกรผเลยงหมทกรายมการใชยาปฏชวนะและทใชมากทสดคอamoxicillinในแมหมหลงคลอดเพอปองกนการเจบปวยและเพอใหแมพนธแขงแรงเรวขน ใชเมอมแผล และเมอหมมอาการเจบขาทใชรองลงมาคอenrofloxacin ในขอบงใชเมอหมมอาการขไหลหนาวสน เบออาหารหรอเมอใชamoxicillinแลวไมไดผลใชความแรงของenrofloxacinในขอบงใชทแตกตางกนนอกจากนยงมการใชpenicillinในลกหมแรกคลอดและเมอมอาการเจบขามเกษตรกร1รายนำาlorazepamและamitriptylineของเกษตรกรเองมาใหหมขน เมอหมมอาการเครยด เบออาหาร (ตวอยางการใชยาปฏชวนะในฟารมหมดงตาราง1)
ต�ร�งท 1 ตวอย�งย�ปฏชวนะทใชในก�รเลยงหม
ย�ปฏชวนะทใชในก�รเลยงแพะ มการใชpenicillinมากทสดในการเลยงแพะทงชนดยาเดยวและยาสตรผสมกบstreptomycinในขอบงช เบออาหาร มอาการหเยน เปนหวด และมแผล ยาปฏชวนะทใชรองลงมาคอ amoxicillinเมอแพะเปนหวดมนำามก เกษตรกร1รายนำา ivermectin inj.มาใชเมอแพะมอาการหเยนมนำามกหากอาการไมดขนภายใน3-5วนจงจะเปลยนมาใชenrofloxacin(ตวอยางการใชยาปฏชวนะในการเลยงแพะดงตาราง2)
ย�ปฏชวนะAmoxicillininj.
Enro-150/Octocin-EN5%Pendistrepinj.
Hydropen400inj.Gentamycin/Pendistrep/Amoxicillin
ขอบงใชแมพนธหลงคลอดเพอใหแขงแรงมไขหเยนหนาวสนไมกนอาหาร
มอาการมอเทาเปอยมอาการเจบขาหรอมไข
ใหenro-150แลวไมหาย
50
ย�ปฏชวนะPendistrepinjPenicillininj.
Amoxicillininj.OxyclineinjEnro-150
ขอบงใชมอาการหเยนเบออาหารใชประมาณ5-7วน
มแผลเปนหวดมนำามก
ใชเปนยาฆาพยาธเมอแพะผอมขนบาง(ฉดยา1เขม)กรณใชIvermectinแลวไมหาย
ทองรวงมแผล
ต�ร�งท 2 ตวอย�งย�ปฏชวนะทใชในก�รเลยงแพะ
ย�ปฏชวนะในก�รเลยงไกเนอ เกษตรกรผเลยงไกฟารมพนธะสญญามการใชยาปฏชวนะโดยการผสมamoxicillinneomycinและdoxycyclineในอาหารไกตามชวงอายโดยมกใหในไกอาย14วนแรกโดยเกษตรกรไมทราบวามการผสมยาปฏชวนะในอาหาร
ย�ปฏชวนะในก�รเลยงปล�และกง มการใช amoxicillin และ colistin โปรยลงในบอเพอปองกนอาการบาดเจบของกงระหวางการขนสงหรอใชในขนาดตำาๆเพอปองกนโรคและมการใชยาปฏชวนะเมอปลาและกงมอาการปวยซงสงเกตจากมการตายลอยนำาในปรมาณมาก
2. การบรหารยาและการเกบรกษา
