สถาบนพระปกเกลา โดยการสนบสนนโครงการเสรมสรางความเขมแขงและการมสวนรวมในภาคใต (STEP Project) UNDP - Japan Partnership Fund

จดทำาโดย โครงการเสรมสรางความเขมแขง ใหกบองคกรปกครองสวนทองถนในภาคใต ของประเทศไทย โดยใชกระบวนการมสวนรวม

Strengthening Local Authorities and Communities in the Southern Border Provinces of Thailand through Public Participation and Planning Process

การจดทำาแผนพฒนาและงบประมาณโดยใชทนทางสงคมเปนฐาน

คมอ

ชอหนงสอ คมอการจดทำาแผนพฒนาและงบประมาณ โดยใชทนทางสงคมเปนฐาน

ชอผแตง โครงการเสรมสรางความเขมแขงใหกบองคกรปกครองสวนทองถนในภาคใต

ของประเทศไทย

ขอมลทางบรรณานกรมของหอสมดแหงชาต

โครงการเสรมสรางความเขมแขงใหกบองคกรปกครองสวนทองถนในภาคใต

ของประเทศไทย

คมอการจดทำาแผนพฒนาและงบประมาณ โดยใชทนทางสงคมเปนฐาน --

กรงเทพฯ : สถาบนพระปกเกลา, 2558. 68 หนา.

ISBN 978-974-449-796-3

สวพ. 58-04-1000.00

ราคา ....... บาท

พมพครงท 1 เมษายน พ.ศ. 2558 จำานวน 1,000 เลม

ภาพปะกอบ ปณฑชนต พงศศกดศร

ศลปกรรม ตฤณ จนทรม

ลขสทธ สถาบนพระปกเกลา

พมพท บรษท ........................

จดพมพโดย สถาบนพระปกเกลา ศนยราชการเฉลมพระเกยรต 80 พรรษาฯ

อาคารรฐประศาสนภกด ชน 5 (โซนทศใต)

เลขท 120 หม 3 ถนนแจงวฒนะ แขวงทงสองหอง

เขตหลกส กรงเทพฯ 10210 http://www.kpi.ac.th

โทรศพท 0-2141-9600 โทรสาร 0-2143-8181

คำานำา

คมอการมสวนรวมในการจดทำาแผนพฒนาและงบประมาณสำาหรบทองถนน เปน

สวนหนงของโครงการเสรมสรางความเขมแขงใหกบองคกรปกครองสวนทองถนในภาคใต

ของประเทศไทยโดยใชกระบวนการมสวนรวม (Strengthening Local Authorities and

Communities in the Southern Border Provinces of Thailand through Public Participation

and Planning Process) ดำาเนนการโดยสถาบนพระปกเกลา ภายใตการสนบสนนจาก

โครงการเสรมสรางความเขมแขงและการมสวนรวมในภาคใต (STEP Project), UNDP -

Japan Partnership Fund โดยมวตถประสงคเพอเสรมสรางความเขมแขงใหกบองคกรปกครอง

สวนทองถนในภาคใตของประเทศไทยโดยใชกระบวนการมสวนรวม (Strengthening local

Government by public participation) ผานกระบวนการจดทำาแผนพฒนาโดยใชทนทางสงคม

เปนฐาน

คมอนนำาเสนอกระบวนการการทำาแผนพฒนาและงบประมาณแบบมสวนรวมของ

ทองถนโดยใชทนทางสงคมเปนฐานอยางงาย อธบายความหมายของ “ทนทางสงคม” บอก

วธการคนหาทนทางสงคมและการทำาแผนทเดนดนของชมชน การนำาขอมลทนทางสงคมไปใช

เพอการจดทำาแผนการตดตามและประเมนผลแผนพฒนา ซงคณะผจดทำาประมวลองคความร

เกยวกบกระบวนการตางๆ จากประสบการณงานศกษาวจยดานการมสวนรวมและเสรมสราง

การมสวนรวมขององคกรปกครองสวนทองถน

สารบญ

คณะผจดทำาขอขอบคณ คณสมชย เยนสบาย คณมลลกา เลศสวรรณวงษ เจาหนาท

สำานกงานโครงการพฒนาแหงสหประชาชาต (UNDP) คณวปญจต เกตนต คณอารฟน ดำารงรศม

เจาหนาทโครงการ โครงการเสรมสรางความเขมแขงและการมสวนรวมในภาคใต (STEP Project),

UNDP - Japan Partnership Fund ในการประสานความรวมมอและใหคำาแนะนำาทดตลอดการ

ดำาเนนโครงการ ขอขอบคณอาจารยมาหะมะดาร แวโนะ อาจารยสรชย ไวยวรรณจตร และ

ผรวมทมวจยทกทานจากมหาวทยาลยฟาฎอน (มหาวทยาลยอสลามยะลา) ทมารวมดำาเนน

โครงการตลอดระยะเวลาการปฏบตงานในพนทจงหวดปตตาน ขอขอบคณในความรวมมออน

ดยงของฝายบรหารและขาราชการขององคการบรหารสวนตำาบลแหลมโพธ อำาเภอยะหรง และ

องคการบรหารสวนตำาบลแมลาน อำาเภอแมลาน จงหวดปตตาน ซงทำาใหการดำาเนนโครงการ

เปนไปไดดวยดและสามารถจดทำาคมอนขนได ขอขอบคณ คณปณฑชนต พงศศกดศร ผวาด

การตนประกอบคมอ

คณะผจดทำาหวงเปนอยางยงวา คมอนจะเปนประโยชนตอผอานทสนใจเรองของการม

สวนรวมในกระบวนการจดทำาแผนพฒนาและงบประมาณของทองถน อนง หากมขอผดพลาด

ประการใด คณะผจดทำาขอนอมรบคำาแนะนำาตางๆ เพอนำามาปรบปรงใหคมอนมความเหมาะสม

และใชประโยชนไดจรงเพอสรางการมสวนรวมในทกภาคสวนตอไป

ดร.ถวลวด บรกล และคณะ

บทนำา 6

สวนท 1 การมสวนรวมในการจดทำาแผนพฒนา 8

และงบประมาณสำาหรบทองถน

สวนท 2 ขอมลทนทางสงคม 18

สวนท 3 การจดทำาแผนพฒนาและงบประมาณ 43

โดยใชทนทางสงคมเปนฐาน

สวนท 4 การตดตามประเมนผลและถอดบทเรยน 63

สวนท 5 สรป 65

เอกสารอางอง 66

บนทก 67

รายนามคณะผจดทำา 68

76

บทนำาความเปนมาของคมอ

ใครควรใชคมอน กวาทศวรรษทผานมาพนทภาคใตของประเทศไทยมสถานการณความไมสงบเกดขน เหตการณความรนแรง

เหลานนมผลทำาใหคนในพนทขาดความไววางใจซงกนและกน จากการศกษาวจยของผเชยวชาญดานการกระจาย

อำานาจและการปกครองทองถนหลายทานตางระบตรงกนวา องคกรปกครองสวนทองถนควรเปนหนวยงานหลกใน

การเสรมสรางศกยภาพ เพอใหเกดการปฏบตงานในระดบพนทไดอยางมประสทธภาพและประสทธผล เพราะเปน

หนวยงานทใกลชดกบประชาชนมากทสด อกทงมทมาบนพนฐานการยอมรบและความไววางใจของชมชนผานการ

เลอกตงโดยตรงของคนในพนท ในขณะเดยวกนกสามารถเชอมประสานนโยบายและขอรบงบประมาณสนบสนน

การปฏบตงานตางๆ จากสวนกลางได ดวยเหตน องคกรปกครองสวนทองถนจงควรไดรบการสนบสนนใหเปน

ผบรหารจดการพนทอยางเตมความสามารถ ภายใตการสงเสรมและสนบสนนของภาครฐ และของชมชนหรอคน

ในพนทบนพนฐานความเชอมนและความไววางใจซงกนและกน

โครงการเสรมสรางความเขมแขงใหกบองคกรปกครองสวนทองถนในภาคใตของประเทศไทยโดยใชกระบวนการ

มสวนรวม (Strengthening Local Authorities and Communities in the Southern Border Provinces of Thailand

through Public Participation and Planning Process) เปนการตอยอดการทำางานของโครงการ The Southern

Thailand Empowerment and Participation (STEP), UNDP โดยโครงการภายใตการดำาเนนงานของสำานกวจยและ

พฒนา สถาบนพระปกเกลาน มวตถประสงคเพอเสรมสรางความเขมแขงใหกบองคกรปกครองสวนทองถนในภาคใต

ของประเทศไทยโดยใชกระบวนการมสวนรวม (Strengthening local Government by public participation) ผาน

กระบวนการจดทำาแผนพฒนาโดยใชทนทางสงคมเปนฐาน เพอสรางแนวปฏบตใหกบผปฏบตงานจรงในพนทใหสามารถ

นำาเครองมอและแนวทางเหลานไปใชไดอยางมประสทธภาพจนเกดประสทธผล โดยคาดหวงวาจะสามารถสรางความ

เขมแขงใหเกดขนกบชมชน กอเกดเปนแรงใจใหชมชนสามารถดำารงอยและพฒนาตอไปไดในทกสถานการณทตองเผชญ

ผเกยวของกบกระบวนการจดทำาแผนพฒนาและงบประมาณของทองถน ตงแตระดบผบรหาร

ขาราชการทองถน ขาราชการสวนภมภาค ผนำาชมชน ประชาชนจากทกภาคสวน เยาวชนและผสนใจทวไป

98

สวนท 1 : การมสวนรวมของประชาชน

การมสวนรวมในการจดทำ��แผนพฒนาและงบประมาณสำ�หรบทองถน

ลำาดบขนของการมสวนรวม

การมสวนรวมของประชาชนเปนการเปดโอกาสใหประชาชนผมสวนไดเสยในการดำาเนนการตางๆ ของ

ภาครฐไดเขามารบรขอมลขาวสาร ไดมโอกาสมาแสดงความคดเหน แสดงความหวงกงวลตอแนวทางการดำาเนนการ

ของเจาหนาทรฐตอการตดสนใจของผบรหารสวนทองถน ซงรวมไปถงการมารวมแลกเปลยนความคดเหนรวมตดสนใจ

รบผลจากการตดสนใจ ใหการปรกษาหารอ และรวมกนประเมนผลการดำาเนนการของหนวยงานของรฐ ซงในทนคอ

องคกรปกครองสวนทองถน ซงถอเปนพนฐานในวถทางประชาธปไตยทสำาคญยง

ทงน การมสวนรวมยงรวมไปถงการมารวมกน

คดถงแนวทางการแกไขปญหาของชมชน มารวมกน

ออกแบบอนาคตของชมชนโดยคนในชมชนเอง

ผทควรเขามาเกยวของหรอเขามามสวนรวมคอ

ประชาชนทอาศยอยในชมชนทองถนนนๆ รวมถงกลมคน

ทรวมตวกนเปนองคกรทางสงคมของพลเมองทเรยกวา

ภาคประชาสงคม (Civil Society) เชน กลม ชมรม องคกร

สาธารณประโยชนตางๆ ฯลฯ (ควรพจารณาวาผเขามาม

สวนรวมนนไดครอบคลมประชาชนทกภาคสวน รวมเพศหญง

เพศชาย เยาวชน ผสงอาย ผดอยโอกาส กลมตางๆ มากนอย

เพยงใด)

