ผเรยบเรยง

รศ. ดร.สจตรา สคนธทรพยอรชร อนทกลชยวฒน ดรณธรรมอไรวรรณ ขมวฒนา

ผตรวจ

รศ.หฤยา อารวงศรศ.วสนศกด อวมเพงรงอรณ เขยวพมพวง

บรรณาธการ

รศ. ดร.จนตนา สรายทธพทกษรศ.เทพประสทธ กลธวชวชย

หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน

สขศกษาและพลศกษาชนมธยมศกษาปท 6

กลมสาระการเรยนรสขศกษาและพลศกษา

ตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2551

ขอมลทางบรรณานกรมของสำานกหอสมดแหงชาตสจตรา สคนธทรพย. หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน สขศกษาและพลศกษา ชนมธยมศกษาปท 6.--กรงเทพฯ : แมคเอดดเคชน, 2559. 224 หนา.

1. สขศกษา--การศกษาและการสอน (มธยมศกษา). 2. พลศกษา--การศกษาและการสอน (มธยมศกษา). I. ชอเรอง.

613.07ISBN 978-616-274-744-1

สงวนลขสทธ : มถนายน 2559

สงวนลขสทธตามกฎหมาย หามลอกเลยน ไมวาจะเปนสวนหนงสวนใดของหนงสอเลมน นอกจากจะไดรบอนญาตเปนลายลกษณอกษร

จดพมพและจดจำ�หน�ยโดย

สงธนาณตสงจาย ไปรษณยล�ดพร�ว

ในนาม บรษท แมคเอดดเคชน จำ�กด

เลขท 9/99 อาคารแมค ซอยลาดพราว 38 ถนนลาดพราว

แขวงจนทรเกษม เขตจตจกร กรงเทพฯ 10900

% 0-2938-2022-7 โทรสาร 0-2938-2028

www.MACeducation.com

พมพท : หางหนสวนจำากด สำานกพมพฟสกสเซนเตอรงหนสวนจำ�กด จำ�ป�ทอง พรนตง

หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน

สขศกษาและพลศกษา

ชนมธยมศกษาปท 6

หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน สขศกษาและพลศกษา ชนมธยมศกษาปท 6 กลมสาระการเรยนรสขศกษา

และพลศกษาเลมน ไดจดทำาขนตามสาระการเรยนรแกนกลางของหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน

พทธศกราช 2551 โดยมวตถประสงคเพอจดทำาเปนสอประกอบการเรยนรทมงเนนการพฒนาผเรยน ตามจดประสงค

การเรยนร ซงสอดคลองกบตวชวดชนป และสาระการเรยนรแกนกลาง เพอพฒนาผเรยนใหมความร มทกษะและ

ความสามารถครอบคลมสาระตางๆ ตามทหลกสตรกำาหนด

การนำาเสนอไดนำาเสนอเนอหาในลกษณะของหนวยการเรยนรทมจดประสงคการเรยนรและการนำาเสนอ

แผนผงเนอหาทกหนวยการเรยนรทมความสอดคลองกบตวชวดชนป ในเนอหาหลกทกหนวยการเรยนรจะมการ

แทรกกจกรรมตรวจสอบความเขาใจ เพอฝกการคดทงการคดพนฐานและการคดขนสง ตลอดจนกจกรรมทมงให

ผเรยนไดลงมอปฏบตจรง ดงนนจงจดไดวาหนงสอเรยนเลมนเปนสอประกอบการเรยนรทมงเนนการพฒนาศกยภาพ

ไดเหมาะสมตามระดบชนของผเรยน

คณะผเรยบเรยงหวงเปนอยางยงวา หนงสอเรยนเลมนจะเปนประโยชนตอคร อาจารย นกเรยน และผสนใจ

ใฝเรยนร ซงมสวนชวยสงเสรมและพฒนาผเรยนใหมคณภาพตามเจตนารมณของหลกสตรตอไป

คณะผเรยบเรยง

หนงสอเรยน รายวชาพนฐาน สขศกษาและพลศกษา ชนมธยมศกษาปท 6 ตรงตามสาระและมาตรฐานการเรยนร ดงน

