แดศตวรรษของเราความเรยงสามชนของไอเซยา เบอรลน

(Messages to Our Century: Three Essays of Isaiah Berlin)

แปลโดย

เนตวทย โชตภทรไพศาลชยางกร ธรรมอน

ธรณเทพ มณเจรญ

ส�านกพมพส�านกนสตสามยาน

‘A Message to the Twenty-First Century’ © The Isaiah Berlin Literary Trust 2015

Translated by Netiwit Chotiphatphaisal

‘Notes on Prejudice’ © The Isaiah Berlin Literary Trust 2002

Translated by Thorntep Maneecharoen

‘The Pursuit of the Ideal’ © Isaiah Berlin 1988

Translated by Netiwit Chotiphatphaisal and Chayangoon Thamma-un

‘Isaiah Berlin: The Best Five Books’ © Henry Hardy and Nigel Warburton 2015

Translated by Netiwit Chotiphatphaisal and Chayangoon Thamma-un

Translations © the several translators 2018

Cover illustration: Isaiah Berlin, © James Ferguson

แดศตวรรษของเรา: ความเรยงสามชนของไอเซยา เบอรลน(Messages To Our Century: Three Essays of Isaiah Berlin)ไอเซยา เบอรลน และเฮนร ฮารด

แปล เนตวทย โชตภทรไพศาล ชยางกร ธรรมอน และธรณเทพ มณเจรญ

บรรณาธการแปล พชชล ดรงคกวน

ภาพปก James Ferguson

แบบปกและรปเลม ศรดา สอไพศาล

พสจนอกษร แพรพลอย วยต

จดพมพโดย สำานกนสตสามยาน มลนธเสฐยรโกเศศ – นาคะประทป

666 ถ.เจรญนคร เขตคลองสาน กรงเทพมหานคร 10600

E-mail: pridisewa@gmail.com

พมพท Art Art Graphic 574 ถ.เจรญนคร เขตคลองสาน กทม. 10600

ราคา 180 บาท

ขอมลทางบรรณานกรมของสำานกหอสมดแหงชาต

National Library of Thailand Cataloging in Publication Data

เบอรลน, ไอเซยา.

แดศตวรรษของเรา: ความเรยงสามชนของไอเซยา เบอรลน = Messages to our century:

three essays of Isaiah Berlin. กรงเทพฯ : มลนธเสฐยรโกเศศ-นาคะประทป, 2561.

72 หนา.

1. ความเรยง. I. ฮารด, เฮนร, ผแตงรวม. II. เนตวทย โชตภทรไพศาล, III. ชยางกร ธรรมอน,

IV. ธรณเทพ มณเจรญ, ผเแปล. V. ชอเรอง.

808.4

ISBN 978-616-92828-5-3

ค�าอนโมทนา

ในชวงชวตแหงการแสวงหาของขาพเจา ณ ประเทศองกฤษ ราวๆหนงทศวรรษ ตงแตพ.ศ.2496 มานน บรรยากาศทนนเอออำานวยตอการแสวงหาทางศลปวทยาคอนขางมาก นอกจากจะตกตวงไดจากสถาบนการศกษาและสมาคมทางวชาการตางๆ(รวมพทธสมาคม)แลว สอมวลชนกระแสหลก โดยเฉพาะกวทยของบบซมอปการคณมาก เพราะหนวยงานนเปนเอกเทศจากรฐบาล แมจะไดเงนงบประมาณจากรฐสภา แตการบรหารจดการเปนของหนวยงานบบซนเองโดยตลอด รฐเขาไปกาวกายไดนอยมาก (เวนรายการสำาหรบนานาประเทศ ซงไดงบประมาณเพมขนจากกระทรวงการตางประเทศ) แมเมอยงไมมโทรทศนของเอกชนทเปดใหโฆษณาสนคาได พวกเรากเหนวาโทรทศนมคณคานอยในทางภมปญญา จนพวกเราสวนใหญดแคลนเอาเลย สมยขาพเจาเปนนสต สภานสตลงมตไมใหมโทรทศนในหองพกของนสตนกศกษา สำาหรบวทยนน บบซจดใหม Third Programme สำาหรบผแสวงหาศลปวทยาในเชงลก รวมดนตรคลาสสกตาง ๆ โดยมการแนะนำาใหเขาถงสนทรยะในทางจตรกรรม และในทางปรชญา ฯลฯ สวนLight Programme เปนเรองเบา ๆ สำาหรบมหาชนทวไป และ Home Service ซงเนนขาวสารการเมองภายในประเทศสำาหรบมหาชน โดยเพม Overseas Service ซงออกอากาศไปทวโลก และเปนภาษาตาง ๆ ทงยงตพมพวารสารรายสปดาห Listener ลงบทความทตดตอนมาจากรายการดๆทางวทยใหไดอานกน สำาหรบขาพเจานน Third Programme เปนสรณะอนสำาคญ แมออกไปทำากจธระนอกบาน กรบกลบมาฟงรายการทนาสนใจ และในบรรดาคนออกอากาศทสำาคญคนหนงคอ Isiah Berlin ซงมคำาคมและพดในเรองทลกซง ใหรบฟงไดอยางงายๆ ชวนตดตาม เพอแสวงหาจากการอานเพมเตมใหกวางขวางและลกซงไดอกดวย ขาพเจาตดใจเรองเสรภาพสองนยของเขาเอามากๆ จนเมอกลบมาเมองไทยแลว ไดพยายามเสนอแปลและเรยบเรยงเรองนอยางงายๆใหคนไทยไดลมรส เพอทยอยลงในหนงสอพมพ ชาวไทยรายวน ซงพยายามตงตนไมสงกดฝายใด แมจะไดเงนอดหนนจากเผา ศรยานนทกตาม แตบรรณาธการทนนไมรบขอเสนอของขาพเจา แมเขาจะยอมใหลงพมพบทความชองขาพเจาหลายชนแลวกตาม (ผทสนใจถงเรองการแสวงหาความรของขาพเจา อานเพมเตมไดจาก ซอนไวในหลบแหงกาลเวลา) กไอเซยา เบอลนนน เปนคนยว ทอพยพหลบภยไปองกฤษจากรสเซย เมอประเทศนนพงพนาศลง จนกลายเปนสหภาพโซเวยต ภายใตการปกครองในระบอบคอมมนสต เบอลนไปเตบโตทองกฤษจนสอบเขามหาวทยาลยออกซฟอรดได และไดรบความสำาเรจทางการศกษา ณ สถาบนแหงนน จนถงขนสงสด คอเขาไดเปน Fellow of All Souls College ซง

ในมหาวทยาลยนนถอวาไมมอะไรจะสงสงในทางวชาความรยงไปกวาทนอกแลว ในบรรดาอาจารยในสำานกตางๆ ลวนหมายปองการเปนสมาชกของสถาบนนและมกผดหวงไปตามๆกน พรอมกนนน เบอลนกตอบแทนบญคณมหาวทยาลยนน ดวยการระดมทนตงวทยาลยขนใหมในชวงชวตของเขาเอง กการเรยนทออกซฟอรดนน นกศกษาแสวงหาความเปนเลศไดดวยการสอบไดเกยรตนยมอนดบหนง และทออกซฟอรดนน วชาทวเศษสดคอ Literae Humaniores หรอทเรยกกนเลนๆวา Greats คอเรยนจำาเพาะแตภาษาละตนและกรก ถาเหนวาตนมความเปนเลศ แตไมจำาตองการสอบใหไดเกยรตนยมอนดบ๑ กทำาเปนสอบตกเสยทเดยว ดง Stephen Spender เลอกอยางหลงน เพราะเขาเลอกเรยนผดแตแรก คอไปเลอกเรยน Modern Greats ทเรยกยอๆวา PPE อนไดแกปรชญา การเมอง และเศรษฐศาสตร สวนคนทเรยนGreats จนสอบไดเกยรตนยมอนดบ 1 แลวไมเหนวามคณคาอะไร กปรากฏแกปญญาชนหมายเลข 1 มาแลว ดงเบน แอนเดอสนเขยนไวในอตชวประวตของเขาวา เขาไมเหนคณคาของเกยรตนยมทวาน แมเขาจะสอบไดเกยรตนยมอนดบ 1 กตามท สตเฟน สเปนเดอรเปนปญญาชนหมายเลข 1 ขององกฤษ ทไมไดรบปรญญาบตรจากออกซฟอรดและเขาเปนกวในสำานกของ W.H. Auden ซงเปนเอตะทคคะในทางน หากตอมาเขายายภมลำาเนาไปอยสหรฐ และแปลงสญชาตเปนอเมรกน โดยทสเปนเดอรกบเบอลนเปนกลยาณมตรกนเปนอยางยง ดงเมอสเปนเดอรตายจากไป เบอลนเขยนถงเลดสเปนเดอร ภรรยาของสตเฟนวา “แมจนบดน ผมกยงไมสามารถทำาใหตวเองรสกวาผมจะไมไดเหนเขาอกแลว ใบหนาของเขา รางของเขา เสยงของเขา หลอกหลอนผม และผมหวงวาจะหลอกหลอนผมไปจนวนตายของผม ผมไมเคยรกเพอนคนไหนมากไปกวาน ไมเคยเคารพ หรอมความสขเทาทไดเปนเพอนของเขา” ขอความทยกมาน แสดงวาเบอลนเปนคนทเหนคณคาของกลยาณมตร ซงผดกบนกปราชญองกฤษคนสำาคญรวมสมยกบเขา เชน เบอทรน รสเซล ซงโดดเดนและโดดเดยว โดยไมเหนคณคาของกลยาณมตรเอาเลยกวาได สำาหรบงานเขยนของเบอลนนน แมจะยาก กนาอานทกชน ตองขออนโมทนา ทสามนสตจฬาฯ ผตองหาคดถวายสตย และไดรบการลงทณฑอยางปราศจากความยตธรรมและการณยธรรม ไดรวมมอรวมใจกนแปลงานของเบอลนออกมา นบวาปนการเปลยนวกฤตใหเปนโอกาส แทนทจะขงโกรธ ครบาอาจารยทแสดงตนดงเผดจการ หากหนมาผลตผลงานทางวชาการทครบาอาจารยพวกนนไรความสามารถทจะผลตได ถาพวกเขาตามแวว กจะไดลมรสผลงานดๆเชนน (ถาเขาตองการจะออกนอกกรอบทางความคดอยางแคบๆของพวกเขา) และใหสาธชนไดเขาถงงานอนเปนบาทฐานของความเปนมนษย นนกคอ เสรภาพ

ทเขาเลอกเรอง “การไขวควาทางอดมคต” กนบวาเหมาะแกการปพนฐานใหผอานไดเขาไปสแนวความคดของอจฉรยบรษผน ตามดวยเรอง “ขอสงเกตเรองอคต” ซงนบวามประโยชนมากสำาหรบผแสวงหา โดยทบทความนนบเปนการเตอนสตไดอยางด ยงบทความทสาม “สารถงศตวรรษท 21” กนบวาเหมาะกบกาลสมย สรปลงทเฮนร ฮารด ทชแนะเกยวกบหนงสอทดทสดของเบอลน ซงจะชวยใหผอานไดเหนถงวงกวางของนกเขยนคนสำาคญคนน ถาเยาวชนคนไทย ผทแสวงหาทางวชาความรจากตะวนตก ไดเรมทเบอลนแลวไซร แสดงวาเขาจะไดรบแรงบนดาลใจในเรองแนวคดทเปนอสระเสร โดยแลเหนคณของทางสายกลางและเหนโทษของความสดโตงตางๆ เมอไดพนฐานชนนแลว จะเขาถงนกเขยนกระแสอนๆกได รวมทงพวกหวสดโตงตางๆอกดวย ขออนโมทนาทสามนสตนมฉนทะและวรยะอตสาหะในการนำาเสนอคณคาอนควรเขาถงจากอารยธรรมตะวนตกสคนรวมสมย หวงวาคนทงสามนจะงอกงามไดตอไปในทางสตปญญา แมจะถกขวากหนามทเบยดเบยนบฑาพวกเขาจากทรราชยททรงพลงอยในประเทศชาตและใสถาบนอดมศกษากตามท

ส.ศวรกษ๒๙/๑๐/๖๐

ค�านยม

ผมรจกกบเนตวทยมาตงแตเขาเปนนกเรยน จำาไดวาพบกนในงานประชมวชาการครงหนงหรอมากกวา ภาพทจำาไดกคอเขาเปนนกเรยนคนหนงทสนใจเรองราวทางวชาการทกวางขวางไปกวาทมอยในตำาราเรยน แลวกสนใจปญหาตางๆของบานเมอง ซงนบวาเปนนมตหมายอนดของคนรนใหม ทจะชวยเสรมสรางวฒนธรรมของการคดการวพากษวจารณ ความกระหายใครร และการตงคำาถามกบปรากฏการณตางๆรอบตว โดยเฉพาะกบกำาแพงตางๆทสงคมพยายามวางไวเพอตกรอบใหคนรนใหมคดอะไรตออะไรใหเหมอนกบแนวทางอนรกษนยม เมอเนตวทยเขามาเรยนในจฬาลงกรณมหาวทยาลย เขากบเพอนๆในสภานสตกไดมาตดตอผม เพอขอคำาปรกษาเกยวกบการจดทำาเวบไซตเพอใหนสตได “รวว” อาจารยแบบเดยวกบเวบอนๆทมการรววรานอาหาร โรงแรม หรอบรการอนๆ เหตทเนตวทยกบพรรคพวกมาหาผมในวนนน เขาใจวาเปนเพราะผมไดเคยโพสขอความในเฟสบคไปกอนหนานน เกยวกบเวบชอดงของสหรฐ www.ratemyprofessors.com ซงเปนเวบทนกศกษาสามารถสมครเขาไปเปนสมาชกแลวกประเมนการสอนของอาจารยทตนเองเคยเรยนมา เหตผลขอหนงของการมเวบไซตแบบนกคอวา เปนบรการทนสตนกศกษารนพใหแกรนนองๆ จะไดรวาเจอกบอาจารยคนนนคนนจะคาดหวงอะไรไดบาง ผมกโพสไปวาเวบแบบนมประโยชนมากกวาระบบประเมนอาจารยของมหาวทยาลย ทรปแบบไมนาสนใจแลวกไมมการเผยแพรผลการประเมนออกสสาธารณชน นสตรนหลงกไมสามารถมองเหนไดวารนพๆทเคยเรยนกบอาจารยทานนนทานนมประสบการณทอยากแบงปนอยางไรบาง เมอผมโพสเรองนไปกมเสยงตอบรบมาทำานองวา การแบงปนเชนนนสตนกศกษาทำากนมานานแลว แตไมไดอยในรปออนไลน แตจะอยในรป “มขปาฐะ” มากกวา คอบอกกนปากตอปาก ซงกเปนเชนเดยวกบการรววรานอาหาร คนทเคยไปกนกจะบอกกนตอๆวารานนนรานนนากนไมนากนอยางไร เพยงแตวาในโลกสมยใหมการบอกกนตอๆกทำาในรปของเวบไซตทรววรานอาหาร และกมเวบรววอาจารยทกำาลงพดถงอยน เนตวทยกบพรรคพวก ซงคนหนงอยวศวะทำาหนาทเขยนโคดสำาหรบเวบ และคนอนๆดวย มาปรกษาผม เกยวกบแนวคดทจะเสนอตอสภานสตเพอใหสภานสตทำาเวบแบบน เพอเปนบรการแกนสตจฬาฯดวยกน เพอทนสตรนหลงๆจะไดรวาอาจารยคนไหนเปนอยางไร จะไดเลอกลงเรยนไดถกตอง ปจจบนนผมไมทราบวาโครงการนเปนอยางไรบางแลว การทำาเชนนตองมงบประมาณพอสมควร เวบ ratemyprofessors.com กอยไดดวยโฆษณา และคดวาไมไดเปนงานกจกรรมของนกศกษาแลว แตเปนงานธรกจเตมรป เมอเนตวทยถกปลดออกจากตำาแหนงประธานสภา โครงการนกอาจพบไปโดยปรยาย เวนแตสภาชดใหมจะหยบมาสานตอ

ทผมเลามานกเพอแสดงใหเหนวา เนตวทยเปนเยาวชนคนหนงทสนใจเรองรอบตวและมความปรารถนาทจะทำาสงคมใหดยงขน การทเขากบเพอนๆหยบเอาขอเขยนของนกปรชญาไอเซยาห เบอรลนมาแปล กเปนหลกฐานแสดงความขอนไดเปนอยางด เบอรลนเปนนกปรชญาชาวลตเวยเชอสายยว เกดเมอป ค.ศ. 1909 เสยชวตในป ค.ศ. 1997 ซงกหมายความวาเขาใชชวตทงหมดของเขาในศตวรรษทแลว และประวตชวตของเขากคขนานไปกบประวตของศตวรรษทยสบไปตลอด เขาลภยจากสหภาพโซเวยต (ในชวงนนประเทศลตเวยเปนสวนหนงของสหภาพโซเวยต) มาอยในองกฤษ และกไดตพมพผลงานทมชอเสยงเปนจำานวนมาก ทเรยกไดวามชอเสยงมากทสดไดแกบทความเรอง “Two Concepts of Liberty” ซงเขยนขนในป ค.ศ. 1958 และแมในปจจบนกยงเปนบทความทอานกนในชนเรยนและยงไดรบการอางองอยอยางตอเนอง ในบทความชนนเบอรลนเสนอวา มแนวคดเกยวกบเสรภาพอยสองแนว ไดแกเสรภาพเชงลบ กบเสรภาพเชงบวก อยางแรกไดแกเสรภาพทเรามเมอเราปราศจากพนธนาการหรอการบงคบตกรอบใดๆทไมใหเราอะไรทเราอยากจะทำา สวนเสรภาพเชงบวกนนเขาใจไดยากกวา เบอรลนกลาววาเสรภาพแบบนไดแกเสรภาพทเราม เมอเราไดรบโอกาสในการพฒนาความเปนตวเราอยางสมบรณ ในแงนเราจะมเสรภาพสงสดกตอเมอเราไดเปนตวเองอยางแทจรง ไมใชเรองของการปราศจากพนธนาการแบบในเสรภาพเชงลบ แนวคดทแตกตางกนอยางสนเชงเกยวกบเสรภาพน เปนตนเคาของความแตกตางทางการเมองทกำาหนดลกษณะของศตวรรษทยสบอยางชดเจน โดยหลกปรชญาการเมองทสอดคลองกบเสรภาพเชงลบไดแกแนวคดแบบเสรนยม (liberalism) และปจเจกชนนยม (individualism) สวนหลกทสอดคลองกบเสรภาพเชงบวก กไดแกชมชนนยม (communitarianism) กบกลมชนนยม (collectivism) นอกจากนเบอรลนยงเปนทรจกในวงการปรชญาวาเปนผเสนอแนวคดแบบพหนยมเชงคณคา (value pluralism) ซงถอวาคณคาตางๆเชนการตดสนวาอะไรดหรอไมด ไมสามารถตดสนโดยองหลกเกณฑเพยงหนงเดยวได แตมหลายๆเกณฑทสามารถอยรวมกนไดแมวาจะแตกตางกน แนวคดพหนยมเชงคณคานกปรากฏชดในงานแปลชนแรกของหนงสอเลมน คอเรอง “การไขวควาหาอดมคต” เบอรลนเสนอวาอดมคตแบบศาสนาเอกเทวนยม ทพระเจาเปนผกำาหนดความถกความผดแตเพยงผเดยว ไมใชทรรศนะทถกตอง แตระบบคณคามไดหลากหลาย เนตวทยแปลขอเขยนของเบอรลนตรงนวา “ความคดเรองความสมบรณแบบโดยสมบรณ คำาตอบสงสด ททกอยางทดอยรวมกน สำาหรบผมไมใชแคมนไมสามารถบรรลไดเทานน … แตมนยงเปนสงทไมคงเสนคงวาทางมโนทศนดวย” ตวอยางทชดเจนทสดของเรองนในสายตาของเบอรลนไดแก ความไมลงรอยกนระหวางอดมคตสองประการ คอเสรภาพกบความเสมอภาค ถาสงคมหนงมเสรภาพมาก กยอมทำาใหความเสมอภาคลดนอยลงไป เพราะคนทมกำาลงมากกวาหรอเกงกวาจะใชความไดเปรยบนนเพอแสวงหาประโยชนสวนตน กคอทำาใหคนทไมสามารถตอสได

ตองพายแพไป ผลกคอเกดความไมเสมอภาคขน แตในทำานองกลบกน หากสงคมเนนความเสมอภาคมากกวา กจะตองใชกำาลงบงคบใหคนในสงคมทำาตามกฎเกณฑทเครงครดเขมงวด เพอปองกนไมใหคนทแขงแรงกวาหรอเกงกวาเอาเปรยบคนทแขงแรงนอยกวา ซงการทำาเชนนกคอการลดรอนเสรภาพของคนในสงคมนนเอง สำาหรบเบอรลนแลว เราไมสามารถหาสตรสำาเรจเพอใหคำาตอบสำาหรบทกยคทกสมยวาจะแกปญหานอยางไร แตนนไมไดหมายความวาเราจะนงเฉยๆปลอยใหความขดแยงคลคลายตวของมนเองไปตามธรรมชาต การหวงเชนนนไมสามารถเกดขนได แตคนในสงคมตองชวยกน ตอรองกน เจรจากน หาทางรอมชอมดวยกน เพอใหอดมคตอนขดกนทงสองนอยดวยกนไดโดยไมทำาลายกนและกน ประวตชวตของเบอรลนทเกดขนควบคกบประวตของครสตศตวรรษทยสบ ทเตมไปดวยสงครามโลกและการฆาลางเผาพนธ กเปนหลกฐานทแสดงถงเรองความจำาเปนทจะตองหาทางทอดมคตทแตกตางกนจะตองอยดวยกนใหไดเปนอยางด

โสรจจ หงศลดารมภ26 มกราคม พ.ศ. 2561

ค�าน�าเสนอ

งานแปลททานกำาลงจะไดอานน มความนาสนใจอยอยางนอยสประการ หนง เปนงานของนกคดดานปรชญาและปรชญาการเมองทสำาคญทานหนงของ โลกในศตวรรษทผานมา สอง ชดความคดทนำามาเสนอในกลมงานน สาม บทสนทนาทนาสนใจกบสถานการณบานเมองของเรา ส คณะผแปล

1. Isaiah Berlin – ไอเซยา เบอรลน (6 กนยายน1909 – 5 พฤศจกายน1997) เบอรลน มชวตในชวงศตวรรษทยสบ เขาเกดในครอบครวของชาวยว ในพนททปจจบนคอลตเวย เขายายตามครอบครวไปอยในรสเซยในวยเดก จากนนจงยายมาทองกฤษ เบอรลนจบการศกษาทมหาวทยาลยออกซฟอรดทางดานปรชญาและภาษาคลาสสค และ ปรชญา การเมอง และเศรษฐศาสตร ตอมาเขาไดรบตำาแหนงศาสตราจารยทมหาวทยาลยเดยวกน เบอรลนมสวนสำาคญในการพฒนาปรชญาการเมองสำานกเสรนยม และการศกษาประวตศาสตรความคดตะวนตก โดยเฉพาะการทำาความเขาใจกบความคดทางการเมองสมยใหม และความคดทางการเมองของระบอบสงคมนยมคอมมวนสต งานชนทมคนกลาวอางมากทสดของเขาชนหนงกคอ ความเรยงทวาดวยเสรภาพ (Two Concepts of Liberty) ททำาใหเรามความเขาใจคำาจำากดความของเสรภาพในเชงลบ (เสรภาพจากสงทมาจำากดตวเรา) และเสรภาพในเชงบวก (เสรภาพในความหมายททำาใหเราทำาอะไรทสรางสรรคตามเจตจำานงของเรา) นอกจากงานทางวชาการแลว เบอรลนยงมบทบาทในการเปนปญญาชนสาธารณะ หากพจารณาประสบการณชวตของเบอรลนทผานชาวเวลาของสงครามโลก สงครามเยน และสงครามทางอดมการณ

2. งานสามชนทไดรบการคดสรรมานำาเสนอทานผอานในรอบน งานชดนของเบอรลนอาจจะไมใชคำาตอบสำาหรบคนสมยใหมทไขวควาหาแตอะไรทใหมกวาคนอน หรออะไรทสามารถ “รอ” “ลาง” “ทำาลาย” ความคดความเชอของผคนตลอดเวลา งานของเบอรลนมทง “ทาท” และ “สาระ” ทพยายามจะชใหเหนถง “ความหลากหลาย” และ “ความเปนไปไดทจะอยรวมกนทามกลางความแตกตาง” โดย “ไมลายลางกน

