1

โครงการพระราชด ารทเกยวของกบความหลากหลายทางชวภาพ

โครงการศนยศกษาการพฒนาพกลทอง (งานปาไม) จงหวดนราธวาส อนเนองมาจากพระราชด าร

ธนตย หนยม นกวชาการปาไมช านาญการพเศษ ส านกบรหารพนทอนรกษท 6 (สงขลา) กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช

บทคดยอ

โครงการศนยศกษาการพฒนาพกลทอง (งานปาไม) จงหวดนราธวาส เปนโครงการทจดตงขนเพอสนองงานพระราชด ารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว และ พระบรมวงศาน วงศ ททรงมพระราชด ารในสวนทเกยวของทางดานปาไมในพนทศนยศกษาการพฒนาพกลทอง อนเนองมาจากพระราชด าร จงหวดนราธวาส ซงเปนเปนศนยศกษาการพฒนาหนงในจ านวนหกศนย ทพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงมพระราชด ารใหจดตงขน เพอมหนาทในการศกษา คนควา แลวน าขอมลจากการศกษาคนควานนไปใชขยายผลในการพฒนา ทงนทรงมพระราชประสงคในเบองตนเพอใหท าการศกษา คนควา วจย การแกปญหาดนเปรยว ท ในขณะนนเกษตรกรท านาไดผลไมคมคา ซงการแกปญหาเรองดนใหส าเรจนน ตองท าศกษาแบบบรณาการควบคกบการศกษาในดานอนๆ เชน ดานปาไม แหลงน า ดวย ดงนนรปแบบการท างานของศนยศกษาการพฒนาพกลทอง จงมรปแบบการท างานทผสมผสานการท างานของหนวยงานดานตางๆ อยในทเดยวกน โดย ผลการด าเนนงานในสวนของงานปาไมทผานมา ไดสนองงานพระราชด าร ทงงานในดานการอนรกษพนท และดานการฟนฟปา ททรงมพระราชด ารไว ส าเรจแลวหลายประการ นอกจากนยงมหนาทท าการศกษา คนควา และจดการทรพยากรปาไมในพนทโครงการใหเกดผลประโยชนสงสด ซงพนทสวนใหญเปนพนทปาพร มน าขงเกอบทงป มตนไมขนอยบนชนของซากพชทเรยกกนทวไปวา พท เนอทประมาณ 193,559 ไร ส ารวจพบพรรณไมมากกวา 470 ชนด พบสตวปาอาศยอยมากกวา 325 ชนด จงถอวาเปนพนททมความหลากหลายทางชวภาพสงทงในดานของพนธพช และพนธสตว สามารถอ านวยประโยชนในดานตางๆ ใหแกประชาชนทอาศยอยรอบๆ ทงทางตรงและทางออม ดวยเหตนพนทปาพร จงเปนพนททสมควรไดรบการอนรกษไว ซงในรอบเกอบ 30 ป ทผานมา โครงการศนยศกษาการพฒนาพกลทอง จงหวดนราธวาส ไดด าเนนงานในรปแบบตางๆ ทงดานการส ารวจ คนควาหาขอมลใหมๆ จากปาพร เพอน ามาขยายผลใชพฒนา และฟนฟพนทพร โดยมเปาหมายหลกเพอใหปาพรในพนทโครงการคงไวซงความหลากหลายทางชวภาพสงสดอยางยงยน ทงนไดน ารปแบบและแนวคดของปรชญาการพฒนาปาไมตามแนวพระราชด าร มาใชเปนรปแบบในการการด าเนนงาน

ค าหลก: โครงการพระราชด าร ปาพร ความหลากหลายทางชวภาพ peat swamp forest, peatland, Biodiversity

2

ประวต ความเปนมา และเปาหมายการด าเนนงานของโครงการ

ศนยศกษาการพฒนาอนเนองมาจากพระราชด าร เปนหนวยงานทพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ ทรงมพระราชด ารใหจดตงขนเพอใหมหนาทท าการศกษา คนควา แลวน าขอมลจากการศกษา คนควานน ไปใชขยายผลพฒนา โดยทรงมพระราชด ารใหจดตงขนในพนทตางๆ กระจายอยในทกภาคของประเทศ รวม 6 ศนย โดยศนยศกษาการพฒนาพกลทอง จงหวด นราธวาส เปนศนยทพระองคทรงมพระราชด ารใหตงขนเมอป พ.ศ. 2525 ทงนเพราะทรงเหนวา พนทจ านวนมากในจงหวดนราธวาสเปนทลมต า มน าขงตลอดป ดนมคณภาพต า รวมพนททงหมดประมาณ 300,000 ไร เกษตรกรจ านวนมากไมมทท ากน แมเมอระบายน าออกจากจากพนทหมดแลว ยงยากทจะใชประโยชนทางการเกษตรใหไดผล ทงนเนองจากดนมสารประกอบไพไรท ทเปนสาเหตท าใหเกดกรดก ามะถน เมอดนแหงท าใหดนเปรยว ควรปรบปรงดนใหดขน ดงนนเหนสมควรทจะมการปรบปรง พฒนา โดยใหมหนวยงานตางๆ ทเกยวของ เขามาด าเนนการศกษาและพฒนาพนทพรรวมกนแบบผสมผสาน แล วน าผลส าเรจของโครงการ ไปใชเปนแบบอยางในการทจะพฒนาพนทดนพรในโอกาสตอไป จงจะเหนไดวาพระราชประสงคในเบองตนของพระองคเพอใหศกษา คนควา วจย การแกไขปญหาดน อยางไรกตามการแกปญหาเรองดนนน ตองท าควบคกนไปกบดานอน คอ ดานปาไม แหลงน า และ อนๆ ดวย ศนยศกษาการพฒนาพกลทอง จงมรปแบบการท างานทผสมผสานการท างานของหนวยงานดานตางๆ โดยปจจบนมสวนราชการ เขารวมด าเนนงานมากวา 30 หนวยงาน ในสวนของงานปาไม เปนหนงในหลายหนวยงานทเขามาด าเนนงานภายใตศนยศกษาแหงน โดย กรมปาไม(เดม) ไดตงคณะท างานและเขารวมปฏบตงานเพอสนองงานพระราชด าร ซงตอมาพระองคทรงมพระราชด ารเพมเตม ททรงไดแนะน าใหปฏบตงาน อกหลายคราว เชน เมอวนท 18 สงหาคม 2524 ทรงมพระราชด าร วา "ใหงานปาไม ท าการศกษาหาพนธไมทขนไดในทลมน าขง" และเมอ วนท 9 ตลาคม 2535 ทรงมพระราชด าร วา “พรเราตองเกบไว เพราะมความส าคญเกยวกบสงสงแวดลอม ตองหามไมใหบกรกเขาไป คราวนเราท าโครงการทโคกใน เขาจะบกรกเขาไปไมไดอกแลว เพราะจ ากดบรเวณเขา ในพรเรากสงเสรม เอาไมพร เพมประสทธภาพ อยางตามขางทางนสวยมาก เหนไมตางๆ ไมหลาวชะโอนกม ” …“การก าหนดขอบเขตปาพร ควรก าหนดขอบเขตปาพรใหแนนอน เพอปองกนการบกรกพนท อนทจะท าใหสภาพแวดลอมเสยหมด ” เปนตน ซงโครงการฯ ไดนอมน าพระราชด าร มาด าเนนตามพระราชประสงคอยางตอเนองตลอดมา

