นางสาวธนษฐา กนทะวงค สาขาวทยาศาสตรชวภาพปาไม ภาควชาชววทยาปาไม

คณะวนศาสตร มหาวทยาลยเกษตรศาสตร

หวขอการบรรยาย

1. บทน า

2. วตถประสงค

3. พนทเกบตวอยาง

4. อปกรณและวธการ

5. ผลและวจารณผลการศกษา

6. สรปและขอเสนอแนะ

บทน า

ความหลากชนดจ านวนกลวยไมในโลก 880 สกล 22,000 ชนด ในประเทศไทย 180 สกล 1,200 ชนด (ส านกหอพรรณไม, 2555)

การจ าแนกทางอนกรมวธานกลวยไม โดยสวนใหญใชลกษณะสณฐานของดอก แตถาไมมดอกจะท าอยางไร จะใชลกษณะอะไรมาชวยในการจ าแนก เปนทมาของการศกษาในครงน

เมลดจงเปนอกหนงลกษณะ เปนทางเลอกในการท าการศกษา หากเราน าลกษณะเมลดมาใช เมลดสามารถใชในการจ าแนกไดหรอไม...

1. วสย

ลกษณะทางดานสณฐานของกลวยไมทใชในการวเคราะห

กลวยไมดน กลวยไมกนซาก กลวยไมองอาศย

2. ระบบรากแตกแขนง แตอาจแบงตามลกษณะการขนอย ของราก

3. การปรากฏล าตนเทยมหรอล าลกกลวย

รากอากาศ รากใตดน หวหรอเหงาใตดน

มล าลกกลวย ไมมล าลกกลวย เอองนมดอกเหลอง

สกลรองเทานาร

4. การคลของใบ

5. ชนดของชอดอก

ใบรปตวว ใบแบน ใบกลม

ชอดอกแบบกระจะ

สามปอยขนตาล พลชาง เอองหนวดพราหมณ

ชางกระ

6. สวนประกอบของดอก กลบเลยงดานบน

กลบเลยงดานขาง

กลบดอกดานขาง

เสาเกสร

กลบปาก

7. ผล แหงแตกผลแหงแตกตามรอยประสาน (septicidal capsule) มขนาด รปรางตางกน ทงรปทรงกระบอกยาว รปกลม รปไข หรอรปร ฝกออนมสเขยวและเปลยนเปนสน าตาลเมอแก

เอองผง

กะเรกะรอนปากเปด

สามปอยขนตาล กลวยปลวกมวง

ชางกระ

เอองดน

วงศยอย Apostasioideae เปนกลวยไมทโบราณทสด วสยเปน

กลวยไมดนทมล าตนคอนขางแขง รากหยงลกกวากลวยไมดนสกลอนๆ ชอดอกออกทปลายยอด ดอกมขนาดเลก พบ 2 สกล 16 ชนด ประเทศไทยพบ 2 สกล 5 ชนด

อนกรมวธานกลวยไมจ าแนกโดยระบบของ ศาสตราจารย Gunnar Seidenfaden จ าแนกออกเปน 6

วงศยอย Cypripedioideae

วส ย เ ปนกลวยไม อ งอาศยและกลวยไมดน ไมมล าลกกลวย ใบรปแถบ หนา ใบเรยงสลบระนาบเดยวกน ดอกออกทปลายยอด พบ 4 สกล 130 ชนด ประเทศไทยพวกรองเทานาร15 ชนด

วงศยอย Neottoideae

วส ย เ ปนกลวยไม ดนและกลวยไมกนซาก ล าตนอวบทอดนอนและชสวนยอดขน หรอเปนเหงาอยใตดน กลวยไมกนซากบางสกลจะไมมใบ ชอดอกออกทปลายยอด ดอกมขนาดเลกและมกมจ านวนนอย พบประมาณ 24 สกล 200 ชนด ในประเทศไทยพบประมาณ 15 สกล 68 ชนด

วงศยอย Orchidoideae

วสยเปนแบบกลวยไมองอาศย มหวแบบมนฝรงอยใตดน ใบมกเปนรปรแกมรปไขหรอไขกลบ ดอกมขนาดเลก ถงขนาดกลาง พบ 115 สกล 2500 ชนด ประเทศไทยพบ 10 สกล 65 ชนด

วงศยอย Epidendroideae เปนวงศยอยทประกอบดวยจ านวนชนด

มากทสด มการเจรญทางดานขาง วสยพบทงทเปนกลวยไมดน กลวยไมอาศยบนหน และกลวยไมองอาศย พบท งทมและไมมล าลกกลวย หรอเปนหวแบบเผอกทมหลายขอ ดอกเดยวและหลายดอก ชอออกทปลายยอดหรอทขางล าตน มทงทตงตรงและหอยยอย พบประมาณ 220 สกล 10,000 ชนด ประเทศไทยพบประมาณ 63 สกล 692 ชนด