รบรขอมลทวไปของทองถน ขอมลพนฐานทเปนประโยชนจากเจาหนาท (จาก อบต. จากหนวยงานตางๆ) และจาก

ประชาชนดวยกน และจากผนำา วธการทใช

ใหขอมลทชาวบานมความสนใจ ใหขอมลความหวงกงวลและปญหา

ปรกษาหารอ แลกเปลยนขอมล วเคราะหเหตผล เชอมโยงเหตผล ปรากฏการณปจจบน และ

อนาคตทตองการ โดยรวมมอกบเจาหนาทเพอกำาหนดแผนพฒนา

รวมวางแผน - จะทำาอะไรบาง - อยางไร - ทำาไม - งบประมาณเทาไร - มาจากไหน

- ใครเกยวของบาง

รวมตดตามตรวจสอบ - ตดตามวา

เปนไปตามแผนหรอไม / ประชาชน

ไดรบประโยชนหรอไม และทบทวนวา

ควรดำาเนนการตอไปหรอไม อยางไร

รวมรบผล - ไดประโยชนจากโครงการทเสนอไป

รวมลงมอทำาในโครงการสำาคญทคดเลอก

รวมตดสนใจ - คดเลอกโครงการทสำาคญ

1110

ทำ�ไมตองมสวนรวมในการจดทำ�แผนพฒนาและจดสรรงบประมาณ

เพอใหมนใจไดวา สงทสมาชกในชมชนมองวา

จำาเปนเรงดวน สำาคญ หวงกงวล เปนปญหา จะไดรบ

การตอบสนองหรอแกไขอยางเปนผล

สมาชกชมชนเปนผทอยในพนทนนๆ จงม

ขอมลในพนทและมความเขาใจพนทของตนดกวาผอน

เมอไดรบขอมลทเปนประโยชน เชน สถตการเกด แก

เจบ ตาย ความเปนอยตางๆ กจะสามารถคดวเคราะห

ไดวาตองการเหนชมชนของตนเปนอยางไร เมอทองถน

มงบประมาณมาสนบสนนจะไดรวมกนคดโครงการและ

กจกรรมทตอบสนองความตองการของตนทงยงจดลำาดบ

ความสำาคญตามความตองการอยางมเหตผลอกดวย

สงสำาคญคอ ตองรบรวางบประมาณของทองถนมจำากด

จงตองมการจดสรรอยางเหมาะสมและหากงบประมาณ

นนมไมเพยงพอจะสามารถขอรบการสนบสนนจาก

หนวยงานอนไดอยางไร

หลกการสำ�คญของการมสวนรวม

1. เปดใจใหกวาง รบฟงขอมลจากกนและกน

2. ทกคนมความคด และในการคดรวมกนนนม

คณคามากกวาสงอน

“ทกความคดมคณคา” ทจะทำาใหชมชนของเรา

พฒนาไดอยางยงยน (คอ ทกคนจะอยด กนด

รวมกนถงลกหลาน) จงตองเปดโอกาสใหทกคน

ไดเขารวมกจกรรม

3. ทกคนมอสรภาพในการมสวนรวม ไมถกบงคบ

4. ทกคนตองสามารถเขารวมกจกรรม และชวย

สรางโอกาสใหเขามความสามารถในการเขารวมได

5. ทกคนเสมอภาคกนในการแสดงความคดเหน

ไมมใครมอำานาจเหนอใคร เพราะ “ตางกเปน

หนสวนทางความคด” เพอการพฒนารวมกน

6. ทกคนมจตสาธารณะทจะมามสวนรวมเพอ

ประโยชนของชมชน

แผนพฒนาทมาจากการมสวนรวมของ

ประชาชนจะเปนความภาคภมใจของประชาชนเอง

เพราะมาจากความเหนพองตองกนของทกคนบน

พนฐานของการคดรวมกน

คดจากสงดทมอยในชมชน จะทำาใหเกดการมองไกล

และภาคภมใจในสงดทมนนมากยงขน

ทกคนมด คดด เพอสงคม งบประมาณเปนของทกคน

มาชวยกนออกแบบวาจะทำาอะไร เพออะไร อยางไร

ใหเกดผลดสำาหรบทกคน

งบประมาณมจำากด แตสามารถใชไดอยางคมคา

เพราะชาวบานมาชวยกนคดปรกษาหารอรวมกน

ออกแบบอนาคตรวมกน ตดสนใจรวมกน

ลงมอทำารวมกน และตดตามผลการลงมอทำานนรวมกน

1. ไดรบบรการสาธารณะทดขน ทงในดานคณภาพ มาตรฐาน

ตรงกบความตองการของประชาชนในทองถนและสามารถเขาถง

บรการสาธารณะไดอยางทวถงและเปนธรรม

2. มบทบาทในการตดสนใจในการกำากบดแล ตรวจสอบ และ

สามารถสนบสนนการดำาเนนกจกรรมขององคกรปกครองสวน

ทองถนไดอยางเตมท

3. มโอกาสเขามามสวนรวมในการบรหารงานขององคกร

ปกครองสวนทองถน เชน การเสนอปญหาและความตองการ

ของชมชน การมสวนรวมในการกำาหนดแผนพฒนาองคกรปกครอง

สวนทองถน การไปเลอกตงผบรหาร/สมาชกสภาองคกรปกครอง

สวนทองถนการเสนอขอบญญตทองถน และการถอดถอน

ผบรหารหรอสมาชกสภาองคกรปกครองสวนทองถนเปนตน

ประโยชนทประชาชนไดรบจากการมสวนรวม

ผลทจะเกดขน

1312

การจดทำ�แผนพฒนาและ�งบประมาณของทองถน

แผนการกระจายอำานาจใหแกองคกรปกครองสวนทองถน พ.ศ. 2543 ระบไววา องคกรปกครองสวนทองถน

(อปท.) ตองจดทำายทธศาสตรการพฒนาทองถนของตนเองในระยะยาว เพอใหทราบทศทางและคาใชจายในอนาคต

และเพอใหการวางแผนยทธศาสตรในระยะยาวถกนำาไปปฏบตไดจรง จำาเปนตองจดทำาแผนงบประมาณ

ระยะ 3 ป ทยดผลสำาเรจของงานเปนเปาหมาย และมลกษณะการจดทำาทมความตอเนองแบบกาวหนา เพอสราง

ความมนใจในการจดสรรงบประมาณเพอการสนบสนนในทกๆ ระยะ 3 ป

แผนพฒนา 3 ป มลกษณะดงน

* เปนการแปลงแผนยทธศาสตรการพฒนาไปสการปฏบต* เปนแผนทมความสมพนธใกลชดกบงบประมาณ* เปนแผนพฒนาแบบหมนเวยนแนวทางการจดทำาแผนพฒนา 3 ป

* ตองคำานงถงสถานะทางการคลงของทองถน* โครงการพฒนาแยกออกได 3 ประเภท คอ 1) โครงการทองคกรปกครองสวนทองถนดำาเนนการเอง 2) โครงการทองคกรปกครองสวนทองถนอดหนนหนวยงานอน และ 3) โครงการทองคกรปกครองสวน ทองถนขอรบการสนบสนนจากหนวยงานอน

* ใชหลกการมสวนรวมของประชาชน กลาวคอ สนบสนนใหมการจดทำาแผนชมชน และนำาแผนชมชนนน มาใช รวมถงการสนบสนนการทำาประชมประชาคมอยางสรางสรรคเสมอ

ตารางท 1 กระบวนการจดทำาแผนพฒนา 3 ป ขององคการบรหารสวนตำาบล (อบต.)

กจกรรม

· จดเวทประชมประชาคมระดบหมบาน เพอรบฟงความคดเหนรวบรวม

ปญหา ขอเสนอความตองการของประชาชนแตละหมบาน

· จดเวทประชมประชาคมระดบตำาบล รบฟงความคดเหน รวบรวมปญหา

ขอเสนอความตองการของประชาชนระดบตำาบล

· คณะกรรมการสนบสนนแผนฯ ซงมปลด อบต. เปนประธาน พจารณา

ความตองการของประชาชน ประกอบนโยบายผบรหารและยทธศาสตร

การพฒนาตางๆ ยกรางแผนพฒนา 3 ป

· นำารางแผนฯ เสนอใหคณะกรรมการพฒนาแผนฯ ซงม นายก อบต.

เปนประธาน พจารณาใหความเหนชอบ

· นายก อบต. นำาแผนฯ เสนอเขาสสภา อบต. พจารณาเปน 3 วาระ

(รบหลกการ แปรญตต และลงมต)

· เมอรางแผนฯ ผานความเหนชอบจากสภา อบต. ประธานสภา จะนำา

แผนเสนอตอนายอำาเภอพจารณาอนมต และแจงใหนายก อบต.ประกาศใช

· นายก อบต. ประกาศใชแผนพฒนา 3 ป และจดทำาขอบญญต

งบประมาณรายจายประจำาปตามแผนฯ

ชวงเวลา (ของทกป)

มกราคม – กมภาพนธ

กมภาพนธ – มนาคม

มนาคม – มถนายน

มนาคม – มถนายน

ภายใน 15 สงหาคม

* แผนพฒนา 3 ป มการดำาเนนการตามระยะเวลา ดงน

1514

ชองทางการเขาไปมสวนรวมของประชาชน�ในการจดทำ�แผนพฒนาและงบประมาณขององคกรปกครองสวนทองถนอยางเปนทางการ

การดำาเนนการเพอใหเกดการมสวนรวมของประชาชนในการจดทำาแผนพฒนาและงบประมาณขององคกร

ปกครองสวนทองถนสามารถดำาเนนการไดทง 2 ฝาย คอ

ฝายองคกรปกครองสวนทองถน

ผบรหารทองถนควรสนบสนนใหมการทำาแผนชมชนใหเกดขนในทกหมบาน โดยการใหคำาแนะนำาในการ

จดทำา ใหความชวยเหลอทางวชาการ สนบสนนขอมลเพอการจดทำาแผนชมชน สนบสนนการจดเวทประชาคมอยาง

สรางสรรค และพจารณาทำาโครงการหรอกจกรรมทตองดำาเนนการรวมกบชมชน นำาโครงการหรอกจกรรมทเกนขด

ความสามารถของชมชนมาบรรจไวในแผนพฒนา 3 ป

โครงการหรอกจกรรมทเปนปญหาความตองการของประชาชนจากการจดเวทประชาคมอยางสรางสรรค

จะตองถกบรรจไวในแผนพฒนา 3 ป เพอสรางกระบวนการมสวนรวมในพนทอยางบรณาการ และชวยเชอมตอ

ยทธศาสตรการพฒนาขององคกรปกครองสวนทองถนกบปญหาความตองการของประชาชน นำาไปสการเหนพอง

ตองกนและทำางานรวมกนเปนภาคเครอขายการพฒนาในพนทตางๆ สรางผลสมฤทธทตอบสนองความตองการของ

ประชาชนอยางคมคาและมประสทธภาพ

ฝายประชาชน

ควรเขารวมการประชมประชาคมอยางสรางสรรคทกครงทมการจดประชมประชาคมเพอทำาแผนพฒนา 3 ป

หรอแผนอนๆ ซงการประชมประชาคมมกอยในชวงระหวางเดอนมกราคมถงมนาคมของทกป โดยทประชาชน

หรอชมชนควรรวมตวกนจดทำาแผนของชมชน หรอแผนของหมบานของตนไว โดยใชขอมลจากทเกบเองหรอขอมล

จากหนวยงานอนๆ มาสนบสนนการจดทำาแผนชมชนดวย นอกจากน ยงตองตดตามกระบวนการและขนตอนการ

ยกรางแผนพฒนา 3 ป การพจารณารางแผนพฒนา 3 ป ซงองคกรปกครองสวนทองถนจะดำาเนนการในชวงระหวาง

เดอนเมษายนถงมถนายนของทกป ทสำาคญคอ ประชาชนควรจะตองมความรเรองกระบวนการพฒนาและเขยน

ขอเสนอโครงการ เพอจะไดเสนอโครงการทตองการไปสหนวยงานตางๆ ไดทนทวงท

1716

ความเชอมโยงของแผนระดบตางๆ

ภาพ 1 ความเชอมโยงของแผนระดบตางๆ

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคม

นโยบายของผบรหารทองถน

นโยบาย

แผนชมชน / ปญหาความตองการ

แผนการบรหารราชการแผนดน

แผนพฒนาทองถน

งบประมาณรายจาย

แผนปฏบตราชการ 4 ป จงหวด (แผนยทธศาสตรการพฒนาจงหวด)

อำานาจหนาท / ภารกจถายโอนศกยภาพ

กรอบยทธศาสตรการพฒนาของ อปท.