วตถประสงคของโครงการ

1. เพอสนอง งานพระราชด ารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ และพระบรมวงศานวงศ 2. เพอศกษา คนควา ทดลอง วจย และส ารวจหาขอมลทางวชาการเกยวกบปาพร มาใชในการอนรกษและฟนฟทรพยากรปาพร

3. เพออนรกษปาพรสมบรณตามธรรมชาตใหคงอยตลอดไป และฟนฟสภาพปาพร สวนท เสอมโทรมใหกลบคนสสภาพปาทสมบรณดงเดมอกครง

3

4. เพอสาธต เผยแพร และประชาสมพนธงานปาพร ทงดานการอนรกษและการใชประโยชนทรพยากรปาพรใหประชาชนไดทราบ และเพอเสรมสรางจตส านก ใหตระหนกถงความส าคญของปาพร 5. เพอใหเปนสถานทเรยนร และศกษาธรรมชาตดานปาพร รวมทงเปนทองเทยวทางนเวศ

6. เพอน าผลงานการศกษา วจย และผลการพฒนา ไปขยายผลใชทอน

พระราชด าร

“...ดวยพนทจ านวนมากในจงหวดนราธวาสเปนทลมต า มน าขงตลอดป ดนมคณภาพต า ซงพนท

ทงหมดประมาณ 3 00,000 ไร เกษตรกรจ านวนมากไมมทท ากน แมเมอระบายน าออกจากจากพนทหมดแลว ยงยากทจะใชประโยชนทางการเกษตรใหไดผล ทงนเนองจากดนมสารประกอบไพไรท ท าใหเกดกรดก ามะถน เมอดนแหงท าใหดนเปรยว ควรปรบปรงดนใหดขน ดงนน เหนสมควรทจะมการปรบปรง พฒนา โดยใหมหนวยงานตางๆ ทเกยวของเขามาด าเนนการศกษาและพฒนาพนทพรรวมกนแบบ

ผสมผสาน แลวน าผลส าเรจของโครงการ ไปเปนแบบอยางในการทจะพฒนาพนทดนพร ในโอกาสตอไป...”

พระราชด ารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ วนท 18 สงหาคม 2524

"ใหงานปาไม ท าการศกษาหาพนธไมทขนไดในทลมน าขง"

พระราชด ารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ วนท 23 สงหาคม 2526

4

“....ศนยศกษาการพฒนา ทมาอยในจงหวดนราธวาส เปนศนยศกษาทหนกไปทางดานคนควาวจยและบรการในชวตความเปนอยในภาคใต หนกไปในทางดนทเปนพร ซงเปนปญหามาก เพราะวายงไมไดศกษาพอและเกยวของกบกรมกองหลายกรมกอง ซงอาจจะยงไมปรองดองกน คอไมเขาใจกน กมาวจยพรอมกนทเดยว จะไดมความเขาใจกนได....”

พระราชด ารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ วนท 11 กนยายน 2526

“พรเราตองเกบไว เพราะมความส าคญเกยวกบสงสงแวดลอม ตองหามไมใหบกรกเขาไป คราวนเราท าโครงการทโคกใน เขาจะบกรกเขาไปไมไดอกแลว เพราะจ ากดบรเวณเขา ในพรเรากสงเสรม เอาไมพร เพมประสทธภาพ อยางตามขางทางนสวยมาก เหนไมตางๆ ไมหลาวชะโอนกม” “การก าหนดขอบเขตปาพร ควรก าหนดขอบเขตปาพรใหแนนอน เพอปองกนการบกรกพนท อนทจะท าใหสภาพแวดลอมเสยหมด”

พระราชด ารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหวฯ วนท 9 ตลาคม 2535

สถานทด าเนนการ มส านกงานประสานการด าเนนงานอย 2 แหง คอ ทงานปาไม ศนยศกษาการพฒนาพกลทอง

จงหวดนราธวาส หมท 6 ต าบลกะลวอเหนอ อ าเภอเมอง จงหวดนราธวาส พกดท N : 706670 เเละ E : 817730 อยหางจากตวเมองนราธวาส ประมาณ 5 กโลเมตร อยใกลกบพระต าหนกทกษณราชนเวศน ส านกงานอกแหงอยทศนยวจยและศกษาธรรมชาตปาพรสรนธร ทองท บานโตะเเดง หมท 5 ต าบลป โยะ

อ าเภอสไหงโก-ลก จงหวดนราธวาส พกดท N : 671934 เเละ E : 828598 สามารถเดนทางเขาศนยวจยฯ ตามถนนสไหงโก-ลก–ตากใบ ออกจากตวเมองสไหงโก-ลก ประมาณ 1.5 กโลเมตร แลวเลยวซายแยกไปตามถนนชวนะนนท เขาไปอกประมาณ 5 กโลเมตร โดย พนททเปนเปาหมายหลกของการด าเนนงานทปาพรโตะแดง และปาพรอนของจงหวดนราธวาส และจงหวดอนๆ ในพนทภาคใต การบรหารจดการพนทปาพรโตะแดงทเกยวของกบความหลากหลายทางชวภาพ