วงศยอย Vandoideae

เปนวงศยอยทประกอบดวยจ านวนสกลมากอกวงศยอยหนง มท งการเจรญทางดานขางและการเจรญทปลายยอด วสยพบทงทเปนกลวยไมดน กลวยไมอาศยบนหน และกลวยไมองอาศย ล าตนมกเปนรปทรงกระบอก มบางทเปนล าลกกลวยแบบหวเผอก ใบมกมจ านวนมาก ชอดอกออกทดานขางล าตน พบประมาณ 300 สกล 5000 ชนด ประเทศไทยพบ 78 สกล 289 ชนด

วตถประสงค

1. เพอศกษาลกษณะสณฐานของเมลดในกลวยไมบางชนด เปนขอมลเพอใชในการประกอบการจ าแนกทางอนกรมวธานของกลวยไม

2. ใชขอมลลกษณะสณฐานของเมลดเพอวเคราะหอนกรมวธานเชงตวเลข ถงการจดวางต าแหนงทางอนกรมวธานตามขอมลลกษณะสณฐานไดทก าหนด

พนทเกบตวอยาง

สวนกลวยไม อ.แมสาย จ.เชยงราย

สวนกลวยไม อ.บานทา จ.ล าพน

ตลาดตนไม สวนจตจกร กรงเทพฯ

สวนพฤกษศาสตรภาคใต เขาชอง อ.นาโยง จ.ตรง

สวนพฤกษศาสตรสากลภาคใต (ทงคาย) อ.ยานตาขาว จ.ตรง

อปกรณ

ภาคสนาม หองปฏบตการ

วธการ การเตรยมสไลด เพอศกษาภายใตกลองจลทรรศน

ผาผล เมลดกลวยไม

การศกษาลกษณะสณฐานของเมลดกลวยไม และการวดขนาดเมลดกลวยไม

การวเคราะหอนกรมวธานเชงตวเลข ท าการใหคะแนนกบลกษณะสณฐานทปรากฏ มาก 0, นอย 1

น าไปวเคราะหคา UPGMA ดวยโปรแกรม NTSYSpc2.1 1. การวเคราะหขอมลจากลกษณะสณฐานของเมลดอยางเดยว 2. การวเคราะหขอมลลกษณะสณฐานของเมลดรวมกบลกษณะสณฐานวสย ล าตน ใบ ดอก

3. เปรยบเทยบผลการวเคราะหทง 2 วธ

วธการ (ตอ)

ลกษณะขอมลสณฐานของเมลดทจะน าไปวเคราะหหาคา UPGMA

ลกษณะทปรากฏ 0 1 1. ขนาดความยาว > 200 µm <200 µm 2. รปรางเมลด ทรงกลมร ขอบขนาน 3. ลกษณะปลายหวทาย ปลายมนท ปลายแหลมสอบ 4. พนผว เรยบ ขรขระ 5. ชนดของลาย เสนรางแห ลายตาราง 6. การบดตวของเมลด ไมบด บด 7. ส น าตาล อนๆ 8. ความโปรงแสง โปรง ทบ 9. ความมากของเมลดในพนท 5x5 mm >10 เมลด <10 เมลด

10X 10X

ผลและวจารณผลการศกษา

0

2

4

6

8

10

12

Epidendroideae Vandoideae Neottoideae

11

6

0 1

0 0 0 0

2

ความหลากวสยของกลวยไมทศกษาในวงศยอยตางๆ

วสย กลวยไมองอาศย

วสย กลวยไมดน

วสย กลวยไมกนซาก

วงศยอย Epidendroideae

ชางสารภ (Acampe rigida) ลนกระบอ (Hygrochilus parishii) เอองดน (Spathoglottis plicata)

เมลดมรปรางทรงรแกมขอบขนาน พนผวเรยบ ขนาดเมลดโดยเฉลย เลกทสดนคอ เอองเตาทอง มขนาด 74 x 155 µm ใหญทสดคอ เอองดน มขนาด 169 x 969 µm

เอองเตาทอง (Eria ornata)

เขาแกะ (Rhynchostylis coelestis) ชางกระ (Rhynchostylis gigantean) เอองไอยเรศ (Rhynchostylis retusa)

เอองนมดอกเหลอง (Eria bractescens) เอองบายศร (Eria lasiopetala)

เอองผง (Dendrobium lindleyi) เอองแปรงสฟน (Dendrobium secumdum) เอองเคากว (Dendrobium signatum)

วงศยอย Vandoideae

กะเรกะรอน (Cymbidium aloifollium) มาลยแดง (Aerides multiflora)

รปรางทรงกลมร หรอรปร ผวเรยบ ยกเวนกะเรกะรอนปากเปด ขนาดเมลดโดยเฉลย เลกทสดนคอ มาลยแดง มขนาด 75 x 158 µm ใหญทสดคอ กะเรกะรอนปากเปด มขนาด 179 x 1156 µm

กะเรกะรอนปากเปด (Cymbidium finlaysonianum)

เอองหนวดพราหมณ (Seidenfadenia mitrata) สามปอยขนตาล (Vanda denisoniana) พลชาง (Vanilla siamensis)

วงศยอย Neottoideae

เมลดรปรางยาว พนผวเปนลายคลายตาขาย เมลดโปรง มองทะลเหนภายในได ขนาดเมลดโดยเฉลย ยาวมากกวา 1,000 µm