สาระการเรยนร

สาระท 1 การ เจรญ เ ตบโตและ

พฒนาการของมนษย

สาระท 2 ชวตและครอบครว

สาระท 3 การเคลอนไหว การออก

กำาลงกาย การเลนเกม กฬาไทย และ

กฬาสากล

สาระท 4 การสรางเสรมสขภาพ

สมรรถภาพ และการปองกนโรค

สาระท 5 ความปลอดภยในชวต

มาตรฐานการเรยนร

พ 1.1 เขาใจธรรมชาตของการเจรญเตบโตและพฒนาการของมนษย

พ 2.1 เขาใจและเหนคณคาตนเอง ครอบครว เพศศกษา และมทกษะในการ

ดำาเนนชวต

พ 3.1 เขาใจ มทกษะในการเคลอนไหว กจกรรมทางกาย การเลนเกม และกฬา

พ 3.2 รกการออกกำาลงกาย การเลนเกม และการเลนกฬา ปฏบตเปนประจำาอยาง

สมำาเสมอ มวนย เคารพสทธ กฎ กตกา มนำาใจนกกฬา มจตวญญาณในการแขงขน

และชนชมสนทรยภาพของการกฬา

พ 4.1 เหนคณคาและมทกษะในการสรางเสรมสขภาพ การดำารงสขภาพ การ

ปองกนโรค และการสรางเสรมสมรรถภาพเพอสขภาพ

พ 5.1 ปองกนและหลกเลยงปจจยเสยง พฤตกรรมเสยงตอสขภาพ อบตเหต การ

ใชยา สารเสพตด และความรนแรง

คำานำา

สารบญ

สขศกษา 1

หนวยการเรยนรท 1 ธรรมชาตของตวเรา 2

ตรงตามมาตรฐาน พ 1.1 ตวชวดขอ 1

หนวยยอยท 1.1 รางกายของเรา 3

1.1.1 ระบบตอมไรทอ 4

- โครงสรางและหนาทของระบบตอมไรทอ 5

- โรคและความผดปกตทเกดขนกบระบบตอมไรทอ 6

- การสรางเสรมและดำารงประสทธภาพของระบบตอมไรทอ 8

1.1.2 ระบบประสาท 8

- โครงสรางและหนาทของระบบประสาท 9

- โรคและความผดปกตทเกดขนกบระบบประสาท 13

- การสรางเสรมและดำารงประสทธภาพของระบบประสาท 19

1.1.3 ระบบสบพนธ 21

- โครงสรางและหนาทของระบบสบพนธ 21

- โรคและความผดปกตทเกดขนกบระบบสบพนธ 24

- การสรางเสรมและดำารงประสทธภาพของระบบสบพนธ 33

1.1.4 ระบบขบถายปสสาวะ 35

- โครงสรางและหนาทของระบบขบถายปสสาวะ 35

- โรคและความผดปกตทเกดขนกบระบบขบถายปสสาวะ 37

- การสรางเสรมและดำารงประสทธภาพของระบบขบถายปสสาวะ 42

ค�าถามเพอพฒนาการคดวเคราะห 44

หนวยการเรยนรท 2 ชวตและครอบครว 45

ตรงตามมาตรฐาน พ 2.1 ตวชวดขอ 3

หนวยยอยท 2.1 ครอบครวกบการด�าเนนชวต 46

2.1.1 ความขดแยงในเรองเพศและครอบครว 47

- ลกษณะของความขดแยง 47

- สาเหตหรอทมาของความขดแยงในครอบครว 48

สขศกษา

ตรงตามมาตรฐาน พ 1.1 ตวชวดขอ 1

ตรงตามมาตรฐาน พ 2.1 ตวชวดขอ 3

หนา

หนา

- ผลกระทบทเกดจากความขดแยง 49

- วธการลดความขดแยงในเรองเพศและครอบครว 49

2.1.2 แนวทางในการใชทกษะตางๆ ในการปองกน ลดความขดแยง

และแกปญหาเรองเพศ และครอบครว 50

- ทกษะการสอสารและสรางสมพนธภาพ 51

- ทกษะการตอรอง 51

- ทกษะการปฏเสธ 52

- ทกษะการคดวเคราะห 52

- ทกษะการตดสนใจและแกปญหา 53

- การสอสารเรองเพศในครอบครว 53

ค�าถามเพอพฒนาการคดวเคราะห 57

หนวยการเรยนรท 3 การสรางเสรมสขภาพ 58

ตรงตามมาตรฐาน พ 4.1 ตวชวดขอ 4, 6, 7

หนวยยอยท 3.1 ขอมลการเจบปวยและการตายของคนไทย 59

3.1.1 สาเหตส�าคญของการเจบปวยและการตายของคนไทย 60

- โรคจากการประกอบอาชพ 63

- โรคทางพนธกรรม 73

3.1.2 แนวทางการปองกนการเจบปวย 82

3.1.3 การมสวนรวมในการสงเสรมและพฒนาสขภาพของบคคลในชมชน 84

ค�าถามเพอพฒนาการคดวเคราะห 86

หนวยยอยท 3.2 สมรรถภาพทางกาย 87

3.2.1 ความหมายและความส�าคญของสมรรถภาพทางกาย 88

- ความหมายของสมรรถภาพทางกาย 88

- ความสำาคญของสมรรถภาพทางกาย 88

3.2.2 สมรรถภาพทางกายเพอสขภาพ 89

- การทดสอบและพฒนาสมรรถภาพทางกายเพอสขภาพ 90

3.2.3 สมรรถภาพทางกลไก 98

- การทดสอบและพฒนาสมรรถภาพทางกลไก 99

3.2.4 การวางแผนพฒนาสมรรถภาพทางกายและสมรรถภาพทางกลไก 110

ค�าถามเพอพฒนาการคดวเคราะห 114

ตรงตามมาตรฐาน พ 4.1 ตวชวดขอ 4, 6, 7

หนวยการเรยนรท 4 ความปลอดภยในชวต 115

ตรงตามมาตรฐาน พ 5.1 ตวชวดขอ 2, 4

หนวยยอยท 4.1 สขภาพกบความปลอดภย 116

4.1.1 แนวทางการวเคราะหสถานการณทเสยงตอการเกดอบตเหตในชมชน 117

- องคประกอบสำาคญททำาใหเกดอบตเหต 120

4.1.2 อนตรายจากอบตเหต 121

- ประเภทของอนตรายอนเนองมาจากอบตเหต 122

4.1.3 มาตรการและแนวทางในการปองกนอบตเหต 122

4.1.4 การวางแผนก�าหนดแนวทางลดอบตเหตและสรางเสรมความปลอดภยในชมชน 125

ค�าถามเพอพฒนาการคดวเคราะห 127

หนวยยอยท 4.2 สารเสพตด 128

4.2.1 ผลกระทบทเกดจากการครอบครอง การใช และการจ�าหนายสารเสพตด 129

- ผลกระทบตอตนเอง 129

- ผลกระทบตอครอบครว 130

- ผลกระทบตอสงคม 130

- ผลกระทบตอเศรษฐกจ 130

4.2.2 โทษทางกฎหมายทเกดจากการครอบครอง การใช และการจ�าหนายสารเสพตด 131

- พระราชบญญตยาเสพตดใหโทษ พ.ศ. 2522 131

- กฎหมายควบคมการครอบครอง การใช และการจำาหนายสารเสพตด

ตามพระราชบญญตยาเสพตดใหโทษ พ.ศ. 2522 133

- กฎหมายควบคมการใชสารระเหยตามพระราชกำาหนดปองกนการใช

สารระเหย พ.ศ. 2533 139

ค�าถามเพอพฒนาการคดวเคราะห 140

ตรงตามมาตรฐาน พ 5.1 ตวชวดขอ 2, 4

หนา

พลศกษา 141

หนวยการเรยนรท 5 ความรเกยวกบการเคลอนไหวรางกาย 142

ตรงตามมาตรฐาน พ 3.1 ตวชวดขอ 1

หนวยยอยท 5.1 การเคลอนไหวในการเลนกฬา 143

5.1.1 การเคลอนไหวในการเลนกฬา 144

- การเคลอนไหวพนฐานของสวนตางๆ ของรางกาย 145

- การเคลอนไหวในกจกรรมเขาจงหวะ 151

ค�าถามเพอพฒนาการคดวเคราะห 153

หนวยการเรยนรท 6 การเคลอนไหวแบบสรางสรรค 154

ตรงตามมาตรฐาน พ 3.1 ตวชวดขอ 4 และ พ 3.2 ตวชวดขอ 4

หนวยยอยท 6.1 กจกรรมเขาจงหวะ 155

6.1.1 ความหมายของกจกรรมเขาจงหวะ 156

6.1.2 ความมงหมายในการเขารวมกจกรรมเขาจงหวะ 157

6.1.3 ประเภทของกจกรรมเขาจงหวะ 157

6.1.4 คณคา ความงาม และความสขของกจกรรมเขาจงหวะ 159

6.1.5 หลกในการจดกจกรรมเขาจงหวะ 160

ค�าถามเพอพฒนาการคดวเคราะห 164

หนวยการเรยนรท 7 กฬา 165

ตรงตามมาตรฐาน พ 3.1 ตวชวดขอ 3 และ พ 3.2 ตวชวดขอ 2, 3, 4

หนวยยอยท 7.1 การลลาศ 166

7.1.1 ประวตการลลาศ 167

7.1.2 ความรพนฐานทจ�าเปนในการลลาศ 169

- ประเภทของการลลาศ 169

- แนวการเตนรำา 169

- ตำาแหนงของรางกายและรปแบบในการจบค 170

พลศกษา

ตรงตามมาตรฐาน พ 3.1 ตวชวดขอ 1

ตรงตามมาตรฐาน พ 3.1 ตวชวดขอ 4 และ พ 3.2 ตวชวดขอ 4

ตรงตามมาตรฐาน พ 3.1 ตวชวดขอ 3 และ พ 3.2 ตวชวดขอ 2, 3, 4

หนา

หนา

- การนำา 174

- การเตรยมตวในการเขารวมกจกรรมลลาศ 175

7.1.3 ประโยชนและคณคาความงามของกฬาลลาศ 176

7.1.4 มารยาททดของผเลนและผชมกฬาลลาศ 177

- มารยาททดของผเลนกฬาลลาศ 177

- มารยาททดของผชมกฬาลลาศ 178

7.1.5 การลลาศประเภทบอลรม 178

- การลลาศในจงหวะวอลตซ 179

7.1.6 การลลาศประเภทลาตนอเมรกน 186

- การลลาศในจงหวะชะชะชา 187

7.1.7 กฬาลลาศ 198

- กตกาการแขงขนกฬาลลาศ 199

- วธการชมการแขงขนกฬาลลาศ 206

- การตดสนในกฬาลลาศ 206

- การใชความสามารถของตนเองในการเพมศกยภาพของทม 209

ค�าถามเพอพฒนาการคดวเคราะห 210

บรรณานกรม 211

ดชน 213

สขศกษา

ธรรมชาตของตวเรา

1.1 รางกายของเรา(มฐ.พ1.1ตวชวดขอ1)

ธรรมชาตของตวเรา

หนวยการเรยนรท

1

ตวชวด สาระการเรยนรแกนกลาง

อธบายกระบวนการสรางเสรมและดำารงประสทธภาพการทำางานของระบบอวยวะตางๆ(มฐ.พ1.1ตวชวดขอ1)

กระบวนการสรางเสรมและดำารงประสทธภาพการทำางานของระบบตอมไรทอ ระบบประสาทระบบสบพนธและระบบขบถายปสสาวะ

3หนวยการเรยนรท 1 ธรรมชาตของตวเรา

จดประสงคการเรยนร 1. อธบายโครงสรางหนาทของอวยวะตางๆของระบบตอมไรทอระบบประสาทระบบสบพนธ

และระบบขบถายปสสาวะได

2.บอกหนาทเกยวกบการทำางานของอวยวะตางๆ ของระบบตอมไรทอ ระบบประสาท

ระบบสบพนธและระบบขบถายปสสาวะได

3.บอกสาเหต อาการ และการปองกนโรคและความผดปกตทเกดขนกบระบบตอมไรทอ

ระบบประสาทระบบสบพนธและระบบขบถายปสสาวะได

4.อธบายกระบวนการสรางเสรมและดำารงประสทธภาพการทำางานของระบบตอมไรทอ

ระบบประสาทระบบสบพนธและระบบขบถายปสสาวะได

หนวยยอยท 1.1 รางกายของเรา

1.1.1 ระบบตอมไรทอ

1.1.4 ระบบขบถายปสสาวะ

1.1.3 ระบบสบพนธรางกายของเรา1.1.2 ระบบประสาท

4 หนวยการเรยนรท 1 ธรรมชาตของตวเรา

การเรยนรเกยวกบรางกายของคนทำาใหเราทราบถงโครงสราง หนาทของอวยวะตางๆ และการทำางานของระบบตางๆ ในรางกาย ทงนเพอประโยชนในการปองกนอนตรายทจะเกดขนกบอวยวะเหลานนรวมทงทราบแนวทางในการดแลและสงเสรมใหระบบตางๆของรางกายทำางานตามปกตดวย

โครงสรางหนาทของอวยวะ และการทำางานของระบบตางๆ ในรางกาย มการทำางานประสานกนตอเนองเปนระบบสมพนธกน เพอใหอวยวะทกสวนในรางกายทำางานไดอยางมประสทธภาพ ระบบตางๆในรางกายประกอบดวยระบบทสำาคญๆทงสน10ระบบซงระบบตางๆทไดกลาวไปแลวในระดบชนมธยมศกษาปท4คอระบบหายใจระบบทางเดนอาหารในระดบชนมธยมศกษาปท5คอระบบไหลเวยนเลอดระบบผวหนงระบบกลามเนอและระบบโครงกระดกสำาหรบในเลมนจะกลาวถงระบบตอมไรทอระบบประสาทระบบสบพนธและระบบขบถายปสสาวะ