1. สภาพทวไปของพนทและภมอากาศ พนทบรเวณงานปาไม ศนยศกษาการพฒนาพกลทอง มทงพนท ทเปน พรและทราบ ประกอบดวยพนทปาพรจ าลอง พนทสวนนกเปดน า พนทแปลงสาธตปลกไมเสมด และพนทแปลงเพาะช า สวนทปาพรโตะแดง ประกอบดวยปา พรธรรมชาต แปลงทดลอง สภาพพนทมน าทวมขงเกอบทงป เปนสงคมพชพเศษทมเอกลกษณเฉพาะตวแตกตางไปจากปาประเภทอน โดยดนทพบสวนใหญเปนดนอนทรยทเกดจากการทบถมของซากพชทรวงหลนลงมา และยงไมสลายตว อนเนองจากพนทพรสวนใหญมน าทวมขง ท าใหการยอยสลายเปนไปอยางชาๆ และชนดนมความหนาแตกตางกนขนกบระยะเวลาการสะสมของ

5

ชนอนทรยวตถและปจจยการเสยงทถกท าลาย เชน ไฟปา เปนตน พบวาชนของดนอนทรย ในบางจด มความหนามากถง 3.8 เมตร ส าหรบน าพบวาโดยทวไปแลวระดบน าในปาพรทวมขงอยเหนอผวดนโดยเฉลย 20-25 เซนตเมตร ยกเวนในบางเดอนทมฝนตกหนก ระดบน าททวมจะสงขน โดยในเดอนพฤศจกายนของทกป เปนชวงเดอนทมระดบน าทวมขงในระดบสงสด สวนในฤดแลงระดบน าในปาพรลดต าลง น าทลดลงต ากวาผวดนน จะเปนดชนส าคญใชชบอกถงความจ าเปนทจะตองเพมความระมดระวงในปองกนและเตรยมพรอมในการดบไฟปา ในสวนของลกษณะภมอากาศ เปนพนททมความชมชนสง มฝนตกเกอบตลอดทงป อณหภมเฉลย 28.53 องศาเซลเซยส ปรมาณน าฝนเฉลย 2,500 มลลเมตรตอป จ านวนวนฝนตกเฉลย 163 วนตอป

คณะท างานของ ศนยศกษาการพฒนาพกลทอง ไดจ าแนกพนทพรของจงหวดนราธวาส โดย

อาศยขอมลสภาพของพรรณไม และสภาพของดนในพนทพร ออกเปน 3 เขต คอ เขตสงวน (preservation zone) เขตนเปนเขตใจกลางพร เปนปาพรดงเดมทยงคงมความสมบรณ มเนอทประมาณ 56,906 ไร เขตอนรกษ (conservation zone) เขตนเปนเขตทพบสงคมพชอยในสภาพเสอมโทรม ซงเปลยนสภาพมาจากปาพรดงเดมทเคยสมบรณ แตตอมาถกท าลายดวยไฟปา มเนอทประมาณ 112,188 ไร และ เขตพฒนา (development zone) เขตนเปนเขตทปาพรไดถกท าลายเปลยนสภาพไปหมดแลว สวนใหญเปนพนททงรางไมมพรรณไมยนตนขนอย สภาพของดนมชนของดนอนทรยคงเหลออยนอยมาก เขตนก าหนดใหใชประโยชนพนทเพอการกสกรรม หรอท าการปลกปาในลกษณะของสวนปาเศรษฐกจ

2. การบรหารและจดการพนทจดปาพร ทผานมา 2.1 แนวทางด าเนนการจดการปาพร แนวทางด าเนนการจดการปาพร โตะแดง ด าเนนการภายใตแผนแมบททเกยวของหลายแผน เชน

แผนพฒนาเศรษฐกจและสงคมแหงชาต พระราชบญญตเกยวกบปาไม เชน พระราชบญญตปาสงวนแหงชาต พระราชบญญตอทยานแหงชาต พระราชบญญตสงวนและคมครองสตวปา กฎหมายคณภาพสงแวดลอม นโยบายปาไมแหงชาต รวมทง เนองจาก ปาพร โตะแดง เปนพนท อยภายใตโครงการอนเนองมาจากพระราชด าร ดงนน แนวทางการด าเนน งานการจดการ ไดน า แผนแมบทของโครงการอนเนองมาจากพระราชด าร เปนแนวทางการบรหารและจดการดวย

2.2 หนวยงานหลกทมสวนรวมด าเนนการในการจดการพนทพรโตะแดง จงหวดนราธวาส มสวนราชการและองคกรทเขามามสวนรวมและเกยวของในการจดการปาพรโตะแดงหลายองคกร

โดยแตละสวนราชการและองคกร มภารกจและเปาหมายของการด าเนนงานทตางกน เชน

2.2.1 กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม มหนวยงานหลกในระดบกรมทเขามาเกยวของหลายกรม เชน กรมอทยานแหงชาต สตวปา และพนธพช มหนาทหลกในการดแล รกษา และ

6

7

ปองกนปาพร ในเขตพนทอนรกษ กลาวคอ มหนาทปองกนการบกรก ปองกนไฟปา ศกษาวจย และฟนฟ โดยมหนวยงานระดบภาคหรอระดบเขตคอยควบคม ก ากบ คอ ส านกบรหารพนทอนรกษ ท 6 โดยมหนวยงานภาคสนามในพนทหลายหนวยงาน เชน เขตรกษาพนธสตวปาเฉลมพระเกยรตสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ศนยวจยและศกษาธรรมชาตปาพรสรนธร สถานทดลองปลกพรรณไมพกลทอง สถานควบคมไฟปา หนวยปองกน รกษาปา และหนวยงานอนเนองมาจากโครงการพระราชด ารอนๆ เขารวมประสานและบรหารจดการ นอกจากนยงมกรมอนๆ ในสงกดเขามาเกยวของอกหลายกรม เชน กรมปาไม เขามาด าเนนการ ในดานการสงเสรมการใชประโยชนไมและของปา รวมทงการสรางจตส านกในการอนรกษทรพยากรธรรมชาต ฝกอบรมราษฎรในการสรางงาน สรางเครอขายการอนรกษ รวมทงมหนาทหลกในการดแลรกษา และปองกนปาพร ในพนทนอกเขตปาอนรกษ

2.2.2 กระทรวงเกษตรและสหกรณ มหนวยงานระดบกรมทเขามาเกยวของ เชน กรมชลประทาน มหนาทในการควบคมและจดการน าในปาพร กรมพฒนาทดน ท าหนาทในการปรบปรงดนกรดจดใหสามารถปลกพชเกษตรได โดยเฉพาะหนวยงานหลก คอ ศนยศกษาการพฒนาพกลทอง ซงเปนหนวยงานทพระ บาทสมเดจพระ เจาอยหว ทรงมพระราชด ารให ตงขนมา เปนหนวยงานท ท าการคนควา ศกษาการจดการพนทปาพร เพอน าผลการศกษาไปขยายผลเปนพนทใหญ และพนทพรอนๆ นอกจานยงมกรมประมง และกรมสงเสรมสหกรณ มารวมด าเนนการดวย