1918

สวนท 2 : ขอมลทนทางสงคม

ในการจดทำาแผนพฒนาและงบประมาณนน สงสำาคญลำาดบแรกทผจดทำาตองคำานงถงคอ ขอมลทจะนำามา

ใชประกอบการพจารณาจดทำาแผนตางๆ

“ทนทางสงคม” คอ ระบบคณคา ซงประกอบดวยตวคณคาทรอยรดผคนเขาดวยกนใหอยเปนครอบครว

ชมชนเปนกฎเกณฑ ระเบยบ จารตประเพณ วถปฏบตของชมชน การเชอมโยงคนกบธรรมชาตกบคนอน เปนพ

เปนนอง เปนกลมเปนกอน ไมอยแบบตวใครตวมน ทนทางสงคมเปนคณธรรมตางๆ ความไวใจกน ความเอออาทร

ตอกนการพงพาอาศยกน การททำาใหมความสมพนธอนดตอกน

ทนทางสงคม ประกอบดวยความไววางใจ ความเชอ ทศนคต พฤตกรรม บรรทดฐานทางสงคม ประชาคม

รปแบบความสมพนธเปนเครอขายกจกรรมตางๆ

ทนทางสงคม เปนทรพยากรทมลกษณะพเศษ ทยงใชยงเพม ไมลดลงอยางทรพยากรอน เปนทรพยากร

ทใชอยางไมมวนหมด เปรยบเสมอนสนคาสาธารณะ ไมใชของใครคนใดคนหนง ใครคนใดคนหนงไมสามารถใช

ประโยชนแตเพยงคนเดยว หรอกดกนมใหคนอนไดเขามาใช

* เปนประโยชนในการเขาถงปญหาและสามารถวเคราะหสภาพปจจบนของทองถนไดอยางถกตอง

* เปนประโยชนในการคาดการณสำาหรบอนาคตและเพอวางเปาหมาย ตวชวดในแผนไดอยางเหมาะสม

* เปนประโยชนในการจดทำาแผนพฒนาทองถนโดยการใชขอมลทมเปนฐานความรรวาชมชนเรา

จะพฒนาไปทางไหนรจกตวเองวามอะไรอยบาง จะเอาอะไรมาใชไดบาง และมอะไรทควรปรบปรง

รวาอะไรทเหมาะสม กบชมชนของเรา

ขอมลทนทางสงคมคออะไร

ทำ�ไมตองใชขอมล

2120

ทนทางสงคมสามารถคนหาไดโดยหลายวธ ดงน

1) จดทำาตวชวดทนทางสงคมและจดทำาแบบสำารวจทนทางสงคมตามตวชวด เชน การวดระดบ

ความไววางใจกน การเปนสมาชกกลม การเขารวมกจกรรมของชมชน การมกจกรรมทางวฒนธรรม ประเพณ

2) จดทำาแผนททนทางสงคม โดยการคนหาทนทางสงคมตามองคประกอบของทนทางสงคม เชน

การระบวาของดในชมชนมอะไร อยทไหน ชมชนมทรพยากรอะไรบาง มคนดอยทไหน

3) การประชมรวมกนเพอคนหาทนทางสงคมโดยสมาชกชมชน

“ทนทางสงคม” หมายถง ผลรวมของสงดงามตางๆ ทมอยในสงคม ทงในสวนทไดจากการสงสม

และการตอยอด รวมถงการรวมตวของคนทมคณภาพเพอสรางประโยชนตอสวนรวม บนพนฐานของความ

ไวเนอเชอใจ สายใยแหงความผกพนและวฒนธรรมทดงาม ตลอดจนการมองคความรและภมปญญา

2322

ใครคอผบอกวา�มทนทางสงคม�เทาไร�อยทไหน

ผลทจะเกดขน

* นกวชาการ / ผร นกวชาการ หรอผรตางๆ อาจชวยคนหาทนทางสงคมใหกบชมชนนนๆ ไดโดยใช

วธการตางๆ เชน การใชแบบสำารวจ แบบสอบถาม การสมภาษณ การสนทนากบผร กบผเกยวของ และประชาชน

ในชมชนนนๆ นอกจากน ยงอาจมการใชเครองมอตางๆ เขามาประกอบการคนหา เชน กลองถายภาพ แผนท

ภาพถายทางอากาศ ภาพถายจากดาวเทยม แผนทสารสนเทศทางภมศาสตร ซงมกเปนขอมลทคอนขางเปน

วชาการ แตจะไดขอมลทประชาชนสามารถนำาไปใชประกอบกบขอมลทประชาชนคนหากนมาไดเปนอยางด

* สมาชกในชมชน ผทสามารถบอกไดวาชมชนมอะไรด อะไรคอทนทางสงคมทดทสดคอคนทอาศย

อยในทนนเอง เพราะอยมานานและรจกพนทด การคนหากสามารถทำาไดหลายรปแบบ ทงการสงเกต สมภาษณ

ประชม เปนตนผทคนหาทนทางสงคมในชมชน เราเรยกวา “นวตกรสงคม”

นวตกรสงคม คอ ผนำาการเปลยนแปลงชมชนไปสสงคมใหมทดกวาเดม เขาเหลานน คอ ผนำาชมชนตาม

ธรรมชาตทมอยแลวในทองถน ดวยจตสำานกสาธารณะทมตอชมชนของตนเองและไดรบโอกาสเสรมสรางทกษะ

ความสามารถในการทำางานเปนทมอยางมสวนรวม

บทบาทหนาทของนวตกรสงคม

* รบใชชมชนดวยการเอออำานวยใหสมาชกของชมชนมสวนรวมอยางมกระบวนการนบแตการรวมคด

รวมตดสนใจ รวมลงมอทำา รวมรบประโยชนทเกดขนตามทไดตดสนใจ และรวมตดตามผลแหงการ

เปลยนแปลงทไดวางเปาหมายในการพฒนาชมชนของตน

* จดประกายใหชมชนไดเรยนรวถชวตและวฒนธรรมชมชน ดวยการแลกเปลยนเรยนรรวมกนอยาง

สมำาเสมอ

* ชวยประสานใหชมชนทำางานรวมกบองคกรภายนอกในลกษณะพหภาค

* เสรมสรางพลงใหชมชนรวมกนวางแผน นำาเอาขมพลงของชมชนทงในดานภมปญญาทองถน ทนทาง

สงคม ทนทางเศรษฐกจและทนทางวฒนธรรม มากอใหเกดคณคาทางจตใจและเพมมลคาผลตภณฑชมชน

* รวมเรยนรกบชมชนเพอนำาชมชนสเปาหมายการมคณภาพชวตทดโดยกระบวนการมสวนรวมซงเปน

ฐานรากของการพฒนาประชาธปไตยในชมชนและเสรมสรางความเขมแขงใหชมชน

2524

นวตกรสงคมคอใคร?

นวตกรสงคม คอ ผนำาการเปลยนแปลงชมชน ไปสสงคมใหมทดกวาเดม หรอกคอ ผนำาตามธรรมชาตทมอยแลวในทองถน

ดวยจตสำานกสาธารณะทมตอ ชมชนของตนเองซงเปน “จตสำำานกใหม”

ไดทนทางสงคมแลวจะเอาไปทำาอะไร

* ทนทางสงคมทำาใหรจกตวเอง และนำามาสการแกปญหาของชมชนได

* ทนทางสงคมสามารถนำามาใชในการเปนขอมลพนฐานเพอการพฒนาตอไปได

เมอรวบรวมทนทางสงคมไดแลว ควรนำามาเสนอใหประชาชน ผนำาชมชน และผบรหาร

ในหนวยงานตางๆ ทราบเพอนำามาใชในการวางแผนการพฒนาชมชนนนตอไป

นอกจากขอมลทนทางสงคมแลว เรายงสามารถหาขอมลอนๆ ซงมอยมากมายหลาย

หนวยงานโดยเฉพาะหนวยงานภาครฐ มาใชประกอบการพจารณาจดทำาแผนพฒนาไดอกดวย

แหลงขอมลทใชเพอ�การจดทำ�แผนพฒนา

สำานกสถตพยากรณ กลมบรการและเผยแพรขอมลสำานกงานสถต

ศนยราชการเฉลมพระเกยรต 80 พรรษา 5 ธนวาคม 2550

อาคารรฐประศาสนภกด ชน 2 เลขท 120 หมท 3 ถนนแจงวฒนะ

แขวงทงสองหอง เขตหลกส กรงเทพฯ 10210 โทร. 0-2141-7500 - 03

1) ขอมลสถตตางๆ ของจงหวด

ขอมลสถต เปนขอมลทมประโยชนตอการวางแผนการดำาเนนงานตางๆ ทงแผนการปฏบตงาน นโยบาย

ในการฟนฟและแผนพฒนาพนทและประชาชนในพนท ซงจะทำาใหการพฒนานนมประสทธภาพมากขน อกทงยง

เปนการดแนวโนมของสงตางๆ ในพนทเพอทจะหาแนวทางปองกนหากแนวโนมจะสงผลเสยตอประชาชน

สำาหรบการขอขอมลอนเกยวเนองกบสถตตางๆ นน สามารถขอขอมลไดจากสำานกงานสถต โดยในศนยกลาง

สามารถตดตอไดท

2726

นอกจากนน ในแตละจงหวดยงมสำานกงานสถตประจำาจงหวด โดยตงอย ณ ศาลากลางประจำาจงหวด

ทงน สามารถสบคนขอมลไดจากเวบไซตของสำานกงานสถตแหงชาตตามขนตอนดงน

1. เขาไปทเวบไซต ของสำานกงานสถตแหงชาต (www.nso.go.th)

2. เขาลงค “ศนยขอมลสถตจงหวด”