1.1.1 ระบบตอมไรทอ

ระบบตอมไรทอ (Endocrine System) เปนระบบทยงยากซบซอนและมความสมพนธกบระบบตางๆของรางกายแทบทกระบบโดยเฉพาะระบบประสาทและระบบไหลเวยนเลอดโดยทวๆไปแลวตอมไรทอจะเกยวของกบกระบวนการเมแทบอลซมตางๆ(Metabolism)ของรางกายรกษาสภาพแวดลอมภายในอนไดแกนำาและเกลอแรควบคมอณหภมของรางกายใหคงทโครงสรางสวนใหญของตอมไรทอเปนพวกเนอเยอบผว สารเคมทถกผลตจากตอมไรทอเรยกวาฮอรโมน (Hormone) ซงฮอรโมนสวนใหญจะเปนพวกโปรตนและสเตอรอยด (Steriod) และถกสงเขากระแสเลอดไปสเซลลและเนอเยอหรออวยวะเปาหมายซงจะเกดผลแตกตางกนไปเชนอาจจะไปยบยงการทำางานกระตนการทำางานหรอเปลยนแปลงหนาทของเซลลกไดฮอรโมนอนซลน(Insulin)จากตบออนทำาใหกลโคส(Glucose)เขาสเซลลกลามเนอไดดขน แตจะไมไปเปลยนการเขาออกของกลโคสในอวยวะอนๆ เชน ไตหรอสมองทงๆทอนซลนกเขาไปถงอวยวะนนๆทางเลอดไดลกษณะเชนนเรยกวา ความจำาเพาะของฮอรโมน ซงฮอรโมนจะมผลตอเซลลเปาหมายเทานน

หนาทของฮอรโมนมดงนตอมไรทอในรางกายของมนษย

ไฮโพทาลามส

ตอมไพเนยล

ตอมใตสมอง

รงไข(ในเพศหญง)

อณฑะ(ในเพศชาย)

ตอมพาราไทรอยดตอมไทรอยด

ตอมไทมส

ตอมหมวกไต

ตบออนไต

5หนวยการเรยนรท 1 ธรรมชาตของตวเรา

1. ควบคมระบบพลงงานของรางกาย ปรมาณนำา และเกลอแรในรางกาย ใหมการใชพลงงานของเซลลของอวยวะตางๆ เชน ควบคมกระบวนการเมแทบอลซมของคารโบไฮเดรต ไขมน และโปรตน ซงมฮอรโมนทเกยวของ คอ อนซลน (Insulin) เอพเนฟรน (Epinephrine) คอตซอล (Cortisol) ควบคมเกลอแร และนำา เพอรกษาสภาพแวดลอมภายในรางกายใหสมดล ไดแก แอลโดสเตอโรน ควบคมโซเดยมADH(AntidiureticHormone)ควบคมปรมาณนำาเปนตน 2. ควบคมการเจรญเตบโตของรางกาย การเปลยนแปลงรปราง การเปลยนแปลงของอวยวะเพศฮอรโมนทเกยวของคอโกรทฮอรโมน(GrowthHormones)ฮอรโมนไทรอกซน(Thyroxine)และฮอรโมนเพศทงชายและหญง 3. ควบคมการทำางานโดยอตโนมตการทำางานของระบบประสาทสวนกลางความไวของอวยวะตางๆทไดรบการกระตน ซงหนาทดงกลาวเปนผลจากการทำางานของฮอรโมนหลายๆ ชนดพรอมกนเพอกอใหเกดผลตามทรางกายตองการ

โครงสรางและหนาทของระบบตอมไรทอ

ตอมไรทอ (Endocrine Glands หรอ Ductless Glands)คอตอมทสามารถหลงสารเคมทผลตขนซงเรยกวาฮอรโมนเขาสกระแสเลอดเพอไปควบคมการทำางานของรางกาย ตอมไรทอในรางกายมอยตามตำาแหนงตางๆของรางกายและทำาหนาทสำาคญในการควบคมการเจรญเตบโตและพฒนาการดานตางๆดงตอไปน 1. ตอมไทรอยด (Thyroid Gland) ตงอยทางดานขางสวนบนของหลอดลม ตรงลำาคอทบรเวณลกกระเดอกขางละตอมตอมนทำาหนาทผลตฮอรโมนไทรอกซน(Thyroxine) ซงมอทธพลตออตราการเผาผลาญของเซลลตางๆ ในรางกาย ชวยควบคมการเจรญเตบโตของรางกายสตปญญา และอวยวะเพศ ถาตอมนทำางานไมปกตคอผลตฮอรโมนไดนอยกวาทรางกายตองการตอมจะขยายตวใหญขนกลายเปนโรคคอพอก 2. ตอมพทอทาร (Pituitary Gland)เปนตอมไรทอทมขนาดประมาณเมลดถวเขยวตงอยใตสมองเปนตอมไรทอทสำาคญทสดของรางกายเพราะตอมนผลตฮอรโมนออกมาหลายชนดททำาหนาทกระตนและควบคมการทำางานของตอมไรทออนๆดงนนตอมพทอทารจงมอทธพลเหนอตอมไรทออนๆ

โครงสรางและหนาทของระบบตอมไรทอ

ตอมไทรอยด

ตอมไทรอยด

หลอดลม

กระดกอก กระดกไหปลารา

สมองนอย

พอนส

ตอมพทอทาร

ไฮโพทาลามส

ทาลามส

กานสมอง

6 หนวยการเรยนรท 1 ธรรมชาตของตวเรา

3. ตอมสบพนธ ในเพศชาย คอ อณฑะ (Testes) และในเพศหญง คอ รงไข (Ovaries) ตอมทงสองนจะหลงฮอรโมนเพศ ซงเปนฮอรโมนทมผลตอการเจรญเตบโตของอวยวะสบพนธ ทงในดานรปรางการทำาหนาทและการเจรญเขาสลกษณะของวยรนทงทางดานจตใจและพฤตกรรม อณฑะมหนาทสำาคญคอ 1) สรางตวอสจ(Spermatozoa)ในเพศชาย 2) หลงฮอรโมนเพศ ทำาใหเดกชายมลกษณะของความเปนหนมขน เชน มเสยงหาว มหนวดและมขนขนตามแขนขาอวยวะเพศและรกแรมกลามเนอขนเปนมดๆมองเหนไดชดเปนตน รงไขมหนาทสำาคญคอ 1) สรางไขในเพศหญง 2) หลงฮอรโมนเพศ เพอทำาหนาทควบคมความเปนหญง ทำาใหมลกษณะความเปนสาว เชนเสยงแหลมเตานมเจรญเตบโตมไขมนไปพอกทสะโพกเปนตนนอกจากนยงมหนาทชวยควบคมการสกของไขการเปลยนแปลงของผนงมดลกการมประจำาเดอนและการตงครรภ 4. ตอมไพเนยล (Pineal Gland)อยภายในเนอสมองทำาหนาทผลตฮอรโมนออกมาเพอควบคมการเจรญเตบโตของอวยวะเพศไมใหเจรญเตบโตและมความรสกทางเพศเรวเกนไปเมอโตขนตอมนจะสลายไป 5. ตอมหมวกไต (Adrenal Gland)อยบนไตทง2ขางมหนาทสำาคญคอ 5.1 สรางฮอรโมนเพศชายและเพศหญง ถาหากมความผดปกตเกดขนจะทำาใหเดกชายมพฒนาการทางเพศเรวขนและเดกหญงมลกษณะพฒนาการทางเพศคอนไปทางเพศชาย 5.2 สรางฮอรโมนอะดรนาลน (Adrenalin)เปนฮอรโมนทเกยวกบการทำางานของรางกายในยามฉกเฉนหรอมภาวะเครยดรวมทงมผลตอการบบตวของหลอดเลอดทำาใหความดนโลหตสงขน 6. ตอมพาราไทรอยด (Parathyroid Gland) ทำาหนาทสรางพาราไทรอยดฮอรโมนเพอควบคมระดบแคลเซยมและฟอสเฟตทำาใหการทำางานของกระดกระบบทางเดนอาหารไตและระบบประสาททำาหนาทไดตามปกต