กลวยปลวกกานด า (Lecanorchis multiflora) กลวยปลวกมวง (Stereosandra javanica)

ลกษณะทปรากฏ 0 1 1. ขนาดความยาว > 200 µm <200 µm 2. รปรางเมลด ทรงกลมร ขอบขนาน 3. ลกษณะปลายหวทาย ปลายมนท ปลายแหลมสอบ 4. พนผว เรยบ ขรขระ 5. ชนดของลาย เสนรางแห เสนตาราง 6. การบดตวของเมลด ไมบด บด 7. ส น าตาล อนๆ 8. ความโปรงแสง โปรง ทบ 9. ความมากของเมลดในพนท 5x5 mm >10 เมลด <10 เมลด 10. วสย กลวยไมองอาศย กลวยไมดน 11. ระบบราก รากอากาศ รากดน 12. มใบ มใบ ไมมใบ 13. การแตกกอ แตกเปนกอใหญๆ ไมแตกกอ 14. ความหนาของใบ หนา บาง 15. รปรางใบ รปขอบขนาน อนๆ 16. ปลายใบ เวาบม อนๆ 17. การเรยงตวของใบ อนๆ ซอนหม 18. ทงใบ ทงใบ ไมทงใบ 19. ล าตน อนๆ ล าลกกลวย 20. การออกชอดอก ออกดานขาง ออกปลายยอด 21. ลกษณะชอดอก ชอกระจะ อนๆ 22. ความหนาแนของดอก ไมเกน 10 ดอก มากกวา 10 ดอก 23. กลบปากมขน ไมมขน มขน

ลกษณะสณฐ านของเมลดทมนอย ท าใหเกดความคลาดเคลอนในการจดกลม จงปรบแกโดยเพมลกษณะสณฐานวสย ตน ใบ ดอก เพอใหเกดความถกตองมากขน

แผนภมแสดงคาความคลายคลงของลกษณะสณฐานเมลด ในกลวยไมตวอยาง 20 ชนด

1

2

3

แผนภมแสดงคาความคลายคลงของลกษณะสณฐานเมลดและลกษณะสณฐานวสย ล าตน ใบ ดอก ในกลวยไมตวอยาง 20 ชนด

2 1

3

4

5

วจารณผลการศกษา 1.ความผดพลาดในการจ าแนกทางอนกรมวธานของกลวยไม โดยอาศยลกษณะ

สณฐานของเมลด เกดจากเลอกลกษณะทผนแปรตอสงแวดลอม และบางลกษณะจ าเปนตองใชกลองทมก าลงขยายสง เพอมองเหนรายละเอยดไดชดเจนมากขน เชน กลอง SEM ฯลฯ

2.การจดกลมของเมลดไมชดเจน จงควรมการปรบแก โดยเพมลกษณะสณฐานของวสย ตน ใบ ดอก เขาไป เพอใหเกดความถกตองในการจ าแนกมากขน ควรเพมจ านวนลกษณะเปน 4 เทาของจ านวนชนด

3.ความสมพนธในเชงววฒนาการของกลวยไมใกลเคยงกนมาก ตงแตระดบชนด ระดบสกล กอใหเกดสายววฒนาการเปนแบบคขนาน paraphyletic ดงนนการจ าแนกจงไมสามารถแสดงผลไดอยางชดเจน

สรปผลการศกษา

การ ใชลกษณะสณฐ านของ เมล ด ในก ารจ า แนกทา งอนกรมวธานไมสามารถจ าแนกในระดบวงศยอยไดทงหมด จ าแนกไดบางสวน ในกรณของกลวยไมในวงศยอย Neottoideae และกลวยไมในสกล Rhynchostylis การท าใหเกดระดบความเชอมนในการจดจ าแนก จงควรเพมลกษณะเขาไปอก เพอใหเกดความถกตองมากยงขน ดวยการเพมระดบความเชอมนของความถกตอง ใหสงขน กระท าไดโดยการเพมจ านวนลกษณะมากขน

ขอเสนอแนะ 1. การศกษาลกษณะสณฐานเมลด ไมสามารถมองเหนลกษณะพนผว

ไดอยางชดเจน ภายใตกลองจลทรรศน เพราะเมลดมขนาดเลกมาก ควรศกษาโดยใชกลองทมความชดเจนและมก าลงขยายทมากกวา

2. ควรเพมลกษณะสณฐานของเมลด ล าตน ใบ ดอก ผล เขาไปอก เพอใหเกดความถกตองในการจ าแนกมากขน โดยควรมลกษณะมากกวา 4 เทาของจ านวนตวอยาง

ขอขอบคณ

อ.วชาญ เอยดทอง อ.อทยวรรณ แสงวณช อ.นสา เหลกสงเนน อ.สวมล อทยรศม

พออด คณกศล ตงใจพทกษ ภาควชาชววทยาปาไม

ขอบคณเพอนๆ ทกคน ส าหรบก าลงใจ ทมใหกนตลอดมา...