3. เลอกพนทเปาหมาย เรมจากภาค และหาจงหวดทตองการ

(http://service.nso.go.th/nso/web/contact/contact01.html)

4. เลอกสถตทตองการ ในทนเลอก “ขอมลสถตจากการสำามะโน/สำารวจ/สำารวจพเศษ

(http://service.nso.go.th/nso/web/contact/contact04.html)

2928

5. เลอกดรายงานสถตทตองการ

(http://pattani.old.nso.go.th/nso/project/search/index.jsp?province_id=87)

2) ขอมลสภาพทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

ขอมลเกยวกบสภาพทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในพนทจะครอบคลมถง ผนดน แมนำาลำาคลอง

ปาไม ทะเลและชายฝง และสภาพภมอากาศเพอแสดงใหเหนถงสภาพทเปนอยจรงของทรพยากรตางๆ ในพนท

และความเหมาะสมในการใชทรพยากรเหลานนใหมประสทธภาพและเกดประสทธผลมากขน

2.1 ดน

ขอมลสภาพดน จะชวยใหรและเขาใจถงการใชประโยชนจรงและความเหมาะสมของสภาพทดนทงตอ

การเกษตรและประโยชนอนๆ โดยจะมการใชโปรแกรมเพอแสดงเปนแผนทของพนท ดงตวอยางตอไปน

ภาพ 2 แสดงตวอยางการใชประโยชนของดนตำาบลแหลมโพธ

อำาเภอยะหรง จงหวดปตตาน ทมา : กรมพฒนาทดน, 2557

6. เลอกประเภทโครงการ ชอโครงการ และปทสำารวจ

จากภาพขางตน เปนตวอยางขอมลการใชประโยชนจากทดนของตำาบลแหลมโพธ อำาเภอยะหรง จงหวด

ปตตาน พบวา เกนครงของพนททงหมดเปนดนชดท 43 หรอ ดนทรายบรเวณสนทราย รองลงมาเปน ดนชด 13

หรอ ปาชายเลน พนทเลยงสตวนำา พนทชมชน หาดทราย พนทนำา พนทดดแปลง และเปนบอดนตามลำาดบ และ

หากพจารณาตามประเภทของการใชประโยชนจากทดนแลว พบวา พนทแหลมโพธสวนใหญปลกไมผล ประมาณ

รอยละ 30 ของพนท รองลงมา คอ เปนพนทอนๆ ปาสมบรณ สถานทเพาะเลยงสตวนำา พนทชมชนและสงกอสราง

พนทแหลงนำา พนทลม และ ปลกไมยนตน ตามลำาดบ

ชนดของดน

ดนทรายเปลอกหอยปน

กลมชดดนท 43

พนทเลยงสตวนำา

พนทนำา

บอดน

กลมชดดนท 13

หาดทราย

พนทชมชน

พนทดดแปลง

รวมทงสน

พนท (ไร)

3916

914

152

25

990

194

346

37

6274 ดนเคม เปนกรดเปนปาชายเลน

3130

นอกจากน ขอมลเหลานจะทำาใหทราบถงสภาพของดนวาเปนดนประเภทไหน มลกษณะเชนไร และควรจะ

ใชประโยชนอยางไรกบพนทเหลาน และสำาหรบพนทแหลมโพธ สามารถสรปไดดงตารางตอไปน

ทมา : กรมพฒนาทดน, 2557

ชดดน

ดนทรายบางแหง

มเปลอกหอย

ปะปนอย

(ชดดน 43)

ดนเคมทมกรด

แฝงอย มปา

ชายเลนปกคลม

(ชดดน 13)

การใชประโยชน

ทดน

ปาสมบรณ

ไมผล

ไมยนตน

พนทแหลงนำา

พนทลม

สถานทเพาะเลยง

สตวนำา

พนทชมชนและ

สงปลกสราง

พนทอนๆ

ปาสมบรณ

ไมผล

พนทแหลงนำา

พนทอนๆ

ขอจำากด

ไมสามารถอม

นำาได เสยงตอ

การขาดนำา

ความอดม

สมบรณตำา

ดนเคมชายทะเล

การระบายนำา

เลวมาก ดนเลน

ไมอยตว

ความเหมาะสม

ของดน

หญาเลยงสตว

สบปะรด

มะมวง

หมพานต

มะพราว

ควรปลกเปน

ปาชายเลน

และเพาะเลยง

สตวนำาชายฝง

แนวทางการจดการ

ปลกพชไรหรอพชผก จดระบบการ

ปลกพชหมนเวยนตลอดทงป ใหม

การปลกพชบำารงดนรวมอยดวย

มวสดคลมดน หรอปลกพชสลบ

เปนแถบ พฒนาแหลงนำาและ

จดระบบการใหนำาในแปลงปลก

บรเวณพนทดนเสอมโทรม ควร

ปลกปาชายเลน และพนทเพาะ

เลยงสตวนำา ควรมบอบำาบดนำาเสย

กอนปลอยลงสทางนำาธรรมชาต

สำาหรบพนทปาชายเลน ควรสงวน

ไวใหเปนทอยอาศย แนวกนชนของ

ลมและคลน แหลงเพาะพนธของ

สตวนำาและเปนทอยอาศยของ

สตวทอยในปาชายเลน

สวนระบบภมสารสนเทศ สำานกเทคโนโลยสารสนเทศและการสอสาร

กรมพฒนาทดนอาคารกรมพฒนาทดน ชน 1

2003/61 ถนนพหลโยธน แขวงลาดยาว เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900

สำาหรบการขอขอมลนน สามารถขอไดท

โทร 02-562-5100 ตอ 1222 หรอสบคนจาก http://www.ldd.go.th/gisweb/support/digital.html

นอกจากน หากตองการทราบแนวทางการจดการทดนในพนทระดบตำาบลนน สามารถสบคนไดดงน

1. เขาเวบไซตของภมสารสนเทศดนและการใชประโยชนทดน (http://www.ldd.go.th/gisweb/index.html)

2. เลอก “การจดการดน”

3332

3. เลอก “แผนทคำาแนะนำาการจดการดนรายตำาบล” โดยกดทรปดานซายมอ

4. เลอก “พนทและดาวนโหลด” โดยกดทรปดานซายมอ

5. จากนนจงเลอกพนทตงแต ภาค จงหวด อำาเภอ และตำาบล

6. ขอมลทไดจะเปนแผนทคำาแนะนำาการจดการดนในตำาบลทตองการ

3534

กรมอตนยมวทยา

4353 ถนนสขมวท แขวงบางนา เขตบางนา กรงเทพมหานคร

โทร. 0-2399-4566, 0-23994568-74 0-2399-4578,

0-2399-4580, 0-2398-0225-8

2.2 ปรมาณนำาฝน

ขอมลดานปรมาณฝน จะชวยใหรและเขาใจถงปรมาณฝนในชวงเวลาตางๆ เพอดแนวโนมปรมาณฝน

หรอสามารถสบคนจาก http://www.tmd.go.th/agromet_7dayforecast.php ซงเปนการพยากรณสภาพ

อากาศในระยะ 7 วนขางหนา ทงในสภาพรวมของภาคตางๆ

นอกจากนน ยงสามารถเลอกในรายจงหวดไดอกดวย

ทงน หากตองการดภาพ GIS ใหกด GIS ดงภาพ จะพบหนาตาง ดงน

3736

ซงเราสามารถเลอกหวขอทตองการทราบได เชน ปรมาณนำาฝนรายวน กจะปรากฏขอมลปรมาณนำาฝน

ของประเทศไทย ดงน

จากภาพแสดงปรมาณนำาฝนในรายวน ซงในทน คอ วนท 5 ตลาคม 2557 (รปซายสด) โดยขอมลจะถก

เปรยบเทยบกบปรมาณฝนเฉลยในรอบ 30 ป (2) และเปรยบเทยบกบปรมาณนำาฝนในปทแลว (3) โดยมเกณฑใน

การตรวจวดฝน ทงหมด 5 กลม คอ 1) ฝนวดจำานวนไมได(Trace) มปรมาณฝนไมถง 0.1 มลลเมตร 2) ฝนเลกนอย

(Light rain) มปรมาณฝนตงแต 0.1 มลลเมตร 10.0 มลลเมตร3) ฝนปานกลาง (Moderate rain) มปรมาณฝนตงแต

10.1 มลลเมตร 35.0 มลลเมตร4) ฝนหนก (Heavy rain) มปรมาณฝนตงแต 35.1 มลลเมตร 90.0 มลลเมตร และ

5) ฝนหนกมาก (Very heavy rain) มปรมาณฝนตงแต 90.1 มลลเมตรขนไป พบวา จงหวดปตตาน มปรมาณนำาฝน

สะสมอยเลกนอย โดยมระดบนำาฝนมากกวาปรมาณนำาฝนในรอบปทผานมา และมากกวาคาเฉลยในรอบ 30 ป

2.3 ทรพยากรทางทะเล

ขอมลดานทรพยากรทางทะเลเปนขอมลทมความสำาคญสำาหรบพนททมชายฝงตดทะเล และมสภาพความ

เปนอย สภาพเศรษฐกจทเชอมโยงกบทรพยากรทมในทองทะเลเปนหลก ดงพนทตำาบลแหลมโพธ ทมสภาพภมประเทศ

ขนานไปดวยทะเล สำาหรบประโยชนของขอมลดานน ทำาใหเราทราบถงสภาพทเปนอยของขนาดและจำานวนแหลงนำา

จำานวนเกษตรกร จำานวนชาวประมง ผลผลตทางทะเล และการแปรรปอาหารทะเล เปนตน สำาหรบขอมลเหลาน

สามารถขอขอมลไดจาก

ภาพ 3 เปรยบเทยบขอมลปรมาณนำาฝนของประเทศไทย

ทมา : กรมอตนยมวทยา, 2557

สำานกงานประมงจงหวดปตตาน

อาคารศาลากลางจงหวดปตตาน ถนนเดชา

อำาเภอเมอง จงหวดปตตาน โทร. 073-349591

หรอสามารถสบคนไดจาก http://www.fisheries.go.th/fpo-pattani/index1.html

1) ปรมาณฝนรายวน 2) เปรยบเทยบปรมาณฝนเฉลย 30 ป 3) เปรยบเทยบปรมาณฝนปทแลว

3938

3) ขอมลดานการเกษตร

เกษตรกรรมยงคงเปนอาชพหลกของคนในสงคมไทย และยงเปนเปาหมายสำาคญของการพฒนาประเทศ

ทกยคสมย ขอมลทเกยวของจงมมากมายอยในหลายหนวยงาน ขนอยกบวตถประสงคในการนำาขอมลไปใช เชน

ขอมลดานการพฒนาการเกษตร หาไดจากหนวยงานตางๆ ในกระทรวงเกษตรและสหกรณ อาท กรม

วชาการเกษตร กรมสงเสรมการเกษตรสำานกงานปฏรปทดนเพอเกษตรกรรม กรมประมง กรมการขาว กรมปศสตว

กรมชลประทาน เปนตน นอกจากน ยงสามารถหาขอมลเพอการพฒนาดานการเกษตรจากหนวยงานอนๆ ไดอก

เชน โครงการดานการเกษตรของสำานกงานคณะกรรมการพเศษเพอประสานงานโครงการอนเนองมาจากพระราชดำาร