โรคและความผดปกตทเกดขนกบระบบตอมไรทอ

โรคและความผดปกตทเกดขนกบระบบตอมไรทอมหลายโรคเชน

●● โรคคอพอก

คอพอก คอ อาการทตอมไทรอยดตรงบรเวณคอหอยบวมโตขนผดปกต สามารถคลำาไดชดเจนโดยเฉพาะเวลาใหคนไขทำาทากลนนำาลาย โรคคอพอกมหลายชนด ไดแก โรคคอพอกธรรมดา โรคคอพอกเปนพษ(ToxicGoiter)ซสตของตอมไทรอยด(ThyroidCyst)และมะเรงของตอมไทรอยด โดยปกตตอมไทรอยดจะอาศยธาตไอโอดนสรางฮอรโมนไทรอกซนซงมหนาทกระตนการเผาผลาญอาหารของรางกาย ถาตอมนสรางฮอรโมนไทรอกซนมากเกนไปหรอนอยเกนไปกจะทำาใหรางกายเกดโรคดงตอไปน

โรคและความผดปกตทเกดขนกบระบบตอมไรทอ

7หนวยการเรยนรท 1 ธรรมชาตของตวเรา

1. คอพอกธรรมดา (Simple Goiter) พบมากทางภาคเหนอ เกดจากการขาดธาตไอโอดน(พบมากในเกลอทะเลและอาหารทะเล)อาจพบในสตรทเรมเขาสวยรนหรอสตรทกำาลงตงครรภ อาการนอกจากมอาการคอโตแลวจะไมมอาการผดปกตอนๆเหมอนคอพอกเปนพษ การปองกนและรกษาปองกนโดยใหกนเกลอไอโอดน(เกลออนามย)เกลอทะเลหรออาหารทะเลในดานการรกษาแพทยอาจใหรบประทานยาสกดไทรอยดหรอเอลทรอกซน(Eltroxin)วนละ1-2เมดเปนเวลา1ปอาจชวยใหหายคอโตไดถาคอโตมากอาจตองผาตด

ลกษณะผปวยทเปนโรคคอพอกธรรมดา

2. โรคคอพอกเปนพษ (Toxic Goiter) เปนโรคทเกดจากการทตอมไทรอยดสรางฮอรโมนไทรอกซนมากเกนไป ซงสาเหตไมทราบแนชด ทำาใหรางกายเกดการเผาผลาญพลงงานมากกวาปกต เปนโรคทพบมากในผหญงอายระหวาง20-40ปแตกอาจพบในผชายไดบางรายอาจพบญาตพนองทเปนโรคนดวย อาการออนเพลยเหนอยงายกนจแตผอมลงรสกขรอนชอบอากาศเยนมากกวาอากาศรอนเหงอออกงาย ทาทางขตน นอนไมหลบ มอสน ใจสน คลนไส อาเจยน บางคนอาจมอาการถายเหลวบอยคลายทองเดน ผหญงบางคนอาจมประจำาเดอนนอยหรอขาดประจำาเดอน คอโต บางรายอาจไมเหนคอโตชดเจนชพจรเตนเรวและอาจไมสมำาเสมอมอสนอาจมลกษณะตาโปนหรอฝามอแดง อาการแทรกซอน หวใจวาย กลามเนอออนแรง ในรายทตาโปนมากอาจทำาใหกระจกตาดำาเปนแผลและตาบอดไดในรายทเปนมากอาจมไขสงและชอกเปนอนตรายถงชวตไดซงเรยกวาภาวะวกฤตจากตอมไทรอยด การปองกนและการรกษา ควรรบประทานอาหารใหครบ 5 หม หลกเลยงการดมชา กาแฟเครองดมชกำาลง ควรงดออกกำาลงกายหนกในชวง 1-2 เดอนแรกเมอเรมรกษา เพราะจะไปกระตนหวใจใหทำางานหนกมากอาจเปนอนตรายถงแกชวตได

ลกษณะของผทปวยเปนโรคคอพอกเปนพษ

8 หนวยการเรยนรท 1 ธรรมชาตของตวเรา

การสรางเสรมและดำารงประสทธภาพของระบบตอมไรทอ

การสรางเสรมและดำารงประสทธภาพการทำางานของระบบตอมไรทอทำาไดดงน 1. รบประทานอาหารใหครบทง 5 หม โดยเฉพาะอาหารทสงเสรมการทำางานของตอมไรทอ เชนอาหารทะเลทมไอโอดนเกลอนำาปลาเสรมธาตไอโอดนเปนตนเพอเสรมสรางการทำางานของตอมไทรอยด 2. งดการดมกาแฟเครองดมทมแอลกอฮอลเพราะอาจทำาใหเกดภาวะหวใจเตนผดจงหวะมากขน 3. งดสบบหรเพราะบหรจะทำาผทปวยเปนโรคคอพอกเกดอาการตาโปนรนแรงมากขน 4. ออกกำาลงกายเปนประจำาโดยการเดนวงหรอวายนำาเพราะการออกกำาลงกายจะชวยใหรางกายกระปรกระเปราจตใจแจมใสชวยเสรมสรางภมคมกนโรค 5. นอนหลบพกผอนใหเพยงพอกบความตองการของรางกายเชนวยรนควรนอนหลบวนละ8-10ชวโมง 6. ทำาจตใจใหเบกบานอยเสมอซงเปนวธผอนคลายความตงเครยดและความวตกกงวลซงจะนำามาซงการเกดโรคตางๆ 7. หลกเลยงการทำางานทหนกมากเกนไปเพราะจะทำาใหรางกายเครยดขาดการพกผอนซงสงผลใหตอมไรทอทำางานหนกไปดวย

1.1.2 ระบบประสาท

สงมชวตจำาเปนตองมความสามารถในการปรบตวใหเขากบสงแวดลอมหรอมปฏกรยาตางๆตอสงแวดลอมระบบททำาหนาทเหลานคอระบบประสาท (Nervous System)ซงมองคประกอบอยหลายสวนทสำาคญและทำาใหระบบนเปนกลไกทสามารถทำาหนาทไดอยางดและครบถวน

ระบบประสาท เสนทบสเขมแสดงเสนประสาททสำาคญ

การสรางเสรมและดำารงประสทธภาพของระบบตอมไรทอ

สมอง

ไขสนหลง

เสนประสาท

9หนวยการเรยนรท 1 ธรรมชาตของตวเรา

โครงสรางและหนาทของระบบประสาท

ระบบประสาทเปนระบบทมอทธพลตอพฤตกรรมของมนษย พนฐานสำาคญของระบบประสาทกคอเซลลประสาท(Neuron)โดยในแตละเซลลจะประกอบดวยตวเซลล(CellBody)นวเคลยส(Nucleus)ซงจะเปนตวเกบโครโมโซม(Chromosome)ยน(Gene)และใยประสาท(NerveFiber) ระบบประสาทประกอบไปดวย2สวนคอระบบประสาทสวนกลางและระบบประสาทสวนปลาย 1. ระบบประสาทสวนกลาง (Central Nervous System) ประกอบดวยสมองและไขสนหลง 1.1 สมอง (Brain)สวนประกอบของสมองมดงน 1) สมองสวนหนา (Forebrain or Prosencephalon) แบงออกเปน3สวนดงน - ทาลามส(Thalamus)เปนศนยกลางของการรบกระแสประสาทตางๆเพอสงตอไปยงเซรบรม(Cerebrum)เชนกระแสประสาททมาจากตากจะผานทาลามสเพอสงตอไปยงเซรบรมในเขตของการเหน(VisualArea)เปนตน - ไฮโพทาลามส(Hypothalamus)จะทำาหนาทควบคมความรสกรอนหนาวความหวความกระหายความกาวราวความรสกทางเพศการยอยอาหารเปนตน - เซรบรม (Cerebrum) เปนสวนของสมองทมขนาดใหญทสด แบงออกเปน 2 ซกคอ ซกซายและซกขวา ทำาหนาทสงการการปฏบตงานของกลามเนอ การบนทกความจำา การหาเหตผลความคดรเรมความหวงเปนทเกดแหงการเรยนร 2) สมองสวนกลาง (Midbrain)อยถดจากสมองสวนหนามเสนประสาทรบความรสกจากตามายงสมองสวนนทำาหนาทเปนศนยกลางของการมองเหนทำาหนาทเปนสถานถายทอดสญญาณหรอกระแสความรสกเกยวกบการมองเหน 3) สมองสวนหลง (Hindbrain) แบงออกเปน 2 สวน คอ สมองนอย (Cerebellum)ซงอยทางดานบน มลกษณะเปนกอนขนาดเลก ทำาหนาทควบคมเกยวกบการเคลอนไหว การทำางานของกลามเนอและชวยในการทรงตวและกานสมอง(MedullaOblongata)อยตอทบไขสนหลงเปนทางผานของกระแสประสาทระหวางสมองกบไขสนหลง

สมองสวนตางๆ

โครงสรางและหนาทของระบบประสาท

กานสมอง(MedullaOblongata)

ไขสนหลง(SpinalCord)

เซรบรม(Cerebrum)

ทาลามส(Thalamus)

ไฮโพทาลามส(Hypothalamus) สมองนอย

(Cerebellum)