2.2.3 กระทรวงมหาดไทย มกรมทดน ส านกงานจงหวดนราธวาส และทวาการอ าเภอทเกยวของกบพนทพร รวมด าเนนงาน

2.3.4 ส านกนายกรฐมนตร มหนวยงานระดบกรมทเกยวของ เชน ส านกคณะกรรมการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต มหนาทก าหนดนโยบายและแผนการพฒนาประเทศในภาพรวม ส านก งาน

คณะกรรมการประสานงานโครงการอนเนองมาจากพระราชด าร (ส านกงาน กปร .) เปนหนวยงาน คอยสนบสนนการด าเนนงานภายใตโครงการอนเนองมาจากพระราชด าร

2.3.5 กรมการปกครองทองถน มหนวยงานองศการบรหารทองถน เชน องคการบรหารสวนจงหวด (อบจ.) และ องคการบรหารสวนต าบล (อบต.) รวมด าเนนงาน

นอกจากนยงมหนวยงานในสถาบนการศกษา เชน มหาวทยาลยทงทองถน และสวนกลางมารวม

ศกษาวจย และใหขอเสนอแนะดานการจดการปาพร รวมทงพลงมวลชน และกลม NGO ตางๆ ใหความสนใจดานการอนรกษและฟนฟปาพร

2.3 หนวยงานภาคสนามในพนททเกยวของกบการจดการปาพรโตะแดง มหนวยงานทตงอยในพนททมาเกยวของกบการบรหารจดการปาพร หลายหนวยงาน เชน 1. เขตรกษาพนธสตวปาเฉลมพระเกยรตสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ม

หนาทควบคม ปองกน ดแลพนทปาพรในเขตรบผดชอบ 125,625 ไร 2. ศนยวจยและศกษาธรรมชาตปาพรสรนธร มหนาท าการศกษาวจย ฝกอบรม และใหความร

ดานศกษาธรรมชาต และทองเทยวเชงนเวศ

8

3. ศนยศกษาการพฒนาพกลทอง ท าการศกษาในภาพรวมทวไป เกยวกบปาพร และการจดการพนท มงเนนการปรบปรงดนปาพรเพอการเกษต ร และเปนหนวยงานกลางในการบรหารจดการพรตามแนวพระราชด าร

4. นคมสหกรณบาเจาะ เปนหนวยงานทมการใชประโยชนพนทปาพร เพอการเกษตร 5. นคมสหกรณปเหลง เปนหนวยงานทมการใชประโยชนพนทปาพร เพอการเกษตร 6. โครงการชลประทานมโนะ มหนาทควบคม และจดการน าในปาพร จงหวดนราธวาส 7. สถานควบคมไฟปา มหนาทปองกน ควบคมไฟปาในปาพร จงหวดนราธวาส รวมทงมศนย

เฉพาะกจการควบคมไฟปา ทจดตงขนเปนกรณพเศษเปนครงคราว 8. สถานทดลองปลกพรรณไมพกลทอง โครงการศนยศกษาการพฒนาพกลทอง จงหวด

นราธวาส มหนาทศกษา วจย ดานการฟนฟปาพร ดานนเวศวทยา และความหลากหลายทางชวภาพ และท าการปลกและฟนฟปาพร

9. หนวยปองกนและรกษาปา มหนาทในการปองกน ปราบปรามการบกรก ปาพรในสวนทนอกเขตปาอนรกษ

2.4 ผลการด าเนนงานดานตางๆ เกยวกบปาไม ในพนทพรโตะแดง จงหวดนราธวาส ในรอบเกอบ 30 ป ทผานมา โครงการศนยศกษาการพฒนาพกลทอง (งานปาไม) ไดด าเนนงานตามแผนงานทก าหนดไวภายใต 4 แผนงานหลก คอ

แผนงานวจย ไดด าเนนการวจยไปพรอมกนในหลายสาขาวชาการดานปาไม เชน วนวฒนวทยา พฤกษศาสตรปาไม สตวปา นเวศวทยา สงคม การวจยเชงส ารวจ รวมถงการวจยดานใชประโยชนไมและของปา โดยทผานมามงานวจยทเดนหลายดาน เชน ดานพฤกษศาสตร และดานวนวฒนวทยา ซงไดจดพมพเผยแพร เปนคมอ น าไปแจกจาย ใหผสนใจน าไปประยกตใชขยายผลบางแลว แผนงานพฒนาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม แผนงานน มเปาหมายมงฟนฟสภาพปาและสรางจตส านกของประชาชนในการชวยกนอนรกษ มกจกรรมทด าเนนการหลายกจกรรม เชน การเพาะช ากลาไมแจกจายฟรแกราษฎร เพอใหราษฎรน าไปลกในทดนของตนเอง การปลกฟนฟปา โดยในรอบเกอบ 30 ป งานปาไม รวมกบสวนราชการตางๆ ด าเนนการปลกไปเพยง 3,300 ไร ซงเฉลยประมาณ 1 18 ไร ตอป จงถอวาเปนการปลกเพอการสาธต หรอขยายผลงานวจยมากกวาหวงผลการฟนฟสภาพปาในภาพรวม แผนงานการขยายผลการพฒนาและถายทอดเทคโนโลย มเปาหมายเพอน างานวจย หรอ ผลการศกษาไปขยายผลสประชาชน เยาวชน และนกเรยนนกศกษา โดยมกจกรรมหลกหลายกจกรรม เชน จดท านทรรศการปาพรใหเปนเสมอนคลายๆ กบในพพธภณฑธรรมชาตทมชวต จดสรางสวนสมนไพร จดท าแปลงสาธตและการจดการปาเสมด สาธตและจดการแปรรปไมเสมดขาว จดท าแปลงรวบรวมพนธปาลมในปาพร จดท าแปลงสาธตปลกหวายและยานลเภา และงานขยายผลน าผลงานการศกษาหาวจยท