เกษตรกรทมการใชยาปฏชวนะในการเลยงสตวรอยละ 86 ไมทราบวาตวเองกำาลงใชยาปฏชวนะไมทราบชอสามญทางยา และไมทราบขอบงใชทแนนอนของยา เกษตรกรสวนใหญมพฤตกรรมการใชยาปฏชวนะจากประสบการณการเลยงการสอบถามจากฟารมใกลเคยงการลองผดลองถกและปรกษาสตวแพทย/สตวบาลกรณทสตวเจบปวยรนแรง โดยการบรหารยาปฏชวนะทงในรปแบบยาฉด ยาผงหรอยาทา สวนใหญบรหารยาโดยเจาของฟารม หรอจางอาสาปศสตวประจำาหมบานมาบรหารยาใหสวนขนาดยาจะพจารณาจากนำาหนกตวของสตวเปนหลก ประมาณขนาดยาเองจากประสบการณการใหยา โดยขนาดทใชในการรกษาจะสงกวาขนาดยาทใชในการปองกนโรค เกษตรกรจะใชยาไปเรอยๆจนกวาสตวจะหายหากอาการเจบปวยไมดขนจะเลอกใชยาทมความแรงและปรมาณทมากขน
51
เกษตรกรสวนใหญมพฤตกรรมการใชยาปฏชวนะจนกวายาจะหมด โดยไมทราบวนหมดอายของยาเกษตรกรสวนใหญเกบยาในถงพลาสตกหรอภาชนะเปดสวนภาชนะบรรจทใชหมดแลวจะกำาจดโดยการทงลงขยะทวไปในครวเรอนการขดหลมฝงกลบหรอการทงลงสพนดนและแหลงนำาโดยตรง
3. ความรความเขาใจเกยวกบการใชยาปฏชวนะและผลกระทบจากการใชยา
(ตารางท 3)
วตถประสงคของก�รใชย�ปฏชวนะ เกษตรกรรอยละ 73 เขาใจถกตองวา ยาปฏชวนะมวตถประสงคเพอการรกษาโรคในการเลยงสตว รอยละ 60 เขาใจวาใชในการปองกนโรคในสตว และเกษตรกรรอยละ 53 เขาใจวาไมไดมวตถประสงคในการเรงการเจรญเตบโต วธก�รใชย�ปฏชวนะ เกษตรกรทงหมด 100 รายมความเขาใจถกตองวาควรปรกษาสตวแพทยหรอสตวบาลกอนใชยาปฏชวนะในฟารมปศสตว แตในทางปฏบตเกษตรกรจะปรกษาสตวแพทยหรอสตวบาลในกรณทสตวเจบปวยรนแรงเทานน เกษตรกรทกรายมความเขาใจถกวาควรใชยาตามขนาดทฉลากกำาหนด แตในทางปฏบตเกษตรกรจะใหยาตามประสบการณทเคยฉดหรอการใหยาจากการประมาณขนาดยาเองเกษตรรอยละ66มความเขาใจวายาปฏชวนะสามารถใชไดนานจนกวาสตวจะหายหากใชยาปฏชวนะชนดแรกไมหายกจะเปลยนไปยาปฏชวนะทแรงขนและใหในขนาดทมากขนนอกจากนเกษตรกรสวนใหญรอยละ80มความเขาใจผดวายาปฏชวนะสามารถใหในขนาดตำาๆเพอปองกนโรคในสตวได ก�รตกค�งของย�ปฏชวนะ เกษตรกรรอยละ46ยงไมแนใจวายาปฏชวนะสามารถตกคางในมลสตวเนอสตวและสงแวดลอมได แตมความเขาใจวายาปฏชวนะจะเกดการตกคางไดตองมการใชในปรมาณมากๆ และตองใชในสตวทมอายการเลยงนานอยางนอย 1-2 ป ถงจะเกดการตกคางในเนอสตวและมลสตว สวนสตวเลยงทมอายการเลยงสน เชนไกปลาและกงอาจจะไมเกดการตกคางของยาปฏชวนะสวนการตกคางในสงแวดลอมนน เกษตรกรมความเขาใจวาอาจจะเกดไดนอยเนองจากในฟารมสวนใหญจะมบอดนสำาหรบพกมลสตวและสงปฏกลตางๆกอนปลอยลงสพนดนและแหลงนำาจงไมเกดการตกคางในดนและแหลงนำา