10 หนวยการเรยนรท 1 ธรรมชาตของตวเรา

1.2 ไขสนหลง (Spinal Cord) มลกษณะเปนลำายาวทอดอยในชองกระดกสนหลงตลอดความยาวของลำาตว ไขสนหลงทำาหนาทสงกระแสประสาทไปยงสมองและรบกระแสประสาทตอบสนองจากสมองเพอไปยงอวยวะตางๆ ของรางกาย นอกจากนยงควบคมปฏกรยาสะทอนกลบ (Spinal ReflexAction) คอ ปฏกรยาทเกดขนอยางทนททนใดโดยไมตองรอใหสมองสงการ เชน เมอบงเอญมอไปถกของรอนจะรบกระตกมอกลบทนทเปนตน 2. ระบบประสาทสวนปลาย (Peripheral Nervous System)ประกอบดวยเสนประสาทสมองและเสนประสาทไขสนหลง 2.1 เสนประสาทสมองเปนเสนประสาททออกจากสมองสวนตางๆจำานวน12คโดยคท1-2ออกจากสมองสวนหนาคท3-4ออกจากสมองสวนกลางและคท5-12ออกจากสมองสวนหลงเสนประสาทสมองทำาหนาทรบความรสกเกยวกบกลนการมองเหนการเคลอนไหวของตา

ลกษณะของเสนประสาทสมอง

เสนประสาทสมองคท2

เสนประสาทสมองคท1

เสนประสาทสมองคท4เสนประสาทสมองคท3

เสนประสาทสมองคท6เสนประสาทสมองคท5

เสนประสาทสมองคท8เสนประสาทสมองคท7

เสนประสาทสมองคท10เสนประสาทสมองคท9

เสนประสาทสมองคท12เสนประสาทสมองคท11

11หนวยการเรยนรท 1 ธรรมชาตของตวเรา

2.2 เสนประสาทไขสนหลงเปนเสนประสาททออกมาจากไขสนหลงม31คเสนประสาทไขสนหลงเปนเสนประสาทรวมคอเปนทงเสนประสาทรบความรสกและเสนประสาทสงการ

ลกษณะของเสนประสาทไขสนหลง 31 ค

ระบบประสาทอตโนมต (Autonomic Nervous System) เปนระบบประสาทททำางานนอกอำานาจจตใจ เปนระบบประสาททควบคมอวยวะทอยนอกอำานาจจตใจ เชน กลามเนอเรยบและอวยวะตางๆกลามเนอหวใจทหวใจและตอมตางๆใหทำางานโดยอตโนมตระบบประสาทอตโนมตแบงออกเปน2สวนคอระบบประสาทซมพาเทตก (Sympathetic Nervous System)มเซลลประสาทสงการอยในไขสนหลงสวนอกและเอว และระบบประสาทพาราซมพาเทตก(Parasympathetic Nervous System) ในสมองและไขสนหลงสวนกระเบนเหนบ การทำางานของระบบประสาททงสองระบบจะทำางานตรงขามกน จะมเสนประสาทไปยงอวยวะภายในทกแหง ระบบประสาทซมพาเทตกจะกระตนการทำางานมากกวายบยงการทำางานซงระบบประสาทซมพาเทตกและพาราซมพาเทตกสงผลกบอวยวะตางๆดงน

บรเวณคอ8ค

บรเวณอก12ค

บรเวณเอว5ค

บรเวณกระเบนเหนบ5ค

บรเวณกนกบ1ค

12 หนวยการเรยนรท 1 ธรรมชาตของตวเรา

อวยวะ ระบบประสาทซมพาเทตก ระบบประสาทพาราซมพาเทตก

หวใจ เตนเรวขน เตนชาลง

มานตา ขยายกวาง หดเลกลง

หลอดลม ขยายตว หดตว

หลอดเลอด หดตวเลกนอย ขยายเลกนอย

ความดนโลหต เพมสงขน ลดตำาลง

ทางเดนอาหาร ลดการเคลอนไหว เพมการเคลอนไหว

ตอมเหงอ เหงอออกมาก เหงอออกนอยลง

อณหภมของรางกาย เพมขน ลดลง

มดลก การบบตวลดลง การบบตวเพมขน

ฮอรโมน ขบฮอรโมนลดลง ขบฮอรโมนเพมขน

การทำางานของระบบประสาทแบงออกเปน3กลมดงน 1. การรบความรสก (Sensory or Afferent) โดยมตวรบความรสก (Sensory Receptor)รบขอมลจากสงเราภายนอกเชนสมผสอณหภมความรสกเจบปวดรอนเยนแลวสงผานกระแสประสาทไปยงไขสนหลงและสมองเพอแปรผลเปนการรบรการเปลยนแปลงตางๆ 2. การวเคราะหขอมล (Integration)เปนสวนของระบบประสาทสวนกลางทำาหนาทรบขอมลและทำาการวเคราะหไดแกการเรยนรการใชความคดการตดสนใจการสอสารรวมทงมการจดเกบขอมลเชนความจำาตางๆ 3. การสงงานและการควบคมการทำางานของอวยวะตางๆ (Motor or Efferent) สญญาณประสาทจะถกสงจากระบบประสาทสวนกลางไปควบคมการทำางานของอวยวะตางๆซงอาจจะเปนกลามเนอลายกลามเนอเรยบกลามเนอหวใจและตอมตางๆ

กระบวนการทำางานของระบบประสาท

สงเรา

การตอบรบ

ไขสนหลง

สวนทรวบรวมและแปรผล

หนวยรบความรสกไดแกอวยวะรบสมผสตางๆ เซลลประสาทรบความรสก

เซลลประสาทประสานงานเซลลประสาทสงการ

หนวยปฏบตงานไดแกกลามเนอลายและตอมตางๆ

13หนวยการเรยนรท 1 ธรรมชาตของตวเรา

หนาทของระบบประสาท มดงน 1. ควบคมการเคลอนไหวและการทรงตวของรางกายและควบคมการทำางานของอวยวะภายในระบบดวยเสนประสาทสงการซงรบสญญาณประสาททเปนคำาสงมาจากสมองหรอไขสนหลงสงไปยงกลามเนอลายกลามเนอเรยบของอวยวะภายในและตอมตางๆ 2. รบความรสกทเกดจากการกระตนโดยสงเราหรอเกดจากการเปลยนแปลงของสภาพแวดลอมเชน รอน หนาว ซงเมอถกกระตนจะเกดกระแสประสาทสงไปตามเสนประสาทรบความรสกไปยงสมองแลวปรบรางกายใหตอบสนองตอสงเรานนโดยผานการสมผสทางผวหนงตาหจมกและลน 3. เปนศนยกลางควบคมการทำางานของรางกาย ทงทอยนอกอำานาจจตใจและใตอำานาจจตใจในทกสวนของรางกายโดยศนยควบคมจะอยทบรเวณตางๆของสมอง

โรคและความผดปกตทเกดขนกบระบบประสาท

โรคและความผดปกตทเกดขนกบระบบประสาทมหลายโรคเชน

●● โรคหลอดเลอดสมอง (Stroke)

คนไทยนยมเรยกโรคนวาโรคอมพาตแตถาผปวยรายใดมอาการไมรนแรงยงพอขยบตวไดเรยกวาโรคอมพฤกษซงจะตองม3ภาวะดงน 1. ภาวะทเกดจากความผดปกตของหลอดเลอดสมอง 2. จากเหตในขอ1ทำาใหสมองบางสวนสญเสยไปทำาใหเกดอาการผดปกตเชนพดไมไดออนแรงเปนตน 3. ระยะเวลาทเปนตองเกน24ชวโมง โรคอมพาตเปนเรองใกลตวทพบมากในปจจบน สามารถเปนไดกบคนทกอายและทกเพศ แตโรคอมพาตเปนโรคทสามารถปองกนไดหากมการปฏบตตวทเหมาะสม

สาเหตของโรค

สมองประกอบดวยเซลลสมองเปนจำานวนมาก เซลลสมองไมสามารถสะสมอาหารและออกซเจนไดเหมอนกลามเนอสมองจะไดรบสารอาหารและออกซเจนจากเลอดทไปเลยงดงนนหากสมองขาดเลอดเพยง4นาทกทำาใหเซลลสมองขาดสารอาหารและตายในทสดสาเหตของโรคทสำาคญมอย2ประการคอ 1. สมองขาดเลอด (Ischemic Stroke) เกดไดจาก2สาเหตดงน 1.1 เกดจากหลอดเลอดแดงแขง เพราะมคราบไขมนและหนปนมาเกาะตามผนงหลอดเลอดทำาใหรทางเดนหลอดเลอดแคบลงจนเกดการอดตนเรยกวาภาวะหลอดเลอดสมองตบ(ThromboticStroke)อาการทเกดขนหากเกดทหลอดเลอดแดงใหญกจะเปนมากและมกพบหลอดเลอดหวใจตบรวมดวยแตถาเกดหลอดเลอดสมองตบทหลอดเลอดแดงเลกจะมอาการไมมาก 1.2 เกดจากลมเลอด โดยมลมเลอดหลดจากทอนมาอดตนหลอดเลอดสมอง เรยกวา ภาวะลมเลอดอดตน(EmbolicStroke)โดยเฉพาะในผทมโรคหวใจบางชนดไดแกโรคลนหวใจพการโรคกลามเนอหวใจขาดเลอด และหวใจเตนผดจงหวะบางชนด โรคหวใจเหลานมกจะทำาใหมลมเลอดหลดไปยงหลอดเลอดสมอง ทำาใหเกดการอดตนได อาการทเกดขนจะขนอยกบตำาแหนงทลมเลอดไปอดและขนาดของลมเลอดสวนใหญมกเกดอาการออนแรงพดไมชด