9

ส าเรจไปแลวไปขยายผลนอกพนท เชน ทโครงการแกไขปญหาดนเปรยว จงหวดนครนายก และทโครงการปากพนง จงหวดนครศรธรรมราช แผนงานบรหารและประชาสมพนธ แผนงานน ไดจดตงศนยวจยและศกษาธรรมชาตปาพร สรนธร ขนทขอบตงปาพรโตะแดง ทองท อ าเภอสไหงโก-ลก จงหวดนราธวาส เพอใชในการบรหารและประชาสมพนธ โดยในศนยแหงนมหองประชมขนาดใหญส าหรบบรการความรแกผมาเยยมชม ทศนศกษา และดงาน และมทางเดนศกษาธรรมชาตทไดมาตรฐาน สรางเปนแหงแรกของประเทศไทย สรางลกเขาไปผานปาพรประเภทตางๆ ทงทเสอมโทรม สมบรณ ปาสาค และสวนสมนไพร รวมเปนระยะรวมกนแลวประมาณ 3 กโลเมตร นอกจากนภายใตแผนงานนมกจกรรมการประสานงานการควบคมไฟปาพรโตะแดง การจดพมพเอกสารเผยแพร รวมทงมการจดตงสถานวจยยอยอก 1 สถาน คอ สถานทดลองปลกพรรณไมพกลทอง เพอใหเปนสถานศกษาวจยและสาธตในกจกรรมดานการปลกและฟนฟปาพร

โดยมผลการด าเนนงานในรายละเอยดยอยของแตละกจกรรม โดยสรป ดงน

งานวจยดานพฤกษศาสตรปาไม เมอป 2525 กรมปาไม (เดม) ในขณะนน ไดสงนกวชาการปาไม ซงน าทมส ารวจ โดย ดร. ชวลต

นยมธรรม ออกส ารวจพรรณไม และสภาพปาในพนทพรโตะแดง จงหวดนราธวาส ดวยการเดนส ารวจผานเขาไปในพร จากกขอบพรดานตะวนออก ไปทะลขอบพรดานตะวนตก ซงตองใชเวลาเขาไปนอนในพรนานกวา 10 วน จงทะลผาน และแตละจดทเดนผาน ไดวางแปลงส ารวจ วดการเจรญเตบโตทางดานความสงและความโตของตนไม พรอมเกบตวอยางใบ ดอก ผล ของพรรณไม จากนนน ามาจ าแนกพนธและเขยนเปนเอกสารทางวชาการ ไดตพมพเผยแพรออกมาในป 25 34 ซงพบวามพรรณไมทส ารวจพบมากกวา 470 ชนด 109 วงศ และตอมาไดท าการศกษา ส ารวจ เกบขอมล เพมตอเนองอก พบพรรณไมชนดใหมเพมขนอกหลายชนด ถอไดวางานทางดานพฤกษศาสตรปาไม นบเปนจดเรมตนทเปนฐานส าคญของการศกษาวจยตอเนองในดานอนๆ

งานวจยดานการปลกและฟนฟปาพร งานการวจยดานการปลกและฟนฟปาพร เปนงานใหมทมการศกษาเปนแหงแรกของประเทศและ

ในภมภาค ทงนจากบทเรยนในความไมส าเรจในการปลกฟนฟปาพร เมอป 2528-2529 จ านวน 1 ,500 ไร ท าใหคณะท างานดานปาไมไดแนวคดวา จะตองเรมท าการศกษาหาเทคนคการปลกกอนด าเนนการ ปลกเพมเตม นอกจากน จากพระราชด ารของพระบาทสมเดจพระเจาอยหว ททรงมพระราชด าร เมอ วนท 23 สงหาคม 2526 วา ใหงานปาไมศกษาหาพนธไมทขนไดดในทลมน าขง นน งานปาไมด าเนนงานเพอสนองพระราชด ารยงไมแลวเสรจสมบรณ จงไดวางแผนงานด าเนนการศกษาวจยทางดานน อยางจรงจง ตงแตป 2531 โดยไดเรมเตรยมกลาไมปาพร ดวยการเกบเมลด รวมทงถอนกลาไมขนาดเลกทงอกงามตามธรรมชาต มาเตรยมเปนกลา และเลยงไวจนมความสมบรณ น ามาปลกเปรยบเทยบกน รวม 15 ชนด และหลกจากนนกไดเตรยมกลาไมปาพรเพม โดยปลกในป 2536 เพมอก 15 ชนด ป 2547 10

10

ชนด ป 2548 10 ชนด รวมกลาไมปาพรทปลกทดสอบทางดานนแลว จ านวน 60 ชนด มผลการศกษาโดยสรปดงน

จากการน าขอมลการเจรญเตบโตทางดานความสงของตนไมทปลกมาเปนตวชวด เพอใชก าหนดแยกพรรณไมปาพรออกเปนกลมพรรณไมทโตเรว กลมพรรณไมทโตเรวปานกลาง และกลมพรรณไมทโตชา โดยก าหนดใหพรรณไมทโตชา มอตราการเจรญเตบโตทางความสงปละนอยกวา 30 เซนตเมตร กลมพรรณไมทโตเรวปานกลาง มอตราการเจรญเตบโตทางความสงอยในชวง 30-60 เซนตเมตรตอป และกลมพรรณไมทโตเรว มอตราการเจรญเตบโตทางความสงมากกวา 60 เซนตเมตรตอป พบวา ไมกลวย แตยอ มะมวงราวา ตารา กะทงปา และชะมวงปา เปนพรรณไมทอยในกลมโตชา ในขณะทกลมพรรณไมมอตราการเจรญเตบโตในอตราโตเรวปานกลาง ประกอบดวย อายบาว มะฮงใหญ หวาหน สะเตยว ปอสองส เทยะ ระไมปา เลอดควายใบใหญ สกน า กะทงท กาบออย สะทอนนก ขหนอนพร ชมพเสมด ชมแสงน า เขมใหญ ชางไห สวนกลมพรรณไมทโตเรว ประกอบดวย เสมดขาว หวาน า ตงหนใบใหญ และ กะบย นอกจากการศกษาถงการหาชนดไมทเหมาะสมแลว ยงไดท าการศกษาทดลองงานอนๆ ทเกยวกบการปลกและฟนฟปาพรควบคไปดวย เชน การทดลองหาระยะปลกทเหมาะสม การปลกเปรยบเทยบระหวางการปลกโดยวธยกโคกและไมยกโคก การทดลองหาวสดปรบปรงดนเพอเรงไหตนไมโตเรวขน การทดลองหาผลกระทบของวชพชตอความโตและการรอดตายของตนไม และ การทดลองหาผลการเจรญเตบโตของตนไมในการปลกเปรยบเทยบในระดบน าทวมขงตางกน เปนตน ผลการด าเนนงานทงหมด ตงแตเรมด าเนนการตอเนองมานานกวา 20 ป แลวนน มผลงานออกมาคอนขางสมบรณในระดบหนง และน ามาเผยแพรผลงาน โดยน ามาผลตเปนคมอการปลกและฟนฟปาพร และน าเสนอผลการด าเนนงานวจยในทประชมตางๆ ทงในระดบประเทศและตางประเทศ อยางไรกตาม เนองจากไมตนนนมวงจรชวตทยาวนานหลายสบป และมการเปลยนแปลงอยเสมอ จงจ าเปนตองท าการศกษา คนควา ตอเนองตอไป