อยางเอาเปนเอาตาย” และ “พยายามเขาใจความแตกตางของกนและกน” ซงเปนเรองทไมงายนกทจะทำาความเขาใจจากแงมมของคนทยดมนถอมนกบความถกตองหนงเดยวและมองความแตกตางเปนเรองของภยทจะทำาลายความมนคง และความสงบเรยบรอยทดำาเนนอย โดยทไมเคยถามเลยวา ความมนคง และ ความสงบเรยบรอยทมอยนนแทจรงแลวเปฯความมนคงและสงบเรยบรอยในมมมองของใคร และกคงเปนเรองยากเยนของคนทเอาแตเชอวา ความหลากหลายนนมคณคาเพราะมนคอความหลากหลาย ไมตองเขาอกเขาใจคนอนเอาเสยเลย

3. ประเทศไทย ในป 2561 สงคมไทยในป 2561 เปนสงคมทควรจะถกเรยกวา “สงคมหลงความขดแยง” ดวยเหตผลทวา แมวาความขดแยงจะไมไดปรากฏตวใหเหนในพนทสาธารณะมากนก ดวยเงอนไขของอำานาจแหงปนและกฏหมายของผถอปนจากการรฐประหารตงแต 2557 เปนตนมา แตกปฏเสธไมไดเอาเสยเลยวารองรอยของความขดแยง และบอยครงมเงอนรอยของความรนแรงทงทางกายภาพและทางความคด ไดปรากฏใหเหนและกระจายตวไปในปรมณฑลอนหลากหลาย ไมวาจะในพนทของโลกอนเตอรเนต หรอการจบกมดำาเนนคดของผทเหนตาง หรอการใหสมภาษณของผนำาและผนำาทางความคด หรอคสนทนาในหลายหลายกาล-เทศะ เราจงเปนสงคมทเตมไปดวยการอางวาปลอดความขดแยง และ ยงคงมความขดแยงอยตลอดเวลา ผมจงไดแตหวงวา งานแปลชดนนาจะมคณปการตอสงคมของเราในวนน ในฐานะของทางเลอกทางความคดหนงทามกลางความขดแยงทซอนตวอยทกหนทกแหง

4. วาดวยคณะผแปลฯ คณะผแปลชดนเปนนสตนกศกษาทมความนาสนใจ และนาชนชม ในความพยายามทจะนำาเสนอความคดความรใหมๆ โดยเฉพาะในสงคมทสถาบนการศกษาอาจจะไมคอยไดทำาหนาทผลตความคด ความร และสงเสรมการอยรวมกนในความหลากหลายโดยเขาอกเขาใจกนและกน เขยนเชนนไมไดหมายความวา จะตองเหนดวยกบทกเรองทพวกเขาคดและทำา อยางนอยงานแปลชดนนาจะเปนหนงในหนทางในการทำาความเขาใจสงทเขาคดและนำาเสนอ มากกวาการรบรขาวของพวกเขาจากสอโซเชยลหรอจากความเหนของคนอนๆโดยทไมเคยสมผสกบพวกเขาแมแตนอย

ดวยความเชอมนและศรทธาวาเราจะขามพนความไรสาระและบาคลงของสงคมไทยในชวงหลงความขดแยงไปดวยกน

พชญ พงษสวสดคณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

มกราคม 2561

ค�าอทศ

ถาหากหนงสอเลมนจะมประโยชนอนใดแกใครแลว ขาพเจาใครขออทศคณความดจากการแปลนใหแก อาจารยนฤมล กจไพศาลรตนา ผอำานวยการศนยสารสนเทศทางสงคมศาสตร คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ในโอกาสททานเกษยณอายราชการเมอป พ.ศ.2560 รวมจนถงบรรณารกษและเจาหนาทหองสมดคณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลยทกคน ซงทานชวยบรการ สงเสรม พฒนา หองสมดคณะอยางแขงขน

เนตวทย โชตภทรไพศาล

ขออทศงานแปลนแด บดา มารดา คณาจารย และผมพระคณทกทานทชวยเหลอเกอกลขาพเจาตลอดมา

ชยางกร ธรรมอน

อทศใหอาจารยทกทาน ทไดสงสอนความรทางสงคมศาสตรแกขาพเจาธรณเทพ มณเจรญ

สารบญ

การไขวควาหาอดมคต 15

ขอสงเกตเรองอคต 35

สารถงศตวรรษท 21 41

หนงสอทดทสดเกยวกบไอเซยา เบอรลน 46

The Pursuit of Ideal

‘การไขวควาหาอดมคต’ เปนฉบบยอจากบทกลาวของไอเซยา เบอรลนจากการไดรบรางวล วฒสมาชก จววานน อกเนยลล อนเตอรเนชนแนล เพอ ‘มตทางจรยศาสตรในสงคมกาวหนา’ โดยเขาเปนคนแรกทไดรบ เมอวนท 15 กมภาพนธ ค.ศ. 1988 ในพธมอบรางวลจดขน ณ เมองตรน ประเทศอตาล ความเรยงนทถกเผยแพรแบบเปนสวนตวโดยมลนธอกเนยลล และตพมพปรากฏอยใน New York Review of Books เมอวนท 17 มนาคม ค.ศ. 1988

-เฮนร ฮารด

© Deborah Elliott 1988

15

การไขวควาหาอดมคตเนตวทย โชตภทรไพศาล และชยางกร ธรรมอน แปล

I

ในทศนะของผม มสองปจจยซงเหนอปจจยอน ๆ ทไดสรางประวตศาสตรของมนษยในศตวรรษทยสบ ปจจยแรกคอพฒนาการของวทยาศาสตรธรรมชาตและเทคโนโลย ซงเปนความสำาเรจทยงใหญทสดอยางแนนอนในชวงเวลาของเรา – เรองน ไดรบความสนใจอยางมหาศาลจากทกสารทศ สวนปจจยทสอง ไมตองสงสยเลย มนไดกอตวขนจากมหาลมพายแหงอดมการณ ทเปลยนชวตของมวลมนษยชาตแทบทงหมด: การปฏวตรสเซยและสงทตามมาหลงจากนน เชน ทรราชในระบบเผดจการเบดเสรจของทงฝายซายและฝายขวา การปะทขนของลทธชาตนยม การเหยยดชาตพนธ และความบาคลงศาสนา ทวานาแปลกใจไมนอย ทเหลานกคดทางสงคมทมวสยทศนไกลทสดของศตวรรษทสบเกา ไมมใครไดคาดการณถงมนไวเลย

16

ในอนาคตสองหรอสามศตวรรษตอจากน (ถามนษยชาตยงคงอยรอดจนถงตอนนน) เมอพวกคนรนหลงมองมาทยคสมยของเรา ผมคดวา ปรากฏการณสองอยางขางตนนจะถกยกใหเปนปรากฏการณทมลกษณะทโดดเดนทสดของยคสมยของเรา - เปนปรากฏการณทตองการคำาอธบายและบทวเคราะหมากทสด แตกระนนกดตองตระหนกดวยวา ความยงใหญของการเคลอนไหวเหลานกำาเนดมาจากความคดในหวของมนษย ความคดเกยวกบความสมพนธระหวางมนษย วามนเคยเปน เปนอย อาจเปน หรอควรเปน ไปในทางใด และจำาตองตระหนกอกดวยวา มนถกแปรสภาพมาอยในนามของวสยทศนสเปาหมายอนสงสงในความคดของบรรดาผนำาซงอยเหนอเหลาศาสดาดวยกองทหารหนนหลงไดอยางไร ความคดเหลานคอพนฐานของจรยศาสตร ความคดทางจรยศาสตรประกอบมาจาก การตรวจสอบอยางเปนระบบวาดวย ความสมพนธทมนษยมตอกน มโนทศน ผลประโยชน และอดมคต จากสงเหลานจงเกดเปนวถปฏบตตอเพอนมนษย และระบบของคณคาทเปาหมายของชวตวางอย ความเชอเกยวกบชวตวาควรดำาเนนไปอยางไร ผชายและผหญงควรเปนหรอทำาอะไร สงเหลาน คอจดหมายของการศกษาคำาถามเชงศลธรรม และเมอนำามาปรบใชกบกลมหรอระดบชาต และแนนอนกบมนษยชาตทงหมด มนถกเรยกวาปรชญาการเมอง ซงกไมใชอะไรอนนอกจากจรยศาสตรทประยกตเขากบสงคมนนเอง ถาเราหวงทจะเขาใจโลกทความรนแรงเกดขนอยบอยครงซงเราอาศยอย (และถาเราไมพยายามทจะเขาใจมนแลว เรากไมสามารถคาดหวงทจะสามารถกระทำาการอยางมเหตผลในโลกน และบนโลกน) เราไมสามารถตวงความสนใจของเราใหอยกบพลงทไมเกยวของกบบคคลอนยงใหญได ทงแบบธรรมชาตและมนษยสรางขนซงกระทำาตอตวเรา เปาหมายและแรงขบเคลอนซงชนำาการกระทำาของมนษยตองถกพจารณาดวยความกระจางชดทสดจากทงหมดทเรารและเขาใจ ทงท รากฐานและการเจรญเตบโต แกนสาร และเหนอทงหมดคอความสมเหตสมผลของพวกมน จำาตองถกตรวจสอบอยางวพากษพรอมกบแหลงความรทางปญญาทงหมดทเราม ความจำาเปนเรงดวนน นอกจากคณคาภายในตวเองของการคนพบความจรงเกยวกบความสมพนธของมนษยแลว ทำาใหจรยศาสตรเปนศาสตรทมความสำาคญลำาดบตนๆ มแตพวกปาเถอนเทานนทจะไมสงสยวาพวกเขามาจากไหน พวกเขามาอยในตรงนไดอยางไร พวกเขามกำาลงจะไปทใด ไมวาพวกเขาจะอยากไปหรอไม และถาอยากไป ทำาไมตองไป และถาไม ทำาไมไมไป การศกษาความหลากหลายของความคดซงเกยวกบทศนะของชวตทรวมคณคาและเปาหมายคอบางอยางทผมใชเวลาสสบปในชวตอนยนยาวของผมในการพยายามมนใหกระจางชดแกตวผมเอง ผมควรจะพดวาผมมาสนใจประเดนนไดอยางไร และโดยเฉพาะจดเปลยนซงไดเปลยนความคดของผมเกยวกบหวใจของมน ความตองการน ในระดบหนงกหลกเลยงไมไดทมนจะกลายเปนอตชวประวต ผมตองขอโทษดวย ณ ตรงนดวย แตผมไมร

17

วาจะใหเรองราวทตางไปจากนไดอยางไร

II

เมอสมยทยงเยาว ผมเคยอาน สงครามและสนตภาพ เขยนโดยตอลสตอย1 นนเปนการอานทเรวเกนวย หากแตผลทผมไดรบจากนวนยายทยงใหญเลมนเกดขนในชวงเวลาตอมา พรอมกบหนงสอจากนกเขยนรสเซยคนอนๆ ทงทเปนนกเขยนนยายและนกคดทางสงคมของชวงกลางศตวรรษทสบเกา นกเขยนกลมนมสวนในการสรางทศนคตของผมมาก สำาหรบผมในทงตอนนนและตอนน ผมเหนวาเปาหมายของนกเขยนเหลานโดยหลกใหญใจความหาไดตองการใหเรองราวแทจรงของชวตและความสมพนธของปจเจกชน กลมทางสงคม หรอชนชนตางๆทมตอกนไม ทงไมใชการวเคราะหทางจตวทยาหรอทางสงคม ถงแมวางานเขยนทดทสดในบรรดาทงหมดนจะแสดงออกใหเหนถงสงเหลานเปนอยางด อยางหาอะไรเปรยบไมไดเลยกตาม สำาหรบผม แนวทางของพวกเขาเปนศลธรรมโดยสารตถะ งานเขยนของพวกเขาไดพจารณาอยางลกซงวาอะไรคอภาระหนาทตอความอยตธรรม การกดข ความไมสตยซอตอความสมพนธของมนษยทมตอกน การจองจำาไมวาโดยกำาแพงหนหรอการยอมตามคานยมทางสงคม - การจำานนไมขดขนตอการกดขทมนษยสรางขน - ความมดบอดทางศลธรรม อตตาเปนใหญ ความโหดรายทารณ การดถกขมเหง ความเปนทาส ความยากจน ความไรซงอำานาจเรยกรอง การไรศกดศรอยางนาขมขน ความสนหวงตอสงเลวรายทมมากเหลอลน กลาวอยางสนๆ นกเขยนเหลานใหความสำาคญกบธรรมชาตของประสบการณทเกดขนจากสงเหลาน และรากเหงาของมนซงมาจากเงอนไขของมนษย เหตการณในรสเซยทไดบรรยายในตอนตน นยหนงคอ การบรรยายถงมนษยชาต และในทางกลบกน พวกเขากปรารถนาจะรวาอะไรคอสงทเปนตนกำาเนดของสงทตรงขามกบสงเหลาน เชน สจจะ ความรก ความซอสตย ความยตธรรม ความมงคง ความสมพนธสวนตวทอยบนฐานของความเปนไปไดของการมศกดศรแหงความเปนมนษย ความมยางอาย อสรภาพ เสรภาพ การเตบเตมทางจตวญญาณ บางคนอยางเชนตอลสตอย พบสงทตรงขามเหลานในมนษยสามญซงไมถกรบกวนโดยอารยธรรม เชนเดยวกบรสโซ เขามความเชอวา จกรวาลศลธรรมของชาวไรชาวสวนไมแตกตางกบของเดกนอยทไมถกบดเบอนโดยความเชอตามๆกนและสถาบนตางๆของ

1 Leo Tolstoy ( 9 กนยายน ค.ศ. 1828 - 20 พฤศจกายน ค.ศ. 1910) คอนกเขยนชาวรสเซยผเขยนเรองราวเกยวกบวถชวต

ของชาวรสเซยในศตวรรษท 19 ประกอบดวยตวละครมากหนาหลายตา และเหตการณทหลากหลาย มผลงานทเปนทรจกกน

ดเชน สงครามและสนตภาพ และ อนนา คาเรนนา

18

อารยธรรมอนเกดจากความชวรายของมนษย ความโลภ การยดอตตาเปนใหญ ความมดบอดทางจตวญญาณ พวกเขาเชอวาโลกกจะถกชวยเอาไวไดกตอเมอมนษยพบความจรงซงแผอย/วางอยทเทาของเขาเทานน หากเพยงแตมอง มนกจะอยในคำาเทศนาบนภเขา - คำาสอนของครสตศาสนา นกเขยนคนอนๆในหมนกเขยนชาวรสเซยเหลานไดศรทธาตอเหตผลนยมทางวทยาศาสตร หรอการปฏวตทางการเมองและสงคมทอยบนทฤษฎทแทจรงของการเปลยนแปลงทางประวตศาสตร นกเขยนคนอนมองคำาตอบวาอยในคำาสอนของเทววทยาออรโธดอกซ หรอในประชาธปไตยเสรแบบตะวนตก หรอการกลบสคณคาเกาแกของชาวสลาฟซงถกปดซอนโดยการปฏรปของปเตอรมหาราช2และผสบทอดของพระองค สงทมเหมอนกนในทศนคตทงหมดนคอความเชอทวาคำาตอบตอปญหาทเปนใจกลางสำาคญนนมอยจรง และคนคนหนงสามารถพบมนได และดวยความพยายามอยางไมเหนแกตวทเพยงพอกสามารถเขาถงมนในขณะทยงมชวตอยได พวกนกเขยนเหลานเชอวา สารตถะของความเปนมนษยอยทการสามารถทจะเลอกวาจะมชวตอยางไร สงคมสามารถเปลยนแปลงไดในแสงของอดมคตอนแทจรงทไดรบการเชออยางสดจตและการอทศตว นกเขยนเหลานกเหมอนกบตอลสตอย บางครงพวกเขาคดวามนษยไมอาจมเสรจรงแทได หากแตถกกำาหนดโดยปจจยทอยเหนอการควบคมของพวกเขา พวกเขาเขาใจดวาเหมอนทตอลสตอยรวาถาหากเสรภาพเปนมายาภาพแลว มนกเปนคนทไมอาจจะดำาเนนชวตหรอแมแตคดสงใดไดหากไมมมน ทงหมดนไมมอยในหลกสตรทโรงเรยนของผม ซงมแตนกเขยนกรกและละตน แตมนกตดตวผมมา ตอมาผมเขาเปนนกศกษาของมหาวทยาลยออกซฟอรด ผมไดเรมทจะอานงานของนกปรชญาผยงใหญและพบวา นกปรชญาผยงใหญโดยเฉพาะในสาขาดานความคดทางจรยศาสตรและทางการเมองกเชอแบบนเชนกน โสกราตส คดวาถาเราสามารถกอตงความแนนอนในความรของเราทมตอโลกภายนอกขนไดดวยวธการทางเหตผล (กแอแน แซเกอเรส3เองไมใชหรอทพบความจรงวาดวงอาทตยนนกวางใหญกวาเพโลพอนนส4 แมวามนจะดเลกเมออยบนทองฟา) วธการเดยวกนนยอมใหความแนนอนเหมอนกนเมอนำามาใชใน

2 จกรพรรดปเตอรท 1 แหงรสเซย (30 พฤษภาคม พ.ศ. 2215 - 28 กมภาพนธ พ.ศ. 2268) พระองคไดทรงสรางประเทศเปน

“จกรวรรด” ทเปนทนาเกรงขามไดสำาเรจ การตดตอดานการคาและการทตกบตางประเทศ การรบเอาความเจรญทางดานการ

ทหาร การชางและวทยาศาสตรมาใชในการปรบปรงและพฒนาประเทศ

3 Anaxagoras (ราวป 500 - ราวป 428 ปกอนครสตกาล) นกปรชญาสมยกอนโสกราตสชาวกรกผทเกดทคลาโซเมแนในอา

นาโตเลย แอแนกแซเกอเรสเปนนกปรชญาคนแรกทนำาหลกปรชญาจากไอโอเนยมายงเอเธนส เขาพยายามใหคำาอธบายทาง

วทยาศาสตรเกยวกบอปราคา, สะเกดดาว, รงกนนำาและดวงอาทตย แอแนกแซเกอเรสถกกลาวหาวามความคดทขดกบศาสนา

ทางการจนถกบงคบใหหนไปยงแลมพซาคส

4 Peloponnese เปนคาบสมทรใหญทางตอนใตของประเทศกรซ

19

สาขาพฤตกรรมของมนษย - จะอยอยางไร จะเปนอะไร การหาคำาตอบสามารถทำาไดโดยการถกเถยงดวยเหตผล เพลโตมองวาผนำาของเหลาปราชญผซงบรรลถงความแนนอนควรไดรบอำานาจในการปกครองคนอนทมสตปญญาดอยกวา เพอกำากบใหพวกเขาเชอฟงปฏบตตามรปแบบซงถกบญชาโดยการคำาตอบทถกตองตอปญหาสวนตวและสงคม พวกสโตอคเชอวาการบรรลถงคำาตอบนนอยในอำานาจของใครกตามททำาใหตวเองสอดคลองกบเหตผล ชาวยว ครสเตยน มสลม (ผมรเพยงเลกนอยเทานนเกยวกบพทธ) เชอวา คำาตอบทแทจรงไดเปดเผยโดยพระเจาแกศาสดาทถกเลอกและบรรดานกบญ และการตความของความจรงทถกเปดเผยนกไดรบการยอมรบโดยอาจารยทผานการคดเลอก และประเพณทพวกเขายดถอ นกเหตผลนยมแหงศตวรรษทสบเจด คดวาคำาตอบสามารถพบไดโดยการทำาความเขาใจอยางลกซงในระดบอภปรชญา ซงคอการประยกตแบบพเศษของเหตผลทมอยในตวมนษยทกคน นกประจกษนยมแหงศตวรรษทสบแปด ประทบใจโดยความรอนกวางขวางอยางใหมทถกเปดออกโดยวทยาศาสตรธรรมชาตอนอยบนฐานของเทคนคทางคณตศาสตร ซงไดขจดความผดพลาด ความลลบ ความทรงอนไรสาระออกไป พวกเขาถามตวเองเหมอนทโสกราตสถามวา ทำาไมวธการเดยวกนจงไมควรถกทำาใหเปนกฎทไมอาจจะถกแยงไดในการปฏสมพนธของมนษย ระเบยบวธใหมทเพงถกคนพบโดยวทยาศาสตรธรรมชาต สามารถนำามาใชในพนททางสงคมได - ลกษณะทสามารถสงเกตได สมมตฐานถกตงขนและถกทดสอบโดยการทดลอง กฎสามารถตงขนไดบนสงเหลาน และกฎทเฉพาะเจาะจงกสามารถพบ/ไดมากจากกฎทกวาง/ใหญกวา และกฎเหลานกไดมากจากกฎทเหนอกวามน ขนไปในทำานองเดยวกนเรอยๆ จนนำาไปสระบบอนยงใหญทกลมกลนกนเปนหนงเดยว ซงเชอมโยงกนดวยความสมพนธทางตรรกะทไมอาจพงทลายลงได และสามารถสรางสตรการคำานวณทแมนยำา นนคออยในรปของสญกรณทางคณตศาสตร การจดวางองคกรของสงคมใหมอยางมเหตผลจะนำามาซงขอยตลงของความสบสนทางปญญาและจตวญญาณ อคตและอวชชา การสยบยอมอยางมดบอดตอหลกการทไมสามารถตรวจสอบได และ ตอความเขลาและความโหดรายของระบอบทกดข ซงไดเพาะพนธและสนบสนนใหเกดความมดบอดทางสตปญญา สงทเปนทตองการแทจรงแลวคอการระบถงความตองการของมนษยในทางหลกการ และการเปดเผยวธการทจะไดมนมา สงนจะสรางโลกทมสข เสร ยตธรรม คณธรรม กลมกลนกนเปนหนงเดยว ซง กงดอรเซ5 (Condorcet) ไดพยากรณไวในขณะทถกคมขงในป 1794 ทศนะนเปนฐานของความคดหวกาวหนาในศตวรรษทสบเกา และเปนหวใจของประจกษนยมแนววพากษซงผมไดซมซบในสมยทเปนนกศกษาทมหาวทยาลยออกซฟอรด

5 Marquis de Condorcet (17 ก.ย. ค.ศ. 1743 – 28 ม.ค. ค.ศ. 1794) นกปรชญา นกคณตศาสตรชาวฝรงเศส

20

III

ในบางเวลา ผมไดตระหนกวาสงททศนะทงปวงนมรวมกนนนคออดมคตแบบเพลโตนค ประการแรก เชนเดยวกบในวทยาศาสตร คำาถามทแททงหมดตองมคำาตอบทแทจรงเพยงหนงเดยวเทานน สวนทเหลอกคอสวนขอผดพลาดทไมอาจหลกเลยงไปได ประการทสอง มนมวถทางทสามารถเชอถอไดในการนำาไปสการคนพบความจรงเหลาน ประการทสาม คำาตอบทแทจรงทงหลาย เมอพบแลวนนมนยอมตองเขากบความจรงอนไดเปนหนงเดยว สวนความจรงทไมสามารถเขากบความจรงอนไดนน เรารมนกอนประสบการณ (a priori) สพพญญหรอการรแจงประเภทอยางนคอคำาตอบตอคำาถามอนนาพศวงแหงจกรวาล ในกรณของศลธรรม เราจะสามารถเขาใจไดวาสงใดคอสงทชวตทสมบรณแบบจำาตองเปน ซงนนตงอยบนความเขาใจทถกตองตอกฎทขบเคลอนจกรวาล จรงอย ทเราอาจจะไมสามารถเขาถงเงอนไขของความรอยางสมบรณ เราอาจจะมสตปญญานอยเกนไป หรอออนแอเกนไปหรอไมสตยซอพอหรอไมเพยบพรอมในการเขาถง อปสรรคทงทางสตปญญาและธรรมชาตจากภายนอกอาจจะมมากมายเกนไป นอกจากนน ดงทผมกลาวไวแลว ความเหนเกยวกบเสนทางทถกตองในการแสวงหากมแตกตางกนอยางมาก - บางคนพบมนในโบสถ บางคนในหองทดลอง บางคนเชอในญาณหยงร คนอนพบในการทดลอง หรอในนมตลกลบ หรอในการคำานวณทางคณตศาสตร แตแมวาเราจะไมสามารถไปถงจดหมายคำาตอบทแทจรงเหลานนไดดวยตวเราเอง หรอ ระบบสดทายจะทกทอคำาตอบเหลานนเขาดวยกน คำาตอบกยงดำารงอยเปนแน - เวนเสยแต คำาถามนนไมใชคำาถามทแทจรง บางคนยอมตองรคำาตอบ; บางทอดมทอยบนสวรรคอาจจะร หรอเราอาจจะไดรเมอวาระสดทายดำาเนนมาถง ถามนษยไมอาจร เหลาเทวะกอาจจะร และถาไมใชเทวะ พระเจายอมร ความจรงทอยเหนอกาลเวลาในหลกการแลวตองเปนสงทรได นกคดศตวรรษทสบเกาบางคนเชน เฮเกล มารกซ คดวามนไมนาจะเรยบงาย มนไมมความจรงทอยเหนอกาลเวลา หากแตเปนพฒนาการทางประวตศาสตร ซงมนเปลยนไปอยางตอเนอง ความเขาใจของมนษยเปลยนไปเรอยๆในทกๆขนของกระไดววฒนาการ ประวตศาสตรคอนาฏกรรมทมองกจำานวนมากมาย มนถกขบเคลอนไปดวยความขดแยงของพลง บางครงเรยกมนวาวภาษวธ ซงเกดทงในอาณาบรเวณของความคดและความเปนจรง - ความขดแยงซงเกดมาในรปของสงคราม การปฏวต การเปลยนแปลงอยางรนแรงของชาต ชนชน วฒนธรรม ขบวนการ กระนน หลงจากความพายแพทหลกเลยงไมได ความลมเหลว การทรดกลบซำารอย การกลบสความปาเถอน ความฝนของกงดอรเซจะกลายเปนจรง นาฏกรรมนจะมจดจบทงดงาม - เหตผลของมนษยไดรบชยชนะมาแลวในอดต มนไมยอนกลบไปไดอก มนษยจะไมเปนเหยอของธรรมชาตหรอสงคมทไรเหตผลของตนอกตอไป