หรอ ทรจกกนในนาม “สำานกงาน กปร.” และหนวยงานดานการวจยในมหาวทยาลยตางๆ เปนตน

ขอมลดานสถตการเกษตร จากสำามะโน

การเกษตร ของสำานกงานสถตแหงชาต สำานกงาน

เศรษฐกจการเกษตร เปนตน

อยางไรกตาม หนวยงานดานการเกษตร

ทนาจะมขอมลในแตละพนทมาก และละเอยด

กวาหนวยงานสวนกลางทวไป คอ สำานกงาน

เกษตรและสหกรณประจำาอำาเภอ และประจำา

จงหวด

นอกจากแหลงขอมลตาง ๆ ทกลาวมาแลว ยงมแหลงขอมลอน ๆ อกจำานวนมาก

ทเราสามารถสบคนไดงาย ๆ

ขอมลมมากมาย...เราตอง

นำามาใชใหเกดประโยชน

นอกจากขอมลดานทรพยากรทยกตวอยางมาขางตนแลว ขอมลดานอนๆ อาท การศกษา สขภาพ

ศลปวฒนธรรม ประเพณ การประกอบวชาชพเสรม เปนตน กสามารถสบคนไดจากหนวยงานทเกยวของกบ

เรองนนๆ ทงภาครฐ องคกรอสระ องคกรระหวางประเทศ สถานศกษา รวมถงภาคเอกชนบางแหงกมศนย

ขอมลทประชาชนทวไปสามารถขอรบบรการได สงทสำาคญ คอ เราตองนำาขอมลเหลานนมาใชใหเกดประโยชน

4140

แผนทเดนดนคออะไร

- เปนเครองมอศกษาชมชนทไมยงยาก

- มความเปนระบบ เขาใจภาพรวมของชมชนไดชดเจนมากยงขน

- เปนเครองมอทชวยใหผศกษาและชมชน เขาใจรายละเอยดดานสงคม วฒนธรรม การเมอง

ทรพยากรธรรมชาต สงแวดลอม และคณภาพชวต

เปาหมายของแผนทเดนดน

1) เหนภาพรวมของชมชนอยางครบถวนมากทสด

2) ไดขอมลมากในระยะเวลาอนสนและรวดเรว

3) ขอมลมความนาเชอถอมากขน เพราะไดจากการสำารวจและสงเกตดวยตนเอง

4) ไดขอมลทเปนปจจบน และสามารถเพมเตมใหเปนปจจบนไดตลอดเวลา

แผนทเดนดนตางจากแผนทตงโตะอยางไร

แผนทตงโตะ เปนเพยงแผนททมผทำาไวอยแลว และมกมาจากหนวยงานตางๆ ทบอกเฉพาะเรองท

เกยวของกบหนวยงานนนๆ เทานน และอาจเปนขอมลทไมเปนปจจบน ถาจะรวาปจจบนมความเปลยนแปลง

ไปอยางไร กจำาเปนตองสำารวจขอมลใหม

ขนตอนการทำาแผนทเดนดน

1) กำาหนดใหชดเจนวา เรากำาลงจะไปศกษาอะไร ในทนเราจะไปศกษาทนทางสงคม

2) สำารวจเพอไปเสาะหาสงดๆ ในชมชนเพอเหนสภาพจรงและเขาใจในคณคาของสงทเหน

3) เดนไปดชมชน มองเหนชวตและเรองราวในชมชนของตนและอาจไปสอบถามคนในพนทเพมเตมเพอ

เรยนรทจะเขาใจถงคณคาและความหมายทางกายภาพทเหน

4) กลบมาวาดแผนทโดยใชกระดาษขนาดใหญ กำาหนดสญลกษณตางๆ แทนสงทตองการสำารวจ เขยนลง

ในตำาแหนงทสำารวจมา ใสสสวยงามเพอความนาสนใจ

5) การทำาแผนทเดนดนสามารถทำาไดในระดบองคกร ระดบชมชนเลกๆ ระดบหมบาน ระดบอำาเภอกได

ความละเอยดจะแตกตางกนออกไป

ความสำาคญของแผนทเดนดน

ไมไดอยทการเขยนแผนทกายภาพใหสมบรณครบถวน

แตอยทการไปดใหเหนและเขาใจ

“ความหมายและหนาททางสงคมของพนททางกายภาพนนๆ”

4342

ขอมลทอาจใสในแผนทเดนดน

ขมทรพยในชมชน

พนททางกายภาพและทรพยากรธรรมชาต เชน ภเขา ทะเล แมนำา ถนน บาน สถานทตางๆ โบราณสถาน

สวนสตว สวนสาธารณะ ปาไม สวนปาลม สวนยาง เปนตนแหลงของด เชน วด มสยด ททองเทยว บานคนด บาน

ศลปนและแหลงวฒนธรรม เปนตน

แผนทเดนดนมความสำาคญในการศกษาชมชนโดยเฉพาะอยางยงหากจะเขาถง

ชมชนในเชงบวกเพราะการเรยนรและจดทำาแผนท ทำาใหสามารถบอกถงเรอง

ราว ความเปนไปในชมชนสถานการณสำาคญๆจดแขง ขมพลงของชมชน สถานท

ทใชทำากจกรรมตางๆตามวถชวตและวฒนธรรมชมชน ซงจะทำาใหเขาใจมตทาง

สงคมและวฒนธรรมของชมชนทำาใหเขาใจสงคมของชาวบานไดดยงขน

ภาพ 4

ตวอยาง

แผนท

เดนดน

สวนท 3 : การจดทำาแผนพฒนาและงบประมาณ โดยใชทนทางสงคมเปนฐาน

กลมเปาหมายและ/หรอผมสวนเกยวของในการจดทำาแผนพฒนาและงบประมาณโดยใชทนทางสงคมเปน

ฐานตอไปนจะเรยกวา “นวตกรสงคม”

หนวยงานทเกยวของ เปนผรวมวเคราะหขอมล ใหขอมลความรเชงวชาการเปนความรเฉพาะดาน เพอประกอบการ

คดวเคราะหแกชมชน

เจาหนาทองคกรปกครองสวนทองถนเปนผดำาเนนการหลกในการทำา แผนพฒนาและงบประมาณ

โดยการใหขอมลและจดสรรงบประมาณ ตามแผนพฒนา โดยทำาหนาทเปน

ผเอออำานวยการมสวนรวม (Facilitator)

ประชาชนเปนผทรวมกนกำาหนดทศทาง การพฒนาตาง ๆ ของชมชนใหสอดคลอง กบวถชวตของชมชนตนเอง โดยใชขอมล และ “ทนทางสงคม” เปนฐานคดและ ตดสนใจในการพฒนานน ๆ ดวยหลกคด“พงตนเอง” และ “พงพากนเอง”

4544

เพอใหกลมเปาหมายซงในทนตอไปจะเรยกวา “นวตกรสงคม” มความเขาใจและเหนความสำาคญ ตลอดจน

มความร ทกษะและวธการทถกตองในการจดทำาแผนพฒนาแบบมสวนรวมโดยใชทนทางสงคมเปนฐาน จงจำาเปน

ตองจดใหมการอบรมเชงปฏบตการขน โดยมวตถประสงค คอ

1. เพอสรางทกษะการมสวนรวมในการวางแผนชมชน ซงเปนการเสรมสรางกระบวนการประชาธปไตย

แบบมสวนรวม และ จตสำานกสาธารณะอนเปน “จตสำานกใหม” ของชมชน

2. เพอปลกฝงทศนคตการจดทำาแผนพฒนาขององคกรปกครองสวนทองถนโดยใหชมชมเขามามสวนรวม

อยางมกระบวนการโดยใชขอมลเปนฐานคดและตดสนใจ

ขนตอนท 1 สรางความสมพนธ

วตถประสงค : เพอให “นวตกรสงคม” ไดรจกคนเคยและมความสมพนธทดตอกน

วธการ : ใชกจกรรมกลมสมพนธ เชน การแนะนำาตวในวงกลม โดยบอกชอตวเองและบอกทวนชอเพอนท

ไดแนะนำาตวไปแลวตงแตตนจนถงตวเอง จากนนแบงกลมเพอเรมการอบรม

ขนตอนท 2 เสรมสรางความรเกยวกบประชาธปไตยแบบมสวนรวม

วตถประสงค : เพอใหผนำารบการอบรมไดเรยนรเรองประชาธปไตยแบบมสวนรวม ความหมาย ความสำาคญ

ขนตอน วธการ และวเคราะหผมสวนไดเสย

วธการ : บรรยายและดตวอยาง ซกถาม แลกเปลยนประสบการณกบวทยากรผเชยวชาญ

ขนตอนท 3 รวมกนคนหาทนทางสงคม

วตถประสงค : เพอสรางความเขาใจในความหมายของทนทางสงคม รจกประโยชนและเหนความสำาคญ

ของทนทางสงคม รวมทงใหนวตกรสงคมสามารถคนหาทนทางสงคมดวยตนเองไดและรวมกนฉายภาพสงด ๆ ทม

อยในชมชน

วธการ : การคนหาทนทางสงคมของชมชนมดวยกน 2 ลกษณะ คอ

วธท 1 จดประชมรวมกนบอกเลาสงดๆ ทมอยในชมชน จดบนทกดวยแผนทความคด หรอ Mind Mapping

เพอใหทกคนทอยในกลมไดมองเหนความคดเหนตางๆ อยางครบถวน และพจารณารวมกน

ขนตอนการอบรมเชงปฏบตการ�เพอจดทำ�แผนพฒนาและงบประมาณโดยใชทนทางสงคมเปนฐาน

กจกรรมกลมสมพนธมหลายแบบ

สามารถปรบเปลยนไดตามความถนดและ

ตามความเหมาะสมของเพศ วยและวถชวต

วฒนธรรมของกลมเปาหมาย

ประชาธปไตยแบบมสวนรวมเปนอยางไร ?

การรวมกนคด รวมกนตดสนใจ และรวมลงมอทำา เปนการเสรมสราง

และพฒนาประชาธปไตย

4746

วธท 2 ใหนวตกรสงคมไดลงพนทเพอเกบขอมลทนทางสงคมของชมชนดวยตนเอง แลวจดทำาเปนทำาเนยบ

ทนทางสงคมของชมชน รวมทงจดทำาแผนทเดนดนในชมชนของตนเองดวย

ภาพ 5 ตวอยางแผนทความคดการคนหาทนทางสงคม

ตวอยางแบบสมภาษณการคนหาทนทางสงคม

ในกรณทยงไมเคยมการคนหาทนทางสงคมมากอน

แนะนำาใหใชวธท 2 ควบคกนไปดวยนะครบ

เพอเปนการฝกฝนใหนวตกรสงคมไดเขาใจ

ทนทางสงคมในพนทของตนเองไดอยางลกซง

และรขอมลทนทางสงคมอยางครบถวนครบ

โครงการพฒนาคณภาพชวตชมชนตำาบลแหลมโพธ

แบบสอบถาม / สมภาษณเพอคนหาและจดทำาทำาเนยบปราชญชาวบาน

ผมความรความสามารถดานตางๆ และทนทางสงคมในพนทตำาบลแหลมโพธ อำาเภอยะหรง จงหวดปตตาน

ชอ-สกล ผสอบถาม/สมภาษณ ...................................................................... เบอรโทรศพท..................................