โรคและความผดปกตทเกดขนกบระบบประสาท

สาเหตของโรค

14 หนวยการเรยนรท 1 ธรรมชาตของตวเรา

2. เสนเลอดสมองแตก (Hemorrhagic Stroke) เมอเสนเลอดสมองแตกจะทำาใหเซลลสมองตายสาเหตสำาคญคอความดนโลหตสงรองลงมาไดแกผนงหลอดเลอดโปงพองโดยพบวาผปวยเสนเลอดสมองแตกมกเปนสาเหตของการตายสงกวาสมองขาดเลอด

ปจจยเสยงของการเกดโรคและการปองกน

หากสามารถควบคมปจจยเสยงไดกสามารถปองกนโรคอมพาตไดปจจยเสยงเหลานแบงออกไดเปน3ชนดคอ 1. ปจจยเสยงแนชดทปรบเปลยนได เชน 1.1 ความดนโลหตสง ผปวยอมพาต รอยละ 40 เกดจากความดนโลหตสง จงตองควบคมความดนโลหตใหตำากวา 130/85มลลเมตรปรอทความดนโลหตทมากกวา 160/95มลลเมตรปรอทจะเพมความเสยงตอการเกดโรคหลอดเลอดสมองหลกในการควบคมความดนโลหตเบองตนในบคคลปกตประกอบดวยการคมอาหารการออกกำาลงกายและการลดนำาหนก 1.2 การสบบหร ทำาใหหลอดเลอดแดงแขงเรวขน สารนโคตนและแกสคารบอนมอนอกไซดจะทำาใหปรมาณออกซเจนลดลง และเปนตวทำาลายผนงหลอดเลอด ทำาใหหลอดเลอดแขงตว หวใจทำางานมากขน ความดนโลหตเพมขน พบวาผทสบบหรจะมอตราการเกดโรคเพมมากขนเปน 2 เทาของคนปกตนอกจากนนผทอยใกลกบผทสบบหรกมความเสยงตอการเกดโรคหลอดเลอดสมอง 1.3 โรคหวใจบางชนด   เชน โรคลนหวใจผดปกต หวใจเตนผดจงหวะ  เปนสาเหตของการเกดลมเลอดถาลมเลอดไปอดตนทหลอดเลอดสมองกจะทำาใหสมองขาดเลอดได 1.4 โรคเบาหวาน เปนสาเหตททำาใหหลอดเลอดแขงทวรางกายหากเกดทสมองจะมโอกาสเปนโรคหลอดเลอดสมองมากกวาคนปกต2-3เทา 2. ปจจยเสยงทปรบเปลยนไมไดเชน 2.1 บคคลทมพอแมพและนองเปนอมพาตมความเสยงทจะเกดอมพาต 2.2 อายยงมอายมากความเสยงยงเพมมากขน โดยเสยงตอการเกดโรคหลอดเลอดสมองเพมมากขนเปน2เทาทกอาย10ปทเพมขนหลงจากอาย55ปเปนตนไป 2.3 เพศ โรคหลอดเลอดสมองมกเกดกบผชาย แตการเสยชวตจะเกดกบผหญงมากกวาผชายทมอายมากกวา45ปและผหญงทมอายมากกวา55ปความเสยงจะเพมมากขน

สญญาณอนตราย

หากมอาการอยางใดอยางหนงเกดขนดงตอไปนควรปรกษาแพทย 1.การออนแรงของกลามเนอเชนมอาการชาหรอออนแรงทใบหนาขางใดขางหนงโดยการตรวจดการออนแรงของกลามเนอใบหนา ใหผปวยยงฟนแลวสงเกตดกลามเนอใบหนาทงสองขางวาเทากนหรอไมถามมปากดานใดตก แสดงวากลามเนอใบหนาดานนนออนแรง ถามอาการชาหรอออนแรงทแขน ใหตรวจโดยการใหผปวยหลบตาและยกแขนทงสองขางตงฉากกบลำาตวคางไวประมาณ10วนาทถามอาการออนแรงจะทำาไมได หรอแขนขางทออนแรงจะตกทนท มอาการชาหรอออนแรงทขา โดยการตรวจดการออนแรงของกลามเนอขา ใหผปวยนอนหงายและยกขาทงสองขางขนและคางไว หรอลองใหถบจกรยานในอากาศถาผปวยมอาการออนแรงจะทำาไมได

ปจจยเสยงของการเกดโรคและการปองกน

สญญาณอนตราย

15หนวยการเรยนรท 1 ธรรมชาตของตวเรา

2.การมองเหนผดปกตเชนตามวมองเหนภาพซอนหรอตาขางใดขางหนงมองไมเหน 3. การพดผดปกตเชนพดลำาบากพดตะกกตะกกหรอพดไมไดหรอไมเขาใจคำาพด 4. มอาการปวดศรษะอยางรนแรงทนทโดยไมทราบสาเหตทชดเจน 5. เวยนศรษะมอาการมนงงบานหมนหรอเดนเซเสยการทรงตวลมลงงาย

การปองกนและการรกษา

หมนตรวจสขภาพเปนประจำาทกปวดความดนโลหตอยางนอยปละครงเจาะเลอดตรวจระดบนำาตาลและไขมนในเลอดเปนระยะๆตามทแพทยแนะนำาควรควบคมปจจยเสยงตางๆเชนคมเบาหวานระดบไขมนความดนโลหตใหอยในเกณฑปกตงดสบบหรดมเหลาและออกกำาลงกายเปนประจำาผอนคลายความเครยดและพกผอนใหเพยงพอ  ในดานการรกษาแพทยจะใหยาตานเกลดเลอดหรอยาลดการแขงตวของเลอดถาผปวยมอาการหวใจเตนผดจงหวะแพทยอาจแนะนำาใหรกษาดวยการผาตดทงนขนอยกบสาเหตระยะของโรคและการตอบสนองตอการรกษาของผปวย

●● โรคพารกนสน (Parkinson Disease) โรคพารกนสน เปนโรคทเกดจากความเสอมของระบบประสาท จงไมคอยพบกบบคคลทมอายตำากวา40ปทงนยงไมทราบสาเหตของการเกดโรคทชดเจนแตเบองตนพบวามการลดลงของสารโดปามน(Dopamine)เนองมาจากเซลลสมองไมสามารถสรางไดอยางเพยงพอ

สาเหตของโรค

เซลลสมองในสวนทสรางสารเคมซงมหนาทเปนสะพานเชอมทำาใหการทำางานของกลามเนอมกำาลงและประสานกนไดอยางดนน ไมสามารถสรางสารดงกลาวไดตามปกตอยางเพยงพอ ทำาใหการทำางานของกลามเนอไมประสานงานกนแตสาเหตททำาใหเซลลเหลานดอยประสทธภาพกอนวยอนควรนนยงไมทราบแตเทาทสนนษฐานไดมดงน 1. พนธกรรม ผทมญาตสายตรงคนใดคนหนงปวยเปนโรคพารกนสนจะมความเสยงเพมมากขน3เทา 2. ประสบอบตเหตทางสมองหรอศรษะถกกระแทกแรงๆบอยๆเชนนกมวย 3. การไดรบประทานยาบางชนด เชน ยากลอมประสาท ยารกษาความผดปกตทางจตบางชนดยาลดความดนโลหตสงทออกฤทธกดหรอตานการสรางสารโดปามน 4. สมองขาดออกซเจนเชนผปวยทจมนำาถกบบคอหรอมการอดตนในทางเดนหายใจจากเสมหะหรออาหาร 5. การไดรบสารพษจากอาหารและสงแวดลอมททำาลายสมอง เชน แมงกานส (Manganese)ในโรงงานทำาแบตเตอร ควนพษจากสารคารบอนมอนนอกไซด (Carbonmonoxide) ยาฆาแมลงจากผกผลไมเปนตน