งานวจยดานนเวศวทยาปาไม ปาพรโตะแดง เปนพนทปาทมความหลากหลายทางชวภาพคอนขางสงมาก เมอเปรยบเทยบกบปาประเภทอนๆ เปนสงคมพชทมหลายชนเรอนยอด มทงสงคมพชน า พชคลมดน สงคมพชเรอนยอดชนกลาง และชนสง ในระยะ 20 ปทผานมา มนกวจยจ านวนมาทงชาวไทยและตางประเทศ เขามาศกษา โดยมหวของานวจยทไดด าเนนการหลายเรอง เชน การศกษาโครงสรางของปา การหมนเวยนธาตอาหาร การทดแทนของสงคมพช โดยงานวจยดานน เปนงานทส าคญมาก เพราะจะเปนขอมลทถกตองในการจะน ามาใชในการจดการปาพร รวมถงการน ามาประยกตใชในการควบคมระดบน าใหทวมขง โดยไมกระทบตอการเจรญเตบโตและการรอดตายของตนไม ซงขอมลดานน ยงขาดรายละเอยดอกมาก โดยเฉพาะขอมลทางดานสรระวทยาของพช จงนาจะตองหาผเชยวชาญและจดหาเครองมอมาด าเนนการ เพอหาค าตอบไปใชในการจดการและพฒนาปาพรทไมกระทบ กบสภาพปาโดยสวนรวม

11

งานวจยเกยวกบสตวปา ในชวงแรกสวนใหญเปนการด าเนนงานวจยเชงส ารวจ และศกษาดานสถานภาพและความชกชมของชนดพนธสตวปาในพนทปาพรโตะแดง เพอใหทราบขอมลดานความหลากหลาย ของทรพยากรชวภาพ โดยท าการส ารวจเกบตวอยางสตวตามเสนส ารวจถาวร 8 เสน ระยะทาง 36 กโลเมตร สามารถรวบรวมชนดพนธสตวปาไดมากกวา 325 ชนด เปนชนดพนธทหายากใกลจะสญพนธ ( endangerd specied) 15 ชนด และเปนชนดพนธ (new recorded specied) ทไมเคยมรายงานในประเทศไทยมากอนหลายชนด เชน คางคาวดายค นกจบแมลงสฟามาเลเซย และนกกางเขนหางแดง เปนตน ในชวงตอมา เปนงานศกษานเวศวทยาและตดตามสถานภาพของสตวปาหายากในพนทปาพร

โตะแดง 5 ชนด ไดแก นากใหญจมกขน คางคาวแมไกปาฝน นกเงอกด า นกตะกรม และนกพญาปากกวางทองแดง เพอเปนขอมลในการอนรกษและจดการชนดพนธสตวปาหายากใหคงอยในพนท

นอกจากนในชวงป 2549-2550 งานศกษาวจยดานสตวปาไดเนนศกษาถงชนดพนธทมความสมพนธเกยวของกบชมชนทอยรอบพนทปาพร เชน สตวปาทเกยวของกบโรคระบาดสมนษย โดยท างานรวมกบส านกงานโครงการงานควบคมปราบปรามโรคตดตอและการสารณสข โครงการศนยศกษาการพฒนาพกลทองฯ ในการเกบตวอยางเลอดสตวไพรเมทและสตวพนแทะทงในแหลง ธรรมชาต และท

ชาวบานมไวครอบครอง จากตวอยางเลอดสตวปา 14 ชนด (ลงกง ลงแสม คางด า อเหนขางลาย อเหนเครอ กระแตธรรมดา หนสงคโปร หนปามาเลย หนฟานเลก หนฟานเหลอง หนขนเสยนหางฟ หนจด

กระรอกขางลายทองแดง กระรอกปลายหางด า) จ านวน 210 ตวอยาง ไดตรวจตวอยางเลอดไปแลวบางสวน โดยพบปรสตโรคเทาชาง ในลงกง ลงแสม กระแตธรรมดา และอเหนขางลาย รวมทงยงมการส ารวจรวบรวมขอมลแหลงหากนและแหลงเกาะนอนของฝงนก ทงทเปนนกประจ าถนและนกอพยพ ในพนทรอบปาพรโตะแดง และท าการเกบตวอยางมลและเมอกของนก เพอสงตรวจหาเชอไขหวดนก เพอควบคมและปองกนการระบาดของโรคไขหวดนกในนกธรรมชาต ซงงานดานการส ารวจรวบรวมขอมลเกยวกบสตวปาทงหมดด าเนนการโดยม นางสาวศรพร ทองอารย เปนหวหนาทม

งานวจยดานการใชประโยชนไมและของปา ดงไดกลาวแลววา ปาพรนนเปนแหลงอาหาร แหลงสนบสนนปจจยส ในการด ารงชพของประชาชนทอยอาศยรอบๆ ปาพร มาชานาน ดงนนเพอใหสอดคลองกบหลกอนรกษทถกตองทกลาววา การอนรกษ หมายถง การรจกใชทรพยากรอยางชาญฉลาด ทไมไดหมายถงการสงวนไวเฉยๆ โดยไมอนญาตใหใชประโยชนได แตการอนรกษ นน มทงการอนรกษ และการใชประโยชนควบคกนไป โดยยดหลกการใชอยางชาญฉลาดยงยน ในรอบ 20 ปทผานมา งานปาไมไดด าเนนการวจยดานการใชประโยชนไมและของปาในหลายโครงการ เชน การใชประโยชนไมเสมดขาว การใชประโยชนจากพชสมนไพร เหด หลมพ สาค และอนๆ โดยไดน ามาผลตเปนคมอ เพอใชขยายผลสประชาชน หลายเรองแลว

12

การปลกฟนฟปาพร ในพนทพรโตะแดง จงหวดนราธวาส ส าหรบการด าเนนงานการปลกปา เพอฟนฟปาพรโตะแดง ในสวนทเสอมโทรม เพอใหกลบมาส