21

เหตผลจะไดรบชยชนะ ความรวมมอกนอยางสมานฉนททเปนสากล และประวตศาสตรทแทจรงจะเกดขนในทสด เพราะถาไมเยยงนแลว ความคดของการกาวหนาของประวตศาสตรจะมความหมายอะไรหรอ? ไมมเลยหรอ ความเปลยนแปลง ทแมวาจะดทนทรมาน จากอวชชาไปสความร จากการคดลลบและเพอฝนอยางไมประสประสาสการเขาถงความเปนจรงอยางตาตอตา ความรเกยวกบเปาหมายทแทจรง คณคาทแทจรง และความจรงในขอเทจจรง ? หรอประวตศาสตรจะเปนแคความสบเนองของเหตการณทไมมเปาหมาย ซงเกดขนโดยสวนผสมของปจจยทางกายภาพกบการคดเลอกแบบสม เรองเลาอนเตมไปดวยเสยงและความโกรธเกรยวทไรความหมาย นเปนสงไมอาจคดเอาไดเลย สกวนจะมาถงในทสดเมอมนษยชายและหญงจะกำาหนดชวตของพวกเขาดวยมอของพวกเขาเองและไมเปนสงมชวตทยงคนหาตวเองหรอเปนของเลนใหแกอำานาจมดบอดทพวกเขาไมเขาใจ อยางนอยทสด มนไมใชวาจะไมเปนไปไดในการเขาใจวาสวรรคบนพนดนนนสามารถเกดขนได และถามนสามารถเขาใจได ไมวาจะมากหรอนอย การพยายามมงเขาหามนกยอมสามารถทำาได ทกลาวมานเปนใจกลางของความคดทางจรยศาสตรจากชาวกรกมาถงผมวสยทศนชาวครสเตยนในยคกลาง จากยคอภนภตจนถงความคดกาวหนาในศตวรรษทแลว และแนนอนดวยวา กยงมคนเชอแบบนในทกวนน

IV

ถงจดหนงของการอาน ผมกไดพบกบงานชนหลกของมาเคยเวลล ซงสรางความประทบใจทลกซงและยาวนานตอตวผม มนยงสนคลอนศรทธาความเชอเกา ๆ ของผมดวย สงทผมไดรบจากการอานมใชคำาสอนทเดนชดทสด อยาง ทำาอยางไรจะไดและรกษาอำานาจไวได หรอ อำานาจและกลวธใดของชนชนปกครองทตองทำาถาตองการปรบเปลยนสงคมของพวกเขา หรอตองทำาอะไรในการปกปองตวพวกเขาและรฐของพวกเขาจากศตรทงภายนอกและภายใน หรอ คณสมบตหลกของผปกครองและของพลเมองตองมอะไรบาง ถารฐของพวกเขาเปนรฐทเจรญแลว สงเหลานไมใชสงทผมได แตเปนอยางอน มาเคยเวลลไมใชนกประวตศาสตรนยม เขาเชอวามนเปนไปไดทจะฟนฟบางสงบางอยางเชน สาธารณรฐโรมนหรอโรมในชวงแรก ในการจะทำาสงนสำาหรบเขาจำาเปนตองมชนชนปกครองทกลาหาญ เกงตอการแกปญหา ฉลาด และมพรสวรรคผซงรวธการทจะฉวยโอกาสและใชโอกาสนน จำาเปนตองมพลเมองทไดรบความคมครองอยางเพยงพอ เปนคนรกชาต ภมใจตอรฐของตน เปนชายชาตทหาร มคณธรรม เครงศาสนา ปจจยเหลานคอคำาอธบายวาโรมนขนสอำานาจและยดครองโลกไดอยางไร การขาดปญญา คณธรรม และความกลาหาญในยามยากลำาบาก ซง

22

เปนคณสมบตของทงสงโตและสนขจงจอกนเอง กไดทำาใหกรงโรมดำาเนนมาถงจดจบ รฐทเสอมโทรมลงถกยดโดยผรกรานทเขมแขงซงยงธำารงคณสมบตเหลานไวได แตมาเคยเวลลกยงยกความคดทางคณธรรมแบบครสเตยนมาเสนอควบคไปดวย - การสภาพออนนอม การยอมรบตอความทกข การไปพนจากโลกวสย ความหวงในการไถบาปในชวตหลงความตาย - มาเคยเวลลใหความเหนวา ถงแมเขาจะชอบมนกตาม แตรฐอยางโรมนจะเกดขนได คณสมบตเหลานจะตองไมไดรบการสนบสนน คนทอยโดยศลธรรมแบบครสเตยนจะถกเหยยบยำาโดยการแสวงหาอำานาจอนเหยมโหดซงเปนสวนหนงของมนษย ทสามารถจะรอสรางและปกครองสาธารณรฐทเขาตองการใหเปนได มาเคยเวลลไมไดประณามคณธรรมแบบครสเตยน เขาเพยงแคบอกวาศลธรรมทงสองอยางไมสามารถไปดวยกนได และเขาไมเหนวาจะมหลกเกณฑอนสงคาทเราสามารถใชตดสนชวตทถกตองของมนษยได การผสมกนของ virtù และคณคาแบบครสเตยน สำาหรบเขาคอสงทเปนไปไมได เขาปลอยใหเราเลอกเอาเอง - ขณะทเขากรวาเขาเองตองการแบบใด ความคดทเขามาในหวผมคอการตระหนกร ซงมนมาพรอมกบความรสกทตกใจดวย นนกคอ ไมใชทกคณคาสงสงทถกแสวงหาโดยมนษยชาตในขณะนและในอดตจำาเปนจะตองไปดวยกนได มนเขามาทำาลายสมมตฐานกอนหนาของผม ซงตงอยบน คำาถามอมตะทางปรชญาการเมอง ทวาไมมความขดแยงระหวางจดหมายทแทจรง อนเปนคำาตอบทจรงตอใจกลางปญหาเกยวกบชวต จากนนผมกไดมาอาน Scienza nuova ของ แกมบตตสตา วโก6ในออกซฟอรด ชอของเขาแทบจะไมมใครเคยไดยน อยางไรกดมนกปรชญาคนหนงชอคอ โรบน คอลงวด7 ซงไดแปลงานของ โครเช (Croce)8 ทเขยนเกยวกบวโก และเขากแนะนำาใหผมอานมน นคอการเปดตาใหผมเหนบางสงบางอยางทใหม วโกเปนคนทใสใจตอการสบทอดวฒนธรรมของมนษย - สำาหรบเขา ทก ๆ สงคมมวสยทศนตอความเปนจรงเปนของตนเอง วสยทศนตอโลกทวฒนธรรมนนอย วสยทศนตอตวมนเอง และความสมพนธกบอดต กบธรรมชาต และกบสงทมนมงแสวงหา วสยทศนของสงคมหนงถกสอสารออกมาผานสงทสมาชกในสงคมทำา คดหรอรสก - ผานการแสดงออกและแฝงอยในถอยคำาแบบตางๆ รปแบบของภาษาทใช

6 Giambattista Vico นกปรชญาชาวอตาล เปนบคคลแรกๆ ทไดแสดงใหเหนหนาทของ mythos ในฐานะของประวตศาสตรรป

แบบหนง วโกไดพยายามนาเอามองหาตาแหนงทางประวตศาสตร คาบเวลาใหแกตานานตางๆ เปนตนแบบของงานประวตศาสตร

สงคม (socio-history) ชนแรกๆ ของโลก

7 Robin George Collingwood (22 ก.พ. ค.ศ. 1889 – 9 ม.ค. ค.ศ. 1943) นกปราชญ นกประวตศาสตร และนกโบราณคด

ชาวองกฤษ มผลงานเชนหนงสอชอ The Principles of Art (1938) และ The Idea of History (1946) เปนตน

8 Benedetto Croce (25 ก.พ. ค.ศ. 1866 – 20 พ.ย. ค.ศ. 1952) นกปรชญาอดมคต นกประวตศาสตร และนกการเมองชาว

อตาเลยนไดรบการเสนอชอในราลวลโนเบลสาขาวรรณกรรมถง 16 ครง

23

ภาพลกษณ อปมา รปแบบของการบวงสรวง สถาบนทพวกเขาใหกำาเนดขน ซงแฝงและสงตอภาพลกษณของความเปนจรงในความเปนสงคมของพวกเขา ทพวกเขาไดอาศยอย วสยทศนเหลานแตกตางกนไปในแตละสงคม แตละแหงมพรสวรรค มคณคา รปแบบ การสรางของตนเอง ซงไมสามารถจะเอามาเทยบเคยงกนได แตละแหงจะตองถกทำาความเขาใจตามเงอนไขของมนเอง - เขาใจได แตไมมความจำาเปนทตองประเมนคา วโกกลาววา ชนชนปกครอง ชาวกรกยคโฮเมอรรค พวกเขาดปาเถอน โหดราย กดขคนทออนแอกวา แตพวกเขากไดเขยนบทกวอเลยตและโอดสซ ซงเปนสงทเราไมสามารถทำาไดในยคทมความเขาใจเชงภมธรรมมากกวาของเรา งานเขยนสรางสรรคชนสดยอดเหลานเปนเอกสทธของพวกเขา เมอวสยทศนตอโลกไดเปลยนแปลงไป ความเปนไปไดทจะสรางผลงานลกษณะนกปลาสนาการไปดวย สำาหรบสวนของพวกเรา เรามนกวทยาศาสตร มนกคด มนกกวของพวกเรา แตมนไมมบนไดทจะกาวขนจากอดตโบราณมาถงยคสมยใหม ถามนมอยจรง กคงจะนาขบขนอยางยงทจะกลาววา Racine เปนนกกวทเกงกวา Sophocles หรอวา Bach เปนขนยงไมเจรญโตเตมทของ Beethoven หรอบอกวา นกวาดภาพแนวอมเพรสชนนซม คอจดสดสงของนกวาดภาพแหงเมองฟลอเรนซซงมความปรารถนาอยากจะไปใหถง แตพวกเขากไปไมถง คณคาของวฒนธรรมตาง ๆ นนแตกตางกนและไมจำาเปนตองไปดวยกนไดกบคณคาอน วอลแตรคดวาคณคาและอดมคตของขอยกเวนแหงการรแจงในมหาสมทรแหงความมด - เชนเดยวกบ เอเธนสยคคลาสสค เมองฟลอเรนซ เรเนซองต ฝรงเศส ใน Grand siècle9 และในยคของเขา - ทงหมดเกอบจะเหมอนกน ซงเปนสงผดพลาด10 อนทจรงแลว โรมของมาเคยเวลลไมเคยมอย สำาหรบวโกแลว อารยธรรมมความเปนพหนยม (วฏจกรซงเกดซำา ๆ แตนนไมไดสำาคญ) ทก ๆ อารยธรรมมแบบแผนเฉพาะ มาเคยเวลลแสดงใหเหนถงสองทศนะทมลกษณะไปดวยกนไมได ซงนนกคอสงคมทวฒนธรรมของพวกเขาถกหลอหลอมดวยคณคาตาง ๆ ไมใชวธการสจดหมายแตเปนจดหมายสงสด บรบรณในตวของมนเอง ซงแตกตางกน แตกไมใชทงหมด - เพราะพวกเขาตางกเปนมนษย แตมบางอยางแตกตางอยางเหนไดชด มเสนทางทไมอาจจะประนประนอมกนไปได ไมสามารถสงเคราะหรวมกนไดอยางสมบรณ หลงจากนนผมไดเขยบมาอานงานของนกคดศตวรรษทสบแปดชอ โยฮนน กอททฟ

9 รชสมยของพระเจาหลยสท 14 แหงประเทศฝรงเศส (14 พฤษภาคม ค.ศ. 1643 – 1 กนยายน ค.ศ. 1715)

10 มโนทศนวาดวยยคภมธรรม/ยคแหงแสงสวางของวอลแตรเปนสงทเหมอนกนในสารตถะ ทเมอไดบรรลแลวกเหมอนวาจะนำา

ไปสบทสรปทไมอาจหลกเลยงได ในทศนะของเขา ไบรอนจะไดมความสขเมอรวมโตะกบขงจอ และโซโฟคลสจะไดรสกถงความ

ผอนคลายอยางเตมทในเมอง Florence ยคศตวรรษท 15 หรอเซเนกาทอยในหองโถงรบแขกของ Madame du Deffand หรอ

ศาลของพระเจาเฟรดรคหาราช – ตนฉบบ

24

รายด แฮรเดอร11 วโกพดเรองของการสบเนองของอารยธรรม แฮรเดอรขยบไปไกลกวานน เขาเอาวฒนธรรมของชาตในดนแดนและยคสมยตาง ๆ มาเปรยบเทยบกน และสรปวาทก ๆ สงคมมสงทเขาเรยกวาศนยกลางแรงโนมถวงของตวเอง ซงแตกตางกนไปจากทอน ๆ ถาเราจะเขาใจนกปราชญชาวสแกนดเนเวยหรอบทกวในคมภรไบเบล เราตองไมเอาหลกการทางสนทรยศาสตรของนกวจารณในศตวรรษทสบแปดในปารสไปใช วธทมนษยอย คด รสก พดกบคนอน ๆ เสอผาทเขาใส เพลงทเขาขบรอง พระเจาทเขาบชา อาหารทเขากน สมมตฐาน จารตประเพณ นสยความเคยชนซงเปนสญชาตญาณของพวกเขา - สงเหลานไดสรางชมชนตางๆทมความ “วถชวต” ของตวเอง ชมชนอาจจะมความคลายคลงกนในหลาย ๆ สวน แตชาวกรกแตกตางจากชาวเยอรมนทนบถอนกายลเธอร จนแตกตางจากทงค สงทพวกเขามงแสวงหาและสงทพวกเขากลวหรอบชาแทบจะไมคลายกนเลย ทศนะอยางนถกเรยกวาสมพทธนยมทางศลธรรมหรอวฒนธรรม - นคอสงทนกวชาการผยงใหญ เพอนของผมซงผมนบถอเขาอยางมากคอ อารนลโด โมมเกลยโน12 ตงสมมตฐานเกยวกบวโกและแฮรเดอรวาเปนเชนนน ทวาเขาผด นไมใชสมพทธนยม ดวยพลงของจนตนาการของสงทอยภายใน สมาชกของวฒนธรรมหนงสามารถเขาใจ คณคา อดมคต รปแบบชวตของวฒนธรรมอนหรอสงคมอนได (ซงเปนสงทวโกเรยกวา entrare) แมกระทงในหมคนทอยหางไกลดวยเวลาและสถานท พวกเขาอาจจะพบวาคณคาเหลานเปนสงทไมอาจจะยอมรบได แตถาพวกเขาเปดใจพอแลวกยอมจะเขาใจวาคนคนหนงทเปนมนษยอยางสมบรณ ซงสามารถสอสารได และในขณะเดยวกน กมชวตอยทามกลางคณคาทแตกตางอยางมากจากทตนยดถอ แตกระนนกยงเหนวามคา วาเปนจดหมายของชวตได ดวยการตระหนกรวามนษยสามารถถกเตมเตมได ผมชอบดมกาแฟ คณชอบดมแชมเปญ เรามรสนยมทตางกนและไมตองพดอะไรอก นคอสมพทธนยม แตในทศนะของแฮรเดอรและวโก มนไมใชเชนนน หากแตเปนสงทผมเรยกวา พหนยม นนคอ มโนทศนทวามจดหมายทแตกตางกนมากมายของมนษยในการแสวงหาและยงเปนสงทมมเหตผลเตมท เปนมนษยโดยสมบรณ มศกยภาพในการเขาใจกนและกน มความเหนอกเหนใจและไดรบปญญาจากกนและกน เชนทเราไดรบจากการอานเพลโตหรอนวนยายของญปนในยคกลาง - ทโลกตาง ๆ ทศนะความเหนตาง ๆ หางไกลจากพวก

11 Johann Gottfried von Herder (25 ส.ค. ค.ศ. 1744 – 18 ธ.ค. ค.ศ. 1803) นกปรชญา เทววทยา กว และนกวจารณ

วรรณกรรมชาเยอรมน

12 Arnaldo Dante Momigliano (5 ก.ย. ค.ศ. 1908 – 1 ก.ย. ค.ศ. 1987) เปนนกประวตศาสตรชาวอตาล มผลงานเชน

The Conflict Between Paganism and Christianity in the Fourth Century (1963) Alien Wisdom : The Limits of

Hellenization (1975) และ On Pagans, Jews and Christians (1987) เปนตน

25

เราอยางมาก แนนอน ถาเราไมมคณคาใด ๆ รวมกนกบตวตนทหางไกลจากเราเหลาน แตละอารยธรรมคงจะถกปดกนอยในฟองสบทเจาะไมแตก และเรายอมไมสามารถเขาใจพวกเขาไดเลย นคอการจดกลมของ Spengler ทพดถง การสอสารรวมกนระหวางวฒนธรรมในเวลาและสถานท จะเปนไปไดกตอเมอมสงททำาใหคนมความเปนมนษยเหมอนกนกบพวกเขา และทำาหนาทเปนสะพานเชอมคนเหลานนเขาหากน แตคณคาของเรากคอของเรา และของเขากคอของเขา เรามเสรภาพทจะวจารณคณคาของวฒนธรรมอน ๆ ประณามพวกเขากดวย แตเราไมสามารถอางวาเราไมเขาใจพวกเขาเลยไมได หรอแคมองอยางเปนอตวสย เปนผลผลตของสงมชวตในสถานการณทแตกตาง ดวยรสนยมทแตกตางกนไปของเรา ไมมความหมายตอเราทงหมดเลยกไมได โลกของคณคาทเปนภววสยนนมอย นนคอเปาหมายทมนษยไขวควาหาเพอตนเอง โดยทสงอน ๆ เปนแควธการ ผมไมมดบอดตอคณคาทกรกใหความสำาคญ - คณคาของพวกเขาอาจจะไมใชของผม แตผมกสามารถเขาใจไดวามนจะเปนอยางไร ถาตองมชวตภายใตคณคาเหลานน ผมสามารถจะยกยองและเคารพพวกเขาได กระทงจนตนาการตวผมเปนคนทไขวควาหาคณคาเหลานน แมวาผมจะไมไดทำาเชนนน และไมไดอยากทจะทำา หรอในบางทอาจจะไมสามารถทำาไดแมผมปรารถนากตาม รปแบบของชวตมความแตกตางกนไป จดหมาย หลกศลธรรมมมากมาย แตกไมไดมากลนเปนอนนต พวกมนตองอยภายใตเสนขอบฟาของมนษย ถาไมใชแลว มนกอยนอกเหนออาณาบรเวณแหงมนษย ถาผมพบคนทบชาตนไม ทไมใชเพราะการบชาสญลกษณของความอดมสมบรณ หรอเพราะมนเปนสงศกดสทธทมชวตลกลบพศวงและมพลงในตวของมนเอง หรอเพราะวาตนไมนเปนสงศกดสทธของเทพอาเธนา - แตเพราะมนถกสรางขนจากไมเทานน และถาผมถามพวกเขาวาทำาไมถงบชาไมพวกเขาพดวา “กเพราะมนคอไม” และไมไดใหคำาตอบอน ผมกจะไมรวาเขาหมายถงอะไรกนแน ถาเขาเปนมนษย พวกเขากไมใชมนษยทผมสามารถจะสอสารได นนคอกำาแพงกนทแทจรง พวกเขาไมใชมนษยสำาหรบผม ผมไมสามารถเรยกคณคาของเขาวาเปนอตวสยไดถาผมยงไมสามารถจะเขาใจไดวามนจะเปนอยางไรถาแสวงหาชวตในรปแบบนน สงทชดเจนนนกคอคณคาสามารถทจะปะทะกนได - นนเปนเหตวาทำาไมอารยธรรมตาง ๆ ไมสามารถจะลงรอยกนได มนสามารถเกดความไมลงรอยกนระหวางวฒนธรรม หรอกลมตาง ๆ ภายใตวฒนธรรมเดยวกน หรอระหวางคณกบผมได คณเชอในการพดความจรงเสมอ ไมวาอยางไรกตาม สวนผมไมเชอ เพราะผมเชอวาการพดความจรงบางครงกเจบปวดเกนไปหรอทำาลายลางมากเกนไป เราสามารถจะถกเถยงมมมองของแตละคนได เราสามารถพยายามทจะมงหาพนฐานรวมกนได แตในทสด สงทเรามงแสวงหาอาจจะไมสามารถจะประนประนอมกบจดหมายซงผมเชอวาผมควรจะอทศชวตใหได คณคาอาจจะปะทะกนแมในตวตนของปจเจกบคคลเอง และมนไมใชวา เมอเกดการปะทะกน ตองม

26

บางอยางจรง และอน ๆ เปนเทจ ความยตธรรม ความยตธรรมอยางเขมงวด สำาหรบบางคนเปนคณคาสงสด แตกไปดวยกนไมไดกบคณคาสงสดอนทเลกนอยกวาสำาหรบพวกเขานนคอ - ความเมตตา ความกรณา - ดงทเกดขนในกรณทเปนรปธรรมตาง ๆ ทงเสรภาพและความเสมอภาคเปนหนงในเปาหมายลำาดบแรกๆทมนษยไดแสงหามานบศตวรรษ แตเสรภาพสมบรณสำาหรบสนขจงจอกหมายถงความตายของลกแกะ เสรภาพสมบรณสำาหรบคนทมอำานาจ คนทมพรสวรรค นนไปดวยกนไมไดกบสทธในการมชวตอยอยางปกตสขของคนทออนแอและมพรสวรรคนอยกวา ศลปน ผทจะสรางผลงานชนยอด อาจจะนำาพาชวตของเขาและครอบครวตกสความยากลำาบาก และเลวรายโดยทเขาไมรสกใด ๆ เราอาจจะประณามเขา และประกาศวาผลงานชนยอดนนควรจะถกสละเพอความตองการของมนษย หรอเราอาจจะอยขางเขากได - แตทงสองทศนคตตางกแฝงเรนดวยคณคาซงหญงและชายบางคนมองวาเปนสงทสงสด และเปนสงทเราทงหมดสามารถเขาใจได หากเรามความเหนอกเหนใจ จนตนาการหรอความเขาใจในการเปนมนษย ความเสมอภาคอาจตองการการจำากดเสรภาพของคนทปรารถนาจะปกครอง เสรภาพ - หากปราศจากความพอประมาณ จะไมมทางเลอกเกดขน และไมมความเปนไปไดเลยทจะยงคงเปนมนษยในแบบทเราเขาใจคำานได - เสรภาพอาจจะตองถกลดลงเพอใหมพนทแกสวสดการทางสงคม เพอเลยงดคนหวโหย เพอเสอผาสำาหรบคนทเปลอยเปลา เพอทอยอาศยของผไรทพกพง เพอใหเสรภาพกบคนอน ๆ เพอใหความยตธรรมและความเปนธรรมไดทำางาน แอนธโกเน13 เผชญกบความอหลกอเหลอซง ซอโฟคลส14 มนยถงวธการหนง ซาทร15 เสนอตรงกนขาม ขณะท เฮเกลเสนอ “sublimation” สระดบทสงกวา นเปนสงทปลอบประโลมใจนอยนดแกคนทปวดราว/ทนทกขกบความอหลกอเหลอเหลาน ความคลองแคลว อนเปนคณสมบตของมนษยทมหศจรรย ไมสามารถไปไดกบความสามารถสำาหรบการวางแผนองคกร ไมสามารถไปไดกบการคำานวณทดเลศวาอะไร มากแคไหน และทไหน - ซงสวสดการทางสงคมจำาเปนตองพงพาตรงน เราทงหมดตางตระหนกถงทางเลอกทปวดราว/ทนทกขในอดตทผานมา ควรหรอไมทมนษยจะตอตานทรราชทเลวรายอยางสตวไมวาจะตองจายดวยอะไรกตาม ราคาของชวตพอแมของเขาหรอลกของเขาไหม ? ควรหรอ