การปองกนและการรกษา

สาเหตของโรค

16 หนวยการเรยนรท 1 ธรรมชาตของตวเรา

อาการ

อาการของโรคพารกนสนมดงน 1. อาการสนโดยมากสนทมอแขนขากรามและใบหนาซงอาการสนจะเกดในขณะพกจะเปนมากเมอเกดความเครยด อาการสนจะหายไปเมอนอนหลบหรอใชงาน อาการสนจะเรมเปนจากขางหนงกอนสองขางและเมอเปนมากอาจเปนทงตว 2. การเคลอนไหวชาผปวยจะมการเคลอนไหวของรางกายชาลงเชนการเคลอนไหวทใบหนาลดลงทำาใหผปวยมการกระพรบตานอยลง การแสดงสหนาตางๆ ลดลง เสยงพดเบาลง พดไมมจงหวะสง-ตำาเมออาการเปนมากขนคำาพดจะไมชดเจนจนอาจฟงไมรเรอง บางคนอาจมนำาลายไหลออกมาจากมมปากการเคลอนไหวของลำาตวและขาชาลงทำาใหลกจากเกาอไดยากลมตวลงนอนลำาบากเดนชาลงกาวขาสนลงเดนซอยเทาถๆเทาไมคอยยกจากพนเหมอนเดนลากเทาอยแขนไมคอยแกวง 3. อาการเกรงทแขนขาและลำาตว หากผอนจบแขนหรอขาของผปวยแลวขยบไปมา จะรสกมแรงตานทานเกดขนขยบไมไดงายเหมอนคนปกต 4. เสยการทรงตวสวนใหญจะพบเมอเปนโรคมานานแลวโดยเวลาทผปวยยนชวงลำาตวจะเอนไปดานหนาทำาใหจดศนยถวงของลำาตวเอนไปดานหนาผปวยจงเสยงตอการหกลมไดงาย 5. เคยวและกลนอาหารลำาบากเนองจากการทำางานของกลามเนอในสวนตางๆไมประสานสมพนธกน การปองกนและการรกษา

การปองกนตนเองใหหางไกลโรคพารกนสน คอหมนดแลสขภาพรางกายของตนเองใหแขงแรงออกกำาลงกายอยางสมำาเสมอ รบประทานอาหารทมประโยชน ครบ 5 หม หลกเลยงปจจยเสยงทจะทำาใหเกดโรคและหมนสงเกตความผดปรกตทเกดขนกบรางกายซงหากไมแนใจกควรเขารบคำาปรกษาจากแพทย การรกษาโรคพารกนสนกคอการรกษาดวยยาทเปนสารตงตนตวหนงซงจะไปเขาชวยเพมสารโดปามนในสมองอยางไรกตามเมอรกษาดวยยาไปจนถงระดบหนงการปรบยารกษากจะยากขน เนองจากมขอแทรกซอนตางๆ ตามมา ปจจบนจงมวธการรกษาดวยการผาตดเพอใสเครองกระตนสมองดวยไฟฟาเพอกระตนความไมสมดลของภาวะการทำางานของสมองใหการทำางานของสมองดขนแตการรกษาโดยวธนกไมไดทำาใหผปวยหายจากโรคหรอทำาใหสามารถหยดยาไดแคเพยงชวยใหการรกษาผปวยในรายทไมสามารถควบคมอาการไดดวยยาสามารถควบคมอาการไดดขนเทานน

●● โรคอลไซเมอร (Alzheimers)

โรคอลไซเมอรเปนโรคสมองเสอมชนดหนงทพบไดบอยทสด โดยจะมการเสอมของเซลลสมองทกสวนถาเปนแลวไมมโอกาสหายผปวยจะไมสามารถควบคมอารมณของตวเองได ไมสามารถแยกถกผดมปญหาในเรองการใชภาษา การประสานงานของกลามเนอเสยไป ความจำาเสอม ในระยะสดทายของโรคจะสญเสยความจำาทงหมด ในประเทศไทยมผปวยโรคนประมาณรอยละ 2-4ของผทมอายมากกวา 60ป ยงอายมากขนกจะพบผปวยดวยโรคนมากขนกลาวคอจะพบเพมขน2เทาทก5ปหลงอาย60ปแมวาโรคนจะไมสามารถปองกนและไมสามารถรกษาไดแตญาตกสามารถชวยผปวยโดยการศกษาเกยวกบโรคนและชวยผปวยอยางถกวธ

อาการ

การปองกนและการรกษา

17หนวยการเรยนรท 1 ธรรมชาตของตวเรา

สาเหตของโรคสาเหตของการเกดโรคอลไซเมอรมดงน

1. เกดจากความผดปกตในเนอสมองซงจะพบลกษณะทสำาคญคอกลมใยประสาททพนกนทำาใหสาร

อาหารไมสามารถไปเลยงสมองได

2. สารอนมลอสระทำาใหเกดการอกเสบของเซลลสมอง

ขอควรรเกยวกบโรคอลไซเมอรมดงน

1. อลไซเมอรเปนโรคไมใชภาวะสมองเสอมตามธรรมชาตหรอตามอายทมากขน

2. สาเหตยงไมทราบชดแตนาจะมสวนจากพนธกรรม อาจมปจจยอนรวมดวย เชน ขาดการ

ออกกำาลงสมองดงนนสามารถเกดไดกบทกคน

3. โรคนยงไมสามารถปองกนและไมสามารถรกษาใหหายขาดได

4. การดแลความเหนอกเหนใจและความเขาใจเปนสงทสำาคญทสดในการดแลผปวย

5. ถามญาตทเรมมอาการหลงลมควรพบแพทยเกยวกบระบบประสาทเพราะอาจเกดจากสาเหตอน

ทสามารถรกษาใหหายขาดได

6. โรคนมกเกดในผสงอายดงนนผทรสกวาหลงลมบอยโดยทอายไมมาก (20-50ป)มกเกดจาก

สาเหตอน สวนมากเกดจากการพกผอนไมเพยงพอ เครยด หรอไมมสมาธ ควรแกไขสงเหลานดวยตนเอง

กอนถาไมดขนจงคอยปรกษาแพทยเพราะมกเปนสาเหตทรกษาใหหายขาดได

7. โรคนยงไมมการวนจฉยทแนนอนดงนนในทางการการแพทยจงยงไมแนะนำาใหรบประทานยาใดๆ

เพอปองกน

อาการ

อาการเดนชดของโรคอลไซเมอรกคอความจำาเสอมหรอหลงลม เรองทลมกมกจะเปนเรองทเกดขน

ใหมๆ ในชวตประจำาวน เชน ลมปดเตารด ลมกนยาหรอใครมาพบวนนกอาจลมชอคน ลมของหาของใช

สวนตวไมพบ ชอบพดซำา ถามคำาถามซำา เพราะจำาคำาตอบไมได มปญหาเรองการพดและการใชภาษา คอ

จะคดคำาศพทบางคำาไมออกใชคำาใกลเคยงแทนความเฉลยวฉลาดลดลงทกษะตางๆเรมสญหายไปอารมณ

หงดหงดและอาจทอแทเพราะอาการดงกลาว

การปองกนและการรกษา

การปองกนแนะนำาใหดแลสขภาพดวยการออกกำาลงกายออกกำาลงสมองเชนการทำากจวตรประจำาวน

ดวยมอขางทไมถนดการพดคยใหมากขนการรบประทานอาหารประเภทผกผลไมและเนอปลาหลกเลยง

อาหารประเภทไขมนสงเพราะผทรบประทานอาหารเหลานมากความเสยงตอการเกดโรคอลไซเมอรควบคม

ภาวะความดนโลหต เบาหวาน ไขมน ใหอยในเกณฑปกตอยางสมำาเสมอ ไมสบบหร ไมดมสราหลกเลยง

สารเสพตด

สาเหตของโรคสาเหตของการเกดโรคอลไซเมอรมดงน

ขอควรรเกยวกบโรคอลไซเมอรมดงนขอควรรเกยวกบโรคอลไซเมอรมดงนขอควรรเกยวกบโรคอลไซเมอร

อาการ

การปองกนและการรกษา

18 หนวยการเรยนรท 1 ธรรมชาตของตวเรา

ปจจบนนยงไมมยาทรกษาใหหายขาดได แตมยาซงอาจชวยควบคมอาการตาง ๆ ใหลดนอยลงเพยงชวคราวแตโรคกจะดำาเนนตอไปเรอยๆเมอถงระยะทเปนมากๆการใชยาจะไมไดผลแตกไดมการคดคนยาเพอรกษาและวธการทางการแพทยเพอใชในการวนจฉยทแมนยำา สำาหรบผทมความเสยงตอโรคนตงแตยงไมมอาการเพอการเตรยมตวไวลวงหนาทงผปวยและญาต

●● โรคจอประสาทตาเสอม (Aged-related Macular Degeneration: AMD) 