สภาพปาทสมบรณตอไป เรมด าเนนการในป 2528 จนถงปจจบน รวมเนอทปลกปาทด าเนนการแลว เปนเนอทรวมทงสนเพยง 3,300 ไร ซงจะเหนวาในรอบเกอบ 28 ปทผานมา ตงแตเรมตงศนยศกษาการพฒนาพกลทอง เมอป 2525 ปาพรโตะแดง ไดรบการปลกฟนฟปาเฉลยปละ 118 ไร เทานน ซงเมอเปรยบเทยบกบอตราการถกท าลายแลว การปลกฟนฟใหปาพรกลบคนมาสมบรณอกครงเปนสดสวนทนอยมาก จงนาจะตองปรบแผนการฟนฟปาใหไดมากกวาในอตราน

งานดานการอนรกษและปองกนทรพยากรธรรมชาต เมอวนท 21 สงหาคม 2518 กระทรวงเกษตรและสหกรณ ไดประกาศใหทดนบรเวณปาพรโตะแดง ในทองทอ าเภอเมอง อ าเภอตากใบ อ าเภอสไหงปาด และอ าเภอสไหงโก-ลก ของจงหวดนราธวาส เปนเขตหามลาสตวปา ทไดหามมใหผใด ไมวาผจะเปนไดรบอนญาตใหลาสตวปาหรอไมกตาม ท าการลาสตวปา หรอเกบหรอท าอนตรายแก ไข หรอรงของสตวปาทกชนด ตามบญชทายประกาศ และตอมาเมอป 2534 ไดมการยกฐานะเขตหามลาสตวปา เปนเขตรกษาพนธสตวปา โดยสมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ได ทรงพระราชทานนาม วา เขตรกษาพนธสตวปาเฉลมพระเกยรต สมเดจพระเทพรตนราชสดาฯ สยามบรมราชกมาร ตามประกาศในราชกจจานเบกษา เลม 1808 ตอนท 160 ลงวนท 12

กนยายน 2534 ก าหนดใหพนทตามแผนทแนบทาย รวม 201 ตารางกโลเมตร หรอ 125 ,625 ไร ซงการยกฐานะจากเขตหามลาสตวปา ใหเปนเขตรกษาพนธสตวปา ขนน ท าใหสามารถชวยในการอนรกษและปองกนทรพยากรธรรมชาตของชาตไดดขน ทงนเพราะมกฎหมายรองรบการด าเนนการทเขมงวดขน พรอมทงมก าลงคน และงบประมาณเพมขน นอกจากนพนทพรแหงนยงไดรบการประกาศจากส านกงานเลขานการอนสญญาวาดวยพนทชมน า ณ ประเทศสวตเซอรแลนด เมอวนท 5 กรกฎาคม 2544 ใหเปนพนทชมน าทมความส าคญระหวางประเทศ หรอแรมซารไซต (Ramsar Site) ล าดบท 1102 นอกจาก นกรมปาไม(เดม) ยงมการจดตงหนวยงานอน เพอชวยสนบสนนงานดานอนรกษดวย เชน การจดตงสถานควบคมไฟปาพรโตะแดงขน เพอท าหนาทในดานการบรหาร จดการ และปองกนไฟปา ซงเปนปญหาหลกทเปนสาเหตใหปาพรถกท าลาย โดยงานควบคมไฟปาพรไดออกท าการประชาสมพนธขอความรวมมอประชาชนรอบพนทพร เฝาระวง ตรวจตราและลาดตระเวนเพอปองกนไมใหเกดไฟปาในพนทพร จดก าลงเฝาประตน าเพอควบคมการเปดปดน า ออก ตรวจวดระดบน า จดท าท านบกนน าออกปาพร ตรวจวดปรมาณน าฝนรอบปาพร จดตงหนวยดบไฟยอยในพนททลอแหลม จดตงหอดไฟชวคราว ตงศนยปฏบตการดบไฟปาและบนตรวจตราพนทในชวงวกฤต และ เขาดบไฟปาในทนททเกดไฟปา รวมทงมการจดตงศนยวจยและศกษาธรรมชาตปาพรสรนธร เพอใหเปนแหลงศกษาและเรยนร และสรางจตส านกตอประชาชน โดยเฉพาะเยาวชน นกเรยน และนกศกษา ควบคไปดวย ในขณะเดยวกนศนยศกษาการพฒนาพกลทอง จงหวดนราธวาส โดยผวาราชการจงหวด ไดม ค าสงทเกยวของกบการอนรกษหลายค าสง มอบหมายใหสวนราชการตองรวมกนหาแนวทางในการจดการปาพร อกหลายค าสง

13

2.5 ปญหาในการจดการปาพรในประเทศไทย

ปาพร เปนพนททมการสะสมของซากพช (peat) ทรวมตวกนอยอยางหลวมๆ ในพนททมน าขง มความสมบรณของธาตอาหารในดนต า เสยงตอการเกดไฟไหมในหนาแลง และทส าคญพนทปาพรเปนพนททงายตอการเปลยนแปลง ดวยเหตนท าใหการจดการพนทปาพร เปนไปดวยความยาก ล าบาก มปญหาหลายประการ เชน

2.5.1 ขาดขอมลและความรพนฐานเกยวกบปาพร การขาดขอมลพนฐานทชดเจนและแนนอน นบเปนปญหาเบองตนทส าคญทจะตองรบคนควาส ารวจ ทงนเพอจะไดน าขอมลมาวางแผนในการจดการใหถกตองสมบรณ ขอมลพนฐานทขาด เชน ขอมลการกระจายของพนท ปาพร ภมประเทศ ลกษณะทางนเวศน ความสมบรณของปาพร และพชพนธทปกคลม ระดบการทวมขงและการหมนเวยนของน า

2.5.2 ปญหาไฟปา การสะสมของชนพทจนเปนชนหนาตองอาศยเวลานาน แตการเผาท าลายโดยไฟนนท าไดงายและเรว ไฟปา จงนบเปนสาเหตหลกทท าลายปาพรในทกแหงทวโลก ประเทศไทยกประสบปญหานเชนเดยวกบประเทศอนๆ อนมสาเหตทเกดจากฝมอของมนษย ทลกลอบจดไฟเผาปา ทงโดยตงใจและไมไดตงใจ การควบคมไฟปาใหส าเรจโดยสมบรณนน จะตองสามารถควบคมการทวมขงของน าให มน าทวมขงเหนอชนผวหนาดนของปาพร ไว ซงการจดการดงกลาวในพนทปาพรขนาดใหญ ท าไดยากและตองใชคาใชจายสงมาก จงพบมเหตไฟไหมปาพรอยเสมอในหนาแลงของทกป