13 ตวละครสมมต แอนธโกเนเปนลกสาวของเอดปส นางยอมถกฝงทงเปน เพยงเพราะตองการไดฝงศพพชาย

14 ซอโฟคลส (497 ปกอนครสตศกราช – 406 ปกอนครสตศกราช) เปนนกเขยนบทละครและโศกนาฏกรรมชาวกรก ผลงาน

ทมชอเสยงของเขาคอออดปสคง ออดปสแอทโคโลนส แอนธโกเน

15 Jean-Paul Sartre (21 มถนายน ค.ศ. 1905 กรงปารส, ประเทศฝรงเศส - 15 เมษายน ค.ศ. 1980 ) เปนนกเขยนนวนยาย,

นกบทละคร, นกปรชญา และผมบทบาทสาคญในแนวคดอตถภาวนยมหรอทฤษฎทวาทกคนนนอสระและรบผดชอบในการก

ระทาของตน (Existentialism) เปนนกปรชญาผประกาศเสรภาพของมนษยในแงปจเจกชน ไดรบรางวลโนเบลสาขาวรรณกรรม

เมอป ค.ศ. 1964 แตปฏเสธทจะรบรางวลดงกลาว

27

ไมทเดกจะถกทรมานเพอดงเอาขอมลเกยวกบทรราชทนาอนตรายหรออาชญากรรม การปะทะกนของคณคาเหลานเปนแกนสารของสงทเขาเปนและสงทเราเปน ถาเราไดยนวาความขดแยงกนเหลานจะถกแกไขในโลกทความสมบรณแบบบางแหง ทซงสงดทงหลายจะสมานฉนทกลมเกลยวในหลกการ เราตองตอบคนทพดเชนนไปวา นยามตาง ๆ ทพวกเขาใหเรานนมนแสดงถงคณคาทขดแยงกนซงหาใชของเราไม เราตองพดวา โลกทเราเหนความไปกนไมไดของคณคา แตกไมไดตกอยในความขดแยงกนนน เปนโลกทเหนอความเขาใจของเรา หลกการเหลานนซงสมานฉนทกนเกดในโลกอนน ไมใชหลกการทเราคนเคยในชวตประจำาวน ถามนจะมการแปรรปแบบ มนกคงจะเปนทางมโนทศนทเราไมเคยรบรมากอนบนโลกใบน แตมนอยในโลกใบนทเราอาศยอย และทนทเราตองเชอและทำา ความคดเรองความสมบรณแบบโดยสมบรณ คำาตอบสงสด ททกอยางทดอยรวมกน สำาหรบผมไมใชแคมนไมสามารถบรรลไดเทานน - ซงเหนไดอยางชดเจน - แตมนยงเปนสงทไมคงเสนคงวาทางมโนทศนดวย ผมไมรวามนหมายถงอะไรในการสมานฉนทชนดน เพราะในหมสงทดบางอยางกไมสามารถอยรวมกนได นคอความจรงเชงมโนทศน เราเคราะหรายทตองเลอก และทก ๆ ตวเลอกของเราอาจจะสงผลการสญเสยทไมสามารถแกไขได เมอความสขหมายถงคนทใชชวตอยใตวนยทพวกเขายอมรบอยางปราศจากการตงคำาถาม คนทเชอฟงคำาสงของผนำาอยางเตมใจ ไมวาจะในเชงจตวญญาณหรอชวคราว คำาสงของพวกเขาไดถกยอมรบในกฎทไมอาจละเมดได หรอหมายถงคนทมความเชอมนแรงกลาอนไมอาจสนคลอนได ชดเจนเกยวกบสงทพวกเขาจะตองทำาและสงทพวกเขาจะตองเปน โดยไมไดเปดพนทใหกบความสงสยใด ๆ เลย ดวยวธการของพวกเขาเอง ผมสามารถพดไดกแควาคนทนอนอยบนเตยงอนสะดวกสบายของการยดมนเชนนคอเหยอของการมองดวยสายตาทสนเพราะตนเองแท ๆ การมองเพยงแคนอาจจะทำาใหเราสขใจได แตมนไมไดทำาใหเราเขาใจวาอะไรคอการเปนมนษย

V

มการปฏเสธในเชงทฤษฎมากมายตอสงทเปนหายนะอยางหนง สำาหรบผมมนคอความคดเรองรฐทสมบรณแบบในฐานะจดหมายของความพยายามของเรา ทวากยงมอปสรรคเชงจตวทยาสงคมทสำาคญอกดวย อปสรรคซงจะเกดกบคนทมศรทธาทเรยบงาย ศรทธาซงมนษยชาตไดสะสมมายาวนาน ซงตอตาน/ปฏเสธขอถกเถยงทางปรชญาไมวาจะประเภทใด ๆ มนจรงอยทวาปญหาบางอยางสามารถแกไขได ความเจบปวยบางอยางสามารถรกษาไดทงในชวตของปจเจกบคคลและสงคม เราสามารถชวยใหมนษยพนจากความหวโหยหรอความทกขยาก หรอความอยตธรรมได เราสามารถชวยพวกเขาจากการ

28

เปนทาส หรอการถกจองจำาได และทำาสงดได - มนษยทงหมดมสำานกพนฐานในสงดและสงชวราย ไมสำาคญวาเขาอยในวฒนธรรมใด แตการศกษาสงคมใดๆกแสดงใหเหนแลววา ทก ๆ คำาตอบตอปญหาไดสรางสถานการณซงผลตความจำาเปนใหม ปญหาใหม และความตองการใหม ๆ ขน ลก ๆ ไดรบสงทพอแมปยาถวลหา - เสรภาพทมากขน สวสดการทางวตถทดกวา สงคมทยตธรรมกวา แตความเจบปวยอยางเกาถกลมเลอนไป และเดก ๆ ตองเผชญหนากบปญหาใหมทเปนคำาตอบตอปญหาเกา ซงปญหาเหลานแมวาจะแกไขได แตกไดกอใหเกดสถานการณใหมและความตองการเรยกรองอยางใหมขน ตอไปเรอย ๆ ตลอด และไมสามารถจะคาดเดาได เราไมสามารถออกกฎหมายเพอผลลพธของผลลพธของผลลพธซงเรายงไมรได พวกมารกซสตบอกเราวาเมอการตอสไดรบชยชนะแลวประวตศาสตรทแทจรงจะเรมตนขน ปญหาใหมทอาจจะเกดขน จะกอใหเกดสถานการณของตวมนเอง ซงสามารถตระหนกไดโดยปราศจากความรนแรงดวยพลงทรวมกนเปนหนงของความสมานฉนท สงคมทปราศจากชนชน สำาหรบผมสงนดจะเปนชนสวนของการมองโลกในแงดเชงอภปรชญาเทานน ซงไมมหลกฐานในประสบการณทางประวตศาสตรเลย ในสงคมหนงทเปาหมายเดยวกนเปนสงทถกยอมรบอยางสากล ปญหากเปนแคเรองของวธการ ซงทงหมดสามารถแกไดโดยวธการทางเทคโนโลย สงคมแบบนนจะเปนสงคมทชวตภายใน จนตนาการเชงศลธรรม จตวญญาณและสนทรยศาสตรของมนษยไมมความหมายใด ๆ เพอจะใหไดสงนทงหญงและชายควรจะถกทำาลายหรอสงคมควรจะเปนทาสเลา? ยโทเปยมคณคาของตวมนเอง – ไมมสงใดจะขยบขยายขอบฟาจนตนาการของศกยภาพของมนษยไดอยางอศจรรย แตการชนำากำากบใหพวกเขาประพฤตตามมนพสจนแลววาคอหายนะเฮราคลตส16 พดถก สรรพสงแปรเปลยนตลอดเวลา ดงนนผมไดขอสรปวา ความคดอนยงใหญเรองคำาตอบสดทายไมใชแคไมสามารถปฏบตได ถาผมถก บางคณคาเองกไมสามารถไปดวยกนไดและยงปะทะกนอกดวย ความเปนไปไดของคำาตอบสดทาย - แมวาเราจะลมความรสกอนเลวรายทถอยคำานมในยคของฮตเลอร - จงเปนแคมายาคต และยงอนตรายมากอกดวย เพราะถาคนคนหนงเชอจรง ๆ แลววาคำาตอบนนเปนไปได แนนอนเลยวา ไมมราคาทสงเกนไปเพอใหไดมนมา เพอจะทำาใหมนษยมความยตธรรม มความสข สรางสรรคและสมานฉนทไปตลอดกาล อะไรคอราคาทแพงเกนไป

16 Heraclitus the Ephesian (535 ปกอนครสตศกราช - 475 ปกอนครสตศกราช) เปนนกปรชญายคกอนโสกราตสชาว

กรกผทเดมมาจากเอเฟซสใน ไอโอเนยบนฝงทะเลอานาโตเลย เฮราคลตสเปนทรจกกนในปรชญาของความเปลยนแปลงทเปน

ศนยกลางของจกรวาล และกฎจกรวาล (Logos) เปนพนฐานของทกสงทกอยาง ในปจจบนเฮราคลตสมชอเสยงวาเปนผมอทธพล

ตอฟรดรช นทเชอในปรชญาของ space และ time จากประโยค “ทานไมสามารถจะกาวลงไปในแมนาเดยวกนเปนครงทสอง

เพราะแมนาสายอนไหลมาสตวทาน

29

ทตองจายเพอนสงเหลาน การจะทำาไขเจยวดวยวธการน ยอมไมมการจำากดจำานวนไขกฟองจะตองแตก นคอศรทธาของเลนน ของทรอตสก ของเหมา และทผมรกรวมถงพอล พตดวย เมอผมรวาวถทางทแทจรงสคำาตอบทสงสงทสดตอปญหาในสงคม ผมกยอมรวาทางใดทจะพาฝงมนษยไป และเมอคณเขลา ไมรเหมอนทผมร คณกไมสามารถถกอนญาตใหมเสรภาพในการเลอกแมในระดบทแคบทสด หากตองการจะบรรลไปถงเปาหมาย คณตองประกาศนโยบายทจะทำาใหคณมความสขมากขน มเสรมากขน หรอเปดพนทมากขน แตเมอผมรวาคณหลงผด ผมรวาอะไรทคณตองการจรง ๆ ผมรสงทมนษยทงหมดตองการ และถาหากมการขดขนทอยบนความเขลาหรอความมงราย มนกตองถกกำาจดออกไป คนนบรอยนบพนอาจถกดบชวตลงเพอใหคนนบลานไดมความสขไปตลอด สำาหรบผมความรอยางเรา เรายงจะมตวเลอกใดอก นอกจากจะยนยอมเสยสละสงเวยชวตคนเหลานน ศาสดาตดอาวธบางคนตองการทจะรกษามนษยชาต และบางคนกตองการรกษาเฉพาะเผาพนธของพวกเขาเพราะมลกษณะทเหนอกวา แตไมวาจะมแรงขบเคลอนใด ๆ คนนบลานไดถกสงหารไปแลวในสงครามหรอการปฏวต ในหองรมแกส คายกกกน การสงหารหม ความเลวรายอยางสตวซงศตวรรษของเราจะถกจารกเอาไว เปนราคาของมนษยทตองจายเพอความสขของคนรนถดไป ถาคณปรารถนาจะรกษามนษยชาตอยางจรงจง คณตองใจแขง ไมใชประเมนราคาทตองจาย คำาตอบตอสงนถกใหไวมากกวาศตวรรษแลวโดยนกคดทวนกระแสชาวรสเซยชอ อเลกซานเดอร เฮอรเซน17 ในความเรยงของเขาชอ From the Other Shores ซงเปนคำาไวอาลยหลงจากทราบขาวรายของการปฏวตในป 1848 เขาเขยนวา รปแบบใหมในการสงเวยชวตมนษยไดเกดขนแลวในชวงเวลาของเขา - มนษยเปนๆอยบนแทนสงเวยบชาตอสงนามธรรม - ไมวาจะชาต ศาสนา พรรค ชนชน ความกาวหนา พลงทางประวตศาสตร - นเปนสงทถกจดขนในชวงชวตของเขาและกยงอยในชวงชวตของเราดวย ถาสงเหลานเรยกรองการสงหารชวตมนษย มนเปนสงนาพอใจ ถอยแถลงของเขาเขยนวาดงน ถาความกาวหนาเปนเปาหมาย แลวเรากำาลงทำางานเพอใครอย? ใครคอ Moloch ผซงแรงงานเขาไปหาเขา แทนทเขาจะใหรางวล เขากลบรบทรพยชางผนนแทน และเพอเปนการปลอบใจตอฝงชน ทเหนอยลาและถงฆาตจำานวนมากทกำาลงปาวรองวา “(เรา)ผทกำาลงจะตายนน เคารพทาน” กไดแตเพยงให […] คำาตอบทประชดประชนวาหลงความตายของพวกเขาทงหมดจะมความสวยงามเกดบนโลก คณปรารถนาแนหรอทจะประณามมนษยผมชวตในวนน ดวยบทบาทอนนาเศราอยางเสารองพนสลกรปหญงทวนหนงตองเปนฐานให

17 Aleksandr Ivanovich Herzen (6 เม.ษ. ค.ศ. 1812 – 21 ม.ค. ค.ศ. 1870) นกเขยนและนกคดชาวรสเซย ไดรบการขนาน

นามวาบดาแหงสงคมนยมรสเซย

30

ผคนมาเหยยบยำา […] หรอทาสอนาถาในเรอแจว คนทตองจมอยกบขโคลน คอยลากเรอ […] ดวยถอยคำาอนเรยบงายอยาง “ความกาวหนาในอนาคต” ใหเปนธงของพวกเขา? […] เปาหมายทหางไกลอยางมหาศาลไมใชเปาหมายเลย มนกแค […] การหลอกลวง เปาหมายตองเปนสงทใกลกวา - อยางนอยทสดคาจางแรงงาน หรอความสขทไดจากการทำางาน สงหนงทเราจะแนใจไดกคอความเปนจรงของการเสยสละ ความเปนจรงของคนทกำาลงจะตาย และคนทตายไปแลว แตอดมคตของการแสวงหาในสงทพวกเขาไดตายเพอยงไมไดเกดขนจรง ไขถกทำาใหแตก และความเคยชนในการทำาใหมนแตกไดเตบโตขน แตไขเจยวกยงไมปรากฏใหเหน ถาสถานการณของมนษยอบจนหนทางขนาดทตองใชวถทางดงกลาวแลว การเสยสละเพอเปาหมายในระยะสน หรอการบบบงคบ กอาจจะเปนสงทชอบธรรมได แตการสงหารหมเพอเปาหมายทหางไกล นนคอการประชดประชนทโหดรายทารณของมนษยผเปนทรก ไมวาจะขณะนหรอในเวลาใด ๆ กตาม

VI

ถาความเชอแตครงโบราณในความเปนไปไดของการเขาถงความสมานฉนทอยางสมบรณเปนเหตผลวบต และสถานะของนกคดทผมไดกลาวอางถงอยาง มาเคยเวลล วโก แฮรเดอร เฮอรเซน เปนสงทสมเหตสมผล ดงนนแลว เรากตองยอมรบวาความดทยงใหญตาง ๆ สามารถปะทะกนได บางอนไมสามารถอยรวมกนได แมวาอนอน ๆ อาจจะเปนไปได - กลาวอยางสน ๆ คอ คนคนหนงไมสามารถไดทกสง ทงในทางลกการเชนเดยวกบในทางปฏบต และถาหากความคดสรางสรรคของมนษยขนอยกบความหลากหลายของตวเลอกทตางกพเศษเหมอนๆกน ดงนนแลว ท เชอนสเชฟสก18 และเลนนถามวา “อะไรทตองทำา” เราจะเลอกระหวางความเปนไปไดตาง ๆ อยางไร? อะไรและแคไหนทเราตองสละเพอเปาหมายทเรากไมรวาคออะไร? สำาหรบผมแลว มนไมมคำาตอบทชดเจน แตสำาหรบการขดแยงกน แมวามนไมสามารถหลกเลยงได แตมนสามารถทจะทำาใหทเลาได ขอกลาวอาง สามารถถกทำาใหสมดลได การประนประนอมสามารถบรรลได ในสถานการณทเปนรปธรรม ไมใชทก ๆ ขออางมคาเทากน - จะเลอกเสรภาพ หรอความเสมอภาค จะเลอกการประณามทางจรยศาสตรทเดดขาดอยางมาก หรอการเขาใจในสถานการณของมนษย จะเลอกการใชกำาลงทางกฎหมายอยางเตมท หรอเอกสทธแหงความเมตตา เพอเลยงคนหวโหย เพอ

18 Nikolay Gavrilovich Chernyshevsky (12 กรกฎาคม 1828 – 17 ตลาคม 1889) นกสงคมนยมสายปฏวต เขาเปนผนา

ขบวนการประชาธปไตยเพอการปฏวตในยคทศวรรษ 1860 เปนแรงบนดาลใจแกเลนน และเขาไดเขยนหนงสอ “What is to

be done?” ซงเลนนไดเขยนหนงสอในชอเดยวกนกบเลมนดวย

31

เสอผาสำาหรบผเปลอยเปลา เพอเยยวยาคนปวย และเพอทพกสำาหรบคนไรบาน การจดลำาดบความสำาคญไมเคยจะเปนทสดหรอสมบรณ มนตองไดรบการสถาปนาขน พนธกรณทางสาธารณะอนดบแรก คอการหลกเลยงความทกขทสดขว การปฏวต สงคราม การลอบสงหาร และมาตรการขนเดดขาดอาจจะจำาเปนในสถานการณทยำาแย ทวาประวตศาสตรสอนเราวาผลลพธทเกดขนนนไมคอยเปนอยางทคาดไว ไมมการรบรองหรอความเปนไปไดมากพอวาการกระทำานนจะนำาไปสการแกไขเพมเตม เราอาจจะเสยงทจะทำาการกระทำาทรนแรง ในชวตสวนตวหรอในนโยบายสาธารณะ แตเราจะตองตระหนกเสมอ และไมลมวา เราอาจจะผดพลาดได ความแนนอนของผลการประเมนทจะตองอยางนนเสมอนำาไปสความทกขทสามารถหลกเลยงไดของคนทบรสทธ ดงนนเราตองทำาในสงทเรยกวายนหมยนแมว - กฎ คณคา หลกการ ตองยอมกนในระดบตาง ๆ ในสถานการณเฉพาะเจาะจงตาง ๆ การแกปญหาเชงอรรถประโยชนบางครงไมถกตอง แตผมคดวาบอยครงทมนใหประโยชนมากกวา สงทดทสดทเราสามารถทำาไดในฐานะกฎทวไปนน กคอการธำารงรกษาความสมดลทบอบบางซงจะปองกนการเกดขนของสถานการณทยำาแย ของทางเลอกทไมอาจอดทนอดกลนกน - นคอความจำาเปนแรกสำาหรบสงคมทปกตสข มนเปนสงทเราสามารถพยายามไปใหถงได ในทามกลางขดจำากดของความรของเรา และกระทงการเขาใจทบกพรองตอปจเจกชนและสงคม การออนนอมถอมตนในระดบน เปนสงทจำาเปนอยางยง นดจะเปนคำาตอบทดราบเรยบ ไมใชประเภททนกอดมคตหนมสาวคาดหวง ซงถาจำาเปนสำาหรบพวกเขา กตองสและทนทกขเพอทำาใหเกดสงคมทใหมและประเสรฐกวา และแนนอนวาเราเองกตองไมขายฝนดวยคณคาทไมอาจจะไปดวยกนได - มนมขอตกลงทเปนวงกวางทามกลางหมประชาชนในสงคมทแตกตางกนมาอยางยาวนานในประเดนวาอะไรถกและผด ดและชวราย แนนอน ประเพณ ทศนคต ความคดเหนอาจจะแตกตางกนไปในทางกฎหมาย หลกการทวไปอาจจะตดขามความตองการของมนษยมากเกนไป สถานการณรปธรรมเปนแทบจะทกสง ไมมทางหนได เราตองเลอกดงทเราเลอก ความเสยงทางศลธรรมไมสามารถหลกเลยงไมวาเวลาใด ทงหมดทพวกเราสามารถรองขอไดกคอจะไมมปจจยสำาคญใด ๆ ทถกมองขามไป จดหมายทเราหวงใหเกดขนเพอเปนองคประกอบของรปแบบชวตทงหมด มนสามารถไดรบการปรบปรงหรอทำาลายกไดโดยทางเลอกตางๆ แตอยางไรกตามในทายทสด มนไมใชเรองของการตดสนใจเชงอตวสยเพยงอยางเดยว มนถกกำาหนดโดยรปแบบของชวตของสงคมทคนคนหนงอย สงคมหนงในหมสงคมอน ๆ ทยดถอคณคารวมกน ไมวาพวกเขาจะอยในความขดแยงหรอไม คนกลมใหญของมวลมนษยกจะเปนไดบนทกประวตศาสตรเสมอ มนกมคณคาทถงจะไมสากล แตกเปนขนตำาทสด ซงถาหากไมม สงคมกยากจะอยรอด วนนนอยคนแลวทตองการปกปองการมทาสหรอพธกรรมสงหาร หรอหองรมแกสของนาซ หรอการทรมานมนษยเพอความอภรมยหรอ

32

เพอประโยชนหรอสงดทางการเมอง - หรอเปนหนาทของเดก ๆ ทจะตองประกาศถงความผดของพอแมของพวกเขา ซงการปฏวตฝรงเศสและรสเซยเรยกรอง หรอการฆาอยางไมคด มนไมมเหตผลทจะประนประนอมกบสงเหลาน แตในอกทางหนง การแสวงหาความสมบรณแบบสำาหรบผมแลวเปรยบเสมอนใบเบกทางสการนองเลอด และไมไดดขนเลยแมจะเปนความตองการนกอดมคตทจรงใจทสด หรอมหวใจบรสทธทสด ไมมนกศลธรรมคนไหนเครงครดเทาอมมานเอล คานท แมเขาจะพด ในหวงขณะทแจมชดทสดวา “สงทออกมาจากทอนไมทคดงอของมนษยชาตไมมอะไรทตรงเลย” การบงคบใหคนเขาสรปแบบทเหมาะสมนนเรยกรองการมความเชออยางไมมการพสจนซงนนมกจะเปนหนทางสการทำาลายมนษยภาพเราสามารถทำาสงทเราสามารถทำาไดเทานน แตนนคอเราตองทำาเพอตอตานความยงยากเหลาน แนนอน การปะทะกนทางการเมองและสงคมจะเกดขน ความขดแยงของคณคาในเชงบวกเพยงอยางเดยวเทานนทใหมนสงนสามารถหลกเลยงไปได อยางไรกตาม ผมเชอวาความขดแยงเหลานสามารถถกทำาใหนอยลงไดโดยการสนบสนนและรกษาความสมดลทไมงายน ซงมกจะถกคกคามอยเสมอและตองการการบำารงแทบจะตลอดเวลา - ผมขอยำาวา สงนเทานน ทเปนเงอนไขพนฐานของสงคมทปกตสขและพฤตกรรมทยอมรบไดทางศลธรรม ถาไมเชนนแลว เรากจะหลงทาง คณจะบอกวาเปนคำาตอบทนาเบอใชไหม? ไมมของทเรยกวาการกระทำาอยางวรบรษทเกดจากแรงบนดาลใจจากผนำาเลยหรอ ? แตถามความจรงบางอยางในทศนะน บางทนนกเพยงพอแลว นกปรชญาอเมรกาทโดงดงในยคของเราพดวา มนไมมเหตผลกอนประสบการณใด ๆ เลยทจะบอกวา ความจรงเมอคนพบแลวจะเปนสงทนาสนใจ19 มนอาจจะเพยงพอแลวกไดถามนจรง หรอใกลเคยงความจรง สดทายแลว ผมไมรสกเสยใจตอการนำาเสนอนเลย ตอลสตอยบอกวา ความจรงเปนสงทเคยสวยงาม สวยงามอยและจะสวยงามตอไป ผมไมรถามนอยในอาณาบรเวณทางจรยศาสตรเปนเชนนดวยหรอเปลา แตสำาหรบผม มนดเหมอนวาใกลพอแลวสำาหรบพวกเราทปรารถนาจะเชอวานคอสงทไมควรชะลอไวกอน