ก�รดอย�ปฏชวนะและก�รปนเปอนของเชอดอย� เกษตรกรสวนใหญ(รอยละ80)มความเขาใจวาการใชยาปฏชวนะในการเลยงสตวเปนระยะเวลานานจะกอใหเกดเชอดอยาในสตวได แตเกษตรกรรอยละ 60 ยงไมแนใจวา การใชยาปฏชวนะในการเลยงสตวจะทำาใหเกดการดอยาในคนเกษตรรอยละ53มความเขาใจทถกตองวาการใชยาปฏชวนะในการเลยงสตวทำาใหคนมโอกาสไดรบยาปฏชวนะทางออมจากการรบประทานอาหารทมการปนเปอนของยาปฏชวนะ
52
ก�รตดเชอดอย�ปฏชวนะ เกษตรกรรอยละ 53 ไมแนใจวาการอยอาศยในบรเวณฟารมจะมโอกาสตดเชอดอยาจากสตวสคนได เนองจากเขาใจวาการใชยาปฏชวนะในการเลยงสตวนนไมสามารถทำาใหเกดการปนเปอนเชอดอยาในสงแวดลอม อยางไรกตาม เกษตรกรสวนใหญ (รอยละ 73) มความเขาใจถกตองวาหากเกษตรกรหรอสตวเลยงตดเชอดอยาจะทำาใหการรกษาโรคนานขน โอกาสหายจากโรคยากขน และมโอกาสเสยชวตสงขน
ต�ร�งท 3 คว�มรคว�มเข�ใจเกยวกบก�รใชย�ปฏชวนะในฟ�รมปศสตวและผลกระทบจ�กก�รใชย� จ�กก�รสำ�รวจคว�มคดเหนของเกษตรกรจำ�นวน 100 ร�ย
วตถประสงคของก�รใชย�ปฏชวนะ
การใชยาปฏชวนะเพอปองกนโรคในสตว
การใชยาปฏชวนะเพอเรงการเจรญเตบโตในสตว
การใชยาปฏชวนะเพอรกษาโรคในสตว
วธก�รใชย�ปฏชวนะ
การใชยาปฏชวนะควรปรกษาเจาหนาทสตวบาลหรอสตวแพทยกอนทกครง
การใชยาปฏชวนะรกษาโรคสามารถใชไดนานจนกวาสตวจะหาย
ขนาดยาทใชในการรกษาโรคใชในขนาดตามทฉลากยากำาหนด
ขนาดยาทใชในการปองกนโรคควรใชในขนาดตำาๆและใชระยะเวลานานกวาการรกษา
ก�รตกค�งของย�ปฏชวนะ
การใชยาปฏชวนะสามารถทำาใหเกดการตกคางของยาในมลสตวและแหลงนำาตามธรรมชาต
การดอยาปฏชวนะและการปนเปอนของเชอดอยา
การใชยาปฏชวนะในการเลยงสตวทำาใหเกดการดอยาในสตว
การใชยาปฏชวนะในการเลยงสตวทำาใหเกดการดอยาในคน
การใชยาปฏชวนะในการเลยงสตวสามารถทำาใหเกดการปนเปอนของเชอดอยาในคนและสงแวดลอม
ก�รตดเชอดอย�ปฏชวนะ
การอยอาศยในบรเวณทมการเลยงสตวทใชยาปฏชวนะทำาใหมโอกาสไดรบเชอดอยาจากสตว
การตดเชอดอยาทำาใหการรกษานานขนโอกาสหายยากขนและมโอกาสเสยชวตสงขน
คว�มรคว�มเข�ใจรอยละคว�มเข�ใจ
ถก ผด ไมแนใจ
60
46
73
100
66
100
80
42
80
28
53
8
73
30
53
23
-
22
-
13
12
1
12
14
39
9
10
1
4
-
12
-
7
46
19
60
33
53
18
53
ความคดเหนของบคลากรทเกยวของเกยวกบการใชยาปฏชวนะในการเลยงสตว:
มมมองสภาพปญหาในพนท