2.5.3 ขดแยงดานการใชประโยชนพนทปาพร ปาพรสามารถสนองความตองการหรออ านวยประโยชนตอมนษยในหลายรปแบบ ดงนนจงมกพบความขดแยงในวตถประสงคของการใชพนทอยเสมอ ดงเชนหนวยงานของรฐทมหนาทดานการอนรกษ มความตองการทจะอนรกษพนทไว ในขณะทบางหนวยงานทมหนาทดานพฒนา รวมทงประชาชนสวนใหญดวย ตองการพนทปาพร เปนพนทท ากน ปญหาความขดแยงน นบเปนสาเหตหลกของการบกรกปาพร รวมทงการจดไฟเผาปาพร การแบงโซนพนทเพอใชประโยชนใหเปนตามวตถประสงค นาจะเปนหนทางหนงในการแกปญหานได

2.5.4 พนทพรยากตอการพนฟ สภาพแวดลอมของปาพร เปนทลมมน าขง วชพชเจรญเตบโตเรวมาก การเตรยมพนทปลก และการปลก บ ารงรกษา เปนไปดวยความยากล าบากกวาปาประเภทอน และ พรรณไมในปาพรสวนใหญเปนพรรณไมทโตชา นนคอการฟนฟใหปาพรกลบสมบรณอกครงนนเปนการกระท าไดคอนขางยาก และใชเวลานานกวาการฟนฟปาประเภทอน

2.5.5 ดนมสภาพเปนกรด และมธาตอาหารต า เนองจากปาพรในประเทศไทย มขนตอนการเกดและพฒนาจากปาชายเลน มดนชนโคลน ทมสารตนก าเนดดนกรดจดอยขางลาง การ แกไขปญหาดนเปนกรดใหม pH สงขน ตองใชหนปนฝนชวยปรบสภาพในปรมาณมาก รวมทงตองอาศยระบบชลประทานทสมบรณ เพอใชน าลางความเปนกรด ดงนนปญหาส าคญ นจงเปนอปสรรคส าคญของการจดการพนทพร เพอการเกษตรกรรม

2.5.6 การลกลอบตดไม มกพบปญหานบางในพนทขอบๆ ปาพร ทเชอมตอกบพ นทมเอกสารสทธ โดยประชาชนแอบตดไมเสมดขาวเพอน าไปเผาถานและเสาเขม โดยเฉพาะพนทนอกเขตอนรกษ

14

2.5.7 การระบายน า การจดการพนทปาพร เพอการเกษตรทกโครงการ จะกระท าควบคกบการระบายน า หากการระบายน าทปราศจากการควบคม แลว ท าใหใหน าในปาพรแหง ปญหาไฟปาทรนแรงจะตามมา รวมทงในบางพนทท าใหเกดการเปลยนแปลงทางระบบนเวศของปาพร เปลยนไปเปนปาประเภทอนไป

2.5.8 ความไมชดเจนของแนวเขตปาพร แนวเขตปาพรระหวางพนทอนรกษกบพนทเอกชนไมชดเจน ท าใหอยากตอการควบคมและบรหารจดการพนท

สรป จะเหนไดวาวตถประสงคหลกของการบรหารและจดการพนทปาพรโตะแดง ตามแผนงานของ

โครงการศนยศกษาการพฒนาพกลทอง จงหวดนราธวาส ในรอบเกอบ 30 ป ทผานมานน มวตถประสงคหลกเพอการอนรกษพนทปาพรเอาไว ซงการทสามารถอนรกษพนทไวไดนน จะ เปนการชวยอนรกษความหลากหลายทางชวภาพเอาไวดวย โดยตามแผนงานของโครงการมการด าเนนงานดานการคนควา วจย เกยวกบพรรณไม สตวปา และสภาพแวดลอมของ พน รวมทงมการสงเสรมการใชประโยชน ไมและของปาควบคไปดวย ทงนเพอใหการด าเนนงานของโครงการบรรลผลตามเปาหมายสงสด ของการด าเนนงานภายใตโครงการอนเนองมาจากพระราชด าร ททรงมพระราชประสงคทจะใหคนอยคกบปาไดโดยเกอกลประโยชนกนสงสดอยางยงยน

เอกสารอางอง จ าลอง เพงคลาย, ชวลต นยมธรรม และววฒน เออจรกาล. 2534. พรรณไมปาพร จงหวดนราธวาส, โครงการศนยศกษาการ

พฒนาพกลทอง อนเนองมาจากพระราชด าร จงหวดนราธวาส. กรงเทพฯ : ส. สมบรณการพมพ.

จระศกด ชความด, อภรกษ อนนตศรวฒน, วจารณ มผล, จระ จตตนกล และ สนใจ หะวานนท. 2542. การศกษาการกระจายของปาพรในประเทศไทย. ว. วชาการปาไม 1 (ปท 1) : 23-32.

ธนตย หนยม. 2547. คมอการปลกและฟนฟปาพร. โครงการศนยศกษาการพฒนาพกลทอง จงหวด นราธวาส. พชา พทยขจรวฒ, ชวลต นยมธรรม, ชวลต อรพพฒนพงศ และ ธวชชย สนนะ. 2537. คมอการเดนศกษาธรรมชาตปา

พร. กรงเทพฯ : หางหนสวนจ ากดนวธรรมดาการพมพ. พสทธ วจารสรณ , วฒชาต สรชวยช , มารศร อนประเสรฐ และ สพร บญประดบ . 2529. เขตการใชทดนในพนทพร

จงหวดนราธวาส. กรงเทพฯ : กองแผนทและการพมพ, กรมพฒนาทดน. ศรพร ทองอารย, บษบง กาญจนสาขา และ ธญญา จนอาจ. 2544 ชนดและสถานภาพของสตวปาในปาเสมดขาวของพร

โตะแดง. ใน วารสารงานวจยศนยวจยและศกษาธรรมชาตปาพรสรนธร ฉบบท 2/2544, สงหาคม 2544 หนา 79-94.

ศนยวจยและศกษาธรรมชาตปาพรสรธร. 2539. สตวปาในพรโตะแดง. กรงเทพฯ : บรษท อมรนทรพรนตง แอนด พบลชชง จ ากด (มหาชน).

…………………………………..