19 ถาความจรงควรเปนสงทซบซอนและทำาใหรวาอะไรคอสงทผดแลว มนกไมใชเรองดทจะแทนทมนดวยสงทเราอารมณและ

การอยกบความเรยบงาย – ตนฉบบ

33

34

Notes on Prejudice

ไอเซยา เบอรลน ชอบพดถงประโยคในประวตปรชญาตะวนตกทเบอรทรนด รสเซลกลาววา หากเราตองการจะเขาใจทรรศนะของนกปรชญา เราจ�าเปนทจะตอง “รถงฐานคด” หรอ “ปอมปราการในใจ” ของพวกเขาดวย ตามทเบอรลนเรยก ลกษณะเดนของหนงในหองหลกแหงปอมปราการเบอรลนปรากฏออกมาใหเหนเดนชดในบนทกทเบอรลนเขยนใหเพอน(ผไมประสงคเปดเผยนาม)อยางเรงรบในป ค.ศ. 1981 เพอนของเขาตองการทจะพดบรรยาย และไดเขยนไปขอค�าแนะน�าจากเบอรลนวาเขาจะอธบายเกยวกบหวขอหลกอยางไรด แตเบอรลนตองเดนทางไปตางประเทศในวนรงขนหลงจากทเขาไดรบค�าขอ เขาจงเขยนบนทกในมอของเขาอยางรวดเรว โดยไมมเวลาในการตรวจทาน และขยายความ ผลลพธทออกมาจงเปนอะไรทเหนอยเอาเรองในการแกะใจความ และขอความนนเองกกระชบเกนไปอยางไมนาสงสยเลย แตถงกระนน มนกแสดงใหเหนดวยระยะเวลาอนสนวาเบอรลนเหนตางกบความไมอดทนอดกลน และอคตมากแคไหน โดยเฉพาะอยางยงกบเอกนยมสดขว การเหมารวม และ การคลงชาต ความเกยวของทมกบเหตการณ 11 กนยายน ค.ศ. 2001 จงเปนอะไรทแทบไมตองเนนย�าเลย

บนทกขอความทเบอรลนเขยนไดถกน�ามาท�าส�าเนาในรปแบบของขอความตามตนฉบบ พรอมทงมการปรบค�าเลกนอยเพอใหงายตอการอาน ผมใสเฉพาะเนอหาบทความทเกยวของกบหวขอเทานน

-เฮนร ฮารด

© Alice Kelikian 1974

35

ขอสงเกตเรองอคตธรณเทพ มณเจรญ แปล

I

มไมกสงททำาใหเกดอนตรายมากกวาความเชอของปจเจกหรอกลม (หรอชนเผา หรอรฐ หรอชาต หรอศาสนจกร) ทวาเขา เธอ หรอพวกเขานนไดครอบครองความจรงไวแตเพยงผเดยว โดยเฉพาะคำาถามทวา เราควรใชชวตอยางไร เราควรเปนอะไร และเราควรทำาอะไร–และใครกตามทคดแตกตางจากพวกเขานนไมเพยงแตเปนผทคดผด แตถงขนชวรายหรอไมกเสยสต และจำาเปนจะตองถกควบคมหรอกดปราบไว มนเปนความหยงผยองทเลวรายและอนตรายทจะเชอวาความคดของตนเทานนคอสงทถกตอง ดจดงวาเรามตาวเศษทสามารถมองเหนความจรงแท และคนอนทไมเหนดวยกนเรานนคอผทผด นทำาใหเกดเปาหมายเดยวขนมา และเปนเปาหมายเดยวนสำาหรบชาตหนงชาต หรอศาสนจกรหนง

36

ศาสนจกร หรอมนษยชาตทงมวล และมนกคมคาแมจะตองเกดความทกขทนทรมาน (โดยเฉพาะกบผอน) เพยงเพอใหบรรลเปาหมายดงกลาว - แหวกวายผานทะเลเลอด สอาณาจกรแหงความรก (หรออะไรทำานองน) ซงถกกลาวโดยรอแบสปแยร: และฮตเลอร, เลนน, สตาลน, และแมกระทงเหลาผนำาในสงครามศาสนาของครสเตยนปะทะมสลม หรอคาทอลคปะทะโปรแตสแตนท คนเหลานตางเชอแนวคดแบบนโดยบรสทธใจ: ความเชอทวาความจรงมแคหนงเดยว และความจรงนนสามารถตอบทกคำาถามทสรางความทกขทรมานแกมวลมนษยได และเหลาผทเชอเชนนน - หรอเหลาผนำาทเชอเชนน – เปนผททำาใหเกดทะเลเลอดขน: แตอาณาจกรแหงความรกกลบไมบงเกดขนตามมา – หรอสามารถเกดขนมาได: มวถการดำาเนนชวต ความเชอ การแสดงออกมากมาย: แตมแคความรจากประวตศาสตร มานษยวทยา วรรณกรรม ศลปะ กฎหมาย ททำาใหเราเหนไดชดวาความแตกตางทางอตลกษณและวฒนธรรม เปนสงทลกซงไมแพความคลายคลงทางวฒนธรรมเชนกน (ซงเปนปจจยททำาใหคนมความเปนมนษย) และกไมไดมใครดอยกวาใครในสงคมทรมรวยดวยความหลากหลายน: ความรเกยวกบความแตกตางหลากหลายนเปดหนาตางของจตใจ (และจตวญญาณ) ทำาใหผคนมปญญามากขน ประพฤตดขน และเปนอารยะชนมากขน: การขาดความรนำามาซงอคตอนไรเหตผล, ความเกลยดชง, การกำาจดพวกนอกรตและผเหนตางจากตนอยางนาสะพรงกลว: ถาสงครามโลกทงสองครง, และการฆาลางเผาพนธของฮตเลอรนนไมไดใหบทเรยนกบพวกเรา พวกเรากเกนเยยวยาแลว สงทมคณคาทสด – หรอเปนหนงในสงทมคณคาทสด – ในจารตของชาวองกฤษ เหนไดชดวาคอเสรภาพเชงสมพทธจากความคลงหรอการถกครอบงำาทางการเมอง ชาตพนธ ศาสนา การประนประนอมกบผคนทคณไมไดมความเหนใจหรอความเขาใจกนนนเปนสงทขาดไมไดในสงคมทเรยบรอย ไมมอะไรทจะวบตไปกวาการมความสขจากแนวคดคนหนงคน – หรอชาตหนงชาต – ในเรองความถกตองแทจรงหนงอยาง ซงเปดทางใหคณทำาลายผอนอยางไมรสกผดบาป เพราะคณทำาเพอพระเจา (ยกตวอยางเชน การไตสวนศรทธาในครสตศาสนาของสเปนหรอการชนำาของอายะตลลอฮ) - ทเคยมความเชอจากผนำาทางศาสนาอสลามนกายชอะฮ เชนอายะตลลอฮ รฮลลอฮ โคมยน20 ซงไดนำามาสความรนแรง เชน กรณเหตการณปฏวตอสลามในประเทศอหราน ในปพ.ศ.2522 - ผแปล) หรอเพอความรงเรองของชาตพนธ (ยกตวอยาง แนวคดของฮตเลอร) หรอทำาตามกลไกทางประวตศาสตร (ยกตวอยาง ประวตศาสตรชวงเวลาของเลนน-สตาลน) ทางเดยวทจะแกไขปญหานไดคอความ

20 Ruhollah Khomeini (24 กนยายน ค.ศ. 1902 - 3 มถนายน ค.ศ. 1989) อดตผนำาสงสดแหงอหราน ผทำาการลมลางอำานาจ

ของพระเจาชารมฮมหมด เรซา ปาฮเลว ของอหรานซงไดรบการสนบสนนจากประเทศสหรฐอเมรกา ในป พ.ศ. 2523 ประกาศ

การปฏวตอสลาม และประกาศสงครามอหราน-อรก

37

เขาใจวาสงคมอน ๆ เปนอยางไร – ในพนทหรอเวลา และวถชวตหนง ๆ มนเปนไปไดทจะนำาผอนทมวถชวตแตกตางจากเราไปสการเปนมนษยทเพยบพรอม คควรกบความรก ความเคารพ หรออยางนอยกนำาไปสการมความสงสยใครร พระเยซ โสเครตส จอหน ฮส แหงโบฮเมย21 ลาววซเย22 นกเคมทยงใหญ,ชาวสงคมนยม และชาวเสรนยม (รวมไปถงชาวอนรกษนยม) ในประเทศรสเซย ชาวยวในประเทศเยอรมน23 ผคนเหลานลวนสญเสยชวตดวยฝมอของอดมการณ ‘อนถกตองแทจรง’ ความเชอมนทเกดขนเองไมสามารถทดแทนความรเชงประจกษ ทผานการทดสอบอยางเขมงวด ซงตงอยบนพนฐานการสงเกต การทดลอง และการถกเถยงกนอยางเสรระหวางมนษยได คนจำาพวกแรกทเผดจการทำาลายหรอทำาใหเงยบเสยงกคอคนทมความคดและจตใจอนเสร

II

อกเหตปจจยหนงของความขดแยงซงสามารถหลกเลยงไดกคอการมองแบบเหมารวม ชนเผาหนง ๆ เกลยดชนเผาเพอนบานเพราะพวกเขารสกวาถกคกคาม และใหเหตผลกบความกลวของพวกเขาวาพวกเผาอนนนชวราย ดอยคากวา หรอไรเหตผล หรอนารงเกยจในบางกรณ อยางไรกตาม การมองแบบเหมารวมนนกมการเปลยนแปลงอยางฉบพลนในบางครงได ยกตวอยาง ในสมยศตวรรษท 19 ในยคสมยนน อนจะกลาวไดวา ค.ศ.1840 ชาวฝรงเศสถกมองวาเปนผกลา ทาความตาย ไรศลธรรม มความเปนทหาร ชายผมหนวดอนหยกสวยงาม เปนอนตรายตอผหญง มความเปนไปไดทจะรกรานประเทศองกฤษเพอหาทางลางแคนในกรณการแพการรบทวอเตอรล และมการมองวาชาวเยอรมนนยมดมเบยร คอนขางมรปแบบการปกครองสวนภมภาคทนาขำาขน นยมรบชมการแสดงดนตร เตมไปดวยอภปรชญาทมความคลมเครอ ดไรอนตราย แตกไรเหตผล ในป ค.ศ. 1871 ชาวเยอรมน กลายเปนกองกำาลงทหารมาอลนส24 กรฑาเขาประเทศฝรงเศส โดยการปลกระดมของบสมารคผนายำาเกรง – เหลาผนำาทหารปรสเซยอนแสนนากลวทเตมไปดวยความภาคภมใจในชาต ฯลฯ ประเทศฝรงเศสกลายเปนประเทศยากจน ถกพชตโดยชนชาตอน ดน

21 Jan Hus (ประมาณ ค.ศ. 1369 – 6 กรกฎาคม ค.ศ. 1415) เปนนกปรชญาและบาทหลวงชาวเชก ถอเปนบคคลแรก ๆ ท

มแนวคดในการปฏรปศาสนา

22 Antoine-Laurent de Lavoisier (26 สงหาคม พ.ศ. 2286 - 8 พฤษภาคม พ.ศ. 2337) เปนนกวทยาศาสตรชาวฝรงเศสผ

ซงตองจบชวตลงโดยกโยตน เขามผลงานสำาคญคอ ไดตงกฎการอนรกษมวลและการลมลางทฤษฎโฟลจสตน ซงเปนประโยชน

มากในการศกษาวชาเคม

23 ชาวยวผอยในประเทศเยอรมน ในสมยของนาซเยอรมน - ผแปล

24 ทหารมาของประเทศโปแลนดและปรสเซยในอดต – ผแปล

38

แดนทเจรญแลว ตองการการปกปองโดยคนด เพอไมใหศลปะและวรรณกรรมของชาตตนถกบดขยภายใตองเทาของผรกรานทนาหวาดกลว ชาวรสเซยในศตวรรษท 19 นนถกมองอยางเหมารวมวาเปนกลมขาทาสตดทดนทถกกดข ชาวสลาฟผนบถอแนวคดกงศาสนาอนลกลบ ผเขยนนยายทเขาใจไดยากยง กองกำาลงทหารคอสแซค25 ผจงรกภกดกบพระเจาซาร ทรองเพลงไดอยางไพเราะ ในยคสมยของพวกเราสงเหลานเปลยนไปอยางมาก จรงอยทประชาชนยงถกกดข เวนเสยแตมเทคโนโลย รถถง แนวคดแบบวตถนยมทไรพระเจา สงครามศกสทธเพอลมลางระบบทนนยม, และอน ๆ ฯลฯ – ชาวองกฤษเปนพวกจกรวรรดนยมทโหดเหยม ซงปกครองดนแดนของพวกคนผวส, ดถกชนชาตอน ๆ – และแลวกไดเสอมลง (ในความถอตวของชาตพนธ), กลายเปนเสรนยม รฐสวสดการทตองการพนธมตร และอน ๆ การมองแบบเหมารวมนถกนำามาแทนทความรจรง – ซงไมเคยเปนสงทเรยบงายหรอคงทนถาวร เหมอนภาพทวไปทเรามตอชาวตางชาต, - และการมองแบบเหมารวมกลายเปนสงกระตนใหเกดความพงพอใจในตวตนของชาต และการดถกชนชาตอน นคอสงทสนบสนนลทธชาตนยม

III

ลทธชาตนยม – ททก ๆ คนในศตวรรษท 19 ลวนมองวากำาลงจางหายไป – คอพลงทแขงแกรงและอนตรายทสดจวบจนถงปจจบน มนเปนผลผลตจากบาดแผลทถกทำารายโดยชนชาตหนง บนฐานของความภาคภมใจ หรอเขตแดนของชาตตน: หากวาพระเจาหลยสท 14 มไดโจมตและทำาลายลางชาวเยอรมน และทรงดหมนเหยยดหยามพวกเขาเปนเวลาหลายป - สรยกษตรยผทมวาจาเปนกฎหมายสำาหรบประชาชนทกคน - ในทางการเมองการปกครอง ในทางการรบ ในทางศลปะ ในทางปรชญา และในทางวทยาศาสตร – บางทชาวเยอรมนอาจจะไมกลายเปนชนชาตทกาวราว ในชวงตนของศตวรรษท 19 เมอพวกเขากลายเปนชาตนยมทดดนทตอตานพระเจานโปเลยน ในทำานองเดยวกน ถาชาวรสเซยนนไมถกปฏบตราวกบวาเปนพวกมวลชนปาเถอนโดยชาวตะวนตกในศตวรรษท 19 หรอกรณของชาวจนหากไมถกดหมนเหยยดหยาม ในสงครามฝน หรอถกกดขอยางเปนปกต, ชนชาตทงสองนจะไมตกอยภายใตหลกคำาสอนทใหคำามนสญญาวาพวกเขาจะเปนผรบชวงโลกตอ – ดวยการชวยเหลอจากพลวตทางประวตศาสตรทไมมใครหยดยงได – หลงจากกำาจด(บดขย)พวกทนนยมผไมเชอมนในแนวคดของชนชาตตนใหหมดสนแลว หรอหากวาชาวอนเดยไมไดถกโอบอมโดยรฐผปกครองอาณานคม เปนตน ฯลฯ การยดครอง การท

25 สมาชกของกลมทหารในยเครน และทางตอนใตของรสเซย

39

ผคนถกทำาใหเปนทาส ลทธจกรวรรดนยม เปนตน ฯลฯ ไมไดเตบโตโดยอาศยแคความโลภ หรอแคความกระหายเกยรตยศ, แตตองมการใหเหตผลสนบสนนพวกเขาเองเพอพวกเขาเองดวยความคดหลกบางอยาง เชน วฒนธรรมฝรงเศสเปนวฒนธรรมทแทจรง ภาระคนขาว ลทธคอมมวนสต และการมองแบบเหมารวมวาผอนดอยกวาหรอเลวราย มเพยงความร ทระมดระวงและไมดวนสรป – ทสามารถขจดความคดพวกนได ถงแมวามนจะไมสามารถขจดความกาวราว หรอความไมชอบทมนษยมตอความแตกตาง (ในประเดนสผว วฒนธรรม ศาสนา)กตาม แต การศกษาประวตศาสตร มานษยวทยา กฎหมาย (โดยเฉพาะการศกษาแบบ ‘เปรยบเทยบ’ ไมใชแคประเทศใดประเทศหนง อยางทเคยเปนมา) จะชวยใหสามารถทำาได

40

A Message to the 21st Century

เมอวนท 25 พฤศจกายน ค.ศ. 1994 ไอเซยา เบอรลน ไดรบปรญญาระดบดษฎบณฑตดานนตศาสตรทมหาวทยาลยโทรอนโต เขาไดเตรยม ‘ค�าประกาศฉบบสน’ นไว (ตามทเขาเรยกในจดหมายถงเพอนชาวแคนาดาของเขา) ส�าหรบงานพธรบมอบปรญญา โดยมตวแทนขนกลาวอานแทนเขา

-เฮนร ฮารด

Courtesy of the Trustees of the Isaiah Berlin Literary Trust

41

สารถงศตวรรษท 21เนตวทย โชตภทรไพศาล แปล

“มนคอชวงเวลาทดทสด และมนกคอชวงเวลาทเลวรายทสด” ถอยคำานดกเกนสใชเขยนเปดนวนยายอนโดงดงของเขาเรอง เรองเลาของสองนคร (A Tale of Two Cities) แตถอยคำาเหลาน ไมสามารถใชพดถงศตวรรษอนเลวรายของเราได มนษยไดทำารายซงกนและกนมาเปนพนๆปแลว ตงแตการกระทำาของอตตลาเดอะฮน เจงกสขาน นโปเลยน (ผเรมการฆาลางฝงชนในสงคราม) จนถงการสงหารหมทอารเมเนย แตเหตการณเหลานดเบาบางไปเลยเมอเทยบกบการปฏวตรสเซยและผลพวงทตามมา ไมวาจะเปนการกดข การทรมาน การฆาตกรรมซงกระทำาโดยเลนน สตาลน ฮตเลอร เหมา พล พต และการสรางขอมลเทจอยางเปนระบบทปดกนขอมลของความเลวรายนาบดซบอยางยาวนาน – ไมมสงใดเลวรายเทยบเทา นไมใชวบตภยทางธรรมชาต หากแตเปนอาชญากรรมของมนษยทสามารถปองกนไมใหเกดขนได และไมวาผทเชอถอในแนวคดนยตนยมทางประวตศาสตรจะคดเหนอยางไร

42

สงเหลานเราสามารถปองกนไมใหเกดขนได ผมพดดวยความรสกสวนตวในฐานะคนอายมากคนหนง ผมไดใชชวตมาเกอบศตวรรษ ชวตของผมทงสงบสขและมนคง ทำาใหผมคอนขางละอายใจตอสงทเกดขนกบเพอนมนษยคนอนๆ ผมไมใชนกประวตศาสตร ดงนนผมจงไมมสทธขาดทจะพดถงสาเหตของความเลวรายเหลาน แตกระนน ผมจะพยายามด ในทรรศนะของผม ความเลวรายเหลานไมไดมสาเหตจากอารมณสามญในแงลบของมนษยอยางทสปโนซา26 กลาวไว คอ ความกลว ความโลภ ความเกลยดชงระหวางชนเผา ความอจฉารษยา ความรกใครใฝอำานาจ แมวาสงเหลานจะมสวนอยบางในการกระทำาชว ทวาในยคสมยของเรา ความเลวรายเหลานเกดขนจากความคค หรอจะใหพดเจาะจงลงไป กคอความคดทจำาเพาะเจาะจงชดหนง มนชางยอนแยงทคนอยางมารกซทลดความสำาคญของความคดเปรยบเทยบระหวางสงคมโดยรวมและพลงทางเศรษฐกจ กลบทำาใหเกดการเปลยนแปลงอนใหญหลวงของศตวรรษทยสบดวยงานเขยนของเขา ทงในทางทเขาอยากใหเปนและในทางตรงกนขาม หนงในงานเขยนชอดงของไฮน27 กวชาวเยอรมนบอกเราวา อยาไดประมาทนกปรชญาผสงบเสงยมทหมกมนกบการศกษาของเขา ไฮนกลาวอกวา ถาคานทไมไดโจมตเทววทยา รอแบสปแยรกคงไมไดตดหวกษตรยฝรงเศส ไฮนไดทำานายไววาในวนหนง สาวกมอาวธของนกปรชญาเยอรมนอยางฟคเท28 เชลลง29 และบรรดาบดาของขบวนการชาตนยมเยอรมนจะทำาลายสงทเปนดงอนสรณทยงใหญของยโรปตะวนตกลงในคลนของการทำาลายลางอนบาคลงททำาใหการปฏวตฝรงเศสดจะเปนของเลนเดกไปเลย นอาจจะดไมยตธรรมกบเหลานกอภปรชญาเยอรมนนก แตความคดหลกของไฮน สำาหรบผมแลวดจะสมเหตสมผล เชน รปแบบทเสอมเสยอยางอดมการณนาซ ซงมรากฐานจากความคดตอตานภมธรรมของเยอรมนททำาใหคนจำานวนไมนอยสามารถฆาและทำาใหผอนพการดวยจตใจทไมสะทกสะทาน ภายใตอทธพลของคำาและงานเขยนของคนทเชอมนวาตวเองสามารถบรรลความสมบรณได ผมขออธบาย ถาคณมนใจจรง ๆ วามคำาตอบสำาหรบปญหามากมายของมนษยวา ใครกสามารถนกฝนถงสงคมในอดมคตทมนษยสามารถบรรลไดถาพวกเขาทำาสงทจำาเปนเพอ

26 Benedictus de Espinosa (24 พ.ย. ค.ศ. 1632 - 21 ก.พ. ค.ศ. 1677) นกเหตผลนยมทยงใหญทสดของปรชญาครสต

ศตวรรษท 17 เขาไดรบการพจารณาวาเปนผรเรมการวพากษเกยวกบไบเบล ผลงานชนสำาคญของเขาคอหนงสอ “จรยศาสตร”