ชอ-สกล ผบนทกขอมล.................................................................................. เบอรโทรศพท..................................

ชอ-สกล ผตอบแบบสอบถาม/สมภาษณ......................................................... เบอรโทรศพท..................................

ทอย ................................................................หมท........................ตำาบลแหลมโพธ อำาเภอยะหรง จงหวดปตตาน

1. ความรและภมปญญาของทาน

1.1 ทานมความรในเรองอะไรบางทสามารถบอกเลา/ ถายทอดใหคนอนฟงไดตลอดเรองนนๆ ตงแตตนจนจบ (รจรง

ทกขนตอน/ ถายทอดได/ สอนได) ...........................................................................................................................

1.2 คนอนๆ พดถงทานวาอยางไร “มความสามารถในเรองอะไร” (เรองทคนอนยกยองชนชม) ................................

.............................................................................................................................................................................

1.3 สงททานชอบและสนใจทจะคยกบคนอนบอยๆ คอเรองอะไร? ……………………………………..……………

………………………………………………………………………………………………………………….……………

1.4 เรองราวในอดตททานยงจำาไดแมนยำามเรองอะไรบาง (ประวตศาสตร/ วฒนธรรม/ ประเพณ/ การละเลน/ การ

เปลยนแปลงครงสำาคญ) ..........................................................................................................................................

2. เรองททานมทกษะ ความชำานาญและสามารถทำาไดอยางคลองแคลว คอ .........................................................

.............................................................................................................................................................................

4948

รจกลเกฮลกนมยละ...มประวตความเปนมายาวเลยทเดยว

เดยวจะเลาใหฟง...

“ทำ�เอง�รเอง�จะไดเอาไปใชเอง�ไดอยางมประสทธภาพ”

การคนหาทนทางสงคมของชมชนสามารถดำาเนนการไดตลอดเวลา เพอจะไดมขอมลไวใชไดทนทเมอตองการ

เชน ใชประกอบการจดทำาแผนพฒนาชมชน เปนตน และเพอเปนการทบทวนขอมลใหเปนปจจบนอยเสมอๆ

ขนตอนท 4 ยอนอดตมงสอนาคต

ขนตอนท 4.1 จากอดตถงปจจบน

วตถประสงค : เพอทบทวนจากความทรงจำาในอดตและแสดงสงทเปนอยในปจจบน

วธการ : ประชมระดมความคดเหนเพอตอบคำาถาม 2 คำาถาม ตอไปน และจดบนทกคำาตอบดวยแผนท

ความคด หรอ Mind Mapping

3. สงททานสนใจ/ ใสใจเปนพเศษ คอ เรองเกยวกบอะไร

3.1 เพอตนเอง ...................................................................................................................................................

3.2 เพอครอบครว....................................................................................................................................................

3.3 เพอชมชน..........................................................................................................................................................

4. ความภาคภมใจทอยากบอกใหผอนรบร

4.1 ทานภมใจอะไรในตวเองมากทสด? ……………………………………………………………………………………

4.2 ทานภมใจอะไรในหมบานของทานมากทสด? …………………………………………………………………………

4.3 ทานภมใจอะไรในตำาบลของทานมากทสด? ……………………………………………………………………………

5. ในอก 5 ป ขางหนา ทานอยากจะพฒนาชมชน/ หมบานของทานในดานใดใหเกดผลสำาเรจเปนทประจกษแกทกคน

....................................................................................................................................................................................

6. ทานประสงคทจะเขารวมพฒนาชมชน/ หมบานของทานอยางทมเทเตมทในดานใด (ตอบไดมากกวา 1 คำาตอบ)

....................................................................................................................................................................................

7. เรองททานหวงใยหรอเปนกงวลมากทสดในชมชน/ หมบาน/ สงคม คอ เรองอะไร (ตอบไดมากกวา 1 คำาตอบ)

....................................................................................................................................................................................

แบบคนหาทนทางสงคมดานอนๆ

1. ทนทางทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในชมชนของทานมอะไรบาง?

....................................................................................................................................................................................

2. กลม/ องคกร/ สถาบน/ ในชมชน/ หมบาน ของทานมอะไรบาง?

....................................................................................................................................................................................

3. เศรษฐกจของทองถน/ สงทหลอเลยงชมชน (เชน รานคา สหกรณ สวสดการ ธรกจเพอสงคม ธนาคารหมบาน

OTOP รสอรท) มอะไรบาง?

....................................................................................................................................................................................

4. พนทสาธารณะทชมชนใชประโยชนรวมกน

....................................................................................................................................................................................

5150

สถานการณปจจบน ณ ป 2557

ภาพ 7 ตวอยางภาพอนาคต

ภาพ 6 ตวอยางแผนทความคดสภาพอดตและปจจบนของ

ตำาบลแมลาน อำาเภอแมลาน และตำาบลแหลมโพธ อำาเภอยะหรง จงหวดปตตาน

ขนตอนท 4.2 มงสอนาคต

วตถประสงค : ออกแบบอนาคต / สงทชมชนอยากจะเปน รวมกน

วธการ : ใชเทคนค AIC โดยมขนตอนดงน

1. โดยใหแตละคนวาดภาพชมชนทตนเองอยากเหนในอนาคต

2. นำาเสนอภาพวาดของตนในกลมเพอแลกเปลยน

3. รวมกนวาดภาพชมชนในอนาคตทมาจากความคดเหนของทนคน

แมลาน “ตำาบลแหงความสข” การมเศรษฐกจพอเพยง ซงเดมหลายคนอยากมสงอำานวยความสะดวก

มากมาย แตเมอพจารณาอดตทไมมหนสน และปจจบนกลบมหนสนมาก จงเหนวา ตองอยกบเศรษฐกจพอเพยง

ดงนนจงเหนวาตองนำาสงทมคณคาในอดต คอ ผนนา กลบมาใหม และหาแนวทางเพมมลคาของสงทมอย นอกจากน

การประมง ทมการจบปลา และม “ดนด นำาด คนด” มความสามคค เพราะวถ 2 ชวต มศาสนาตางกน อยรวมกน

โดยเรมจากใหครอบครวมความอบอน และปฏเสธสงทไม ทงน อบต. แมลานกกำาลงทำาโครงการ “แมลานปลอด

ยาเสพตด” จงเหนวาแมลานจะตองไมมยาเสพตด และอยากตงธนาคารของตนเอง ดงนน ตองเรมจากตนเอง และ

รวมทำากจกรรมตางๆ เชน ประชมหมบาน และขยายผลเพอทกพนทอยรวมกน แบงปน เอออาทร

ยอนอดต 30 ป

คำาถาม 1 ในอดตชมชนของเรามลกษณะอยางไร

คำาถาม 2 ปจจบนชมชนของเราเปนอยางไร

ประชาชนจะชนชมเราวาอยางไร

ประชาชนจะไดประโยชนอะไร

5352

ขนตอนท 5 วางแผนปฏบตการแบบมสวนรวม

วตถประสงค : เพอใหผเขารวมมสวนรวมในการจดทำาแผนปฏบตการการพฒนาคณภาพชวตของคนในชมชน

วธการ : ใชเทคนคการจดทำาแผนปฏบตการแบบมสวนรวม มขนตอนดงน

แผนปฏบตการทเหมาะสมควรมระยะเวลาไมเกน 1 ป คะ

เทคนคการใชบตรความคด จะชวยใหทกคนสามารถแสดงความคดเหนไดอยางเทาเทยมกน

ภายใตกตกาเดยวกน

นำาบตรความคดเหนตดในกระดาษทวาดรปหวใจขนาดใหญ แบงครงซายสำาหรบคำาถาม 1 และครงขวา

สำาหรบคำาถาม 2

ขนตอนท 5.1 กำาหนดบรบทเพอการจดทำาแผนปฏบตการ

* ทำาอะไร : จดทำาแผนปฏบตการพฒนาคณภาพชวตของชมชนตำาบล...แบบมสวนรวม

* เมอไร : เดอน... ถงเดอน...พ.ศ. ....

* ทไหน : ตำาบล...

* ใครทำา : คณะทำางาน....

* งบประมาณและแหลงทน

ขนตอนท 5.2 หวใจแหงชยชนะ

วตถประสงค : เพอใหทราบถงวตถประสงคและความคาดหวงของชมชนรวมกน

วธการ : ใชเทคนคบตรความคด เพอรวมกนแสดงความคดเหนใน 2 ประเดนคำาถาม คอ

คำาถาม 1 ถาเรารวมกนจดทำาแผนปฏบตการพฒนาคณภาพชวตของชมชน ประชาชนจะไดประโยชนอะไร

คำาถาม 2 ทำาแลวประชาชนจะกลาวขานชนชมเราวาอยางไร

คำาตอบทไดจากหวใจแหงชยชนะสามารถนำาไป

เรยบเรยงเปนวตถประสงค (จากคำาถามขอ 1) และความ

คาดหวง (จากคำาถามขอ 2) ในขอเสนอโครงการได

5554

บตรความคดทดควรเปนกระดาษการดส มขนาดกวาง 10 เซนตเมตร ยาว 21 เซนตเมตร โดยประมาณ

หรอใชกระดาษขนาด A4 ตดแบงเปน 3 สวนเทาๆ กน

กตกาการเขยนบตรความคด คอ

* 1 บตร 1 ความคด

* ขอความสน เฉพาะ เจาะจง ไดใจความ

* เขยนตวโตๆ

* เขยนโดยปากกาหวตด สดำา หรอ สนำาเงน

ขนตอนท 5.3 วเคราะหสถานการณปจจบนของชมชน

วตถประสงค : เพอใหมองเหนสภาพความเปนจรงของพนทตนเอง

วธการ : ใชเทคนคบตรความคด เพอรวมกนแสดงความคดเหนทละประเดนใน 2 ประเดน

คำาถามท 1 ชมชนเรามจดเดน จดแขง มโอกาส หรอมสงดๆ อะไรบาง

คำาถามท 2 จดออนหรออปสรรคหรอขอจำากดทจะขดขวางการพฒนาชมชนเรามอะไรบาง

ภาพ 8 ตวอยางการวเคราะหสถานการณปจจบน

ภาพ 9 ตวอยางสญญาใจ

จดเดน / จดแขง / ผลด / โอกาส จดออน / ผลเสย / อปสรรค / ขอจำากด

ขนตอนท 5.4 ทำาสญญาใจ

วตถประสงค : เพอสรางความผกพนรวมกนของผรวมจดทำาแผนปฏบตการ เปนสงยดเหนยวใหสามารถ

ดำาเนนงานไดประสบความสำาเรจ

วธการ : เขยนขอความรอยแกว พจารณาคำาสำาคญจากหวใจแหงชยชนะและการวเคราะหสถานการณ

โดยมหลกการคอ “นำาจดแขงไปจดการกบจดออนเพอใหบรรลวตถประสงคและความคาดหวง”

5756

ขนตอนท 5.5 กำาหนดกจกรรมหรอภารกจทตองทำา

วตถประสงค : เพอใหรถงภารกจทควรจะตองทำาเพอการพฒนาคณภาพชวตของคนในชมชน

วธการ

1) กำาหนดโจทยคำาถาม “พวกเราจะชวยกนพฒนาคณภาพชวตของชมชนตำาบล...ใหดขนไดอยางไร”