จากการสำารวจความคดเหนของเจาหนาทหนวยงานทเกยวของกบการใชยาปฏชวนะในการเลยงสตว ไดแก ปศสตวอำาเภอ เกษตรอำาเภอ สาธารณสขอำาเภอ เจาหนาทโรงพยาบาลสงเสรมสขภาพตำาบล(รพ.สต.)และเจาหนาทในโรงพยาบาลปทมราชวงศาพบวามความคดเหนเกยวกบสภาพปญหาการใชยาปฏชวนะทนาสนใจดงน ปศสตวอำาเภอเหนวา เกษตรกรหรออาสาปศสตวในพนทอาจจะวเคราะหโรคไดไมถกตอง ทำาใหเลอกใชยาผด ซงอาการของโรคบางชนดไมไดเกดจากการตดเชอและไมจำาเปนตองไดรบยาปฏชวนะเชนอาการเจบขาของหมหรอแพะเกดจากการขาดแคลเซยมจงทำาใหมอาการเจบขาเดนลำาบากและลมนอน ซงมกพบอาการในแมพนธหลงคลอด การรกษาจงควรเสรมปรมาณแคลเซยม โดยไมจำาเปนตองใชยาปฏชวนะ และยงพบปญหาวา เมอสตวปวยตาย เกษตรกรจะไมแจงใหปศสตวอำาเภอทราบและกำาจดซากสตวเองอยางไมเหมาะสม ทสำาคญคอ ซากสตวไมไดรบการตรวจวนจฉยหาสาเหตการตายและทไมแจงกเนองจากเกษตรกรเกรงวาหากแจงปศสตวอำาเภอทางหนวยงานจะนำาซากสตวไปทำาลายซงจะทำาใหเกษตรกรขาดทนทสญเสยซากสตวไปสวนใหญแลวเกษตรกรเจาของสตวมกจะนำาซากสตวไปชำาแหละเพอจำาหนายออกไป ซงเปนพฤตกรรมทเสยงตอการตดเชอจากสตวสคน หรอคนอาจจะไดรบเชอดอยาจากสตวเหลานนได ปศสตวอำาเภอเหนวา สตวบาลหรออาสาปศสตวในพนทยงไมไดรบการพฒนาศกยภาพดานการวนจฉยโรคดวยวธททนสมย หรอไมไดรบการเพมพนความรใหม จงทำาใหขาดความรความเขาใจในการประเมนวนจฉยโรค และมการใชยาปฏชวนะโดยไมไดปรกษาสตวแพทย นอกจากนในพนทยงไมมระบบการปรกษาปศสตวอำาเภอ ระบบการปรกษาสตวแพทยและไมมแนวทางการใหยาปฏชวนะสำาหรบสตวเกษตรกรยงคงซอยาปฏชวนะมาใชเองตามประสบการณเดมๆ ปศสตวอำาเภอยงไดใหความคดเหนเพมเตมเกยวกบชองทางการเขาถงยาปฏชวนะในพนทวายาสำาหรบสตวเปนยาทเขาถงงาย สามารถหาซอไดเองจากรานขายยาแผนปจจบน รานขายอาหารสตวรานขายยาสตว โดยไมไดปรกษาสตวแพทยกอนการใชยา และยงพบยาทไมไดขนทะเบยนจากเซลลขายยานำาสงใหกบเกษตรกรในฟารมโดยตรงอกดวย โดยเฉพาะยาผงทแบงบรรจขายได และเหนวาเกษตรกรสวนใหญไมไดตระหนกถงการใชยาปฏชวนะทไมเหมาะสมและเกนความจำาเปน เนองจากยงขาดความรความใจทงในเรองของโรคและยาทสมพนธกน จงมกเลอกใชยาทตนเคยใชแลวเหนวามประสทธภาพดในการรกษาโรค โดยไมไดคำานงถงผลทตามมาเกยวกบการตกคางของยาและการเกดเชอดอยาในฟารมปศสตว
54