27 Christian Johann Heinrich Heine (13 ธ.ค. ค.ศ. 1797 – 17 ก.พ. ค.ศ. 1856) กวและนกหนงสอพมพชาวเยอรมน ม

ผลงานทมชอเสยงเชน ประวตศาสตรของศาสนาและปรชญาของเยอรมน

28 Johann Gottlieb Fichte (19 พ.ค. ค.ศ. 1762 –27 ม.ค. ค.ศ. 1814) นกปรชญาชาวเยอรมนผรเรมแนวคด จตนยมฝายเยอรมน

29 Friedrich Wilhelm Joseph Schelling (27 ม.ค. ค.ศ. 1775 – 20 ส.ค. ค.ศ. 1854) นกปรชญาชาวเยอรมนผสานตอ

แนวคด จตนยมฝายเยอรมน

43

บรรลถงมน คณและเหลาผตดตามของคณกจะตองเชออยางไมมขอสงสยเลยวาไมมราคาใดสงเกนไปสำาหรบการเปดประตสสรวงสวรรคเชนน จะมกแตคนโงและคนประสงครายเทานนทจะตอตานความจรงอนแนแทและเรยบงายทถกเปดเผยตอหนาพวกเขา คนทขดขนจะตองถกโนมนาวใจใหเปลยนความเชอ หากจำาเปน ตองออกกฎหมายมาควบคมพวกเขา ถายงไมเปนผลกจะตองบงคบ ความรนแรงจะถกนำามาใชอยางเลยงไมได การขมข การสงหารกจะตองถกนำามาใชหากจำาเปน เลนนเชอในความคดแบบนหลงจากทเขาอาน “วาดวยทน” (Das Kapital) เขามกจะสอนวาสงคมทยตธรรม มสนตสข มความสข มเสร เทยงธรรม สามารถสรางขนไดดวยวธการของเขา ดงนนผลลพธจงใหความชอบธรรมตอทกวธการทจำาเปนตองใชในการไปสเปาหมายนน รากฐานของความเชอมนอยางแรงกลาทรองรบความคดแบบนกคอคำาถามสำาคญของชวตมนษย ปจเจกชนหรอสงคม มนมคำาตอบทแทจรงหนงเดยวซงสามารถคนพบได เปนสงทบรรลถงได และตองบรรลถงใหได และผทคนพบจะเปนผนำา คำาพดของเขาจะเปนเสมอนกฎหมาย ความคดทวาคำาถามอนมากมายนนสามารถมคำาตอบแทจรงเพยงหนงเดยวเปนความคดทางปรชญาทเกามาก นกปรชญาผยงใหญทงชาวเอเธนส ชาวยว และชาวครสต นกคดสมยเรเนซองต และในสมยปารสของหลยทสบส นกปฏรปหวรนแรงชาวฝรงเศสในศตวรรษท18 นกปฏวตในศตวรรษท19 – ไมวาคำาตอบและวธการคนพบคำาตอบของพวกเขาจะแตกตางกนมากมายขนาดไหน (และสงครามโชกเลอดกอบตขนบนความแตกตางน) พวกเขาลวนเชอมนวาพวกเขารคำาตอบทแทจรงมเพยงความชวราย และความโงเขลาของมนษยเทานนทเปนอปสรรคตอการตระหนกรถงคำาตอบนน นคอความคดทผมกลาวถง และผมปรารถนาจะบอกกบพวกคณวามนไมจรง ไมใชเพยงเพราะวาคำาตอบนนมาจากสำานกคดทแตกตางกน ไมสามารถพสจนไดดวยกระบวนการทเปนเหตเปนผล แตเพราะยงมเหตผลทลกลงไปกวานน คณคาทคนสวนใหญใชเปนหลกยดในการดำารงชวต ในหลาย ๆ ทองท และในหลาย ๆ ชวงเวลา –สวนใหญ ไมไดเปนสงทสากลและไมสอดคลองกนเสมอไป บางคณคาเปนไปในทางเดยวกนได บางกไมได คนเรามกจะแสวงหาเสรภาพ ความมนคง ความเสมอภาค ความสข ความยตธรรม ความร และอน ๆ แตเสรภาพโดยสมบรณจะมอยพรอมกบความเสมอภาคโดยสมบรณไมได – ถามนษยมเสรภาพโดยสมบรณ คนทเปนเสมอนหมาปากยอมมเสรภาพในการจะกนคนทเปนเสมอนลกแกะได ความเสมอภาคโดยสมบรณนนหมายความวาเสรภาพของมนษยตองถกจำากดเพอทจะไมใหคนทมพรสวรรค และความสามารถอนดเลศมาขมเหงคนทจะตองพายแพหากมการแขงขน ความปลอดภยและเสรภาพในการมความปลอดภยจะไมสามารถคงอยไดหากเสรภาพในการทำาลายความปลอดภยยงมอย และเปนทแนนอนวา ไมใชทกคนทตองการความปลอดภยหรอสนตภาพ มฉะนนแลวกคงไมมใครทจะมาแสวงหาเกยรตยศใน

44

สงคราม หรอในกฬาสดอนตรายตาง ๆ ความยตธรรมเปนอดมคตของมนษยมาอยางชานาน แตมนกไมอาจจะมอยคกบความมเมตตาไดอยางสมบรณ ความคดสรางสรรคและความเปนธรรมชาตทยอดเยยมในตวของมนเองกไมอาจจะเขากนไดอยางสมบรณกบความจำาเปนในการวางแผน การจดการองคกร และการคำานวณทตองกระทำาอยางรอบคอบและระมดระวง ความรหรอการมงแสวงหาความจรง – จดมงหมายอนประเสรฐน – ไมอาจเขากนไดอยางสมบรณกบความสขหรอเสรภาพทมนษยปรารถนา ถาหากผมรวาผมมโรครายทไมอาจจะรกษาใหหายได ผมจะไมไดมความสขหรอมเสรภาพมากขนดวยเลย ผมตองเลอกเสมอระหวางสนตภาพกบความตนเตนโลดโผน หรอระหวางความรกบความโงเขลาอนแสนสข หรออะไรทำานองน ดงนนแลว สงทตองทำากคอการควบคมชยชนะของชดคณคาหนง ซงบางครงอาจจะดเพอฝนอยางมาก แตละคณคากมกจะโนมเอยงไปเบยดเบยนคณคาอนๆ ดงททรราชทยงใหญ ของศตวรรษทยสบไดเบยดเบยนชวต เสรภาพและสทธมนษยชนของผคนนบลานเพยงเพราะดวงตาของเขาเพงอยางแนนงไปยงอนาคตทเขาเชอวาจะเปนยคทองแหงความรงโรจน ผมเกรงวาผมคงไมมคำาตอบทนาอภรมยใด ๆ มาเสนอ แตผมคงบอกไดเพยงแควาหากเราตองการจะดำารงชวตเพอไขวควาคณคาอนสงสงนแลว เราควรทจะมการประนประนอมกน มการแลกเปลยน และการจดเตรยมขอกำาหนดตาง ๆ ถาขอตกลงจะตองถกสรางขนเพอไมใหสงเลวรายเกดขน ความเสรภาพแลกกบความเสมอภาค การแสดงออกของปจเจกบคคลกบความมนคง ความยตธรรมแลกกบความการณย ประเดนของผมคอ บางคณคานนขดกน เปาหมายทมนษยแสวงหาเปนสงทเกดขนโดยธรรมชาตรวมกนของเรา แตการมงไปสเปาหมายตองถกควบคมในระดบหนง – เสรภาพและการแสวงหาความสข ผมขอยำาวามนอาจจะไปดวยกนไมไดทงหมด เชนเดยวกบเสรภาพ เสมอภาค และภราดรภาพ ดงนนเราจงตองชงนำาหนกและประเมนคา ตอรอง ประนประนอม และ ปองกนรปแบบชวตใดรปแบบหนง จากการบดขยโดยคตอส เรองหนงผมรดคอ นไมใชธงทคนหนมสาวผกระตอรอรนและเตมเปยมไปดวยอดมคตอยากจะถอนำาเดนขบวนสกเทาไหร – มนดเชองไป มเหตผลมากไป กระฎมพมากไป มนไมกอเกดอารมณความรสกอนเปยมลน แตคณเชอผมเถดวา ไมมใครสามารถไดทกอยางตามทหวงหรอก ไมใชแคในทางปฏบต แตในทางทฤษฎกเชนกน การปฏเสธความจรงดงกลาว การหาอดมคตทสงสดหนงเดยวเพยงเพราะมนเปนหนงเดยวและแทจรงสำาหรบมนษยชาต ในทสดแลวจะนำามาซงการบบบงคบดวยกำาลง การทำาลายลาง และการนองเลอด – ไขแตกแลว แตกไมเหนจะมไขเจยวโผลออกมา ทมอยใหเหนจรง ๆ กคอจำานวนไขอนมหาศาลเทานน เสมอนชวตมนษยทรอวนโดนตให

45

แตกเหมอนไข กระทงในทสดนกอดมคตผลมหลงกไดลมนกถงไขเจยวไป และมหนำาซำายงไลตไขใหแตกไปเรอย ๆ ผมดใจทไดร วาในชวงทกาวไปสวนใกลสนสดชวตของผม มการตระหนกรในประเดนนมากขนเรอย ๆ ความมเหตมผล ความอดทนอดกลนทยากจะพบเหนในประวตศาสตรของมนษย ไมไดเปนสงทถกรงเกยจ ทามกลางทกสงทกอยาง ทามกลางการแพรระบาดของความคลมคลงครงใหญอยางลทธชาตนยมหวรนแรงนน เสรนยมประชาธปไตยกกำาลงแผขยายออกไปเชนกน ทรราชยงใหญไดพนาศยอยยบ หรอไมกกำาลงจะเปนเชนนน – แมกระทงในประเทศจนททกวนนกไมหางไกลจากการเดนไปตามเสนทางสความพนาศยอยยบนสกเทาไหร ผมดใจทพวกคณ ทผมไดคยดวยนนจะไดเหนศตวรรษท 21 ผมมนใจวามนจะเปนชวงเวลาทดกวาสำาหรบมนษยชาตเมอเทยบกบชวงศตวรรษอนเลวรายของผมอยางแนนอน ผมขอแสดงความยนดตอพวกคณตอโชคชะตาทดของคณ ผมเสยใจวาผมคงไมไดเหนอนาคตทสดใสทวาน ผมมนใจวามนกำาลงใกลเขามาแลว ดวยความโศกเศราทผมไดแผขยายออกไป ผมดใจทจะจบการพดลงดวยการคดในแงด มนมเหตผลทดหลายขอทจะคดวามนเปนสงทมเหตผลสนบสนน

46

เบอรลนเปนปญญาชนทยงใหญคนหนงของศตวรรษทยสบ แตผคนกลบใหความสนใจในงานทตพมพเผยแพรของเขานอย เฮนร ฮารด บรรณาธการผชวยตพมพเผยแพรผลงานหลายชนของเขา เขาไดเลอกหนงสอทดทสดโดย (และเกยวกบ) ไอเซยา เบอรลน จำานวน 5 เลมดงน 1. Liberty 2. The Proper Study of Mankind: An Anthology of Essays 3. Personal Impressions 4. The Hedgehog and the Fox: An Essay on Tolstoy’s View of History 5. The Book of Isaiah: Personal Impressions of Isaiah Berlin

หนงสอทดทสดเกยวกบไอเซยา เบอรลน แนะน�ำโดย เฮนร ฮำรดเนตวทย โชตภทรไพศาล และชยางกร ธรรมอน แปล

47

ไอเซยา เบอรลนคอใคร

เขาเปนชาวรสเซยเชอสายยวทอพยพมาองกฤษตอนอายสบเอดขวบ ออกจากสหภาพโซเวยตเพราะผลทตามมาหลงจากการปฏวตรสเซย เบอรลนเปนหนงในผอพยพจำานวนมากทหนจากนาซและคอมมนสตมาอยในสหราชอาณาจกร ผซงมอทธพลมหาศาลตอวฒนธรรมของเรา ซงพวกเขาเหลานนมกจะไดรบการกลาวถง ตวเบอรลนประสบความสำาเรจถงขนสำาคญในหวใจของพวกผดองกฤษได ซงเขากมกจะใสสทสามชน หากแตเบอรลนปฏเสธวาเขาเปนคนองกฤษ เขามกจะพดวาเขายงคงเปนชาวรสเซยเชอสายยว เบอรลนเขาเรยนทมหาวทยาลยออกซฟอรด และทนนกกลายเปนบานทางจตวญญาณ – บานทางปญญา – ตลอดทงชวตของเขา เขาอยทนนตงแตเปนนกศกษาระดบปรญญาตรกระทงถงวนตาย โดยจะเวนแคชวงระหวางสงครามซงเขาเขาทำางานใหรฐบาลองกฤษในสหรฐอเมรกา – ในนวยอรกและวอชงตน – ในการใหความเหนเกยวกบเรองการเมองของสหรฐอเมรกา เขาไปสหรฐอเมรกาอยบอยครงในฐานะศาสตราจารยรบเชญ แตเขาไมรบตำาแหนงเตมเวลาทนน

การพบปะเขาครงแรกของคณ

ผมพบเบอรลนครงแรกกเพราะผมสมครเขาทวทยาลยวลฟสน บณฑตศกษาวทยาลย ในมหาวทยาลยออกซฟอรดเมอป ค.ศ. 1971 ผมเคยศกษาระดบปรญญาตรทออกซฟอรดมากอน และหลงจากนนหนงปทผมไดทำาหลายๆแลว ผมตองการกลบไปจบศกษาดานปรชญาทนน ผมพยายามสมครเขาไปทวทยาลยเมอรตน แตผมสอบไมผาน ผมตองขอบคณวทยาลยเมอรตนมาก เพราะถาผมสอบไมตกแลวผมกคงจะไมไดสมครทวทยาลยวลฟสน ผมไดรบการสมภาษณเขาทวลฟสนในเดอนมกราคมป ค.ศ. 1972 มนยงไมมอาคารใหมใน

Liberty The Proper Study of Mankind: AnAnthology of Essays

PersonalImpressions

The Hedgehog and the Fox: An Essay on Tolstoy’s View of History

The Book of Isaiah: Personal Impressions of Isaiah Berlin

48

นนเลย – อาคารซงมอยในตอนน – เบอรลนเปนคนสำาคญมากในการกอตงวทยาลย – แตเปนอาคารทเปนบานสองหลงแยกกนในถนนแบนเบอรร ผมมาถงเพอสมภาษณและกรสกประหลาดใจอยางยงโดยการเหนคนทดแลกระบวนการทนน คอ ไอเซยา เบอรลน ผมไมรจกเขามากอน แตเขาดเปนคนมชวตชวาอยางมากและพดเกยวกบความคดในทาททนาอศจรรย จากชวงเวลานนผมกรสกประทบใจเขา

คณพดถงการพดของเขา - เขาเปนนกพดทมชอเสยง และขอเขยนของเขากเชนกน - หลายๆอยางทเรารวาเปนขอเขยนของเขา - แทจรงมาจากการถอดความจากการพด

ใชครบ เขาเขยนบางอยางดวยมอเมอยงหนม โดยเฉพาะชวประวตของมารกซทเขารางตนฉบบดวยมอ (ตวตนฉบบยงคงอย) แมวารางตอๆมาจะถกบอกใหเขยนตาม แตในบนปลายของชวต และแนนอน ชวงแรกๆของชวตเขา พดอยางเปรยบเทยบแลว เขาพดใหเขยนไมใชแคในผลงานทางวชาการของเขาแตจดหมายของเขาดวย ดงนนคณจะไดยนเสยงพดในนนอยางมาก และสงหนงทนาอศจรรยเกยวกบการบอกใหเขยนของเขาคอเขาสามารถบอกใหเขยนใหเปนความเรยงทแทบจะสมบรณจากการเขยนทแรกและปราศจากการเตรยมการ คนสวนใหญเวลาพวกเขาบอกใหเขยนมกจะเรมอยางผดๆและมโครงสรางการเขยนทมไวยากรณผด แลวตองเรมเขยนใหม - เพอทำาใหงานไดเปนความเรยงองกฤษธรรมดาๆ แตนนไมใชสำาหรบเบอรลนเลย เรองนคณสามารถบอกไดจากการอานจดหมายของเขา มนมาตรงๆในรปแบบทสมบรณแลวจากเครอง Dictaphone และมนนอยมากทประโยคจะไมมงไปหาขอสรป

แตการท�าแบบนกน�าไปสผลงานทไมไดตพมพเผยแพรจ�านวนมากซงเปนผลงานทเขาใช(การพด)ในกจกรรมเฉพาะตางๆ และหลงจากนนมนกถกท�าเปนหนงสอในทหลง

ใชครบ ผมไมคดวาขอเทจจรงทวาเรยงความของเขาทถกสงใหเขยนตามมอะไรทพเศษเกยวกบขอเทจจรงทวางานเขยนของเขาไมไดถกตพมพเผยแพร เบอรลนไมใชคนทมสญชาตญาณวาจะตองตพมพเผยแพรอะไรออกมา เขาคดวางานของเขาไมไดดอยางยง ไมไดสำาคญอยางเฉพาะเจาะจง และผมไมคดวาเขาถอมตน แตเขาเชอแบบนนจรงๆ ความเรยงบางชนของเขาซงไมไดเผยแพรถกรางดวยมอ และบางชนถกรางโดยการเขยนตามทบอก เขาเพยงแคไมมแรงกระตนทอยากจะตพมพเผยแพรซงไดกลายเปนสงทฝงลกอยในวงวชาการสมยใหมโดยความตองการของอาชพอยางเลยงไมได - แรงกระตนของอาชพประเภทอยางนไมไดมอยในยคนน ในยคของเขามอาจารยททรงคณวฒจำานวนมากทเผยแพรผลงานนอย

49

ชนหรอไมเลย และไมไดสงผลเสยอะไรตออาชพ เบอรลนกเปนหนงในพวกเขาเหลานน

ในการเขาไปเกยวของกบเบอรลน คณกลายเปนเสมอนหมอผดงครรภใหแกงานทไมเคยตพมพเผยแพรของเขากอนหนาเชนเดยวกบการเปนคนทชวยปรบปรงเชงอรรถและโครงสรางแบบวชาการของบทความทเขาไดเผยแพรออกมา

ใชครบ ผมทำาทงสองอยาง “หมอผดงครรภของปญญาชน” เปนคำาอธบายทด นเปนคำาอธบายหนงทผมมกจะใชกบตวเอง การตพมพเผยแพรผลงานทไมเคยถกเผยแพรกเกดขนในวธตามน ในป 1988 ไอเซยาวางแผนพนยกรรมฉบบใหมของเขาและเขาตองการเลอกผมเปนหนงในสามหรอสคนของผรบผดชอบอยางเปนทางการผซงจะตองจดการงานเขยนของเขาเมอเขาเสยชวต ผมถามเขาในตอนนนเลยวา “ผมรสกดใจทไดทำาสงนแตผมตองการเหนสงทผมตองไปจดการ ผมสามารถมาและดงานเขยนของทานขณะนไดไหมเพอทผมจะสามารถเหนสงทมและถามคำาถามตางๆทมนเกดขนกบผมเกยวของกบเอกสารเหลานตอทาน ซงผมไมสามารถจะถามทานไดแนถาทานไมอยแลว” เขาตอบวาผมสามารถทำาตามนนได ดงนนผมจงใชเวลาหลายวนอยทบานของเขา เรมตนบนหลงคาจนยงถงหองเกบของ ผลลพธจากการมาทำาคอนขางทำาใหผมตกใจไปเลย มนมงานเขยนทนาอศจรรยจำานวนมาก ตงแตเรมตน เขาไมโยนอะไรทงไปเลย และในบรรดางานเขยนเหลาน มจำานวนมากทเปนงานทเสรจสมบรณแลวหรอดจะเสรจสมบรณซงสำาหรบผมแลวมนดดและนาสนใจเหมอนกบงานทเขาไดตพมพเผยแพรไปกอน การคดเลอกงานทไดตพมพดจะมาจากการทมคนกดดนเขาในสถานการณตางๆ หรอเขาไปขอเมอเขาไปขนพดในปาฐกถาตางๆ มากกวามาจากงานเขยนตวมนเอง ดงนนผมจงเรมตนงานของการดงงานเขยนทงหมดทเขยนเสรจสมบรณแตยงไมไดตพมพเผยแพรและเปลยนมนไปสรปแบบหนงสอโดยมคำาชแนะของเขา มากเทาทผมสามารถทำาไดขณะนเขายงมชวตอย (หนงสออกจำานวนมากตองรอคอยตพมพเผยแพรหลงจากทเขาเสยชวตไปแลว) ผมไดทำามนมาแลว สบหาปกอนทผมจะกลายเปนผรบผดชอบผลงานของเขา ขณะทผมยงคงอยทวทยาลยวลฟสนยงเปนนกศกษาระดบบณฑต ผมเรมตนทจะรวบรวมงานเขยนของเขาทตพมพ/เผยแพรไปอยางกระจดกระจายเขาไวดวยกน เบอรลนตพมพงานเขยนจำานวนมากในททเขาถงยากตางๆ ในวารสารทางวชาการ หรอหนงสอพมพตางประเทศ หรอในทอนๆ มนชดเจนวามความเปนไปไดทจะรวบรวมงานเหลานเขาไวดวยกน และทำาใหมนอยในรปเลมกยอมจะนำาไปสความสนใจของสาธารณะในวงกวาง และในการทำาแบบนงานของเขาจะกลายเปนทรจกมากขน ในชวงเวลานน ภารกจแรกของผมคอการคนหาสงทเขาเขยนและสงทเขาตพมพ/เผยแพร มนไมงายเลยเพราะเขาไมไดรวบรวมไว ดงนนผมจงเรมรวบรวมจดทำาบรรณานกรมงานของเขาซงผมตพมพ/เผยแพรลงในนตยสารของวทยาลย

50

วลฟสน และเมออนเทอรเนตมาถงผมกตดสนใจจะทำาเวบไซตทเปนฐานขอมลเกยวกบทกสงทเกยวของกบเบอรลน the Isaiah Berlin Virtual Library เวบไซตนรวบรวมบรรณานกรมงานเขยนของเขาทเพมเตมขน และยงมรายการของบทความและหนงสออกหลายรอยทเกยวของกบงานของเขา และสงอนๆทเกยวของกบเขา ผคนจะเหนวามนมประโยชน

คณพอจะชวยใหขอมลอยางกวางๆไดไหมวาหนงสอของเบอรลนกเลมแลวทไดรบตพมพ/เผยแพรในปจจบน

มนขนอยกบวาคณนบมนอยางไร มงานเลกนอยทปรากฏกอนทผมจะไปเกยวของดวย แตมเพยงหนงสอจรงๆเลมเดยว คอเลมทเกยวกบมารกซ - ถาคณไมนบหนงสอทเขารวบรวมงานเขยนของนกปรชญาในยคภมธรรมอยาง The Age of Enlightenment สวน Four Essays on Liberty และ Vico and Herder นนเปนการรวบรวมความเรยง และยงมความเรยงบางชนทถกเผยแพรแยกออกมา ทชอดงทสดคอ The Hedgehod and the Fox การรวบรวมทงสองและงานเขยนทแยกออกมาอสระถกรวบรวมไวในการ ปรบปรงครงตอมาของผม ผมไดปรบปรงหรอรวมเรยบเรยงหนงสอสบสามเลมเกยวกบความเรยง สบสองเลมไดปรากฏเปนรปเปนรางแลวตอนนในการปรบปรงฉบบใหม หนงสอฉบบปรบปรงใหมสเลมตพมพครงแรกดวยตวเบอรลนเอง และอกสเลมเกยวกบจดหมายของเขา รวมทงหมดประมาณยสบหรอสามสบเลม แตมนขนอยกบคณนบรวมฉบบปรบปรงใหมหรอไม อาจจะบอกวาราวๆยสบเลม เพราะฉบบปรบปรงใหมคนสวนใหญไมไดนบวาเปนหนงสอใหม กระนน ผมตองพดวา บางสวนของมนถกเพมเตมขนมากกวาตนฉบบดงเดม และมนกรวมถงสวนประกอบทเพมเขาไปอกดวย ดงนน มนเปนยสบเลม ทรวมถงสเลมของจดหมายของเขา เลมสดทายเพงเผยแพรออกมาเมอเรวๆน

มาพดถงหนงสอเลมแรกทคณเลอกเลย นนคอ Liberty ชวยใหเราไดรจกหนงสอเลมนหนอย

มการจดการแสดงหนงสอครงหนงสกแหง - ผมคดวานาจะเปนทราชสมาคมวชาการบรตช เปนการแสดงหนงสอโดยสมาชก เบอรลนตอนนนเปนประธาน และมคนถามเขาวางานเขยนของเขาเลมสำาคญทสดคออะไร เขาบอกวา ความเรยงสชนวาดวยเสรภาพ ผมเหนดวยกบเขา หนงสอเลมนตพมพครงแรกป ค.ศ. 1969 และผมผลตฉบบปรบปรงเพมเตมขนในป ค.ศ. 2002 และทำาใหชอเรองงายขนจาก สความเรยงวาดวยเสรภาพ เปน เสรภาพ มนบรรจขอเขยนหลกๆของเขาเกยวกบเสรภาพและเรองอนๆ ทอยภายใตขอบเขตเดยวกน และสวนประกอบวาดวยพหนยม ซงเปนหนงในความคดหลกของเขา คณคาเหลานนไมอาจจะประเมนคาได และยงของเกยวกบเอกนยมซงเขาตอตาน/ไมเหนดวย - ความคดทวาม

51

หนทางทถกตองเพยงหนงเดยวในการใชชวต เอกนยมถกยกตวอยางโดยการเคลอนไหวอยางนาซและคอมมนสต ซงเขาวเคราะหไวอยในความเรยงชนแรกจากสชน เสรภาพ บรรจแกนของฐานะ/ตำาแหนงแหงททางปญญาของเขาอยขางในอยางมาก เปนสาระสำาคญเลย

ไมใชวาเขาโดงดงทสดจากความคดเรองเสรภาพสองแบบหรอ?