2) ใชเทคนคการประชมเชงปฏบตการแบบมสวนรวม (Workshop Method) ในการตอบคำาถามขอ 1) โดย

มเครองมอคอ บตรความคดและดำาเนนการตามขนตอน ดงน

ก. ระดมความคดเหนเฉพาะตว จดบนทกลงในกระดาษทดแลวเลอกความคดเหนทตนเองเหนวาสำาคญ

ทสด 2 คำาตอบ เขยนลงในบตรความคด

ข. นำาบตรความคดทง 2 นนมาแลกเปลยนความคดเหนภายในกลมยอย ทำาความเขาใจตอคำาตอบของ

สมาชกในกลมทกคนรวมกน

ค. คดเลอกบตรความคดทเปนตวแทนของกลม เพอนำาไปแลกเปลยนกบกลมยอยอนๆ โดยนำาไปตด

ไวบนกระดานรวมของการประชมนน

ง. จดกลมความคดทเหมอนกนหรอคลายคลงกนรวมอยดวยกน หรอมผลของการปฏบตเหมอนกน

อยดวยกนไมตความบตรความคดทไมชดเจน แตใหถามจากกลมทเปนเจาของบตรความคดนนๆ วาตองการจะ

สอสารวาอยางไรใหเปนทเขาใจกนในทประชมนนๆ จดกลมความคดทไดระดมมาโดยคำานงถงคำาถามทไดถามไวใน

ตอนตน จะทำาใหมองเหนประเดนทกลมเหนพองและเหนตาง

จ. ตงชอหวเรองของกลมความคดนน ใหมความหมายครอบคลมทกบตรความคดทอยในแถวและชอ

ทดตองตอบคำาถามทตงไวอยางตรงไปตรงมาดวย

ฉ. ทบทวนหรอไตรตรองภารกจทไดรวมกนวาครอบคลม ครบถวนแลวหรอยง ยงมบตรความคดใดใน

สวนทเหลออย (ไมไดเลอกขนมา) มความสำาคญและยงไมปรากฏวามอยบนกระดานรวมของทประชมนำามาเพมเตม

โดยถามความเหนรวม

ภาพ 10 สรปขนตอนการระดมความคด

แบบการประชมเชงปฏบตการแบบมสวนรวม

ภาพ 11 ตวอยางภารกจหลกของการพฒนาคณภาพชวตชมชน

3) ไดภารกจหลก ทเรยงลำาดบความสำาคญ

จากการพจารณารวมกนของผเขารวมได ซงจะตองนำา

เอาไปจดทำาปฏทนแผนปฏบตการ

การจดลำาดบความสำาคญ ทำาไดโดย

ใหผเขารวมทกคนมแตม 3 แตมเทาๆ กนและ

ใหทกคนนำาแตมไปลงความเหนตอภารกจ

ทตนเองคดวามความจำาเปนเรงดวนทตอง

ดำาเนนการกอนภารกจอนๆ 3 ภารกจ

5958

ขนตอนท 5.6 จดทำาปฏทนแผนปฏบตการพฒนาชมชนแบบมสวนรวม

วตถประสงค : เพอใหรวาเราทำากจกรรมอะไร เมอใด โดยใคร

วธการ : ระบรายละเอยดแผนตามตารางกจกรรม

โดยหลงจากไดโครงการและกจกรรมยอย ซงมาจากการรวมกนคดในขนตอนท 5.5 แลว จงกำาหนดผรบผดชอบ

โดยใหผเขารวมจดทำาแผนเขยนชอตวเองลงในกระดาษแลวนำาไปตดในชองผรบผดชอบใหตรงกบภารกจทตนเองถนด

และเตมใจจะรบผดชอบดำาเนนการดวยตวเอง ในตารางปฏทนแผนปฏบตการพฒนาชมชนแบบมสวนรวม (ตารางท

2)

ตารางท 2 ตารางปฏทนแผนปฏบตการพฒนาชมชนแบบมสวนรวม

Tips:

· เทคนคการประชมเชงปฏบตการ ตองมผเออกระบวนการกลม เพอดำาเนนการใหการแสดงความคดเหนเกดขนอยางเหมาะสมและไมวนวายผเออกระบวนการตองเนนยำาเรองกฎกตกาเสมอ ๆ

· จำานวนบตรความคดทจะถกคดเลอกขนมาในแตละกลม ขนอยกบจำานวนผเขา รวมทงหมดและเวลาทมอย ถาในการประชมครงนนมผเขารวมมาก จำานวนบตรตอกลมกลดนอยลง

· รปแบบการประชม คอ จดแบงผเขารวมเปนกลมยอย ๆ โดยมสมาชก

ดงนน จะมกลมผรบผดชอบในแตละภารกจ จากนนใหกลมผรบผดชอบแตละภารกจไปประชมกลมยอย

เพอเตมขอมลในชองทเหลอใหครบถวน

* วตถประสงค กลมเปาหมาย เปนไปตามภารกจ “ในแตละภารกจ เราตองการใหเกดอะไร”

* ชวงเวลาดำาเนนการ ใหระบอยางชดเจนจะทำาอะไรเดอนไหนถงเดอนไหน (อยาลมวาแผนปฏบตการน

เปนแผนสำาหรบ 1 ป)

* ตวชวด คอ สงทบงบอกวาเราไดทำากจกรรมนนๆ เปนผลสำาเรจแลว “ดไดจากอะไร” ซงโดยทวไป

ตวชวดม 2 ลกษณะกวางๆ คอ ตวชวดเชงปรมาณ และตวชวดเชงคณภาพ

* วธเกบขอมลตวชวด คอ หลกฐานทจะยนยนตวชวด

* งบประมาณ/แหลงทน ระบจำานวนงบประมาณทตองใชในกจกรรม และแหลงงบประมาณทจะสามารถ

สนบสนนการดำาเนนกจกรรมนนๆ ได

โครงการ วธดำาเนนการ

วธรวบรวมขอมลตวชวด

กจกรรมยอย

ระยะเวลา

งบประมาณ /แหลงทน

วตถประสงค

ตวชวดเชง ปรมาณ/คณภาพ

ผรบ ผดชอบ

ชมชน หนวยงาน

ราชการเอกชน

6160ภาพ 12 ตวอยางปฏทนแผนปฏบตการพฒนาคณภาพชวตชมชน

ภารกจ ทตองทำา

จดกจกรรม

ใหเยาวชน

นอมนำา

หลกปรชญา

เศรษฐกจ

พอเพยง

สงเสรมการ

ออกกำาลงกาย

สงเสรมอาชพ

มสาธารณปโภค

ใหเพยงพอ

สงเสรมการ

ศกษาทงในและ

นอกระบบ

สรางการมสวน

รวมของชมชน

สรางความ

สมานฉนท

การบรณาการ

รวมกน

วธการรวบรวม

ขอมลตามตวชวด

รวบรวมขอมล

การจบกมยา

เสพตดจาก

สถานตำารวจ

ใชเครองตรวจ

หาปสสาวะ

เยาวชนทเขา

รวมโครงการ

บญชครวเรอน

แบบสอบถาม

สถตการออก

กำาลงกาย

ของผเขารวม

โครงการ

แบบสอบถาม

แบบสมภาษณ

จดเวทแลกเปลยน

ความร

สอบถามจาก

ชาวบาน

สถตการใช

บรการ วน/วน

แบบสอบถาม

ความรสก

แบบสอบถาม

สงเกต

รายงาน

การประชม

ระยะเวลา

ปงบประมาณ

58

ต.ค.57- ก.ย.58

6 เดอนขนไป

ภายใน 6 เดอน

ม.ย. – ก.ย. 57

6 เดอน

ป/ป

ม.ย.57

เปนตนไป

6 เดอน

ม.ย.-พ.ย.

2557

ส.ค.57- ก.ย.

58

แหลงทน

อบต.

อบต.

หนวยงานรฐ

อบต.

อบต.

อบต.

ศ.อบต.

อบต.

อบต.

ผนำาหมบาน

ภาครฐ

ผนำาทองถน

หนวยงานท

รบผดชอบ

งบประมาณ

300,000 บาท

200,000 บาท

50,000 บาท

50,000 บาท

300,000 บาท

45,000 บาท

50,000 บาท

50,000 บาท

2,000 บาท/

ครง

วธการดำาเนนการ (กจกรรมยอย)

จดใหมการ

อบรมเยาวชน

จดกจกรรมให

เยาวชนรจกโทษ

ของยาเสพตด

พาเยาวชนไป

ทศนศกษาดงาน

จดกจกรรมให

ความรดาน

เศรษฐกจ

พอเพยง จดทำา

บญชครวเรอน

จดตงคณะ

กรรมการ

ประชาสมพนธ

ใหมการออก

กำาลงกาย

จดกจกรรม

แอรโรบค

ประสานงาน

กบหนวยงาน

ทเกยวของ

จดประชม

หนวยงานท

เกยวของ จดทำา

แผนโครงการ

ตดตามประเมนผล

การดำาเนนงาน

หาแหลงนำา

สรางถงประปา

จดหาเครอง

กรองนำา

จดใหมวารสาร

พรอมสถานท

อานหนงสอ

จดกจกรรมตางๆ

ในวนสำาคญทาง

ศาสนา

นดพบปะภาคสวน

รวมดมนำาชากาแฟ

อาทตยละ 1 ครง

จดประชม

ทกภาคสวน

เพอพฒนา

การทำางาน

วตถประสงค

เพอใหเยาวชน

หางไกล

ยาเสพตด

เพอใหเยาวชน

มสขภาพจตท

ดขน

เพอใหชมชน

ใชเปนแนวทาง

ในการดำาเนน

ชวต

คนในชมชนม

สขภาพแขงแรง

ชมชนปลอดโรค

มสขภาพจตทด

เพอสงเสรมการ

จดตงกลมอาชพ

เพอสงเสรม

ความรดานอาชพ

ใหประชาชน

ตองการให

คนในชมชน

มนำากนนำาใช

ทสะอาดและ

เพยงพอ

เพอใหประชาชน

ไดรบการศกษา

ทสงขน

เพอใหชาวบาน

เกดความสามคค

รวมคดรวมทำา

กจกรรมใน

หมบานอยาง

สมำาเสมอ

สรางความเขาใจ

ลดความ

หวาดระแวง

เพอเสรมสราง

สมพนธภาพใน

หนวยงาน

ตวชวดความสำาเรจ

เยาวชนตดยา

เสพตดนอยลง

เยาวชนม

สขภาพจตดขน

ลดรายจายของ

ครอบครว

ประชาชนม

สขภาพทดขน

แบบสอบถาม

ความพงพอใจ

ประชาชนม

ความรดาน

กลมอาชพ

ประชาชนใช

เวลาวางเปน

ประโยชน

ประชาชนม

ความกนดอยด

ชาวบานมนำา

สะอาดใช

ทกครวเรอน

การใชบรการ

ของประชาชน

ชาวบานรวม

กจกรรม

ไดความเขาใจ

มผเขารวม

ทกภาคสวน

ผรบ ผดชอบ

สญญารตน

ทวศกด ศศธร

สำาราญ จรญ

จำานง เจมจรา

ไพลน โสภดา

ฌานนท

สมศณ ฉลวย

เจมจรา

จรวฒน

ปาวรตน

ฉลวย ไพลน

วภารตน

สมศร

ประจนต

สญญารตน

โสภต รงสมา

ฌานนท

สมาน

นชพร ปาว

รตน วภารตน

ประจนต

จรวฒน

อนงค ศศธร

เจมจรา

นชพร

เทอดพงศ

สนน ทวศกด

จรญ สำาราญ

เพอใหประชาชน

ใชเวลาวางให

เปนประโยชน

เพอเพมรายได

ใหประชาชน

ภารกจ ทตองทำา

วธการรวบรวม

ขอมลตามตวชวด

ระยะเวลา แหลงทนงบประมาณ

วธการดำาเนนการ (กจกรรมยอย)