โรคจอประสาทตาเสอมหรอโรคศนยกลางจอประสาทตาเสอมจากอาย เปนโรคทมความผดปรกตเกดขนในจดกลางรบภาพของจอประสาทตา พบมากในผสงอายตงแต 65 ปขนไป และเปนหนงในสาเหตสำาคญของการเกดการสญเสยการมองเหนอยางไรกตามโรคจอประสาทตาเสอมจะทำาใหสญเสยการมองเหนเฉพาะภาพตรงกลาง โดยทภาพดานขางของการมองเหนยงดอย โดยตวของโรคจอประสาทตาเสอมจะไมทำาใหการมองเหนมดสนทไปทงหมดโรคจอประสาทตาเสอมมลกษณะโรค2รปแบบคอ 1. แบบแหง (Dry AMD) พบมากทสดเกดจากการเสอมสลายและบางลงของบรเวณศนยกลางรบภาพของจอประสาทตา(Macula)จะทำาใหการมองเหนคอยๆลดลงและเปนไปอยางชาๆ  2. แบบเปยก (Wet AMD) พบไดประมาณรอยละ15-20แตมการสญเสยการมองเหนอยางรวดเรวและเปนสาเหตสำาคญของการตาบอดในโรคจอประสาทตาเสอม เกดจากการทมเสนเลอดผดปกตงอกขนมาหากเสนเลอดทเปราะบางเกดการรวซมจะทำาใหจดรบภาพบวมภาพเรมพรามวและตาบอดในทสด

สาเหตของโรค

สาเหตททำาใหเกดโรคจอประสาทตาเสอมได เชน คนทมสายตาสนมากๆ โรคตดเชอบางอยาง แตสาเหตสวนใหญแลว พบในผสงอาย จงเชอวาเปนขบวนการเสอมสภาพของรางกาย แตไมทราบสาเหตทชดเจนพบวามปจจยเสยงหลายอยางทมอทธพลตอการเกดโรคจอประสาทตตาเสอมตามอายไดแก  1. อายพบโรคนไดบอยขนในคนทมอายมากกวา50ปขนไป  2. พนธกรรมผทมญาตเปนโรคนควรไดรบการตรวจเชคจอประสาทตาทก2ป 3. เชอชาตและเพศโรคนพบในคนผวขาวเพศหญงทมอายมากกวา60ปมากทสด 4. บหร การสบบหรเปนการเพมความเสยงของการเกดโรค 5. ความดนเลอดสง   ผปวยทตองรบประทานยาลดความดนเลอด และมระดบของคอเลสเทอรอล(Cholesterol) ในเลอดสงและระดบแคโรทนอยด(Carotenoid) ในเลอดตำา มความเสยงสงมากตอการเปนโรคจอประสาทตาเสอมแบบสญเสยการมองเหนอยางรวดเรว 6. วยหมดประจำาเดอนผหญงวยหมดประจำาเดอนทไมไดรบประทานยาฮอรโมนเอสโทรเจน(Es-trogen)มความเสยงสงตอการเปนโรคน

อาการ

อาการทแสดงจะแตกตางกนไปและสงเกตไดยาก เนองจากตาอกขางหนงยงมองเหนไดด แตถามจอประสาทตาเสอมเกดขนในตาทงสองขาง จะมองตรงกลางภาพไมชด สวนกลางของภาพทมองขาดหายไปหรอมดดำาไปหรอภาพดบดเบยวไป

สาเหตของโรค

อาการ

19หนวยการเรยนรท 1 ธรรมชาตของตวเรา

การปองกนและการรกษา

ควรตรวจสขภาพตาเปนประจำา โดยเฉพาะอยางยงในผทมอายมากกวา 50 ป หรอคนทมประวตบคคลในครอบครวมภาวะจอประสาทตาเสอม งดสบบหร และเลอกกนอาหารทมสารตานอนมลอสระ  (Antioxidant)ไดแกผกใบเขยวและผลไม ในปจจบนยงไมมวธรกษาโรคนใหหายขาดได แตสามารถใหการดแลรกษาเพอหยดหรอชะลอการดำาเนนโรคใหจอประสาทตามการเสอมชาทสด สำาหรบผทเปนโรคจอประสาทตาเสอมชนดแหงใหตรวจเชคสายตาและควบคมปจจยเสยงเพอปองกนการเสอมลงของจอประสาทตา หรออาจใชอปกรณชวยตางๆสำาหรบผทมปญหาทางสายตา สวนผทเปนโรคจอประสาทตาเสอมชนดเปยกแพทยอาจใหทำาการรกษาดวยเลเซอรหรอการผาตดนำาวนตาและจอประสาทตา

การสรางเสรมและดำารงประสทธภาพของระบบประสาท

การสรางเสรมและดำารงประสทธภาพการทำางานของระบบประสาททำาไดดงน 1. รบประทานอาหารเชา  เพราะอาหารเชาเปนมอสำาคญหลงจากทรางกายไมไดรบประทานอาหารแลวจะทำาใหระดบนำาตาลในเลอดตำาแตนจะเปนสาเหตใหสารอาหารไปเลยงสมองไมเพยงพอทำาใหสมองเสอม 2. รบประทานอาหารแคพออมไมควรรบประทานอาหารมากเกนไป เพราะจะทำาใหหลอดเลอดแดงในสมองแขงตวเปนสาเหตใหเกดโรคความจำาสน  3. งดสบบหร เพราะการสบบหรเปนสาเหตใหเกดโรคอลไซเมอรได 4. ไมรบประทานของหวานมากเกนไป  เพราะการรบประทานของหวานมากเกนไป จะไปขดขวางการดดกลนโปรตนและสารอาหารทเปนประโยชนซงเปนสาเหตของการขาดสารอาหารและขดขวางการพฒนาของสมอง 5. หลกเลยงอากาศทมมลภาวะ  เพราะสมองเปนสวนทใชพลงงานมากทสดในรางกาย การสดเอาอากาศทเปนมลภาวะเขาไปจะทำาใหออกซเจนในสมองมนอยสงผลใหประสทธภาพการทำางานของสมองลดลง 6. นอนหลบพกผอนใหเพยงพออยางนอยวนละ7-8ชวโมงเพราะการนอนหลบจะทำาใหสมองไดพกผอนการอดนอนเปนเวลานานจะทำาใหเซลลสมองตายไดและพยายามหากจกรรมทำาเพอคลายความเครยดเพราะความเครยดจะทำาใหสมองถกทำารายมากขน  7. หลกเลยงการนอนคลมโปง เพราะการนอนคลมโปงจะเพมแกสคารบอนไดออกไซด(Carbondi-oxide)ใหมากขนและลดแกสออกซเจน(Oxygen)ใหนอยลงซงสงผลตอประสทธภาพการทำางานของสมอง 8. งดการใชสมองในขณะทไมสบาย  การทำางานหรอการเรยนในขณะทกำาลงไมสบาย จะทำาใหประสทธภาพการทำางานของสมองลดลงเหมอนกบการทำารายสมองไปในตว 9. ฝกคดบอยๆ การใชความคดเปนสงทดทสดในการฝกสมอง การขาดการใชความคดจะทำาให

สมองฝอ

การปองกนและการรกษา

การสรางเสรมและดำารงประสทธภาพของระบบประสาท

20 หนวยการเรยนรท 1 ธรรมชาตของตวเรา

10. พดคยกบผอนบอยๆ เพราะการเปนคนมทกษะทางการพดจะแสดงถงประสทธภาพการทำางาน

ของสมอง

11. ออกกำาลงกายอยางสมำาเสมอเพอใหประสาทและสมองคลายความตงเครยด

12. ทำาจตใจใหราเรงแจมใสอยเสมอ

13. หลกเลยงการกระทำาทจะกระทบตอสมอง เชน การชกตอย การลนลม เปนตน เพราะศรษะ

อาจฟาดพนกระทบกระเทอนตอสมองได

14. สวมหมวกนรภยทกครงเมอขบขหรอซอนทายรถจกรยานยนต และคาดเขมขดนรภยทกครง

ทขบขหรอโดยสารรถยนต

กจกรรมตรวจสอบความเขาใจ 1

กจกรรมท 1 นกเรยนแบงออกเปน2กลมกลมละเทาๆกนศกษาศนยการเรยนซงเปนศนยการเรยนเรองระบบตอมไรทอและระบบประสาท โดยใชเวลาประมาณ 10-15 นาท ใน1ชวโมงจะไดศกษาทง2 เรองและสรปองคความรเปนผงความคดลงในสมดแลวสงตวแทนออกมานำาเสนอหนาชนเพอแลกเปลยนเรยนรกน

กจกรรมท 2 นกเรยนสำารวจตนเองวาไดดแลและระวงรกษาอวยวะทเกยวของกบระบบตอมไรทอและระบบประสาทอยางไรบางโดยบนทกขอมลลงในตารางบนทกขอมลดงตวอยาง

ตวอยางตารางบนทกขอมลเกยวกบการดแลและระวงรกษาอวยวะตางๆ

ระบบ กจกรรมทดแลและสงเสรม หมายเหต

ระบบตอมไรทอ - รบประทานอาหารทสรางเสรมการทำางานของระบบ เชนอาหารทะเล

กจกรรมท 3 ใหนกเรยนหาขอมลเกยวกบการดแลรกษาอวยวะตางๆ ทเกยวของกบระบบตอมไรทอและระบบประสาทโดยแยกตามระบบสรปแลวนำาขอมลมาอภปรายสรปรวมกน