กอาจจะกลาวอยางนนได แมวาผมเชอวาคณปการของเขาตอความคดเรองพหนยมเรมลำาหนาไปกวาความคดเรองเสรภาพสองแบบแลว ในชมชนทางวชาการ ยงคงมความสนใจอยไมนอยตอเสรภาพสองแบบ ซงยงคงสำาคญกระทงในทกวนน แตผมคดวาถาผมถามผอานทชาญฉลาดในวนนวาอะไรคอสงททำาใหเขารสกตนตาตนใจเกยวกบเบอรลน พวกเขามกจะพดถงเรองพหนยม พหนยมเปนทศนะทวาคณคาของมนษยขนสงสดทงหลาย - กลาวกคอ คณคาทงหลายทเราแสวงหาเพอตวมนเอง ไมใชสงภววสยทเราแสวงหาเพราะมนจะนำาไปสเปาหมายทรากฐานกวาและลกลงไปกวา – โดยธรรมชาตแลวมนแตกตางอยางลดทอนลงไมได และมกจะขดแยงกน และไมสามารถเทยบวดกนได หรอเทยบวดในความหมายทวามคณคาหนงทยงใหญกวาทเทยบวดคณคาอนทงหมดอยางเปนจำานวน เชน อรรถประโยชนนยม - ซงเปนสงทนกอรรถประโยชนนยมถกคาดหมายวาจะตองทำา นหมายความวาความคดทวาคณสามารถสรางชวตทสมบรณทคณคาทงหมดจะกลมเกลยวตอกนและทำาใหเกดวถชวตทสมบรณแบบเรยบงายเปนความไมคงเสนคงวาในเชงมโนทศน มนไมแคไมสามารถไปถงได และเพราะเหตน เบอรลนจงกลาวไววา คณตองสรางพนทใหการจดการทางการเมองของคณสอดรบกบวถชวตมากมายทแตกตางกน วถหนงๆจะตองมสทธเทาๆกบวถอนๆ มากกวาทจะยดเยยดวถชวตเพยงหนงเดยวใหจากบนลงลาง กลาวเชนพวกคอมมวนสตตองการทจะทำา และนนจงเปนเหตใหเสรภาพ โดยเฉพาะเรองเสรภาพเชงลบ - ซงหมายถงการทคณไมถกคนอนขดขวางจากการทำาสงทคณตองการจะทำาหรออาจตองการทำาเปนสงทสำาคญมาก มนใหพนทกบวถชวตทหลากหลายไดเบงบานและไมไดสนบสนนใหใครคนหนงจะตองเสยสละเพอคนอน

และเสรภาพเชงบวกทเขามาเกยวของดวยละ อยางนอยทสดกบบางรปแบบทคณเรยกวาแนวทางแบบเอกนยมของชวตทางสงคม สงทเนนย�าวามแควถทถกตองเดยวในการมชวต

ใช คอนขางเปนอยางนน เสรภาพเชงบวกในแกนสาระแลวไมไดเปนสงทแย ทจรงแลว เบอรลนระมดระวงมากทจะพดวามนเปนคณคาของมนษยทสากลเมอมนไมถกนำาไปทางทผด – เขามกจะถกเขาใจผดในประเดนนและถกมองวาเปนนกวจารณรปแบบของเสรภาพเชงบวกทงหมด หนงในความยงยากมากมายกคอ มนยากลำาบากทจะนยามเสรภาพเชง

52

บวก เพราะอาจจะถกเถยงไดวาเขามความคดมากกวาหนงในเรองน พดโดยงาย ๆ มนอยทวาใครเปนจดการเรองน เสรภาพเชงลบเปนคำาถามวามประตจำานวนเทาไหรเปดอยตอหนาคณ สวนเสรภาพเชงบวกมสาระสำาคญอยทวาใครเปนคนตดสนวาจะตองผานประตไหน ความคดทวาคณตองการเปนคนจดการตวคณเอง - คณไมตองการใหคนอน ๆ มาทำาการตดสนแทนคณ - แตเบอรลนมงเปาการวจารณของเขาบนแนวคดเฉพาะบางอยางของเสรภาพเชงบวก เชน ความคดทวามสองตวตนอยในตวเราแตละคน มนมทตวตน “จรง” “สงกวา” “มเหตมผล” และตวตนเชงประจกษทเขลานาสงสาร ในทศนะน สงทเราตองการหรอจำาเปนคอการใหตวตนจรงเปนคนจดการ ถาอยางน คณยอมเขาสความคดทวาตวตนแทจรงสามารถถกชนำาโดยบางอำานาจทสงกวาบางอยาง (มกจะเปนรฐ) ซงรความตองการ “ทแทจรงและเปนภววสย”ของคณดกวาตวคณเอง และจากนน ขนตอนตอไป มนกจะเปนไปไดทจะพดวาเสรภาพเปนสาระสำาคญของการสยบยอมตอรฐ เบอรลนเรยกมนวา “การทำาใหไมมตวตน” และเขามอะไรมากมายทจะแยง มนเปนทศนะทเปนแบบอยางโดยการอางของรสโซทวา บางครงเปนเรองถกตองทพลเมองจะ “ถกบงคบใหเปนอสระ” หนงสอเลมทสองคอ The Proper Study of Mankind ซงเรยบเรยงขนเพอใหความเรยงทดทสดของเบอรลนรวมกนในหนงเลม แนนอนวามนรวมตวเลอกอนของผมดวยนนคอ The Hedgehog and the Fox และสามความเรยงจาก เสรภาพ ดงนนความคดจงอยทการเลอกงานทสำาคญทสดของเขาในหลาย ๆ แขนง มนยงรวมปรชญา ประวตศาสตรภมปญญา การศกษานกเขยนรสเซยศตวรรษทสบเกา (สงทเปนความสนใจหลกของเขา) คนรวมสมยของเขาสามคนทเขาประทบใจเปนการสวนตว และอน ๆ มนเปนหนงสอทคอนขางหนา มอยถง 650 หนา ผมไมคดวามนเปนหนงสอทควรจะอานจากหนาแรกไปหนาสดทาย ผมไดพดไปแลวในคำานำาวาผมแนะนำาใหผคนอานจากงานทไมเปนทางการกอน ความเรยงสวนตวกอนทจะไปในงานทเปนเนอหาสาระมากขน เปนปรชญามากขน ผมคดวามนจะเปนประโยชนแลวสำาหรบคนสวนใหญทตองการอานแคจำานวนหนงและไมตองการอานทงหมด

ดงนน ในทางหนง นคอหนงสอทสามารถจะเรมอานส�าหรบคนทเพงสนใจไอเซยา เบอรลน

ใชครบ นนคอทคดไว ผมคอนขางเหนดวยวานเหมาะกบนกอานทกคน ผมคดวาสงหนงทยงใหญเกยวกบเบอรลนกคอเขาไมใชคนทถกอานไดโดยนกวชาการหรอนกศกษาและผเชยวชาญในสาขาตางๆ เขาพดกบมนษยทมสตปญญาทกคน ถาคณไมไดมความสนใจเกยวกบปรชญาเปนการ หนงสอเลมอนทผมเลอก - Personal Impressions – เปนเลมทดเลมหนงทนาจะเรมอานไดเพราะมนยอยและเขาใจงาย แตถาคณเปนคนทจรงจงเทตองการเขาใจความคดทครอบคลมหลายอยางของเขาแลว ผมคดวา ใชเลยละ The Proper Study

53

of Mankind เปนหนงสอทผมจะเรมตนดวย

เบอรลนใชเวลาในชวตสวนใหญของเขาไปกบการอานใชไหม เขาดจะเปนคนทมความเขาใจอยางนาอศจรรยตอวรรณคดจ�านวนมหาศาลในภาษาตนทางตาง ๆ

เขาเปนนกอานทยงใหญ และงานเขยนเขา (ซงเกบไวในหองสมด Bodleian ในออกซฟอรด) บรรจเอาขอความการจดโนตจำานวนมากซงแสดงใหเหนวาเขาอานแตละบรรทดอยางระมดระวง แตเขากยงมความสามารถทจะซบซบเอาแกนสารของหนงสอไดโดยปราศจากการอานแบบคำาตอคำา จากปกสปก นเปนบางสงทสะทอนความสามารถในการสนทนาของเขา เขาเปนคนมความสามารถ ดงทครงหนง เขาเขยนอธบายไวในจดหมายวา “เหนรปแบบของพรม” กลาวคอ เขาเหนวาคณเปนคนยงไงไดอยางรวดเรวเมอคณไดพดคยกบเขา เขาสามารถเหนวานกเขยนเขยนอะไรในหนงสอไดอยางรวดเรวเชนกน และเมอเขาเขยนเกยวกบคนทเขารจก ความสามารถเดยวกนนกไดแสดงออกมาเหมอนกน เขาสามารถสอสารจดยนของคน แหลงทมาของโลกทศนของพวกเขา - วธมองโลกในแบบของพวกเขา อยางคลองแคลววองไว นเปนสงหนงทนาประทบใจเกยวกบตวเขา

มนจงน�าไปสหนงสอเลมทสาม Personal Impression ทคณเลอกมาพอดเลย

หนงสอเลมนมการขยายความตอจากฉบบลาสด(เปนฉบบทสาม) เพอเพมรายละเอยดในประเดนตาง ๆ ทเขาเขยนไวในสองฉบบแรก มนแสดงใหเหนไดชดวาเขามความสามารถในการเขาอกเขาใจผอน ในมมมองเกยวกบชวต คานยมของพวกเขา และทศนคตทอาจจะแตกตางจากเขาเปนอยางมาก และอนทจรงอาจจะแตกตางจากผอนอกดวย ซงสงทคณจะไดเหนคอจตรกรรมอนใจกวางทแสดงใหเหนถงความแตกตางของผคนทมากหลายอยางนาทง ดวยวธการเขยนหนงสอแบบนเอง ทำาใหเขาแตกตางจากเหลานกเขยนทชอบหากนกบเหลานกคด นกเขยน และคนทว ๆ ไป เพอสงทไปดวยกนไดกบความตองการของพวกเขา คนเหลานมกจะมองหาแตสงทพวกเขาเหนดวย และสงทพวกเขาไมเหนดวย ดงนนทกสงทกอยางจงถกกลนกรองผานโลกทศนของพวกเขา สงทเบอรลนทำาไดดคอการทเขาทำาตวเองใหวางเปลา ปราศจากอคต และเขาใจผอนทมคำาอธบายตอโลกจากมมมองของพวกเขาเอง มนเปนความสามารถทนาทงมาก และนอกจากจะเปนประโยชนอยางแทจรงตอมวลมนษยในการเขาใจมนษยคนอน ซงคณจะเหนไดใน Personal Impressions แตยงเปนประโยชนตอแวดวงวชาการดวย เพราะมนทำาใหเขาเปนนกประวตศาสตรความคดผปราดเปรอง การทจะเขาใจนกคดสกคนหนงอยางถองแท คณจำาเปนทจะตองใชความสามารถดงกลาว และในการณนเอง ความสามารถนของเขากไมไดเปนสองรองใครเลย

54

อยางไรกตาม มนมนยบางอยางทสอดรบกบแนวคดของเขา เพราะมนตรงกนกบแนวคดของเขาในประเดนเรองพหนยมในการทจะสบเสาะหาความแตกตางของวถชวต รวมถงคานยมทแตกตางและลงรอยกนไมได

ใชแลว ถาคณชอบ คณสามารถอานบทความของ Personal Impressions เพอเปนกรณศกษาของแนวคดพหนยมได

จนถงจดน เราก�าลงพดกนราวกบวาเขาเปนพอพระ แตมบางคนพบวามดานทเหนบแนมถากถางอยในบางความประทบใจทเขามตอคนเชนกน

มนมไมเยอะมากหรอกใน Personal Impressions เพราะอยางทเขาไดอธบายไว มนเปนการรวบรวมบทสรรเสรญ จากการกลาวอาลยในงานศพ ขาวมรณกรรม หรอความประทบใจของผคนทเขาชนชม ฉะนนคณจะไมเหนการถากถางเยอะนกหรอก แตคณจะเจอเยอะหนอยในจดหมาย ซงปฏเสธไมไดเลย เขาเปนคนทไมออนขอตอคนทมบคลกทางศลธรรมทเขาไมยอมรบ เขาทำาใหตวเองเปนภาพแทนของผมงคงไปดวย ‘แรงดงดดแหงศลธรรม’ ซงเขามกจะแจกจายใหผอนอยเสมอ ผมไมรจะนยามอยางไรไปมากกวาน นอกเสยจากตงชอให แตเมอเขาพบวาคนอน ๆ แสดงทาทดางพรอย บกพรองทางศลธรรม หรอแสดงทาทอน ๆ ทเขาเหนวาไมเหมาะสม เขาจะเปดพนทเสร - อยางนอยกในจดหมายสวนตวของเขา - ในการวพากษวจารณคนเหลานน เขาเตมใจทจะตดสนคนในแงลบ เขาบอกเสมอวาคณตองเขาใจกอนทจะกลาวโทษใคร ซงแนนอน ผมหวงวาทกคนจะเหนดวย แตบางคนรสกวาเขาพรอมทจะกลาวโทษโดยไมตองเขาใจเลยดวยซำา เขามกจะเปนทเกลยดชงอยลก ๆ ของบางคน ซงเหนไดวามการกระทำาทไมไดมาจากการใชสตปญญาในการคดวเคราะห แตกลบใชสญชาตญาณแทน หรอคนอยาง Hannah Arendt30 นนเอง มนยากทจะอธบายใหสมเหตสมผล แตเหนไดชดวาเขามรางแหงความเกลยดชงเลก ๆ หอหมตวเขาอย

สวนไหนของ Personal Impressions โดดเดนทสดส�าหรบคณ?

สวนทนาตะลงทสด และผมคดวาใครกตามทอานกนาจะคดเชนเดยวกน คอสวน

30 Hannah Arendt (14 ตลาคม ค.ศ. 1906 – 4 ธนวาคม ค.ศ. 1975) นกปรชญาการเมองทมชอเสยงทสดคนหนงในศตวรรษ

ท 20 ครงหนงเธอไดชใหเหนวาการปกครองแบบเผดจการเบดเสรจนนไมมทางเกดขนมาไดหากขาดปจจยรองรบสำาคญอยาง

การสนบสนนจากมวลชน

55

ทเขาระลกถงการพบกบ Boris Pasternak31 และ Anna Akhmatova32 โดยเฉพาะในสวนของ Anna ในป ค.ศ. 1945 ทกคนทรเรองเกยวกบเบอรลน ยอมรดวาเรองราวของเขาในการไปเยอนรสเซยชวงทสงครามโลกครงทสองไดยตลง และเรองราวเกยวกบกรงมอสโควนนเปนอยางไร เขาไดไปทเลนนกราดราวสองสปดาห และไดพบกบ Anna Akhmatova นางกวผโดงดง เพอพดคยกบเธอหนงคน กระทงเชาวนถดมา เรองราวดงกลาวและผลกระทบทตามมาตอเขาและนนถกรอยเรยงดวยการเขยนทดเลศ และเปนอะไรทนาจบใจมาก มนเปนสวนทยาวทสดในหนงสอ และผมคดวาเปนสวนทดสดแลว

มนดเหมอนเรองรกใครเลยนะ

มนเปนเรองเกยวกบความรก กใช แตในเชงปญญา หรออยางนอยกในเชงทไมไดแสดงออกทางกายภาพ เขามกจะพดเสมอวา ผคนมกจะคดวาเขามความสมพนธเชงชสาวกบเธอ เพราะเขาอยทนนทงคน แตเขายนกรานเสมอ และผมกเชอเชนนนวา ‘ไมมอะไรมากไปกวานน เธอนงอยทมมหอง สวนผมกอยอกฝง และเราไมเคยแตะตองตวกนเลย ผมไมไดจบมอเธอดวยซำา’ แตถงกระนน ความสมพนธอนแนบแนนบางอยางกเกดขนในวาระนน และเขากไดกลายเปนตวแทนเชงสญลกษณลก ๆ สำาหรบเธอ ซงมกจะปรากฏบอย ๆ ในบทกวของเธอตงแตนนเปนตนมา ในภายหลงทเขาแตงงาน เหนไดชดวาเธอเศรา แตไมใชวาเธอตองการจะแตงงานกบเขาหรอก แตเหนไดชดวาเปนเพราะเขาไดทรยศตอความสมพนธอนลกลบทเธอคดวาทงคมใหแกกนและกน

มนกดนตร หรอนกประพนธโดดเดนใน Personal Impressions บางไหม? ดนตรเปนอะไรทส�าคญมากส�าหรบเบอรลน

ดนตรเปนหนงในสงทสำาคญทสดในชวตของเขาเลย มากกวางานเชงวชาการของเขาเสยอก เขามกจะพดวาความสมพนธสวนตวคอสงทสำาคญทสดในชวต - ‘ผคนคอภมทศนสำาหรบผม’ อยางท Karl Wolfskehl33 บอกไว - ซงผมวาดนตรกนาจะอยในอนดบตน ๆ

31 Boris Pasternak (29 มกราคม ค.ศ.1890 – 30 พฤษภาคม ค.ศ. 1960) กว นกประพนธ นกแปลชาวรสเซยเจาของผล

งาน My Sister, Life (1917), The Last Summer (1934), Doctor Zhivago (1957) เขาถกทางการของสหภาพโซเวยตสง

หามรบรางวลสาขาวรรณวรรมเมอป ค.ศ. 1958

32 Anna Akhmatova (11 มถนายน ค.ศ. 1889 – 5 มนาคม ค.ศ. 1966) กวชาวรสเซยมชอเสยงทสดคนหนงในศตวรรษ

ท 20 ถกเสนอชอใหรบรางวลโนเบลสาขาวรรณกรรม มผลงานเชน Requiem (1935) แสดงถงความนากลวของลทธสตาลน

33 Karl Wolfskehl (17 กนยายน ค.ศ. 1869 – 30 มถนายน ค.ศ. 1948) นกประพนธและกวชาวเยอรมนเชอสายยว มผลงาน

เชน Exul Poeta กบ Poetry and Exile Letters from New Zealand 1938-1948 และ Drei Welten

56

หรออาจจะอยในอนดบหนงรวมกนดวย มสวนหนงทเปนบทวจารณดนตรของ มารตน คเปอร ในหนงสอ ซงตวเขาเองกรจกนกดนตร และนกประพนธเยอะเหมอนกน อยางเชน Stravinsky34 และเขากดมดำากบการฟงดนตรมาตลอด เขาอางวาเขาไดฟงดนตรหลากแนวและมากชวโมงทสดกวาใครไหน ๆ เลย เขาเคยทำาวงโอเปรา The Royal Opera House ท Covent Garden และไดรอะไรเกยวกบโอเปราเยอะแยะมากมาย - ซงไมใชแคเฉพาะตวโอเปราเทานน แตยงรวมถงผททำาการแสดง และรองโอเปราอกดวย เขาคอนขางมอทธพลตอรายการละครของ Royal Opera ในชวงหลายปทเขาอยทนน เชน กระบวนการผลตละครของ Schoenberg35 เรอง Moses and Aaron ดนตรนนมความสำาคญกบเขาอยางยงยวด แตไมใชในทางลกลบซบซอนอะไร คลนวทยโปรดของเขาคอ Classic FM ไมใช Radio 3 แตอยางใด - หลายคนรสกแปลกใจทไดร – เพราะมนมรายการเพลงทเขาชอบเยอะ

เลมทสของคณคออะไร?

เลมทสของผมคอ The Hedgehog and the Fox ซงมอยใน The Proper Study of Mankind เชนกน แตมนเปนหนงสอแยกทผมเลอกเปนชนแยกตางหาก มนไมเพยงเปนหนงในบทความทโดงดงของเบอรลน เพราะการตงชอบทความอนชาญฉลาด แตยงถอไดวาเปนบทความชนหนงทโดงดงของเบอรลน บทความนไดทำาใหเรารในสงทเราไมเคยพดถงกนมากอน อยางเชนความสนใจ และการรลกรจรงถงนกเขยนรสเซยแหงศตวรรษทสบเกา มนเปนหนงสอเกยวกบ ตอลสตอย และทศนะเกยวกบประวตศาสตรของเขา มนไดมอบเครองมอวพากษแกวฒนธรรมโลก และชาวบรตช ซงกคอ ทฤษฎการแบงขว ทตอนแรกใชแบงขวนกเขยน และจบดวยการแบงขวมนษยใหกลายเปนเมนและจงจอก โดยทเมนนนแสวงหาในเอกวสยและเปนเอกนยมโดยธรรมชาต ตามทเราไดพดคยกนไปกอนหนานแลว สวนจงจอกเปนพหนยมโดยธรรมชาต ทเหนวาชวตนนเตมไปดวยความหลากหลาย และไมคด

34 Igor Stravinsky (17 มถนายน ค.ศ. 1882 — 6 เมษายน ค.ศ. 1971) เปนคตกวดนตรคลาสสกสมยครสตศตวรรษท 20

ชาวรสเซย สตราวนสกเปนคตกวคนหนงทปฏวตแนวคดทางดนตรของครสตศตวรรษท 20 อยางสำาคญ อกคนหนงคอ อารโนลด

เชนแบรก (Arnold Schoenberg) สตราวนสกมอทธพลอยางสงในดานของแนวคดเรองจงหวะทไมปกตทเรยกวา “อเรกกลาร ร

ทม” (Irregular Rhythm) แนวคดทางดานการใชบนไดเสยงหลาย ๆ บนไดพรอมกนทเรยกวา “โพลโทนลลต” (Polytonality)

และเปนผนำาหนงในสองคนของกระแสดนตรทเรยกวา “นโอคลาสสค” (Neo-classicism)

35 Arnold Schoenberg (13 กนยายน ค.ศ. 1874 - 13 กรกฎาคม ค.ศ. 1951) นกแตงเพลงชาวออสเตรย สญชาตอเมรกน

เปนผคดคนระบบ Twelve Tone System คอ การนำาเสยงดนตรสงตำา 12 เสยง มาเรยงตอกนเปนลำาดบทแนนอน เปนผนำา

ดานการเขยนทำานองเพลงทมความซบซอน ไมมบนไดเสยง (Atonal) เปนงานดนตรทเลนยาก และฟงยาก ผลงานของเขาจง

ถกปฏเสธทจะนำาออกแสดงจากผกำากบวงและนกดนตรอยเสมอ การประพนธของเขามความแตกตางไปจากดนตรยคคลาสสก

ในยคกอนหนานนเปนอยางมาก

57

ทจะบงคบใหความหลากหลายนนตกอยภายใตเอกภาพทมทศนวสยเกยวกบชวตวาเปนไปไดแคในทางเดยว หนงสอเลมนโดดเดนในหลาย ๆ ระดบ - ทงในเรองการเสรางทฤษฎการแบงขว และวธการในการปรบใชของเขา มนเปนการวพากษทยอดเยยมถงขอขดแยงในตวเองของเจตคตทตอลสตอยมตอประวตศาสตร พดงาย ๆ คอ เบอรลนแยงวาตอลสตอยเปนจงจอกโดยธรรมชาตทเขยนอธบายรายละเอยดของมนษยไดอยางปราณต แตรายละเอยดเหลานนกลบไมสามารถนำามาประมวลในทางไหนได แตเขากไดพยายามหารปแบบใหญ ๆ มารองรบทฤษฎทเขาเสนอใหสมเหตสมผลทงหมดมาเปนระยะเวลานานเหมอนกน หรอแมแตกบทศนะเกยวกบการหลกเลยงไมไดในทางประวตศาสตรกดวย เขาพลาดในสวนของการแบงแยกนเอง เขาไมสามารถประนประนอมทงสองขวนได และในทสดกจบทตวแทนของความแตกหก นนคอสงทอธบายไวไดนาประทบใจมาก นอกจากนนยงมเนอหาเกยวกบตวแทนบคคลอยาง โจเซฟ เดอ เมสทร- นกเขยนฝายขวาชาวคาทอลคผซงเบอรลนไดเขยนถงในทอน ๆ ดวย - และนำามาอธบายประกบไปกบตอลสตอยไดอยางนาสนใจเลยทเดยว มนโดงดงมากโดยเฉพาะในสวนเปด ทเบอรลนไดเรยงรายชอผทเขาพจารณาวาเปนเมน และจงจอกไว และในสวนทาย ทวาดภาพตอลสตอยเปนตวแทนของความโศกเศราไดอยางจบใจ ‘ผเดยวดายในเกอบทกทาง เขาคอความนาเศราในเหลานกเขยนทแทจรง ชายแกอนาถาผเกนกวาความอาทรของมนษยจะเยยวยา เดนทองไปดวยตาทมดบอดในเมองอดมคต’ มนเปนสวนการเขยนทนาอศจรรยมาก มนมทงหมด 90 หนาในฉบบใหม สน ๆ แตทรงพลงมาก

ผมพอจะเหนแลววาท�าไมจงจอกถงเปนตวแทนของคนฉลาดทมองเหนความซบซอนของชวตและเปาหมายตางๆทไปดวยกนไมได แตเลอกทจะแชตวลงไปในสวนยอยของชวตโดยไมพยายามทจะหาทฤษฏงาย ๆ ครอบคลม แตท�าไมเมนจงเปนตวแทนของเอกนยมดวย?