สวนเจาหนาทรพ.สต.ททำางานในพนทใหความคดเหนเกยวกบการใชยาปฏชวนะวาแมเจาหนาทเองกยงไมมความรความเขาใจเกยวกบการใชยาปฏชวนะในการเลยงสตวและผลกระทบจากการใชยาในฟารมปศสตวดงนนเกษตรกรกยอมจะไมมความรความเขาใจและไมทราบผลกระทบทเกดขนเชนกนเจาหนาทรพ.สต.บางแหงพบวามเกษตรกรมาขอยาปฏชวนะเพอนำาไปใหสตวเลยงของตวเอง เชนamoxicillinทงชนดเมดแคปซลและชนดผงสำาหรบผสมนำารวมทงมเกษตรกรมาขอเขมฉดยาเพอนำาไปฉดยาใหสตวในฟารมของตนเองดวย เกษตรอำาเภอไดแสดงความคดเหนเกยวกบการใชยาปฏชวนะในทางเกษตรวา ในพนทยงไมพบการใชยาในการทำาเกษตรกรรมแตถาหากเกษตรกรมการใชยาปฏชวนะในการเลยงสตวกอาจจะมโอกาสทยาปฏชวนะจะตกคางในพนดน แหลงนำาตามธรรมชาต และอาหารทนำามารบประทานเนองจากการทำาเกษตรกรรมมโอกาสไดรบยาปฏชวนะทปนเปอนทงทางตรงและทางออม เชน การนำานำาจากแหลงนำาทใกลฟารมมาใชในทางเกษตร การนำามลสตวมาทำาปย ซงทำาใหเกษตรกรและผลผลตทางการเกษตรปนเปอนยาปฏชวนะนำาไปสการเกดเชอดอยาได
55
แนะนำ เวบไซตอ.ภก.ชนวจน แสงองศมาล
ศนยวชาการเฝาระวงและพฒนาระบบยาคณะเภสชศาสตร ม.สยาม
ครบรอบปเวยนมาบรรจบสำาหรบสปดาหรรกษตระหนกใชยาตานแบคทเรย ททางศนยวชาการเฝาระวงและพฒนาระบบยา (กพย.) จดขนเปนปท 7 แลว ครงนธมหลกของงานจะเนนในเรองหวดจาก“ไวรส”หรอ“แบคทเรย”ซงแมงานใหญยงคงเปนองคการอนามยโลก(WHO)เชนเคย ดงนน เวบไซตแรกทจะแนะนำากคอ เวบไซตขององคการอนามยโลก (WHO) ท https://www.who.int/news-room/events/detail/2019/11/18/default-calendar/world-antibiotic-aware-ness-week-2019 เวบไซตของWHO นจะนำาเสนอธมหลกของงานในทกๆป และจะมการอพเดทหลกฐานทางวชาการขอมลเกยวกบสถานการณเชอดอยา และการใชยาปฏชวนะ มชดความรตางๆทประชาชนสามารถเขาถงไดและมสอทประชาชนเขาใจไดงายอกดวย
ในสวนของของประเทศไทยนน ในปนกมการรณรงคกนอยางจรงจง โดยเฉพาะสำานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ (สสส.) ไดผลตสอในรปแบบคลปวดโอทมงใหประชาชนตระหนกถงปญหาเชอดอยาและเพอใหประชาชนไดรวาอาการหวดเจบคอของตนนนเกดจาก“ไวรส”หรอ“แบคทเรย”กนแน
คลปท 1เรอง“ซานตาคลอสYouTubeLink:https://youtu.be/-Y6ieVtI5hY
คลปท 2 “รานขายยา”YouTubeLink:https://youtu.be/r9uRH0AGy5g
56
คลปท 3 “เชอด อยา เพชฌฆาตเงยบท คนไทยตองระวง” YouTube Link : https://youtu.be/MSdFkdz6Snk
ปดทายดวยเพลงรณรงคหวดเจบคอไมตองใชยาปฏชวนะนนคอเพลง “อยาพง” แตงโดยคณนราธปปานแรเพอรณรงคใหคนไทยไมใชอยาปฏชวนะอยางพรำาเพรอทเปนสาเหตทำาใหเกดเชอดอยาได
คลปท 4“แฟชนโชวเชกใหชดแบคทเรยหรอไวรส”YouTubeLink:https://youtu.be/6CZZEnI8Syg
YouTube Link: https://www.youtube.com/watch?v=NJvgwjrbfvc