วตถประสงค

ตวชวดความสำาเรจ

ผรบ ผดชอบ

6362

ขนตอนท 5.7 ไตรตรองปฏทนแผนปฏบตการฯ

วตถประสงค : เพอเปนการทบทวนและตรวจสอบปฏทนแผนปฏบตการฯ ใหมความครบถวนและสมบรณ

พรอมทจะนำาไปปฏบตไดจรง

วธการ : ใชเทคนค “วธการสนทนาแบบมสวนรวม” คอ การตงคำาถามเชงสนทนาดวยชดคำาถามนำากลมผาน

ระดบความสำานก 4 ระดบ คอ วตถวสย (Objectivity) ไตรตรอง (Reflective) ตความ (Interpretative) และตดสนใจ

(Decision) รวมเรยกสนๆ วา ORID

O = พวกเราเหนวาแผนนเปนอยางไร

R = พวกเรารสกอยางไรตอแผนทเราจะดำาเนนการน

I = พวกเราคดวาแผนนสมบรณเพยงพอแลวหรอไม

D = พวกเราจะดำาเนนการอยางไรตอไป

การวางแผนปฏบตการอยางมสวนรวม เปนเครองมอหนงทเหมาะสำาหรบการทำา “ประชาคมของชมชน”

เพราะเปนการระดมสมองเพอการพฒนาทเกดจากกระบวนการมสวนรวมของผเขารวมอยางแทจรง เรยกวา “การ

ประชมประชาคมอยางสรางสรรค” ซงมงเนนกระบวนการเรยนร การแลกเปลยนขอมล หรอขอคดรวมกนระหวาง

ผเขารวมประชม ภายใตกฎ กตกา มารยาททผเขารวมประชมกำาหนดและยดถอปฏบตรวมกน

ในการจดทำาแผนปฏบตการแบบมสวนรวม เราจะยดถอ “กตกาการทำางานแบบมสวนรวม” คอ

· ทกคนมความเทาเทยมกนในการแสดงความคดเหน

· ทกความคดมคณคา เราไมฆาความคดใคร

· ไมมความคดใดถกหรอผด 100%

· เปดใจรบฟงความคดเหนทแตกตาง

· ไมชนำา ไมครอบงำาผอน

· รกษาเวลา รกษากตกา

สวนท 4 : การตดตาม ประเมนผลและถอดบทเรยน

4.1 หลกการในการตดตาม

* ตดตามดแลการดำาเนนงานใหเปนไปตามเปาหมายของโครงการ

* ตดตามแตละกจกรรมใหดำาเนนการเสรจสนภายในระยะเวลาทกำาหนด

* ใชเงนในแตละกจกรรมใหประหยดและคมคาทสด

* การใชจายเงนตองมหลกฐานทถกตอง และสามารถตรวจสอบได

* หากพบปญหาหรออปสรรค ใหแจงผรบผดชอบภายในหมบาน /

ชมชน เพอรวมกนแกไขโดยดวน

4.2 การตดตามและตรวจสอบ

การตดตามและจดทำารายงานความกาวหนาโครงการ ควรดำาเนนการ ดงตอไปน

· ตรวจสอบผลการดำาเนนงานกบแผนการดำาเนนงานทวางไว

· จดทำารายงานความกาวหนาอยางนอยเดอนละ 1 ครง

· รายงานปญหา / อปสรรค พรอมขอเสนอแนะ

กรณทมปญหาหรออปสรรคใด ๆ ทหมบานหรอชมชนไมสามารถ

แกไขไดเอง กสามารถขอคำาแนะนำาหรอความชวยเหลอจากหนวย

ทเกยวของไดเลยครบ

6564

4.3 หนวยงานทสามารถใหคำาแนะนำาและใหความชวยเหลอ

* จงหวด / อำาเภอ * สถาบนการศกษา

* หนวยราชการหรอองคกรปกครองสวนทองถน * ภาคเอกชน

* หนวยงานพฒนาชมชน

4.4 การรายงาน สรปผลการดำาเนนงานในรอบป

หลงจากทไดรวมแรงรวมใจกนดำาเนนโครงการ ... ของหมบาน/ชมชน เปนระยะเวลาครบ 1 ป กถงเวลาทจะ

ตองจดทำาสรปผลการดำาเนนงานเพอใหประชาชนในหมบาน/ชมชนทราบถงความสำาเรจของโครงการ และเปนการ

รายงานตอรฐบาลเพอนำาไปสการพฒนาขยายผลตอไปในอนาคต

4.5 แนวทางปฏบตในการจดทำารายงานสรปผลการดำาเนนงานประจำาป

* คณะทำางานหมบาน / ชมชน เปนผรบผดชอบในการจดทำา

* สำารวจวา ประชาชนในหมบาน/ชมชนไดรบประโยชนอะไรจากโครงการทหมบาน / ชมชนไดทำาไปบาง

* สอบถามความพงพอใจของประชาชนในหมบาน/ชมชนถงสภาพความเปนอย ความสะดวกสบาย

การมงานทำา เปนตน

* จดทำารายงานสรปผลการดำาเนนงานปละ 1 ครง ภายในเดอนตลาคมของทกป

รายงานสรปผลการดำาเนนงานประจำาปของหมบานหรอชมชน

ควรมรายละเอยด ดงน

* ขอมลความพงพอใจของประชาชนในหมบาน / ชมชน ซงอาจเปน

ขอมลจากการจดประชมแสดงความคดเหน หรอ จดทำากลองรบความคดเหนกได

* ขอมลปญหา / อปสรรคจากการดำาเนนงานของหมบาน / ชมชน

ซงไดจากการระดมความคดจากประชาชนในหมบาน / ชมชนเพอหาแนวทางแกไข

* โครงการอนๆ ทประชาชนในหมบาน / ชมชนตองการทำา

แตเงนไมพอ หรอตองขอรบการสนบสนนจากหนวยงานอนๆ

สวนท 5 : สรป

การเปดโอกาสใหประชาชนไดเขามามสวนรวมทางการเมอง การบรหารเกยวกบการตดสนใจในเรองตางๆ

รวมทงการจดสรรทรพยากรของชมชนและของชาตซงสงผลกระทบโดยตรงตอวถชวตและความเปนอยของตนนน

เปนหลกสำาคญของกระจายอำานาจ ซงนอกจากจะทำาใหรฐสามารถจดบรการสาธารณะไดอยางทวถงและตรงกบ

ความตองการของคนในพนทมากทสดแลว ยงเปนการสรางภมคมกนทเขมแขงใหกบชมชน และทำาใหสมาชกใน

ชมชนตระหนกถงสทธหนาทและบทบาทของตนทมอยตามรฐธรรมนญอยางชดเจนดวย

การมสวนรวมของประชาชนมหลายระดบ ตงแตระดบรวมรบร รวมคด รวมตดสนใจ รวมรบผดชอบและ

รวมตรวจสอบ ดงนน ถาหากประชาชนมสวนรวมตงแตเรมกระบวนการตดสนใจในการดำาเนนการตางๆ ของทองถน

แลว จะทำาใหบรการสาธารณะตางๆ ทเกดขนในทองถนสอดคลองกบความตองการของประชาชนในทองถนมากทสด

นอกจากน การเปดโอกาสใหประชาชนมสวนรวมในการตรวจสอบการดำาเนนงานขององคกรปกครองสวนทองถน

รบทราบขนตอนการดำาเนนงานขององคกรปกครองสวนทองถน

จะมผลใหการดำาเนนการตางๆ ของทองถนเปนไปดวยความโปรงใส

มความเปนธรรม ลดการทจรต ลดความขดแยงในการทำางาน

ทงหลายทงปวงกเพอสรางคณภาพชวตทด มความ

มนคงปลอดภยและอยรวมกนไดอยางปกตสขในสงคม

6766

ถวลวด บรกล. 2552. การมสวนรวม แนวคด ทฤษฎและกระบวนการ. พมพครงท 1. กรงเทพฯ : สถาบน

พระปกเกลา.

ถวลวด บรกล และคณะ. 2556. คมอการมสวนรวมในการจดทำาแผนพฒนาและงบประมาณสำาหรบ

ทองถน. พมพครงท 1. กรงเทพฯ : สถาบนพระปกเกลา โดยการสนบสนนของโครงการพฒนาแหง

สหประชาชาต (UNDP).

ถวลวด บรกล และคณะ. 2554. บทสรปผบรหาร การศกษาทนทางสงคมเพอการพฒนาชมชนอยางยงยน

กรณศกษาชมชนบรเวณโรงไฟฟากระบ ในเขตตำาบลคลองขนาน ปกาสย และตลงชน อำาเภอ

เหนอคลอง จงหวดกระบ. พมพครงท 1. กรงเทพฯ : สถาบนพระปกเกลา โดยการสนบสนนของ

การไฟฟาฝายผลตแหงประเทศไทย.

สธดา แสงเพชร. 2551. กระบวนการประชมอยางสรางสรรคชนชม. เอกสารการเรยนร เรองท 3.5 หลกสตร

การยกระดบการใหบรการสาธารณะโดยการมสวนรวมของประชาชน ระดบกาวหนา.พมพครงท 1.

กรงเทพฯ : สถาบนพระปกเกลา โดยการสนบสนนของโครงการพฒนาแหงสหประชาชาต (UNDP).

เอกสารอางอง บนทก

.....................................................................................................................................

.....................................................................................................................................

.....................................................................................................................................

.....................................................................................................................................

.....................................................................................................................................

.....................................................................................................................................

.....................................................................................................................................

.....................................................................................................................................

.....................................................................................................................................

.....................................................................................................................................

.....................................................................................................................................

.....................................................................................................................................

68

รายนามคณะผจดทำา

1. ดร.ถวลวด บรกล หวหนาโครงการ

2. นางสาวสธดา แสงเพชร ทมวจย

3. ดร.สตธร ธนานธโชต ทมวจย

4. อาจารยมาหะมะดาร แวโนะ ทมวจย

5. อาจารยสรชย ไวยวรรณจตร ทมวจย

6. นางสาวรชวด แสงมหะหมด ทมวจย

7. นางสาวทวตยา สนธพงศ ทมวจย

8. นางสาววลยพร ลออศจรรย ทมวจย

9. นางสาวดวงจนทร ศรรกษโสภณ ทมวจย

10. นายโชคชย ศภภญโญ ทมวจย

11. นายมฮำาหมดราฟร มะเกง ทมวจย

12. นายนรมาน จนตารา ทมวจย