ชอหนงสอนนไดมาจากบรรทดหนงในบทกวกรกโบราณของอาคโลคสทวา ‘จงจอก

รหลายสง แตเมนรหนงสงใหญ’ ซงมขอพพาทอยวาจรง ๆ แลวควรตความวาอยางไร แตโดยปกตแลวมกจะตความงาย ๆ วาเมนตอบสนองตอการคกคามหลากหลายรปแบบของจงจอก และเชนเดยวกนกบจากสงอน ๆ ดวยการมวนตวเปนลกบอล มนใชแคเคลดลบนเคลดลบเดยวแหละ นจงเปนสงทสามารถนำามาอปมาอปมยไดกบใครบางคนทตความทกอยางทเขาคนพบในชวตดวยการทำาใหเปนวาระปญหาเดยว - ผคลงไคลสภาพปญหาเชงเดยว

58

แลวหนงสอเลมทหาละ?

มนออกจะดหลงตวเองนดนง เพราะหนงสอทผมเลอกคอหนงสอทผมเปนบรรณาธการเอง ซงบอกแคนกนาจะเพยงพอแลว ผมวามนมอะไรทควรคาแกการอานอย นคอหนงสอทผมไหววานหลาย ๆ ทานใหเขยน ‘ความประทบใจสวนตว’ แตเขยนในอกแนวทางหนง อยางทไอเซยาไดเขยนใน Personal Impression เกยวกบคนทวทกสารทศ และไดเหนวาแนวคดของพวกเขา ผมตองการใหคนจากทวทกสารทศเขยนเกยวกบเบอรลนในมมมองในมมมองทแตกตางกนไปของพวกเขาบาง ซงมมมองเหลานนกแตกตางกนมากจรง ๆ ครงหนงเชอรชลเคยคยกบเออรวง เบอรลนตลอดชวงมอกลางวนโดยเขาใจผดวาตนกำาลงคยกบไอเซยา เบอรลนอย ซงเบอรลนกเคยไดกลาวถงเหตการณสองเบอรลนดงกลาวไววา ‘มนมความจรงเกยวกบเรองนหลายเวอรชนมาก ซงกจรงทงหมดแหละ’ ผมรสกเหมอนกนกบกรณของไอเซยา เบอรลนนะ ตวเขามหลากเวอรชนมาก เพราะมนถกมองผานมมมองของหลาย ๆ คนทเขาไดพบเจอ ซงมนกจรงทงหมดในมมมองของคนเหลานนนนแหละ หนงสอเลมนมสองสวนหลก ๆ สวนแรกนนเขยนโดยคนทรจกไอเซยาเปนการสวนตว และสวนทสองนนเขยนโดยคนทไมไดรจกเขาเปนการสวนตว แตรจกตวเขาผานงานของเขา ผเขยนในสวนทสองนนสำาคญสำาหรบผม เพราะพวกเขาจะเขยนเกยวกบเบอรลนในบทบาทของผวจารณซงถาคณไมไดรจกเขาเปนการสวนตว คณจะไมรเลยวาเขาคดยงไง เขาเปนผทมอทธพล และอำานาจในการสรรสรางตดตวไปจนตาย ผมกอยากจะคดวามนไมจรงหรอก สงทไดจากการเขยนถงเบอรลนผานการรจกเขาเพยงงานเขยนเปนอะไรททรงพลงในการสรางแรงบนดาลใจ และคอนขางเปนกลางในการรจกเขาในฐานะคน ๆ หนง ซงแนนอนวามสวนชวยเหลอเปนอยางมาก ฉะนนแลว สงทมอยตอนนคอหลากเรองราวทรอยเรยงมาจากการรจกเขาในฐานะตวบคคล และนกเขยนคนหนง นอกจากนนยงม ของหวาน ตบทายดวย - บทความคอนขางพเศษทเขยนโดยพอของเขา เปนชนทยาวพอสมควร - จำานวน 50 หนา เมนเดลพอของเขาเกรงวา ถาเขาไมเขยนอะไรบางอยาง ความเปนยวของเขาคงหายไปอยางแนแท สวนหนงเปนเพราะครอบครวของเขาสวนใหญถกสงหารโดยนาซในรกา ป ค.ศ. 1941 เหลอญาตผรอดชวตนอยมากในเหตการณครงนน ฉะนน เมนเดลจงเลาเรองราวของครอบครวเขา ตงแตแรกเรมกระทงขณะทเขาเขยนเสรจ มนเปนเรองราวทนาอศจรรยใจและโดดเดนนาจดจำามากของหนงสอเลมน

หนงสอเลมนมทกอยางรวมถงคนทไมชอบเขาดวยหรอเปลา?

สวนทนาจะใกลเคยงทสดนาจะเปนสวนของเจนนฟเฟอร โฮลมส ผเคยเปนบรรณาธการรวมใหหนงสอรวมจดหมายชดทสองของเขา Enlightening สวนทเธอเขยน

59

มชอวา ‘Isaiah Berlin on Himself’ ในชวงทเธอเปนบรรณาธการนน เธอไดเรยนรเกยวกบตวเขาในบางสวนทคณไดเอยถงกอนหนาน สวนทเขาปากเสย ถากถางคนอน - และดวยเหตผลอน ๆ ฉะนน ในสวนนจงมการวจารณเขาคอนขางหนกอย แตอยางไรกตาม ตองพดวาความโดดเดนในดานการแสดงอารมณนนมอยบาง แตแกนหลกของหนงสอทโดดเดนกยงคงเปนการสรรเสรญอยด ถาคณรสกระแคะระคาย ผมจะไมแนะนำาใหคณอานหนงสอเลมน

คณรจกไอเซยา เบอรลนพอ ๆ กบคนอน ๆ อะไรคอความประทบใจของคณตอเขาในฐานะคน ๆ หนง?

ผมไมคดวาผมรจกเขาดเหมอนกบคนอนๆ ผมรจกเขามานาน - ยสบหาป - แตสวนใหญจะเปนการรวมงานกน อยางไรกตาม ผมกมสงทประทบใจมาก ๆ เกยวกบเขาอย ซงคอการทเขาเปนคนทไมคอยเหมอนใครคนอนทผมรจก และสวนใหญกหมายถงในทางทด เขาสามารถทำาใหคำาถามทางปญญาเปนสงทสำาคญ มชวตชวา และนาตนเตนได เพยงแคเขาพดเกยวกบคำาถามเหลานน เขาดเหมอนเดกตวเลก ๆ ทเปยมสขไปกบของเลนใหม ๆ หรอการคนพบอะไรใหม ๆ เขาทำาใหหนาทการงานของเขาดนาตนเตนดวยแนวคดตาง ๆ กระทงวาระสดทายของชวต และเมอเขาตองอภปรายเกยวกบแนวคดของเขา เขามกทำาไดดมากในบทสนทนานน ๆ มนเปนอะไรทชวนหลงไหลมาก นนเปนเพยงดานหนงเทานน แตผมนบถอเขาอยางมากในฐานะทเขาเปนมนษยผซอตรง เขาเปนคนอบอน เขาใหความสนใจคณเมอคณคยกบเขา ในระดบททำาใหคณเปนสงทสำาคญทสดสำาหรบชวตเขาเลย ณ ขณะนน รวมถงสงทคณคดและพด เขากใหความสำาคญดวย มนเปนความสามารถในการเชอมความสมพนธระหวางบคคลทยอดเยยมมาก เขาเปนอจฉรยะในดานการเปนมนษย และในดานอน ๆ อกมากมายในแบบทผมไมเคยเหนใครเปนมากอน ผมตระหนกไดทนทตงแตครงแรกทผมพบเขาเลยวา เขาเปนคนทมอะไรพเศษ คนทผมคดวาโชคดมากทไดเจอ และในเวลาตอมากเปนคนทผมรสกไดวา นบเปนบญทไดชวยเขาเลกนอย เพอทตวของเขา และความคดของเขา จะเปนทรจกมากขน และเขาถงไดงายขนกวาแตกอน

60

ผม ชยางกร และธรณเทพ เปนนสตรวมชนปเดยวกนของคณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย เราออกจะมทางเดนชวตทคลายคลงกนอยบางนนกคอ ผมใชเวลาเวนวาง (Gap Year) หาความหมายใหกบชวตและฝกทกษะภาษาองกฤษทอนเดยเกอบป ซงทำาใหผมเขาเรยนมหาวทยาลยชากวาคนรนราวคราวเดยวกน ชยางกรเปนนสตคณะครศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลยกอนทจะซวมาเรยนคณะรฐศาสตร และธรณเทพเปนนสตคณะสตวแพทยศาสตรกอนทจะมาเรยนทคณะน เราทงสามคนแสวงหาและตงคำาถาม ลองผดลองถกตอประเดนสงคมและการเมองทดมาตงแตกอนทจะเขาเรยนทคณะน การทคนทมความสนใจอะไรบางอยางรวมกนยอมไมแปลกทพวกเขาจะมารวมตวกนและสรางความหมายบางอยางรวมกน เราทงสามคนกเชนกน เมอขนปทสอง ผมและธรณเทพไดสมครเปนสมาชกสภานสตจฬาลงกรณมหาวทยาลย ซงธรณเทพไดเปนสมาชก

ทมาของหนงสอเลมน

61

สภานสตสามญ สวนผมเปนประธานสภานสต ภายหลงชยางกรไดเขามาเปนกรรมการฝายพทกษสทธมนษยชนและฝายพทกษความปลอดภยของสภานสตดวย เราทงสามคนพยายามอยางตอเนองในการตงคำาถามและเสนอความเปนไปไดตางๆในการพฒนาคณะและมหาวทยาลยโดยรวม ซงแนนอนวาการเรยนทคณะรฐศาสตร ชวยทำาใหเรามมมมองและวธคดทกวางจากเดมมากขน ทงยงเมอไดเขาสโลกทฤษฎและโลกปฏบตกทำาใหเกดความคดเชงสรางสรรคอกมากซงเราเชอวาการเขามาของทำางานในตำาแหนงแหงทนนาจะไดรบใชเพอนนสตและมหาวทยาลยมากกวาทแลวๆมา อยางไรกด ชะตากรรมของเรากตองหนเหมาเผชญในสงทคลายๆกนอกครงคอการเปนเหยอ “อธรรม” จากการทจฬาลงกรณมหาวทยาลยไดมคำาสงปลดเราออกจากตำาแหนง เพราะการกระทำาและเหตผลของเราทแตกตางจากคนอนในการแสดงความเคารพตอพระมหากษตรย โดยเราทำาตามทพระมหากษตรยพระองคนนประสงคใหทำาตาม นนเปนสงทปวดรวดราวเราอยางมาก ไมใชเพยงเพราะวานคอการสมรรวมคดในการทำาลายตวผม และขบวนการคนทมความเหนแตกตางในมหาวทยาลยเทานน แตยงเปนการทำาใหวสยทศนใหมๆไมสามารถทจะนำาเสนอได ไมสามารถทจะมปากเสยงและทำาใหเปนรปธรรมได นจะหมายถงการทจฬาลงกรณมหาวทยาลยไดทำารายตวเองกไมปาน ทกลาวมานยงไมไดกลาวถงชวงทมความสำาคญซงเปนทมาของหนงสอเลมนนนกคอ กอนทจะมการตดสนลงโทษเราโดยจฬาลงกรณมหาวทยาลย ซงเพงประกาศเมอวนท 22 มกราคม 2561 นเองหลงจากทเราอทธรณผานคณะกรรมการทมนายธงทอง จนทรางศ เปนประธานไปกอนหนา 4 เดอน เราไดทำางานตอไปโดยไมตองการใหเกดความสะดด นอกจากสวนงานของฝายตางๆในสภานสตและการรบใชเพอนนสตแลว สวนหนงทเรามความกงวลมากคอ วสยทศนในการกาวเดนตอไปของสภานสต ของมหาวทยาลยและของสงคมไทย ปญหาตางๆเชน กระแสแรงงานอพยพ การกลบมาเรองอำานาจของชาตนยมฝายขวา หรอการไมมความอดทนอดกลนตอความคดและศาสนาทแตกตาง ไมไดไกลตวจากเราอกแลว โลกทงใบมความคลายคลงกนมากขน และแมนถงจะยงดไกลๆอยบางในบางประเดนแตในทสดเราตองเผชญกบมน บทบาทของสภานสตกด ของมหาวทยาลยกด หรอตอสงคมไทยทงหมดกดเปนสงทตองไดรบพลงทางปญญาอยางมหาศาลเพอจะจดการกบปญหาเหลาน และสรางสนตสขแกมวลมนษยโดยรวม ดงนนในชวงเวลากอนการจะตดสนลงโทษ เราจงไดเรมทจะแสวงหางานของนกคดนกเขยนทนาจะชวยกระตนใหเกดแงมมทางความคดของสงคมไทย โดยจะแปลมาสภาษาไทย ชนหนงทสะดดมากทสดคอ งานของนกปรชญาองกฤษไอเซยา เบอรลน เพราะงานเขยนของเขาดจะมความสำาคญมากยงขนทกทในโลกทซบซอนของเรา นอกจากเหตผลนแลว เราพบวางานเขยนของเบอรลนไมเคยแปลเปนภาษาไทยมากอนเลย เราจงคดวานนาจะมสวน

62

ชแผนทขมทรพยทางปญญาขมใหญใหแกผสนใจในอนาคตอกดวย งานของเบอรลนยงโยงไปหานกปรชญาสานศษยของเขาอกหลายคนทนาสนใจแตยงไมเปนทศกษาเทาไหรในสงคมไทย เชน John Gray และ Michael Ignatieff เปนตน ความเรยงสามชนของไอเซยา เบอรลน ทเราเลอกมา เปนความเรยงขนาดสน เปนการแนะนำาใหผอานไดรจกความคดของเขาในเบองตน สวนงานเขยนทเปนเลศของเขาอกหลายชน เราไดแปลความเหนบรรณาธการของเขาตอหนงสอทดทสดของเบอรลนใหผอานไดอานและเผอจะไปลมรสงานเหลานน จรงๆแลวหนงสอเลมนควรจะเสรจตงแตตนเดอนกนยายน เพอประเดมทำาแจกเปนหนงสอในโอกาสวนเกดของผมในป 2560 (10กนยายน) และธรณเทพ มณเจรญ (12 กนยายน) อยางไรกด การตดสนลงโทษของมหาวทยาลยตอเราและเพอนอก 5 คน เราตองทำาใจตอความเสยใจน ยงตองเตรยมเอกสารในการสคดในชนอทธรณ จงออกไมทนวนเกดหรอภายในเดอนเกดของเราสองคน เราเขาใจวา อยางไรในทสดหนงสอเลมนกออกทนพอทจะฉลองใหกบชยางกรในเดอนเกดของเขา (2 พฤศจกายน) แตคณะกรรมการอทธรณของมหาวทยาลยทนำาโดย นายธงทอง จนทรางศ เปนประธาน กเลอนการตดสนอทธรณเรอยๆ จนพงมาตดสนเอาในไมกวนกอน หลงจากชวงคำาตดสนลงโทษ จนถงการรอพจารณาอทธรณทยอไปอยางยนยาว จนการตดสน นอกจากภายในมหาวทยาลยแลว เรายงไดเหนการใชอำานาจของผมอำานาจในสงคมทำาลายลางฝายตรงขามและคนคดแตกตางอยางทไมเคยจะคาดคด นนนอกจากจะทำาใหเราเหนความสำาคญของความเรยงเลกๆทงสามชนแลววาเหมาะสมมากแคไหนกบสงคมไทย ยงเปนแรงขบเคลอนททำาใหเรามโครงการแปลรวมกนอกหลายชนตามมาดวยเพอสรางพลงทางปญญาใหสงคม จนมากอตง “สำานกพมพสำานกนสตสามยาน” ซงประเดมผลงานชนนเปนชนแรก และจะมอกหลายชนตามมา ขอใหตดตามชม

ดวยไมตรจตเนตวทย โชตภทรไพศาล

63

หนงสอเลมนจะไมสามารถเกดขนไดเลย หากไมไดรบคำาแนะนำาและความกรณาจาก ดร.เฮนร ฮารด (Henry Hardy) บรรณาธการหนงสอและผจดการมรดกงานเขยน (literary executor) ของไอเซยา เบอรลน นอกจากททานใหอนญาตเราแปล ชวยใหคำาแนะนำาเกยวกบชอหนงสอจนถงความเรยงทเลอกมา ยงมอบขอมลและวตถดบเกยวกบเบอรลนทงทเกยวของและไมเกยวของกบหนงสอใหอกจำานวนมาก ขอขอบคณภาพปกจาก เจมส เฟอรกสน (James Ferguson) ศลปนซงวาดภาพใหกบหนงสอพมพ Financial Times ดร.ฮารด โทรศพทตดตอกบศลปนโดยตรงเพอขออนญาตนำาภาพเปนภาพปกหนงสอ ขอขอบคณ พพชชล ดรงคกวน นสตปรญญาโท ภาควชาปรชญา คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ทชวยรบอาสาเปนบรรณาธการแปลให พพชชลหรอพโอตมสวนอยางสำาคญทำาใหความเรยงสามชนอานเขาใจมากขนและแกไขดวยความอดทนและเมตตา

ค�าขอบคณThe publishers wish to thank the Trustees of the Isaiah Berlin Literary Trust and Henry Hardy for permission to publish the translations in this volume.

64

ตองานแปลของหนาใหมอยางเรา ความดความชอบสวนใหญถาเกดขนจากหนงสอเลมนลวนมาจากอตสาหะและความกรณาของพ ขอขอบคณพดศ- กษดศ อนนทนาธร อดตสาราณยกรปาจารยสารทไดแนะนำาการตงชอปกให ขอขอบคณศาสตราจารย ดร.โสรจจ หงสลดารมภและ ผชวยศาสตราจารย ดร.ชานวปป ทดแกว สำาหรบคำาแนะนำาเรองสำาหรบการถายเสยงชอ “Isaiah Berlin” เปนไทย ขอบคณ เหมย- ปยะธดา พชรศรสทธ เพอนนสตคณะรฐศาสตรทรวมเปนรวมตาย ชวยเหลอแกไขบทความในตอนเรมตน เดวด-เอกมงคล จนแสง นสตคณะรฐศาสตรปท1 ตง - ภวต อครพพฒนา นสตคณะวทยาศาสตรปท1 จฬาลงกรณมหาวทยาลยทชวยตรวจบางสวนในความเรยง ปณต ศรโยธา สำาหรบการชวยหาขอมลในเชงอรรถ ขอบคณ ศรดา สอไพศาล นสตคณะศลปกรรมศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ทชวยจดภาพหนาปกและจดรปเลม ขอขอบคณอาจารยสลกษณ ศวรกษทเขยนคำาอนโมทนาให และอาจารยพชญ พงษสวสด จากคณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลยในการเขยนคำานำาหนงสอเลมน สดทาย ขอขอบคณ ดร.เฮนร ฮารด อกครงทไดรวมลงนามพรอมกบนกวชาการปญญาชนอกหลายรอยคนทวโลกเพอขอรองใหมหาวทยาลยยตคำาสงลงโทษนแกเราและเพอนสมาชกสภานสตจฬาลงกรณมหาวทยาลยทง 8 คน ไมวาจะเปนผลหรอไม มนกชวยทำาใหเราเขาใจไดวา มตรภาพทางวชาการ หรอมตรภาพแหงมวลมนษยขามพรมแดน นนมอยจรง และเราจะสงเสรมและทำาตวเปนมตรภาพตอผถกกดขรงแกตลอดไป

ขอขอบคณ มำ ณ ทนเนตวทย โชตภทรไพศาล

ชยางกร ธรรมอนธรณเทพ มณเจรญ

65

ประวตผเขยน

ไอเซยา เบอรลน เกดในกรงรกา ซงปจจบนเปนเมองหลวงของประเทศลตเวย ในปค.ศ. 1909 ครอบครวของเขายายไปอยทประเทศรสเซยเมอเขาอาย 6 ขวบ และทเมองเปโตรกราด ปค.ศ. 1917 เบอรลนไดเหนเหตการณปฏวตทงสองครง ทงการปฏวตสงคมนยมประชาธปไตย และเหตการณปฏวตบอลเชวก ในปค.ศ. 1921 เขาและพอแมอพยพไปอยทประเทศองกฤษ เบอรลนเขารบการศกษาทโรงเรยนเซนตปอลในกรงลอนดอน และวทยาลยคอรปส ครสตมหาวทยาลย ออกซฟอรด นอกเหนอจากการเขารวมรบใชในสงครามโลกครงท 2 โดยประจำาอยทกรงนวยอรก วอชงตน มอสโกว และเลนนกราด เขาเปนอาจารยทมหาวทยาลยออกซฟอรด เบอรลนดำารงตำาแหนงศาสตราจารยชชลดานทฤษฎการเมองและสงคม (Chichele Professor of Social and Political Theory) เปนประธานผกอตงวทยาลยวลฟสน มหาวทยาลยออกซฟอรด เขายงดำารงตำาแหนงประธานของบรตชอะคาเดม (British Academy) อกดวย งานของเขาทไดรบการตพมพเชน Karl Marx, Russian Thinkers, Concepts and Categories, Against the Current, Personal Impressions, The Crooked Timber of Humanity, The Sense of Reality, The Proper Study of Mankind และ The Soviet Mind เบอรลนไดรบรางวลเยรซาเลม (Jerusalem Prize) สำาหรบการปกปองเสรภาพพลเมองตลอดชวตของเขา เบอรลนเสยชวตในปค.ศ. 1997

เฮนร ฮารด สมาชกกตตมศกดแหงวทยาลยวลฟสน มหาวทยาลย ออกซฟอรด เปนผจดการสมบตทางวรรณกรรมของไอเซยา เบอรลน เขาไดเปนบรรณาธการ(รวม)ในหนงสออน ๆ ของเบอรลนอกหลายเลม ซงรวมถงหนงสอรวบรวมจดหมายของเบอรลนอกสเลม ไดแก Flourishing, Enlightening ,Building และ Affirming นอกจากนนยงมหนงสอรวบรวมจดหมายของผเขยนอน ๆ อก เขายงเปนบรรณาธการของหนงสอ The Book of Isaiah: Personal Impressions of Isaiah Berlin (2009)

66

ประวตผแปล

เนตวทย โชตภทรไพศาล เกดวนท 10 กนยายน พ.ศ.2539 จบการศกษาจากโรงเรยนนวมนทราชนทศ เตรยมอดมศกษาพฒนาการ ปจจบนเปนนสตชนปท2 คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย นอกจากนยงเปนผปฏเสธการเกณฑทหารดวยมโนธรรม (conscientious objector) นกกจกรรมทางสงคม นก(ฝก)เขยน โดยมผลงานออกมา 4 เลม และเปนนก (ฝก)แปล โดยเลมนเปนผลงานแปลเลมทสองของเขา เนตวทยตงใจจะแปลชนอนๆของเบอรลนดวย ตดตามไดใน www.netiwit.com

ชยางกร ธรรมอน เกดวนท 2 พฤศจกายน พ.ศ. 2539 เปนนสตชนปท2 คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย เปนสมาชกชมรมวพากษวรรณกรรม คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย ในปนจะมผลงานแปล On Tyranny ของ Timothy Snyder เปนภาษาไทย โดยแปลรวมกบ เนตวทย โชตภทรไพศาล

นายธรณเทพ มณเจรญ เกดวนท 12 กนยายน พ.ศ.2538 ปจจบนเปนนสตชนปท 2 ภาควชาการปกครอง คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย และเปนประธานชมรมวพากษวรรณกรรม คณะรฐศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

ประวตบรรณาธการแปล

พชชล ดรงคกวน ปจจบนเปนนสตปรญญาโท ภาควชาปรชญา จฬาลงกรณมหาวทยาลย มความสนใจในสาขาปรชญาการเมองและสนทรศาสตร โดยมงศกษาในประเดนความยตธรรมและการรบรเพอตอบโจทยการอยรวมกน